DRUK - 13 Pogrzeba str. 907-915

Acta Haematologica Polonica 2009, 40, Nr 4, str. 907–915
PRACA ORYGINALNA – Original Article
JOANNA POGRZEBA1, TOMASZ WRÓBEL2
Współistnienie nowotworów hematologicznych z guzami litymi
Co- existence of hematological malignancies with solid tumors
1
Oddział Hematologii Szpitala Wojewódzkiego w Opolu
Ordynator: Dr n. med. Dariusz Woszczyk
2
Klinika Hematologii, Nowotworów Krwi i Transplantacji Szpiku Kostnego Akademii Medycznej
we Wrocławiu
Kierownik: Prof. dr hab. Kazimierz Kuliczkowski
STRESZCZENIE
Wcześniejsze doniesienia wskazują, Ŝe niektórzy pacjenci z rozrostami hematologicznymi naleŜą
do grupy zwiększonego ryzyka rozwoju drugiego nowotworu. Zwiększoną częstość ich występowania zauwaŜono u pacjentów z przewlekłą białaczką limfocytową i chłoniakiem Hodgkina.
W rozwoju drugiego nowotworu mogą mieć znaczenie zaburzenia układu odpornościowego oraz
konsekwencje stosowanego leczenia.
SŁOWA KLUCZOWE: Współistnienie nowotworów – Guzy lite – Nowotwory hematologiczne
SUMMARY
Prior reports indicate that patients with some hematologic malignances are at increased risk of
second cancers. Significant excesses were found for patients with chronic lymphocytic leukemia
and Hodgkin disease. The role of immunodeficiency and received anti-cancer treatment in the
development of second neoplasms may be important.
KEY WORDS: Coexistence – Solid tumors – Hematological malignancies
WPROWADZENIE
Postęp w leczeniu chorób nowotworowych oraz starzenie się populacji spowodowały, Ŝe coraz częściej obserwuje się pacjentów ze współistniejącymi innymi schorzeniami rozrostowymi. Najwięcej doniesień o współistnieniu drugiego nowotworu z nowotworami układu krwiotwórczego i limfatycznego dotyczy przewlekłej białaczki
limfocytowej (CLL) oraz pacjentów z chłoniakiem Hodgkina (HL) [1, 2, 3]. W przypadku innych nowotworów hematologicznych, obserwacji jest znacznie mniej. Wśród
przyczyn współistnienia nowotworów wymienia się: zaburzenia układu odpornościowego występujące w przebiegu choroby, uwarunkowania genetyczne, wspólne czynniki etiologiczne, a takŜe związek z zastosowanym leczeniem cytostatycznym i/lub radioterapią [1, 3, 4]. Kolejne nowotwory najczęściej pojawiają się u pacjentów z CLL,
ze względu na stosunkowo długi okres przeŜycia oraz zazwyczaj zaawansowany wiek
908 J. POGRZEBA, T. WRÓBEL
chorych w chwili rozpoznania. Wśród nowotworów współistniejących z CLL najczęściej obserwuje się raka płuc oraz skóry [5, 6, 7]. Istnieją takŜe doniesienia o zwiększonej zachorowalności na mięsaka Kaposiego, raka układu moczowego, przewodu
pokarmowego, prostaty, a takŜe raka sutka [1, 8]. Wśród czynników ryzyka rozwoju
raka płuc największe znaczenie ma palenie papierosów, natomiast na rozwój raka skóry ma wpływ zwiększona ekspozycja na światło słoneczne. Wzrost zachorowalności na
te nowotwory u pacjentów z CLL wiąŜe się z defektami układu odpornościowego występującymi w przebiegu choroby, a takŜe z nasileniem karcynogennego działania palenia papierosów i światła słonecznego przez stosowaną w leczeniu CLL chemioterapię
[5, 6, 7]. W chłoniaku Hodgkina wzrost ryzyka zachorowania na drugi nowotwór zaobserwowano po wprowadzeniu w latach 60-tych do leczenia tej choroby chemio- i
radioterapii. Zwiększyło to odsetek remisji i przeŜywalność pacjentów z HL. UwaŜa
się, Ŝe w grupie chorych wyleczonych z HL takie nowotwory są odległym następstwem zastosowanego leczenia. Wśród tych pacjentów obserwuje się przede wszystkim wzrost zachorowalności na: chłoniaki nieziarnicze, raka płuc, Ŝołądka, sutka i
czerniaka złośliwego skóry. Zwiększone ryzyko rozwoju drugiego nowotworu zaleŜy
od czasu, jaki upłynął od zakończenia leczenia. W pierwszych dziesięciu latach obserwuje się większą zachorowalność na raka sutka, czerniaka złośliwego skóry, chłoniaki
nieziarnicze, ostrą białaczkę limfoblastyczną (ALL), oraz ostrą białaczkę szpikową
(AML). Ryzyko rozwoju AML, które w pierwszej dekadzie po zakończeniu leczenia
jest zwiększone, w miarę upływu kolejnych lat spada. Natomiast po upływie ponad 20
lat od zakończenia leczenia wzrasta ryzyko zachorowania na raka płuc [3, 9, 10]. RównieŜ u pacjentów, którzy w dzieciństwie byli leczeni z powodu ALL, w wieku dorosłym inne nowotwory rozwijają się częściej niŜ w ogólnej populacji [11]. Obserwacji
dotyczących współistnienia zespołów mieloproliferacyjnych z innymi nowotworami
jest znacznie mniej. Opublikowano doniesienia o rozwoju przewlekłej białaczki szpikowej u pacjentów leczonych wcześniej radioterapią z powodu guzów litych, oraz
współistnienia czerwienicy prawdziwej (PV) z rakiem nerki, gdzie rozpoznanie raka
nerki poprzedzało lub miało miejsce równocześnie z rozpoznaniem PV [12, 13, 14].
Celem pracy była jednoośrodkowa ocena częstości współwystępowania innych
nowotworów w populacji pacjentów z nowotworami układu krwiotwórczego i limfatycznego leczonych w Oddziale i Poradni Hematologicznej Szpitala Wojewódzkiego w
Opolu w latach 2000–2006.
MATERIAŁ I METODY
Analizie poddano 950 pacjentów z nowotworami układu krwiotwórczego i limfatycznego (w tym: 387 pacjentów z przewlekłą białaczką limfocytową, 108 pacjentów z
innymi chłoniakami nieziarniczymi, 19 pacjentów z chłoniakiem Hodgkina, 111 pacjentów ze szpiczakiem mnogim, oraz 325 pacjentów z zespołami mieloproliferacyjnymi).
Współistnienie nowotworów
909
WYNIKI
Wśród analizowanych 950 pacjentów z nowotworami układu krwiotwórczego,
współistnienie drugiego nowotworu stwierdzono w 38 przypadkach, co stanowiło
4,0%. W grupie tej było 17 pacjentów z przewlekłą białaczkę limfocytową. W 9 przypadkach rozpoznanie guza litego poprzedzało rozpoznanie CLL. NajdłuŜszy okres
pomiędzy wystąpieniem obu nowotworów wynosił 16 lat u pacjenta z rozpoznanym
wcześniej rakiem odbytnicy. U pozostałych chorych okres ten był krótszy – od roku do
7 lat. Obserwowano 2 przypadki raka tarczycy (w tym 1 raka brodawkowatego i 1 raka
pęcherzykowego), 1 – raka prostaty, 1 – raka odbytnicy, 3 – raka układu moczowego
(w tym 2 raka jasnokomórkowego nerki i 1 raka pęcherza moczowego), 1 – czerniaka
złośliwego skóry, oraz 1 – raka sutka. U obu pacjentów z rakiem tarczycy w leczeniu
stosowano radioterapię oraz leczenie jodem radioaktywnym I131. Natomiast u 6 chorych wystąpienie CLL poprzedzało rozpoznanie guza litego. Okres pomiędzy rozpoTabela 1. Nowotwory lite wśród 950 pacjentów z nowotworami hematologicznymi
Table 1. Solid tumors among 950 patient with hematological malignancies
CLL
Rak płuc
Rak skóry
Rak tarczycy
Rak układu moczowego
Rak prostaty
Rak szyjki macicy
Rak jajnika
Rak sutka
Rak migdałka
podniebiennego
Rak Ŝołądka
Rak odbytnicy
ALL
Rak wątroby
2
3
2
3
1
Inne chłoniaki
nieziarnicze
1
2
Szpiczak
mnogi
AML
1
Zespoły
mieloproliferacyjne
2
3
1
1
1
2
1
4
2
1
1
1
1
1
1
znaniem obu nowotworów wynosił od roku do 3 lat. Obserwowano 3 przypadki raka
sutka, 2 raka skóry (w tym 1 raka podstawnokomórkowego i 1 czerniaka złośliwego
skóry), oraz 1 – pierwotnego raka wątroby. U dwóch pacjentów równocześnie rozpoznano CLL oraz raka płuc (1 przypadek raka gruczołowego oraz 1 raka płaskonabłonkowego płuc). U wszystkich chorych z CLL w leczeniu stosowano chlorambucil.
Wśród pacjentów z innymi chłoniakami nieziarniczymi B-komórkowymi rozpoznanie
drugiego nowotworu złośliwego postawiono u 4 osób. U 2 pacjentek chłoniak nieziarniczy poprzedzał o 2 i 9 lat wystąpienie raka szyjki macicy, leczonego radioterapią.
Stwierdzono takŜe 1 przypadek raka płaskonabłokowego płuca, który o 8 lat był poprzedzony wystąpieniem chłoniaka nieziarniczego, w leczeniu którego stosowano
910 J. POGRZEBA, T. WRÓBEL
chlorambucil. W jednym przypadku 23 lata po zakończeniu leczenia chłoniaka nieziarniczego (CHT + RT) rozpoznano ALL. Obserwowano równieŜ 1 pacjentkę z AML,
u której 10 lat wcześniej rozpoznano raka jajnika, w leczeniu którego oprócz zabiegu
operacyjnego zastosowano chemio- i radioterapię, oraz ponownie radioterapię z powodu stwierdzonych 4 lata później przerzutów do węzłów chłonnych. U pacjentów z rozpoznanym szpiczakiem mnogim były 4 osoby, u których wcześniej rozpoznano guz
lity – 1 przypadek raka odbytnicy, leczony radio- i chemioterapią, 1 – raka podstawnokomórkowego skóry, 1 – raka migdałka podniebiennego, w leczeniu którego oprócz
zabiegu operacyjnego stosowano równieŜ radioterapię, oraz 1 – raka szyjki macicy,
poprzedzający wystąpienie szpiczaka aŜ o 45 lat. U chorych z czerwienicą prawdziwą
(PV) obserwowano 6 osób z współistnieniem innego nowotworu: 1 przypadek raka
sutka, 1 – raka prostaty, 2 – raka skóry, 1 – raka dróg rodnych, oraz 1 – raka układu
moczowego. U 2 pacjentów rozpoznanie PV było poprzedzone rozpoznaniem innego
nowotworu – 1 przypadek raka sutka 2 lata wcześniej, oraz 1 – raka szyjki macicy na 5
lat przed rozpoznaniem PV. Natomiast 4 przypadki guzów litych stwierdzano w czasie
1–10 lat po rozpoznaniu PV. U wszystkich chorych w leczeniu czerwienicy prawdziwej stosowano hydroksykarbamid, a u jednego z chorych równieŜ busulfan. Wśród
pacjentów z osteomielofibrozą obserwowano 3 przypadki nowotworów współistniejących, na 4 do 10 lat po jej rozpoznaniu – 1 – raka Ŝołądka, 1 – raka szyjki macicy, 1 –
raka gruczołowego płuc. W grupie chorych z nadpłytkowością samoistną stwierdzono
1 przypadek raka płuc na 2 lata przed, 1 raka podstawnokomórkowego skóry 2 lata po,
oraz 1 – raka sutka 3 lata po rozpoznaniu nadpłytkowości samoistnej, w leczeniu której
stosowano równieŜ hydroksykarbamid. Wśród wszystkich pacjentów z zespołami mieloproliferacyjnymi najczęściej występowały – rak skóry oraz dróg rodnych (po 3).
U wszystkich pacjentów z czerwienicą prawdziwą i nadpłytkowością samoistną spełnione były kryteria rozpoznania zespołu mieloproliferacyjnego.
OMÓWIENIE
PowyŜej przedstawiono 38 przypadków nowotworów układu krwiotwórczego
i limfatycznego współistniejących z innymi nowotworami (21 wśród kobiet i 17 wśród
męŜczyzn). U 17 pacjentów jako pierwszy nowotwór rozpoznawano rozrost hematologiczny, u 19 pierwszy występował guz lity, natomiast u 2 osób rozpoznanie było równoczesne. Okres pomiędzy rozpoznaniem nowotworów wahał się od kilku miesięcy do
45 lat. U jednego z chorych nowotwór współistniejący był równieŜ nowotworem hematologicznym (współistnienie chłoniaka nieziarniczego z ALL). Najwięcej nowotworów współistniejących stwierdzono u pacjentów z CLL. Wśród guzów litych
współistniejących z nowotworami układu krwiotwórczego i limfatycznego było najwięcej przypadków: raka skóry (7 przypadków), dróg rodnych i sutka (po 6), oraz raka
płuc [5]. U 8 pacjentów z guzami litymi leczonymi radioterapią, w późniejszym czasie
rozwinęły się nowotwory hematologiczne. Wszyscy chorzy, u których rozpoznanie
przewlekłej białaczki limfocytowej poprzedzało wystąpienie guza litego, byli leczeni
chlorambucilem. Natomiast we wszystkich przypadkach czerwienicy prawdziwej oraz
Współistnienie nowotworów
911
nadpłytkowości samoistnej poprzedzającej wystąpienie innego nowotworu w terapii
stosowano hydroksykarbamid. U Ŝadnego z pacjentów z chłoniakiem Hodgkina, oraz
przewlekłą białaczką szpikową, pozostających w naszej obserwacji, nie stwierdzono do
tej pory współistnienia drugiego nowotworu, co być moŜe jest wynikiem małej liczebności grupy oraz zbyt krótkiego okresu obserwacji.
Wśród pacjentów z niektórymi nowotworami układu krwiotwórczego oraz limfatycznego obserwuje się zwiększone ryzyko występowania drugiego nowotworu. NaleŜy tutaj wyróŜnić dwie grupy: pacjentów u których guz lity został rozpoznany równocześnie z nowotworem układu krwiotwórczego lub limfatycznego, oraz drugą grupę,
gdzie rozpoznanie drugiego nowotworu ma miejsce kilka lat później. W przypadku
rozpoznania guza litego równocześnie z nowotworem hematologicznym moŜe mieć to
związek ze wspólnymi czynnikami etiologicznymi, występowaniem zaburzeń układu
odpornościowego i zaburzeń genetycznych. Natomiast u pacjentów, u których rozpoznanie ma miejsce w odstępie kilku lat dodatkowo bierze się pod uwagę zastosowane
leczenie cytostatyczne i/lub radioterapię [1, 2, 3, 4]. U pacjentów, którzy zakończyli
leczenie z powodu guzów litych, po wielu latach moŜe wystąpić AML, MDS lub inny
rozrost hematologiczny [15, 16]. RównieŜ u pacjentów, którzy byli leczeni z powodu
nowotworów układu krwiotwórczego stwierdza się wtórne nowotwory. Do najczęściej
spotykanych naleŜą: rak płuca, skóry, sutka, przewodu pokarmowego oraz układu moczowo-płciowego. U pacjentów z CLL największą rolę w rozwoju wtórnych nowotworów przypisuje się zaburzeniom układu odpornościowego nasilającym się w miarę
postępu choroby oraz pod wpływem zastosowanego leczenia. Zaburzenia te dotyczą
zarówno odporności komórkowej jak i humoralnej. Zaburzenia odporności humoralnej
związane są z hipogammaglobulinemią, która występuje nawet u 70% chorych, głównie w klasie IgG, a takŜe, w mniejszym stopniu, z niedoborem składowych dopełniacza. Odporność komórkowa jest osłabiona przez zwiększenie ilości limfocytów T supresorowych, zmniejszenie stosunku CD4/CD8, oraz nieprawidłową funkcją limfocytów T pomocniczych i komórek NK [17, 18, 19, 20, 21]. O tym, Ŝe w rozwoju wtórnych nowotworów istotną role odgrywają zaburzenia układu odpornościowego, moŜe
świadczyć fakt, Ŝe zwiększone ryzyko nowotworów o podobnej lokalizacji ma miejsce
wśród pacjentów po przeszczepie nerki, stosujących leczenie immunosupresyjne. Nieznacznie zwiększone ryzyko rozwoju kolejnych nowotworów charakteryzuje pacjentów z CLL, u których stwierdzono zaburzenia cytogenetyczne – delecję 17p, 6q i 11q,
oraz trisomię chromosomu 12 [22]. Najwięcej doniesień dotyczy zwiększonej częstości
współistnienia nowotworów hematologicznych i guzów litych zaleŜnych od zastosowanej terapii, która powoduje uszkodzenia DNA. Częstość zachorowań zaleŜy od rodzaju leku, dawki, oraz czasu trwania terapii. Doniesienia opisujące wpływ leczenia na
współistnienie nowotworów są jednak sprzeczne, zwłaszcza dotyczące analogów puryn, które wykazują działanie immunosupresyjne utrzymujące się długo po zakończeniu leczenia CLL. Istnieją badania, w których dowodzi się, Ŝe stosowanie tych leków
moŜe mieć wpływ na rozwój wtórnych nowotworów, w tym takŜe innych chorób limfoproliferacyjnych, najczęściej DLBCL [4, 23]. Z kolei inne badania sugerowały, Ŝe
chorzy z CLL, w leczeniu których stosowano fludarabinę, charakteryzują się zwięk-
912 J. POGRZEBA, T. WRÓBEL
szonym ryzykiem rozwoju wtórnych nowotworów jedynie w porównaniu z ogólną
populacją, a nie z pacjentami leczonymi innymi metodami, lub nie poddanymi leczeniu
cytostatycznemu [24]. Morrison i wsp stwierdzili, Ŝe leczenie kladrybiną zwiększa
jedynie częstość występowania raka płuc [18]. Natomiast u pacjentów, u których stosowano chlorambucil, wykazano zaleŜność pomiędzy zwiększonym ryzykiem, a sposobem dawkowania leku. Wzrost zachorowalności na drugi nowotwór występował u
pacjentów przyjmujących chlorambucil w sposób ciągły, podczas gdy przy stosowaniu
leku przez 5 dni w miesiącu nie obserwowano tej zaleŜności [19]. U pacjentek z CLL
obserwowano równieŜ częstsze występowanie raka pęcherza moczowego, co moŜna
wiązać ze stosowaniem cyklofosfamidu [1]. W przypadku nowotworów najczęściej
współistniejących z CLL, jak rak skóry i płuc, uwaŜa się, Ŝe chemioterapia potęguje
działanie czynników karcynogennych odpowiedzialnych za ich rozwój, jednak nie
wykazano róŜnic pomiędzy zastosowanymi lekami [5, 6, 7]. Rodzaj terapii wpływa
natomiast na ryzyko rozwoju AML po zakończeniu leczenia pacjentów z HL. Zwiększoną zachorowalność obserwowano zarówno u pacjentów leczonych wg schematu
MOPP, jak i po radioterapii, podczas gdy połączenie obu metod (RT + MOPP) w jeszcze większym stopniu zwiększało ryzyko wystąpienia ostrej białaczki szpikowej. Nie
obserwowano wzrostu zachorowalności na wtórne nowotwory u pacjentów leczonych
chemioterapią wg protokołu ABVD [9]. U osób poddanych radioterapii, kolejny nowotwór rozwijał się na ogół w zakresie pola naświetlania. Najczęściej obserwowano raka
płuc u pacjentów po radioterapii śródpiersia, zwłaszcza u tych, którzy w trakcie leczenia palili papierosy. Drugim co do częstości nowotworem występującym po RT był rak
sutka u kobiet. Ryzyko tego nowotworu było tym większe im młodszy był wiek pacjentki w trakcie naświetlania [3]. Wśród czynników zwiększających ryzyko rozwoju
wtórnego nowotworu po RT wymienia się ponadto: wielkość dawki, zaburzenia mechanizmów naprawczych DNA, oraz defekty enzymów metabolizujących leki. Znaczenie miał przede wszystkim sposób frakcjonowania dawki, w mniejszym stopniu
dawka całkowita [25]. Zaobserwowano, Ŝe radioterapia stosowana u pacjentów z HL
predysponowała do rozwoju guzów litych, natomiast chemioterapia zwiększała ryzyko
AML [9]. Ryzyko rozwoju AML u pacjentów po leczeniu HL zaleŜne było równieŜ od
wieku w którym postawiono diagnozę. Większe ryzyko występowało u osób z rozpoznaniem ustalonym po 35 roku Ŝycia [9]. U pacjentów z zespołami mieloproliferacyjnymi powszechnie stosowany jest hydroksykarbamid, lek antymitotyczny, który jest
potencjalnym inhibitorem syntezy DNA, indukującym uszkodzenie chromosomów i
blokującym naprawę uszkodzeń DNA wywołanych promieniowaniem UV, co wiąŜe
się ze zwiększoną zachorowalnością wśród tych pacjentów na raka skóry [26]. RównieŜ u pacjentów z guzami litymi stosowane leczenie zwiększa ryzyko wystąpienia
innych nowotworów, w tym równieŜ hematologicznych. Obserwowano zwiększoną
częstość występowania AML, oraz zespołów mielodysplastycznych (MDS) u pacjentów z rakiem sutka i OUN, leczonych lekami alkilujacymi oraz inhibitorami topoizomerazy II [15, 16]. U 85% pacjentów z co najmniej dwoma współistniejącymi nowotworami, leczonych środkami alkilującymi, stwierdzano zmiany cytogenetyczne dotyczące chromosomu 5 i 7. Natomiast u pacjentów poddanych działaniu etopozydu ob-
Współistnienie nowotworów
913
serwowano zwiększoną częstość rearanŜacji chromosomu 11 [15]. Wśród naszych
pacjentów były równieŜ dwa przypadki raka tarczycy leczone I131, które poprzedzały
rozwój CLL. Powstawanie wtórnych nowotworów nie jest częstym powikłaniem stosowania I131. Do tej pory odnotowano przypadki rozwoju AML, chłoniaka grudkowego, oraz CML po zastosowaniu duŜych dawek jodu radioaktywnego w leczeniu raka
tarczycy, natomiast nie obserwowano występowania wtórnych nowotworów w przypadku mniejszych dawek stosowanych w leczeniu tyreotoksykozy [27]. Chorzy po
przeszczepieniu komórek krwiotwórczych równieŜ naleŜą do grupy o zwiększonym
ryzyku rozwoju wtórnych nowotworów. Doniesiono, Ŝe pacjenci z 5-letnim przeŜyciem wolnym od choroby, po autologicznym przeszczepieniu komórek hematopoetycznych z powodu HL oraz DLBCL, charakteryzują się wyŜszym ryzykiem rozwoju
kolejnych nowotworów niŜ populacja ogólna [28]. Wtórny MDS lub AML mogą się
rozwinąć u 5 do 15% pacjentów po auto-HSCT, najczęściej po 2 - 5 latach po leczeniu.
Wśród czynników ryzyka wymienia się: zaawansowany wiek pacjenta, typ oraz intensywność mieloablacji, oraz naświetlanie całego ciała (TBI). Po allo-HSCT częstość
wtórnych MDS oraz AML jest znacznie niŜsza i wynosi ok. 1%. Wtórne guzy lite rozwijają się najczęściej w ciągu 3–5 lat po allo-HSCT i ryzyko to wzrasta w miarę upływu czasu od zakończenia leczenia. Do czynników ryzyka naleŜą: młody wiek w chwili
wykonania zabiegu, TBI, typ chemioterapii, oraz wystąpienie choroby przeszczep
przeciwko gospodarzowi. Młody wiek w chwili wykonania allo-HSCT, oraz większa
dawka TBI zwiększały całkowite ryzyko rozwoju wtórnych guzów litych, natomiast
wystąpienie GvHD, jej nasilenie, oraz dłuŜszy od 24 miesięcy czas leczenia immunosupresyjnego zwiększały ryzyko pojawienia się raka kolczystokomórkowego jamy
ustnej i skóry [29].
Współistnienie guzów litych i nowotworów układu krwiotwórczego i limfatycznego nie jest zjawiskiem częstym. Najczęściej dotyczy grupy chorych z CLL oraz wyleczonych z HL, szczególnie po radioterapii. Ta grupa pacjentów wymaga wzmoŜonego
nadzoru onkologicznego. NaleŜy wziąć pod uwagę fakt, Ŝe rozwój wtórnych nowotworów u tych pacjentów ma miejsce w młodszym wieku niŜ w ogólnej populacji. Wskazuje to na konieczność wcześniejszego rozpoczęcia badań przesiewowych w tej grupie
osób. W przypadku pojawienia się objawów ogólnych, takich jak utrata masy ciała,
powiększenie węzłów chłonnych, czy stany gorączkowe, naleŜy brać pod uwagę nie
tylko wznowę lub progresję choroby podstawowej, ale równieŜ moŜliwość pojawienia
się kolejnego nowotworu.
PIŚMIENNICTWO
1.
2.
3.
Hisada M, Biggar RJ, Greene MH, Fraumeni JF, Travis LB. Solid tumors after chronic lymphocytic
leukemia. Blood 2001; 98: 1979-1981.
Schollkopf C, Rosendahl D, Rostgaard K, Pipper C, Hjalgrim H. Risk of second cancer after chronic
lymphocytic leukemia. Int J Cancer. 2007; 121: 151-156.
Foss Abrahamsen A, Andersen A, Nome O, Jacobsen AB, Holte H, Foss Abrahamsen J, Kvaløy S.
Long- term risk of second malignancy after treatment of Hodgkin’s disease: the influence of
treatment, age and follow up-time. Annals of Oncology 2002; 13: 1786-1791.
914 J. POGRZEBA, T. WRÓBEL
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
Maddocks- Christianson K, Slager SL, Zent CS, Reinalda M, Call TG, Haberman TM, Bowen DA,
Hoyer JD, Schwager S, Jelinek DF, Kay NE, Shanafelt TD. Risk factors for development of second
lymphoid malignancy in patients with chronic lymphocytic leukemia. Br J Hematol. 2007; 398: 398404.
Parek K, Rusch Valerie, Kris M. The clinical course of lung carcinoma in patients with chronic
lymphocytic leukemia. Cancer 1999; 86: 1720-1723.
Papageorgiou KI, Larai MG. A case report of Merkel cell carcinoma on chronic lymphocytic
leukemia. BMC Cancer 2005; 5: 106.
Ben- David A, Lazarov A, Lev S, Nussbaum B. Merkel cell tumor and chronic lymphocytic leukemia
coincidence or possible association. Dermatol Online J. 2005; 11: 16.
Dennis RJ, Alberts JC. The implications of an incidental chronic lymphocytic leukemia in a resection
specimen for colorectal adenocarcinoma. World J of Surg Oncol. 2007; 5: 126.
Schonefeld SJ, Gilbert ES, Dores GM, Lynch CF et al. Acute myleoid leukemia following Hodgkin
lymphoma. J Natl Cancer Inst 2006; 98: 215-218.
Travis LB, Curtis RE, Glimelius B, et al. Second cancers among long- term survivals of nonHodgkin’s lymphoma. J Natl Cancer Inst. 1993; 85: 1932-1937.
Tavernier E, Le QH, de Botton S, et al. Secondary or concomitant neoplasms among adults diagnosed
with acute lymphoblastic leukemia and treated according to the LALA 87 and LALA- 94 trials.
Cancer 2007; 110: 2747-55.
Walter CF, Fetscher S, Lange W. Secondary chronic myelogenous leukemia after chemotherapy
followed by adjuvant radiotherapy for small cell lung carcinoma. Leuk Res 1999; 23: 961-964.
Baudeur F, Ducount L, Dastugue N, Marolleau JP. Chronic myeloid leukemia as secondary
neoplasms after anti- cancer radiotherapy: a report of three casus and brief review of the literature.
Leuk Lymphoma 2002; 43: 1057-1060.
Najean Y. Association of renal carcinoma and polycythaemia vera: 5 cases in which nephrectomy
preceded and did not influence the clinical course of the polycythaemia. Nouv Rev Fr Hematol. 1991;
33: 9-10.
Noronha V, Berliner N, Ballen KK, et al. Treatment related myelodysplasia/AML in patient with
history of breast cancer and oligodendroglioma treated with temozolamide: Case study and review of
the literature. Neuro- Oncol. 2006; 8: 280-283.
Kaplan HG, Malmgren JA, Atwood M. Leukemia incidence following primary breast carcinoma
treatment. Cancer 2004; 101: 1529-36.
Mehrany K, Weenig RH, Pittelkow MR, Roenigk RK, Otley CC. High recurrence rates of Basal cell
carcinoma after Mohs surgery in patients with chronic lymphocytic leukemia. Arch Dermatol 2004;
140: 985-8.
Dasanu C. Risk for second nonlymphoid neoplasms in chronic lymphocytic leukemia. MedGenMed.
2007; 9: 35.
Morrison VA. The infectious complications of chronic lymphocytic leukemia. Semin Oncol 1998; 25:
98-106.
Schlesinger M, Broman I, Lugassy G. The complement system is defective in chronic lymphatic
leukemia patients and in their healthy relatives. Leukemia 1996; 10: 1509-1513.
Platsoucas CD, Galinski M, Kempin S, Reich L, Clarkson B, Good RA. Abnormal T-lymphocyte
subpopulations in patients with B cell chronic lymphocytic leukemia: an analysis by monoclonal
antibodies. Journal of Immunol 1982; 129: 2305-2312.
Tsimberidou AM, Wen S, Mc Laughlin P. Other malignancies in chronic lymphocytic leukemia/small
lymphocytic lymphoma. J Clin Oncol. 2009; 27: 904-910.
Cheson BD, Vena DA, Barrett J, Freidlin B. Second malignancies as consequence of nucleoside
analog therapy for chronic lymphoid leukemias. J Clin Oncol. 1999; 17: 2454-60.
Sacchi S, Marcheselli L, Bari A. Secondary malignancies after treatment for indolent non- Hodgkin’s
lymphoma: a 16 – year follow up study. Haematologica 2008; 93: 398-404.
Współistnienie nowotworów
915
25. Walton A, Broadbent AL. Radiation – induced second malignancies. J Palliat Med. 2008; 11: 13451352.
26. Bouldouyre MA, Avril MF, Gaulier A, Sigal- Grinberg M, Dupouy V, Roussy G. Association of
cutaneous side effects of hydroxyurea and neuroendokrine carcinoma. Eur J Dermatol. 2005; 1: 26870.
27. Focosi D et al. Acute myleoid leukemia and follicular lymphoma after very low dose radioiodine
therapy for thyroid diseases. Hematologica 2007; 92: 96-97.
28. Vose JM, Loberiza F, Bierman P, Bociek R, Armitage. Long term outcomes for patients with Diffuse
Large B- cell (DLBCL) or Hodgkin’s lymphoma following autologous stem cell transplant (ASCT)
who are disease free at five years post transplant. Blood ( ASH Annual Meeting Abstracts) 2008; 112:
Abstract 2146
29. Majhail NS. Old and new cancers after Hematopoietic – Cell Transplantation. Hematology Am Soc
Hematol Educ Program. 2008; 142-149.
Praca wpłynęła do Redakcji 12.05.2009 r. i została zakwalifikowana do druku 3.08.2009 r.
Adres Autora:
Joanna Pogrzeba
Szpital Wojewódzki w Opolu
Ul. Kośnego 64
Tel. 0-77-443-35-36