wpływ ruchu i wysiłku fizycznego na organizm dzieci













WPŁYW RUCHU I WYSIŁKU FIZYCZNEGO NA ORGANIZM DZIECI
Ruch i wysiłek fizyczny prowadzą do wielokierunkowych zmian w organizmie człowieka. Mogą to być
zarówno zmiany korzystne jak i niekorzystne, w zależności od tego, czy rodzaj i natężenie ruchu
dopasowane są do wieku i możliwości osoby ćwiczącej. Ma to szczególne znaczenie w przypadku dzieci
i młodzieży, ponieważ ich organizmy są na etapie ciągłej przebudowy i rozwoju.
Jednakże rola ruchu jest w tym okresie nie do przecenienia. Odpowiednio dobrany wysiłek fizyczny
wpływa na prawidłowy rozwój narządów i układów, ma znaczenie korygujące na przykład przy wadach
postawy, nie jest również bez znaczenia dla prawidłowego rozwoju psychologiczno-społecznego dzieci i
młodzieży (pokonywanie lęku, rywalizacja i współzawodnictwo, praca zespołowa itd.).
Wpływ ruchu na poszczególne układy narządów
Układ krążenia
Wysiłek fizyczny powoduje zmiany czynnościowe w obrębie układu krążenia.
Zwiększa się ogólny przepływ krwi, co zapewnia dostateczny dopływ krwi do tych tkanek, w
których zwiększa się metabolizm. Spowodowane jest to wzrastającą częstością skurczów serca (max
częstość skurczów u dzieci do lat 10 wynosi 215 skurczów na minutę!-u dorosłych ok.150), przy czym
częstość ta wzrasta dużo bardziej u dzieci niż u dorosłych. Związane jest to z tym, że u dzieci i
młodzieży pobudzenie adrenargiczne jest silniejsze niż noradrenargiczne, a w związku z tym przyrosty
wysiłkowe ciśnienia tętniczego są mniejsze niż u dorosłych (u których pobudzenie noradrenargiczne,
jest większe niż adrenargiczne). Wartości wysiłkowego przyrostu ciśnienia tętniczego są adekwatne do
wymiarów ciała.
U dzieci zwiększony jest także przepływ krwi przez zaangażowane w pracę mięśnie w stosunku
do osób starszych ze względu na małe opory naczyń.
Na zwiększoną częstość skurczów mięśnia sercowego w odniesieniu do osób, które już
zakończyły okres dojrzewania ma wpływ natomiast zmniejszona u dzieci objętość wyrzutowa serca.
Maksymalna pojemność minutowa serca oraz objętość wyrzutowa zwiększają się proporcjonalnie do
zmian wielkości mięśnia sercowego i są związane ze zużyciem tlenu, przy czym pojemność minutowa
serca u dzieci w wieku 9-10 lat wnosi ok. 10,5-12 l/min a u ludzi w wieku 19-20 lat wzrasta do 16-20
l/min
Jednocześnie u dzieci obserwuje się szybszy powrót do wartości wyjściowych częstości
skurczów ze względu na niższe powysiłkowe stężenie katecholamin we krwi,
Młody organizm ma zdolność lepszego wykorzystywania tlenu przez mięśnie, ze względu na
większą różnicę tętniczo-żylną zawartości tlenu, co znacznie ułatwia jego dyfuzję oraz zwiększony
przepływ krwi.
Dzieci mają również sprawniejszą adaptacje wysiłkową układu krążenia, co wyraża się
krótszym czasem osiągnięcia indywidualnych względnych wartości pułapu tlenowego (objętość tlenu
max/ml/kg VO2max). Przykładowo wartości 50 % VO2max dzieci osiągają w ciągu 30 s, a dorośli
potrzebują na to aż 2 min,
Układ oddechowy
Sprawność wysiłkowa układu oddechowego osiąga swoje ostateczne wartości w końcowej fazie
dojrzewania biologicznego. Dotyczy to pojemności życiowej, objętości oddechowej oraz max minutowej
wentylacji płuc. Towarzyszy temu zmiana rytmu oddychania u obu płci, polegająca na zmniejszaniu się
z wiekiem częstości oddychania( 22-24 razy na min. w wieku 5-6 lat, 14-16 razy na min. w wieku 18
lat).
Trening wytrzymałościowy zwiększa dostępność tlenu dla komórek oraz gęstość naczyń
włosowatych w mięśniach. Należy jednak pamiętać o tym , że dzieci mogą wykonywać bez szkody dla
zdrowia długotrwałe wysiłki, ale o niezbyt dużej intensywności. Ponadto nie należy obciążać ich zbyt
dużą pracą mechaniczną (niewskazane są ćwiczenia siłowe z dużym obciążeniem), z uwagi na mniejszą
masę ciała, mniejsze proporcje mięśni i przede wszystkim niższą sprawność glikolizy beztlenowej i
sprawności utylizacji glikogenu (dopiero po zakończeniu dojrzewania poprawie ulegają możliwości
wykonywania wysiłków beztlenowych),
Mechanizmem obronnym przed rozwojem nadmiernej kwasicy metabolicznej u dzieci jest
obniżone stężenie katecholamin we krwi a podwyższone stężenie hormonu wzrostu w porównaniu z
organizmem osoby dorosłej.
Po wysiłku organizm dziecka wykazuje zwiększone zapotrzebowanie na elektrolity, ponieważ
zmniejszona jest u nich tolerancja na zmiany równowagi kwasowo-zasadowej,
Istotny z punktu widzenia młodych organizmów jest trening kondycyjny, który wpływa na
podwyższenie progu zmęczenia mięsni oddechowych i zwiększa zakres i czas trwania wysiłku
fizycznego, tolerowany przez organizm, a także zwiększa ruchomość klatki piersiowej.
Układ szkieletowy
Ruch wpływa na prawidłowe kształtowanie się układu szkieletowego w sposób bezpośredni,
ponieważ układ ten jest niejako zaprojektowany do ruchu. Tworzenie struktur kostnych, takich jak







beleczki kostne wynika wprost z ruchu, ponieważ ich ułożenie zależy od kierunku sił działających na
kość. Jest to wyjątkowo istotne dla osób w wieku rozwojowym, ponieważ jest to okres kształtowania i
przebudowy kośćca. Wiele wad czy niedoskonałości w jego budowie można skorygować poprzez
odpowiednio dobrany wysiłek fizyczny.
Ćwiczenia wpływają też korzystnie na sam proces wzrastania kości u dzieci, poprzez
dostarczanie im przez pobudzony układ krwionośny większych ilości minerałów, niezbędnych do
budowy kości. Pomaga także w regeneracji kości np. po złamaniach.
Utrzymanie odpowiedniego zakresu ruchu w stawach oraz kształtowanie powierzchni
stawowych, a także tkanek miękkich okołokostnych takich jak więzadła również uzależnione jest od
odpowiednio dobranego wysiłku fizycznego, zwłaszcza w okresie dziecięcym.
Umiejętnie prowadzony trening siłowy istotnie poprawia zdolności do wykonywania wysiłków
siłowych, ze względu na rozwój mięśni, przyrost ich masy i siły, utrzymanie ich elastyczności
prawidłowej długości. Przy czym okres przedpokwitaniowy cechuje większy wzrost siły na drodze
poprawy koordynacji nerwowo-mięśniowej, natomiast przyrost masy u chłopców obserwuje się p 10
roku życia, ze względu na zwiększone wydzielanie testosteronu.
Układ pokarmowy
Ruch ma wpływ głownie na perystaltykę jelit, którą w znaczący sposób poprawia.
Jest także bardzo istotny z punktu widzenia przemiany materii, którą podnosi nawet
kilkunastokrotnie. Dzieci mało ruchliwe, prowadzące siedzący tryb życia mają nierzadko problemy z
nadwagą, przy czym okres pokwitania jest momentem bardzo istotnym ze względu na pogarszającą się
sprawność fizyczną, wynikającą z zaburzeń hormonalnych i przebudowy jaka następuje w organizmie.
Odpowiednio dobrany ruch może uchronić przed nadwagą, a także pomaga w kształtowaniu sylwetki.
Układ nerwowy i hormonalny
Ćwiczenia fizyczne pełnią rolę czynnika pobudzającego układ nerwowy. Rozwijają pamięć
ruchową, koordynację i sprawność a także refleks i szybkośćreagowania na bodźce zewnętrzne.
Ruch oddziaływuje również na układ dokrewny pobudzając zwłaszcza nadnercza oraz
przysadkę do produkcji hormonów.
Powszechnie wiadomo, że zabawa nieodłącznie towarzyszy dziecku. To w niej kształci się i przejawia
potrzeba oddziaływania na świat. Wśród wielu różnorodnych zabaw i gier dość łatwo można odróżnić
grupę gier i zabaw ruchowych. Cechą charakterystyczną dla tej grupy jest występująca zawsze, ale o
różnym nasileniu, aktywność ruchowa, która w istotny sposób wpływa na rezultat działania.
Uczestniczenie w tych formach ruchu powoduje:
- polepszanie stanu zdrowia
- rozwijanie sprawności fizycznej
- oddziaływanie wychowawcze
Zabawy to taki rodzaj aktywności, w którym dominują naturalne formy ruchu: marsze, biegi,
czworakowanie, rzuty, skoki, a zasady i przepisy w nich obowiązujące są proste. Jeśli w zabawach
będzie wprowadzona rywalizacja, to powinna mieć charakter indywidualnego współzawodnictwa o to,
kto najlepiej, najszybciej lub najładniej wykona ćwiczenie. Uczestnicy mogą stanowić jeden zespół,
mogą też być podzieleni na mniejsze grupy.
Gra jest wyższą formą zabawy, w której wszyscy uczestnicy wykonują jednakowe zadanie, chociaż
nie zawsze w tym samym czasie. Ponadto w grach ruchowych występują drużyny i kapitan.
Aktywność ruchowa podczas zabaw i gier wpływa korzystnie na odprężenie nerwowo – psychiczne.
Stosowanie różnorodnych ruchów sprawia przyjemność i usprawnia organizm. Stosowanie
naturalnych ruchów, takich jak biegi, rzuty, skoki, sprzyja prawidłowemu funkcjonowaniu całego
organizmu. Pobudzone do większej aktywności układy krążenia i oddychania np. przyśpieszają
przemianę materii, regenerują siły, powodują przypływ energii i chęć do dalszej nauki czy pracy.
Poprzez zabawy i gry możemy przygotować dzieci nadpobudliwe (niespokojne, impulsywne, z dużą
zmiennością nastrojów) do poprawnych kontaktów z grupą, dostosowania swego zachowania do
wymagań środowiska, przyswajania pewnych zasad postępowania itp.
Dla dzieci otyłych szczególnie zalecane są zabawy i gry umożliwiające zaangażowanie emocjonalne.
Usprawnienie dotyczy nie tylko ich aparatu ruchowego, ale ma również zapobiegać stresom i
kompleksom, na jakie są one często narażone.
Zabawy i gry kompensacyjno – korektywne, dające satysfakcję, sprawiające przyjemność i
powodujące odprężenie psychiczne wskazane są dla dzieci z niedorozwojem motoryki ( z zaburzeniami
w napięciu mięśniowym, koordynacji i równowagi). Wymagają one również ćwiczeń i zabaw
indywidualnych, poprawiających niezborność ruchową lub zapobiegających powstawaniu wad
postawy.
Gry i zabawy ruchowe bazują w ogromnej części na naturalnych formach ruchu, takich jak: biegi,
rzuty, skoki, dźwiganie, mocowanie, czworakowanie itp., angażują duże grupy mięśniowe, podnoszą
sprawność ogólną i doskonalą umiejętności ruchowe. Można za ich pomocą wpływać na poprawę siły,
szybkości, zwinności, skoczności, wytrzymałości, zręczności. Wielkie bogactwo ruchów w zabawach i
grach decyduje o tym, że odgrywają one podstawową rolę w wychowaniu fizycznym i rekreacji oraz
wspomagającą w zajęciach sportowych. Dostosowane do wieku, poziomu sprawności, umiejętności i
zainteresowań zabawy i gry mogą zastąpić inne, często nużące, ćwiczenia. Nauczanie lub doskonalenie
umiejętności ruchowych w tej formie powoduje naturalne, swobodne wykonywanie ruchów oraz
stwarza możliwość szybkiego oswajania się ze sprzętem i środowiskiem. Akceptowane przez dzieci i
młodzież ułatwiają przygotowanie do uprawiania różnych dyscyplin sportowych. Bardzo dobrze
pomagają w podnoszeniu ogólnej sprawności oraz opanowaniu i doskonaleniu elementów
technicznych. Radość i atrakcyjność, które towarzyszą zajęciom prowadzonym w tej formie, sprzyjają
niewymuszonej przez prowadzącego intensywności.
A już dawno dowiedziono, że im większe zainteresowanie, tym lepsze rezultaty w rozwoju sprawności i
umiejętności ruchowych.
Należy zaznaczyć, że zabawy i gry ruchowe w istotny sposób mogą wpływać na osobowość
uczestników. W zabawach dziecko zaczyna kształtować swoje zdolności umysłowe: spostrzeżenia,
wyobraźnię, pamięć, uczucia i wolę. Uczy się wrastać w społeczność i środowisko. Podporządkowuje się
przyjętym zasadom, które mobilizuje je do dokładnego wykonywania zadania. W sposób
niewymuszony można przybliżyć mu świat i wartości ludzi dorosłych oraz określony system zasad
moralnych, takich jak: odpowiedzialność, uczciwość, sprawiedliwość, obowiązkowość, karność,
umiejętność współżycia i współdziałania w zespole. Przez udział – w dobrze zorganizowanych
zabawach– kształtuje się odpowiednie cechy charakteru: opanowanie, wytrwałość, koleżeństwo.
Nauczyciel poznając wychowanka, może kształtować wiele pozytywnych cech oraz tłumić cechy
niepożądane. Zajęcia takie wpływają także na umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach,
rozwijają zaradność niezbędną w życiu codziennym.
Można więc z całą mocą stwierdzić, że zabawy i gry są uniwersalnym środkiem wychowawczym i od
właściwie prowadzonych zajęć w tej formie możemy oczekiwać ogromnych korzyści.