029_liberalizm_i_tol..

Materiały pochodzą z Platformy
Edukacyjnej Portalu
www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
LIBERALIZM I TOLERANCJA
WOLTERA
Myśliciel, August
Rodin
[E. Wójcicka - Romaniuk] edukacja filozoficzna, gimnazjum,
LIBERALIZM I TOLERANCJA WOLTERA – lekcja 29
WOLTER
Francois-Marie Arquette
(1694-1778) przyjął pseudonim
Voltaire i pod tym nazwiskiem
(spolszczone brzmi: Wolter)
przeszedł do historii.
W młodym wieku dostał się
do sfer dworskich, do których z
urodzenia nie należał, doznał
tam wielu upokorzeń, które
zrodziły w nim trwałe
rozgoryczenie i radykalizm
społeczny.
Lata 1726-1729 spędził w
Anglii, powrócił do Francji
jako filozof i bojowniki
Oświecenia.
Wolter
WOLTER
Zajmował się działalnością
filozoficzną, naukową, poetycką i
publicystyczną.
Należy przede wszystkim do
historii literatury i kultury
społecznej, ale też do dziejów
filozofii.
Pisma filozoficzne stanowią
niewielką część jego olbrzymiej
spuścizny literackiej.
Był publicystą o filozoficznych
zainteresowaniach, dlatego cechował
go uproszczony sposób filozofowania,
przystępny i powierzchowny.
WOLTER
Traktaty filozoficzne były dla niego
środkiem do tego samego celu, co utwory
beletrystyczne - do walki z ciemnotą i
krzywdą.
Głosił kult przyrodoznawstwa, sam do
późnego wieku uzupełniał swą wiedzę
przyrodniczą.
Jednak nie nauka dawała orientację jego
filozofii, lecz wyczucie potrzeb
społecznych, do których dostosowywał
poglądy na świat.
WOLTER
Jego umysł cechowała nie tyle oryginalność, ile
niepospolita bystrość. Charakteryzowała go
nieokiełznana ambicja osobista, mściwość, próżność i
interesowność, łączył je jednak ze szczerym
odczuciem praw społecznych i poczuciem
sprawiedliwości.
Przez jednych uważany był za wcielenie szatana,
przez innych wielbiony jako największy dobroczyńca
ludzkości.
Wolter
WOLTER
Filozofia Oświecenia, której Wolter był najbardziej typowym
przedstawicielem, zakładała, że rozum jest miarą prawdy. Rozum ,
jak wszystkie władze umysłu, uważała za uformowany na drodze
doświadczenia.
Empirystyczny pogląd na pochodzenie rozumu wraz z
racjonalistycznym zaufaniem stanowiły istotną cechę tej filozofii.
Rozum był władzą wszechmocną i niezawodną. Jeśli wiedza,
moralność, religia są oparte na samym tylko rozumie, jeśli są
racjonalne, to są prawdziwe.
Dotychczasowa kultura naukowa, religijna, moralna weszła na
bezdroża, bo opierała się na autorytecie i objawieniu, a to są właśnie
czynniki irracjonalne, które powinny być wytępione i ustąpić miejsca
rozumowi.
WOLTER
Ludzie Oświecenia uważali, że rozum jest jednakowy u wszystkich i we
wszystkich czasach. Racjonalna kultura, wiedza, religia, moralność – są
niezależne od miejsca i czasu, powszechne i wieczne.
Wierzyli w postęp: zaufanie do rozumu kazało im przypuszczać, że
człowiek zdolny jest osiągnąć wszystko , nawet i to, czego nie osiągnął
dotychczas, i że ludzkość ma przed sobą nieograniczony postęp.
W ten sposób racjonalizm łączył się w umysłowości Oświecenia z
optymizmem.
Przyrynek – obraz B.B. Canaletto
Pałac na wodzie, Łazienki Królewskie
Portret Stanisława Augusta z klepsydrą Bacciarellego
Polska sztuka
Oświecenia
WOLTER
Racjonalizm tak samo panował
w XVIII, jak w XVII w.
Wolter łysy i Wolter w peruce
Jean-Antoine Houdon
Jednak w XVII w. był na
usługach supranaturalizmu,
twierdzono wtedy, że istnieje świat
nadprzyrodzony, a w XVIII w. –
naturalizmu, który zaprzeczał
temu.
Była to zasadnicza teza filozofii
Oświecenia.
Jest tylko świat przyrodzony, nie
ma zjawisk nadprzyrodzonych, nie
ma cudów, nie ma objawienia.
Taki pogląd musiał pociągnąć za
sobą opozycyjne stanowisko wobec
religii.
WOLTER
Dla Woltera głównym wrogiem prawdy i postępu był chrystianizm z
jego supranaturalistycznym poglądem na świat. A wraz z
chrystianizmem cała prawie dotychczasowa metafizyka, bo metafizyka
nowożytna, podobnie jak średniowieczna, wyszła z ducha
chrześcijaństwa.
Wolter zwalczał:



dualistyczną koncepcję świata, która rozszczepia świat na przyrodzony i
nadprzyrodzony,
dualistyczną koncepcję człowieka, która traktuje go jako istotę wyższą
od przyrodzonych, gdyż obok przyrodzonego ciała posiada
nadprzyrodzoną duszę,
dualistyczną koncepcję życia, która poza celami doczesnymi stawia
człowiekowi cele wieczne.
Koncepcje te uważał za fałszywe i szkodliwe, gdyż tworzą fikcje, dla
których ludzie zaniedbują realne życie lub paczą je.
WOLTER
Umysł, łudzony fikcjami, traci zrozumienie dla wartości życia.
Przeciwdziałać spaczonemu pojmowaniu życia i życie na
właściwe tory sprowadzić - to było zadanie naturalistycznej
koncepcji Oświecenia.
W walce z metafizyką chrześcijańską wyrosły poglądy Woltera:

religijne w walce z prawowiernym teizmem,

kosmologiczne - z dualizmem Kartezjańskim,

etyczne-z doktryną celów transcendentnych.
Umysł, łudzony fikcjami,
traci zrozumienie dla wartości życia.
Zwalczał:

teizm, ale nie był ateistą;

dualizm, ale nie był materialistą;

idealizm etyczny, ale nie był utylitarystą.
Dopiero jego następcy zajęli te skrajne stanowiska.
WOLTER
Filozofia religii Oświecenia, wyrzekłszy się teizmu, miała przed sobą
dwie drogi: ateizm i deizm. Wolter zajął to drugie stanowisko: był typowym
deistą.
Był przeciwnikiem religii objawionej, ale nie rozumowej. Uważał, że
istnienia Boga można dowieść, i czynił to w sposób zbliżony do dowodu
kosmologicznego, tylko bardziej antropomorficznie - porównując świat do
zegara.
„Nie mogę pojąć, by ten zegar mógł istnieć, a nie było zegarmistrza".
Wywodził, że jeśli świat ma sens, to musi istnieć Bóg, który wymierza
sprawiedliwość, z tego powodu mówił:
„Gdyby Bóg nie istniał, trzeba by Go wynaleźć".
Jednak rozum stwierdza tylko istnienie Boga, ale nic nie orzeka o Jego
naturze, wszelkie poszukiwania teologów w tym względzie uważał za
beznadziejne.
WOLTER
Dwóch najważniejszych przymiotów
przypisanych Bogu - wszechmocy i dobroci – nie
da się nawet pogodzić ze sobą, bo albo może i nie
chce uczynić życia na ziemi szczęśliwym, i w takim
razie nie jest dobry, albo też chce i nie może, a w
takim razie nie jest wszechmocny.
WOLTER
W filozofii przyrody zajął
umiarkowane stanowisko. Oświecenie
wyrzekłszy się dualizmu miało i tu przed
sobą dwie drogi: materializm i hilozoizm.
Wolter zajął to drugie. Wraz z
Kartezjuszem odróżniał myśli i materię,
natomiast wraz z Locke'iem, wbrew
Kartezjuszowi, nie widział trudności w
przyjęciu, iż są własnościami jednej
substancji.
Skłaniał się więc do hilozoistycznego
poglądu, że świadomość, tak samo jak i
cielesność, jest powszechną własnością
rzeczy, że nie ma rzeczy bezcielesnych, ale
też nie ma rzeczy bezdusznych.
Kartezjusz
Wolter
Locke
WOLTER
Etyka Woltera, podobnie jak jego
metafizyka, usiłowała obejść się bez
czynników nadprzyrodzonych, celów
działania szukała w świecie
doczesnym, w którym żyjemy.
Faktem jest, iż w świecie istnieje zło.
Żadne filozofowanie, żadne
konstrukcje teologiczne nie zdołają
faktu tego obalić.
Naprawić istniejące w świecie zło
- oto cel działania ludzkiego.
WOLTER
Nie umiemy rozwiązać zadań metafizyki, ale doskonale rozwiązujemy
zadania etyki. Są one niezależne od prawd metafizyki i religii. Każdy wie, co
należy uczynić, każdy zna regułę jedną dla wszystkich:
wieść życie takie, by umierając uważało się je za słuszne, i czynić
innym, co chciałoby się, aby oni nam czynili.
Faktem jest, że zło i cierpienie, które jest w świecie, może być
zmniejszane. I pewnikiem jest, że sprawiedliwości powinno stać się zadość.
Zadaniem naszym jest zmniejszać cierpienie i współdziałać ze
sprawiedliwością.
WOLTER
Wolter był najbardziej typową postacią popularnej filozofii
Oświecenia. Jej dwoma zasadniczymi składnikami były: racjonalizm i
naturalizm.
Cechowała go postawa bojowa, skierowana przeciw dualizmowi,
uznającemu inny poza przyrodzonym porządek rzeczy.
W filozofii Oświecenia stanowił odłam umiarkowany, unikał skrajnych
tez: materializmu, ateizmu, utylitaryzmu, głosił natomiast hilozoistyczną
teorię przyrody, deistyczną religię oraz etykę sprawiedliwości i ulgi w
cierpieniu.
Najogólniejsze hasła Oświecenia znalazły w poglądach Woltera pełny
wyraz, były to: rozum, przyroda i ludzkość.
Wszystkie trzy miały ostrze polemiczne: „rozum" był hasłem
skierowanym przeciw objawieniu, „przyroda" - przeciw czynnikom
nadprzyrodzonym, „ludzkość", pojmowana jako najwyższy cel etyczny,
miała zastąpić cele etyczno-religijne.
WOLTER
Działalność filozoficzna Woltera została uwieńczona
powodzeniem: umiał przeforsować nie tylko idee
społeczne, które były jego właściwym celem, ale i idee
filozoficzne, w których widział środek do wywalczenia
tamtych.
Za jego czasów i przeważnie za jego przyczyną
zmieniła się panująca w Europie doktryna:
dualizm ustąpił miejsca naturalizmowi, a aprioryzm empiryzmowi.
Filozofia angielskiego Oświecenia przez Woltera
dostała się do Francji i stała się zjawiskiem światowym.
Wolter
BIBLIOGRAFIA

Maurois A., Wolter, Kraków 1996.

Orieux J., Wolter, Warszawa 1986.

Spink J., Libertynizm francuski od Gassendiego do Voltaire’a, Warszawa
1974.

Tatarkiewicz W., Historia filozofii, t. 2, Warszawa 2002.

Wolter, Pamiętniki, Warszawa 1994.

Wolter, Traktat o tolerancji napisany z powodu śmierci Jana Calasa,
Warszawa 1988.