Stan zdrowia mieszkańców Warszawy

Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
URZ¥D MIASTA STO£ECZNEGO WARSZAWY
Biuro Polityki Zdrowotnej
ISBN 978-83-63269-52-4
ul. Nieca³a 2, 00-098 Warszawa, tel.: 22 443 07 01, fax: 22 443 07 02
www.um.warszawa.pl
Stan zdrowia
mieszkañców
Warszawy
w latach
2009–2011
URZ¥D MIASTA STO£ECZNEGO WARSZAWY
BIURO POLITYKI ZDROWOTNEJ
STAN ZDROWIA
MIESZKAÑCÓW WARSZAWY
w latach 2009–2011
Redakcja:
mgr Ewa Olsiñska – naczelnik Wydzia³u Zdrowia Publicznego
w Biurze Polityki Zdrowotnej
Warszawa, grudzieñ 2013
Recenzent:
dr hab. Piotr Tyszko
Dyrektor Instytutu Medycyny Spo³ecznej
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Zdjêcie na ok³adce:
Zbigniew Panów, pzstudio.pl, archiwum www.warsawtour.pl
Publikacja sfinansowana z bud¿etu Miasta Sto³ecznego Warszawy.
ISBN 978-83-63269-52-4
Wydawca:
Miasto Sto³eczne Warszawa
Sk³ad, druk i oprawa:
WEMA Wydawnictwo-Poligrafia Sp. z o.o.
02-729 Warszawa, ul. Rolna 191/193
tel. +48 22 828 62 78
fax +48 22 828 57 79
e-mail: [email protected]
www.wp-wema.pl
naœwietlanie: www.studioctp.pl
SPIS TREŒCI
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1. Wybrane aspekty sytuacji demograficznej ludnoœci Warszawy . . . . . . . . . . . . . . 11
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2. D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy . . . . . . . . . . . . . . .
2.1. D³ugoœæ ¿ycia mieszkañców Warszawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2. Umieralnoœæ wed³ug p³ci i grup wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3. Umieralnoœæ wed³ug przyczyn zgonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.1. Umieralnoœæ z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia . . . . . . . . . . . . .
2.3.2. Umieralnoœæ z powodu nowotworów z³oœliwych (C00-C97) . . . . . .
2.3.3. Umieralnoœæ z powodu zewnêtrznych przyczyn zgonów (V01-Y98) . .
2.3.4. Umieralnoœæ z powodu chorób uk³adu oddechowego (J00-J99) . . . .
2.3.5. Umieralnoœæ z powodu chorób uk³adu trawiennego (K00-K93) . . . .
2.3.6. Umieralnoœæ z powodu przyczyn niedok³adnie okreœlonych (R00-R99)
2.4. Umieralnoœæ niemowl¹t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5. Przedwczesna umieralnoœæ mieszkañców Warszawy . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3. Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych
dotycz¹cych hospitalizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1. Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.2. Dynamika hospitalizacji w ostatnich latach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.3. Struktura g³ównych przyczyn hospitalizacji: choroby uk³adu kr¹¿enia, nowotwory,
urazy i zatrucia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.4. Hospitalizacje krótsze ni¿ jeden dzieñ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5. Hospitalizacja wg oddzia³ów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.6. Zmiany struktury osób hospitalizowanych, zwi¹zane z wiekiem . . . . . . . . . .
3.7. Wiek hospitalizowanych mieszkañców Warszawy . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.8. D³ugoœæ pobytu w szpitalu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród
mieszkañców Warszawy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1. Najwa¿niejsze przyczyny umieralnoœci mieszkañców stolicy. . . . . . . . .
4.2. Warszawskie Badanie Stanu Zdrowia Populacji WAW-KARD: cel i metody .
4.3. Choroby przewlek³e w populacji mieszkañców stolicy . . . . . . . . . . . .
4.4. Hipercholesterolemia i inne zaburzenia gospodarki lipidowej . . . . . . . .
4.4.1. Hipercholesterolemia w wywiadzie . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4.2. Oznaczanie cholesterolu w ci¹gu ostatnich 12 miesiêcy . . . . . . .
4.4.3. Cukrzyca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4.4. AktywnoϾ fizyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
19
20
23
27
28
36
43
49
53
55
58
60
63
67
67
67
69
72
73
74
76
77
80
82
82
84
84
90
90
90
94
96
3
4.5. Ocena globalnego ryzyka chorób serca i naczyñ (ESC SCORE) . . . . . . . . . . . 98
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
5. Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy. . . . . . . . . . . . . 101
5.1. Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy . . . . . . . . . . 101
5.1.1. Zachorowania na nowotwory z³oœliwe ogó³em w Warszawie
w latach 1963–2011 wed³ug p³ci i grup wieku . . . . . . . . . . . . . . . . 102
5.1.2. Zgony z powodu nowotworów z³oœliwych ogó³em w Warszawie
w latach 1963–2011 wed³ug p³ci i grup wieku . . . . . . . . . . . . . . . . 104
5.1.3. Najczêstsze nowotwory z³oœliwe w populacji Warszawy w latach 1963–2011
wed³ug p³ci, grup wieku i umiejscowienia nowotworu . . . . . . . . . . . 106
5.1.3.1. Zachorowania na najczêstsze nowotwory z³oœliwe
w Warszawie w latach 1963–2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
5.1.3.2. Zgony z powodu najczêstszych nowotworów z³oœliwych
w Warszawie w latach 1963–2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
5.1.4. Zachorowania na nowotwory z³oœliwe ogó³em wed³ug p³ci i dzielnic
Warszawy w latach 2009–2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
5.1.5. Struktura stadiów zaawansowania choroby nowotworowej u chorych
na wybrane najczêstsze nowotwory z³oœliwe w Warszawie w latach
1999–2011 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
5.1.6. WskaŸniki 5-letnich wzglêdnych prze¿yæ chorych na nowotwory z³oœliwe
w Warszawie w latach 1963–2006 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
5.2. Ocena epidemiologiczna sytuacji w zwalczaniu nowotworów z³oœliwych
w Warszawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
5.2.1. Mo¿liwoœci i perspektywy poprawy obecnej sytuacji . . . . . . . . . . . . 123
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
6. Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy w latach 2008–2011 . .
6.1. Opieka ambulatoryjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.1.1. Dostêpnoœæ opieki ambulatoryjnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.1.2. Zaburzenia psychiczne ogó³em i po raz pierwszy . . . . . . . . . . . . .
6.1.2.1. Rozpowszechnienie i zapadalnoϾ w populacji Warszawy i Polski
6.1.2.2. Rozpowszechnienie i zapadalnoœæ wed³ug wieku w Warszawie
i w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.1.2.3. Rozpowszechnienie i zapadalnoœæ wed³ug p³ci . . . . . . . . . .
6.1.3. Struktura rozpoznañ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2. Opieka ca³odobowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2.1. Dostêpnoœæ opieki ca³odobowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2.2. Zaburzenia psychiczne ogó³em i po raz pierwszy . . . . . . . . . . . . .
6.2.2.1. Rozpowszechnienie i zapadalnoϾ w populacji Warszawy i Polski
6.2.2.2. Rozpowszechnienie i zapadalnoœæ wed³ug wieku w Warszawie
i w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.2.2.3. Dynamika zapadalnoœci w populacji Warszawy . . . . . . . . . .
6.2.2.4. Rozpowszechnienie i zapadalnoœæ wed³ug p³ci . . . . . . . . . .
4
.
.
.
.
.
133
134
134
134
143
.
.
.
.
.
.
.
.
146
151
152
154
159
159
159
167
. 171
. 173
. 176
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
6.2.3. Struktura rozpoznañ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3. Oddzia³y dzienne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3.1. Dostêpnoœæ opieki dziennej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3.2. Zaburzenia psychiczne ogó³em . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6.3.2.1. Rozpowszechnienie i zapadalnoϾ w Warszawie i w Polsce.
6.3.3. Struktura rozpoznañ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
179
180
184
184
184
184
187
188
7. Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami
uk³adu nerwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
7.1. Choroby uk³adu nerwowego ogó³em . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
7.1.1. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z powodu chorób uk³adu
nerwowego wœród mieszkañców Polski w latach 2004–2011 . . . . . . . . 192
7.1.2. Procentowy rozk³ad grup rozpoznañ neurologicznych wœród
hospitalizowanych mieszkañców Warszawy w latach 2004–2011 . . . . . . 194
7.1.3. Struktura mieszkañców Warszawy hospitalizowanych z powodu chorób
uk³adu nerwowego wed³ug p³ci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194
7.1.4. Œredni wiek mieszkañców Warszawy hospitalizowanych z powodu chorób
uk³adu nerwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
7.1.5. Œredni czas pobytu w szpitalu mieszkañców Warszawy hospitalizowanych
z powodu chorób uk³adu nerwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
7.1.6. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna mieszkañców Warszawy hospitalizowanych
z powodu chorób uk³adu nerwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
7.1.7. Miejsce hospitalizacji mieszkañców Warszawy z powodu chorób uk³adu
nerwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
7.2. Choroby naczyniowe uk³adu nerwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
7.3. Urazy uk³adu nerwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206
7.4. Choroby korzeni nerwowych i dyskopatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
7.5. Padaczka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
7.6. Bóle g³owy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
7.7. Choroby obwodowego uk³adu nerwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216
7.8. Choroby nowotworowe uk³adu nerwowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
7.9. Choroby demielinizacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
7.10. Choroby zapalne uk³adu nerwowego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
7.11. Choroby pozapiramidowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
7.12. Choroby przebiegaj¹ce z otêpieniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
7.13. Choroby nerwowo-miêœniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
8. Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej . . . . . . . . . . . . . .
8.1. Sytuacja zdrowotna dzieci i m³odzie¿y. . . . . . . . . . . . . . . .
8.1.1. Sytuacja demograficzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.1.2. Umieralnoœæ dzieci i m³odzie¿y w Warszawie . . . . . . . .
8.1.3. Zapadalnoœæ i chorobowoœæ dzieci i m³odzie¿y w Warszawie
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
238
238
238
239
241
5
8.1.4 Hospitalizacja dzieci i m³odzie¿y w Warszawie . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.2. Samoocena zdrowia i zachowania zdrowotne dzieci i m³odzie¿y . .
8.2.1. Cel pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.2.1. Materia³ i metoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.2.3. Wyniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.2.4. Samoocena zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.2.5. Zadowolenie z ¿ycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
8.2.6. Wystêpowanie dolegliwoœci subiektywnych . . . . . . . . .
8.2.7. Wystêpowanie urazów wymagaj¹cych pomocy medycznej .
8.2.8. Zachowania sprzyjaj¹ce zdrowiu . . . . . . . . . . . . . . .
8.2.9. Zachowania ryzykowne dla zdrowia . . . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9. Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich . .
9.1. Kryteria jakoœci opieki oko³oporodowej . . . . . .
9.2. Zbieranie informacji. SprawozdawczoϾ. . . . . .
9.3. Organizacja opieki oko³oporodowej w Warszawie
9.4. Urodzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.5. Opieka podczas ci¹¿y. . . . . . . . . . . . . . . .
9.6. Opieka podczas porodu i po porodzie . . . . . . .
9.7. Wczeœniactwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
9.8. Umieralnoœæ oko³oporodowa . . . . . . . . . . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
243
246
247
248
248
249
249
250
250
251
251
253
256
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
257
257
258
259
261
262
263
265
268
273
10. Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie . . . . . . . . .
10.1. Sytuacja w Warszawie na tle kraju i Mazowsza . .
10.2. Kim s¹ osoby zapadaj¹ce na gruŸlicê? . . . . . . .
10.3. Mieszkañcy Warszawy, ale czêsto nie-warszawiacy
10.4. GruŸlica w zbiorowoœci obcokrajowców . . . . . .
10.5. Zagro¿enia – trudne przypadki gruŸlicy. . . . . . .
Posumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
275
275
279
281
284
285
286
11. Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
11.1. Stan epidemiologiczny w zakresie chorób zakaŸnych w latach 2008-2011 . .
11.1.1. Liczba ludnoœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.1.2. Liczba zg³oszonych zachorowañ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.2. Choroby przenoszone drog¹ pokarmow¹ . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.2.1. Choroby biegunkowe o etiologii wirusowej i bakteryjnej . . . . . . .
11.3. Biegunki o etioloigii wirusowej dzieci do lat 2 . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.4. Salmonellozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.5. Inne zaka¿enia jelitowe o etiologii bakteryjnej . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.6. Wirusowe zapalenia w¹troby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11. 6.1 Wirusowe zapalenie w¹troby typu A . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
287
287
287
288
289
289
292
293
296
297
299
6
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
11. 6.2. Wirusowe zapalenie w¹troby typu B . . . . . . . . . .
11.6.3. Wirusowe zapalenie w¹troby typu C . . . . . . . . . .
11.7. Neuroinfekcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.7.1. Zachorowania na inwazyjn¹ chorobê meningokokow¹ .
11.7.2. Streptococcus pyogenes. . . . . . . . . . . . . . . . .
11.7.3. Streptococcus pneumoniae . . . . . . . . . . . . . . .
11.7.4. Haemophilus influenzae . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.8. Krztusiec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.9. Borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu . . . . . . . . . . . .
11.9.1. Borelioza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.9.2. Kleszczowe zapalenie mózgu . . . . . . . . . . . . . .
11.10. Choroby wieku dzieciêcego . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.10.1. Odra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.10.2. Nagminne zapalenie przyusznic (œwinka) . . . . . . .
11.10.3. Ró¿yczka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.10.4. Ospa wietrzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.10.5. P³onica (szkarlatyna) . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.11. Grypa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.12. Stycznoœæ i nara¿enie na wœciekliznê . . . . . . . . . . . . .
11.13. AIDS i zaka¿enia HIV . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
11.14. Zagro¿enia bioterrorystyczne na terenie m.st. Warszawy . .
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
301
304
309
309
311
312
314
316
318
318
321
323
323
323
324
324
327
328
330
332
334
335
12. Choroby zawodowe w m.st. Warszawie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338
Podsumowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 346
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
7
Wprowadzenie
Wprowadzenie
K
olejna edycja Raportu o stanie zdrowia mieszkañców Warszawy, przygotowana z inicjatywy Biura Polityki Zdrowotnej Urzêdu m.st. Warszawy, dotyczy w szczególnoœci trzech lat
– 2009–2011. Czêœæ danych, których uzyskanie by³o obecnie mo¿liwe, dotyczy roku 2012.
Ochrona zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy jest jednym z priorytetowych obszarów
aktywnoœci w³adz samorz¹dowych stolicy. Samorz¹d ten wype³nia swe funkcje w zakresie
ochrony zdrowia poprzez kreowanie i realizacjê okreœlonej polityki zdrowia publicznego,
tj. ocenê sytuacji zdrowotnej mieszkañców, a przez to ich potrzeb zdrowotnych, tworzenie
mo¿liwoœci ochrony, umocnienia i poprawy ich zdrowia, a tak¿e dokonywania prozdrowotnych wyborów. To ca³okszta³t dzia³añ maj¹cych na celu zapewnienie warszawiakom bezpieczeñstwa zdrowotnego.
Podstawow¹ rol¹ samorz¹dów w obszarze ochrony zdrowia jest jej organizacja. Samorz¹d
pe³ni funkcjê w³aœciciela, nadzorcy oraz zarz¹dcy podmiotów leczniczych, dla których jest
podmiotem tworz¹cym. W Warszawie na poziomie samorz¹dowym funkcja podmiotu
tworz¹cego podmioty lecznicze sprawowana jest przez miasto sto³eczne Warszawa oraz Samorz¹d Województwa Mazowieckiego.
Miasto sto³eczne Warszawa jest podmiotem tworz¹cym dla 25 podmiotów leczniczych
– 10 szpitali, z których 4 prowadzone s¹ w formie spó³ek prawa handlowego, 14 zak³adów
opieki zdrowotnej lecznictwa otwartego (w tym jednej placówki leczenia uzale¿nieñ) oraz
Sto³ecznego Centrum Opiekuñczo-Leczniczego (spó³ka z o.o.). Podmioty te realizuj¹ znaczn¹
czêœæ us³ug zdrowotnych dla mieszkañców miasta, przede wszystkim z podstawowego zakresu œwiadczeñ. Szpitale miejskie dysponuj¹ jedynie 15% udzia³em w rocznym bud¿ecie Mazowieckiego Oddzia³u Wojewódzkiego NFZ przeznaczonym na leczenie we wszystkich sto³ecznych szpitalach.
Podmioty lecznicze utworzone przez m.st. Warszawa w 2012 roku:
l dysponowa³y baz¹ 2663 ³ó¿ek szpitalnych (ok. 19,5% wszystkich publicznych ³ó¿ek w stolicy), zlokalizowanych w 41 oddzia³ach/pododdzia³ach o ró¿nych specjalnoœciach oraz
730 ³ó¿kami o profilu opiekuñczo-leczniczym,
l udziela³y œwiadczeñ z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej w 138 poradniach dla
828 574 mieszkañców, zapisanych do lekarzy pierwszego kontaktu, co stanowi ponad 50%
osób faktycznie zamieszka³ych w Warszawie,
l realizowa³y szeroki zakres œwiadczeñ w zakresie ambulatoryjnej opieki specjalistycznej i rehabilitacji dla mieszkañców Warszawy w 570 poradniach specjalistycznych.
Sto³eczny rynek ochrony zdrowia podzielony jest pomiêdzy siedem podmiotów tworz¹cych (nie licz¹c podmiotów prywatnych), posiadaj¹cych pe³n¹ autonomiê przy tworzeniu,
przekszta³caniu, ³¹czeniu i likwidowaniu podleg³ych sobie podmiotów leczniczych we wszystkich rodzajach i zakresach œwiadczeñ zdrowotnych.
Wieloœæ podmiotów tworz¹cych i du¿a liczba podmiotów leczniczych funkcjonuj¹cych
w Warszawie wymaga prowadzenia skoordynowanej polityki zdrowotnej, zgodnie z zapotrzebowaniem spo³ecznym na lepsz¹ dostêpnoœæ do œwiadczeñ zdrowotnych, poprawê ich
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
9
Wprowadzenie
jakoœci i bezpieczeñstwa. Dlatego Prezydent m.st. Warszawy w 2012 roku podjê³a inicjatywê
powo³ania organu koordynuj¹cego – Warszawskiej Rady Polityki Zdrowotnej, wydaj¹c stosowne zarz¹dzenie w tej sprawie. Rada koncentruje swe prace m.in. na bie¿¹cym analizowaniu sytuacji zdrowotnej mieszkañców m.st. Warszawy i ustalaniu priorytetów w tym zakresie, analizowaniu zabezpieczenia œwiadczeñ zdrowotnych, opracowywaniu wspólnych stanowisk i uchwa³ oraz kierowaniu ich do odpowiednich organów i instytucji.
Wiedza na temat sytuacji zdrowotnej mieszkañców m.st. Warszawy jako ogó³u i poszczególnych dzielnic, to wa¿ny instrument z punktu widzenia oceny potrzeb zdrowotnych warszawiaków oraz bie¿¹cego zarz¹dzania ochron¹ zdrowia w Mieœcie. S³u¿y planowaniu dzia³añ prozdrowotnych, jest baz¹ dla prac maj¹cych na celu doskonalenie infrastruktury ochrony zdrowia, zakupu sprzêtu i wyposa¿enia medycznego, a tak¿e planowania œrodków finansowych na
ten cel. Jest narzêdziem pomocnym w wytyczaniu kierunków rozwoju ochrony zdrowia
w stolicy.
Tak jak poprzednie Raporty, obecny, zosta³ opracowany przez zespó³ ekspertów reprezentuj¹cych renomowane instytuty naukowe. W opracowaniu Raportu uczestniczy³y tej rangi
instytucje jak: Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Pañstwowy Zak³ad Higieny, Instytut
Kardiologii, Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Sk³odowskiej-Curie, Instytut Matki
i Dziecka, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Instytut GruŸlicy i Chorób P³uc, a tak¿e Pañstwowa
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Szpital Specjalistyczny im. Œwiêtej Rodziny
i Urz¹d Miasta Sto³ecznego Warszawy. Wykorzystano równie¿ statystyki G³ównego Urzêdu
Statystycznego i Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Pañstwowego Zak³adu Higieny. Niektóre dane pozyskano z Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia. Uznano, ¿e systematyka danych ujêtych w Raporcie, podobnie jak i jego opracowanie graficzne,
powinno nawi¹zywaæ do publikacji poprzednich, tak, aby zarówno autorzy, jak i u¿ytkownicy
mogli dokonywaæ odpowiednich porównañ i odniesieñ. Raport uwzglêdnia najwa¿niejsze zagro¿enia zdrowia i ¿ycia warszawiaków, ale równie¿ rekomenduje podjêcie odpowiednich
dzia³añ poprawiaj¹cych sytuacjê w obszarach tego wymagaj¹cych.
Reasumuj¹c, publikacja na temat sytuacji zdrowotnej mieszkañców m.st. Warszawy w latach 2009–2011, to tak jak edycje poprzednie, narzêdzie nie tylko pomocne w bie¿¹cej pracy
osób, instytucji i organizacji dzia³aj¹cych w obszarze ochrony zdrowia na terenie stolicy, ale
równie¿ praca pogl¹dowa do wykorzystania przez specjalistów zdrowia publicznego, polityki
zdrowotnej, analityków, planistów i mened¿erów ochrony zdrowia. Jej przystêpna forma zachêca do lektury wszystkich zainteresowanych problematyk¹ ochrony zdrowia w œrodowisku
lokalnym, w którym funkcjonuje.
10
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Wybrane aspekty sytuacji demograficznej ludnoœci Warszawy
1. WYBRANE ASPEKTY SYTUACJI DEMOGRAFICZNEJ
1. LUDNOŒCI WARSZAWY
mgr Rafa³ Muszyñski
Wydzia³ Zdrowia Publicznego, Biuro Polityki Zdrowotnej
W
niniejszym rozdziale zaprezentowane zostan¹ podstawowe informacje dotycz¹ce sytuacji
demograficznej m.st. Warszawy. Prezentowane dane pochodz¹ z bazy G³ównego Urzêdu
Statystycznego w Warszawie, w szczególnoœci z Roczników Statystycznych Warszawy oraz danych zamieszczonych w bazach na stronie internetowej http://www.stat.gov.pl/gus.
Warszawa jest najwiêkszym miastem pod wzglêdem liczby ludnoœci w Polsce. W 2012 r. liczba
ludnoœci w Warszawie faktycznie zamieszka³ej wynosi³a 1715 tys. i by³a ponad dwukrotnie wy¿sza
ni¿ w Krakowie. Ludnoœæ Warszawy stanowi³a 4,5% wszystkich osób zamieszka³ych w Polsce. Co
trzecia osoba zamieszkuj¹ca Mazowsze pochodzi z Warszawy.
Tabela 1.1. Ludnoœæ w najwiêkszych miastach w Polsce
Ogó³em
Polska
38 533 299
Województwo mazowieckie
5 301 760
m.st. Warszawa
1 715 517
m. Kraków
758 334
m. £ódŸ
718 960
m. Wroc³aw
631 188
m. Poznañ
550 742
m. Gdañsk
460 427
Na tle krajów cz³onkowskich Unii Europejskiej Warszawa nale¿y do wiêkszych, pod wzglêdem
liczby mieszkañców stolic, ustêpuj¹c pod tym wzglêdem takim miastom, jak: Berlin, Madryt, Londyn, Rzym, Pary¿, Bukareszt, Budapeszt.
Tabela 1.2. Ludnoœæ w stolicach niektórych krajów Unii Europejskiej
LudnoϾ w tys.
Miasto
LudnoϾ w tys.
Rok
zespó³
miejski
Ateny
2011
3158
656
Rzym
2011
2761
Berlin
2010
3443
Sofia
2011
1203
Bratys³awa
2010
433
Warszawa
2011
1708
Budapeszt
2010
1722
Wiedeñ
2011
1714
Bukareszt
2010
1944
Wilno
2011
Kopenhaga
2011
1199
Bruksela
2010
11,5
Tallinn
2011
2211
Lizbona
2011
2816
545
1257
Madryt
2010
5762a
3273
b
Londyn
2009
7754
Pary¿
2008
11 694
Praga
2011
Miasto
miasto
c
Rok
zespó³
miejski
miasto
539
1089
158
400
a – 2009 r., b – Greater Londyn, c – City of London.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
11
Wybrane aspekty sytuacji demograficznej ludnoœci Warszawy
W 2012 r. liczba osób zameldowanych w Warszawie by³a ni¿sza od liczby osób faktycznie zamieszkuj¹cych o ponad 100 000 i wynios³a 1 614 392, z czego 882 166 stanowi³y kobiety,
a 732 226 mê¿czyŸni. Najwiêksza ró¿nica pomiêdzy osobami zamieszka³ymi, a zameldowanymi
wyst¹pi³a w Dzielnicach: Mokotów (11 832), Œródmieœcie (9718), Ursynów (9561), Wola (9139).
Najmniejsza zaœ w Dzielnicach: Rembertów (1426), Weso³a (2076). Bior¹c pod uwagê ekonomiczne grupy wiekowe najwiêksza ró¿nica wyst¹pi³a w grupie osób w wieku produkcyjnym i wynios³a
71 201, zaœ najni¿sza w grupie osób w wieku przedprodukcyjnym – 5524. W grupie mieszkañców
w wieku poprodukcyjnym, osób zamieszka³ych by³o wiêcej o 24 400, ni¿ osób zameldowanych.
W latach 2009–2012 w m.st. Warszawie wyst¹pi³ dodatni przyrost naturalny. Tendencja ta
utrzymuje siê ju¿ od roku 2007, kiedy to po raz ostatni zosta³ odnotowany ujemny przyrost naturalny na poziomie 49 osób. Za rok 2010 zosta³a skorygowana liczba ludnoœci faktycznie zamieszka³ej
w Warszawie na podstawie danych z Narodowego Spisu Powszechnego Ludnoœci i Mieszkañ
przeprowadzonego w 2011 r. Pierwotne szacunki wskazywa³y, ¿e w Warszawie zamieszkuje
1 720 398 ludzi.
Tabela 1.3. Podstawowe dane demograficzne Warszawy w latach 2009–2012
Podstawowe dane demograficzne
2009
2010
2011
2012
1 714 446
1 700 112
1 708 491
1 715 517
Kobiety
926 497
919 772
924 674
928 629
Mê¿czyŸni
787 949
780 340
783 817
786 888
Ludnoœæ ogó³em, w tym:
Kobiety na 100 mê¿czyzn
LudnoϾ na 1 km2
Urodzenia ¿ywe
Urodzenia martwe
Zgony
118
118
118
118
3 316
3 288
3 305
3 318
18 848
19 680
18 863
18 795
64
65
48
52
18 212
17 668
17 586
18 460
Zgony niemowl¹t
112
74
65
84
Przyrost naturalny
636
2 012
1 277
335
W Warszawie w 2012 r. ponad po³owê mieszkañców (54%) stanowi³y kobiety i na ka¿dych
100 mê¿czyzn przypada³o 118 kobiet. W województwie mazowieckim wspó³czynnik feminizacji
wyniós³ 107, a dla Polski 109.
Wspó³czynnik feminizacji w Warszawie zmienia³ siê w zale¿noœci od wieku. Liczebna przewaga
mê¿czyzn dotyczy³a jedynie grup w wieku od 0–4 do 15–19. W pozosta³ych grupach wiekowych
liczba kobiet przewy¿sza³a liczbê mê¿czyzn. Najwiêcej kobiet na 100 mê¿czyzn przypada³o w grupie wiekowej 85 lat i wiêcej, i by³o to 227. Zaistnia³e ró¿nice zwi¹zane s¹ z wy¿sz¹ umieralnoœci¹
mê¿czyzn ni¿ kobiet. Najliczniejsz¹ grupê wiekow¹ zarówno wœród mê¿czyzn, jak i kobiet stanowi³y osoby w wieku 30–34 lata, i by³o to odpowiednio 10% ogó³u mê¿czyzn i 9% ogó³u kobiet.
By³a to jednoczeœnie najliczniejsza grupa mieszkañców stolicy. Kolejnymi w kolejnoœci malej¹cej
byli mieszkañcy w wieku 35–39 lat (150 tys.), w wieku 25–29 (144 tys.), 55–59 (137 tys.), 60–64
(122 tys.), 40–44, 50–54 (105 tys.). W pozosta³ych grupach wiekowych liczba mieszkañców nie
przekroczy³a 100 000. Najmniejsz¹ liczbê stanowi³y osoby w wieku 85 lat i wiêcej.
W okresie 2009–2012 w Warszawie zwiêkszy³a siê liczba mieszkañców w wieku poprodukcyjnym. W 2012 r. mê¿czyŸni w wieku 65 lat i wiêcej oraz kobiety 60 lat i wiêcej stanowili blisko 22%
12
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Wybrane aspekty sytuacji demograficznej ludnoœci Warszawy
ogó³u mieszkañców. Zwiêkszy³ siê równie¿ odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym (0–17 lat)
z 14,8% do 15,8%. W okresie tym nast¹pi³ spadek liczby osób w wieku produkcyjnym o ponad
2%.
Ryc. 1.1. Piramida wieku dla Warszawy w 2012 r.
Ryc. 1.2. Odsetek osób w poszczególnych grupach wiekowych w Warszawie w latach 2009–2012
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
13
Wybrane aspekty sytuacji demograficznej ludnoœci Warszawy
Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym w 2012 r. w Warszawie by³ znacznie wiêkszy, ni¿
w przypadku Polski (o ponad 4%) oraz województwa mazowieckiego (o prawie 3,5%). W Warszawie odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym jest o ponad 6% mniejszy, ni¿ osób w wieku poprodukcyjnym. W skali ca³ego kraju proporcja ta jest odwrotna i przewa¿a o 0,5% liczba osób
w wieku przedprodukcyjnym. W województwie mazowieckim nieznacznie liczniejsza jest grupa
osób w wieku poprodukcyjnym o oko³o 400 osób. Struktura ludnoœci stolicy wskazuje, ¿e w okresie 2009–2012 liczba osób w wieku produkcyjnym zmniejszy³a siê, natomiast przyby³o osób zarówno w wieku przedprodukcyjnym, jak i osób w wieku poprodukcyjnym.
Ryc. 1.3. Odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym w Warszawie,
województwie mazowieckim i Polsce w 2012 r.
W Warszawie wspó³czynnik dzietnoœci okreœlaj¹cy liczbê urodzonych dzieci przypadaj¹cych
na jedn¹ kobietê w wieku rozrodczym (15–49 lat) w okresie 2009–2012 kszta³towa³ siê znacznie
poni¿ej poziomu zaobserwowanego w skali ca³ego województwa mazowieckiego (ryc. 1.4). By³
on równie¿ ni¿szy od œredniej dla ca³ego kraju. Z uwagi na fakt, ¿e wspó³czynnik dzietnoœci miêdzy 2,10÷2,15 jest poziomem zapewniaj¹cym zastêpowalnoœæ pokoleñ, to w tym wzglêdzie
w Warszawie wystêpuje znaczny deficyt urodzeñ.
Ryc. 1.4. Wspó³czynnik dzietnoœci w Polsce, województwie mazowieckim i Warszawie w latach 2009–2012
14
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Wybrane aspekty sytuacji demograficznej ludnoœci Warszawy
Tabela 1.4. Ludnoœæ Warszawy faktycznie zamieszka³a wg p³ci oraz powierzchnia i gêstoœæ zaludnienia
wg stanu na 31 grudnia 2012 r.
2012 r.
Dzielnica
Liczba ludnoœci
Ogó³em
Warszawa
Mê¿czyŸni
2009
% ogó³u
ludnoœci
Powierzchnia
w km2
% ogó³u
powierzchni
Gêstoœæ
zaludnienia
Liczba
ludnoœci
100,0
3 317
1 714 446
Kobiety
Ogó³em
Ró¿nica
w liczbie
ludnoœci
2012–2009
1 715 517
786 888
928 629
100,0
517,2
Bemowo
116 676
54 732
61 944
6,8
25,0
4,8
4 667
113 066
3 610
Bia³o³êka
100 226
47 366
52 860
5,8
73,0
14,1
1 373
89 324
10 902
Bielany
132 366
60 411
71 955
7,7
32,3
6,2
4 098
133 778
–1 412
Mokotów
219 812
98 971
120 841
12,8
35,4
6,8
6 209
225 571
–5 759
84 614
38 150
46 464
4,9
9,7
1,9
8 723
89 383
–4 769
178 662
81 119
97 543
10,4
22,4
4,3
7 976
182 588
–3 926
Praga-Pó³noc
68 699
31 716
36 983
4,0
11,4
2,2
6 026
71 675
–2 976
Rembertów
23 441
11 200
12 241
1,4
19,3
3,7
1 215
23 230
211
Œródmieœcie
121 570
54 112
67 458
7,1
15,6
3,0
7 808
126 143
–4 573
Targówek
123 464
57 021
66 443
7,2
24,2
4,7
5 102
123 214
250
Ochota
Praga-Po³udnie
Ursus
1 071
54 745
25 556
29 189
3,2
9,4
1,8
5 824
50 355
4 390
146 895
68 702
78 193
8,6
43,8
8,5
3 354
148 876
–1 981
Wawer
70 846
33 328
37 518
4,1
79,7
15,4
889
69 898
948
Weso³a
23 265
11 197
12 068
1,4
22,9
4,4
1 016
22 757
508
Wilanów
26 011
12 204
13 807
1,5
36,7
7,1
709
19 146
6 865
Ursynów
W³ochy
Wola
¯oliborz
38 278
17 917
20 361
2,2
28,6
5,5
1 338
39 690
–1 412
137 651
61 711
75 940
8,0
19,3
3,7
7 147
137 692
–41
48 296
21 475
26 821
2,8
8,5
1,6
5 682
48 060
236
Warszawa nie jest jednak jednolita pod wzglêdem zachodz¹cych procesów demograficznych,
bior¹c pod uwagê podzia³ administracyjny na dzielnice. S¹ obszary, gdzie mo¿na zaobserwowaæ
pozytywne trendy, jak równie¿ te, gdzie szczególnie uwidoczniaj¹ siê negatywne zjawiska. Najbardziej liczn¹ dzielnic¹ Warszawy pozosta³ Mokotów, którego mieszkañcy stanowili 12,8%
ogó³u ludnoœci stolicy. Najmniej mieszkañców w 2012 r. posiada³a Weso³a i w porównaniu do
2009 r. na tej pozycji zast¹pi³a Wilanów. Jej mieszkañcy stanowili jedynie 1,4% wszystkich mieszkañców Warszawy. Obszarem o najwiêkszej gêstoœci zaludnienia pozostaj¹ centralne dzielnice
Warszawy: Ochota, Praga-Po³udnie, Œródmieœcie, Wola, Mokotów, Praga-Pó³noc. Jednak w porównaniu do 2009 r. w dzielnicach tych nast¹pi³ spadek liczby ludnoœci, najmniejszy na Woli
(o 41 osób). W okresie 2009–2012 nieznacznie wzros³a liczba ludnoœci Warszawy o oko³o 1000
osób. Najwiêkszy przyrost ludnoœci nast¹pi³ w Bia³o³êce (o prawie 11 tys.), w Wilanowie (o prawie
7 tys.), w Ursusie (o 4,4 tys.), na Bemowie (o 3,6 tys.). Najwiêkszy spadek liczby ludnoœci wyst¹pi³
na Mokotowie (o prawie 5,8 tys.), na Ochocie (o 4,8 tys.), w Œródmieœciu (o 4,6 tys.).
Najwiêcej kobiet na 100 mê¿czyzn przypada³o w dzielnicach Œródmieœcie i ¯oliborz – 125, najmniej sfeminizowane by³y Weso³a i Rembertów, gdzie wspó³czynnik wynosi³ odpowiednio 108
i 109. Udzia³ dzieci i m³odzie¿y w wieku poni¿ej 18 lat w dzielnicach: Wola, Ochota, ¯oliborz, Mokotów wynosi³ oko³o 13%. Najni¿szy odsetek tej grupy wiekowej zamieszkiwa³ Œródmieœcie, gdzie
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
15
Wybrane aspekty sytuacji demograficznej ludnoœci Warszawy
co dziesi¹ta osoba nie przekroczy³a 18 lat. Z kolei w Bia³o³êce w 2012 r. co czwarta osoba by³a niepe³noletnia, a w dzielnicach: Wilanów, Weso³a, Ursus co pi¹ta. Osoby w wieku poprodukcyjnym
(powy¿ej 60 lat dla kobiet i 65 dla mê¿czyzn) stanowi³y prawie 30% mieszkañców Œródmieœcia.
Co czwarta osoba ¯oliborza, Mokotowa, Ochoty, Woli i Bielan by³a w tej grupie wiekowej. Z kolei
na Bia³o³êce zamieszkiwa³o poni¿ej 10% osób w wieku poprodukcyjnym. Osoby w wieku produkcyjnym stanowi³y 67% mieszkañców tej dzielnicy. Dla porównania najmniejszy odsetek osób
w tej grupie wiekowej zamieszkiwa³o ¯oliborz i Mokotów – poni¿ej 60%.
Tabela 1.5. Ludnoœæ Warszawy i dzielnic faktycznie zamieszka³a wg wybranych grup wiekowych, urodzeñ, zgonów,
przyrostu naturalnego w 2012 r.
Razem
Liczba
kobiet
na 100
mê¿czyzn
Liczba
ludnoœci
1 715 517
Bemowo
LudnoϾ w podziale na grupy wiekowe
(%)
0–17
18–64 (59)
65 (60+)
Urodzenia
¿ywe
ogó³em
118
15,76
62,25
21,98
18 795
18 460
335
116 676
113
16,74
64,94
18,32
1 441
777
664
Bia³o³êka
100 226
112
24,39
67,38
8,22
1 734
356
1378
Bielany
132 366
119
14,67
60,22
25,12
1 259
1 478
–219
Mokotów
219 812
122
13,48
59,56
26,97
2 168
2 930
–762
84 614
122
13,23
61,01
25,76
764
1 275
–511
178 662
120
14,39
62,75
22,86
1 851
2 154
–303
Praga-Pó³noc
68 699
117
15,39
64,57
20,04
662
878
–216
Rembertów
23 441
109
17,97
65,36
16,67
246
170
76
Œródmieœcie
121 570
125
11,32
60,63
28,05
1 044
1 989
–945
Targówek
123 464
117
16,14
60,06
23,79
1 375
1 255
120
54 745
114
20,25
62,21
17,54
822
400
422
146 895
114
17,52
65,57
16,92
1 751
837
914
Wawer
70 846
113
18,76
61,74
19,50
705
627
78
Weso³a
23 265
108
21,56
63,85
14,59
241
142
99
Wilanów
26 011
113
22,75
62,97
14,28
443
114
329
W³ochy
38 278
114
17,05
62,56
20,40
405
356
49
137 651
123
13,04
61,84
25,12
1 452
2 059
–607
48 296
125
13,41
58,73
27,87
432
663
–231
Dzielnica
Warszawa
Ochota
Praga-Po³udnie
Ursus
Ursynów
Wola
¯oliborz
Zgony
Przyrost
naturalny
W latach 2009–2012 w Warszawie nast¹pi³ znaczny przyrost osób bezrobotnych. Na koniec
2012 r. liczba osób bezrobotnych by³a wy¿sza o ponad 50% w stosunku do liczby osób bezrobotnych na koniec 2009 r. Najwiêkszy wzrost odnotowano na Mokotowie – o 2358 osób, a najmniejszy wzrost liczby osób bezrobotnych odnotowano w Wilanowie – o 177.
W odniesieniu do ca³ego kraju stopa bezrobocia odnotowanego w Warszawie by³a w latach
2009–2012 ponad trzykrotnie ni¿sza ni¿ w Polsce, a na koniec roku 2009 nawet ponad czterokrotnie ni¿sza. Równie¿ w odniesieniu do województwa mazowieckiego stopa bezrobocia by³a du¿o
ni¿sza. Na koniec 2009 r. ponad trzykrotnie, a na koniec 2012 r. blisko dwuipó³krotnie.
16
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Wybrane aspekty sytuacji demograficznej ludnoœci Warszawy
Tabela 1.6. Bezrobotni zarejestrowani na dzieñ 31 grudnia w latach 2009–2012
Dzielnica
2009
2010
2011
2012
2012–2009
Warszawa
31 302
38 640
41 613
49 227
17 925
Bemowo
1 809
2 288
2 519
2 944
1 135
Bia³o³êka
1 317
1 564
1 764
2 178
861
Bielany
2 934
3 487
3 717
4 141
1 207
Mokotów
3 613
4 614
5 074
5 971
2 358
Ochota
1 321
1 648
1 861
2 281
960
Praga-Po³udnie
3 996
4 605
4 738
5 754
1 758
Praga-Pó³noc
2 134
2 520
2 594
3 163
1 029
445
491
539
678
233
Œródmieœcie
2 369
3 035
3 237
3 671
1 302
Targówek
2 556
2 985
3 171
3 752
1 196
792
1 102
1 236
1 445
653
Ursynów
1 883
2 406
2 598
3 068
1 185
Wawer
1 261
1 448
1 576
1 880
619
Weso³a
375
416
417
555
180
Wilanów
184
244
299
361
177
W³ochy
603
841
936
1 075
472
2 963
3 944
4 237
5 008
2 045
747
1 002
1 100
1 302
555
Rembertów
Ursus
Wola
¯oliborz
Ryc. 1.5. Stopa bezrobocia w Polsce, na Mazowszu, w Warszawie w latach 2009–2012
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
17
Wybrane aspekty sytuacji demograficznej ludnoœci Warszawy
Podsumowanie
l Liczba ludnoœci faktycznie zamieszka³ej w Warszawie w 2012 r. wynosi³a 1715 tys. i od wie-
l
l
l
l
l
lu lat nie ulega znacz¹cym zmianom. Najmniej liczebn¹ dzielnic¹ m.st. Warszawy w 2012 r.
by³a Weso³a, zaœ najbardziej jest Mokotów, którego mieszkañcy stanowili 12,8% ogó³u ludnoœci stolicy.
Od 2007 r. w Warszawie utrzymuje siê tendencja dodatniego przyrostu naturalnego. W latach 2009–2012 najwiêkszy przyrost naturalny odnotowano na Bia³o³êce, w Wilanowie, Ursusie, Bemowie. Z kolei najwiêkszy spadek liczby ludnoœci wyst¹pi³ na Mokotowie,
Ochocie i Œródmieœciu.
Najliczniejsz¹ wiekowo grupê mieszkañców Warszawy stanowi³y osoby w wieku 30–34
lata, co stanowi³o 10% ogó³u mê¿czyzn i 9% ogó³u kobiet. Najmniej liczn¹ grupê stanowi³y
osoby w wieku 85 lat i wiêcej.
W latach 2009–2012 w Warszawie zwiêkszy³a siê liczba osób w wieku poprodukcyjnym, podobnie jak w wieku przedprodukcyjnym. Z kolei w tym samym okresie o blisko 2% nast¹pi³
spadek liczby osób w wieku produkcyjnym.
Wspó³czynnik dzietnoœci w Warszawie w okresie 2009–2012 by³ znacznie ni¿szy od obserwowanego w skali ca³ego województwa mazowieckiego, jak i ca³ego kraju.
W okresie 2009–2012 znacz¹co wzros³a liczba osób bezrobotnych (o ponad 50%).
1. SELECTED ASPECTS OF THE DEMOGRAPHIC
1. SITUATION IN THE WARSAW POPULATION
Summary
l At the end of 2012 the Warsaw population amounted to 1.715 thousands inhabitants and
l
l
l
l
l
remained the same for the last years, withWeso³a representing the smallest number of
inhabitants and district Mokotów with 12% of the total number of the Warsaw inhabitants.
Since 2007 there has been a growing tendency in the Warsaw population observed.
Bia³o³êka, Wilanów and Ursus districts recorded the biggest increase in the population
between 2009–2012 while Mokotów, Ochota and Œródmieœcie districts the biggest decrease.
The majority of Warsaw inhabitants were at the age of 30–34 and constituted 10% of the
total number of males and 9% of females. Inhabitants aged 85 and more were in the
minority.
In 2009–2012 the number of citizens at retired age rose, the same tendency was observed
among young citizens under 18. In the same period the group of working-age citizens
decreased by 2%.
The birth rate in Warsaw in 2009–2012 was much lower than the average rate in the
province and the country.
In 2009–2012 a considerable increase (over 50%) in the number of unemployed was
observed.
18
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
2. D£UGOŒÆ ¯YCIA I UMIERALNOŒÆ MIESZKAÑCÓW
WARSZAWY
prof. nadzw. dr Bogdan Wojtyniak, Jakub Stokwiszewski
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Pañstwowy Zak³ad Higieny (NIZP–PZH)
P
rzedstawiona w poni¿szym rozdziale analiza d³ugoœci ¿ycia i umieralnoœci mieszkañców Warszawy, opracowana zosta³a na podstawie indywidualnych danych rejestru zgonów mieszkañców Polski za lata 2009–2011, prowadzonego przez G³ówny Urz¹d Statystyczny. Rejestr ten z pewnymi niezbêdnymi ograniczeniami jest udostêpniany Zak³adowi – Centrum Monitorowania i Analiz Stanu Zdrowia Ludnoœci NIZP–PZH w celu prowadzenia analiz stanu zdrowia mieszkañców
Polski. Wszystkie przedstawione wyniki s¹ obliczeniami w³asnymi autorów z wyj¹tkiem d³ugoœci
¿ycia w Warszawie i w innych du¿ych miastach w Polsce (ryc. 2.1a i 2.1b).
Oprócz wspó³czynników rzeczywistych umieralnoœci dla mieszkañców Warszawy ogó³em
oraz poszczególnych dzielnic, obliczano równie¿ wspó³czynniki standaryzowane wzglêdem wieku metod¹ bezpoœredni¹. Jako standardow¹ strukturê wieku przyjmowano tak zwan¹ strukturê
europejsk¹, jednakow¹ dla mê¿czyzn i kobiet, stosowan¹ miêdzy innymi przez Europejskie Biuro
Regionalne Œwiatowej Organizacji Zdrowia. Wspó³czynniki te obliczano dla zgonów z powodu
ogó³u przyczyn oraz g³ównych klas chorób. Natomiast w przypadku zgonów z powodu podgrup
g³ównych klas chorób w poszczególnych dzielnicach, ze wzglêdu na mniejsz¹ liczbê zgonów, obliczano standaryzowany wskaŸnik zgonów, wyra¿aj¹cy stosunek rzeczywistej liczby zgonów
w danej dzielnicy do liczby zgonów, jaka by³aby obserwowana gdyby w poszczególnych piêcioletnich grupach wieku poziom umieralnoœci by³ w tej dzielnicy taki sam jak w ca³ej Warszawie.
W zwi¹zku z ma³¹ liczb¹ zgonów z powodu niektórych przyczyn bêd¹cych przedmiotem analizy
w dzielnicach o mniejszej liczbie ludnoœci wskazane by³o podjêcie dzia³añ w celu zmniejszenia
zmiennoœci losowej wskaŸnika zgonów. Z tego wzglêdu wskaŸniki zgonów dla poszczególnych
dzielnic obliczano na podstawie danych zagregowanych dla trzyletniego okresu 2009–2011.
Ró¿nice miêdzy standaryzowanym wskaŸnikiem zgonów, obliczonym dla poszczególnych
dzielnic, mówi¹ o ró¿nicy w zagro¿eniu ¿ycia ich mieszkañców zwi¹zanego z dan¹ grup¹ chorób,
w porównaniu z populacj¹ ca³ej Warszawy, przy czym ró¿nica ta nie wynika ju¿ z tego, ¿e mieszkañcy danej dzielnicy s¹ przeciêtnie starsi (lub m³odsi), w porównaniu z ogó³em mieszkañców
miasta. Trzeba jednak podkreœliæ, ¿e przy analizach potrzeb zdrowotnych mieszkañców poszczególnych dzielnic wspó³czynniki rzeczywiste umieralnoœci musz¹ byæ brane pod uwagê tak
samo jak wskaŸniki standaryzowane wzglêdem wieku.
Ze wzglêdu na fakt, ¿e przeprowadzone przez nas oszacowania d³ugoœci trwania ¿ycia mieszkañców poszczególnych dzielnic prezentowane we wczeœniejszych raportach obejmowa³y okresy czteroletnie, równie¿ obecnie, w celu zapewnienia lepszej porównywalnoœci wyników i oceny
zachodz¹cych zmian, oszacowania d³ugoœci trwania ¿ycia mieszkañców dzielnic Warszawy dokonano dla okresu czteroletniego, tzn. z lat 2008–2011.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
19
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
2.1. D³ugoœæ ¿ycia mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.1a. Przeciêtna d³ugoœæ ¿ycia mê¿czyzn w Warszawie oraz wybranych miastach i aglomeracjach miejskich
w latach 2009–2012 (dane GUS)
2010
2011
77,9
78,5
78,5
78,7
2009
78,1
79,0
78,4
79,1
Ryc. 2.1b. Przeciêtna d³ugoœæ ¿ycia kobiet w Warszawie oraz wybranych miastach i aglomeracjach miejskich
w latach 2009–2012 (dane GUS)
£ódŸ
Podregion
katowicki
2012
Wroc³aw
Poznañ
Liczba lat
80
80,1
80,6
80,9
81,0
80,9
80,6
81,4
80,9
Kraków
80,5
81,2
81,6
81,3
Warszawa
81,0
81,6
81,8
81,7
81,4
81,5
81,9
82,0
85
81,0
81,6
82,0
81,5
90
75
70
65
60
20
Trójmiasto
Polska
miasta
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Wed³ug danych G³ównego Urzêdu Statystycznego przeciêtna d³ugoœæ ¿ycia mieszkañców
Warszawy systematycznie zwiêksza³a siê w latach 2009–2011, ale niestety w roku 2012 zmniejszy³a siê o 0,5 roku w stosunku do roku poprzedniego i wynosi³a dla mê¿czyzn 74,9 lat a kobiet
81,5 i by³a wiêksza ni¿ d³ugoœæ ¿ycia ogó³u mieszkañców Polski (72,7 i 81,0 lat odpowiednio dla
mê¿czyzn i kobiet), a tak¿e mieszkañców miast ogó³em (73,1 i 81,0 lat). Warto zwróciæ uwagê,
¿e taki sam spadek d³ugoœci ¿ycia mê¿czyzn wyst¹pi³ w Krakowie, a nieco s³abszy w Trójmieœcie
i Poznaniu. W przypadku kobiet zmniejszenie d³ugoœci ¿ycia takie samo jak w Warszawie
wyst¹pi³o w Poznaniu, a trochê mniejsze by³o we Wroc³awiu (ryc. 2.1a i 2.1b).
Ogólnie mê¿czyŸni ¿yj¹ znacznie krócej ni¿ kobiety i w przypadku mieszkañców Warszawy ró¿nica ta w 2012 r. wynosi³a 6,6 lat, a wiêc by³a mniejsza ni¿ w przypadku ca³ej Polski, miast ogó³em
i wiêkszoœci du¿ych miast.
D³ugoœæ trwania ¿ycia mieszkañców poszczególnych dzielnic Warszawy obliczona dla okresu
czteroletniego 2008–2011 wykazuje du¿e zró¿nicowanie, szczególnie w przypadku mê¿czyzn, ale
co jest bardzo wa¿ne ulega ono zmniejszeniu w porównaniu z wczeœniejszymi latami (ryc. 2.2a).
Najgorsza sytuacja wystêpuje od lat na Pradze-Pó³noc, gdzie przeciêtna d³ugoœæ ¿ycia mê¿czyzn
w latach 2008–2011 wynosi³a 69,5 lat (wzrost o 3,8 lat w stosunku do okresu 2004–2007) i by³a
Ryc. 2.2a. Œrednia d³ugoœæ ¿ycia mê¿czyzn w dzielnicach Warszawy w latach 2004–2007 oraz 2008–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
21
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
o 5,4 lat krótsza od d³ugoœci ¿ycia przeciêtnego warszawiaka. W najlepszej pod tym wzglêdem
dzielnicy, tzn. Wilanowie, mê¿czyŸni ¿yli przeciêtnie 82,2 lat (wzrost tylko o 0,4 roku w stosunku
do okresu 2004–2007), a wiêc a¿ o 12,7 lat d³u¿ej ni¿ na Pradze-Pó³noc i o 7,3 lat d³u¿ej ni¿ œrednia
d³ugoœæ ¿ycia mieszkañca Warszawy. WyraŸne zmniejszenie zró¿nicowania d³ugoœci ¿ycia
mê¿czyzn wynika z wiêkszego wzrostu jego d³ugoœci w tych dzielnicach gdzie sytuacja by³a
najmniej korzystna, tzn. na Pradze-Pó³noc, Woli i ¯oliborzu.
Znacznie mniejsze ró¿nice pomiêdzy dzielnicami wystêpowa³y w przypadku trwania ¿ycia kobiet. Przede wszystkim nie odstaje ju¿ tak bardzo na korzyœæ sytuacja mieszkanek Wilanowa, których d³ugoœæ ¿ycia zmniejszy³a siê w stosunku do wczeœniejszych lat i jest obecnie podobna do
d³ugoœci ¿ycia mieszkanek Weso³ej oraz Ursynowa i wynosi oko³o 85 lat (ryc. 2.2b). Równoczeœnie poprawi³a siê sytuacja w tych dzielnicach gdzie mieszkanki ¿y³y wyraŸnie krócej ni¿ ogó³ Warszawianek, tzn. na Pradze-Pó³noc, Woli i Bia³o³êce. Mieszkanki Pragi-Pó³noc w latach 2008–2011
¿y³y przeciêtnie o 6,6 lat krócej ni¿ mieszkanki Weso³ej (to one w ostatnich latach ¿yj¹ najd³u¿ej)
i o 3,4 lat krócej ni¿ mieszkanki Warszawy ogó³em.
Ryc. 2.2b. Œrednia d³ugoœæ ¿ycia kobiet w dzielnicach Warszawy w latach 2004–2007 oraz 2008–2011
22
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
2.2. Umieralnoœæ wed³ug p³ci i grup wieku
Ryc. 2.3a. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów mê¿czyzn z powodu ogó³u przyczyn
w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
Ryc. 2.3b. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów kobiet z powodu ogó³u przyczyn
w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
1000
982,6
892,2
900
882,6
800
700
600
537,2
533,5
487,4
500
400
2004
2005
2006
Warszawa-Rz
Warszawa-Std
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
2007
2008
Miasta-Rz
Miasta-Std
2009
2010
2011
Polska-Rz
Polska-Std
23
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
W 2011 r. zarejestrowano 17 586 zgonów mieszkañców Warszawy, a wiêc na ka¿de 100 000
mieszkañców zmar³o 1032,5 osób, praktycznie tyle samo co w 2010 r., a o 36 osób mniej ni¿
w 2009 r. Oko³o po³owa zgonów mieszkañców Warszawy (51,4%) nast¹pi³a w szpitalu, 10,7%
w innym zak³adzie opieki zdrowotnej, 30,8% w domu, a 7,1% w innym miejscu. Odsetek zgonów
w szpitalu jest podobny jak w miastach ogó³em (51,7%) oraz w Polsce (50,6%), natomiast odsetek zgonów w innych zak³adach opieki zdrowotnej jest trochê wy¿szy (miasta – 7,7%, Polska
– 6,6%).
Wspó³czynniki rzeczywiste zgonów s¹ w Warszawie wy¿sze ni¿ ogó³em w miastach oraz
w Polsce, co szczególnie wyraŸnie zaznacza siê w przypadku kobiet. Wynika to ze starszego przeciêtnie wieku mieszkañców Warszawy, a nie z ich gorszego stanu zdrowia. Po wyeliminowaniu
Ryc. 2.4. Rzeczywiste i standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu ogó³u przyczyn w poszczególnych dzielnicach w porównaniu z ca³¹ Warszaw¹, œrednia dla lat 2009–2011, Warszawa = 100
24
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
ró¿nic w strukturze wieku ludnoœci w porównywanych grupach, ogólne natê¿enie umieralnoœci
zarówno mê¿czyzn jak i kobiet w Warszawie w latach 2009–2011 (ale równie¿ w latach wczeœniejszych) by³o wyraŸnie ni¿sze od umieralnoœci w miastach ogó³em oraz w ca³ej Polsce (ryc. 2.3a
i 2.3b), a obni¿enie siê standaryzowanych wspó³czynników w tym okresie by³o w Warszawie porównywalne do obserwowanego w Polsce i w innych miastach, z t¹ ró¿nic¹, ¿e w stolicy poprawê
przyniós³ w zasadzie tylko rok 2010.
Wystêpuj¹ du¿e ró¿nice w poziomie umieralnoœci ogó³em mieszkañców poszczególnych dzielnic Warszawy (ryc. 2.4 i 2.5). Charakter tego zró¿nicowania czêœciowo wynika z ró¿nic w strukturze wieku mieszkañców. Zdecydowanie najwy¿szy rzeczywisty wspó³czynnik zgonów by³ w Œródmieœciu – o blisko 60% wy¿szy od ogólnowarszawskiego, a nastêpnie na Woli i ¯oliborzu, ale po
Ryc. 2.5. Standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu ogó³u przyczyn wg p³ci w poszczególnych dzielnicach,
œrednia dla lat 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
25
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
wystandaryzowaniu wspó³czynników wzglêdem wieku (tzn. wyeliminowaniu ró¿nic miêdzy dzielnicami w strukturze wieku), wyraŸnie najwy¿sze zagro¿enie ¿ycia obserwuje siê wœród mieszkañców Pragi-Pó³noc, jest ono o 40% wy¿sze od œredniego poziomu dla ca³ego miasta (ryc. 2.4). Nale¿y podkreœliæ, ¿e du¿a nadwy¿ka rzeczywistych wspó³czynników zgonów w Œródmieœciu, na
Woli i ¯oliborzu w stosunku do poziomu w ca³ym mieœcie, wynika czêœciowo ze starszego przeciêtnie wieku mieszkañców tych dzielnic, niemniej jednak nawet po wyeliminowaniu wp³ywu ró¿nic w strukturze wieku, zagro¿enie ¿ycia mieszkañców tych dzielnic jest wy¿sze od œredniego dla
ca³ego miasta (na Woli o 20%). Zwraca uwagê sytuacja na Bia³o³êce, gdzie rzeczywisty
wspó³czynnik umieralnoœci jest o po³owê ni¿szy od warszawskiego, ale jest to wy³¹czn¹ zas³ug¹
m³odszej struktury wieku mieszkañców tej dzielnicy. Po wyeliminowaniu wp³ywu tej ró¿nicy poziom umieralnoœæ na Bia³o³êce jest taki jak ogó³em w Warszawie. Natomiast Wilanów i Ursynów
s¹ tymi dzielnicami, których mieszkañcy s¹ najmniej zagro¿eni ryzykiem zgonu i nie wynika to tylko z tego, ¿e mieszkaj¹ tam ludzie przeciêtnie m³odsi ni¿ ogó³em w Warszawie ale równie¿ z tego,
¿e s¹ oni zdrowsi.
Niekorzystna sytuacja mieszkañców Pragi-Pó³noc i Woli zaznacza siê szczególnie silnie w przypadku mê¿czyzn. Po wyeliminowaniu ró¿nic w strukturze wieku, poziom umieralnoœci mê¿czyzn
mieszkaj¹cych w tych dzielnicach by³ wy¿szy od przeciêtnego dla ogó³u warszawskich mê¿czyzn
odpowiednio o 50% i 27% oraz by³ oko³o dwukrotnie wy¿szy ni¿ poziom umieralnoœci mê¿czyzn
mieszkaj¹cych w Wilanowie i na Ursynowie (ryc. 2.5). Ró¿nice w poziomie umieralnoœci kobiet s¹
znacznie mniejsze. Zagro¿enie ¿ycia mieszkanek Pragi-Pó³noc jest o jedn¹ trzeci¹ wy¿sze ni¿
ogó³u warszawianek, a mieszkanek Woli ju¿ tylko o 14%. Warto zwróciæ uwagê na fakt, ¿e o ile
w Wilanowie i na Ursynowie poziom umieralnoœci mê¿czyzn jest wy¿szy ni¿ kobiet tylko o oko³o
40% to w Weso³ej, na Pradze Pó³noc i na Woli ró¿nica jest oko³o dwukrotna.
Tabela 2.1a. Rzeczywiste wspó³czynniki zgonów z powodu ogó³u przyczyn wed³ug p³ci i grup wieku
w Warszawie i w miastach ogó³em w latach 2009–2011 (na 100 000 ludnoœci danej grupy p³ci i wieku)
Warszawa
Grupy wieku
2009
2010
Miasta
2011
2009
2010
Polska
2011
2009
2010
2011
Mê¿czyŸni
Ogó³em
0–64
1147,1
1088,2
1091,4
1100,6
1076,3
1053,2
1106,3
1083,6
1062,6
454,7
420,2
428,0
513,2
498,8
486,8
498,7
489,7
481,5
25-44
168,3
139,4
152,7
204,7
193,7
189,7
216,5
205,7
203,6
45-64
1145,6
1088,7
1128,1
1317,1
1282,1
1244,0
1312,6
1289,1
1251,0
65-84
4601,1
4286,5
4225,5
5173,6
4996,9
4763,7
5419,5
5254,2
5053,9
15046,5
14652,4
14150,4
18023,4
16920,0
16390,5
18914,7
17830,4
17596,6
85 lat i wiêcej
Kobiety
Ogó³em
1001,1
986,4
982,6
907,7
895,1
882,6
918,0
905,0
892,2
0-64
216,4
205,2
205,5
227,7
219,8
218,7
205,6
198,5
198,0
25-44
51,9
49,2
44,2
67,3
62,8
62,2
66,7
61,2
61,1
45-64
508,4
494,1
518,0
543,2
526,1
526,1
519,4
503,6
501,7
65-84
2841,2
2769,7
2638,8
3152,7
3032,9
2889,2
3239,6
3137,5
3014,9
13620,5
12980,7
13537,9
15197,2
14501,1
14033,9
15969,4
15274,2
14581,4
85 lat i wiêcej
26
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Tabela 2.1b. Standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu ogó³u przyczyn wed³ug p³ci i grup wieku
w Warszawie i w miastach ogó³em w latach 2009–2011 (na 100 000 ludnoœci danej grupy p³ci i wieku)
Warszawa
Grupy wieku
2009
2010
Miasta
2011
2009
2010
Polska
2011
2009
2010
2011
Mê¿czyŸni
Ogó³em
903,2
833,8
835,6
1078,3
1025,4
981,4
1112,1
1064,5
1026,8
0-64
387,6
353,8
361,3
459,4
436,1
417,7
469,3
449,7
431,7
25-44
179,2
150,6
163,6
220,5
208,8
203,6
230,3
219,1
215,1
45-64
1098,8
1026,1
1040,3
1289,9
1229,7
1173,3
1307,8
1258,9
1202,1
65-84
4077,5
3723,6
3725,4
4892,1
4680,4
4457,1
5053,2
4859,7
4666,2
15046,5
14652,4
14150,4
18023,4
16920,0
16390,5
18914,7
17830,4
17596,6
85 lat i wiêcej
Kobiety
Ogó³em
516,3
490,7
487,4
581,5
552,7
533,5
583,9
556,9
537,2
0-64
171,6
157,2
157,9
186,0
174,5
171,0
181,1
169,9
166,5
25-44
60,3
53,5
49,1
73,0
68,3
67,1
71,4
65,8
65,3
45-64
474,0
450,9
464,8
522,0
493,9
483,2
505,0
479,0
468,3
65-84
2273,9
2210,6
2114,6
2639,9
2523,6
2409,7
2630,6
2530,0
2431,9
13620,5
12980,7
13537,9
15197,2
14501,1
14033,9
15969,4
15274,2
14581,4
85 lat i wiêcej
W tabelach 2.1a i 2.1b przedstawiono rzeczywiste oraz standaryzowane wspó³czynniki umieralnoœci ogólnej mê¿czyzn i kobiet w zale¿noœci od grupy wieku w Warszawie, miastach ogó³em
oraz Polsce w latach 2009–2011. Ogólnie mo¿na stwierdziæ, ¿e po wyeliminowaniu ró¿nic w strukturach wieku porównywanych populacji poziom umieralnoœci mieszkañców Warszawy zarówno
w m³odszych jak i starszych grupach wieku jest ni¿szy ni¿ w pozosta³ych dwóch populacjach
a w najkorzystniejszej sytuacji na tle rówieœników s¹ m³odzi warszawiacy (mê¿czyŸni i kobiety)
w wieku 25–44 lata. Jak ju¿ wspomniano nadwy¿ka umieralnoœci mê¿czyzn w stosunku do kobiet
jest w Warszawie mniejsza ni¿ w miastach ogó³em oraz w Polsce, ale sytuacja ta zaznacza siê dopiero u osób w wieku powy¿ej 45 lat.
2.3. Umieralnoœæ wed³ug przyczyn zgonu
Najwa¿niejszymi przyczynami zgonów mieszkañców Warszawy, podobnie jak ogó³u miast
i Polski s¹ choroby uk³adu kr¹¿enia i nowotwory z³oœliwe (ryc. 2.6), które w 2011 r. by³y odpowiedzialne w sumie za 72% ogó³u zgonów mieszkañców miasta. Pozosta³e choroby s¹ nieporównywalnie mniejszym zagro¿eniem ¿ycia ludnoœci. Porównuj¹c udzia³ g³ównych przyczyn zgonów
w Warszawie oraz w miastach i w ca³ym kraju nale¿y zwróciæ uwagê na wiêksze znaczenie chorób
uk³adu oddechowego w zagro¿eniu ¿ycia mieszkañców Warszawy, a ponadto trzeba podkreœliæ
wyraŸnie mniejszy w Warszawie odsetek zgonów, których przyczynê opisuj¹ tylko objawy, jest
ona niedok³adnie okreœlona lub nieznana. Poni¿ej omówiono dok³adniej umieralnoœæ spowodowan¹ najwa¿niejszymi przyczynami zgonów mieszkañców Warszawy, pokazano zmiennoœæ
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
27
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
umieralnoœci w latach 2009–2011 oraz ró¿nice w zagro¿eniu ¿ycia mieszkañców poszczególnych
dzielnic.
Ryc. 2.6. Rozk³ad procentowy najwa¿niejszych przyczyn zgonów w Warszawie,
w miastach ogó³em oraz w Polsce w 2011 r.
2.3.1. Umieralnoœæ z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia
Choroby uk³adu kr¹¿enia (ChUK) (ICD-10 I00-I99) s¹ zdecydowanie dominuj¹c¹ przyczyn¹ zgonów mieszkañców Warszawy podobnie jak mieszkañców miast ogó³em i ca³ej Polski. W 2011 r.
by³y one odpowiedzialne za 45,0% wszystkich zgonów mieszkañców Warszawy – 41,3% zgonów
mê¿czyzn i 48,5% zgonów kobiet.
W roku 2011 zmar³o w Warszawie z powodu ChUK 7915 osób, tzn. 464,7 na ka¿de 100 000
mieszkañców. Wprawdzie kobiety umieraj¹ z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia trochê czêœciej ni¿
mê¿czyŸni (w 2011 r. rzeczywiste wspó³czynniki dla obu grup wynosi³y w Warszawie odpowiednio 476,4 i 450,9 na 100 000), ale wynika to z ich przeciêtnie starszego wieku. Po wyeliminowaniu
ró¿nic w obu strukturach wieku okazuje siê, ¿e choroby te s¹ wiêkszym zagro¿eniem ¿ycia mê¿-
28
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
czyzn i standaryzowany wspó³czynnik zgonów w 2011 r. dla warszawiaków by³ o 61% wy¿szy ni¿
dla warszawianek (tab. 2.2a, b). W Polsce oraz miastach ogó³em nadumieralnoœæ mê¿czyzn z powodu tej przyczyny by³a trochê wy¿sza i wynosi³a 68–70%.
Tabela 2.2a. Rzeczywiste wspó³czynniki zgonów w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce
wed³ug p³ci (M, K) oraz przyczyn w 2011 r. (na 100 000 ludnoœci danej grupy)
Warszawa
Polska
Miasta
Przyczyny zgonów (ICD-10)
M
K
M
K
M
K
1091,4
982,6
1053,2
882,6
1062,6
892,2
16,8
15,6
10,6
7,5
9,5
6,6
1,3
0,7
2,8
0,7
2,7
0,7
304,7
251,8
285,6
223,8
276,4
204,5
nowotwór z³. ¿o³¹dka
15,2
8,0
18,8
9,3
18,6
8,9
nowotwór z³. jelita grubego (C18-C21)
34,4
24,5
34,2
26,0
31,5
24,1
nowotwór z³. tchawicy, oskrzela i p³uca
91,7
50,1
85,2
37,8
85,7
31,5
nowotwór z³. sutka kobiet
.
36,1
.
30,5
.
27,4
nowotwór z³. szyjki macicy
.
8
.
9,5
.
8,3
nowotwór z³. gruczo³u krokowego
28,0
.
22,5
.
21,9
.
nowotwór z³. pêcherza moczowego
14,1
4,1
14,1
4
13,7
3,4
450,9
476,4
412,5
423,5
425,4
455,5
choroba nadciœnieniowa
15,4
23,0
11,4
14,2
12,4
15,9
choroba niedokrwienna serca
115,0
77,9
134,7
106,7
132,2
109,1
ostry zawa³ serca (I21-I22)
69,7
31,4
55,3
31,5
53,5
31,4
inne choroby serca (I30-I52)
203,2
225,0
124,3
123,5
128,2
128,9
176,7
202,4
75,9
83,8
75,8
86,5
choroby naczyñ mózgowych
80,6
108,3
78,2
93,8
81,7
102,3
mia¿d¿yca
15,2
23,2
45,0
70,9
52,2
84,6
93,1
75,3
59,5
41,7
63,6
40,8
zapalenie p³uc
64,4
55,4
29,9
23,5
28,5
23,4
przewlek³e ch. dolnych dróg oddechowych
22,8
14,1
22,0
12,9
27,7
12,3
63,2
47,6
55,2
37,8
50,5
35,3
26,2
12,5
27,4
11,6
23,9
9,3
23,9
22,4
13,8
13,5
13,7
13,4
21,5
19,4
12,6
12,0
12,6
12,1
Przyczyny niedok³adnie okreœlone (R00-R99)
20,2
18,2
70,0
51,3
69,9
54,9
Zewnêtrzne przyczyny zgonu
76,8
31,0
87,3
27,5
98,1
27,3
wypadki komunikacyjne
14,1
4,0
15,9
4,6
20,4
5,2
upadki
9,7
12,7
11,6
8,9
12,0
9,1
samobójstwa i samouszkodzenia
15,2
2,2
23,4
3,6
28,7
3,8
Razem
w tym:
Choroby zakaŸne i paso¿ytnicze
gruŸlica
Nowotwory z³oœliwe
Choroby uk³adu kr¹¿enia
niewydolnoϾ serca
Choroby uk³adu oddechowego
Choroby uk³adu trawiennego
choroby w¹troby
Choroby uk³adu moczowo-p³ciowego
niewydolnoϾ nerek
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
29
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Tabela 2.2b. Standaryzowane na wiek wspó³czynniki zgonów w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce
wed³ug p³ci (M, K) oraz przyczyn w 2011 r. (na 100 000 ludnoœci danej grupy)
Przyczyny zgonów (ICD-10)
Warszawa
Miasta
Polska
M
K
M
K
M
K
Razem
w tym:
835,6
487,4
981,4
533,5
1026,8
537,2
Choroby zakaŸne i paso¿ytnicze
13,1
9,1
10,0
5,1
9,2
4,6
1,0
0,4
2,5
0,5
2,6
0,5
232,7
146,7
259,2
151,6
262,2
143,8
nowotwór z³. ¿o³¹dka
12,1
4,7
17,1
6,0
17,7
5,9
nowotwór z³. jelita grubego (C18-C21)
24,9
12,8
31,2
16,5
30,0
15,7
nowotwór z³. tchawicy, oskrzela i p³uca
70,8
30,5
76,4
26,5
80,7
23,5
nowotwór z³. sutka kobiet
.
22,7
.
21,8
.
20,3
nowotwór z³. szyjki macicy
.
6,1
.
7,2
.
6,7
19,4
.
21,0
.
21,2
.
gruŸlica
Nowotwory z³oœliwe
nowotwór z³. gruczo³u krokowego.
nowotwór z³. pêcherza moczowego
Choroby uk³adu kr¹¿enia
10,5
2,0
13,0
2,4
13,1
2,1
336,8
208,8
388,2
231,1
415,3
244,8
choroba nadciœnieniowa
10,7
9,8
10,6
8,0
11,9
8,7
choroba niedokrwienna serca
90,2
34,6
125,5
58,6
128,2
59,5
ostry zawa³ serca (I21-I22)
57,5
15,9
50,8
18,4
51,1
18,5
inne choroby serca (I30-I52)
150,5
99,5
117,2
67,9
125
69,9
129,6
86,4
72,3
45,3
74,5
46,1
choroby naczyñ mózgowych
58,3
46,7
72,8
52,3
78,9
56,4
mia¿d¿yca
10,8
8,9
44,7
35,5
53,5
41,2
niewydolnoϾ serca
Choroby uk³adu oddechowego
66,6
32,6
56,2
24,7
62,0
24,2
zapalenie p³uc
45,9
23,1
28,8
13,4
28,2
13,3
przewlek³e ch. dolnych dróg oddechowych
16,1
6,7
20,3
7,9
26,6
7,7
51,5
26,6
50,6
24,6
48,0
23,0
23,2
9,7
24,8
9,2
22,4
7,7
16,8
9,3
13,1
7,6
13,3
7,6
15,1
7,9
11,9
6,7
12,2
6,8
Przyczyny niedok³adnie okreœlone (R00-R99)
16,5
8,8
66,9
30,4
69,5
31,5
Zewnêtrzne przyczyny zgonu
67,3
20,5
80,5
20,2
92,1
20,4
wypadki komunikacyjne
12,4
3,3
14,8
4,0
19,1
4,6
upadki
7,6
5,5
11,0
4,9
11,7
4,9
samobójstwa i samouszkodzenia
13,7
1,8
21,4
3,1
26,7
3,4
Choroby uk³adu trawiennego
choroby w¹troby
Choroby uk³adu moczowo-p³ciowego
niewydolnoϾ nerek
Wprawdzie rzeczywiste wspó³czynniki umieralnoœci z powodu ChUK s¹ w Warszawie ostatnio
wy¿sze ni¿ w miastach ogó³em oraz w Polsce, ale wynika to ze starszego przeciêtnie wieku mieszkañców stolicy. Po wyeliminowaniu ró¿nic w strukturach wieku poziom umieralnoœci mieszkañców Warszawy jest od wielu ju¿ lat ni¿szy ni¿ w porównywanych populacjach, tak wiêc mo¿na generalnie stwierdziæ, ¿e choroby uk³adu kr¹¿enia ogó³em s¹ mniejszym zagro¿eniem ¿ycia mê¿czyzn i kobiet mieszkaj¹cych w Warszawie ni¿ mieszkañców miast ogó³em i Polski (ryc. 2.7a, b).
Trzeba jednak zwróciæ uwagê, ¿e ta korzystna dla Warszawiaków ró¿nica stopniowo zmniejsza siê
co wynika z braku dalszej poprawy sytuacji w stolicy zakresie umieralnoœci z powodu ChUK. Jest
bardzo prawdopodobne, ¿e sytuacja ta jest pewnym artefaktem zwi¹zanym z systematycznym
zmniejszaniem siê w ostatnich latach w Warszawie liczby zgonów z przyczyn niedok³adnie okreœlonych, które obecnie mog¹ czêœciej byæ uznawane jako zgony z powodu ChUK.
30
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.7a. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów mê¿czyzn z powodu ogó³u chorób
uk³adu kr¹¿enia w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
Ryc. 2.7b. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów kobiet z powodu ogó³u chorób
uk³adu kr¹¿enia w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
500
476,4
455,5
450
423,5
400
350
300
250
244,8
231,1
208,8
200
150
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Warszawa-Rz
Miasta-Rz
Polska-Rz
Warszawa-Std
Miasta-Std
Polska-Std
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
2010
2011
31
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
W latach 2009–2011 najczêœciej z powodu ChUK umierali mieszkañcy Œródmieœcia, Woli i ¯oliborza ale wynika³o to z ich starszej struktury wieku (ryc. 2.8). Natomiast po przyjêciu jednakowej
struktury wieku dla wszystkich dzielnic okaza³o siê, ¿e choroby uk³adu kr¹¿enia stanowi¹ zdecydowanie najwiêksze zagro¿enie ¿ycia dla mieszkañców Pragi-Pó³noc (o 41% wiêksze od przeciêtnego dla ogó³u mieszkañców miasta) a nastêpnie Woli (nadwy¿ka o 26%). W najbardziej korzystnej sytuacji pod wzglêdem zagro¿enia ¿ycia ChUK s¹ mieszkañcy Wilanowa (standaryzowany
wspó³czynnik umieralnoœci ni¿szy od warszawskiego o 37%), a tak¿e Ursynowa (wspó³czynnik
ni¿szy od przeciêtnego o 28%).
Niekorzystna sytuacja mieszkañców Pragi-Pó³noc, Woli, ¯oliborza, Œródmieœcia zaznacza siê
silniej w przypadku mê¿czyzn ni¿ kobiet. Jednak szczególnie du¿a ró¿nica miêdzy mê¿czyznami
i kobietami w umieralnoœci z powodu ChUK wystêpowa³a w Weso³ej gdzie zagro¿enie ¿ycia mê¿czyzn by³o a¿ 2,8 razy wy¿sze ni¿ kobiet (ryc. 2.9). Mieszkanki Weso³ej umiera³y z powodu ChUK
tylko nieznacznie czêœciej ni¿ mieszkanki Wilanowa podczas gdy w przypadku mê¿czyzn ró¿nica
wynosi³a a¿ 76%. Natomiast najmniejsza nadwy¿ka umieralnoœci mê¿czyzn w porównaniu z kobietami wystêpowa³a w Ursusie, Wawrze, Rembertowie oraz na Ursynowie i by³a ona mniejsza
ni¿ 50%.
Ryc. 2.8. Rzeczywiste i standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu ogó³u chorób uk³adu kr¹¿enia
w poszczególnych dzielnicach w porównaniu z ca³¹ Warszaw¹, œrednia dla lat 2009–2011, Warszawa = 100
32
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.9. Standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu ogó³u chorób uk³adu kr¹¿enia mê¿czyzn oraz kobiet
w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009–2011
Ju¿ od kilku lat najczêstsz¹ przyczyn¹ zgonów mieszkañców Warszawy spoœród ogó³u chorób
uk³adu kr¹¿enia s¹ inne choroby serca (I30-I51) (inne ni¿ choroba niedokrwienna serca ChNS,
I20-I25), wœród których zdecydowanie dominuje niewydolnoœæ serca (I50), która w 2011 r. odpowiada³a za 3246 zgonów a wiêc prawie 90% zgonów z powodu „innych chorób serca” i ponad
40% zgonów z powodu ogó³u ChUK (tab. 2a). Choroba niedokrwienna serca powoduje w Warszawie praktycznie tyle samo zgonów co choroby naczyñ mózgowych (w 2011 r. odpowiednio
1617 i 1628).
Zwraca uwagê wyraŸny wzrost w latach 2009–2011 umieralnoœci warszawiaków z powodu
niewydolnoœci serca – mê¿czyzn szczególnie wysoki w 2010 r., a kobiet w 2011 r. Ponadto wœród
mê¿czyzn zwiêksza³a siê nieznacznie umieralnoœæ z powodu zawa³u serca, a wœród kobiet z powodu chorób naczyñ mózgowych (ryc. 2.10a, b). W sumie zawa³ serca, niewydolnoœæ serca oraz
choroby naczyñ mózgowych by³y odpowiedzialne za ok. trzy czwarte (72%) ogó³u zgonów z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia mieszkañców Warszawy w 2011 r.
Spoœród omawianej wy¿ej podgrupy ChUK inne choroby serca, w tym niewydolnoœæ serca
u mê¿czyzn i kobiet, oraz zawa³ serca u mê¿czyzn, stanowi¹ wiêksze zagro¿enie ¿ycia dla mieszkañców Warszawy ni¿ dla mieszkañców miast ogó³em i ca³ej Polski (tab. 2.2a, b). Niew¹tpliwie
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
33
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.10a. Rzeczywiste wspó³czynniki zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca (ChNS) w tym zawa³u
serca, innych chorób serca w tym niewydolnoœci serca oraz chorób naczyñ mózgowych (ChNM)
wg p³ci w Warszawie w latach 2009–2011 (wspó³czynnik na 100 000 ludnoœci)
Ryc. 2.10b. Standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca (ChNS) w tym zawa³u
serca, innych chorób serca w tym niewydolnoœci serca oraz chorób naczyñ mózgowych (ChNM)
wg p³ci w Warszawie w latach 2009–2011 (wspó³czynnik na 100 000 ludnoœci)
34
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
niepokój mo¿e budziæ znaczna nadwy¿ka umieralnoœci warszawiaków z powodu niewydolnoœci
serca, ale jak wykazano w osobnej analizie, mo¿e to byæ czêœciowo spowodowane ró¿nicami
w orzekaniu przyczyn zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych jakie wystêpuj¹ na terenie
Polski.
Jak pokazano powy¿ej, choroby uk³adu kr¹¿enia ogó³em w latach 2009–2011 najbardziej zagra¿a³y ¿yciu mieszkañców Pragi-Pó³noc i Woli przy czym w dzielnicach tych wyró¿niaj¹cy siê
problem stanowi niewydolnoœæ serca (ryc. 2.11). Zawa³ serca i choroby naczyñ mózgowych
w szczególny sposób zagra¿a³y ¿yciu mieszkañców Targówka, ale nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e najRyc. 2.11. Standaryzowane wskaŸniki zgonów z powodu zawa³u serca, niewydolnoœci serca oraz chorób
naczyñ mózgowych (ChNM) w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009–2011, Warszawa = 100
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
35
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
bardziej zagro¿one z powodu chorób naczyñ mózgowych by³o ¿ycie mieszkañców Bia³o³êki. Najni¿szy poziom umieralnoœci z powodu rozpatrywanych trzech przyczyn zgonów wystêpuje w Wilanowie i na Ursynowie.
2.3.2. Umieralnoœæ z powodu nowotworów z³oœliwych (C00-C97)
Od szeregu lat nowotwory z³oœliwe s¹ drug¹, co do czêstoœci grup¹ przyczyn zgonów Polaków
i w 2011 r. by³y one odpowiedzialne za 26,7% wszystkich zgonów mieszkañców Warszawy,
a wiêc trochê wiêcej ni¿ w przypadku ogó³u miast oraz ca³ej Polski (ryc. 2.6). W 2011 r. zmar³y
w Warszawie z ich powodu 4702 osoby, tzn. 276,1 na ka¿de 100 000 mieszkañców. Czêœciej z powodu nowotworów z³oœliwych umieraj¹ mê¿czyŸni ni¿ kobiety (w 2011 r. rzeczywiste wspó³czynniki zgonów dla obu grup wynosi³y w Warszawie odpowiednio 304,7 i 251,8 na 100 000)
(tab. 2.2a). Nadwy¿ka umieralnoœci mê¿czyzn, w porównaniu z kobietami jeszcze bardziej wzrasta
po wyeliminowaniu ró¿nic w strukturach wieku obu grup – standaryzowany wspó³czynnik zgonów w 2011 r. dla warszawiaków by³ o 59% wy¿szy ni¿ dla warszawianek (tab. 2.2b). W miastach
ogó³em oraz w Polsce nadumieralnoœæ mê¿czyzn z tej przyczyny by³a wiêksza ni¿ w Warszawie
i wynosi³a odpowiednio 82% i 71%.
Wprawdzie rzeczywiste wspó³czynniki umieralnoœci z powodu nowotworów z³oœliwych s¹
w Warszawie wy¿sze ni¿ w miastach ogó³em oraz w Polsce ale wynika to ze starszego przeciêtnie
wieku mieszkañców stolicy. Po wyeliminowaniu ró¿nic w strukturach wieku poziom umieralnoœci
mê¿czyzn mieszkaj¹cych w Warszawie jest od wielu ju¿ lat ni¿szy ni¿ w porównywanych populacjach, a ponadto do roku 2010 trochê szybciej zmniejsza³ siê (ryc. 2.12a). Niestety w 2011 r.
w Warszawie spadek ten uleg³ zahamowaniu. Mo¿na jednak generalnie stwierdziæ, ¿e nowotwory
z³oœliwe ogó³em s¹ mniejszym zagro¿eniem ¿ycia mê¿czyzn mieszkaj¹cych w Warszawie ni¿
mieszkañców miast ogó³em i Polski. Natomiast w przypadku mieszkanek Warszawy sytuacja nie
jest ju¿ tak korzystna gdy¿ ich poziom umieralnoœci jest podobny do obserwowanego dla ogó³u
mieszkanek miast i tylko nieznacznie ni¿szy od poziomu umieralnoœci ogó³u Polek (ryc. 2.12b).
Zró¿nicowanie umieralnoœci mieszkañców poszczególnych dzielnic z powodu nowotworów
jest mniejsze ni¿ umieralnoœci z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia. W latach 2009–2011 najczêœciej,
w przeliczeniu na liczbê mieszkañców, umiera³y na nowotwory z³oœliwe osoby mieszkaj¹ce
w Œródmieœciu, na Woli i na ¯oliborzu – o ponad 30% czêœciej ni¿ ogó³ warszawiaków, ale wynika³o to w pewnym stopniu, zw³aszcza w przypadku mieszkañców Œródmieœcia, ze starszej struktury wieku osób mieszkaj¹cych w tych dzielnicach (ryc. 2.13). Natomiast faktyczne, niezwi¹zane
z wiekiem najwiêksze zagro¿enie ¿ycia spowodowane nowotworami z³oœliwymi obserwowano
wœród mieszkañców Pragi-Pó³noc i Woli ale odbiega³o ono od zagro¿enia przeciêtnego dla mieszkañców Warszawy ju¿ tylko o odpowiednio 16% i 15%. Warto przypomnieæ, ¿e w latach
2005–2008 ta nadwy¿ka umieralnoœci na Pradze-Pó³noc wynosi³a 36%.
Niekorzystna sytuacja mieszkañców Pragi-Pó³noc i Woli zaznacza siê silniej w przypadku mê¿czyzn ni¿ kobiet. Ponadto du¿a ró¿nica miêdzy mê¿czyznami i kobietami w umieralnoœci z powodu nowotworów z³oœliwych wystêpowa³a na Ochocie, w Ursusie i na Bemowie gdzie zagro¿enie
¿ycia mê¿czyzn by³o o ponad 70% wy¿sze ni¿ kobiet (ryc. 2.14). Zwraca uwagê sytuacja w Wilanowie gdzie poziom umieralnoœci mê¿czyzn i kobiet by³ prawie identyczny. Umieralnoœæ kobiet
by³a o ok. 5% wy¿sza od przeciêtnej, dla ogó³u mieszkanek Warszawy, a umieralnoœæ mê¿czyzn
36
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.12a. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów mê¿czyzn z powodu ogó³u
nowotworów z³oœliwych w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
340
320
304,7
300
285,6
276,4
262,2
280
260
259,2
240
220
200
Warszawa-Rz
Warszawa-Std
2004
2005
Miasta-Rz
Miasta-Std
2006
232,7
Polska-Rz
Polska-Std
2007
2008
2009
2010
2011
Ryc. 2.12b. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów kobiet z powodu ogó³u
nowotworów z³oœliwych w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
by³a o 30% ni¿sza od przeciêtnej. Wynik ten nale¿y jednak traktowaæ z ostro¿noœci¹ gdy¿
ze wzglêdu na niewielk¹ liczbê mieszkañców tej dzielnicy obliczane wspó³czynniki obarczone s¹
wiêksz¹ ni¿ w du¿ych dzielnicach zmiennoœci¹ losow¹. Stosunkowo ma³a nadwy¿ka umieralnoœci mê¿czyzn w porównaniu z kobietami, poni¿ej 40%, by³a na Ursynowie, w Rembertowie
i w Wawrze.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
37
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Wœród nowotworów z³oœliwych zdecydowanie najwiêksze zagro¿enie ¿ycia dla mieszkañców
Warszawy, podobnie jak ogó³u miast i ca³ej Polski, stanowi nowotwór tchawicy, oskrzela i p³uca
(ICD-10 C33-C34), który w 2011 r. by³ w Warszawie odpowiedzialny za œmieræ 1179 osób a wiêc
co czwarty zgon z powodu nowotworów (30% zgonów nowotworowych mê¿czyzn i co pi¹ty
zgon nowotworowy kobiet) (tab. 2.2a). Nowotwory z³oœliwe o innych umiejscowieniach s¹ kilkakrotnie rzadsz¹ przyczyn¹ zgonów i tak drugi co do czêstoœci nowotwór jelita grubego, zgiêcia
esiczoodbytniczego, odbytnicy i odbytu (ICD-10 C18-C21) w 2011 r. by³ odpowiedzialny za 495
zgonów warszawiaków, tzn. co dziesi¹ty zgon nowotworowy (tylko nieznacznie czêœciej wœród
mê¿czyzn ni¿ kobiet).
Ryc. 2.13. Rzeczywiste i standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu ogó³u nowotworów z³oœliwych
w poszczególnych dzielnicach w porównaniu z ca³¹ Warszaw¹, œrednia dla lat 2009–2011, Warszawa = 100
38
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.14. Standaryzowane wspó³czynniki zgonów mê¿czyzn i kobiet z powodu ogó³u nowotworów z³oœliwych
w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009–2011
Poziom umieralnoœci mieszkañców Warszawy z powodu nowotworów wybranych, najczêstszych umiejscowieñ, w ostatnich latach (2009–2011) nie wykazuje na ogó³ zasadniczych zmian
aczkolwiek zaznacza siê niewielka tendencja wzrostowa umieralnoœci mê¿czyzn z powodu raka
p³uca oraz umieralnoœci kobiet z powodu raka sutka (ICD-10 C50) (ryc. 2.15a, b). Trzeba jednak
podkreœliæ, ¿e generalnie poziom umieralnoœci z powodu nowotworów tych wybranych umiejscowieñ w analizowanych latach jest ni¿szy ni¿ w okresie 2005–2008.
Spoœród omawianych wy¿ej podgrup nowotworów o ró¿nych umiejscowieniach tylko rak
p³uca i rak sutka u kobiet stanowi¹ wiêksze zagro¿enie ¿ycia dla mieszkañców Warszawy ni¿ dla
mieszkañców miast ogó³em i ca³ej Polski (tab. 2.2a, b).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
39
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.15a. Rzeczywiste wspó³czynniki zgonów z powodu nowotworów z³oœliwych wybranych umiejscowieñ
wg p³ci w Warszawie w latach 2009–2011
Ryc. 2.15b. Standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu nowotworów z³oœliwych wybranych umiejscowieñ
wg p³ci w Warszawie w latach 2009–2011
40
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
W okresie 2009–2011, podobnie jak we wczeœniejszych latach, nowotwór z³oœliwy tchawicy,
oskrzela i p³uca by³ zdecydowanie najwiêkszym zagro¿eniem ¿ycia dla mieszkañców Pragi-Pó³noc (o 32% wiêkszym ni¿ dla ogó³u mieszkañców Warszawy) a ponadto, co stanowi w pewnym sensie now¹ sytuacjê, dla mieszkañców Woli (nadwy¿ka umieralnoœci 24%) (ryc. 2.16). O ile
jednak na Pradze-Pó³noc wysoka umieralnoœæ wystêpuje zarówno u mê¿czyzn jak i kobiet, to na
Woli wysokie ryzyko zgonu obserwuje siê przede wszystkim dla mê¿czyzn (dane nieprezentowane). Odwrotna sytuacja wystêpuje w Wilanowie. Najmniejsze zagro¿enie ¿ycia, które obserwuje
siê w³aœnie w tej dzielnicy jest przede wszystkim wynikiem niskiego poziomu umieralnoœci mê¿czyzn (o 49% poni¿ej œredniego dla Warszawy) natomiast umieralnoœæ kobiet jest na poziomie
przeciêtnym dla ca³ego miasta.
W latach 2009–2011, dosyæ niespodziewanie porównuj¹c do wczeœniejszych lat, najbardziej
zagro¿eni zgonem z powodu nowotworu z³oœliwego jelita grubego, zgiêcia esiczoodbytniczego,
Ryc. 2.16. Standaryzowane wskaŸniki zgonów z powodu nowotworów z³oœliwych „tchawicy, oskrzela i p³uca”,
„jelita grubego, zgiêcia esiczoodbytniczego i odbytu” oraz ¿o³¹dka w poszczególnych dzielnicach,
œrednia dla lat 2009–2011, Warszawa = 100
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
41
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
odbytnicy i odbytu byli mieszkañcy Weso³ej (ryc. 2.16). Poniewa¿ jednak oszacowanie jest oparte
na stosunkowo niewielkiej liczbie zdarzeñ interpretacja tej sytuacji musi byæ bardzo ostro¿na. Podobnie z ostro¿noœci¹ nale¿y interpretowaæ najwy¿szy poziom umieralnoœci z powodu nowotworu ¿o³¹dka mieszkañców Bia³o³êki. Natomiast ju¿ pewien niepokój mo¿e budziæ podwy¿szony poziom umieralnoœci z powodu tego nowotworu mieszkañców Targówka, gdy¿ podobn¹ nadwy¿kê
umieralnoœci w stosunku do poziomu przeciêtnego dla ca³ego miasta obserwowano równie¿ we
wczeœniejszych latach (2005–2008).
Najwiêksze zagro¿enie ¿ycia kobiet z powodu raka sutka w latach 2009–2011 dotyczy³o mieszkanek Pragi-Pó³noc, a tak¿e Wilanowa (ryc. 2.17). O ile w tym pierwszym przypadku sytuacja nie
jest a¿ tak zaskakuj¹ca co uzasadniaj¹ analizy przedstawione we wczeœniejszych raportach to tak
niekorzystna sytuacja w Wilanowie jest zaskoczeniem. Trzeba jednak przypomnieæ, ¿e wskaŸniki
dla dzielnic o stosunkowo ma³ej liczbie ludnoœci cechuj¹ siê du¿¹ zmiennoœci¹ losow¹, a ta 27%
nadwy¿ka jest spowodowana oko³o trzema zgonami wiêcej ni¿ oczekiwano. Warto podkreœliæ, ¿e
korzystn¹ sytuacjê mieszkanek Bia³o³êki, Bemowa i Wawra stwierdzono równie¿ we wczeœniejszych latach 2005–2008.
Ryc. 2.17. Standaryzowane wskaŸniki zgonów kobiet z powodu raka sutka oraz mê¿czyzn z powodu raka gruczo³u
krokowego (prostaty) w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009–2011, Warszawa = 100
42
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Umieralnoœæ mê¿czyzn z powodu raka gruczo³u krokowego (prostaty) (ICD-10 C61) nie wykazywa³a du¿ego zró¿nicowania miêdzy dzielnicami i w tych dzielnicach gdzie by³a najwy¿sza,
W³ochy, ¯oliborz, Mokotów, Praga-Pó³noc, nadwy¿ka umieralnoœci w stosunku do poziomu przeciêtnego dla ca³ego miasta by³a poni¿ej 17% (ryc. 2.17). Tym niemniej nale¿y zauwa¿yæ, ¿e w tych
ostatnich trzech dzielnicach wy¿sze od przeciêtnego zagro¿enie ¿ycia obserwowano równie¿
w latach 2005–2008.
2.3.3. Umieralnoœæ z powodu zewnêtrznych przyczyn zgonów (V01-Y98)
Przyczyny zewnêtrzne (m.in. wypadki komunikacyjne, samobójstwa, upadki, zatrucia) by³y
w 2011 r. odpowiedzialne za 5,0% wszystkich zgonów mieszkañców Warszawy (7,0% mê¿czyzn
i 3,2% kobiet), a wiêc ich udzia³ by³ mniejszy ni¿ w przypadku zgonów w ca³ej Polsce oraz w miastach ogó³em (ryc. 2.6). W roku 2011 zmar³o z tego powodu 886 mieszkañców Warszawy, tzn.
52,0 na ka¿de 100 000 mieszkañców. Przyczyny zewnêtrzne s¹ dwuipó³krotnie wiêkszym zagro¿eniem ¿ycia warszawiaków ni¿ warszawianek, ale ta nadwy¿ka umieralnoœci mê¿czyzn jest znacznie mniejsza ni¿ obserwowana zarówno dla mieszkañców ogó³u miast jak i dla Polski ogó³em
(ryc. 2.18a, b).
Ryc. 2.18a. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów mê¿czyzn z powodu przyczyn
zewnêtrznych w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
43
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.18b. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów kobiet z powodu ogó³u przyczyn
zewnêtrznych w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
Zagro¿enie ¿ycia z powodu zewnêtrznych przyczyn zgonów jest w przypadku mê¿czyzn
w Warszawie na wyraŸnie ni¿szym poziomie ni¿ w miastach ogó³em (o 16%) oraz w populacji
ogólnopolskiej (o 27%) (ryc. 2.18a, b). Natomiast w przypadku kobiet standaryzowane
wspó³czynniki zgonów w Warszawie w latach 2009–2011 by³y bardzo zbli¿one do tych dla mieszkanek ogó³u miast jak równie¿ ca³ej Polski. Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e po roku 2007 poziom umieralnoœci mieszkañców Warszawy z powodu przyczyn zewnêtrznych nie wykazuje wyraŸnej tendencji spadkowej i tylko 2010 r. przyniós³ krótkotrwa³¹ poprawê dla mê¿czyzn.
Zdecydowanie najwiêksze zagro¿enie ¿ycia w latach 2009–2011 przyczyny zewnêtrzne zgonów stanowi³y dla mieszkañców Pragi-Pó³noc, a¿ o 80% wiêksze ni¿ dla ogó³u mieszkañców Warszawy, i ju¿ w mniejszym stopniu dla mieszkañców Œródmieœcia i Ochoty (ryc. 2.19 i 2.20). Szczególnym problem na Pradze-Pó³noc jest bardzo wysoka umieralnoœæ mê¿czyzn przy czym ta niekorzystna sytuacja utrzymuje siê od lat. Natomiast w najbardziej korzystnej sytuacji, podobnie jak
w latach 2005–2008, byli mieszkañcy Wilanowa i Ursynowa, których poziom umieralnoœci by³
o 52 i 43% ni¿szy ni¿ poziom przeciêtny dla Warszawy.
44
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.19. Rzeczywiste oraz standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu ogó³u przyczyn zewnêtrznych w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009–2011, Warszawa=100
Wœród przyczyn zewnêtrznych, do grupy najwiêkszych zagro¿eñ ¿ycia dla mieszkañców Warszawy, podobnie jak ogó³u miast i ca³ej Polski, nale¿¹ wypadki komunikacyjne (ICD-10 V01-V99),
w których w 2011 r. zginê³o 147 osób (110 mê¿czyzn i 37 kobiet), tzn. 17% osób zmar³ych z powodu przyczyn zewnêtrznych, oraz upadki (ICD-10 W00-W19), w wyniku których zmar³y 193 osoby
(76 mê¿czyzn i 117 kobiet), (23% zgonów z powodu przyczyn zewnêtrznych). Upadki zarówno we
wczeœniejszych jak i ostatnich latach s¹ najwa¿niejsz¹ zewnêtrzn¹ przyczyn¹ zgonów kobiet
(ryc. 2.21a, b) i bardziej zagra¿aj¹ one ¿yciu warszawianek ni¿ mieszkanek ogó³u miast i Polek
ogó³em (tab. 2.3a i 2.3b). Trzeci¹, co do czêstoœci zewnêtrzn¹ przyczyn¹ zgonów s¹ samobójstwa
(ICD-10 X60-X84), w wyniku których w 2011 r. straci³o ¿ycie 139 mieszkañców Warszawy
(119 mê¿czyzn i 20 kobiet). Jak wskazuj¹ podane liczby samobójstwa s¹ najwa¿niejsz¹ zew-
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
45
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
nêtrzn¹ przyczyn¹ zgonów mieszkaj¹cych w Warszawie mê¿czyzn. Zarówno wypadki komunikacyjne, jak i samobójstwa s¹ mniejszym zagro¿eniem ¿ycia mieszkañców Warszawy ni¿ ogó³u
mieszkañców miast i Polski (tab. 2.2a, b).
Nale¿y braæ pod uwagê, ¿e w przypadku zgonów z powodu wypadków komunikacyjnych tylko
czêœæ z tych zdarzeñ ma miejsce w Warszawie. Z naszych analiz wynika, ¿e w latach 2009–2011
61% zgonów z tego powodu mieszkañców Warszawy mia³o miejsce w Warszawie, przy czym odsetek ten wynosi³ oko³o 40% w przypadku u¿ytkowników samochodu natomiast oko³o 80%
w przypadku pieszych.
Ryc. 2.20. Standaryzowane wspó³czynniki zgonów mê¿czyzn i kobiet z powodu ogó³u przyczyn zewnêtrznych
w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009–2011
46
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Warto zwróciæ uwagê na spadek w ostatnich latach zgonów kobiet z powodu upadków oraz
wypadków komunikacyjnych, a tak¿e wyraŸne zmniejszenie po roku 2009 umieralnoœci mê¿czyzn
z powodu upadków (ryc. 2.21a, b).
Ryc. 2.21a. Rzeczywiste wspó³czynniki zgonów z powodu wypadków komunikacyjnych, upadków oraz samobójstw
wg p³ci w Warszawie w latach 2009–2011
Ryc. 2.21b. Standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu wypadków komunikacyjnych, upadków oraz samobójstw wg p³ci w Warszawie w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
47
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
W latach 2009–2011 wypadki komunikacyjne stanowi³y najwiêksze zagro¿enie ¿ycia dla mieszkañców Ochoty oraz W³och i by³o ono o ponad 40% wiêksze od przeciêtnego dla mieszkañców
miasta (ryc. 2.22). Poziom umieralnoœci mieszkañców W³och, równie¿ w latach wczeœniejszych
2005–2008, by³ wy¿szy od przeciêtnego natomiast w przypadku mieszkañców Ochoty sytuacja
uleg³a pogorszeniu w stosunku do wczeœniejszych lat.
Równie¿ upadki stanowi³y znacznie wiêksze od przeciêtnego zagro¿enie ¿ycia dla mieszkañców Ochoty ale tak¿e Pragi-Pó³noc, Mokotowa i ¯oliborza. Z tych czterech dzielnic tylko na Pradze-Pó³noc poziom umieralnoœci we wczeœniejszych latach by³ równie¿ bardzo wysoki – w okresie 2005–2008 by³ najwy¿szy w mieœcie, o 62% wy¿szy od przeciêtnego.
Ryc. 2.22. Standaryzowane wskaŸniki zgonów z powodu wypadków komunikacyjnych, upadków oraz samobójstw
w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009–2011, Warszawa = 100
48
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Samobójstwa s¹ od lat zdecydowanie najwiêkszym zagro¿eniem ¿ycia dla mieszkañców Pragi-Pó³noc i w latach 2009–2011 umieralnoœæ mieszkañców tej dzielnicy by³a o 58% wy¿sza ni¿
ogó³u mieszkañców miasta. Podkreœliæ jednak nale¿y poprawê sytuacji w tej dzielnicy, gdy¿ w latach 2005–2008 nadwy¿ka umieralnoœci jej mieszkañców by³a ponad dwukrotna. WyraŸnie na
niekorzyœæ zmieni³a siê sytuacja w Bia³o³êce gdzie umieralnoœæ z powodu samobójstw by³a
w ostatnim okresie wy¿sza o 41% ni¿ w ca³ej Warszawie podczas gdy w latach 2005–2008 by³a na
poziomie œrednim. W latach 2009–2011, w dzielnicy tej w wyniku samobójstw, straci³o ¿ycie wiêcej osób (27) ni¿ ³¹cznie w wyniku wypadków komunikacyjnych i upadków (25 osób).
Porównuj¹c przedstawione zagro¿enie ¿ycia mieszkañców poszczególnych dzielnic z powodu
wypadków komunikacyjnych, samobójstw i upadków trzeba pamiêtaæ, ¿e dla szeregu dzielnic
obliczone wskaŸniki oparte s¹ na niezbyt du¿ych liczbach zdarzeñ i w zwi¹zku z tym mog¹ podlegaæ znacznym wahaniom losowym.
2.3.4. Umieralnoœæ z powodu chorób uk³adu oddechowego (J00-J99)
Choroby uk³adu oddechowego by³y w 2011 r. odpowiedzialne za 8,1% wszystkich zgonów
mieszkañców Warszawy, a wiêc mia³y wiêkszy udzia³, ni¿ w ca³ej Polsce oraz w miastach ogó³em
(ryc. 2.6). W roku 2011 zmar³y w Warszawie z tego powodu 1422 osoby (728 mê¿czyzn i 694 kobiety), tzn. 78,7 na ka¿de 100 000 mieszkañców. Choroby te s¹ czêstsz¹ przyczyn¹ œmierci mê¿czyzn ni¿ kobiet, a nadwy¿ka umieralnoœci mê¿czyzn zaznacza siê szczególnie mocno po wyeliminowaniu ró¿nic w strukturach wieku obu grup gdy¿ z nadwy¿ki 24% zwiêksza siê do 104%
(tab. 2.2a, b). W Warszawie nadumieralnoœæ mê¿czyzn z powodu tej grupy chorób jest jednak trochê mniejsza ni¿ w Polsce i miastach ogó³em, przede wszystkim ze wzglêdu na wy¿sze w Warszawie ni¿ w porównywanych populacjach wspó³czynniki zgonów kobiet.
W okresie 2009–2011 standaryzowane na wiek wspó³czynniki umieralnoœci z powodu chorób
uk³adu oddechowego kobiet w Warszawie wykazuje s³ab¹ tendencjê spadkow¹ natomiast umieralnoœæ mê¿czyzn wzros³a w 2011 r. (ryc. 2.23a, b). Umieralnoœæ mieszkanek Warszawy jest wyraŸnie wy¿sza w porównaniu z Polsk¹ i œredni¹ dla ogó³u miast, natomiast umieralnoœæ warszawiaków jest wyraŸnie wy¿sza od umieralnoœci mieszkañców ogó³u miast natomiast tylko nieznacznie
ró¿ni siê od umieralnoœci ogó³u Polaków.
Wprawdzie rzeczywisty wspó³czynnik umieralnoœci z powodu chorób uk³adu oddechowego
w latach 2009–2011 by³ najwy¿szy w Œródmieœciu, a nastêpnie na Ochocie i ¯oliborzu. Wynika³o
to ze starszego przeciêtnie wieku osób mieszkaj¹cych w tych dzielnicach. Po wyeliminowaniu
ró¿nic w strukturach wieku mieszkañców poszczególnych dzielnic mo¿na stwierdziæ, ¿e choroby
uk³adu oddechowego stanowi³y najwiêksze zagro¿enie ¿ycia dla mieszkañców Pragi-Po³udnie
oraz Pragi-Pó³noc, a nadwy¿ka umieralnoœci w stosunku do poziomu przeciêtnego dla Warszawy
by³a rzêdu 30% (ryc. 2.24). Trzeba zauwa¿yæ, ¿e w dzielnicach tych zagro¿enie ¿ycia t¹ grup¹ chorób by³o najwy¿sze w Warszawie równie¿ we wczeœniejszych latach ale obecnie nadwy¿ka umieralnoœci jest mniejsza. Praga-Pó³noc podobnie jak Weso³a wyró¿niaj¹ siê na tle pozosta³ych dzielnic najwy¿sz¹ umieralnoœci¹ mê¿czyzn natomiast Praga-Po³udnie najwy¿sz¹ umieralnoœci¹ kobiet (ryc. 25).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
49
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.23a. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów mê¿czyzn z powodu chorób
uk³adu oddechowego w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
Ryc. 2.23b. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów kobiet z powodu chorób
uk³adu oddechowego w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
50
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.24. Rzeczywiste oraz standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu ogó³u chorób uk³adu oddechowego
w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009–2011, Warszawa =100
Ponad 70% zgonów z powodu chorób uk³adu oddechowego w Warszawie jest przypisywanych zapaleniu p³uc (ICD-10 J12-J18), na które zmar³o w stolicy w 2011 r. 699 osób, tzn. 59,5 na
100 000 ludnoœci. Choroba ta jest znacznie wiêkszym zagro¿eniem ¿ycia mieszkañców Warszawy
ni¿ ogó³u mieszkañców miast i Polski. Standaryzowany wspó³czynnik umieralnoœci dla Warszawy
jest a¿ o oko³o 70% wy¿szy ni¿ dla obu porównywanych populacji (tab. 2.2b). Natomiast przewlek³e choroby dolnych dróg oddechowych (ICD-10 J40-J47) s¹ rzadziej przyczyn¹ zgonów
w Warszawie ni¿ w miastach ogó³em i w ca³ym kraju, szczególnie w przypadku mê¿czyzn.
Jak wynika z ryciny 2.26 wysoka umieralnoœæ mieszkañców Pragi-Po³udnie z powodu chorób
uk³adu oddechowego by³a zwi¹zana ze zdecydowanie najwy¿szym w Warszawie zagro¿eniem
¿ycia z powodu zapalenia p³uc, podczas gdy na Pradze-Pó³noc nadwy¿ka umieralnoœci dotyczy³a
zarówno zapalenia p³uc jak i przewlek³ych chorób dolnych dróg oddechowych.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
51
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.25. Standaryzowane wspó³czynniki zgonów mê¿czyzn i kobiet z powodu ogó³u chorób uk³adu oddechowego
w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009–2011
Ryc. 2.26. Standaryzowane wskaŸniki zgonów z powodu zapalenia p³uc oraz przewlek³ych chorób dolnych dróg
oddechowych (PChDDO) w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009-2011, Warszawa = 100
52
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
2.3.5. Umieralnoœæ z powodu chorób uk³adu trawiennego (K00-K93)
Choroby uk³adu trawiennego by³y w 2011 r. odpowiedzialne za prawie co dwudziesty zgon
mieszkañców Warszawy, a wiêc zagra¿a³y ich ¿yciu w mniejszym stopniu ni¿ choroby uk³adu oddechowego (ryc. 2.6). W roku 2011 zmar³y w Warszawie z tego powodu 933 osoby, tzn. 54,8 na
ka¿de 100 000 mieszkañców. Choroby te s¹ czêstsz¹ przyczyn¹ œmierci mê¿czyzn ni¿ kobiet i po
wyeliminowaniu ró¿nic w strukturach wieku obu grup p³ci, poziom umieralnoœci mê¿czyzn jest
prawie dwukrotnie wy¿szy ni¿ kobiet (tab. 2.2b).
Wprawdzie rzeczywiste wspó³czynniki umieralnoœci z powodu chorób uk³adu trawiennego
mieszkañców Warszawy s¹ od lat wy¿sze ni¿ wspó³czynniki dla mieszkañców ogó³u miast oraz
ca³ego kraju to po wyeliminowaniu ró¿nic w strukturach wieku porównywanych populacji umieralnoœæ w Warszawie jest na poziomie zbli¿onym do umieralnoœci w miastach ogó³em, ale wci¹¿
trochê wy¿sza ni¿ ogólnopolska (ryc. 2.27a, b). Zmiany poziomu umieralnoœci w czasie nie wykazuj¹ wyraŸnego trendu. Uwagê zwraca tylko wyraŸny (o 16%) spadek umieralnoœci mê¿czyzn
w 2010 r., który by³ jednak zjawiskiem jednorazowym.
W latach 2009–2011 choroby uk³adu trawiennego zdecydowanie najbardziej zagra¿a³y ¿yciu
mieszkañców Pragi-Pó³noc, których poziom umieralnoœci po wyeliminowaniu ró¿nic w strukturze
wieku by³ o 56% wy¿szy ni¿ ogó³u mieszkañców Warszawy (ryc. 2.28). Ta niekorzystna sytuacja
dotyczy³a szczególnie mê¿czyzn, ale równie¿ umieralnoœæ kobiet mieszkaj¹cych w tej dzielnicy
by³a najwy¿sza w Warszawie (ryc. 2.29). WyraŸnie czêœciej ni¿ przeciêtnie umierali z powodu chorób uk³adu trawiennego mieszkañcy Woli i ¯oliborza i to nie wy³¹cznie z powodu specyficznej
struktury wieku. Nale¿y podkreœliæ, ¿e tak¹ sam¹ sytuacjê obserwowano równie¿ w latach
2005–2008, co wskazuje na trwa³y charakter niekorzystnej sytuacji w tych trzech dzielnicach.
Ryc. 2.27a. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów mê¿czyzn z powodu chorób
uk³adu trawiennego w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
53
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.27b. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów kobiet z powodu chorób
uk³adu trawiennego w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
Ryc. 2.28. Rzeczywiste oraz standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu ogó³u chorób uk³adu trawiennego w
poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009-2011, Warszawa=100
54
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.29. Standaryzowane wspó³czynniki zgonów mê¿czyzn i kobiet z powodu ogó³u chorób uk³adu trawiennego
w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009–2011
Warto zauwa¿yæ, ¿e wysoki poziom umieralnoœci mieszkañców Œródmieœcia wynika³ przede
wszystkim z niekorzystnej struktury wieku gdy¿ standaryzowany wskaŸnik umieralnoœci dla tej
dzielnicy by³ wy¿szy od ogólnowarszawskiego ju¿ tylko o 8%.
G³ówny udzia³ w zgonach z powodu chorób uk³adu trawiennego maj¹ przewlek³e choroby
w¹troby (w tym marskoœæ), które ponad dwukrotnie czêœciej zagra¿aj¹ ¿yciu warszawskich mê¿czyzn ni¿ kobiet, a mieszkañcom Warszawy zagra¿aj¹ w podobnym stopniu jak mieszkañcom
miast ogó³em oraz ca³ej Polski.
2.3.6. Umieralnoœæ z powodu przyczyn niedok³adnie okreœlonych (R00-R99)
Omawiaj¹c umieralnoœæ spowodowan¹ poszczególnymi przyczynami zgonów, nie mo¿na nie
zwróciæ uwagi na grupê przyczyn, które s¹ opisane tylko objawami, cechami chorobowymi, nieprawid³owymi wynikami badañ, s¹ niedok³adnie okreœlone lub nieznane. W uproszczeniu mówi
siê o tej grupie jako o przyczynach niedok³adnie okreœlonych i nazwa ta jest u¿ywana w tym podrozdziale. Czêstoœæ zgonów z powodu tych przyczyn jest jednym ze wskaŸników mówi¹cych o jakoœci wype³niania przez lekarzy kart zgonu, a wiêc o jakoœci systemu zbierania danych o przyczynach zgonów ludnoœci. Porównanie danych z Polski z danymi z innych krajów europejskich wskazuje na wci¹¿ znaczne zaniedbania w naszym kraju w tej dziedzinie. Nale¿y mieæ œwiadomoœæ, ¿e
im wiêksza jest liczba zgonów z powodu przyczyn niedok³adnie okreœlonych tym bardziej zani¿one s¹ wskaŸniki dla konkretnych grup rozpoznañ.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
55
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.30a. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów mê¿czyzn z powodu przyczyn
niedok³adnie okreœlonych w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
Ryc. 2.30b. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów kobiet z powodu przyczyn
niedok³adnie okreœlonych w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
56
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Nale¿y podkreœliæ, ¿e sytuacja w Warszawie jest pod tym wzglêdem znacznie lepsza od przeciêtnej w kraju. W roku 2011 tylko w przypadku 336 zmar³ych mieszkañców Warszawy przyczyna
zgonu zawiera³a wy³¹cznie opis objawów, odwo³ywa³a siê do nieprawid³owych wyników badañ
laboratoryjnych, by³a niedok³adnie okreœlona, lub wrêcz nieznana. Zarówno udzia³ zgonów z powodu tej grupy przyczyn w ogólnej liczbie zgonów (ryc. 2.6) jak i wspó³czynniki umieralnoœci
(19,1 na 100 000 ludnoœci) s¹ w przypadku mieszkañców Warszawy w ostatnich latach wyraŸnie
mniejsze ni¿ wartoœci przeciêtne dla mieszkañców ogó³u miast (60,2) oraz Polski (62,2) i maj¹ tendencjê spadkow¹ (ryc. 2.30a, b). Jak zauwa¿ono ju¿ wczeœniej ta spadkowa tendencja zgonów
z powodu przyczyn niedok³adnie okreœlonych mo¿e byæ czêœciowo odpowiedzialna za pozorny
brak postêpu w obni¿aniu wspó³czynników umieralnoœci z powodu ChUK.
Na uwagê zas³uguje niepokoj¹ca sytuacja w przypadku ró¿nic pomiêdzy dzielnicami w czêstoœci zgonów, których przyczyny s¹ niedok³adnie okreœlone b¹dŸ nieznane. Zró¿nicowanie to jest
bardzo du¿e, w zwi¹zku z wyraŸnie odbiegaj¹cym od pozosta³ych dzielnic wysokim poziomem
zgonów z tak podan¹ przyczyn¹ na Pradze-Pó³noc. Zarówno w przypadku mê¿czyzn jak i kobiet
umieralnoœæ w tej dzielnicy by³a dwukrotnie wy¿sza od przeciêtnej dla Warszawy. W trochê mniejszym stopniu problem ten wystêpuje równie¿ na Woli (ryc. 2.31–2.32). Ten wysoki poziom wskazuje na niew¹tpliwe problemy systemu ochrony zdrowia i statystyki publicznej w obu dzielnicach.
Ryc. 2.31. Rzeczywiste oraz standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu przyczyn niedok³adnie okreœlonych
w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009–2011, Warszawa=100
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
57
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Ryc. 2.32. Standaryzowane wspó³czynniki zgonów mê¿czyzn i kobiet z powodu przyczyn niedok³adnie okreœlonych
w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009–2011
2.4. Umieralnoœæ niemowl¹t
W 2011 r. zmar³o w Warszawie 65 dzieci poni¿ej pierwszego roku ¿ycia (niemowl¹t),
a wspó³czynnik umieralnoœci dla tej grupy wyniós³ 3,4 na 1000 urodzeñ ¿ywych. Sytuacja w Warszawie uleg³a du¿ej poprawie po roku 2009 kiedy to przed ukoñczeniem pierwszego roku ¿ycia
zmar³o a¿ 112 dzieci tzn. 5,9 na 1000 urodzeñ ¿ywych. W trzyletnim okresie 2009–2011 zmar³o
w Warszawie w sumie 251 niemowl¹t, a wiêc 4,4 na 1000 urodzeñ ¿ywych. W porównaniu z sytuacj¹ w miastach ogó³em oraz w ca³ym kraju, zagro¿enie ¿ycia niemowl¹t mieszkaj¹cych w Warszawie jest wyraŸnie mniejsze (ryc. 2.33).
Ponad po³owa (54%) wszystkich zgonów niemowl¹t w Warszawie w latach 2009–2011
nast¹pi³a w okresie wczesnym neonatalnym, tzn. przed ukoñczeniem pierwszego tygodnia ¿ycia
i wszystkie oprócz jednego mia³y miejsce w szpitalu. Natomiast w wieku powy¿ej czterech tygodni ¿ycia, a przed ukoñczeniem pierwszego roku ¿ycia, tzn. w okresie postneonatalnym, zmar³o
72 niemowl¹t, a wiêc 29% ogó³u i w tym przypadku blisko 60% mia³o miejsce w szpitalu, a jedna
trzecia w domu. Ze wzglêdu na ma³e liczby bezwzglêdne, trudno jest oceniaæ sytuacjê w poszczególnych dzielnicach ze wzglêdu na niew¹tpliw¹ mo¿liwoœæ wahañ losowych czêstoœci tych zdarzeñ. Trzeba jednak zwróciæ uwagê, ¿e w omawianym okresie 2009–2011 podobnie jak we wczeœniejszych latach 2005–2008 wyraŸnie wy¿sze od przeciêtnego zagro¿enie ¿ycia niemowl¹t wystê-
58
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
puje na ¯oliborzu – 10,6 zgonów na 1000 urodzeñ ¿ywych, oraz w Œródmieœciu – 8,4/1000
(tab. 2.4). W ka¿dej z tych dzielnic wszystkie zgony oprócz jednego mia³y miejsce w szpitalu.
Niew¹tpliwie tak z³a sytuacja wymaga dog³êbnej analizy i podjêcia odpowiednich dzia³añ naprawczych.
Ryc. 2.33. Wspó³czynniki umieralnoœci niemowl¹t w Warszawie, miastach ogó³em oraz w Polsce
w latach 2004–2011
Tabela 2.4. Zgony niemowl¹t wed³ug wieku w Warszawie i dzielnicach w latach 2009–2011
Wiek w ukoñczonych dniach
Dzielnice
Liczba zgonów
razem
251
16
20
14
21
9
21
8
6
30
26
6
13
9
4
5
5
23
15
4,4
3,4
4,0
3,6
3,1
3,8
3,7
3,7
8,0
8,4
6,2
2,6
2,4
4,0
5,4
4,9
4,2
5,6
10,6
0–27
razem
0–6
7–27
28–365
na 1000 urodzeñ ¿ywych
WARSZAWA
Bemowo
Bia³o³êka
Bielany
Mokotów
Ochota
Praga-Po³udnie
Praga-Pó³noc
Rembertów
Œródmieœcie
Targówek
Ursus
Ursynów
Wawer
Weso³a
Wilanów
W³ochy
Wola
¯oliborz
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
3,1
3,0
3,6
2,6
2,1
2,1
1,9
3,3
5,4
7,3
4,1
2,2
1,7
1,3
4,1
2,9
2,5
3,7
8,5
2,4
2,5
2,2
2,1
1,5
1,3
1,8
2,8
2,7
5,6
2,6
2,2
1,1
0,4
2,7
2,0
2,5
2,7
8,5
0,8
0,4
1,4
0,5
0,6
0,8
0,2
0,5
2,7
1,7
1,4
–
0,6
0,9
1,4
1,0
–
1,0
0,0
1,3
0,4
0,4
1,0
1,0
1,7
1,8
0,5
2,7
1,1
2,2
0,4
0,7
2,7
1,4
2,0
1,7
2,0
2,1
59
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Tabela 2.5. Liczba i procent zgonów niemowl¹t z powodu wybranych przyczyn w Warszawie
w trzyletnim okresie 2009–2011
Przyczyny zgonu (ICD-10)
Liczba
Procent
251
100,0
6
2,4
posocznice (A40-A41)
6
2,4
Zapalenie p³uc (J12-J18)
8
3,2
131
52,2
105
41,8
12
4,8
Ogó³em
Choroby zakaŸne i paso¿ytnicze (A00-B99)
Stany okresu oko³oporodowego (P00-P96)
wczeœniactwo i niska urodzeniowa masa cia³a (P07)
zaburzenia oddechowe i sercowo-naczyniowe (P20-P29)
posocznica bakteryjna noworodka (P36)
Wady rozwojowe wrodzone (Q00-Q99)
wady uk³adu nerwowego (Q00-Q07)
wady uk³adu kr¹¿enia (Q20-Q28)
Zespó³ nag³ej œmierci dziecka, œmieræ nieoczekiwana (R95-R98)
4
1,6
80
31,9
5
2,0
35
13,9
11
4,4
Zewnêtrzne przyczyny zgonu (V01-Y98)
7
2,8
Pozosta³e przyczyny
8
3,2
Ponad po³owa zgonów niemowl¹t w Warszawie w latach 2009–2011 by³a spowodowana stanami chorobowymi noworodków rozpoczynaj¹cymi siê w okresie oko³oporodowym, a prawie
jedna trzecia wadami rozwojowymi wrodzonymi (tab. 2.5). G³ówn¹ przyczyn¹ zgonów niemowl¹t
rozpoczynaj¹c¹ siê w okresie oko³oporodowym s¹ zaburzenia zwi¹zane ze skróconym trwaniem
ci¹¿y i nisk¹ mas¹ urodzeniow¹. Natomiast drug¹ przyczyn¹ w tej grupie, aczkolwiek znacznie
rzadsz¹, by³y zaburzenia oddechowe i sercowo-naczyniowe swoiste dla okresu oko³oporodowego. Te dwie najczêstsze kategorie przyczyn by³y odpowiedzialne za 89% zgonów spowodowanych stanami chorobowymi powstaj¹cymi w okresie oko³oporodowym.
Wœród wad rozwojowych wrodzonych jako przyczyna zgonu dominowa³y wady uk³adu kr¹¿enia, odpowiedzialne za 44% zgonów w tej grupie. Pozosta³e grupy wad wrodzonych by³y ju¿ znacznie mniej liczne.
2.5. Przedwczesna umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Jako umieralnoœæ przedwczesn¹ przyjmuje siê czêsto, w tym równie¿ w opracowaniach Œwiatowej Organizacji Zdrowia, umieralnoœæ osób przed 65. rokiem ¿ycia, a wiêc jeszcze w sile wieku.
Ze wzglêdu na wyd³u¿anie siê oczekiwanej d³ugoœci ¿ycia bardziej elastyczna staje siê równie¿
granica wyznaczaj¹ca zgony okreœlane jako przedwczesne. W ostatnich opracowaniach OECD
jest mowa o wieku 70 lat. Poniewa¿ w poprzednich raportach jako przedwczesne uwzglêdniano
zgony poni¿ej 65 lat, równie¿ w obecnym opracowaniu przyjêto tê granicê.
W roku 2011 zarejestrowano 4349 zgonów mieszkañców Warszawy, którzy nie ukoñczyli 65 lat
a wiêc na ka¿de 100 000 mieszkañców zmar³o 311,7 osób, praktycznie tyle samo co w 2010 r.
a o 19 osób mniej ni¿ w 2009 r. Zgony te stanowi¹ obecnie oko³o jedn¹ czwart¹ ogó³u zgonów
mieszkañców Warszawy (w 2011 r. 24,9%), ale w przypadku mê¿czyzn, a¿ jedna trzecia
rodz¹cych siê nie do¿ywa 65 lat (w 2011 r. 33,7%), a w przypadku kobiet tylko jedna szósta
(w 2011 r. 16,7%).
60
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Wspó³czynniki rzeczywiste zgonów kobiet w Warszawie s¹ wy¿sze ni¿ ogó³em w Polsce, ale
wynika to z ró¿nic w strukturze wieku, a nie z gorszego stanu zdrowia m³odych mieszkanek Warszawy. Po wyeliminowaniu ró¿nic w strukturze wieku ludnoœci w porównywanych grupach, poziom przedwczesnej umieralnoœci mieszkaj¹cych w Warszawie kobiet, a w jeszcze wiêkszym stopniu mê¿czyzn w latach 2009–2011 (ale równie¿ w latach wczeœniejszych), by³ wyraŸnie ni¿szy od
poziomu umieralnoœci w miastach ogó³em oraz w ca³ej Polsce (ryc. 2.34a, b). Obni¿anie siê standaryzowanych wspó³czynników w Warszawie jest w zasadzie porównywalne do obserwowanego w Polsce i w innych miastach, z t¹ ró¿nic¹, ¿e w stolicy rok 2011 nie przyniós³ poprawy.
Ryc. 2.34a. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów mê¿czyzn w wieku poni¿ej 65 lat
z powodu ogó³u przyczyn w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
Ryc. 2.34b. Rzeczywiste (Rz) oraz standaryzowane (Std) wspó³czynniki zgonów kobiet w wieku poni¿ej 65 lat
z powodu ogó³u przyczyn w Warszawie, w miastach ogó³em oraz w Polsce w latach 2004–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
61
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Problem przedwczesnej umieralnoœci niezale¿nie od badanej populacji w du¿o wiêkszym
stopniu dotyczy mê¿czyzn ni¿ kobiet, gdy¿ umieralnoœæ mê¿czyzn w tym wieku, w stosunku do
kobiet, jest ponad dwukrotnie wy¿sza. W przypadku mieszkañców Warszawy nadwy¿ka umieralnoœci mê¿czyzn w stosunku do kobiet jest tylko trochê ni¿sza ni¿ w miastach ogó³em
i w ca³ym kraju.
Obserwuje siê du¿e ró¿nice w poziomie przedwczesnej umieralnoœci mieszkañców poszczególnych dzielnic Warszawy. Charakter tego zró¿nicowania w niewielkim stopniu wynika³ z ró¿nic
w strukturze wieku mieszkañców. Zarówno wspó³czynnik rzeczywisty, a jeszcze dobitniej standaryzowany wzglêdem wieku, ukazuj¹ najwy¿sze natê¿enie przedwczesnych zgonów w Warszawie wœród mê¿czyzn, mieszkañców Pragi-Pó³noc, gdzie jest ono o 58% wy¿sze od œredniego poziomu dla ca³ego miasta (ryc. 2.35). Bardzo niekorzystna jest równie¿ sytuacja mê¿czyzn na Woli
gdzie poziom przedwczesnej umieralnoœci jest o 42% wy¿szy od œredniego w Warszawie. Natomiast mê¿czyŸni na Ursynowie i w Wilanowie s¹ zdecydowanie najmniej nara¿eni na ryzyko
przedwczesnego zgonu. Ta bardzo niekorzystna sytuacja mieszkañców Pragi-Pó³noc dotyczy tak¿e kobiet, których przedwczesna umieralnoœæ jest wy¿sza o 42% od przeciêtnej dla Warszawy
(odpowiednie nadwy¿ki dla mieszkanek Œródmieœcia i Woli wynosz¹ 29% i 23%).
Ryc. 2.35. Standaryzowane wspó³czynniki zgonów z powodu ogó³u przyczyn mê¿czyzn i kobiet w wieku
poni¿ej 65 lat w poszczególnych dzielnicach, œrednia dla lat 2009–2011
62
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
Struktura przyczyn zgonów przedwczesnych ró¿ni siê od struktury przyczyn ogó³u zgonów.
Znacznie wiêksz¹ rolê w umieralnoœci m³odszej populacji odgrywaj¹ nowotwory z³oœliwe, które
w okresie 2009–2011 by³y odpowiedzialne za niewiele mniej ni¿ po³owê zgonów warszawianek.
WyraŸnie wiêksze jest znaczenie przyczyn zewnêtrznych oraz chorób uk³adu trawiennego jako
przyczyn zgonów wœród m³odszych mieszkañców Warszawy ni¿ wœród ogó³u (ryc. 2.36).
Ryc. 2.36. Rozk³ad procentowy najwa¿niejszych przyczyn zgonów mieszkañców Warszawy w wieku poni¿ej 65 lat
wg p³ci w okresie 2009–2011
Podsumowanie
l Przeciêtna d³ugoœæ ¿ycia mieszkañców Warszawy w 2012 r. wynosi³a dla mê¿czyzn 74,9 lat
a dla kobiet 81,5 lat i obie te wartoœci s¹ o 0,5 roku krótsze ni¿ w 2011 r. Mieszkañcy Warszawy obu p³ci ¿yj¹ d³u¿ej ni¿ przeciêtny mieszkaniec Polski, miast ogó³em, a tak¿e du¿ych
miastach za wyj¹tkiem Krakowa i Trójmiasta.
l Zdecydowanie najkrócej ¿yj¹ w Warszawie mieszkañcy dzielnicy Praga-Pó³noc. W latach
2009–2011 œrednia d³ugoœæ ¿ycia mê¿czyzn z tej dzielnicy wynosi³a 69,5 lat i by³a o 5,4 lat
krótsza ni¿ przeciêtna dla Warszawy, ale o 12,7 lat krótsza ni¿ d³ugoœæ ¿ycia mê¿czyzn mieszkaj¹cych w Wilanowie. Natomiast kobiety mieszkaj¹ce na Pradze-Pó³noc ¿y³y 78,4 lat,
a wiêc o 3,4 lat krócej ni¿ mieszkanki Warszawy ogó³em i o 6,6 lat krócej ni¿ mieszkanki
Weso³ej. W porównaniu z wczeœniejszymi latami niekorzystna sytuacja mieszkañców Pragi-Pó³noc, a tak¿e Woli i ¯oliborza w porównaniu z ogó³em mieszkañców Warszawy poprawi³a siê.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
63
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
l Zdecydowanie najczêstsz¹ przyczyn¹ zgonów mieszkañców Warszawy, podobnie jak mie-
szkañców ca³ej Polski, s¹ choroby uk³adu kr¹¿enia (ChUK) odpowiedzialne za ok. 44% zgonów. Mo¿na jednak generalnie stwierdziæ, ¿e choroby te s¹ mniejszym zagro¿eniem ¿ycia
mê¿czyzn i kobiet mieszkaj¹cych w Warszawie ni¿ mieszkañców miast ogó³em i ca³ej Polski,
ale ta korzystna dla warszawiaków ró¿nica stopniowo zmniejsza siê co wynika z braku dalszej poprawy sytuacji w stolicy w zakresie umieralnoœci z powodu ChUK. W Warszawie
ChUK stanowi¹ najwiêksze zagro¿enie ¿ycia dla mieszkañców Pragi-Pó³noc i Woli. Wœród
chorób uk³adu kr¹¿enia najwa¿niejsz¹ przyczyn¹ zgonów mieszkañców Warszawy jest niewydolnoœæ serca.
l Nowotwory z³oœliwe s¹ drug¹, co do czêstoœci przyczyn¹ zgonów odpowiedzialn¹ za ponad
27% wszystkich zgonów w Warszawie. Mo¿na jednak generalnie stwierdziæ, ¿e ogó³em s¹
one mniejszym zagro¿eniem ¿ycia mê¿czyzn mieszkaj¹cych w Warszawie ni¿ mieszkañców
miast ogó³em i Polski. Natomiast w przypadku kobiet sytuacja nie jest ju¿ tak korzystna
gdy¿ poziom ich umieralnoœci jest podobny do obserwowanego dla ogó³u mieszkanek
miast i tylko nieznacznie ni¿szy od poziomu umieralnoœci ogó³u Polek. W Warszawie nowotwory z³oœliwe stanowi¹ najwiêksze zagro¿enie ¿ycia dla mê¿czyzn i kobiet mieszkaj¹cych
na Pradze-Pó³noc oraz na Woli. Zró¿nicowanie umieralnoœci mieszkañców poszczególnych
dzielnic z powodu nowotworów jest znacznie mniejsze ni¿ umieralnoœci z powodu chorób
uk³adu kr¹¿enia. Nowotworem, który najbardziej przyczynia siê do œmierci warszawiaków
(podobnie jak mieszkañców ca³ej Polski) jest rak tchawicy, oskrzela i p³uca. Nowotwory
z³oœliwe s¹ najwa¿niejsz¹ przyczyn¹ przedwczesnych zgonów kobiet w Warszawie.
l Zagro¿enie ¿ycia z powodu zewnêtrznych przyczyn zgonów jest w przypadku mê¿czyzn
w Warszawie na wyraŸnie ni¿szym poziomie ni¿ w miastach ogó³em oraz w populacji ogólnopolskiej. Natomiast w przypadku kobiet jest ono na poziomie zbli¿onym jak w tych populacjach. Zdecydowanie najwiêksze zagro¿enie ¿ycia w latach 2009–2011 przyczyny zewnêtrzne zgonów stanowi³y dla mieszkañców Pragi-Pó³noc, a w szczególnoœci mieszkaj¹cych
tam mê¿czyzn. Wœród zewnêtrznych przyczyn zgonów najwiêksze znaczenie w przypadku
mê¿czyzn mia³y samobójstwa, odpowiedzialne w tym okresie za wiêcej œmiertelnych zdarzeñ ni¿ wypadki komunikacyjne, natomiast w przypadku kobiet zdecydowanie upadki.
l Jedna czwarta mieszkañców Warszawy umiera w wieku poni¿ej 65 lat, ale w przypadku
mê¿czyzn jest to a¿ jedna trzecia, a w przypadku kobiet tylko jedna szósta. Poziom przedwczesnej umieralnoœci mieszkaj¹cych w Warszawie kobiet, a w jeszcze wiêkszym stopniu
mê¿czyzn w latach 2009–2011 (ale równie¿ w latach wczeœniejszych) by³ wyraŸnie ni¿szy
od poziomu umieralnoœci w miastach ogó³em oraz w ca³ej Polsce. W Warszawie najwiêksze zagro¿enie przedwczesnym zgonem wystêpuje wœród mieszkañców Pragi-Pó³noc
oraz Woli. Równie¿ umieralnoœæ niemowl¹t jest w Warszawie od lat mniejsza ni¿ w miastach ogó³em oraz w ca³ym kraju ale obserwuje siê jej znaczne zró¿nicowanie w zale¿noœci od dzielnicy zamieszkania i niepokoj¹co wysoki poziom na ¯oliborzu i na Woli.
64
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
2. LIFE EXPECTANCY AND MORTALITY
2. IN THE WARSAW POPULATION
Sumary
l The average life expectancy for the Warsaw citizens in 2012 for men was 74.9 and for
women 81.5. Both rates are lower by 0.5 year than in 2011. The Warsaw citizens live longer
than the average citizens in Poland, in cities in total and in big cities except for Cracow,
Gdañsk, Gdynia and Sopot.
l The citizens in Praga Pó³noc district live the shortest. In 2009-2011 the average life
expectancy for men was 69.5 and was 5.4 years shorter than the average life expectancy in
Warsaw and 12.7 years shorter than the life expectancy of men living in Wilanów. The
women in Praga-Pó³noc lived on average 78.4 years, which was 3.4 years shorter than the
females in Warsaw in total, and 6.6 years shorter than women in Weso³a. In comparison to
previous years the unfavorable situation of Praga-Pó³noc, Wola and ¯oliborz in relation to
the total population of Warsaw has improved.
l The main cause of death of Warsaw inhabitants, as for to the rest of Poland, are
cardiovascular diseases responsible for about 44% of all deaths. These diseases pose
a lesser life threat to males and females living in Warsaw than for the citizens of big cities in
general, as well as for Poland. However, this quite favorable situation has been steadily
declining due to no significant improvement improvement of mortality rates caused by
cardiovascular diseases.
l Malignant neoplasms are the second frequent reason for death, responsible for more than
27% of all deaths in Warsaw. However, it could be stated, that in general they are the lesser
life threat to males living in Warsaw, than to citizens in general, as well as in Poland. When it
comes to females, their situation is not so favorable, as their mortality rate is similar to
those living in cities in general and only slightly lower to all females living in Poland.
In Warsaw malignant neoplasms are the leading life threat to the population of
Praga-Pó³noc and Wola. Differences in mortality caused by cancers for citizens living
in particular districts is much smaller than the mortality caused by cardiovalscular
diseases. Malignant neoplasm of trachea, bronchia and lung are the essential causes of
deaths of the Warsaw population (similarily to that of Poland). Malignant neoplasms are the
leading cause of premature deaths among the Warsaw population.
l Life threat caused by external death is lower for men in Warsaw than for cities in total and
the country. For females it looks similar. External causes of deaths were definitely the main
life threats in 2009–2011 for the population of Praga-Pó³noc and o male citizens in
particular. Among the external causes of deaths, most significant for men were suicides,
responsible for more deaths than traffic accidents, while falls for women.
l One fourth of the Warsaw population dies at a younger age than 65 but the intensity of
premature deaths in males constitutes one third of the total citizens. For females it is only
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
65
D³ugoœæ ¿ycia i umieralnoœæ mieszkañców Warszawy
one sixths. In 2009–2011 the level of premature deaths among women and in more extent
among males (also in previous years) was visibly lower than in cities, and average in
Poland. Inhabitants of Praga-Pó³noc and Wola are mostly in danger of premature deaths.
The newborns mortality rate has for years been lower in Warsaw than in cities and average
in the country. It is varies depending on the district and remains disturbingly high in
¯oliborz and Wola.
66
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
3. ANALIZA I OCENA SYTUACJI ZDROWOTNEJ
LUDNOŒCI WARSZAWY NA PODSTAWIE DANYCH
DOTYCZ¥CYCH HOSPITALIZACJI
dr n. przyr. Pawe³ Goryñski
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Pañstwowy Zak³ad Higieny (NIZP–PZH)
3.1. Wstêp
Informacje o przyczynach i czêstoœci hospitalizacji s¹, niezale¿nie od swojego znaczenia dla
potrzeb administracyjnych, jednym z wa¿niejszych elementów wykorzystywanych w analizie
i ocenie stanu zdrowia populacji. Ograniczenia tych danych wynikaj¹ z faktu, i¿ hospitalizacja
jest uwarunkowana ciê¿koœci¹ przebiegu choroby, mo¿liwoœci¹ ustalenia rozpoznania oraz zapewnienia w³aœciwego leczenia poza szpitalem, selekcj¹ przyjêæ zwi¹zan¹ z dostêpnoœci¹ ³ó¿ek
szpitalnych czy te¿ ró¿nymi czynnikami spo³eczno-ekonomicznymi. Natomiast niew¹tpliw¹ zalet¹ informacji o hospitalizacji jest dok³adnoœæ i trafnoœæ diagnozy szpitalnej przewy¿szaj¹ca poprawnoœæ diagnostyczn¹ w innych rutynowych systemach wykorzystywanych do oceny stanu
zdrowia ludnoœci.
Dane o hospitalizowanych przypadkach s¹ zbierane w ramach Ogólnopolskiego Badania Chorobowoœci Szpitalnej Ogólnej, a ich przetwarzanie i analiza prowadzone s¹ w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego – Pañstwowym Zak³adzie Higieny (NIZP–PZH). Podstawowym dokumentem systemu jest karta statystyczna Mz/Szp-11. Do 1999 r. w³¹cznie badaniem objêta by³a
10% losowa próba osób leczonych, wypisanych lub zmar³ych we wszystkich szpitalach podleg³ych Ministerstwu Zdrowia oraz w szpitalach kolejowych, z wyj¹tkiem leczonych w szpitalach
lub na oddzia³ach psychiatrycznych, którzy s¹ objêci odrêbnym badaniem.
Od 2000 r. badanie chorobowoœci hospitalizowanej ma charakter pe³ny i obejmuje wszystkich
pacjentów leczonych w szpitalach. Jest to zmiana niezwykle istotna z punktu widzenia monitorowania zdrowia ludnoœci. Wiele ograniczeñ prezentowanej poni¿ej analizy wynika te¿ z niedope³niania obowi¹zku statystycznego przez niektóre jednostki sprawozdawcze, w tym tak¿e szpitale warszawskie. Przedstawione poni¿ej ostatnie dostêpne dane dotycz¹ce hospitalizowanych
w szpitalach warszawskich pochodz¹ z 2011 r., a wiêc kilkanaœcie lat po wprowadzeniu reformy
finansowania systemu ochrony zdrowia, która w pewnym stopniu wp³ynê³a na gromadzone
dane epidemiologiczne.
3.2. Dynamika hospitalizacji w ostatnich latach
Wed³ug danych z 2009 r. mo¿na szacowaæ, ¿e w szpitalach warszawskich leczono 426 206 pacjentów, a w 2011 liczba ta wzros³a do 515 131 osób1. W ka¿dym z analizowanych lat liczba leczonych w szpitalach mê¿czyzn by³a ni¿sza o 10% od hospitalizowanych kobiet.
1
Niektóre osoby mog³y byæ hospitalizowane kilkukrotnie.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
67
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
Ogó³em w 2009 r. prawie 44% leczonych w Warszawie pochodzi³o z innych miast i wsi Polski
(tab. 3.1), a jedynie 50% rdzennych mieszkañców Warszawy przebywa³o na leczeniu w szpitalach
warszawskich. Równoczeœnie 6% mieszkañców leczy³o siê w innych szpitalach w Polsce.
W 2010 r. odsetek leczonych w Warszawie osób spoza Warszawy wzrós³ o 1%, a odsetek warszawiaków zmala³ o 1%, przy czym odsetek warszawiaków leczonych w szpitalach poza Warszaw¹
utrzymywa³ siê w latach 2009–2011 na tym samym poziomie 11%2.
Tabela 3.1. Leczeni w szpitalach warszawskich w latach 2009–2011 wg miejsca zamieszkania
Wyszczególnienie
Mieszkañcy
Warszawy
Mieszkañcy innych
miast i wsi
Mieszkañcy Warszawy
leczeni poza Warszaw¹
Razem
2009
Mê¿czyŸni
92 472
86 059
12 422
190 953
%
48,40%
45,10
6,50
100,00
Kobiety
136 634
111 041
14 700
262 375
%
Razem
%
52,10
42,30
5,60
100,00
229 106
197 100
27 122
453 329
50,50
43,50
6,00
100,00
2010
Mê¿czyŸni
94 859
96 875
12 660
204 394
%
46,00
47,00
6,00
100,00
135 965
118 000
15 062
269 027
Kobiety
%
Razem
%
51,00
44,00
6,00
100,00
230 824
214 875
27 722
473 421
49,00
45,00
6,00
100,00
2011
Mê¿czyŸni
%
Kobiety
%
Razem
%
1097 47
111 795
15 791
237 333
46,00
47,00
7,00
100,00
157 936
135 653
18 730
312 319
51,00
43,00
6,00
100,00
267 683
247 448
34 521
549 653
49,00
45,00
6,00
100,00
W szpitalach warszawskich, leczy siê co roku 22 000 obywateli innych krajów, w tym 60% kobiet. Liczba leczonych w szpitalach bezdomnych zmala³a z 388 w 2009 do 254 w 2011, jest wœród
nich 6 razy wiêcej mê¿czyzn ni¿ kobiet.
Wspó³czynniki chorobowoœci szpitalnej ogólnej dla mieszkañców Warszawy kszta³towa³y siê
w roku 2011 na poziomie 1498,9 na 10 tys. mieszkañców dla mê¿czyzn i 1706,3 dla kobiet.
Wzros³y one znacznie w stosunku do wartoœci z analiz prezentowanych w poprzednim raporcie,
lata (1999–2003).
Dla porównania wspó³czynniki hospitalizacji ogó³em dla Polski wynosi³y w roku 2011 odpowiednio – 1666,3 dla mê¿czyzn i 1883,5 dla kobiet. Jak widaæ mieszkañcy Warszawy byli w roku
2011 hospitalizowani o oko³o 10% rzadziej ni¿ ogó³ mieszkañców Polski, dotyczy to zarówno
mê¿czyzn jak i kobiet.
2
68
Odsetek liczony w stosunku do ogó³u (tylko mieszkañców Warszawy) leczonych w szpitalach.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
3.3. Struktura g³ównych przyczyn hospitalizacji: choroby uk³adu
kr¹¿enia, nowotwory, urazy i zatrucia
Jak zaznaczono powy¿ej liczba leczonych w szpitalach warszawskich, w latach 2009–2011,
waha³a siê w granicach 426 do 515 tysiêcy osób, 46% mê¿czyzn i 56% kobiet. Kompletnoœæ danych (udzia³ szpitali warszawskich w badaniu) dostarczanych w ramach statystyki publicznej by³a
znacznie lepsza ni¿ w poprzednich latach. Równoczeœnie uwzglêdniono w wiêkszym stopniu ni¿
w poprzednich latach (w indywidualnych rekordach) 7-znakowy kod miejsca zamieszkania
(TERYT), co pozwoli³o na przeprowadzenie analiz wg dzielnicy zamieszkania hospitalizowanych.
Struktura hospitalizowanych osób – mieszkañców Warszawy (tab. 3.2)3 w 2011 r. w porównaniu
z rokiem 2009 i 2010 nie uleg³a zasadniczym zmianom, ró¿nice odsetków w porównywanych grupach chorób nie przekraczaj¹ 1,6%. Najwiêkszy wzrost dotyczy rozpoznañ z rozdzia³u ICD-10:
„Czynniki wp³ywaj¹ce na stan zdrowia i kontakt ze s³u¿b¹ zdrowia” – 1,6% i nowotworów z³oœliwych – 1,3%. Najwiêkszy spadek dotyczy hospitalizacji zwi¹zanych z ci¹¿¹ 1,3%. Jeœli chodzi
o mieszkañców Warszawy, którzy leczyli siê w szpitalach w innych miastach to struktura ich hospitalizacji by³a zbli¿ona do leczonych w Warszawie za wyj¹tkiem urazów i zatruæ (6,6% wiêcej wœród
leczonych poza Warszaw¹) oraz chorób uk³adu kostno-miêœniowego (12,6% wiêcej) wœród leczonych poza Warszaw¹. Ró¿nica ta jest widoczna tak¿e w latach 2010 i 2009 i wi¹zaæ siê to mo¿e czêœciowo z leczeniem nag³ych przypadków u osób czasowo przebywaj¹cych poza Warszaw¹.
Tabela 3.2. Struktura hospitalizowanych mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011 liczebnoœci i odsetki
Grupa *
A_ZAK
C_NOW
D_KREW
E_WYDZ
G_NERW
H_OKO
H_UCHO
I_KRAZ
J_ODD
K_TRAW
L_SKORA
M_KOST
N_M-P
O_CIAZA
P_OKPOR
Q_WADY
R_NN
T_URAZ
Z_KONT
brak danych
Razem
2009
Czêstoœæ
7361
24 180
5814
10 038
9675
10 305
1932
37 021
14 877
21 159
3231
16 616
22 353
21 938
9240
3553
8563
15 749
10 511
573
254 116
2010
%
2,9
9,5
2,3
4,0
3,8
4,1
0,8
14,6
5,9
8,3
1,3
6,5
8,8
8,6
3,6
1,4
3,4
6,2
4,1
0,2
100,0
2011
Czêstoœæ
7232
28 780
4970
10 617
9816
10 100
2929
38 092
14 605
21969
3034
17 526
20 842
20 714
9495
3931
9322
14 255
9967
443
258 639
%
2,8
11,1
1,9
4,1
3,8
3,9
1,1
14,7
5,6
8,5
1,2
6,8
8,1
8,0
3,7
1,5
3,6
5,5
3,9
0,2
100,0
Czêstoœæ
7913
32 663
4776
10 388
11 890
13 369
3098
45 490
17 674
24 664
4264
21 316
24 481
22 221
9805
4381
10 262
15 742
16 556
155
301 108
%
2,6
10,8
1,6
3,4
3,9
4,4
1,0
15,1
5,9
8,2
1,4
7,1
8,1
7,4
3,3
1,5
3,4
5,2
5,5
0,1
100,0
*Pe³ne nazwy grup chorób wg ICD_10 na koñcu rozdzia³u.
3
Pe³ne nazwy grup rozpoznañ ICD-10 podano na koñcu rozdzia³u.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
69
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
Na ryc. 3.1 przedstawiono wspó³czynniki hospitalizacji mieszkañców Warszawy z powodu
chorób uk³adu kr¹¿enia w 2011 r. Z ryciny widaæ, ¿e problem chorób uk³adu kr¹¿enia do 40. roku
¿ycia dotyczy w podobnym stopniu mê¿czyzn i kobiet, i czêstoœæ hospitalizacji waha siê od 10 do
70 przypadków na 10 000 ludnoœci. W starszych grupach wieku choroby uk³adu kr¹¿enia znacznie
czêœciej dotycz¹ mê¿czyzn ni¿ kobiet tak, ¿e w grupie powy¿ej 60 lat mê¿czyŸni hospitalizowani s¹
o 36% czêœciej ni¿ kobiety. Równoczeœnie nale¿y podkreœliæ, ¿e wspó³czynnik hospitalizacji ludnoœci Warszawy z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia ogó³em by³ w 2011 r. ni¿szy od wspó³czynnika
dla miejskiej ludnoœci Polski (odpowiednio 263,9 i 288,1 na 10 000 ludnoœci).
Ryc. 3.1. Hospitalizacja mieszkañców Warszawy z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia w 2011 r.,
wspó³czynniki na 10 000 mieszkañców
Na ryc. 3.2 przedstawiono wspó³czynniki hospitalizacji mieszkañców Warszawy z powodu
chorób nowotworowych w 2011 r. Jak widaæ z ryciny problem chorób nowotworowych do
54. roku ¿ycia w wiêkszym stopniu dotyczy kobiet i¿ mê¿czyzn, a w starszych grupach wieku sytuacja jest odwrotna – w grupie powy¿ej 65 lat w szpitalach, z powodu nowotworów, leczy siê prawie dwukrotnie wiêcej mê¿czyzn ni¿ kobiet. Porównanie czêstoœci hospitalizacji mieszkañców
Warszawy z mieszkañcami ogó³u miast polskich wskazuje, ¿e mieszkañcy Warszawy rzadziej leczeni s¹ w szpitalach z powodu nowotworów (odpowiednie wspó³czynniki to 192 i 196 osób na
10 000 ludnoœci).
Na ryc. 3.3 przedstawiono wspó³czynniki hospitalizacji mieszkañców Warszawy z powodu urazów i zatruæ w 2011 r. Z ryciny widaæ, ¿e urazy i zatrucia w ka¿dej grupie wieku za wyj¹tkiem najstarszych, powy¿ej 65. roku ¿ycia, w wiêkszym stopniu dotycz¹ mê¿czyzn ni¿ kobiet. Od najm³odszych lat ¿ycia czêstoœæ hospitalizacji z tej przyczyny roœnie by osi¹gn¹æ maksimum wieku 15–19
lat u ch³opców i rok wczeœniej u dziewcz¹t. W starszych grupach wieku nastêpuje stabilizacja
70
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
u mê¿czyzn na znacznie ni¿szym poziomie ni¿ u m³odszych i powolny wzrost u kobiet. W najstarszej grupie wieku hospitalizacja z powodu wypadków jest czêstsza u kobiet ni¿ u mê¿czyzn i przekracza nawet wartoœci z grupy wieku 15–19 lat. Porównanie czêstoœci hospitalizacji mieszkañców
Warszawy z mieszkañcami ogó³u miast polskich wskazuje, ¿e mieszkañcy Warszawy rzadziej
leczeni s¹ w szpitalach z powodu urazów i zatruæ (odpowiednie wspó³czynniki to 91 i 194 osoby
na 10 000 ludnoœci).
Ryc. 3.2. Hospitalizacja mieszkañców Warszawy z powodu chorób nowotworowych w 2011 r.,
wspó³czynniki (ICD_10 C00-D48) na 10 000 mieszkañców
Ryc. 3.3. Hospitalizacja mieszkañców Warszawy z powodu urazów i zatruæ w 2011 r.,
wspó³czynniki (ICD_10 S00-T98) na 10 000 mieszkañców
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
71
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
3.4. Hospitalizacje krótsze ni¿ jeden dzieñ
Coraz czêstszym trybem leczenia szpitalnego jest hospitalizacja jednego dnia. W szpitalach
warszawskich wg danych Ogólnopolskiego Badania Chorobowoœci Szpitalnej Ogólnej by³o takich hospitalizacji ponad 140 tysiêcy, co stanowi znacz¹cy wzrost w porównaniu z rokiem 2003
(49 tysiêcy). W stosunku do ogó³u hospitalizowanych w szpitalach warszawskich w³¹cznie z leczonymi spoza Warszawy stanowi³o to 29%. Nale¿y równoczeœnie zaznaczyæ, ¿e w niniejszej analizie pobyty zaliczone by³y do jednodniowych jedynie na podstawie d³ugoœci pobytu bez uwzglêdnienia sposobu kontraktacji tych hospitalizacji przez NFZ.
Tabela 3.3 przedstawia oddzia³y, na których najczêœciej hospitalizowano „w trybie 1 dnia”.
By³y to oddzia³y onkologiczny, okulistyczny i hematologiczny (odpowiednio: 9,3%, 7,2%, 6,3%),
a nastêpnie ginekologiczno-po³o¿niczy i urologiczny po 6%. W analizach z lat poprzednich
(1999–2003) wœród oddzia³ów dominuj¹cych w zakresie procedur jednodniowych by³y stacje
dializ (18%), które kontraktowane s¹ obecnie przez NFZ w innym trybie.
Tabela 3.3. Oddzia³y szpitali warszawskich, w których pacjenci leczeni byli w „trybie dziennym”, 2011 r.
Nazwa oddzia³u szpitalnego
Kod
Procent
Oddzia³ onkologiczny
4240
9,3
Oddzia³ okulistyczny
4600
7,2
Oddzia³ hematologiczny
4070
6,3
Oddzia³ ginekologiczno-po³o¿niczy
4450
6,1
Oddzia³ urologiczny
4640
6,1
Oddzia³ chirurgiczny ogólny
4500
5,5
Oddzia³ gastroenterologiczny
4050
4,9
Oddzia³ kardiologiczny
4100
4,7
Oddzia³ ginekologiczny
4452
4,6
Oddzia³ chemioterapii
4242
4,5
Oddzia³ pediatryczny
4401
3,6
Oddzia³ otolaryngologiczny
4610
3,3
Oddzia³ chorób wewnêtrznych
4000
2,7
Oddzia³ chirurgii urazowo-ortopedycznej
4580
2,6
Oddzia³ chirurgii onkologicznej
4540
2,3
Oddzia³ chirurgiczny dla dzieci
4501
2,0
Oddzia³ gastroenterologiczny dzieciêcy
4051
2,0
Oddzia³ rehabilitacyjny dla dzieci
4301
1,7
Oddzia³ hematologiczny dla dzieci
4071
1,6
Oddzia³ urologiczny dla dzieci
4641
1,5
Oddzia³ nefrologiczny dla dzieci
4131
1,2
Oddzia³ patologii ci¹¿y
4454
1,2
Inne oddzia³y
4243
15,2
Razem
100,0
Wœród najczêstszych przyczyn jednodniowych zabiegów nale¿y wymieniæ rozpoznania onkologiczne 19%, choroby uk³adu moczowo-p³ciowego 15% i rozpoznania z grupy „czynników
wp³ywaj¹cych na stan zdrowia” 12% (tab. 3.4). „Pobyty dzienne” w szpitalu zwi¹zane by³y z dia-
72
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
gnostyk¹, przetaczaniem krwi i chemioterapi¹. Spor¹ grupê stanowi¹ zabiegi okulistyczne, np.
rozdrobnienie soczewki i aspiracja zaæmy. Znaczn¹ grupê, bo a¿ 14%, stanowi¹ osoby, którym
nie okreœlono w rekordach szpitalnych wykonanych procedur.
Tabela 3.4. Struktura przyczyn hospitalizacji „jednodniowych” w szpitalach warszawskich w 2011 r.
Rozpoznania
Liczba
Procent
Nowotwory
28 216
19,1
Choroby uk³adu moczowo-p³ciowego
22 756
15,4
Czynniki wp³ywaj¹ce na stan zdrowia i kontakt za s³u¿b¹ zdrowia
17 423
11,8
Choroby uk³adu trawiennego
12 387
8,4
Choroby oka i przydatków oka
11 239
7,6
Choroby uk³adu kr¹¿enia
10 610
7,2
Wady rozwojowe wrodzone, zniekszta³cenia i aberracje chromosomowe
6059
4,1
Choroby uk³adu nerwowego
5520
3,7
Choroby krwi i narz¹dów krwiotwórczych oraz niektóre choroby przebiegaj¹ce
z udzia³em mechanizmów autoimmunologicznych
5094
3,5
Zaburzenia wydzielania wewnêtrznego, stanu od¿ywiania i przemiany metabolicznej
4376
3,0
Choroby uk³adu kostno-stawowego, miêœniowego i tkanki ³¹cznej
4026
2,7
Objawy, cechy chorobowe oraz nieprawid³owe wyniki badañ klinicznych
i laboratoryjnych gdzie indziej niesklasyfikowane
4007
2,7
Ci¹¿a, poród i po³óg
3884
2,6
Choroby uk³adu oddechowego
3216
2,2
Urazy, zatrucia i inne okreœlone skutki dzia³ania czynników zewnêtrznych
2798
1,9
Choroby ucha i wyrostka sutkowego
2369
1,6
Niektóre choroby zakaŸne i paso¿ytnicze
1613
1,1
Choroby skóry i tkanki podskórnej
1509
1,0
Niektóre stany rozpoczynaj¹ce siê w okresie oko³oporodowym
159
0,1
Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania
102
0,1
20
0,0
147 383
100,0
Brak danych
Ogó³em
3.5. Hospitalizacja wg oddzia³ów
W tabeli 3.5 przedstawiono zmiany struktury leczonych na najwa¿niejszych oddzia³ach w szpitalach (70% leczonych pacjentów) warszawskich w latach 2009–2011. Z zestawienia widaæ, ¿e
w roku 2011 nast¹pi³y stosunkowo niewielkie zmiany w zakresie odsetków pacjentów leczonych
na poszczególnych oddzia³ach szpitalnych. Najwiêcej pacjentów hospitalizowano na oddzia³ach: kardiologicznym, ginekologiczno-po³o¿niczym, chirurgicznym ogólnym i wewnêtrznym.
Nastêpne w kolejnoœci oddzia³y to: neonatologiczny, onkologiczny i okulistyczny. W 2011 r. w porównaniu z 2009 r. nie wystêpuje wœród oddzia³ów szpitalnych „oddzia³ – zespó³ chirurgii jednego
dnia” w 2009 r. oko³o 8 tys. osób by³o leczonych na tych oddzia³ach. Zmiana ta zwi¹zana jest prawdopodobnie z innym trybem kontraktowania przez NFZ tych zabiegów w ostatnich latach.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
73
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
3.6. Zmiany struktury osób hospitalizowanych, zwi¹zane z wiekiem
Jak wiadomo problemy zdrowotne zmieniaj¹ siê z wiekiem st¹d potrzeba przeanalizowania
zmian struktury leczonych przyczyn leczenia mieszkañców Warszawy w zale¿noœci od ich wieku.
W grupie hospitalizowanych poni¿ej 15 lat dominowa³y problemy z zakresu powik³añ
oko³oporodowych, uk³adu oddechowego wad wrodzonych i urazów (ryc. 3.4). W 2011 r. wzros³y
hospitalizacje z powodu powik³añ oko³oporodowych i chorób uk³adu kostno-stawowego. Tê
pierwsz¹ zmianê obserwowano ju¿ w poprzednich raportach. Zmala³y natomiast nieco hospitalizacje z powodu urazów. Osobnego omówienia wymaga kategoria rozpoznañ ICD-10 „Czynniki
wp³ywaj¹ce na stan zdrowia”, które obejmowa³y 13% hospitalizacji w 2009 i w 2011 r. Zarówno
u ch³opców jak i u dziewcz¹t odsetek ten uleg³ pewnemu zwiêkszeniu (15%). Znaczne odsetki tej
grupy rozpoznañ wynikaj¹ z faktu, i¿ 50% hospitalizowanych stanowi¹ tu noworodki przebywaj¹ce w szpitalu w wyniku prawid³owego porodu.
Ryc. 3.4. Struktura rozpoznañ hospitalizowanych mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011, wiek 0–14 lat
20
Mê¿czyŸni 2009
Mê¿czyŸni 2011
Kobiety 2009
Kobiety 2011
18
16
14
12
10
8
6
4
2
z_kont
t_uraz
r_nn
q_wady
p_okpor
n_m-p
m_kost
l_skora
k_traw
j_odd
inne
i_kraz
h_ucho
h_oko
g_nerw
f_psych
e_wydz
d_krew
c_now
a_zak
0
W wieku od 15 do 44 lat (ryc. 3.5) problemy zdrowotne wymagaj¹ce pobytu w szpitalu zmieniaj¹ siê. U kobiet dominuj¹ pobyty zwi¹zane z ci¹¿¹ i porodem (choæ zmala³y do 47% z ponad
50% w 1999 r.). U mê¿czyzn najczêstsze pobyty zwi¹zane by³y z urazami, które s¹ szeœciokrotnie
czêœciej hospitalizowane ni¿ u kobiet. U obu p³ci wzrasta hospitalizacja z powodu chorób uk³adu
moczowo-p³ciowego. Zmala³a natomiast u obu p³ci hospitalizacja z powodu chorób uk³adu
kr¹¿enia, uk³adu trawiennego i kostnego.
W wieku 45 do 64 lat (ryc. 3.6) nast¹pi³o pewne zwiêkszanie udzia³u chorób nowotworowych
w strukturze hospitalizacji i nieznaczne zwiêkszenie hospitalizacji z powodu chorób uk³adu kostno-stawowego. Obni¿eniu uleg³a hospitalizacja z powodu chorób zakaŸnych i urazów, poza tym
hospitalizacja z innych przyczyn utrzymywa³a siê na zbli¿onym poziomie w obu analizowanych latach.
74
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
Ryc. 3.5. Struktura rozpoznañ hospitalizowanych mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011, wiek 15–44 lata
Ryc. 3.6. Struktura rozpoznañ hospitalizowanych mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011, wiek 45–64 lata
U osób najstarszych (powy¿ej 65. roku ¿ycia – ryc. 3.7) wœród przyczyn hospitalizacji dominuj¹
choroby uk³adu kr¹¿enia tak u mê¿czyzn jak i u kobiet, osi¹gaj¹c w 2009 r. prawie 30% hospitalizacji
u mê¿czyzn i nieco powy¿ej 25% u kobiet. Nowotwory s¹ w tej grupie wieku drug¹ przyczyn¹. Choroby uk³adu trawiennego to nastêpna wa¿na grupa chorób hospitalizowanych w analizowanej grupie
wieku, jednak¿e w 2011 r. nast¹pi³ charakterystyczny wzrost hospitalizacji z powodu chorób uk³adu
kostno-stawowego i chorób oka, przewy¿szaj¹c udzia³ chorób uk³adu trawiennego w tej grupie wieku. Warto zaznaczyæ spadek udzia³u urazów w hospitalizacji tej najstarszej grupy osób.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
75
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
Ryc. 3.7. Struktura rozpoznañ hospitalizowanych mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011, wiek 65+
3.7. Wiek hospitalizowanych mieszkañców Warszawy
Tabela 3.5. Oddzia³y szpitali warszawskich, które obejmowa³y 70% wszystkich hospitalizowanych
w roku 2011 i 2009
2011
%
2009
%
Oddzia³ kardiologiczny
7,4
Oddzia³ ginekologiczno-po³o¿niczy
7,1
Oddzia³ ginekologiczno-po³o¿niczy
6,1
Oddzia³ onkologiczny
7,1
Oddzia³ chirurgiczny ogólny
6,1
Oddzia³ chirurgiczny ogólny
6,6
Oddzia³ chorób wewnêtrznych
5,8
Oddzia³ chorób wewnêtrznych
5,9
Oddzia³ neonatologiczny
5,5
Oddzia³ neonatologiczny
5,4
Oddzia³ onkologiczny
5,1
Oddzia³ chorób wewnêtrznych
5,1
Oddzia³ okulistyczny
4,1
Oddzia³ okulistyczny
4,2
Oddzia³ otolaryngologiczny
3,8
Oddzia³ chirurgii urazowo-ortopedycznej
3,5
Oddzia³ chirurgii urazowo-ortopedycznej
3,8
Oddzia³ otolaryngologiczny
3,3
Oddzia³ neurologiczny
2,9
Oddzia³ po³o¿niczy rooming-in
3,1
Oddzia³ urologiczny
2,9
Oddzia³ hematologiczny
3,1
Oddzia³ hematologiczny
2,7
Oddzia³ neurologiczny
3,0
Oddzia³ gastroenterologiczny
2,6
Oddzia³ urologiczny
2,9
Oddzia³ pediatryczny
2,4
Oddzia³ ginekologiczny
2,5
Oddzia³ ginekologiczny
2,4
Oddzia³ pediatryczny
2,5
Oddzia³ chirurgiczny dla dzieci
2,0
Oddzia³ endokrynologiczny
2,1
Oddzia³ endokrynologiczny
2,0
Oddzia³ chirurgiczny dla dzieci
2,0
Oddzia³ po³o¿niczy
1,8
Oddzia³ gastroenterologiczny
1,6
Oddzia³ chemioterapii
1,7
Oddzia³/zespó³ chirurgii jednego dnia
1,4
Razem
76
71,2
Razem
72,4
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
Œredni wiek hospitalizowanych mê¿czyzn i kobiet ró¿ni³ siê, ale ró¿nica ta by³a niewielka, choæ
statystycznie istotna i w 2011 r. wynosi³a 2,6 roku (46,2 mê¿czyŸni, 48,8 kobiety) w 2009 r. ró¿nica
ta wynosi³a 2,4 roku (44,3 i 46,7 lat). Generalnie wiek hospitalizowanych mê¿czyzn i kobiet
w 2011 r. przesun¹³ siê ku rocznikom starszym, co widaæ równie¿ na ryc. 3.8. I tak w 2003 r.
w m³odszych grupach wieku hospitalizowano wiêcej ni¿ w 2011 r., a w starszych grupach wieku,
powy¿ej 80. roku ¿ycia obserwuje siê sytuacjê odwrotn¹. Charakterystycznym jest wiêkszy odsetek hospitalizacji kobiet ni¿ mê¿czyzn w wieku 20–40 lat zwi¹zany z ci¹¿¹ i porodami. Tendencja
przesuwania siê œredniego wieku hospitalizowanych, ku rocznikom starszym, sygnalizowana
by³a równie¿ w poprzednich raportach o sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy.
Ryc. 3.8. Rozk³ad wieku hospitalizowanych mieszkañców Warszawy w roku 2009 i 2011 w procentach
Hospitalizowani w trybie jednodniowym w 2011 r. byli w podobnym wieku co pozostaj¹cy
w szpitalu co najmniej na jedn¹ noc. Ich wiek wynosi³ œrednio 43 u mê¿czyzn i 48 lat u kobiet, ró¿nica ta by³a wiêksza ni¿ u leczonych w trybie wielodniowym i by³a statystycznie istotna.
3.8. D³ugoœæ pobytu w szpitalu
Œrednia d³ugoœæ pobytu w szpitalach warszawskich w 2011 r. uleg³a skróceniu o pó³ dnia
w porównaniu z 2009 r. (odpowiednio 5,1 i 4,6) ró¿nica ta by³a statystycznie istotna. Struktura
d³ugoœci pobytu w poszczególnych grupach wieku (ryc. 3.9) odzwierciedla szczegó³y wzmiankowanej zmiany œredniej d³ugoœci pobytu w szpitalu. W 2009 r. d³ugoœæ pobytu w szpitalu by³a we
wszystkich grupach wieku wy¿sza ni¿ w 2011 r. Nale¿y zwróciæ uwagê na systematyczny wzrost
d³ugoœci pobytu z wiekiem w obu analizowanych latach. Jeœli chodzi o ró¿nice d³ugoœci pobytu
w szpitalu zwi¹zane z p³ci¹ to mê¿czyŸni w 2011 r. przebywali w szpitalach œrednio d³u¿ej ni¿ ko-
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
77
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
biety (odpowiednio 4,9 i 4,4 dnia). Podobna sytuacja by³a w 2009 r., gdy œrednie d³ugoœci pobytu
w szpitalach warszawskich wynosi³y odpowiednio dla mê¿czyzn i kobiet 5,6 i 4,9 dnia.
Ryc. 3.9. D³ugoœæ pobytu w szpitalach warszawskich w 2009 i 2011 wg grup wieku leczonych
W celu porównania czêstoœci pobytów na leczeniu w szpitalu mieszkañców poszczególnych
dzielnic Warszawy wyliczono wspó³czynniki hospitalizacji. Jak widaæ w tab. 3.6 najczêœciej w szpitalach leczeni byli mieszkañcy dzielnicy Œródmieœcie, Ochoty i Woli, a najrzadziej Rembertowa,
Ursynowa i Pragi-Pó³noc. Powy¿szy wniosek nasuwa siê po wysortowaniu wspó³czynników hospitalizacji wg danych dla wszystkich grup wieku „ogó³em”. Mo¿na jednak stwierdziæ, ¿e prawid³owoœæ podana na wstêpie zmienia siê nieco, jeœli weŸmiemy pod uwagê poszczególnych
analizowanych 5-letnie grupy wieku. Charakterystycznym jest, ¿e w ka¿dej dzielnicy najczêœciej
hospitalizowani byli najm³odsi i najstarsi mieszkañcy.
78
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
1960,1 4570,1 1964,4 2380,0 1890,8
1851,9 3879,7 1113,4
1848,8 4640,7 1770,2 1269,3 1182,3
1775,3 4178,9 1477,6 1314,5 1122,9
1681,5 3657,7 1347,6 1017,3 1171,6
Wawer
Ursus
¯oliborz
Razem
Wilanów
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
1569,7 3885,0 1263,2
1535,7 3626,3 1194,6 1343,7
1529,9 3717,5 1341,3 1050,3
1453,0 3920,4 1162,2 1084,6
1415,7 4442,1 1436,3 1185,1 1360,8
1391,7 3605,0 1312,0 1107,6
1212,7 4031,1 1246,5 1208,4
Targówek
Mokotów
W³ochy
Bia³o³êka
Praga-Pó³noc
Ursynów
Rembertów
920,7
810,4
961,3
910,1
825,8
864,9
1606,2 4182,3 1379,6 2177,9 1045,7
905,4
1658,7 3970,4 1432,0 1183,3 1234,1
Weso³a
889,1
Bemowo
Praga-Po³udnie 1666,6 4340,9 1540,8 1316,1
980,1
1983,4 5128,0 1743,4 1455,2 1309,3
949,1
2064,5 4440,1 1481,7 1222,7 1126,3
Bielany
15–19
Wola
10–14
2119,9 3854,8 1650,9 1222,6 1202,3
5–9
2858,5 6201,2 2741,7 1880,5 1828,7
0–4
Ochota
Razem
Œródmieœcie
Dzielnica
25–29
30–34
35–39
40–44
45–49
50–54
55–59
60–64
65–69
70–74
75–79
80–84
85+
898,5 1179,5 1090,4
970,7 1097,6
957,3
977,2
775,8 1128,3
718,0
879,4 1069,7
848,4 1037,3
989,3 1114,9
799,6
889,5 1149,5
879,8 1109,4
801,8 1037,7
444,7
420,5
432,5
820,6
847,7 1067,6
803,6 1108,6
688,8
452,8 1032,7 1061,4
621,7
428,8
572,2
523,1
457,2
503,3
506,8
517,5
486,3
694,2
835,5
761,5
879,2
990,4
847,8
876,4
715,0
904,9
896,0
790,0
954,9
869,6 1102,6 1487,0 2071,1 2685,8 3186,8 3402,2 3890,1 3986,6
608,8 1248,0 1799,7 2122,7 3166,3 3732,7 4748,5 4959,1 5277,8
789,8 1311,9 1521,4 1646,8 2529,2 2723,8 2987,5 3416,4 3347,5
855,6 1151,8 1390,5 1836,9 2554,9 2785,5 2774,9 2863,5 2802,2
915,6 1125,1 1438,4 1842,1 2448,5 2888,1 3377,3 3948,7 3525,2
976,1 1261,5 1330,0 2415,5 2964,4 2803,3 3575,6 5119,0 3362,4
521,2
770,3
848,0
709,7
983,2
851,2 1257,5 1735,2 1931,6 2478,5 2293,2 2024,5
735,8 1136,9 1264,0 1793,1 2349,5 2853,6 3465,2 3709,3 3495,9
938,7 1040,0 1469,2 1698,3 2470,3 2720,9 2691,7 2238,2 2039,7
685,8 1069,8 1086,0 1548,1 2000,0 3081,9 2813,5 3784,9 3526,1 3194,4
818,9
774,8
833,7
822,2
843,2 1054,3 1206,8 1652,9 2242,1 2813,3 3257,2 3995,0 4611,1 4212,1
841,0
812,5
895,1 1021,5 1282,5 1658,9 2172,1 2917,7 3283,2 3840,4 4099,5 4236,0
943,1 1132,2 1092,3 1248,5 1863,9 1938,7 2612,2 2958,5 3567,2 3486,2 3526,8
931,5 1060,7 1289,0 2057,0 2969,8 3391,9 3758,9 4572,8 4762,4 5226,5
925,9 1008,4 1020,0 1142,7 1902,7 2431,2 3141,0 3458,5 4161,3 4441,4 4384,7
776,0 1037,4 1093,1 1029,4
629,1
971,2 1160,7 1451,2 1830,2 2198,2 2729,9 3319,1 4058,3 4260,3 4641,3
901,3 1240,0 1471,6 2054,9 2729,5 3633,8 3608,9 4227,8 4374,1 4586,2
830,4 1215,0 1142,7 1050,5 1190,2 1527,5 2023,0 2559,4 3575,2 3469,4 4730,2 4944,0 5269,6
640,4 1024,1 1312,4 1097,6
561,5
482,9
612,8 1073,0 1584,0 1547,5 1478,7 1547,4 1907,6 2385,8 3370,7 4741,6 4990,0 5704,3 6012,1 6475,2
20–24
Wiek
10 000
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
79
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
Aneks
Skróty grup rozpoznañ ICD-10 stosowane w opisie rycin
A_ZAK – Niektóre choroby zakaŸne i paso¿ytnicze
C_NOW – Nowotwory
D_KREW – Choroby krwi i narz¹dów krwiotwórczych oraz niektóre choroby przebiegaj¹ce
z udzia³em mechanizmów autoimmunologicznych
E_WYDZ – Zaburzenia wydzielania wewnêtrznego, stanu od¿ywiania i przemiany metabolicznej
F_PSYCH – Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania
G_NERW – Choroby uk³adu nerwowego
H_OKO – Choroby oka i przydatków oka
H_UCHO – Choroby ucha i wyrostka sutkowego
I_KRAZ – Choroby uk³adu kr¹¿enia
J_ODD – Choroby uk³adu oddechowego
K_TRAW – Choroby uk³adu trawiennego
L_SKORA – Choroby skóry i tkanki podskórnej
M_KOST – Choroby uk³adu kostno-stawowego, miêœniowego i tkanki ³¹cznej
N_M-P – Choroby uk³adu moczowo-p³ciowego
O_CIAZA – Ci¹¿a, poród i po³óg
P_OKPOR – Niektóre stany rozpoczynaj¹ce siê w okresie oko³oporodowym
Q_WADY – Wady rozwojowe wrodzone, zniekszta³cenia i aberracje chromosomowe
R_NN – Objawy, cechy chorobowe oraz nieprawid³owe wyniki badañ klinicznych i laboratoryjnych gdzie indziej niesklasyfikowane
T_URAZ – Urazy, zatrucia i inne okreœlone skutki dzia³ania czynników zewnêtrznych
Y_ZEW – Zewnêtrzne przyczyny zachorowania i zgonu
Z_KONT – Czynniki wp³ywaj¹ce na stan zdrowia i kontakt ze s³u¿b¹ zdrowia
brak dan – brak danych
Podsumowanie
l W szpitalach warszawskich w latach 2009–2011 leczy³o siê od 450–550 tysiêcy osób. W tej
liczbie 45% to osoby zamieszka³e poza Warszaw¹. Tendencja leczenia siê w stolicy osób
spoza Warszawy pog³êbia siê (w 1999 r. by³o to 35% leczonych). Obserwowana sytuacja
wi¹¿e siê zapewne z mo¿liwoœci¹ korzystania w Warszawie z wysokospecjalistycznych
us³ug medycznych oferowanych przez kliniki Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
i instytutów naukowo-badawczych.
l 12% hospitalizowanych mieszkañców Warszawy korzysta z leczenia szpitalnego poza Warszaw¹. G³ównymi przyczynami hospitalizacji warszawiaków w szpitalach poza warszawskich, by³y w znacznym stopniu urazy i choroby narz¹du ruchu, co wskazuje na nag³e
przypadki leczone w czasie ich pobytu poza miejscem zamieszkania.
80
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Analiza i ocena sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych dotycz¹cych hospitalizacji
l Wspó³czynniki ogólne hospitalizacji dla mieszkañców Warszawy w 2011 r. s¹ ni¿sze od
obserwowanych w tym roku dla ca³ego kraju.
l Wœród wszystkich przyczyn hospitalizacji mieszkañców Warszawy w porównaniu do miejskiej ludnoœci Polski maleje udzia³ chorób uk³adu kr¹¿enia, chorób nowotworowych oraz
urazów i zatruæ. Innych tendencji nie odnotowano.
l Najczêœciej hospitalizowani s¹ w Warszawie mieszkañcy dzielnic Œródmieœcie, Ochota
i Wola, a najrzadziej Rembertowa, Ursynowa i Pragi-Pó³noc.
3. ANALYSIS AND ASSESSMENT OF THE HEALTH
3. SITUATION OF THE WARSAW CITIZENS
3. ON THE BASISOF HOSPITALIZATION DATA
Summary
l 450–550 patients were treated in the Warsaw hospitals in 2009–2011. 45% of them were
l
l
l
l
non-Warsaw citizens. There has been a growing tendency of non-Warsaw citizens treated
in the capital city (35% of them were in 1999) observed. The above situation is probably
caused by the access to high specialist services provided by the clinics of the Warsaw
Medical University and scientific institutes.
12% of Warsaw’s inhabitants are hospitalised outside Warsaw. The main causes of their
hospitalisation were mostly injuries and motor system diseases which could indicate the
former urgent treatment at place of their stay outside Warsaw.
The rates for Warsaw citizens hospitalization were lower in 2011 than that for the country.
Cardiovascular diseases, malignant neoplasms as well as injuries and poisonings made up
a decreasing share in all the causes of hospitalization. No other tendencies were
registered.
The residents of Œródmieœcie and Ochota districts constituted the majority of hospitalized
patients, unlike Rembertów, Ursynów and Praga-Pó³noc residents.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
81
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
4. CHOROBY SERCA I NACZYÑ ORAZ CZYNNIKI RYZYKA
4. CHORÓB PRZEWLEK£YCH WŒRÓD MIESZKAÑCÓW
4. WARSZAWY
prof. dr hab. med. Wojciech Drygas, doc. dr hab. med. Gra¿yna Broda
Zak³ad Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia
Instytut Kardiologii
4.1. Najwa¿niejsze przyczyny umieralnoœci mieszkañców stolicy
Choroby serca i naczyñ (CHSN) s¹ od ponad 50 lat najwa¿niejsz¹ przyczyn¹ umieralnoœci ogólnej mieszkañców naszego kraju (m.in. Drygas 2012). Stanowi¹ tak¿e znacz¹c¹ przyczynê umieralnoœci przedwczesnej, chorobowoœci szpitalnej, absencji chorobowej i maj¹ istotny wp³yw na jakoœæ ¿ycia. Jeszcze na prze³omie lat 80. i 90. z powodu tych chorób umiera³o ponad 50%
spo³eczeñstwa polskiego, zaœ poziom umieralnoœci przedwczesnej (przed ukoñczeniem 65. r.¿.)
by³ i niestety nadal jest 2–3-krotnie wy¿szy ni¿ w wiêkszoœci krajów Unii Europejskiej. Obecnie
odsetek osób, których przyczyn¹ zgonu s¹ CHSN ustabilizowa³ siê na poziomie ok. 46%.
Podobnie w Warszawie, choroby serca i naczyñ stanowi¹ od lat najwa¿niejsz¹ przyczynê
umieralnoœci.
Tabela 4.1. Standaryzowane wspó³czynniki umieralnoœci ogólnej z powodu chorób serca i naczyñ
wœród mieszkañców Warszawy – trendy zmian (mê¿czyŸni)
Ca³a populacja
Wiek 25–64 lata
Choroba
2005
2011
2000
2005
2011
1097,09
2000
979,68
835,74
748,79
650,74
576,87
Choroby uk³adu kr¹¿enia
433,52
321,81
336,86
221,57
142,44
202,07
Choroba niedokrwienna serca
213,84
141,19
90,17
113,53
55,45
72,06
Ogó³em
108,82
64,17
57,50
79,42
36,72
58,99
Choroba naczyñ mózgowych
w tym Zawa³ serca
90,95
68,93
58,30
43,10
32,38
30,71
w tym Krwotok mózgowy
17,35
15,93
13,37
15,40
13,73
11,69
Zawa³ mózgu
20,05
20,38
23,02
6,20
6,78
9,15
Nadciœnienie têtnicze
6,06
6,04
10,68
4,39
3,56
5,14
Wady serca
4,00
3,91
3,79
3,14
3,34
1,54
Inne CHUK*
118,68
101,73
173,92
57,42
47,70
92,62
40,28
34,46
129,65
14,03
9,55
61,03
4,41
4,13
5,62
4,93
4,24
6,30
w tym NiewydolnoϾ serca
Kardiomiopatie
Zator
Zgony nag³e
11,43
9,79
5,79
8,75
5,82
4,68
43,03
62,68
16,10
49,78
72,28
21,41
*îród³o: Drygas W., Piotrowski W., Koziarek J., Instytut Kardiologii, Warszawa, 2013.
82
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
Tabela 4.2. Standaryzowane wspó³czynniki umieralnoœci ogólnej z powodu chorób serca i naczyñ
wœród mieszkañców Warszawy – trendy zmian (kobiety)
Ca³a populacja
Wiek 25–64 lata
Choroba
2000
2005
2011
2000
2005
2011
Ogó³em
619,34
568,76
487,47
305,44
277,13
245,18
Choroby uk³adu kr¹¿enia
267,02
216,25
208,85
71,53
43,95
57,82
Choroba niedokrwienna serca
115,24
84,12
34,63
25,16
11,90
11,53
38,97
24,36
15,9
16,96
6,22
9,33
Choroba naczyñ mózgowych
65,40
55,51
46,76
23,71
13,92
10,18
w tym Krwotok mózgowy
10,22
8,54
7,01
7,67
5,44
2,94
Zawa³ mózgu
13,43
16,32
17,55
3,52
1,09
3,06
Nadciœnienie têtnicze
4,19
5,48
9,80
1,39
1,78
1,71
Wady serca
2,57
3,96
3,34
1,14
0,91
1,30
Inne CHUK*
79,62
67,18
114,31
20,13
15,43
33,10
30,35
27,54
85,42
6,20
5,02
20,25
1,51
1,32
3,58
1,28
0,64
6,19
4,84
5,97
4,34
1,91
2,30
1,04
12,04
19,98
4,82
10,15
17,68
5,49
w tym Zawa³ serca
w tym NiewydolnoϾ serca
Kardiomiopatie
Zator
Zgony nag³e
*îród³o: Drygas W., Piotrowski W., Koziarek J., Instytut Kardiologii, Warszawa, 2013.
Z najnowszych dostêpnych analiz wykonanych przez pracowników Instytutu Kardiologii
w Warszawie na podstawie danych GUS wynika, ¿e w 2011 r. choroby serca i naczyñ by³y przyczyn¹ zgonu ok. 40,2% mê¿czyzn i ok. 43,0% kobiet.
O ile w okresie 2000–2005 obserwowaliœmy w Warszawie bardzo korzystny trend zmian – to
jest wyraŸne obni¿enie trendu umieralnoœci z powodu CHSN zarówno wœród mê¿czyzn, jak i u kobiet, a tak¿e wyraŸny spadek wskaŸników umieralnoœci przedwczesnej (w przedziale wieku
25–64), to najnowsze dane z 2011 r. wskazuj¹ na niepokoj¹cy wzrost wskaŸników umieralnoœci
przedwczesnej zarówno u mê¿czyzn jak i u kobiet oraz niewielki wzrost umieralnoœci z powodu
CHSN we wszystkich grupach wieku u mê¿czyzn.
Do niedawna dwiema najwa¿niejszymi przyczynami zgonów, tak¿e przedwczesnych, by³y:
choroba niedokrwienna serca (w tym zawa³ serca) oraz choroby naczyñ mózgowych. Najnowsze
dane pokazuj¹ niepokoj¹ce zjawisko wyraŸnego wzrostu wskaŸników umieralnoœci z powodu
niewydolnoœci serca.
Pomyœlnym zjawiskiem jest natomiast wyraŸny spadek standaryzowanych wskaŸników umieralnoœci z powodu choroby niedokrwiennej serca, zawa³u serca oraz chorób naczyñ mózgowych.
Te korzystne zmiany s¹ zapewne wynikiem zarówno wiêkszej dostêpnoœci i skutecznoœci nowoczesnego leczenia tych chorób, jak równie¿ korzystnych populacyjnych zmian dotycz¹cych najwa¿niejszych czynników ryzyka oraz zachowañ zdrowotnych (m.in. palenia tytoniu, kontroli
nadciœnienia têtniczego czy zaburzeñ lipidowych).
Niestety, nadal niema³y odsetek zgonów z powodu CHSN stanowi¹ zgony nag³e oraz zgony
których przyczyn¹ jest nadciœnienie têtnicze.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
83
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
4.2. Warszawskie Badanie Stanu Zdrowia Populacji WAW-KARD:
4.2. cel i metody
Jak wiadomo, najwa¿niejsz¹ przyczyn¹ wielu najbardziej rozpowszechnionych chorób serca
i naczyñ s¹ znane od dawna czynniki ryzyka i niekorzystne zachowania zdrowotne. Dziêki badaniu
WAW-KARD zrealizowanemu w latach 2011–2012 na zlecenie Biura Polityki Zdrowotnej Urzêdu
Miasta Warszawy przez zespó³ Zak³adu Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia Instytutu Kardiologii w Warszawie dysponujemy aktualnymi i bardzo interesuj¹cymi informacjami na temat wystêpowania czynników zagro¿enia i zachowañ zdrowotnych
wœród mieszkañców stolicy, a tak¿e – co godne podkreœlenia – mieszkañców poszczególnych
dzielnic.
Celem badania WAW-KARD by³a ocena zagro¿enia chorobami uk³adu kr¹¿enia doros³ej populacji Warszawy, oceniono tak¿e (w ograniczonym zakresie) sytuacjê w zakresie innych wybranych
chorób przewlek³ych. Ca³e badanie zosta³o przeprowadzone przez zespó³ pod przewodnictwem
prof. dr hab. med. Gra¿yny Brody zgodnie z miêdzynarodowymi zaleceniami Komisji Unii Europejskiej dotycz¹cymi metodyki badan epidemiologicznych. Standaryzowane metody badania zastosowane w badaniu WAW-KARD powoduj¹, ¿e uzyskane wyniki s¹ porównywalne z badaniami
prowadzonymi w innych krajach Unii Europejskiej, a tak¿e z wynikami du¿ego ogólnopolskiego
badania WOBASZ (2003–2005) i NATPOL 2011. W badaniu WAW-KARD oceniono bardzo szerok¹ gamê czynników ryzyka CHSN, zarówno tych „klasycznych”, jak i psychologicznych, demograficznych oraz zwi¹zanych ze stylem ¿ycia. Tak kompleksowa ocena dla Warszawy zosta³a przeprowadzona po raz pierwszy, powinna jednak staæ siê pocz¹tkiem systematycznego monitorowania stanu zdrowia mieszkañców Warszawy w przysz³oœci.
Ogó³em w ramach badania WAW-KARD zbadano próbê losow¹ 1081 osób doros³ych, w wieku 20 lat i powy¿ej, ze wszystkich dzielnic Warszawy. Zg³aszalnoœæ w poszczególnych dzielnicach
wynosi³a zazwyczaj od 35–50% (œrednia dla ca³ej Warszawy – 44%), jedynie w kilku dzielnicach
m.in. Wawer (kobiety), Weso³a (mê¿czyŸni) siêga³a 60%. Ogó³em zbadano 579 mê¿czyzn i 502
kobiety, zaœ œrednia wieku badanych wynosi 57 lat. Osoby pracuj¹ce zarobkowo stanowi³y 56%
mê¿czyzn oraz 45% kobiet, w badaniu przewa¿a³y osoby (ponad 75%) o poziomie dochodów na
cz³onka rodziny przekraczaj¹cym 1000 z³. Wiêcej szczegó³ów na temat metodologii badania
WAW-KARD m.in. sposobu losowania próby oraz szczegó³owe wyniki mo¿na znaleŸæ w specjalnym opracowaniu (Broda G. i wsp. „WAW-KARD Warszawskie Badanie Stanu Zdrowia Populacji.
Raport z badania przekrojowego populacji Warszawy 2011–2012” oraz na stronie internetowej
www.wawkard.pl
4.3. Choroby przewlek³e w populacji mieszkañców stolicy
Wyniki badania wskazuj¹, ¿e prawie 65% mê¿czyzn i 67% kobiet cierpi na jak¹œ chorobê przewlek³¹. Odsetek ten nie przekracza 35% wœród mê¿czyzn do 45. roku ¿ycia oraz 45% kobiet
w analogicznym wieku, natomiast roœnie bardzo szybko u obydwu p³ci po przekroczeniu 45. r.¿.
Wœród najstarszych warszawiaków (grupa wieku 65–74 oraz powy¿ej 75 lat) osoby z chorob¹
przewlek³¹ stanowi¹ a¿ 85–93%, dotyczy to zarówno kobiet jak i mê¿czyzn. Wœród tych chorób
84
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
najczêœciej deklarowano wystêpowanie CHSN i chorób uk³adu kostnego (oko³o 43% mê¿czyzn
i a¿ 62% kobiet), a nastêpnie alergii (18% mê¿czyzn i ponad 22% kobiet), chorób uk³adu pokarmowego (odpowiednio 15 i 17%), migreny (a¿ 18,8% kobiet i ok. 5% mê¿czyzn), nowotworów
(5,4% mê¿czyzn i 5,2% kobiet). W przypadku 55–65% mieszkañców stolicy istniej¹ca choroba
przewlek³a nie stanowi³a powa¿nego ograniczenia codziennej aktywnoœci ¿yciowej. W najstarszej
grupie wiekowej na znaczne ograniczenia tej aktywnoœci skar¿y siê wszak¿e a¿ 37% kobiet i 22%
mê¿czyzn.
Wystêpowanie chorób serca i naczyñ deklarowali najczêœciej mieszkañcy Ochoty, ¯oliborza,
Woli, Mokotowa, Bielan, Œródmieœcia (ok. 55–65% mieszkañców), najrzadziej zaœ Bia³o³êki, Bemowa, Pragi-Po³udnie, Rembertowa i Wilanowa (35–45% mieszkañców).
W kolejnych tabelach i na rycinach przedstawiono najwa¿niejsze wyniki badania WAW-KARD,
wybieraj¹c te najbardziej interesuj¹ce i wa¿ne dla celów niniejszego opracowania.
Tabela 4.3. Wybrane wskaŸniki antropometryczne i œrednie wartoœci czynników ryzyka u mieszkañców Warszawy
(badanie WAW-KARD 2011–2012 r.)
Mê¿czyŸni n=579
wartoœæ œrednia
Wiek
odchylenie
standardowe
57,10
Kobiety n=502
wartoœæ œrednia
odchylenie
standardowe
16,0
56,70
16,00
WysokoϾ
175,20
7,40
161,30
6,90
Ciê¿ar cia³a
86,80
14,70
70,40
14,90
BMI
Ciœnienie skurczowe
Ciœnienie rozkurczowe
28,20
4,90
27,10
4,60
132,10
18,40
126,70
18,30
78,20
9,80
73,30
10,30
Glukoza
5,75
1,20
5,48
1,40
Cholesterol
5,37
1,10
5,54
1,14
LDL cholesterol
3,40
0,98
3,29
1,03
HDL cholesterol
1,43
0,49
1,82
0,46
Trójglicerydy
WskaŸnik globalnego ryzyka ESC SCORE
1,44
0,74
1,14
0,80
19,00
33,00
10,80
27,40
Tabela 4.4. Czêstoœæ wystêpowania oty³oœci (wskaŸnik masy cia³a ³30,0 kg/m2)
Mê¿czyŸni
Kobiety
Udzia³ %
Warszawa
27,9
Istotnoœæ ró¿nic pomiêdzy p³ciami
25,7
0,4224
Warszawa grupy wieku
20–34
14,8
4,4
35–44
25,3
10,1
45–54
29,3
23,4
55–64
29,9
35,1
65–74
38,1
32,5
75+
21,4
32,5
0,0294
<0,0001
Istotnoœæ ró¿nic pomiêdzy grupami wieku
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
85
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
Tabela 4.5. Czêstoœæ wystêpowania zespo³u metabolicznego
(dla oty³oœci brzusznej, gdy obwód talii ³102 cm mê¿czyŸni, ³88 cm kobiety)
Mê¿czyŸni
Kobiety
Udzia³%
Warszawa
31,8
Istotnoœæ ró¿nic pomiêdzy p³ciami
21,2
0,0001
Warszawa, grupy wieku
20–34
14,5
2,2
35–44
12,6
3,4
45–54
24,7
17,9
55–64
41,8
27,3
65–74
41,9
30,6
75+
Istotnoœæ ró¿nic pomiêdzy grupami wieku
40,2
34,2
0,0001
0,0001
Ryc. 4.1. Czêstoœæ wystêpowania zespo³u metabolicznego,
gdy za oty³oœæ brzuszn¹ uznano obwód talii ³102 cm mê¿czyŸni, ³88 cm kobiety
86
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
Oty³oœæ stanowi coraz powa¿niejszy problem zdrowotny i spo³eczny wœród mieszkañców stolicy. Ponad 25% kobiet i prawie 28% mê¿czyzn cechuje oty³oœæ. O ile oty³oœæ wystêpuje rzadko
wœród kobiet poni¿ej 45. roku ¿ycia i m³odych mê¿czyzn, to ju¿ w przedziale wieku 45–54 oty³oœæ
dotyczy a¿ 29% mê¿czyzn i ponad 23% kobiet, zaœ u osób powy¿ej 55. r.¿. co trzeci¹ osobê cechuje oty³oœæ (tab. 4.3).
Bardzo niepokoj¹cym zjawiskiem jest wysoka czêstoœæ zespo³u metabolicznego (tj. wspó³istnienia oty³oœci, hiperglikemii, zaburzeñ lipidowych i nadciœnienia têtniczego). Zespó³ metaboliczny wystêpuje u ponad 40% mê¿czyzn powy¿ej 55. r.¿. i u 27–34% kobiet w przedziale wieku
55–75 i wiêcej. Ogó³em u prawie 32% mê¿czyzn i ponad 21% kobiet zdiagnozowano zespó³
metaboliczny.
Interesuj¹ce jest porównanie czêstoœci wystêpowania zespo³u metabolicznego (ZM) u mieszkañców poszczególnych dzielnic Warszawy. Najkorzystniej wygl¹da sytuacja wœród mieszkañców Bia³o³êki, Wilanowa, Pragi-Po³udnie i Wawra (poni¿ej 20% osób z ZM), najgorzej u mieszkañców Bielan, Mokotowa, Rembertowa, Ursynowa i Targówka (35–40% osób z ZM).
Palenie tytoniu stanowi znany od lat i bardzo niebezpieczny czynnik ryzyka nie tylko CHSN,
lecz tak¿e wielu nowotworów, chorób uk³adu oddechowego, pokarmowego oraz wielu innych.
Ponadto palenie bierne jest uznanym czynnikiem ryzyka CHSN i nowotworów, niebezpiecznym
dla szerokiej populacji osób niepal¹cych (m.in. dzieci i m³odzie¿y oraz osób w wieku podesz³ym)
nara¿onych na inhalacjê dymu tytoniowego.
Jeszcze nie tak dawno, bo w latach 80. i na pocz¹tku 90., czêstoœæ palenia wœród mê¿czyzn
w Polsce siêga³a 60%, zaœ u kobiet 35–40%.
Wyniki najnowszego badania WAW-KARD (ryc. 4.2, ryc. 4.3) s¹ o wiele bardziej optymistyczne. Pali aktualnie jedynie 18,7% mê¿czyzn i 15,2% kobiet, odsetek by³ych palaczy siêga 45%
wœród mê¿czyzn i 26% u kobiet, wiêkszoœæ kobiet (ponad 59%) i znacz¹ca czêœæ mê¿czyzn
(36,5%) nie pali³a nigdy.
Ryc. 4.2. Czêstoœæ palenia tytoniu wœród mieszkañców Warszawy (badanie WAW-KARD 2012) (%)
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
87
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
Choæ nale¿y przypuszczaæ, ¿e wœród uczestników badania WAW-KARD, palenie by³o nieco
mniej rozpowszechnione ni¿ w ca³ej populacji miasta – jest to jeden z najbardziej pomyœlnych
wyników badania!
Ryc. 4.3. Œrednia liczba papierosów wypalanych dziennie/palacza w grupach wieku (badanie WAW-KARD 2012)
Tabela 4.6. Czêstoœæ palenia tytoniu w poszczególnych dzielnicach Warszawy
Dzielnica
Pali aktualnie
By³y palacz
Nigdy nie pali³
Bemowo
18,5
43,1
38,5
Bia³o³êka
15,9
24,6
59,4
Bielany
21,1
35,1
43,9
Mokotów
15,2
39,4
45,5
Ochota
10,8
38,5
50,8
Praga-Po³udnie
18,2
30,9
50,9
Praga-Pó³noc
31,7
34,1
34,1
Rembertów
12,9
41,9
45,2
Œródmieœcie
16,7
43,3
40,0
Targówek
15,4
44,2
40,4
Ursus
22,2
35,6
42,2
Ursynów
21,9
37,5
40,6
Wawer
19,7
26,3
53,9
Weso³a
17,3
25,3
57,3
Wilanów
16,4
34,4
49,2
W³ochy
14,8
38,9
46,3
7,3
43,6
49,1
16,4
36,4
47,3
Wola
¯oliborz
88
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
Spo¿ycie alkoholu
Spo¿ycie alkoholu oceniono na podstawie pytañ dotycz¹cych czêstotliwoœci picia ka¿dego rodzaju alkoholu w okresie roku oraz iloœci jednorazowo spo¿ywanego alkoholu. Œrednie spo¿ycie
alkoholu w przeliczeniu na czysty alkohol/dzieñ wyliczono z ³¹cznego spo¿ycia wódki, wina, piwa
w okresie roku. W populacji Warszawy alkohol spo¿ywa 94% mê¿czyzn i 88% kobiet. Abstynenci
to 6% mê¿czyzn i 12% kobiet. Najczêœciej pij¹ alkohol mê¿czyŸni i kobiety w wieku 20–34 lata
– 100% mê¿czyzn i 98% kobiet, czêstoœæ spo¿ycia maleje z wiekiem: od 100% do 83% wœród
mê¿czyzn i od 98% do 67% wœród kobiet. Najwiêcej pij¹cych jest na Woli (97%) oraz na Bemowie, Ursynowie, Rembertowie (95%), najmniej na Ochocie (85%), Bielanach, Mokotowie (86%).
Œrednie spo¿ycia czystego alkoholu w populacji Warszawy wœród osób spo¿ywaj¹cych alkohol, jest zdecydowanie wy¿sze wœród mê¿czyzn – 4,67 g czystego alkoholu/dobê ni¿ u kobiet
– 1,66 g. Najwiêksze spo¿ycie alkoholu wœród mê¿czyzn obserwuje siê w wieku 20–34 lata (6,93 g)
oraz 55–64 lata (5,34 g); u kobiet w wieku 45–54 lata (3,08 g), a tak¿e w najm³odszej grupie wieku
(2,83 g).
Œrednie spo¿ycia alkoholu wœród mê¿czyzn s¹ najwy¿sze w Wawrze – 7,2 g, zaœ najni¿sze
w Bia³o³êce, ¯oliborzu – poni¿ej 3 g. Odpowiednio wœród kobiet najwy¿sze w Rembertowie i na
Targówku – 2,4 g, zaœ najni¿sze na Pradze-Pó³noc, Bielanach i Ursusie – poni¿ej 1 g. Najczêœciej
spo¿ywanym alkoholem wœród mê¿czyzn jest wódka – 83%. Spo¿ycie wina i piwa jest porównywalne – 76% i 77%. Kobiety najczêœciej pij¹ wino – 84%, rzadziej wódkê – 66%, a najrzadziej
piwo – 44%.
Najczêstsze spo¿ycie wódki zarówno wœród mê¿czyzn, jak i kobiet jest w najm³odszej grupie
wieku 20–34 lata (93%/76%), a najrzadsze u osób po 75. r.¿. – odpowiednio 71% i 54%. Takie
same tendencje obserwujemy w czêstoœci spo¿ycia piwa (odpowiednio 93% i 69% w najm³odszej grupie oraz 60% i 10% w najstarszej) oraz wina wœród kobiet – 96% i 79%. Wino najczêœciej
spo¿ywaj¹ mê¿czyŸni w wieku 35–44 lata – 83%, najrzadziej w najstarszej – 65%.
W dzielnicach najczêstsze spo¿ycie wódki obserwujemy na Pradze-Pó³noc, Ursynowie – 87%,
najrzadsze na Bielanach – 62%. Wino najczêœciej pij¹ mieszkañcy ¯oliborza – 92%, najrzadziej
Targówka – 65% i Bielan – 66%. Najczêstsze spo¿ycie piwa obserwuje siê na Pradze-Po³udnie
– 69%, Bielanach, w Weso³ej – 68%, najrzadsze na ¯oliborzu – 53%.
Codziennie lub 3–4 razy/tydz. wódkê spo¿ywa 3,1% mê¿czyzn. Kobiety tak samo spo¿ywaj¹
wódkê najczêœciej rzadziej ni¿ 1–2 razy/mies. (64%) lub 1–2 razy mies. (22%), zaœ codziennie lub
3–4 razy/tydz. spo¿ywa wódkê – 2,4%. Najczêœciej pij¹ wódkê codziennie lub 3–4 razy/tydz. mê¿czyŸni w wieku 55–64 lata i 35–44 lata (4%), zaœ kobiety w wieku 44–54 lata (11%). Codziennie lub
3–4 razy/tydz. spo¿ywaj¹ wódkê najczêœciej na Pradze-Po³udnie i w Weso³ej (9%).
Codziennie lub 3–4 razy/tydz. wino spo¿ywa 5% mê¿czyzn. Kobiety spo¿ywaj¹ wino najczêœciej rzadziej ni¿ 1–2 razy/mies. (44%) lub 1–2 razy/mies. (32%), zaœ codziennie lub 3–4 razy/tydz.
– 4%. Najczêœciej pij¹ wino codziennie lub 3–4 razy/tydz. mê¿czyŸni w wieku 65–74 lat (9%), zaœ
kobiety 45–54 lata (8%). Codziennie lub 3–4 razy/tydz. spo¿ywaj¹ wino najczêœciej na Ochocie
(10%).
Piwo mê¿czyŸni pij¹ najczêœciej 1–2 razy/tydz. – 28% i 1–2 razy/mies. – 27%, zaœ kobiety najczêœciej – rzadziej ni¿ 1–2 razy/mies. – 49% i 1–2 razy/mies. – 29%. Codziennie lub 3–4 razy/tydz.
pije piwo 20% mê¿czyzn i 3% kobiet. Codziennie lub 3–4 razy/tydz. najczêœciej pij¹ piwo mê¿czyŸ-
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
89
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
ni w wieku 65–74 lata – 29%, zaœ kobiety w wieku 20–34 lata – 7%. Z du¿¹ czêstotliwoœci¹ spo¿ywaj¹ piwo w Œródmieœciu i na Pradze-Pó³noc – 24%.
Jak wynika z tych szczegó³owych analiz statystycznych spo¿ycie alkoholu w populacji Warszawy jest stosunkowo niskie, zdecydowanie wy¿sze wœród mê¿czyzn ni¿ wœród kobiet. Wiêkszoœæ
kobiet i oko³o po³owa mê¿czyzn deklaruje, ¿e pije alkohol rzadziej ni¿ raz w miesi¹cu. Œwiadczy to
o tym, ¿e w populacji przewa¿a picie okazyjne (uroczystoœci rodzinne, zawodowe) w wiêkszych
iloœciach w przeciwieñstwie do krajów zachodnich, gdzie pije siê czêœciej, np. codziennie lub kilka
razy w tygodniu niskoalkoholowe drinki. Najczêœciej spo¿ywanym alkoholem przez mê¿czyzn jest
wódka, zaœ przez kobiety wino. Nale¿y zwracaæ uwagê, ¿e najczêœciej pij¹ osoby m³ode. Mê¿czyŸni czêœciej ni¿ kobiety spo¿ywaj¹ ka¿dy rodzaj alkoholu codziennie lub 3–4 razy/tydz. Mo¿na jednak przypuszczaæ, ¿e respondenci podaj¹ ni¿sz¹ iloœæ alkoholu ni¿ jest to w rzeczywistoœci. W wielu badaniach podkreœla siê, ¿e spo¿ycie alkoholu w badaniach populacyjnych mo¿e byæ niedoszacowane.
4.4. Hipercholesterolemia i inne zaburzenia gospodarki lipidowej
4.4.1. Hipercholesterolemia w wywiadzie
Na pytanie „czy kiedykolwiek zosta³ u Pana(i) stwierdzony podwy¿szony poziom cholesterolu?” oko³o 50% zarówno mê¿czyzn, jak i kobiet odpowiedzia³o, ¿e tak (brak ró¿nic pomiêdzy p³ciami). Czêstoœæ rozpoznanych wczeœniej hipercholesterolemii istotnie roœnie z wiekiem badanych,
u mê¿czyzn od 20% w najm³odszej grupie do 57,3% w najstarszej, a wœród kobiet odpowiednio
od 15,2% do 73,4%. Dla porównania, w badaniu ogólnopolskim WOBASZ (2003–2005) i WOBASZ Senior (2007), które obejmowa³o populacjê osób powy¿ej 20. r.¿., hipercholesterolemiê
w wywiadzie podawa³o o po³owê mniej osób (mê¿czyŸni – 20%, kobiety – 24%). Œwiadczy to
tym, ¿e w populacji warszawskiej wykrywalnoœæ hipercholesterolemii jest wy¿sza ni¿ w ca³ej Polsce.
4.4.2. Oznaczanie cholesterolu w ci¹gu ostatnich 12 miesiêcy
Odsetki osób, które na pytanie kwestionariusza odpowiedzia³y, ¿e oznacza³y stê¿enie cholesterolu w ci¹gu ostatniego roku nie ró¿ni¹ siê w zale¿noœci od p³ci i wynosz¹ oko³o 50%, natomiast istotnie wzrastaj¹ wraz z wiekiem badanych od 24–28% w najm³odszych grupach wieku do
ponad 50% w najstarszych. Porównuj¹c do wyników ogólnopolskich stwierdziliœmy, ¿e w Warszawie dwa razy wiêcej osób (oko³o 50% zarówno mê¿czyzn i kobiet) w stosunku do populacji
ca³ej Polski podaje, ¿e mia³o wykonane oznaczenie stê¿enia cholesterolu w ci¹gu ostatnich
12 m-cy.
Cholesterol ca³kowity
Œrednie stê¿enie cholesterolu ca³kowitego wœród mieszkañców Warszawy, zarówno u mê¿czyzn, jak i u kobiet przekracza obowi¹zuj¹c¹ normê – 5,0 mmol/l i wynosi 5,37 mmol/l u mê¿czyzn i 5,54 mmol/l u kobiet. Kobiety maj¹ istotnie statystycznie wy¿sze stê¿enie cholesterolu ni¿
mê¿czyŸni. Ponadto stê¿enie cholesterolu ca³kowitego istotnie ró¿ni siê w zale¿noœci od wieku
osób badanych. U kobiet roœnie od 4,97 mmol/l w najm³odszej grupie wieku (20–34 lata) do
90
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
5,76 mmol/l w grupie osób 65–74 lata, a po 74. roku maleje. U mê¿czyzn stê¿enia cholesterolu
wzrastaj¹ do wieku œredniego (45–54 lata), a nastêpnie malej¹, by u osób w wieku 75+ osi¹gn¹æ
najni¿sze wartoœci, mieszcz¹ce siê w górnym zakresie normy. Stwierdza siê istotne zró¿nicowanie œredniego stê¿enia cholesterolu pomiêdzy dzielnicami w populacji mê¿czyzn. Najni¿sze wartoœci, znacznie ni¿sze ni¿ w populacji ca³ej Warszawy, obserwuje siê w Rembertowie
(4,93 mmol/l) i Wawrze (4,94 mmol/l), a najwy¿sze we W³ochach (5,84 mmol/l), Wilanowie i Bemowie, gdzie znacznie przekraczaj¹ œredni¹ obserwowan¹ w ca³ej populacji polskiej.
HDL-cholesterol
Œrednie stê¿enie HDL-cholesterolu jest istotnie wy¿sze u kobiet w porównaniu do mê¿czyzn
i w obu grupach p³ci mieœci siê w normie (mê¿czyŸni >1,0 mmol/l; kobiety >1,2 mmol/l), znacznie przekraczaj¹c jej doln¹ granicê. Nie stwierdza siê zró¿nicowania stê¿eñ HDL-cholesterolu
w zale¿noœci od dzielnicy.
LDL-cholesterol
Warszawska populacja mê¿czyzn i kobiet nie ró¿ni siê istotnie pod wzglêdem œredniego stê¿enia LDL-cholesterolu (M-3,4 mmol/l, K-3,29 mmol/l), który w obu grupach przekracza normê
(3,0 mmol/l). Natomiast zarówno wœród mê¿czyzn, jak i kobiet, wiek ró¿nicuje stê¿enie LDL-cholesterolu w podobny sposób w obu grupach p³ci. Œrednie stê¿enie roœnie od najm³odszej grupy
wieku do grupy osób w œrednim wieku (45–54 lata), a nastêpnie maleje by w najstarszej grupie
mê¿czyzn osi¹gn¹æ wartoœci poni¿ej normy. W populacji mê¿czyzn obserwujemy istotne zró¿nicowanie œredniego stê¿enia LDL-cholesterolu pomiêdzy dzielnicami. Najwy¿sze wartoœci przekraczaj¹ce œrednie dla populacji ca³ej Warszawy stwierdza siê, podobnie jak w przypadku cholesterolu ca³kowitego, we W³ochach i na Targówku (odpowiednio 3,79 mmol/l i 3,74 mmol/l), a najni¿sze w Rembertowie i Wawrze (3,05 mmol/l i 3,07 mmol/l), gdzie wartoœci mieszcz¹ siê w granicach normy. Podobne zró¿nicowanie obserwuje siê u kobiet.
Trójglicerydy
Mê¿czyŸni charakteryzuj¹ siê wy¿szym œrednim stê¿eniem trójglicerydów w porównaniu do
kobiet, ale wartoœæ ta mieœci siê w zakresie normy (>1,7 mmol/l). Istotny wp³yw na wartoœci trójglicerydów w populacji kobiet wywiera wiek, im s¹ starsze tym stê¿enie trójglicerydów jest wy¿sze. Natomiast wiek nie wp³ywa na stê¿enie trójglicerydów u mê¿czyzn. Nie obserwuje siê
ponadto zró¿nicowania stê¿enia trójglicerydów pomiêdzy dzielnicami.
Porównuj¹c stê¿enia frakcji lipidowych z badania WAW-KARD do œrednich z badania
WOBASZ, nale¿y zwróciæ uwagê na ni¿sze poziomy trójglicerydów i wy¿sze HDL-cholesterolu
w populacji warszawskiej w stosunku do populacji polskiej.
Hipercholesterolemia wg pomiaru laboratoryjnego
W wykonanych w trakcie badania WAW-KARD oznaczeniach lipidogramu stwierdza siê podwy¿szone stê¿enia cholesterolu ca³kowitego (³ 5,0 mmol/l) u 75,5% mê¿czyzn i 79,0% kobiet (tabela 4.7). Czêstoœæ nieprawid³owych wyników istotnie wzrasta wraz z wiekiem do 74. r.¿., potem
nieznacznie maleje. Na uwagê zas³uguje fakt, ¿e znacznie wiêcej osób ma stwierdzony w badaniu
podwy¿szony poziom cholesterolu ni¿ podaje w wywiadzie hipercholesterolemiê. Odsetki kobiet
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
91
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
z hipercholesterolemi¹ istotnie ró¿ni¹ siê w zale¿noœci od miejsca zamieszkania. Najni¿sze notuje
siê wœród mieszkanek Bia³o³êki (61,1%), a najwy¿sze na Bemowie (96,9%). Nie stwierdza siê istotnego zró¿nicowania czêstoœci hipercholesterolemii w zale¿noœci od miejsca zamieszkania w populacji mê¿czyzn.
Podwy¿szony LDL-cholesterol wg pomiaru laboratoryjnego
Bardzo wysoki odsetek osób (a¿ 95% mê¿czyzn i 94% kobiet) ma przekraczaj¹ce normê stê¿enie LDL-cholesterolu (³ 3,0mmol/l). Do wieku 55–64 lata odsetki te utrzymuj¹ siê na podobnym
poziomie, potem malej¹ o kilka procent, osi¹gaj¹c najni¿sze, aczkolwiek równie¿ wysokie wartoœci w wieku powy¿ej 75 lat. W poszczególnych dzielnicach odsetki osób z podwy¿szonym stê¿eniem LDL-cholesterolu wahaj¹ siê od 83% do 100%.
Niski poziom HDL-cholesterolu wg pomiaru laboratoryjnego
Niski poziom HDL-cholesterolu (HDL-cholesterol <1,0 mmol/l mê¿czyŸni; <1,2 mmol/l kobiety) obserwuje siê prawie 2-krotnie czêœciej u mê¿czyzn ni¿ u kobiet. Wiek nie ró¿nicuje istotnie poziomów HDL-cholesterolu ani u mê¿czyzn, ani u kobiet.
Hipertrójglicerydemia wg pomiaru laboratoryjnego
U 43,4% mê¿czyzn i 30,3% kobiet stwierdza siê nieprawid³owy poziom trójglicerydów
(³1,7 mmol/l), który okaza³ siê istotnie zwi¹zany z wiekiem osób badanych, zarówno mê¿czyzn,
jak i kobiet. W populacji kobiet roœnie on wraz z wiekiem od oko³o 11% do 54% w najstarszej grupie wieku, a u mê¿czyzn od 32,7% do 47,2%. Mê¿czyŸni w wieku 20–54 lata maj¹ wy¿sze poziomy
trójglicerydów ni¿ kobiety w tym samym wieku. Nie stwierdza siê istotnego zró¿nicowania w poziomach trójglicerydów w zale¿noœci od dzielnicy.
Kontrola hipercholesterolemii w populacji
W badanej populacji mieszkañców stolicy hipercholesterolemiê (ocenion¹ na podstawie podwy¿szonego poziomu cholesterolu ca³kowitego i LDL-cholesterolu oraz wywiadu dotycz¹cego
stosowania leków obni¿aj¹cych lipidy) obserwuje siê a¿ u 80,2% mê¿czyzn i 80,9% kobiet (tabela 4.7). Oko³o 40%, zarówno mê¿czyzn, jak i kobiet, nie wie o chorobie (hipercholesterolemia nowo wykryta), a spoœród tych którzy wiedz¹, leczonych jest jedynie oko³o 30%, zaœ skutecznie leczonych tylko 16,2% mê¿czyzn i 11,2% kobiet. Im m³odsze osoby, tym rzadziej kontroluj¹ stê¿enia lipidów i maj¹ œwiadomoœci choroby. U ponad 70% mê¿czyzn i prawie 80% kobiet w wieku
20–34 lata stwierdziliœmy w badaniu laboratoryjnym hipercholesterolemiê, pomimo ¿e osoby te
nie podawa³y wczeœniej w wywiadzie lekarskim hipercholesterolemii. Najmniejszy odsetek osób
leczonych jest w Bia³o³êce (14,6%), a najwiêkszy na Woli (42,0%).
92
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
-
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
93
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
4.4.3. Cukrzyca
W badaniu WAW-KARD, zgodnie z miêdzynarodowymi rekomendacjami epidemiologicznymi, cukrzycê rozpoznano na podstawie poziomu glukozy na czczo ³ 7 mmol/l lub aktualnie przyjmowanych leków p/cukrzycowych. Nieprawid³owa tolerancja glukozy na czczo zosta³a zdefiniowana jako poziom glukozy na czczo w granicach 5,6–6,9 mmol/l. Za prawid³owo kontrolowan¹
cukrzycê uznano uzyskanie poziomu glukozy na czczo < 6,1 mmol/l.
Œrednie stê¿enia glukozy w populacji Warszawy mieszcz¹ siê w granicach normy. Wœród mê¿czyzn s¹ istotnie wy¿sze w porównaniu do kobiet i wynosz¹ – 5,75 mmol/l u mê¿czyzn
i 5,48 mmol/l wœród kobiet. Œrednie te istotnie wzrasta³y z wiekiem – od 5,08–5,97 mmol/l u mê¿czyzn i od 4,81–5,93 mmol/l u kobiet. Œrednie stê¿enia glukozy ró¿ni³y siê miêdzy dzielnicami
i oscylowa³y miêdzy 5,48 mmol/l (¯oliborz) a 6,29 mmol/l (Bia³o³êka) u mê¿czyzn i od 5,19 mmol/l
(Praga-Po³udnie, Wilanów) do 5,91 mmol/l (Bia³o³êka) u kobiet.
W badanej populacji cukrzycê stwierdzono istotnie czêœciej u mê¿czyzn – 6,9% badanych
w porównaniu do kobiet – 5,4%. Czêstoœæ cukrzycy zwiêksza siê istotnie z wiekiem – od 0%
wœród najm³odszych do 12,4% wœród mê¿czyzn i odpowiednio od 0% do 12,7% wœród kobiet.
Wystêpowanie cukrzycy w Warszawie jest zró¿nicowane miêdzy dzielnicami – od 0% w Wilanowie, ok. 2% na Pradze-Po³udnie do 12% na Mokotowie i Targówku.
Nieprawid³ow¹ tolerancjê glukozy na czczo mia³o a¿ 38% mê¿czyzn i 24% kobiet. Czêstoœæ
nieprawid³owej glikemii wzrasta z wiekiem – od 11–48% u mê¿czyzn i od 4–39% u kobiet. Obserwujemy zró¿nicowanie miêdzy dzielnicami od 19% w Bia³o³êce do 46% na Woli.
Wœród osób z rozpoznan¹ cukrzyc¹, 28% mê¿czyzn i 20% kobiet mia³o stwierdzon¹ hiperglikemiê na czczo po raz pierwszy. Najczêœciej nowe przypadki cukrzycy by³y wykryte w wieku 35–44
lata – 50% u mê¿czyzn i w wieku 45–54 lata u kobiet – 50%. Najwiêcej nowych przypadków cukrzycy stwierdzono w Wawrze, zaœ ani jednego w 8 dzielnicach (Bemowo, Ochota, Praga-Po³udnie, Praga-Pó³noc, Rembertów, Œródmieœcie, Ursynów, Wilanów).
Wœród osób z rozpoznan¹ cukrzyc¹ leczonych jest 70% mê¿czyzn i 73% kobiet, wiele do ¿yczenia przedstawia skutecznoœæ leczenia tej przewlek³ej i groŸnej dla zdrowia i ¿ycia choroby.
Skutecznie leczonych w ca³ej populacji warszawskiej (wg wczeœniej przedstawionej definicji) jest
tylko 16% mê¿czyzn i 15% kobiet. Najbardziej skutecznie leczonych mê¿czyzn jest w wieku 35–44
lata – 50% oraz po 75. r.¿. – 27%, zaœ wœród kobiet – po 75. r.¿. – 20%.
Tabela 4.8. Wystêpowanie cukrzycy oraz nieprawid³owej glikemii w populacji mieszkañców
Warszawy w zale¿noœci od p³ci i wieku
P³eæ
Mê¿czyŸni
Kobiety
Grupy wieku
Normoglikemia
Nieprawid³owa
glikemia
Cukrzyca
Normoglikemia
Nieprawid³owa
glikemia
Cukrzyca
20–34
89,1
10,9
0,0
95,7
4,4
0,0
35–44
87,4
11,5
1,1
92,2
7,8
0,0
45–54
58,1
37,6
4,3
77,6
20,9
1,5
55–64
39,5
51,7
8,8
63,6
29,6
6,8
65–74
44,3
45,3
10,4
58,8
32,9
8,2
75+
39,3
48,3
12,4
48,1
39,2
12,7
94
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
Tabela 4.9. Rozk³ad kategorii glikemii w dzielnicach (%)
Dzielnica
Normoglikemia
Nieprawid³owa glikemia
Cukrzyca
Bemowo
72,3
23,1
4,6
Bia³o³êka
72,5
18,8
8,7
Bielany
50,9
38,6
10,5
Mokotów
50,0
37,9
12,1
Ochota
58,5
36,9
4,6
Praga-Po³udnie
72,2
25,9
1,9
Praga-Pó³noc
53,7
41,5
4,9
Rembertów
53,2
40,3
6,5
Œródmieœcie
53,3
40,0
6,7
Targówek
57,7
30,8
11,5
Ursus
71,1
22,2
6,7
Ursynów
60,9
32,8
6,3
Wawer
67,1
27,6
5,3
Weso³a
68,0
28,0
4,0
Wilanów
70,5
29,5
0,0
W³ochy
68,5
24,1
7,4
Wola
50,9
45,5
3,6
¯oliborz
65,5
27,3
7,3
Nadciœnienie têtnicze (NT) jest niestety bardzo rozpowszechnionym zjawiskiem wœród doros³ych mieszkañców Warszawy. A¿ u 54% mê¿czyzn i 44% kobiet stwierdzono nadciœnienie.
Ryc. 4.4. Czêstoœæ wystêpowania nadciœnienia têtniczego w grupach wieku (%)
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
95
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
Ryc. 4.5. Czêstoœæ wystêpowania nadciœnienia têtniczego w poszczególnych dzielnicach Warszawy (%)
Z ryc. 4.4 wynika wyraŸnie, ¿e czêstoœæ wystêpowania nadciœnienia jest wiêksza we wszystkich
grupach wieku u mê¿czyzn ni¿ u kobiet oraz ¿e NT roœnie wyraŸnie z wiekiem badanych. W najstarszych grupach wiekowych u ponad 3/4 badanych wystêpuje nadciœnienie.
Podobnie, jak w przypadku zespo³u metabolicznego, stwierdzono wyraŸne ró¿nice w czêstoœci
wystêpowania NT w poszczególnych dzielnicach.
Najwy¿sz¹ czêstoœæ (57–60%) stwierdzono u mieszkañców ¯oliborza, Ursusa, Ochoty, Bielan,
Wawra i Mokotowa, najkorzystniej sytuacja wygl¹da u mieszkañców Bia³o³êki, Pragi-Po³udnie
i Pragi-Pó³noc (32–40%).
4.4.4. AktywnoϾ fizyczna
Aktywnoœæ fizyczna (AF) nale¿y do najwa¿niejszych, pozytywnych czynników wp³ywaj¹cych
na obiektywny i subiektywny stan zdrowia, jakoœæ ¿ycia oraz d³ugowiecznoœæ. Wyniki badania
WAW-KARD wskazuj¹, ¿e zdecydowana wiêkszoœæ mieszkañców Warszawy nie wykonuje ciê¿kiej zawodowej pracy fizycznej, przewa¿aj¹ zajêcia zawodowe zwi¹zane z niewielkim wysi³kiem fizycznym i ma³ym wydatkiem energetycznym (dotyczy to 85–90% warszawiaków).
St¹d niezwykle wa¿ne znaczenie ma regularna aktywnoœæ fizyczna w czasie wolnym. Wyniki
badania wskazuj¹, ¿e codzienny lub prawie codzienny wysi³ek fizyczny trwaj¹cy przynajmniej
30 minut bez przerwy deklaruje ponad 20% kobiet i nieco ponad 21% mê¿czyzn. Dwa lub trzy
razy tygodniowo æwiczy ok. 23% warszawiaków, zaœ jeden raz w tygodniu (to stanowczo za
ma³o!) ok. 13% kobiet i 16% mê¿czyzn.
96
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
Tabela 4.10. Aktywnoœæ fizyczna w pracy zawodowej mieszkañców Warszawy
AktywnoϾ fizyczna w pracy zawodowej
Ciê¿ka praca fizyczna
Kobiety
Mê¿czyŸni
Razem
%
6,3
12,9
10,2
Praca siedz¹ca
69,6
61,2
64,7
Inna kategoria (praca o charakterze mieszanym)
24,1
25,9
25,1
Tabela 4.11. Aktywnoœæ fizyczna w czasie wolnym (rekreacyjna) mieszkañców Warszawy
(czêstoœæ wykonywania æwiczeñ fizycznych trwaj¹cych przynajmniej 30 minut bez przerwy)
AktywnoϾ fizyczna w czasie wolnym
Codziennie
Kobiety
Mê¿czyŸni
Razem
%
13,1
13,4
7,4
8,0
7,7
2–3 razy w tygodniu
22,5
23,0
22,7
Raz w tygodniu
13,5
16,0
14,8
3,8
5,4
4,7
Prawie codziennie (4–6 razy w tygodniu)
2–3 razy w miesi¹cu
Raz w miesi¹cu lub rzadziej
Wcale
13,2
5,6
5,4
5,5
34,1
28,9
31,3
Ryc. 4.6. Niska aktywnoœæ fizyczna w czasie wolnym, w poszczególnych dzielnicach Warszawy
(mê¿czyŸni i kobiety ³¹cznie)
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
97
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
Nie æwiczy wcale co trzeci mieszkaniec Warszawy (ok. 34% kobiet i 29% mê¿czyzn), zaœ bardzo rzadko æwiczenia wykonuje ok. 5% warszawiaków. Ten obraz aktywnoœci fizycznej mieszkañców Warszawy trudno uznaæ za pomyœlny, zw³aszcza bior¹c pod uwagê du¿e mo¿liwoœci rekreacji fizycznej i wysi³ku na œwie¿ym powietrzu (atrakcyjne parki i skwery, œcie¿ki rowerowe, kluby
sportowe itp.), jakie stwarza mieszkañcom wiêkszoœci dzielnic Warszawa.
Trudno zatem siê dziwiæ, ¿e co trzeci mieszkaniec Warszawy to osoba oty³a, zaœ czêstoœæ zespo³u metabolicznego, nadciœnienia i cukrzycy niepokoj¹co roœnie na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat!
Ciekawa jest analiza zró¿nicowania poziomu aktywnoœci fizycznej oraz siedz¹cego trybu ¿ycia
wœród mieszkañców poszczególnych dzielnic. Interesuj¹ca jest zw³aszcza odpowiedŸ na pytanie,
z jakich powodów odsetek osób o ma³ej aktywnoœci fizycznej jest najwy¿szy u mieszkañców Woli,
Ursusa, Targówka, Œródmieœcia oraz Ochoty (ponad 60% doros³ych cechuje niska aktywnoœæ fizyczna), zaœ lepszy (choæ tak¿e nie w pe³ni zadowalaj¹cy) poziom aktywnoœci fizycznej to cecha
mieszkañców Wawra, Wilanowa i W³och (odsetek nieaktywnych w granicach 46–50%).
4.5. Ocena globalnego ryzyka chorób serca i naczyñ (ESC SCORE)
W ocenie zagro¿enia chorobami serca i naczyñ szczególne znaczenie ma okreœlenie poziomu
tzw. globalnego ryzyka wg metody Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (tzw. ESC
SCORE), uwzglêdniaj¹cego zarówno wystêpowanie rozpoznanej uprzednio powa¿nej choroby
serca lub cukrzycy oraz wielkoœæ ciœnienia têtniczego krwi, poziom cholesterolu oraz palenie
tytoniu z uwzglêdnieniem wieku i p³ci badanych.
Rozk³ad wskaŸników ESC SCORE u mieszkañców Warszawy ilustruje ryc. 4.7.
Ryc. 4.7. Rozk³ad (%) ryzyka ChUK wœród mieszkañców Warszawy oceniany wg algorytmu SCORE i faktu
rozpoznania choroby ChUK lub cukrzycy
Z ryciny wynika, ¿e zdecydowanie wiêksze zagro¿enie zgonem z powodu chorób uk³adu
kr¹¿enia (CHUK) dotyczy mê¿czyzn. Ponad 50% uczestnicz¹cych w badaniu WAW-KARD mê¿czyzn nale¿y zaliczyæ do grupy wysokiego lub bardzo wysokiego ryzyka zgonu z powodu choroby
98
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
uk³adu kr¹¿enia, ze wzglêdu na wysoki wskaŸnik ryzyka b¹dŸ rozpoznanie CHUK lub cukrzycy.
Zdecydowanie korzystniej przedstawia siê sytuacja wœród kobiet, u których 79% cechuje ryzyko
niskie lub umiarkowane, zaœ ryzyko wysokie i bardzo wysokie na podstawie wskaŸnika ESC
SCORE dotyczy 12% kobiet. Z kolei u 9% kobiet istnieje rozpoznana uprzednio powa¿na CHUK
lub cukrzyca.
Te dane dotycz¹ce ró¿nic w poziomie ryzyka miêdzy kobietami i mê¿czyznami stwierdzone
w badaniu WAW-KARD, koresponduj¹ bardzo dobrze z danymi dotycz¹cymi umieralnoœci z powodu CHUK i umieralnoœci przedwczesnej z powodu CHUK, przedstawionymi w tabelach 4.1
i 4.2 i omówionymi w pocz¹tkowych fragmentach opracowania.
Podziêkowanie: Autor opracowania wyra¿a podziêkowanie pani Jadwidze Zabielewicz, mgr
Katarzynie Istynowicz, mgr. Jackowi Koziarkowi i Paw³owi Porêbskiemu za pomoc w przygotowaniu tego rozdzia³u.
Rozdzia³ dedykowany pamiêci prof. dr hab. med. Gra¿yny Brody, zmar³ej w lipcu 2013 r., zastêpcy kierownika Zak³adu Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia
Instytutu Kardiologii w Warszawie.
Prof. Gra¿yna Broda by³a wybitnym badaczem i oddanym pacjentom lekarzem, autork¹ ponad
200 publikacji naukowych, koordynatork¹ badania WOBASZ i WAW-KARD. Uczestniczy³a
w realizacji najwa¿niejszych europejskich i ogólnopolskich projektów badawczych m.in. WHO
MONICA, POLMONICA, WOBASZ Senior, NATPOL i wielu innych.
Podsumowanie
l Choroby serca i naczyñ (CHSN) s¹ od wielu lat najwa¿niejsz¹ przyczyn¹ umieralnoœci miesz-
kañców Warszawy. Obserwowany jest jednak w okresie ostatnich 10 lat bardzo wyraŸny
spadek liczby zgonów i wskaŸników umieralnoœci przedwczesnej z powodu zawa³u serca,
choroby niedokrwiennej serca oraz chorób naczyniowych mózgu. Wy¿szy jest jednak ni¿
w krajach Unii Europejskiej wskaŸnik umieralnoœci z powodu CHSN oraz rosn¹ca szybko
liczba zgonów z powodu niewydolnoœci serca oraz zgonów nag³ych.
l Warszawskie Badanie Stanu Zdrowia Populacji WAW-KARD wskazuje ¿e stan zdrowia mieszkañców Warszawy jest bardzo zró¿nicowany w zale¿noœci od wieku, p³ci, statusu spo³ecznego a tak¿e miejsca zamieszkania.
l Wysoki poziom ryzyka globalnego chorób serca i naczyñ, obserwowany zw³aszcza wœród
mê¿czyzn , jak równie¿ wysokie rozpowszechnienie oty³oœci, nadciœnienia têtniczego, zespo³u metabolicznego, zaburzeñ gospodarki lipidowej zarówno wœród kobiet jak i mê¿czyzn stanowi¹ powa¿ny problem, nie tylko zdrowotny, lecz tak¿e spo³eczny i ekonomiczny.
l Ma³a jest skutecznoœæ rozpoznawania i leczenia wielu chorób przewlek³ych m.in. zaburzeñ
lipidowych, nadciœnienia têtniczego i cukrzycy. Niepokoi zbyt niski poziom aktywnoœci fizycznej prawie 60% doros³ych mieszkañców Warszawy.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
99
Choroby serca i naczyñ oraz czynniki ryzyka chorób przewlek³ych wœród mieszkañców Warszawy
l Konieczne s¹ bardziej skuteczne dzia³ania edukacyjne, ³atwiej dostêpne badania profilakty-
czne a tak¿e nowatorskie programy z zakresu promocji zdrowia i z zakresu profilaktyki chorób przewlek³ych.
l Monitorowanie sytuacji zdrowotnej mieszkañców Warszawy, z uwzglêdnieniem biologicznych, psychospo³ecznych (a byæ mo¿e tak¿e œrodowiskowych) czynników ryzyka oraz zachowañ zdrowotnych, powinno byæ wpisane do najwa¿niejszych zadañ w³adz miasta w zakresie szeroko pojmowanej polityki zdrowotnej i dzia³añ na rzecz zrównowa¿onego rozwoju.
4. CARDIOVASCULAR DISEASES AND CHRONIC
4. DISEASES RISK FACTORS AMONG THE WARSAW
4. CITIZENS
Summary
l Heart and venous diseases have been for many years the main reason for death among the
l
l
l
l
l
Warsaw citizens. It is a definitely positive fact that for the last 10 years there has been
a significant decrease in the number of deaths and premature deaths caused by myocardial
infarction, ischeamic heart disease and cerebrovascular disease. Still it is a worrying fact
that the death rate in Poland resulting from heart and cardiovascular diseases is higher
than in other EU countries, and the number of deaths resulting from cardiac failure and
sudden deaths is growing considerably.
The Warsaw Health Population Test (WAW-KARD) indicates, that the health status of the
Warsaw citizens is very diverse, and is age, sex, social status and residence dependant.
The high level of global risk of heart and venous diseases, observed mainly among men, as
well as large-scale obesity, arterial hypertension, metabolic system, lipid disorders among
women and men, still pose a serious problem, and have an impact not only on health but
also society and economy.
What raises concern is an unsatisfactory level of diagnostics and treatment of chronic
disorders inter alia lipid disorders, arterial hypertension and diabetes. It is disturbing that
the percent of physically active adult citizens of Warsaw amounts to just 60%.
What calls for particular attention are more effective educational campaigns, more
accessible medical checkups as well innovative programs addressing health promotion
issues and chronic diseases prevention.
Monitoring the health status of Warsaw citizens, including the biological, psychosocial
(possibly environmental too) risk factors, and health behaviour should be among priorities
for city authorities in respect of healthcare policy and actions for achieving sustainable
development.
100
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
5. EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW Z£OŒLIWYCH
5. W POPULACJI WARSZAWY
dr n. med. Maria Zwierko, Mazowiecki Rejestr Nowotworów z Wojewódzkim Biurem Rejestracji,
Zak³ad Epidemiologii i Prewencji Nowotworów, Centrum Onkologii – Instytut im. Marii
Sk³odowskiej-Curie
M
azowiecki Rejestr Nowotworów mieœci siê w Centrum Onkologii – Instytucie im. Marii
Sk³odowskiej-Curie w Warszawie i jest najwiêkszym populacyjnym rejestrem nowotworów
z³oœliwych spoœród 16 istniej¹cych obecnie w Polsce. Od 50 lat, tj. od 1963 r., zajmuje siê rejestracj¹ zachorowañ na nowotwory z³oœliwe i zgonów z powodu tcg chorób w populacji Warszawy, a od 1989 r. w populacji ca³ego Mazowsza. Od pocz¹tku swojej dzia³alnoœci Rejestr zgromadzi³ dane dotycz¹ce ponad 450 tys. przypadków zachorowañ na nowotwory z³oœliwe w populacji
Warszawy. Obecnie Rejestr otrzymuje karty zg³oszenia nowotworu z³oœliwego z kilkuset placówek s³u¿by zdrowia lecznictwa otwartego i zamkniêtego, zarówno publicznych, jak i niepublicznych dzia³aj¹cych na terenie woj. mazowieckiego; w 2011 r. Rejestr otrzyma³ karty MZ/N1-a
z 75 placówek zlokalizowanych w Warszawie.
Mazowiecki Rejestr Nowotworów jako rejestr populacyjny stanowi wa¿ne narzêdzie do monitorowania zwalczania nowotworów na obszarze m.st. Warszawy i ca³ego Mazowsza. S³u¿y on do
sta³ego i systematycznego zbierania danych o wystêpowaniu oraz strukturze zachorowañ na nowotwory z³oœliwe i zgonów z powodu tych chorób wed³ug p³ci, wieku chorych i umiejscowienia
nowotworu; podstawowym materia³em rejestrowanym w Rejestrze s¹ nowotwory z³oœliwe,
a nie chorzy na raka.
Zg³aszanie nowotworów z³oœliwych jest obowi¹zkowe w Polsce od 1963 r. Zasady zg³aszania
nowotworów s¹ okreœlone w Ustawie o Statystyce Publicznej i stosownych corocznych rozporz¹dzeniach Rady Ministrów (aktualne: Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z 9.11.2012 r. w sprawie programu badañ statystycznych statystyki publicznej na rok 2013 – Dz.U. 2012 poz. 1391,
z 12.12.2012 r.).
5.1. Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Dane epidemiologiczne o zachorowaniach na nowotwory z³oœliwe (n.z.) w Warszawie, przedstawione w niniejszym rozdziale, zosta³y opracowane na podstawie kart zg³oszenia nowotworu
z³oœliwego MzN/1-a, przysy³anych do Mazowieckiego Rejestru Nowotworów. Informacje o zgonach na n.z. w Warszawie opracowano na podstawie kart zgonów na nowotwory z³oœliwe, zarejestrowanych w G³ównym Urzêdzie Statystycznym. Pozosta³e dane uzyskano z publikacji G³ównego Urzêdu Statystycznego, Wojewódzkiego Urzêdu Statystycznego w Warszawie oraz Wojewódzkiego Oœrodka Koordynuj¹cego Populacyjne Programy Wczesnego Wykrywania Raka Piersi oraz Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy w Centrum Onkologii – Instytucie
im. Marii Sk³odowskiej-Curie w Warszawie.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
101
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
W celu pokazania mo¿liwie rzeczywistego poziomu zachorowalnoœci na nowotwory z³oœliwe
w populacji Warszawy oraz eliminacji niedorejestrowania zachorowañ przeprowadzono analizê
zachorowalnoœci w oparciu o dane aktualne, zarejestrowane w komputerowej bazie Mazowieckiego Rejestru Nowotworów, wed³ug stanu na 30.06.2013 r.
5.1.1. Zachorowania na nowotwory z³oœliwe ogó³em w Warszawie
w latach 1963–2011 wed³ug p³ci i grup wieku
W 2011 r. zarejestrowano w populacji Warszawy ogó³em 6605 nowych zachorowañ na nowotwory z³oœliwe (n.z.), w tym 3073 zachorowania u mê¿czyzn i 3532 zachorowania u kobiet; dla porównania, w 1963 r. zarejestrowano 2811 zachorowañ na n.z., w tym 1155 u mê¿czyzn i 1656 u kobiet (tab. 5.1).
Tabela 5.1. Zachorowania na nowotwory z³oœliwe (C00-C96) wg p³ci. Warszawa 1963–2011
Mê¿czyŸni
Kobiety
Wspó³czynnik
Rok
Liczby
bezwzgl.
surowy
standaryz.
Wspó³czynnik
Liczby
bezwzgl.
surowy
na 100 000
standaryz.
na 100 000
1963
1155
203,9
227,3
1656
252,6
193,5
1967
1430
241,5
248,5
1892
275,2
193,1
1972
1640
264,5
248,1
2196
303,1
197,1
1977
1937
284,1
246,0
2510
316,9
197,1
1982
2136
285,3
225,9
2186
254,1
151,5
1987
2610
343,2
266,6
3113
354,9
217,2
1992
2995
397,7
276,6
3373
386,6
221,7
1997
3021
405,7
259,6
3441
397,6
217,7
1999
2831
383,1
238,5
3311
384,7
206,9
2000
2954
400,9
243,1
3368
391,8
209,9
2001
3113
423,3
254,7
3402
395,9
211,3
2002
3170
409,7
247,4
3578
397,8
213,0
2003
3241
419,0
251,2
3558
394,9
210,0
2004
3239
418,3
248,1
3438
380,5
201,9
2005
3096
399,3
235,4
3454
381,0
198,8
2006
3069
394,7
227,9
3566
391,4
202,3
2007
3228
414,0
234,2
3660
399,7
201,6
2008
3130
398,1
225,7
3480
376,8
190,4
2009
3353
427,9
239,3
3860
418,9
212,0
2010
3248
413,4
224,9
3763
407,1
205,8
2011
3073
393,2
217,7
3532
383,2
193,8
W porównaniu do 1963 r. nast¹pi³ blisko 2,5-krotny wzrost liczby zachorowañ na n.z. ogó³em,
przy czym w populacji mê¿czyzn by³ on wiêkszy (2,7x) ni¿ u kobiet (2,1x) (tab. 5.3).
W latach 1963–2011 znacznie wzros³y u obu p³ci wartoœci surowych wspó³czynników zachorowalnoœci na n.z., które obrazuj¹ rzeczywist¹ skalê problemu, jakim s¹ nowotwory w populacji
Warszawy. Wzrost standaryzowanych wspó³czynników zachorowalnoœci na n.z. by³ natomiast
102
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
niewielki, co oznacza, ¿e wzrost zachorowalnoœci jest spowodowany g³ównie przez starzenie siê
populacji Warszawy (tab. 5.1).
Standaryzowany wspó³czynnik zachorowalnoœci na n.z. u mê¿czyzn wynosi³ w 2011 r. 217,7,
a u kobiet 193,8 na 100 000; dla porównania w 1963 r. analogiczne wartoœci wspó³czynnika zachorowalnoœci wynosi³y odpowiednio u mê¿czyzn 227,3, a u kobiet 193,5 na 100 000. Surowy
wspó³czynnik zachorowalnoœci na n.z. wynosi³ w 2011 r. odpowiednio u mê¿czyzn 393,2, a u kobiet 383,2 na 100 000; w 1963 r. wspó³czynnik ten wynosi³ odpowiednio u mê¿czyzn 203,9, a u kobiet 252,6 na 100 000 (tab. 5.1).
Trend zachorowalnoœci na nowotwory z³oœliwe w populacji Warszawy w latach 1963–2011 by³
rosn¹cy, zw³aszcza dla populacji mê¿czyzn (ryc. 5.1).
Ryc. 5.1. Trend zachorowalnoœci na nowotwory z³oœliwe ogó³em wed³ug p³ci. Warszawa 1963–2011
Ryc. 5.2. Zachorowalnoœæ na nowotwory z³oœliwe ogó³em wg p³ci i grup wieku. Warszawa 2011 r.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
103
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Zachorowalnoœæ na nowotwory z³oœliwe ogó³em w 2011 r. wzrasta³a wraz z wiekiem, w populacji mê¿czyzn do grupy wieku 80–84 lata, natomiast u kobiet do grupy wieku 75–79 lat. Najwiêksze wartoœci wspó³czynnika zachorowalnoœci na n.z. ogó³em w populacji mê¿czyzn w Warszawie w 2011 r. obserwowano w starszych grupach wieku, w przedziale 65 i wiêcej lat; najwy¿szy
wspó³czynnik zachorowalnoœci na n.z. w grupie wieku 80–84 lata wynosi³ 2028,6 zachorowañ na
100 000 mê¿czyzn. Podobn¹ tendencjê obserwowano w populacji kobiet, gdzie najwiêksze wartoœci wspó³czynnika zachorowalnoœci na n.z. ogó³em dotyczy³y przedzia³u wieku 60 i wiêcej lat;
najwy¿szy wspó³czynnik zachorowalnoœci na n.z. w grupie wieku 75–79 lat wynosi³ 1093,8 zachorowañ na 100 000 kobiet. U mê¿czyzn w najstarszej grupie wieku poziom zachorowalnoœci na n.z.
wyraŸnie obni¿a³ siê, w odró¿nieniu od kobiet (ryc. 5.2).
5.1.2. Zgony z powodu nowotworów z³oœliwych ogó³em w Warszawie
w latach 1963–2011 wed³ug p³ci i grup wieku
W 2011 r. zg³oszono w populacji Warszawy ogó³em 4702 zgony z powodu nowotworów z³oœliwych (n.z.), w tym 2381 zgonów u mê¿czyzn i 2321 zgonów u kobiet (tab. 5.2). W porównaniu
z 1963 r. nast¹pi³ 2,7-krotny wzrost liczby zgonów z powodu n.z. ogó³em (1759 zgonów w 1963 r.).
Liczba zgonów z powodu n.z. w populacji mê¿czyzn w Warszawie w latach 1963–2011 wzros³a
3-krotnie, natomiast w populacji kobiet 2,4-krotnie.
Standaryzowany wspó³czynnik umieralnoœci z powodu n.z. ogó³em u mê¿czyzn wynosi³
w 2011 r. 153,4, a u kobiet 98,0 na 100 000; w 1963 r. wspó³czynnik ten wynosi³ odpowiednio
u mê¿czyzn 157,7, a u kobiet 110,9 na 100 000. Surowy wspó³czynnik umieralnoœci z powodu n.z.
ogó³em u mê¿czyzn wynosi³ w 2011 r. 304,7, a u kobiet 251,8 na 100 000; w 1963 r. wspó³czynnik
ten wynosi³ odpowiednio u mê¿czyzn 139,1, a u kobiet 148,3 na 100 000 (tab. 5.2).
Trend umieralnoœci z powodu nowotworów z³oœliwych ogó³em w Warszawie w latach
1963–2011 wskazuje na wzrost umieralnoœci, bardziej wyraŸny w populacji mê¿czyzn, aczkolwiek
w ostatnich latach wielkoœæ wspó³czynników umieralnoœci obni¿y³a siê (tab. 5.2, ryc. 5.3).
Wartoœci wspó³czynnika umieralnoœci z powodu nowotworów z³oœliwych ogó³em w Warszawie w 2011 r. stopniowo zwiêksza³y siê wraz z wiekiem, u obu p³ci, pocz¹wszy od grupy wieku
Ryc. 5.3. Trend umieralnoœci z powodu nowotworów z³oœliwych ogó³em wed³ug p³ci. Warszawa 1963–2011
104
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
45–49 lat. Najwiêksze wartoœci wspó³czynnika umieralnoœci z powodu n.z. ogó³em u obu p³ci charakteryzowa³y najstarsze grupy wieku, osi¹gaj¹c w 2011 r. najwy¿szy poziom w grupie wieku 85
i wiêcej lat (odpowiednio 2654,4, a u kobiet 1586,6 zgonów na 100 000) (ryc. 5.4).
Tabela 5.2. Zgony z powodu nowotworów z³oœliwych wg p³ci. Warszawa 1963–2011
Mê¿czyŸni
Rok
Kobiety
Wspó³czynnik
Liczby
bezwzgl.
surowy
standaryz.
Wspó³czynnik
Liczby
bezwzgl.
surowy
na 100 000
1963
standaryz.
na 100 000
788
139,1
157,7
971
148,3
110,9
1967
986
166,5
173,8
1263
183,7
126,0
1972
1225
197,5
183,6
1382
190,7
119,6
1977
1503
220,5
189,0
1673
211,2
123,9
1982
1812
242,0
191,9
1798
209,0
118,3
1987
1980
260,4
200,2
1985
226,3
126,0
1992
2119
281,4
193,7
2010
230,4
119,3
1997
1624
218,1
104,5
1505
173,9
101,5
1999
2301
311,4
186,1
2131
247,6
114,1
2000
2354
319,5
187,1
2304
268,0
120,8
2001
2396
325,8
184,2
2393
278,5
121,7
2002
2482
320,7
187,6
2386
265,3
117,6
2003
2491
322,1
182,0
2345
260,2
114,7
2004
2531
326,9
181,3
2331
258,0
109,7
2005
2482
320,1
176,2
2408
265,6
113,5
2006
2473
318,0
170,5
2480
272,2
115,8
2007
2436
312,4
164,1
2324
253,8
102,0
2008
2456
312,4
161,4
2413
261,3
106,9
2009
2428
309,9
156,8
2340
254,0
99,6
2010
2337
297,4
147,0
2381
257,6
104,5
2011
2381
304,7
153,4
2321
251,8
98,0
Ryc. 5.4. Umieralnoœæ z powodu nowotworów z³oœliwych ogó³em wg p³ci i grup wieku. Warszawa 2011 r.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
105
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
5.1.3. Najczêstsze nowotwory z³oœliwe w populacji Warszawy w latach
1963–2011 wed³ug p³ci, grup wieku i umiejscowienia nowotworu
5.1.3.1. Zachorowania na najczêstsze nowotwory z³oœliwe w Warszawie w latach 1963–2011
Liczba zachorowañ na nowotwory z³oœliwe w populacji mê¿czyzn w Warszawie w latach
1963–2011 wzros³a 2,7-krotnie. Najwiêkszy przyrost liczby zachorowañ w grupie najczêstszych
n.z. u mê¿czyzn obserwowano w odniesieniu do n.z. prostaty (11,1×), n.z. skóry (7,8×), czerniaka
skóry (6,3×), n.z. odbytnicy (6,0×), n.z. j¹dra (6,0×) (tab. 5.3).
Wœród ogó³u nowotworów z³oœliwych u mê¿czyzn zg³aszanych w Warszawie w 2011 r. najczêstsze by³y n.z.: prostaty (21,0%), p³uca (15,9%), skóry (12,2%), okrê¿nicy (6,2%,) odbytnicy
(5,5%), pêcherza moczowego (5,1%) i nerki (4,5%). Zachorowania na pozosta³e najczêstsze n.z.
stanowi³y ni¿sze odsetki (ryc. 5.5). Standaryzowany wspó³czynnik zachorowalnoœci wynosi³ odpowiednio dla n.z.: prostaty 43,3, p³uca 34,0, skóry 22,5, okrê¿nicy 12,5, odbytnicy 11,4, pêcherza
moczowego 10,8 i nerki 9,4 na 100 000 mê¿czyzn. Zachorowania na n.z. jelita grubego (okrê¿nica+odbytnica) stanowi³y w 2011 r. 11,7% wszystkich n.z. u mê¿czyzn, a standaryzowany
wspó³czynnik zachorowalnoœci na n.z. tego narz¹du wynosi³ 23,9 na 100 000 mê¿czyzn (tab. 5.5).
Ryc. 5.5. Struktura procentowa zachorowañ na najczêstsze nowotwory z³oœliwe (C00-C96). Mê¿czyŸni, Warszawa 2011 r.
106
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Tabela 5.3. Zmiany liczby zachorowañ na najczêstsze nowotwory z³oœliwe. Mê¿czyŸni, Warszawa 1963 r. i 2011 r.
M.Kl.Ch.-X
Umiejscowienie nowotworu
1963
2011
1963=1
C00-C96
Ogó³em
1155
3073
2,7
C61
Prostata
58
645
11,1
C33-34
P³uco
241
490
2,0
C44
Skóra
48
376
7,8
C18
Okrê¿nica
44
192
4,4
C19-21
Odbytnica
28
169
6,0
C67
Pêcherz moczowy
51
156
3,1
C64-66, 68
Nerka
C16
¯o³¹dek
C43
C32
33
134
4,1
171
92
0,5
Czerniak skóry
13
82
6,3
Krtañ
52
64
1,2
C71
Mózg
50
63
1,3
C82-85, 96
Ch³oniaki nieziarnicze
16
60
3,8
C25
Trzustka
31
54
1,7
C62
J¹dro
8
48
6,0
C22
W¹troba
31
38
1,2
C15
Prze³yk
37
30
0,8
C23-24
Pêcherzyk ¿ó³ciowy
22
28
1,3
C81
Ch³oniaki Hodgkina
14
24
1,7
C91
Bia³aczka limfatyczna
23
20
0,9
C18-21
Jelito grube
72
361
5,0
Ryc. 5.6. Struktura procentowa zachorowañ na najczêstsze nowotwory z³oœliwe (C00-C96). Kobiety, Warszawa 2011 r.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
107
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Liczba zachorowañ na nowotwory z³oœliwe w populacji kobiet w Warszawie w latach
1963–2011 wzros³a ponad dwukrotnie. Najwiêkszy przyrost liczby zachorowañ w grupie najczêstszych n.z. u kobiet obserwowano w odniesieniu do n.z. p³uca (5,7×), ch³oniaków nieziarniczych
(5,4×), n.z. tarczycy (5,2×), czerniaka skóry (4,6×), n.z. skóry (4,2×), n.z. okrê¿nicy (4,0×), n.z.
piersi (3,7×) (tab. 5.4).
Tab. 5.4. Zmiany liczby zachorowañ na najczêstsze nowotwory z³oœliwe. Kobiety, Warszawa 1963 i 2011 r.
M.Kl.Ch.-X
Umiejscowienie nowotworu
1963
2011
1963=1
1656
3532
2,1
Pierœ
247
924
3,7
Skóra
101
426
4,2
C33-34
P³uco
58
329
5,7
C54
Trzon macicy
77
246
3,2
C18
Okrê¿nica
C56
Jajnik
C19-21
Odbytnica
C53
Szyjka macicy
C73
C00-C96
Ogó³em
C50
C44
49
197
4,0
115
154
1,3
45
141
3,1
210
133
0,6
Tarczyca
20
103
5,2
C25
Trzustka
42
83
2,0
C43
Czerniak skóry
18
83
4,6
C16
¯o³¹dek
151
61
0,4
C64-66, 68
Nerka
32
72
2,3
C82-85, 96
Ch³oniaki nieziarnicze
13
70
5,4
C67
Pêcherz moczowy
27
66
2,4
C71
Mózg
55
61
1,1
C23-24
Pêcherzyk ¿ó³ciowy
95
43
0,5
C81
Ch³oniaki Hodgkina
21
25
1,2
C22
W¹troba
47
21
0,4
C18-21
Jelito grube
94
338
3,6
U kobiet najczêœciej zg³aszanymi nowotworami z³oœliwymi by³y n.z.: piersi, skóry, p³uca, trzonu macicy i okrê¿nicy, których odsetki wynosi³y odpowiednio: 26,2%, 12,1%, 9,3%, 7,0% i 5,6%
(ryc. 5.6). Standaryzowany wspó³czynnik zachorowalnoœci wynosi³ dla n.z.: piersi 56,5, skóry
18,2, p³uca 16,4, trzonu macicy 13,0 i okrê¿nicy 9,0 na 100 000 kobiet. Zachorowania na n.z. jelita
grubego (okrê¿nica+odbytnica) stanowi³y w 2011 r. 9,6% wszystkich n.z. u kobiet, a standaryzowany wspó³czynnik zachorowalnoœci na n.z. tego narz¹du wynosi³ 15,9 na 100 000 kobiet
(tab. 5.6).
Struktura procentowa zachorowañ na najczêstsze nowotwory z³oœliwe w Warszawie w latach
2010–2011 by³a zró¿nicowana w zale¿noœci od przedzia³u wieku chorych.
W populacji mê¿czyzn w przedziale wieku 0–19 lat (dzieci i m³odzie¿) najczêœciej rejestrowano
zachorowania na: n.z. mózgu (20,0%), bia³aczkê limfatyczn¹ (20,0%), n.z. koœci (11,5%), czerniaka skóry (8,6%) i n.z. tarczycy (8,6%). W przedziale wieku 20–39 lat u mê¿czyzn najczêstsze by³y
zachorowania na n.z. j¹dra (38,1%) i ch³oniaki Hodgkina (11,7%). W przedziale wieku 40–59 lat
najczêœciej zg³aszane by³y zachorowania na n.z.: p³uca (17,7%), prostaty (11,9%), w przedziale
108
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
wieku 60–79 lat na n.z.: prostaty (27,4%), p³uca (17,9%), a w najstarszych grupach wieku
(80 i wiêcej lat) zachorowania na n.z.: skóry (21,7%), prostaty (19,2%), p³uca (13,4%) (ryc. 5.7).
Ryc. 5.7. Struktura procentowa zachorowañ na najczêstsze nowotwory zloœliwe wg wieku.
Mê¿czyŸni, Warszawa 2010-2011
W populacji kobiet w Warszawie w latach 2010–2011 w przedziale wieku 0–19 lat (dzieci
i m³odzie¿) najczêœciej rejestrowano zachorowania na: bia³aczkê limfatyczn¹ (18,8%), ch³oniaki
nieziarnicze (15,6%), ch³oniaki Hodgkina (15,6%), n.z. tarczycy (9,4%) i n.z. mózgu (9,4%).
W przedziale wieku 20–39 lat u kobiet najczêstsze by³y zachorowania na n.z.: piersi (24,3%), tarczycy (17,9%) oraz czerniaka skóry (10,6%), natomiast w przedziale wieku 40–59 lat zachorowania na n.z.: piersi (34,1%), p³uca (9,0%) i trzonu macicy (8,7%). W przedziale wieku 60–79 lat u kobiet najczêstsze by³y zachorowania na n.z.: piersi (25,5%), p³uca (11,6%) i skóry (10,6%). W najstarszych grupach wieku (80 i wiêcej lat) najczêœciej zg³aszane by³y zachorowania na n.z.: skóry
(20,7%), piersi (14,5%), p³uca (8,7%) i okrê¿nicy (8,7%) (ryc. 5.8).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
109
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Ryc. 5.8. Struktura procentowa zachorowañ na najczêstsze nowotwory zloœliwe wg wieku.
Kobiety, Warszawa 2010–2011
5.1.3.2. Zgony z powodu najczêstszych nowotworów z³oœliwych w Warszawie w latach
1963–2011
Najczêstsz¹ przyczyn¹ zgonu z powodu nowotworów z³oœliwych u mê¿czyzn w Warszawie
w 2011 r. by³y n.z. p³uca, których odsetek wynosi³ 30,1% ogó³u zgonów na n.z. wœród mê¿czyzn.
Nastêpne miejsca zajmowa³y n.z. prostaty i okrê¿nicy, stanowi¹c odpowiednio 9,2% i 7,5%. Zgony na pozosta³e nowotwory stanowi³y ni¿sze odsetki (ryc. 5.9). Standaryzowany wspó³czynnik
umieralnoœci wynosi³ dla n.z.: p³uca 46,9, prostaty 11,4 i okrê¿nicy 10,0 na 100 000 mê¿czyzn.
Surowy wspó³czynnik umieralnoœci wynosi³ dla n.z.: p³uca 91,8, prostaty 28,0 i okrê¿nicy 22,8
na 100 000 mê¿czyzn. Zgony z powodu n.z. jelita grubego (okrê¿nica+odbytnica) stanowi³y
w 2011 r. 11,3% ogó³u zgonów z powodu n.z. u mê¿czyzn, a standaryzowany wspó³czynnik umieralnoœci z powodu n.z. tego narz¹du wynosi³ 15,7 na 100 000 mê¿czyzn (tab. 5.5).
110
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Ryc. 5.9. Struktura procentowa zgonów z powodu najczêstszych nowotworów z³oœliwych. Mê¿czyŸni, Warszawa 2011 r.
Tabela 5.5. Najczêstsze nowotwory z³oœliwe u mê¿czyzn – zachorowania i zgony. Warszawa, 2011 r.
Zachorowania
M.Kl.Ch.X
C00-D09
C61
C33-34
C44
C18
C19-21
C67
C64-66, 68
C16
C43
C32
C71
C82-85, 96
C25
C62
C22
C15
C23-24
C81
C91
C92
C73
C18-21
Liczby
Umiejscowienie
nowotworu
Ogó³em
Prostata
P³uco
Skóra
Okrê¿nica
Odbytnica
Pêcherz moczowy
Nerka
¯o³¹dek
Czerniak skóry
Krtañ
Mózg
Ch³oniaki nieziarnicze
Trzustka
J¹dro
W¹troba
Prze³yk
Pêcherzyk ¿ó³ciowy
Ch³oniaki Hodgkina
Bia³aczka limfatyczna
Bia³aczka szpikowa
Tarczyca
Jelito grube
Zgony
Wspó³czynnik
bezwzgl.
%
3073
645
490
376
192
169
156
134
92
82
64
63
60
54
48
38
30
28
24
20
11
20
361
100,0
21,0
15,9
12,2
6,2
5,5
5,1
4,5
3,0
2,7
2,1
2,1
2,0
1,8
1,6
1,2
1,0
0,9
0,8
0,7
0,4
0,7
11,7
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
surowy standaryz.
na 100 000
393,2
82,5
62,7
48,1
24,6
21,7
20,0
17,2
11,8
10,5
8,2
8,1
7,6
6,9
6,1
4,9
3,8
3,6
3,1
2,6
1,4
2,6
46,3
217,7
43,3
34,0
22,5
12,5
11,4
10,8
9,4
6,2
6,8
4,8
5,7
4,5
3,8
5,0
2,5
1,8
2,0
2,9
2,3
1,0
2,0
23,9
Liczby
Wspó³czynnik
surowy standaryz.
bezwzgl.
%
2381
219
717
100,0
9,2
30,1
304,7
28,0
91,8
153,4
11,4
46,9
178
91
110
98
119
46
49
90
50
122
4
65
53
29
7
39
41
3
269
7,5
3,8
4,6
4,1
5,0
1,9
2,1
3,8
2,1
5,1
0,2
2,7
2,2
1,3
0,3
1,6
1,7
0,1
11,3
22,8
11,7
14,1
12,5
15,2
5,9
6,3
11,5
6,4
15,6
0,5
8,3
6,8
3,7
0,9
5,0
5,2
0,4
34,5
10,0
5,7
6,6
6,1
7,8
3,0
3,6
7,4
3,8
7,6
0,3
4,3
3,4
1,5
0,5
2,6
2,7
0,2
15,7
na 100 000
111
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Ryc. 5.10. Struktura procentowa zgonów z powodu najczêstszych nowotworów z³oœliwych. Kobiety, Warszawa 2011 r.
Tabela 5.6. Najczêstsze nowotwory z³oœliwe u kobiet – zachorowania i zgony. Warszawa 2011 r.
Zachorowania
M.Kl.Ch.X
C00-D09
C50
C44
C33-34
C54
C18
C56
C19-21
C53
C73
C25
C43
C64-66, 68
C82-85, 96
C67
C16
C71
C23-24
C51-52
C81
C22
C91
C92
C18-21
112
Umiejscowienie
nowotworu
Ogó³em
Pierœ
Skóra
P³uco
Trzon macicy
Okrê¿nica
Jajnik
Odbytnica
Szyjka macicy
Tarczyca
Trzustka
Czerniak skóry
Nerka
Ch³oniaki nieziarnicze
Pêcherz moczowy
¯o³¹dek
Mózg
Pêcherzyk ¿ó³ciowy
Srom, pochwa
Ch³oniaki Hodgkina
W¹troba
Bia³aczka limfatyczna
Bia³aczka szpikowa
Jelito grube
Liczby
Zgony
Wspó³czynnik
bezwzgl.
%
3532
924
426
329
246
197
154
141
133
103
83
83
72
70
66
61
61
43
31
25
21
6
6
338
100,0
26,2
12,1
9,3
7,0
5,6
4,4
4,0
3,8
2,9
2,3
2,3
2,0
1,9
1,9
1,7
1,7
1,2
0,9
0,7
0,6
0,2
0,2
9,6
surowy
standaryz.
na 100.000
383,2
100,3
46,2
35,7
26,7
21,4
16,7
15,3
14,4
11,2
9,0
9,0
7,8
7,6
7,2
6,6
6,6
4,7
3,4
2,7
2,3
0,7
0,7
36,7
193,8
56,5
18,2
16,4
13,0
9,0
9,0
6,9
8,7
8,4
3,9
5,1
4,0
4,4
2,9
3,0
4,0
1,8
1,3
3,4
0,7
0,3
0,3
15,9
Liczby
Wspó³czynnik
bezwzgl.
%
2321
333
1
462
69
169
122
57
74
5
119
31
55
62
38
74
87
59
15
2
57
27
43
226
100,0
14,3
0,0
19,9
3,0
7,3
5,3
2,5
3,2
0,2
5,1
1,3
2,3
2,6
1,6
3,2
3,7
2,5
0,7
0,1
2,5
1,2
1,9
9,8
surowy standaryz.
na 100.000
251,8
36,1
0,1
50,1
7,5
18,3
13,2
6,2
8,0
0,5
12,9
3,4
5,9
6,8
4,1
8,0
9,4
6,4
1,6
0,2
6,2
2,9
4,7
24,5
98,0
15,6
0,1
20,5
2,9
6,0
5,6
2,0
4,5
0,2
4,4
1,4
1,8
2,7
1,3
3,1
5,0
2,1
0,4
0,2
2,0
0,7
1,9
8,0
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
U kobiet w Warszawie w 2011 r. najczêstsz¹ przyczyn¹ zgonu z powodu nowotworów z³oœliwych by³y n.z.: p³uca (19,9%), piersi (14,3%), okrê¿nicy (7,3%) i jajnika (5,3%) (ryc. 5.10). Zgony
z powodu innych n.z. stanowi³y ni¿sze odsetki. Standaryzowany wspó³czynnik umieralnoœci wynosi³ odpowiednio dla n.z.: p³uca 20,5, piersi 15,6, okrê¿nicy 6,0 i jajnika 5,6 na 100 000 kobiet. Surowy wspó³czynnik umieralnoœci wynosi³ odpowiednio dla n.z.: p³uca 50,1, piersi 36,1, okrê¿nicy
18,3 i jajnika 13,2 na 100 000 kobiet. Zgony z powodu n.z. jelita grubego (okrê¿nica+odbytnica)
stanowi³y w 2011 r. 9,8% wszystkich zgonów z powodu n.z. u kobiet, a standaryzowany
wspó³czynnik umieralnoœci z powodu n.z. tego narz¹du wynosi³ 8,0 na 100 000 kobiet (tab. 5.6).
5.1.4. Zachorowania na nowotwory z³oœliwe ogó³em wed³ug p³ci i dzielnic
Warszawy w latach 2009–2011
W oparciu o dane z Mazowieckiego Rejestru Nowotworów stwierdzono znaczne zró¿nicowanie poziomu zachorowalnoœci na nowotwory z³oœliwe ogó³em w poszczególnych dzielnicach
Warszawy w latach 2009–2011.
W populacji mê¿czyzn w Warszawie w latach 2009–2011 najwy¿szy poziom zachorowañ na
n.z. wykazywa³y takie dzielnice, jak: Mokotów, Praga-Po³udnie, Œródmieœcie, Targówek, Wola,
Bielany i Ursynów. Udzia³ procentowy zachorowañ na n.z. ogó³em u mê¿czyzn w tych dzielnicach
wynosi³ w 2011 r. odpowiednio: 15,2%, 10,6%, 9,1%, 8,5%, 8,4%, 8,0% i 7,9%. Najni¿szy poziom zachorowalnoœci na n.z. ogó³em cechowa³ dzielnice: Rembertów, Wilanów i Weso³a. Udzia³
procentowy zachorowañ na n.z. w tych dzielnicach wynosi³ w 2011 r. odpowiednio: 1,3%, 0,7%
i 0,6% (tab. 5.7–5.8).
Tabela 5.7. Zachorowania na nowotwory z³oœliwe wg p³ci i dzielnic Warszawy. Warszawa 2009–2011
Dzielnica Warszawy
M.st. Warszawa
Bemowo
Bia³o³êka
Mê¿czyŸni
Kobiety
2009
2010
2011
2009
2010
2011
3353
3248
3073
3860
3763
3532
234
207
176
203
210
223
72
81
77
78
87
82
Bielany
246
276
245
298
283
287
Mokotów
534
502
466
620
592
579
Ochota
186
191
170
216
215
196
Praga-Po³udnie
316
358
325
442
400
384
Praga-Pó³noc
141
126
144
205
185
154
Rembertów
33
36
40
32
42
33
Œródmieœcie
303
292
279
395
358
377
Targówek
255
253
261
278
242
236
97
93
81
98
87
86
Ursynów
258
224
242
259
289
208
Wawer
119
95
106
140
106
127
Weso³a
17
13
17
20
7
13
Wilanów
33
34
21
26
33
20
Ursus
W³ochy
72
85
80
82
93
62
Wola
323
299
258
350
405
342
¯oliborz
117
85
85
120
128
123
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
113
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
W populacji kobiet w Warszawie w latach 2009–2011 r. najwy¿szy poziom zachorowañ na n.z.
ogó³em wykazywa³y takie dzielnice, jak: Mokotów, Praga Po³udnie, Œródmieœcie, Wola, Bielany,
Targówek, Bemowo i Ursynów. Udzia³ procentowy zachorowañ na n.z. ogó³em u kobiet w tych
dzielnicach wynosi³ w 2011 r. odpowiednio: 16,4%, 10,9%, 10,7%, 9,7%, 8,1%, 6,7%, 6,3%
i 5,9%. Najni¿szy poziom zachorowañ na n.z. ogó³em cechowa³, podobnie jak u mê¿czyzn, dzielnice: Rembertów, Wilanów i Weso³a. Udzia³ procentowy zachorowañ na n.z. w tych dzielnicach
wynosi³ w 2011 r. odpowiednio 0,9%, 0,6% i 0,4% (tab. 5.7–5.8).
Tabela 5.8. Udzia³ procentowy zachorowañ na nowotwory z³oœliwe wg p³ci i dzielnic Warszawy.
Warszawa 2009–2011
Mê¿czyŸni
Kobiety
Dzielnica Warszawy
2009
2010
2011
2009
2010
2011
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Bemowo
7,0
6,4
5,7
5,3
5,6
6,3
Bia³o³êka
2,1
2,5
2,5
2,0
2,3
2,3
Bielany
7,3
8,5
8,0
7,7
7,5
8,1
M.st. Warszawa
Mokotów
15,9
15,5
15,2
16,1
15,7
16,4
Ochota
5,5
5,9
5,5
5,6
5,7
5,5
Praga-Po³udnie
9,4
11,0
10,6
11,5
10,6
10,9
Praga-Pó³noc
4,2
3,9
4,7
5,3
4,9
4,4
Rembertów
1,0
1,1
1,3
0,8
1,1
0,9
Œródmieœcie
9,0
9,0
9,1
10,2
9,5
10,7
Targówek
7,6
7,8
8,5
7,2
6,4
6,7
Ursus
2,9
2,9
2,6
2,5
2,3
2,4
Ursynów
7,7
6,9
7,9
6,7
7,7
5,9
Wawer
3,5
2,9
3,4
3,6
2,8
3,6
Weso³a
0,5
0,4
0,6
0,5
0,2
0,4
Wilanów
1,0
1,0
0,7
0,7
0,9
0,6
W³ochy
2,1
2,6
2,6
2,1
2,5
1,8
Wola
9,6
9,2
8,4
9,1
10,8
9,7
¯oliborz
3,5
2,6
2,8
3,1
3,4
3,5
Wspó³czynniki zachorowalnoœci na n.z. ogó³em, odnosz¹ce liczbê zachorowañ na n.z. do liczby mieszkañców poszczególnych dzielnic Warszawy wed³ug p³ci pokazuj¹ inny obraz zró¿nicowania poziomu zachorowalnoœci na n.z. w 2011 r. w tych dzielnicach (ryc. 5.11–5.12).
I tak, w populacji mê¿czyzn w Warszawie w 2011 r. najwy¿szy poziom zachorowalnoœci na n.z.
ogó³em wykazywa³y dzielnice: Praga-Pó³noc, W³ochy, Rembertów, Targówek, Œródmieœcie
i Ochota, dla których standaryzowany wspó³czynnik zachorowalnoœci na n.z. w 2011 r. wynosi³
odpowiednio: 273,0, 267,7, 248,8, 247,2, 243,0 i 237,8 zachorowañ na n.z. na 100 000 mê¿czyzn.
Najni¿szy poziom zachorowalnoœci wystêpowa³ w dzielnicach: Wilanów i Weso³a, dla których
standaryzowany wspó³czynnik zachorowalnoœci na n.z. wynosi³ odpowiednio 133,8 i 116,9 zachorowañ na 100 000 mê¿czyzn (tab. 5.9, ryc. 5.11).
114
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Tabela 5.9. Zachorowania na nowotwory z³oœliwe ogó³em wg dzielnic. Mê¿czyŸni, Warszawa 2011 r.
Liczby
Dzielnica Warszawy
M.st. Warszawa
Bemowo
Bia³o³êka
Bielany
Mokotów
Ochota
Praga-Po³udnie
Praga-Pó³noc
Rembertów
Œródmieœcie
Targówek
Ursus
Ursynów
Wawer
Weso³a
Wilanów
W³ochy
Wola
¯oliborz
Wspó³czynnik
bezwzgl.
%
3073
176
77
245
466
170
325
144
40
279
261
81
242
106
17
21
80
258
85
100,0
5,7
2,5
8,0
15,2
5,5
10,6
4,7
1,3
9,1
8,5
2,6
7,9
3,4
0,6
0,7
2,6
8,4
2,8
surowy
standaryz.
na 100 000
393,2
324,8
171,9
404,2
469,5
442,3
400,0
445,9
359,8
509,4
459,0
325,3
355,7
325,0
156,3
195,2
450,5
419,0
396,8
217,7
212,9
188,9
198,0
218,9
237,8
209,8
273,0
248,8
243,0
247,2
223,0
224,8
181,8
116,9
133,8
267,7
202,5
190,6
Ryc. 5.11. Zachorowania na nowotwory z³oœliwe ogó³em wg dzielnic. Mê¿czyŸni, Warszawa 2011 r.
W populacji kobiet w Warszawie w 2011 r. najwy¿szy poziom zachorowalnoœci na n.z. ogó³em
wykazywa³y dzielnice: Praga-Pó³noc, Bemowo, Œródmieœcie, Mokotów, Wawer, Wola, ¯oliborz,
dla których standaryzowany wspó³czynnik zachorowalnoœci na n.z. w 2011 r. wynosi³ odpowied-
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
115
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
nio: 220,7, 215,1, 212,2, 205,2, 201,7, 201,6 i 199,4 zachorowañ na 100 000 kobiet. Najni¿szy poziom zachorowalnoœci wystêpowa³ w dzielnicach: Wilanów i Weso³a, dla których standaryzowany wspó³czynnik zachorowalnoœci na n.z. wynosi³ odpowiednio 107,0 i 73,4 zachorowañ na
100 000 kobiet (tab. 5.10, ryc. 5.12).
Tabela 5.10. Zachorowania na nowotwory z³oœliwe ogó³em wg dzielnic. Kobiety, Warszawa 2011 r.
Liczby
Dzielnica Warszawy
M.st. Warszawa
Bemowo
Bia³o³êka
Bielany
Mokotów
Ochota
Praga-Po³udnie
Praga-Pó³noc
Rembertów
Œródmieœcie
Targówek
Ursus
Ursynów
Wawer
Weso³a
Wilanów
W³ochy
Wola
¯oliborz
bezwzgl.
%
3532
223
82
287
579
196
384
154
33
377
236
86
208
127
13
20
62
342
123
100,0
6,3
2,3
8,1
16,4
5,5
10,9
4,4
0,9
10,7
6,7
2,4
5,9
3,6
0,4
0,6
1,8
9,7
3,5
surowy
383,2
365,8
165,0
398,2
476,0
419,1
394,3
410,8
272,9
550,8
356,6
303,5
269,6
346,0
111,6
165,4
307,2
450,5
458,4
Wspó³czynnik
standaryz.
na 100 000
193,8
215,1
155,5
192,3
205,2
178,9
191,0
220,7
159,9
212,2
187,9
181,3
168,2
201,7
73,4
107,0
172,3
201,6
199,4
Ryc. 5.12. Zachorowania na nowotwory z³oœliwe ogó³em wg dzielnic. Kobiety, Warszawa 2011 r.
116
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
5.1.5. Struktura stadiów zaawansowania choroby nowotworowej u chorych na
wybrane najczêstsze nowotwory z³oœliwe w Warszawie w latach 1999–2011
Istotn¹ miarê efektywnoœci zwalczania nowotworów z³oœliwych stanowi struktura stadiów zaawansowania nowotworów w momencie rozpoznania choroby. W Mazowieckim Rejestrze Nowotworów przeprowadzono analizê struktury stadiów zaawansowania najczêstszych n.z. w Warszawie w latach 1999 i 2011 w podziale na: stadium miejscowe (choroba nowotworowa ograniczona do miejsca powstania), stadium regionalne (choroba rozprzestrzeniona w najbli¿szym otoczeniu, z zajêciem okolicznych wêz³ów ch³onnych) oraz stadium uogólnione (wystêpowanie odleg³ych przerzutów). Ogólnie mo¿na przyj¹æ, ¿e stadium miejscowe oznacza odpowiednio I stopieñ, stadium regionalne II i III stopieñ, a stadium uogólnione IV stopieñ klinicznego zaawansowania choroby nowotworowej.
W populacji mê¿czyzn w Warszawie w latach 1999–2011 w odniesieniu do n.z. okrê¿nicy obserwowano korzystny znaczny spadek odsetka nowotworów wykrywanych w stadium uogólnionym, z 34,3% do 18,2% odpowiednio w 1999 r. i 2011 r. (ryc. 5.13). Jednoczeœnie obserwowano
wzrost odsetka n.z. okrê¿nicy wykrywanych w stadium regionalnym, z 28,7% do 37,5% odpowiednio w 1999 r. i 2011 r. Stwierdzono tak¿e niewielki wzrost odsetka n.z. okrê¿nicy wykrywanych w stadium miejscowym, z 31,0% do 33,9% (ryc. 5.13).
W odniesieniu do n.z. odbytnicy w populacji mê¿czyzn w Warszawie zmiany odsetka n.z. wykrywanych w stadium regionalnym i uogólnionym by³y nieznaczne, odnotowano jedynie niewielki wzrost odsetka n.z. odbytnicy wykrywanych w stadium miejscowym, z 32,9% do 36,1% odpowiednio w 1999 r. i 2011 r. (ryc. 5.14).
Ryc. 5.13. Zachorowania na n.z. okrê¿nicy wg stadium zaawansowania (%). Mê¿czyŸni, Warszawa 1999 r. i 2011 r.
Ryc. 5.14. Zachorowania na n.z. odbytnicy wg stadium zaawansowania (%). Mê¿czyŸni, Warszawa 1999 r. i 2011 r.
W przypadku n.z. prostaty w 2011 r. nast¹pi³ korzystny wyraŸny wzrost odsetka nowotworów
wykrywanych w stadium miejscowym (32,5% w 1999 r., 59,5% w 2011 r.), wzrost odsetka n.z.
rozpoznawanych w stadium regionalnym (21,6% w 1999 r., 26,4% w 2011 r.) oraz spadek odsetka n.z. wykrywanych dopiero w stadium uogólnionym (13,4% w 1999 r., 8,8% w 2011 r.)
(ryc. 5.15).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
117
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
W populacji kobiet w Warszawie w latach 1999–2011 obserwowano niewielki spadek odsetka
n.z. okrê¿nicy wykrywanych w stadium uogólnionym, z 26,6% do 24,4% oraz korzystny spadek
odsetka n.z. okrê¿nicy wykrywanych w stadium regionalnym, z 32,1% do 25,4%, odpowiednio
w 1999 r. i 2011 r. Stwierdzono tak¿e znaczny wzrost odsetka n.z. okrê¿nicy rozpoznawanych
w stadium miejscowym, odpowiednio z 26,1% do 37,6%, odpowiednio w 1999 r. i 2011 r.
(ryc. 5.16).
Podobnie, jak u mê¿czyzn, zmiany odsetków n.z. odbytnicy wykrywanych w miejscowym i regionalnym stadium zaawansowania by³y u kobiet niewielkie. Wyj¹tek stanowi³ korzystny spadek
odsetka n.z. rozpoznawanych w stadium uogólnionym, z 26,5% do 14,2% w 2011 r. (ryc. 5.17).
W przypadku n.z. piersi u kobiet obserwowano korzystny wyraŸny wzrost odsetka nowotworów wykrywanych w stadium miejscowym, który wzrós³ z 28,8% w 1999 r. do 55,0% w 2011 r.,
Podobnie pozytywny by³ spadek odsetka nowotworów wykrywanych w stadium regionalnym,
z 60,9% do 32,3% oraz niewielki spadek odsetka nowotworów wykrywanych w stadium uogólnionym, z 5,8% do 5,1%, odpowiednio w 1999 r. i 2011 r. (ryc. 5.18).
Nowotwory z³oœliwe piersi wykryte w 2011 r. w stadium przedinwazyjnym (in situ), stanowi³y
8,5% inwazyjnych n.z. piersi u kobiet (924 zachorowania na inwazyjnego raka piersi versus 79 zachorowañ na przedinwazyjnego raka piersi).
Ryc. 5.15. Zachorowania na n.z. prostaty wg stadium zaawansowania (%). Mê¿czyŸni, Warszawa 1999 r. i 2011 r.
1999
50
32,5
32,5
21,6
20
30
26,4
8,8
miejscowe regionalne uogólnione
stadium zaawansowania
5,3
awansowania (%). Kobiety, Warszawa 1999 r. i 2011 r.
0
34,1
36,9
2011
118
24,4
miejscowe regionalne uogólnione
stadium zaawansowania
60
35,6 34,0
brak
55,0
1999
60,9
2011
50
26,5
40
%
14,9
14,2
10
0
26,6
15,1 12,7
70
1999
%
20
25,4
Ryc. 5.18. Zachorowania na n.z. piersi wg stadium zaawansowania (%). Kobiety, Warszawa 1999 r. i 2011 r.
50
30
32,1
26,1
10
brak
Ryc. 5.17. Zachorowania na n.z. odbytnicy wg stadium za-
2011
37,6
20
13,4
10
40
1999
%
%
50
2011
40
30
0
awansowania (%). Kobiety, Warszawa 1999 r. i 2011 r.
59,5
60
40
Ryc. 5.16. Zachorowania na n.z. okrê¿nicy wg stadium za-
3,8
miejscowe regionalne uogólnione
stadium zaawansowania
brak
30
28,8
32,3
20
10
0
5,8 5,1
miejscowe regionalne uogólnione
stadium zaawansowania
4,6 7,7
brak
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
W przypadku n.z. szyjki macicy obserwowano spadek odsetka nowotworów wykrywanych
w stadium miejscowym, z 29,4% w 1999 r. do
70
64,2
1999
2011
24,9% w 2011 r., istotny spadek odsetka n.z.
60
55,6
rozpoznawanych w stadium regionalnym, od50
powiednio z 64,2% do 55,6% oraz niekorzystny
40
wzrost odsetka nowotworów wykrywanych
29,4
30
24,8
w stadium uogólnionym, z 6,0% do 9,8%
20
(ryc. 5.19). Dane te wskazuj¹, ¿e sytuacja w za9,8
9,8
10
6,0
kresie zwalczania n.z. szyjki macicy jest nadal
0,5
0
miejscowe regionalne uogólnione
brak
niekorzystna.
stadium zaawansowania
Dziêki ogólnopolskiemu programowi skryningowemu, opartemu o profilaktyczne badania
cytologiczne, n.z. szyjki macicy wykryte w stadium przedinwazyjnym (in situ) stanowi³y 24,8% inwazyjnych n.z. szyjki macicy zarejestrowanych w Warszawie w 2011 r. (133 zachorowania na inwazyjnego raka szyjki macicy versus 33 zachorowania na przedinwazyjnego raka szyjki macicy).
Ryc. 5.19. Zachorowania na n.z. szyjki macicy wg stadium
%
zaawansowania (%). Kobiety, Warszawa 1999 r. i 2011 r.
5.1.6. WskaŸniki 5-letnich wzglêdnych prze¿yæ chorych na nowotwory z³oœliwe
w Warszawie w latach 1963–2006
Wczesne wykrywanie nowotworów jest bardzo istotne, poniewa¿ dziêki temu zwiêksza siê
szansa na ich wyleczenie i poprawê wskaŸników prze¿yæ chorych na nowotwory z³oœliwe.
Ogólnie mo¿na przyj¹æ, ¿e szansa prze¿ycia 5 lat przez chorych na n.z. zale¿y od umiejscowienia nowotworu. W Warszawie w latach 2005–2006 wskaŸnik 5-letnich wzglêdnych prze¿yæ dla
mê¿czyzn chorych na n.z. waha³ siê od 94,8% w przypadku n.z. j¹dra do 6,6% dla n.z. prze³yku,
natomiast dla kobiet chorych na n.z. od 93,6% w przypadku n.z. tarczycy do 6,3% dla n.z. pêcherzyka ¿ó³ciowego (ryc. 5.20–5.21).
W latach 1963–2006 stwierdzono w Warszawie istotn¹ poprawê szansy prze¿ycia 5 lat dla chorych na n.z. ogó³em dla mê¿czyzn z 23,8% do 42,9%, a dla kobiet z 43,6% do 53,7%, odpowiednio w latach 1963–1968 i 2005–2006 (tab. 5.11–5.12).
WyraŸn¹ poprawê szansy prze¿ycia 5 lat zaobserwowano w odniesieniu do mê¿czyzn chorych
na n.z.: prostaty, j¹dra, nerki, odbytnicy oraz ch³oniaki Hodgkina i szpiczaka mnogiego. W przypadku pozosta³ych n.z. szansa prze¿ycia 5 lat przez chorych nie zmieni³a siê lub nawet zmala³a,
tylko w przypadku niektórych nowotworów stwierdzono niewielk¹ poprawê odsetka prze¿yæ
(tab. 5.11).
Najwiêkszy wzrost odsetka 5-letnich wzglêdnych prze¿yæ w populacji mê¿czyzn w Warszawie
obserwowano w odniesieniu do chorych na: n.z. prostaty (9,9% w latach 1963–2008, 71,1% w latach 2005–2006), ch³oniaki Hodgkina (32,8% w latach 1963–1968, 82,9% w latach 2005–2006),
n.z. nerki (22,6% w latach 1963–2008, 51,8% w latach 2005–2006), n.z. j¹dra (54,4% w latach
1963–1968, 94,8% w latach 2005–2006), n.z. odbytnicy (22,1% w latach 1963–1968, 48,4% w latach 2005–2006), szpiczaka mnogiego (22,7% w latach 1963–1968, 41,8% w latach 2005–2006)
(tab. 5.11)
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
119
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Ryc. 5.20. Wzglêdne 5-letnie prze¿ycia chorych na najczêstsze nowotwory z³oœliwe (%). Mê¿czyŸni, Warszawa 2005–2006
Tabela 5.11. Wzglêdne 5-letnie prze¿ycia chorych na najczêstsze nowotwory z³oœliwe (%). Mê¿czyŸni, Warszawa
1963-8, 1979-81, 1983-4, 1987-8, 1991-2, 1999-2000, 2003-4, 2005-6
M.Kl.Ch.X
C00-96
C62
C81
C44
C61
C91
C43
C64
C32
C19-21
C67
C18
C82-85
C90
C16
C92
C23
C71
C22
C25
C34
C15
120
Umiejscowienie
nowotworu
ogó³em
j¹dro
ch³oniaki Hodgkina
skóra
prostata
bia³aczka limfatyczna
czerniak skóry
nerka
krtañ
odbytnica
pêcherz moczowy
okrê¿nica
ch³oniaki nieziarnicze
szpiczak mnogi
¿o³¹dek
bia³aczka szpikowa
pêcherzyk ¿ó³ciowy
mózg
w¹troba
trzustka
p³uco
prze³yk
Lata
1963-68
23,8
54,4
32,8
98,4
9,9
–
41,9
22,6
47,8
22,1
41,7
30,8
–
22,7
9,3
–
6,1
26,2
5,6
5,9
7,5
5,5
1979-81
1983-84
–
51,9
64,2
100,0
41,6
42,2
45,9
33,0
51,1
31,8
37,1
39,7
29,6
–
9,8
20,6
6,3
25,3
1,4
6,2
10,2
2,9
–
71,4
60,5
100,0
32,3
52,3
43,4
24,8
55,8
28,9
31,8
29,4
35,9
24,8
9,2
7,2
10,6
14,9
2,1
4,2
6,8
7,7
1987-88
–
70,1
69,3
91,1
36,6
41,0
43,8
45,7
54,0
24,0
42,9
30,8
32,5
25,3
11,4
5,2
7,0
18,6
3,2
7,1
6,4
1,8
1991-92
28,5
79,8
79,3
100,0
46,9
31,1
47,6
49,0
47,4
26,4
49,9
35,6
33,7
0,0
12,6
7,8
6,9
19,9
3,4
2,5
6,5
3,8
1999-00
2003-04
2005-06
34,9
82,5
75,7
76,1
62,8
59,5
52,2
46,3
49,6
38,2
51,8
36,8
43,3
26,9
13,7
25,8
9,7
22,6
11,4
3,7
7,3
8,2
40,6
93,5
88,7
79,2
72,8
48,2
49,6
52,7
53,2
39,7
46,7
40,1
45,7
32,2
14,1
17,9
9,7
12,0
8,4
6,4
6,5
5,2
42,9
94,8
82,9
81,9
71,1
62,9
55,7
51,8
50,9
48,4
44,0
43,4
41,8
41,8
15,6
15,6
14,1
12,7
9,3
8,9
7,8
6,6
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
W odniesieniu do kobiet chorych na n.z. wyraŸn¹ poprawê szansy prze¿ycia 5 lat zaobserwowano w odniesieniu do kobiet chorych na n.z.: tarczycy, piersi, okrê¿nicy, odbytnicy oraz czerniaka skóry, ch³oniaki Hodgkina i ch³oniaki nieziarnicze. W przypadku pozosta³ych n.z. szansa prze¿ycia 5 lat dla kobiet chorych na n.z. nie zmieni³a siê lub nawet zmala³a, jak np. dla kobiet chorych na
n.z. szyjki macicy; jedynie w przypadku niektórych nowotworów stwierdzono niewielk¹ poprawê
odsetka prze¿yæ (tab. 5.12).
Najwiêkszy wzrost odsetka 5-letnich prze¿yæ wzglêdnych w populacji kobiet chorych na n.z. obserwuje siê w odniesieniu do kobiet chorych na: ch³oniaki Hodgkina (46,6% w latach 1963–1968,
79,9% w latach 2005–2006), n.z. piersi (49,3% w latach 1963–1968, 78,7% w latach 2005–2006), n.z.
tarczycy (54,6% w latach 1963–1968, 93,6% w latach 2005–2006), n.z. okrê¿nicy (24,7% w latach
1963–1968, 48,7% w latach 2005–2006), n.z. odbytnicy (31,5% w latach 1963–1968, 50,2% w latach
2005–2006) oraz ch³oniaki nieziarnicze (29,2% w latach 1979–1981, 50,9% w latach 2005–2006). Na
uwagê zas³uguje niekorzystne pogorszenie wskaŸnika prze¿yæ w odniesieniu do n.z. szyjki macicy
(63,4% w latach 1963–1968, 51,7% w latach 2005–2006) (tab. 5.12).
Tabela 5.12. Wzglêdne 5-letnie prze¿ycia chorych na najczêstsze nowotwory z³oœliwe (%).
Kobiety, Warszawa 1963-8, 1979-81, 1983-4, 1987-8, 1991-2, 1999-2000, 2003-4, 2005-6
M.Kl.Ch.X
Umiejscowienie
nowotworu
Lata
1963-68
1979-81
1983-84
1987-88
1991-92
1999-00
2003-04
2005-06
C00-96
ogó³em
43,6
–
–
–
47,8
47,9
53,0
53,7
C73
tarczyca
54,6
52,9
55,4
70,6
65,1
91,8
93,2
93,6
C44
skóra
100,0
100,0
100,0
99,3
100,0
80,3
86,0
83,4
C81
ch³oniaki Hodgkina
46,6
69,6
73,7
77,1
84,5
73,5
95,7
79,9
C50
pierœ
49,3
58,7
60,1
65,5
77,7
75,2
77,3
78,7
C43
czerniak skóry
59,1
64,3
61,9
64,1
62,5
64,7
68,2
77,3
C54
trzon macicy
65,2
75,1
70,8
76,6
75,8
68,2
75,0
75,0
C91
bia³aczka limfatyczna
–
–
27,4
34,9
40,0
60,4
46,6
63,9
C32
krtañ
44,0
41,9
52,3
53,0
59,2
43,2
68,2
61,8
C64
nerka
38,3
29,2
37,5
44,1
51,6
52,9
59,7
53,6
C53
szyjka macicy
63,4
48,3
56,7
56,9
62,2
47,9
49,6
51,7
C82-85
ch³oniaki nieziarnicze
–
29,2
32,9
28,7
22,1
41,0
43,8
50,9
C19-21
odbytnica
31,5
30,8
34,5
33,2
46,7
41,7
49,9
50,2
C67
pêcherz moczowy
34,5
26,0
36,6
33,9
53,4
49,0
51,2
48,7
C18
okrê¿nica
24,7
29,6
32,4
32,4
42,0
40,3
48,1
48,7
C56
jajnik
29,4
37,3
34,4
34,7
42,0
33,2
28,7
35,3
C90
szpiczak mnogi
22,5
12,9
16,5
8,7
2,6
34,8
34,4
33,1
C92
bia³aczka szpikowa
–
13,3
5,4
13,8
9,8
15,5
25,1
30,1
C16
¿o³¹dek
10,6
11,8
14,7
9,8
20,0
16,6
23,9
18,7
C71
mózg
25,9
24,9
14,5
19,1
25,7
17,5
23,0
18,0
C22
w¹troba
4,6
2,9
2,0
–
5,3
3,5
10,1
11,5
C15
prze³yk
10,6
3,3
–
0,0
11,8
0,0
4,0
9,6
C34
p³uco
12,4
12,7
6,2
9,0
7,2
8,6
9,8
9,2
C25
trzustka
4,6
3,8
1,8
2,4
3,7
4,4
7,4
6,7
C23
pêcherzyk ¿ó³ciowy
4,7
5,1
3,8
2,9
9,7
8,2
8,6
6,3
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
121
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Ryc. 5.21. Wzglêdne 5-letnie prze¿ycia chorych na najczêstsze nowotwory z³oœliwe (%). Kobiety, Warszawa 2005–2006
5.2. Ocena epidemiologiczna sytuacji w zwalczaniu nowotworów
z³oœliwych w Warszawie
Nowotwory z³oœliwe (n.z.), obok chorób uk³adu kr¹¿enia, od wielu lat stanowi¹ bardzo wa¿ny
problem zdrowotny i spo³eczny w populacji Warszawy. Jest to spowodowane wzrostem zachorowalnoœci na n.z. i umieralnoœci z ich powodu, przy obni¿aniu siê wspó³czynników umieralnoœci
odnoœnie chorób uk³adu kr¹¿enia. U kobiet, ju¿ teraz n.z. stanowi¹ najwa¿niejszy problem medyczny i spo³eczny, a u mê¿czyzn stan¹ siê nim wkrótce, z powodu obni¿ania siê umieralnoœci z powodu chorób uk³adu kr¹¿enia.
Ogólnie mo¿na stwierdziæ, ¿e sytuacja epidemiologiczna w odniesieniu do nowotworów
z³oœliwych w populacji Warszawy jest niekorzystna. W Warszawie w latach 1963–2011 nie stwierdzono wyraŸnej poprawy wskaŸników epidemiologicznych odnoœnie tych chorób. Liczba zachorowañ na n.z. w populacji mê¿czyzn w Warszawie w latach 1963–2011 wzros³a o prawie 170%,
a w populacji kobiet o ponad 110%. Liczba zgonów z powodu n.z. w latach 1963–2011 wzros³a
w populacji mê¿czyzn o ponad 200%, a w populacji kobiet o 160%.
Przewiduje siê, ¿e w najbli¿szych latach w populacji Warszawy utrzyma siê wysoki poziom zarówno liczby zachorowañ na n.z., jak i liczby zgonów z powodu n.z., w zwi¹zku z przewidywanym
wzrostem liczby mieszkañców Warszawy w starszych grupach wieku i z uwagi na znan¹ zale¿noœæ miêdzy zachorowalnoœci¹ na n.z., a wiekiem cz³onków populacji.
122
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Na podstawie oszacowañ, przeprowadzonych w Mazowieckim Rejestrze Nowotworów na
podstawie aktualnej bazy danych, mo¿na za³o¿yæ, ¿e w 2020 r. liczba zachorowañ na n.z. ogó³em
w Warszawie mo¿e wynosiæ prawie 9000. Bior¹c pod uwagê œredni¹ d³ugoœæ rozwoju n.z., któr¹
ocenia siê na 20 lat – dla nowotworów litych (np. rak piersi, szyjki macicy) i na oko³o 6 lat – dla nowotworów uk³adowych (bia³aczki, ch³oniaki), mo¿na przyj¹æ, ¿e zachorowalnoœæ na n.z. w Warszawie w najbli¿szych latach jest ju¿ zdeterminowana.
Na poziom umieralnoœci z powodu n.z. pozytywny wp³yw mo¿e mieæ wdro¿enie programów
wczesnego wykrywania nowotworów, nowoczesna diagnostyka i skuteczne ich leczenie oraz odpowiednia opieka nad chorymi po leczeniu. Jeœli ww. elementy profilaktyki pierwotnej, wtórnej
i trzeciorzêdowej bêd¹ funcjonowaæ efektywnie, to przy wykorzystaniu istniej¹cego potencja³u
w zwalczaniu n.z. w Warszawie, umieralnoœæ z powodu tych chorób w przysz³oœci nie wzroœnie,
nawet mimo wzrostu zachorowalnoœci, na co ju¿ obecnie wskazuje obni¿anie siê wspó³czynników umieralnoœci z powodu n.z. u obu p³ci (tab. 5.2).
Najprostsz¹ miarê oceny sytuacji w zwalczaniu nowotworów w danej populacji stanowi wskaŸnik wyleczalnoœci, okreœlany na podstawie liczby zgonów i liczby zachorowañ na n.z. Obecnie
wskaŸniki wyleczalnoœci w odniesieniu do n.z. ogó³em w Warszawie w 2011 r. u mê¿czyzn (0,3)
i kobiet (0,5) s¹ niskie i oznaczaj¹, ¿e spoœród osób, które zachoruj¹ na nowotwór z³oœliwy w Warszawie, szanse na trwa³e wyleczenie ma jeden mê¿czyzna na trzech i jedna kobieta na dwie.
5.2.1. Mo¿liwoœci i perspektywy poprawy obecnej sytuacji
Na podstawie przeprowadzonych w Mazowieckim Rejestrze Nowotworów analiz epidemiologicznych ocenia siê, ¿e œrednio co czwarty mieszkaniec Warszawy choruje na nowotwór z³oœliwy.
Spoœród 1,7 mln mieszkañców Warszawy (2011 r.) na n.z. zachorowa³o w 2011 r. ponad 6,6 tys.
osób. Dane epidemiologiczne pokazuj¹, ¿e konieczne s¹ nadal starania o podejmowanie zdecydowanych dzia³añ, które wp³ynê³yby na poprawê wykrywalnoœci i wyleczalnoœci n.z. w populacji
Warszawy.
Najskuteczniejszym i zarazem najtañszym dzia³aniem, które umo¿liwi zmianê niekorzystnej
obecnie sytuacji epidemiologicznej jest wczesne wykrywanie nowotworów, poniewa¿ leczenie
nowotworów we wczesnych stopniach zaawansowania stwarza chorym na n.z. wiêcej szans na
wyleczenie i jest wielokrotnie tañsze (7–10 razy) ni¿ nowotworów bardziej zaawansowanych. Nale¿y np. w szerszym zakresie wdra¿aæ skuteczne programy badañ przesiewowych, które pozwalaj¹ na wykrywanie nowotworów w jak najwczeœniejszym stadium zaawansowania, umo¿liwiaj¹c
tym samym wdro¿enie bardziej skutecznego leczenia, a w ostatecznym efekcie zmniejszenie
umieralnoœci z powodu n.z.
W ramach profilaktyki wtórnej czyli wczesnego wykrywania n.z. u kobiet prowadzony jest ju¿
od kilku lat w Warszawie, w ramach ogólnopolskiego programu profilaktyki raka piersi i raka szyjki macicy, populacyjny skryning raka piersi, w oparciu o przesiewowe badania mammograficzne
oraz skryning raka szyjki macicy w oparciu o badania cytologiczne; oba programy s¹ finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
123
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
W skryningu raka piersi w Warszawie uczestniczy³o odpowiednio w 2009 r. – 22, 2010 r. – 21,
2011 r. – 22 œwiadczeniodawców badañ mammograficznych. W skryningu raka szyjki macicy
w Warszawie uczestniczy³o w 2009 r. – 55, 2010 r. – 50, 2011 r. – 52 œwiadczeniodawców badañ
cytologicznych.
Liczba badañ mammograficznych wykonanych w skryningu raka piersi u kobiet w wieku
50–69 lat w Warszawie wynosi³a odpowiednio w 2009 r. – 9377, 2010 r. – 36 402, 2011 r. – 15 590
(tab. 5.13). Zwraca uwagê du¿a rozpiêtoœæ odsetka badañ mammograficznych wykonanych
u mieszkanek ró¿nych dzielnic Warszawy. Przyk³adowo, w 2011 r. badania mammograficzne wykonane u mieszkanek Pragi-Po³udnie, Mokotowa i Ursynowa stanowi³y odpowiednio 14,9%,
14,5% i 12,9% wszystkich badañ wykonanych w skryningu raka piersi u kobiet w Warszawie, natomiast najni¿sze odsetki cechowa³y peryferyjne i mniej zaludnione gminy: W³ochy (1,7%), Ursus
(1,6%), Rembertów (1,3%), Wilanów (1,2%) i Weso³a (1,1%) (tab. 5.13, ryc. 5.22).
Tabela 5.13. Badania mammograficzne wykonane w skryningu raka piersi. Kobiety, Warszawa 2009–2011
Rok
2009
Dzielnica Warszawy
2010
2011
liczba
badañ
%
liczba
badañ
%
liczba
badañ
%
M.st. Warszawa
9 377
100,0
36 402
100,0
15 590
100,0
Bemowo
1 070
11,4
2 624
7,2
1 442
9,2
Bia³o³êka
304
3,2
1 509
4,1
652
4,2
Bielany
1 049
11,2
2 841
7,8
1 464
9,4
Mokotów
1 113
11,9
4 173
11,5
2 008
12,9
231
2,5
965
2,7
629
4,0
Ochota
Praga-Po³udnie
1 123
12,0
4 065
11,2
2 263
14,5
Praga-Pó³noc
314
3,3
1 307
3,6
641
4,1
Rembertów
133
1,4
618
1,7
207
1,3
Œródmieœcie
677
7,2
3 159
8,7
809
5,2
Targówek
797
8,5
3 112
8,5
1 070
6,9
Ursus
135
1,4
946
2,6
256
1,6
Ursynów
921
9,8
4 771
13,1
1 465
9,4
Wawer
384
4,1
1 773
4,9
600
3,8
Weso³a
64
0,7
342
0,9
173
1,1
Wilanów
113
1,2
419
1,2
180
1,2
W³ochy
151
1,6
508
1,4
250
1,6
Wola
510
5,4
2 276
6,3
1 105
7,1
¯oliborz
278
3,0
959
2,6
376
2,4
Liczba badañ cytologicznych wykonanych u kobiet w wieku 25–59 lat w skryningu raka szyjki
macicy w Warszawie wynosi³a odpowiednio w 2009 r. – 23 762, 2010 r. – 24 186, 2011 r. – 21 552
(tab. 5.14).
124
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Ryc. 5.22. Badania mammograficzne wykonane w skryningu raka piersi. Kobiety, Warszawa 2011 r.
Tabela 5.14. Badania cytologiczne wykonane w skryningu raka szyjki macicy. Kobiety, Warszawa 2009–2011 r.
Rok
Dzielnica Warszawy
2009
2010
2011
liczba badañ
%
liczba badañ
%
liczba badañ
%
23 762
100,0
24 186
100,0
21 552
100,0
Bemowo
2049
8,6
2014
8,3
1863
8,6
Bia³o³êka
1496
6,3
1717
7,1
1607
7,5
Bielany
1710
7,2
1995
8,2
1753
8,1
Mokotów
3631
15,3
2100
8,7
2333
10,8
M.st. Warszawa
Ochota
712
3,0
562
2,3
526
2,4
Praga-Po³udnie
1630
6,9
1832
7,6
1415
6,6
Praga-Pó³noc
1297
5,5
1036
4,3
1087
5,0
Rembertów
249
1,0
279
1,2
223
1,0
Œródmieœcie
2303
9,7
2169
9,0
1999
9,3
Targówek
1850
7,8
2101
8,7
1735
8,1
368
1,5
449
1,9
498
2,3
Ursus
Ursynów
3260
13,7
3647
15,1
2336
10,8
Wawer
957
4,0
1378
5,7
1378
6,4
Weso³a
186
0,8
233
1,0
257
1,2
Wilanów
357
1,5
282
1,2
229
1,1
W³ochy
274
1,2
304
1,3
383
1,8
Wola
952
4,0
1558
6,4
1518
7,0
¯oliborz
481
2,0
530
2,2
412
1,9
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
125
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Podobnie, jak w przypadku skryningu raka piersi, zwraca uwagê du¿a rozpiêtoœæ odsetka badañ cytologicznych wykonanych u mieszkanek ró¿nych dzielnic Warszawy. Przyk³adowo,
w 2011 r. badania cytologiczne wykonane u mieszkanek Mokotowa i Ursynowa stanowi³y odpowiednio 10,8% wszystkich badañ wykonanych w skryningu raka szyjki macicy w Warszawie, natomiast najni¿sze odsetki cechowa³y peryferyjne i mniej zaludnione gminy: Rembertów (1,0%),
Weso³a (1,2%), W³ochy (1,8%) i Wilanów (1,1%), (tab. 5.14, ryc. 5.23).
Ryc. 5.23. Badania cytologiczne wykonane w skryningu raka szyjki macicy. Kobiety, Warszawa 2011 r.
W odniesieniu do obu skryningów, raka piersi i raka szyjki macicy, mo¿na przypuszczaæ, ¿e obserwowane ró¿nice s¹ zwi¹zane miêdzy innymi ze zró¿nicowan¹ liczb¹ i struktur¹ wieku populacji
kobiet mieszkaj¹cych w ró¿nych dzielnicach Warszawy, jak równie¿ z ró¿nicami spo³eczno-kulturowymi dzielnic „œródmiejskich” i peryferyjnych.
Zachorowalnoœæ na przedinwazyjnego raka piersi i szyjki macicy u kobiet w Warszawie w ostatnich latach roœnie, natomiast zachorowalnoœæ na inwazyjnego raka tych narz¹dów zmniejsza siê,
co jest tendencj¹ korzystn¹ (tab. 5.15). Byæ mo¿e zjawisko to ma zwi¹zek z prowadzonymi programami skryningowymi w zakresie raka piersi i szyjki macicy oraz z intensywn¹ kampani¹ medialn¹,
wp³ywaj¹c¹ na poprawê œwiadomoœci zdrowotnej kobiet i popularyzacjê zachowañ prozdrowotnych, w tym badañ profilaktycznych u kobiet.
126
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Tabela 5.15. ZachorowalnoϾ na inwazyjnego i przedinwazyjnego raka piersi i szyjki macicy.
Kobiety, Warszawa 2009–2011 r.
Wsp. zachorowalnoœci
M.Kl.Ch. X
Ogó³em
%
surowy
standaryz.
nowotwory przedinwazyjne piersi
2009
50
1,3
5,4
3,4
2010
61
1,6
6,6
4,1
2011
79
2,2
8,6
4,9
nowotwory inwazyjne piersi
2009
1039
26,9
112,8
62,9
2010
984
26,1
106,4
58,2
2011
924
26,2
100,3
56,5
nowotwory przedinwazyjne szyjki macicy
2009
37
1,0
4,0
3,1
2010
19
0,5
2,1
1,4
2011
33
0,9
3,6
2,7
2009
147
3,8
16,0
9,8
2010
149
4,0
16,1
9,5
2011
133
3,8
14,4
8,7
nowotwory inwazyjne szyjki macicy
Tabela 5.16. ZachorowalnoϾ na inwazyjnego i przedinwazyjnego raka piersi i szyjki macicy wg grup wieku.
Kobiety, Warszawa 2011 r.
Rak piersi
Rak szyjki macicy
Grupy wieku
inwazyjny
in situ
0–4
inwazyjny
0,0
0,0
0,0
0,0
5–9
0,0
0,0
0,0
0,0
10–14
0,0
0,0
0,0
0,0
15–19
0,0
0,0
0,0
0,0
20–24
0,0
0,0
0,0
1,9
25–29
5,2
0,0
1,3
7,8
30–34
14,3
1,2
6,0
10,7
35–39
20,9
1,4
11,2
12,6
40–44
78,4
4,0
16,1
0,0
45–49
116,7
2,1
19,1
0,0
50–54
165,7
13,9
31,0
9,3
55–59
180,5
24,5
27,1
2,6
60–64
254,0
28,7
36,3
0,0
65–69
325,7
43,6
16,1
0,0
70–74
162,6
4,6
27,5
0,0
75–79
232,4
9,4
16,4
0,0
80–84
133,8
6,1
21,3
0,0
85+
116,6
0,0
16,7
0,0
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
in situ
127
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
Ryc. 5.24. ZachorowalnoϾ na n.z. piersi wg grup wieku. Kobiety, Warszawa 2011 r.
Ryc. 5.25. ZachorowalnoϾ na n.z. szyjki macicy wg grup wieku. Kobiety, Warszawa 2011 r.
WskaŸniki 5-letnich wzglêdnych prze¿yæ kobiet chorych na n.z. piersi w Warszawie bardzo
istotnie zwiêkszy³y siê w ostatnich latach, nie dotyczy to jednak kobiet chorych na n.z. szyjki macicy. Wskazuje to na nadal aktualn¹ potrzebê podejmowania intensywnych dzia³añ w celu poprawy
sytuacji w zakresie wczesnego wykrywania raka szyjki macicy, z uwagi na ww. brak poprawy
wskaŸnika 5-letnich wzglêdnych prze¿yæ kobiet chorych na ten nowotwór; wskaŸnik ten œwiadczy
o niekorzystnej strukturze stadium zaawansowania nowotworu tego narz¹du w momencie rozpoznania choroby.
W Polsce skryningiem raka szyjki macicy objêto kobiety w przedziale wieku 25–59 lat, tj.
m³odsze o 5 lat ni¿ okreœlaj¹ to wytyczne Unii Europejskiej. Jednoczeœnie dane dotycz¹ce
wspó³czynników zachorowalnoœci na n.z. szyjki macicy wed³ug grup wieku w Warszawie
wskazuj¹, ¿e zachorowalnoœæ na inwazyjnego raka szyjki macicy w przedziale wieku 25–39 lat
jest niewielka, natomiast wysoka w przedziale wieku 50–69 lat, dlatego nale¿a³oby rozwa¿yæ
128
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
mo¿liwoœæ zmiany kryteriów wieku okreœlaj¹cych udzia³ w skryningu raka tego narz¹du, dostosowuj¹c je do realiów Polski (tab. 5.16, ryc. 5.25). Wydaje siê to tym bardziej uzasadnione,
¿e kobiety m³ode, w wieku rozrodczym, znacznie czêœciej s¹ badane ginekologicznie, np. przy
okazji ci¹¿y, co istotnie zwiêksza szansê wykrycia u nich ewentualnych zmian nowotworowych szyjki macicy w trakcie rutynowych badañ.
Znaczne mo¿liwoœci poprawy sytuacji epidemiologicznej w zakresie niektórych najczêstszych
nowotworów z³oœliwych zwi¹zane s¹ z programami wykrywczymi, maj¹cymi na celu wczesne
wykrywanie raka prostaty u mê¿czyzn, w oparciu o badanie per rectum i badanie poziomu PSA
oraz raka jelita grubego u obu p³ci, w oparciu o testy na obecnoœæ krwi utajonej i badania kolonoskopowe.
Reasumuj¹c, w celu poprawy obecnej niekorzystnej sytuacji w zwalczaniu nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy nale¿y skoncentrowaæ siê na dzia³aniach profilaktycznych w celu
wczesnego wykrywania nowotworów, czyli rozwoju dzia³añ interwencyjnych, ukierunkowanych
na jak najwczeœniejsze wykrycie choroby nowotworowej i wdro¿enie skutecznego leczenia. Jest
to mo¿liwe zw³aszcza w odniesieniu do n.z. piersi i szyjki macicy u kobiet, n.z. prostaty u mê¿czyzn oraz n.z. jelita grubego u obu p³ci, w odniesieniu do których istniej¹ powszechnie dostêpne,
efektywne, spo³ecznie akceptowane ww. metody badañ, pozwalaj¹ce na identyfikacjê osób potencjalnie chorych na n.z. tych narz¹dów, a jednoczeœnie spe³niaj¹ce kryteria przyjête dla programów skryningowych.
îród³a danych wykorzystanych w opracowaniu:
l dane odnoœnie struktury ludnoœci Warszawy w latach 2009–2011 – Wojewódzki Urz¹d Statystyczny w Warszawie,
l dane odnoœnie zachorowañ na nowotwory z³oœliwe w Warszawie w latach 2009–2011 – Mazowiecki Rejestr Nowotworów z Wojewódzkim Biurem Rejestracji (Zak³ad Epidemiologii
i Prewencji Nowotworów Centrum Onkologii – Instytut w Warszawie),
l dane odnoœnie zgonów z powodu nowotworów z³oœliwych w Warszawie w latach
2009–2011 – Zak³ad – Centrum Monitorowania i Analiz Stanu Zdrowia Ludnoœci (Narodowy
Instytut Zdrowia Publicznego – Pañstwowy Zak³ad Higieny w Warszawie); Krajowy Rejestr
Nowotworów (Zak³ad Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Centrum Onkologii – Instytut w Warszawie),
l dane odnoœnie badañ przesiewowych raka piersi i raka szyjki macicy w Warszawie w latach
2009–2011 – Wojewódzki Oœrodek Koordynuj¹cy Populacyjne Programy Wczesnego Wykrywania Raka Piersi oraz Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy (Zak³ad
Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Centrum Onkologii – Instytut w Warszawie).
Podsumowanie
l Nowotwory z³oœliwe stanowi¹ bardzo wa¿ny problem zdrowotny w populacji Warszawy
u obu p³ci. W 2011 r. zarejestrowano ogó³em 6605 nowych zachorowañ na inwazyjne n.z.
(w zakresie C00-96 wg 10 rewizji M.Kl.Ch.), w tym 3073 zachorowania u mê¿czyzn i 3532 zachorowania u kobiet. Wspó³czynnik standaryzowany zachorowalnoœci na n.z. ogó³em wynosi³ w Warszawie w 2011 r. 217,7 i 193,8, odpowiednio na 100 000 mê¿czyzn i kobiet.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
129
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
l W 2011 r. zarejestrowano ponadto 41 zachorowañ na przedinwazyjne n.z. u mê¿czyzn i odl
l
l
l
l
l
l
l
l
powiednio 155 zachorowañ na przedinwazyjne n.z. u kobiet.
Nowotwory z³oœliwe s¹ drug¹ w kolejnoœci, po chorobach uk³adu kr¹¿enia, przyczyn¹ zgonów w populacji Warszawy. W 2011 r. zarejestrowano ogó³em 4702 zgony z powodu n.z.,
w tym 2381 zgonów u mê¿czyzn i 2321 zgonów u kobiet. Wspó³czynnik standaryzowany
umieralnoœci z powodu n.z. ogó³em wynosi³ w Warszawie w 2011 r. 153,4 i 98,0, odpowiednio na 100 000 mê¿czyzn i kobiet.
Zachorowalnoœæ na nowotwory z³oœliwe wzrasta wraz z wiekiem. U mê¿czyzn chorych na
n.z. w Warszawie w 2011 r. najwy¿szy wspó³czynnik zachorowalnoœci obserwowano w grupie wieku 80–84 lata (2028,6 zachorowañ na 100 000), natomiast u kobiet w grupie wieku
75–79 lat (1093,8 zachorowañ na 100 000).
Umieralnoœæ z powodu nowotworów z³oœliwych równie¿ wzrasta wraz z wiekiem, przy
czym najwy¿sz¹ wartoœæ wspó³czynnika umieralnoœci w Warszawie w 2011 r. obserwowano
u obu p³ci w najstarszej grupie wieku, tj. 85 i wiêcej lat (2654,4 i 1586,6 zgonów odpowiednio na 100 000 mê¿czyzn i kobiet)
Wœród ogó³u nowotworów z³oœliwych zg³oszonych u mê¿czyzn w Warszawie w 2011 r. najczêœciej rejestrowano n.z.: prostaty (21,0%), p³uca (15,9%) i skóry (12,2%). U kobiet najwiêcej zarejestrowano zachorowañ na n.z.: piersi (26,2%), skóry (12,1%) i p³uca (9,3%).
W 2011 r. odsetek zachorowañ na n.z. jelita grubego wynosi³ u mê¿czyzn i kobiet odpowiednio 11,7% i 9,6%.
Najczêstsz¹ przyczyn¹ zgonu z powodu nowotworów z³oœliwych u mê¿czyzn w Warszawie
w 2011 r. by³y n.z.: p³uca (30,1%) i prostaty (9,2%), natomiast u kobiet n.z.: p³uca (19,9%)
i piersi (14,3%). Odsetek zgonów z powodu n.z. jelita grubego wynosi³ u mê¿czyzn i kobiet
odpowiednio 9,8% i 11,3%.
W oparciu o analizê trendów zachorowalnoœci na nowotwory z³oœliwe przewiduje siê w populacji Warszawy dalszy wzrost liczby zachorowañ na n.z., zarówno u mê¿czyzn, jak i u kobiet.
Podobnie przewiduje siê wzrost umieralnoœci z powodu nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy. Istniej¹ jednak mo¿liwoœci zmniejszenia liczby zgonów z powodu n.z.,
w zwi¹zku z wdro¿eniem efektywnych programów skryningowych dla najczêstszych nowotworów z³oœliwych: piersi i szyjki macicy u kobiet, prostaty u mê¿czyzn oraz jelita grubego u obu p³ci. Programy te umo¿liwiaj¹ wczesne wykrywanie nowotworów, jeszcze w fazie
przedinwazyjnej, co z kolei pozwala na wdro¿enie skutecznego leczenia i w koñcowym
efekcie prowadzi do poprawy wskaŸników prze¿yæ chorych na te nowotwory i na n.z.
ogó³em.
W latach 1963–2006 stwierdzono w Warszawie istotn¹ poprawê szansy prze¿ycia 5 lat dla
chorych na n.z. ogó³em zw³aszcza dla mê¿czyzn – z 23,8% do 42,9%, a dla kobiet z 43,6%
do 53,7%, odpowiednio w latach 1963–1968 i 2005–2006.
WyraŸn¹ poprawê szansy prze¿ycia 5 lat, tj. najwiêkszy wzrost wskaŸnika 5-letnich wzglêdnych prze¿yæ, w populacji mê¿czyzn w Warszawie w latach 1963–2006 zaobserwowano
w odniesieniu do mê¿czyzn chorych na n.z.: prostaty, j¹dra, nerki, odbytnicy oraz ch³oniaki
Hodgkina i szpiczaka mnogiego. W przypadku pozosta³ych n.z. szansa prze¿ycia 5 lat przez
130
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
chorych nie zmieni³a siê lub nawet zmala³a, tylko w przypadku niektórych nowotworów
stwierdzono niewielk¹ poprawê wskaŸnika prze¿yæ.
l W odniesieniu do kobiet chorych na n.z. w Warszawie w latach 1963–2006 najwiêkszy
wzrost wskaŸnika 5-letnich prze¿yæ wzglêdnych zaobserwowano w odniesieniu do kobiet
chorych na n.z.: tarczycy, piersi, okrê¿nicy, odbytnicy oraz czerniaka skóry, ch³oniaki Hodgkina i ch³oniaki nieziarnicze. W przypadku pozosta³ych n.z. szansa prze¿ycia 5 lat przez chorych nie zmieni³a siê lub nawet zmala³a, jak np. dla kobiet chorych na n.z. szyjki macicy; jedynie w przypadku niektórych nowotworów stwierdzono niewielk¹ poprawê odsetka prze¿yæ. Na uwagê zas³uguje niekorzystne pogorszenie wskaŸnika prze¿yæ w odniesieniu do
n.z. szyjki macicy (63,4% w latach 1963–1968, 51,7% w latach 2005–2006).
l Szansa prze¿ycia 5 lat przez chorych zale¿y od umiejscowienia nowotworu. Przyk³adowo,
w Warszawie w latach 2005–2006 wskaŸnik 5-letnich wzglêdnych prze¿yæ chorych na n.z.
waha³ siê u mê¿czyzn od 94,8% dla n.z. j¹dra do 6,6% dla n.z. prze³yku, natomiast u kobiet
od 93,6% dla chorych na n.z. tarczycy do 6,3% dla n.z. pêcherzyka ¿ó³ciowego.
5. EPIDEMIOLOGY OF MALIGNANT NEOPLASMS
5. IN THE WARSAW POPULATION
Summary
l Malignant neoplasms pose a significant serious health problem for the population
l
l
l
l
l
of Warsaw for both men and women. In 2011, 6605 new cases of invasive malignant
neoplasms were recorded, including 3073 cases among men and 3532 among women.
In Warsaw in 2011 the incidence of malignant neoplasms standardized rate was 217,7 and
193,8 – for men and women accordingly.
Moreover in 2011, 41 incidences from in situ malignant neoplasms were registered among
men and 155 women accordingly.
Malignant neoplasms are the second, after cardiovascular diseases, causes of deaths in
Warsaw population. In 2011, 4702 deaths caused by malignant neoplasms were registered,
including 2381 among men and 2321 among women. In 2011 mortality standardized rate
for malignant neoplasms was 153,4 and 98,0 – for men and women accordingly.
Morbidity from malignant neoplasms increases with age. In 2011 the highest incidence rate
for males suffering from malignant neoplasms was observed in the age group 80–84
(2028,6 incidences per 100 000), while for females in the age group 75–79 (1093,8
incidences per 100 000).
Mortality caused by malignant neoplasms also increases with age, however mortality rate
in Warsaw in 2011 was, for both genders, the highest in the oldest age group (98,5 and
more).
Among all registered malignant neoplasms in males in Warsaw in 2011, most frequent
were: prostate cancer (21%), lung cancer (15,9%) and skin (12,2%). In females – breast
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
131
Epidemiologia nowotworów z³oœliwych w populacji Warszawy
l
l
l
l
l
l
l
cancer (26,2%), skin cancer (12,1%) and lung cancer (9,3%). In 2011 proportion of large
intestine cancer incidences was in men 11,7% and in women 9,6%.
The most frequent cause of deaths from malignant neoplasms among men in 2011 were:
lung cancer (30,1%) and prostate cancer (9,2%), while in women: lung cancer (19,9%) and
breast cancer (14,3%). Proportion of deaths from large intestine cancer was 9,8% for men
and 11,3% for women accordingly
On the basis of malignant neoplasms incidence trends analysis it is predicted, that there
will be a growing tendency in the malignant neoplasms incidence, both for males and
females.
Similarly, it is predicted that there will be an increase in mortality from malignant
neoplasms. However there is a great possibility to decrease the number of deaths caused
by malignant neoplasms thanks to the implementation of effective screening programmes
for the most frequent cancers: breast and cervical cancer in women, prostate cancer in
men, and bowel cancer in both genders. These programmes enable detection of the
cancer in situ, thus allow foreffective treatment, and at the end improvement in survival
rates in patients suffering from the above cancers and from cancers in general.
In Warsaw in 1963–2006, there was a significant improvement in 5 years’ survival for
persons suffering from malignant neoplasms (especially men in total) from 23,8% to
42,9%, and for women from 43,6% to 53,7%, respectively in 1963–1968 and in 2005–2006
was observed.
In 1963–2006, a marked 5-years improvement in relative survival rate among men suffering
from prostate, nucleus, kidney and rectum cancers, as well as from Hodgkin disease and
multiple myeloma was observed. As for other types of cancers that possibility has not
changed or even decreases. Only in a very few types of malignant neoplasms a very slight
improvement rate was observed.
In 1963–2006, t, there was a marked increase in 5-years relative survival rate for women in
Warsaw suffering from thyroid gland cancer, breast, colon, rectum and melanoma cancers
as well as from Hodgkin disease and non-Hodgkin lymphoma was observed. Only in very
few types of malignant neoplasms a very slight improvement rate was observed. A special
attention should be paid do the worsening rates ofsurvival among women suffering from
uterine cervix cancer (63,4% in 1963-68 and 51,7% in 2005–2006).
A 5-years’ survival depends on cancer site. For example, in Warsaw, in 2005–2006, 5-years’
relative survival rate varies from 94,8% in men with nucleus cancer to 6,6% in esophagus
cancer. In women it varies from 93,6% in thyroid gland cancer to 6,3% in cholecystis
cancer.
132
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
6. ZABURZENIA PSYCHICZNE W POPULACJI
6. MIESZKAÑCÓW WARSZAWY.
6. ROZPOWSZECHNIENIE I ZAPADALNOή
mgr Ludmi³a Boguszewska, mgr Marzena Sowiñska
Instytut Psychiatrii i Neurologii
Materia³ i metoda
Praca ma charakter epidemiologiczny, a jej celem jest przedstawienie rozmiaru rozpowszechnienia i zapadalnoœci zaburzeñ psychicznych w opiece ambulatoryjnej i ca³odobowej oraz dziennej w populacji Warszawy w latach 2008 i 2011 na tle wystêpowania tego zjawiska w populacji
ca³ego kraju. Analizom poddano wspó³czynniki rozpowszechnienia (czyli liczby leczonych pacjentów z zaburzeniami psychicznymi w przeliczeniu na 100 000 ludnoœci okreœlonego obszaru,
wieku i p³ci) oraz wspó³czynnika zapadalnoœci (czyli liczby leczonych po raz pierwszy w ¿yciu pacjentów z zaburzeniami psychicznymi w przeliczeniu na 100 000 ludnoœci okreœlonego obszaru,
wieku i p³ci).
Analizom poœwiêconym opiece ambulatoryjnej pos³u¿y³y roczne sprawozdania zbiorcze
MZ-15 z poszczególnych rodzajów poradni: Poradnia Zdrowia Psychicznego, Poradnia Zdrowia
Psychicznego dla Dzieci i M³odzie¿y, Poradnia dla Osób Uzale¿nionych od Alkoholu i Poradnia dla
Osób Uzale¿nionych od Substancji Psychoaktywnych. Do porównañ z Polsk¹ pos³u¿y³y wydawane przez Instytut Psychiatrii i Neurologii roczniki statystyczne.
Dane z opieki ambulatoryjnej dla Warszawy mog¹ byæ obarczone pewnym b³êdem, ze wzglêdu na brak informacji o miejscu zamieszkania pacjentów. Dane dotycz¹ wszystkich pacjentów leczonych w poradniach na terenie Warszawy, mog¹ zatem równie¿ zawieraæ osoby mieszkaj¹ce
w jej okolicach.
Do analiz poœwiêconych hospitalizacji pos³u¿y³y bazy danych z informacjami o ka¿dym indywidualnym pacjencie – wed³ug zmiennych z karty pacjenta Mz/Szp-11B, umo¿liwiaj¹ce dowolne
konfiguracje zmiennych. S¹ to corocznie gromadzone zbiory ze wszystkich zak³adów opieki
ca³odobowej – szpitali psychiatrycznych, klinik psychiatrycznych, oddzia³ów psychiatrycznych
i odwykowych przy szpitalach ogólnych, oœrodków rehabilitacyjnych dla osób uzale¿nionych od
substancji psychoaktywnych, oœrodków leczenia odwykowego dla uzale¿nionych od alkoholu,
zak³adów „Monar” i zak³adów opiekuñczo-leczniczych. Do analiz wyselekcjonowano pacjentów
zamieszka³ych w Warszawie, bez wzglêdu na to gdzie byli leczeni.
Do analiz poœwiêconych opiece dziennej pos³u¿y³y bazy danych o ka¿dym indywidualnym pacjencie – wed³ug zmiennych z karty pacjenta Mz/Szp-11B. S¹ to corocznie gromadzone zbiory ze
wszystkich oddzia³ów dziennych bez wzglêdu na to, w jakich strukturach organizacyjnych s¹ one
usytuowane.
Kategorie rozpoznañ s¹ zgodne z miêdzynarodow¹ klasyfikacj¹ ICD-10 z 1997 r. – Rozdzia³ V
Zaburzenia Psychiczne i Zaburzenia Zachowania (F00-F99).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
133
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
6.1. Opieka ambulatoryjna
6.1.1. Dostêpnoœæ opieki ambulatoryjnej
W Warszawie ogólna liczba poradni w 2011 r. wynosi³a 140, a wspó³czynnik na 100 000 ludnoœci 8,2. W ca³ej Polsce liczba poradni wynosi³a 2094, a wspó³czynnik na 100 000 ludnoœci 5,4
(tab. 6.1). Wspó³czynnik dostêpnoœci psychiatrycznej opieki ambulatoryjnej dla Warszawy by³
o 52% wy¿szy ni¿ dla ca³ej Polski, co wiêcej dostêpnoœæ ka¿dego rodzaju poradni jest dogodniejsza w Warszawie. Najwiêksza ró¿nica wystêpuje w dostêpnoœci poradni zdrowia psychicznego
dla dzieci i m³odzie¿y – wspó³czynnik prawie trzykrotnie wy¿szy dla Warszawy (tab. 6.1).
Tabela 6.1. Liczba poszczególnych rodzajów poradni w Polsce i w Warszawie w 2011 r.
oraz wspó³czynniki na 100 000 ludnoœci
Polska
Rodzaj poradni
Warszawa
Liczby
bezwzglêdne
Wspó³czynnik
na 100 000
Liczby
bezwzglêdne
Wspó³czynnik
na 100 000
1094
2,8
58
3,4
Poradnie Zdrowia Psychicznego dla Dzieci
i M³odzie¿y
175
0,5
24
1,4
Poradnie Odwykowe dla Uzale¿nionych
od Alkoholu
461
1,2
28
1,6
96
0,2
4
0,3
268
0,7
26
1,5
2094
5,4
140
8,2
Poradnie Zdrowia Psychicznego
Poradnie Profilaktyki Leczenia i Rehabilitacji
dla Osób Uzale¿nionych od Substancji
Psychoaktywnych
Poradnie Psychologiczne
Ogó³em
6.1.2. Zaburzenia psychiczne ogó³em i po raz pierwszy
W populacji mieszkañców Warszawy liczba osób leczonych w psychiatrycznej opiece ambulatoryjnej w latach 2008–2011 wzros³a z ponad 84 tys. do prawie 98 tys. z niewielkim spadkiem
w 2009 r. Wspó³czynnik na 100 000 ludnoœci w 2008 r. wynosi³ 4923,5 a po czterech latach wzrós³
do 5724,9 (o 16%) (tab. 6.2 i 6.3).
W tym samym okresie w ca³ej Polsce liczba leczonych w opiece ambulatoryjnej wynosi³a, odpowiednio w latach 2008 i 2011, 1381 tys. i 1387 tys., a wartoœci wspó³czynników utrzyma³y siê na
podobnym poziomie 3622,0 i 3600,2 (spadek o 0,6%) (tab. 6.4 i 6.5).
Wspó³czynnik rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych rejestrowanych w opiece ambulatoryjnej wœród mieszkañców Warszawy w roku 2008 by³ wy¿szy o 26% ni¿ w ca³ej populacji Polski, a w ci¹gu czterech lat ró¿nica ta pog³êbi³a siê do 37%.
Liczba leczonych mieszkañców Warszawy po raz pierwszy w ¿yciu w roku 2008 wynosi³a
ponad 26 tys. i w ci¹gu nastêpnych lat wzrasta³a sukcesywnie do 33,5 tys. w roku 2011.
Wspó³czynnik na 100 000 mieszkañców w roku 2008 wynosi³ 1531,1 na 100 000 i wzrós³ do
1965,0 na 100 000 w roku 2011 (28%) (tab. 6.6 i 6.7).
134
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
135
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
136
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
137
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
138
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
139
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
140
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
141
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
142
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
W tym samym okresie w Polsce liczba leczonych po raz pierwszy w opiece ambulatoryjnej wynosi³a, odpowiednio w latach 368,6 tys. i 394,8 tys. Wspó³czynnik na 100 000 populacji Polski
wzrós³ z 967,1 do 1024,5 (6%) (tab. 6.8 i 6.9).
Wspó³czynnik zapadalnoœci wœród mieszkañców Warszawy w roku 2008 by³ wy¿szy o 37% ni¿
w ca³ej populacji Polski, a w ci¹gu czterech lat ró¿nica ta pog³êbi³a siê do 48%.
Przy czym, w populacji Warszawy na wzrost wspó³czynnika rozpowszechnienia wp³ywa przede wszystkim znacznie wy¿sza dynamika wzrostu zapadalnoœci – na 16% wzrostu rozpowszechnienia wp³ywa przede wszystkim 28% wzrostu pacjentów trafiaj¹cych do leczenia po raz pierwszy, bowiem w analizowanym okresie wspó³czynnik leczonych wielokrotnie (pacjenci leczeni
równie¿ w poprzednich latach) wzrós³ jedynie o 11% z 3392 do 3760 na 100 000 ludnoœci.
Natomiast na znikomy spadek rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w populacji ca³ej
Polski (o 0,6%) wp³yn¹³ g³ównie spadek dynamiki leczonych wielokrotnie o 3% z 2655 do 2576 na
100 000 ludnoœci, przy jednoczesnym wzroœcie zapadalnoœci o 6%.
Chocia¿ wzrost zapadalnoœci obserwuje siê zarówno w populacji mieszkañców Warszawy jak
i ca³ej Polski, to w porównaniu z populacj¹ Polski w Warszawie jest wy¿sza dynamika nie tylko
rozpowszechniania zaburzeñ psychicznych, ale zw³aszcza zapadalnoœci – pacjentów trafiaj¹cych
co roku do leczenia po raz pierwszy w ¿yciu.
Do naszych analiz epidemiologicznych nie s¹ w³¹czeni pacjenci objêci opiek¹ w poradniach
psychologicznych, zajmuj¹cych siê przede wszystkim psychoterapi¹, bowiem w poradniach tych
przyjmuj¹ przede wszystkim psycholodzy, którzy nie maj¹ uprawnieñ do stawiania diagnoz
wed³ug klasyfikacji psychiatrycznej ICD-10. W Warszawie w 2011 r. w poradniach psychologicznych udzielono pomocy psychologicznej 6873 osobom, a w ca³ym kraju 48 428. Wspó³czynnik
dla Warszawy wyniós³ 402 na 100 000 ludnoœci, a dla ca³ego kraju 126 na 100 000.
6.1.2.1. Rozpowszechnienie i zapadalnoϾ w populacji Warszawy i Polski
Rozpowszechnienie
W 2008 r. najwy¿sze rozpowszechnienie w populacji Warszawy charakteryzowa³y rozpoznania
zaburzeñ nerwicowych (985 na 100 000) i zaburzeñ afektywnych (958 na 100 000), doœæ wysokie
wspó³czynniki wyst¹pi³y równie¿ w przypadku zespo³ów behawioralnych i zaburzeñ osobowoœci
oraz emocji (763), schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych (630) oraz zaburzeñ spowodowanych
u¿ywaniem substancji psychoaktywnych (566). W ci¹gu trzech lat wspó³czynnik rozpowszechnienia wzrós³ o 16% i wzrost rozpowszechnienia dotyczy³ prawie wszystkich zaburzeñ psychicznych.
Wspó³czynniki zaburzeñ o najwy¿szych wartoœciach w 2008 r. wzrasta³y w sposób monotoniczny,
w ka¿dym kolejnym roku – wspó³czynnik zaburzeñ nerwicowych wzrós³ o 48% (do 1453 na 100 000
ludnoœci), zaburzeñ afektywnych o 21% (do 1160 na 100 000 ludnoœci). Znacz¹cy wzrost wyst¹pi³
w rozpowszechnieniu zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu z 630 do 712 (25%), zaburzeñ organicznych z 395 na 100 000 do 456 (16%) oraz schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych z 630
na 100 000 do 712 (13%). Niewielki wzrost (o 3%) wyst¹pi³ w reprezentowanych licznie zaburzeniach behawioralnych, osobowoœci, rozwojowych i emocji. Spad³ natomiast o 33% wspó³czynnik
zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych (ryc. 6.1, tab. 6.3).
W populacji ca³ej Polski najwy¿sze rozpowszechnienie charakteryzowa³y takie same rozpoznania jak w populacji Warszawy (przy odpowiednio ni¿szych wartoœciach wspó³czynników) – zabu-
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
143
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
rzenia nerwicowe (874 na 100 tys.) i zaburzenia afektywne (687 na 100 tys.), nastêpnie zaburzenia
organiczne (502), schizofrenia i zaburzenia schizotypowe (486) oraz zaburzenia spowodowane
u¿ywaniem alkoholu (467). Miêdzy rokiem 2008 i 2011 ogólny dla Polski wspó³czynnik rozpowszechnienia spad³ o niespe³na 1%. NajwyraŸniejszy spadek rozpowszechnienia wyst¹pi³
w przypadku zaburzeñ zwi¹zanych z uzale¿nieniami – zarówno od substancji psychoaktywnych
jak i alkoholu – wartoœci obu wspó³czynników spad³y o 6%, równie¿ o 6% spad³ wspó³czynnik
upoœledzenia umys³owego.
Ryc. 6.1. Dynamika rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Warszawy
w latach 2008–2011
Rozpowszechnienie zaburzeñ nerwicowych charakteryzuj¹ce siê najwy¿szym wspó³czynnikiem spad³o o 1%, a rozpowszechnienie zaburzeñ afektywnych (równie¿ wysokie) wzros³o o 2%.
Wzrost nast¹pi³ równie¿ w przypadku zaburzeñ organicznych – 3% (ryc. 6.2, tab. 6.5).
Ryc. 6.2. Dynamika rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Polski w latach 2008–2011
ZapadalnoϾ
W 2008 r. w populacji Warszawy pacjenci pierwszorazowi najczêœciej leczeni byli z powodu zaburzeñ nerwicowych (339 na 100 000) i zaburzeñ afektywnych (263 na 100 000), nastêpnie zes-
144
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
po³ów behawioralnych i zaburzeñ rozwojowych (248) oraz zaburzeñ psychicznych spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych (219) i alkoholu (202). W 2011 r. wspó³czynnik zapadalnoœci na zaburzenia nerwicowe osi¹gn¹³ wartoœæ 569 na 100 000 – wzrost o 68% (przy niewielkim spadku w latach 2009 i 2010), wspó³czynnik zaburzeñ afektywnych (przy spadku w latach 2009
i 2010) w 2011 r. wzrós³ o 38% do poziomu 362 na 100 000. Wzros³a o 55% zapadalnoœæ na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu oraz na zaburzenia behawioralne, rozwojowe i emocji
o 23%. Spad³y natomiast wspó³czynniki zapadalnoœci na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem
substancji psychoaktywnych o 24% i zaburzenia organiczne o18% (ryc. 6.3, tab. 6.7).
Ryc. 6.3. Dynamika zapadalnoœci zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Warszawy w latach 2008–2011
W populacji Polski w 2008 r. najwy¿szy wspó³czynnik zapadalnoœci wyst¹pi³ w przypadku zaburzeñ nerwicowych (264 na 100 000) i zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu (195 na
100 000), nastêpnie zaburzeñ afektywnych (150), zespo³ów behawioralnych, zaburzeñ emocji
i rozwojowych (111) i zaburzeñ organicznych (101). Do 2011 r. najwy¿szy wzrost wspó³czynników
wyst¹pi³ w przypadku zaburzeñ afektywnych 12%, zaburzeñ nerwicowych 11%, organicznych
11% i spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych 11%. Spad³y natomiast
wspó³czynniki schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych 8% oraz zaburzeñ zwi¹zanych z u¿ywaniem alkoholu 3% (ryc. 6.4, tab. 6.9).
Ryc. 6.4. Dynamika zapadalnoœci zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Polski w latach 2008–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
145
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
6.1.2.2. Rozpowszechnienie i zapadalnoœæ wed³ug wieku w Warszawie i w Polsce
Dynamika rozpowszechnienia w populacji Warszawy – wed³ug wieku
W populacji Warszawy we wszystkich analizowanych latach najwy¿szy wspó³czynnik rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych dotyczy³ frakcji wieku 19–64 lata z wyj¹tkiem 2009 r., w którym dominowa³a frakcja najm³odsza. Miêdzy rokiem 2008 i 2011 wartoœci wspó³czynników wzrasta³y, w sposób w miarê równomierny, we wszystkich grupach wiekowych – odpowiednio 14%,
17% i 16% (ryc. 6.5, tab. 6.10).
Ryc. 6.5. Dynamika rozpowszechnienia zaburzeñ
psychicznych w populacji Warszawy wg wieku
w latach 2008–2011
7000
6156
6000
5000
4694
5355
2008
2011
5258
3840
4000
4447
3000
2000
1000
0
0-18
19-64
65+
Ryc. 6.6. Dynamika rozpowszechnienia zaburzeñ
psychicznych w populacji mieszkañców Polski wg wieku
w latach 2008–2011
5000
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
2008
2011
4428
4196
3567
3755
1586 1495
0-18
19-64
65+
W 2008 r. w najm³odszej frakcji wieku pacjenci najczêœciej leczeni byli z powodu zaburzeñ
behawioralnych, rozwoju i emocji (2706 na 100 000), nastêpnie, zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych (607) i zaburzeñ nerwicowych (581). Do 2011 r. wspó³czynnik zaburzeñ behawioralnych wzrós³ o 21% do poziomu 3277 na 100 000, u¿ywanie substancji
psychoaktywnych spad³o o 3%, a zaburzenia nerwicowe utrzyma³y siê na podobnym poziomie
– 1% wzrostu. W najwy¿szym stopniu wzrós³ wspó³czynnik zaburzeñ afektywnych – 46% (151 v
221), upoœledzenia umys³owego – 44% (270 v 388) i zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu – 26% przy stosunkowo niskich wartoœciach wspó³czynników (30 v 38). Spad³y natomiast
wspó³czynniki schizofrenii i zaburzeñ schizofrenicznych – 39% (83 v 51) oraz zaburzeñ organicznych – 30% (19 v 13).
W grupie wieku 19–64 lata, w 2008 r., pacjenci najczêœciej leczyli siê z powodu zaburzeñ nerwicowych (1199 na 100 000), zaburzeñ afektywnych (1084), schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych
(778). Do 2011 r. najwy¿szy wzrost wspó³czynnika o 52% wyst¹pi³ w przypadku zaburzeñ nerwicowych (najliczniej reprezentowanych w 2008 r.) do 1826 na 100 000, nastêpnie zaburzeñ afektywnych – 27% do 1373 na 100 000 i zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu – 26% do 847
na 100 000 Spad³y natomiast wspó³czynniki zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji
psychoaktywnych – 40% i upoœledzenia umys³owego – 22%.
W najstarszej frakcji wieku w 2008 r. najczêœciej wystêpowa³y zaburzenia afektywne (1224 na
100 000) i zaburzenia organiczne (1119 na 100 000) Do 2011 r. najwy¿szy wzrost wspó³czynnika
wyst¹pi³ w przypadku zaburzeñ nerwicowych – 60% (533 v 853) oraz zaburzeñ spowodowanych
146
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
147
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
u¿ywaniem alkoholu – 38% (108 v 148). Rozpowszechnienie zaburzeñ afektywnych utrzyma³o siê
na podobnym poziomie, spad³y natomiast wspó³czynniki upoœledzenia umys³owego i zaburzeñ
spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych.
Dynamika rozpowszechnienia w populacji Polski – wed³ug wieku
W populacji ca³ej Polski, podobnie jak w populacji Warszawy, zarówno w roku 2008 jak i 2011
najwy¿sze wartoœci wspó³czynników rozpowszechnienia wyst¹pi³y we frakcji wieku 19–64 lata
przy czym wspó³czynnik wzrós³ jedynie w najstarszej frakcji wieku natomiast w pozosta³ych dwu
wspó³czynniki spad³y (rys. 6.6, tab. 6.5).
W najm³odszej frakcji wieku w 2008 r. najczêœciej wystêpowa³y zaburzenia behawioralne, rozwojowe i emocji (857 na 100 000) oraz zaburzenia nerwicowe (259 na 100 000). Do 2011 r.
wspó³czynnik zaburzeñ behawioralnych, rozwojowych emocji wzrós³ o 4% natomiast wszystkie
pozosta³e spad³y, najwyraŸniej spad³a czêstotliwoœæ wystêpowania zaburzeñ organicznych
– 45% (30 v 16), zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu – 41% (22 v 13) oraz zaburzeñ
zwi¹zanych z u¿ywaniem substancji psychoaktywnych – 31% (84 v 58) oraz wspó³czynnik zaburzeñ nerwicowych o 17%.
W najliczniejszej frakcji wieku 19–64 lata najczêœciej w 2008 r. wystêpowa³y zaburzenia nerwicowe (1167 na 100 000) zaburzenia afektywne (890), zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu (701). Do 2011 r. spad³a czêstotliwoœæ wystêpowania wszystkich kategorii zaburzeñ – najwyraŸniej zaburzeñ spowodowanych uzale¿nieniami – u¿ywaniem alkoholu – 9% (701 v 635) i u¿ywaniem substancji psychoaktywnych – 8% (122 v 113) oraz upoœledzenia umys³owego – 7% (186
v 173).
W najstarszej frakcji wieku najczêœciej w 2008 r. wystêpowa³y zaburzenia organiczne (1375 na
100 000), zaburzenia afektywne (792) i zaburzenia nerwicowe (589). Do 2011 r. najwyraŸniej
wzros³a czêstotliwoœæ wystêpowania zaburzeñ organicznych – 8% (1375 v 1488) i zaburzeñ nerwicowych – 6% (589 v 626) (procentowo najbardziej wzrós³ wspó³czynnik zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych – 74%, ale przy stosunkowo niskich wartoœciach
(24 v 41) i najprawdopodobniej dotyczy to leków psychotropowych). Spad³y natomiast wspó³czynniki zaburzeñ osobowoœci, upoœledzenia umys³owego i zaburzeñ zwi¹zanych z u¿ywaniem alkoholu.
Dynamika zapadalnoœci w populacji Warszawy – wed³ug wieku
Przez trzy pierwsze analizowane lata najwy¿sza czêstotliwoœæ zapadalnoœci na zaburzenia psychiczne wystêpowa³a w najm³odszej frakcji wieku, dopiero w 2011 r. najwy¿szy wspó³czynnik
zapadalnoœci wyst¹pi³ w grupie wiekowej 19–64 lata. Do 2011 r. wspó³czynnik zapadalnoœci
w najm³odszej i najstarszej frakcji wieku spad³ o 9% natomiast w grupie wieku 19 – 64 wspó³czynnik wzrós³ o 48% (ryc. 6.7, tab. 6.11.)
W najm³odszej frakcji wieku najczêœciej, we wszystkich analizowanych latach wystêpowa³y zaburzenia behawioralne, rozwojowe i emocji, zaburzenia zwi¹zane z u¿ywaniem alkoholu oraz zaburzenia nerwicowe. Miêdzy rokiem 2008 i 2011 wspó³czynnik zaburzeñ behawioralnych i rozwojowych wzrós³ o 14% (976 v 1114), zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu spad³ o 67%
(97 v 32), a zaburzeñ nerwicowych spad³ o 13% (276 v 240), spad³y równie¿ wspó³czynniki zaburzeñ organicznych – 68% oraz schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych – 68%, natomiast wzrós³
wspó³czynnik zaburzeñ umys³owych o 60% (44 v 70).
148
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Ryc. 6.7. Dynamika zapadalnoœci na zaburzenia psychiczne
Ryc. 6.8. Dynamika zapadalnoœci na zaburzenia psychiczne
w populacji mieszkañców Warszawy wg wieku
w latach 2008–2011
w populacji mieszkañców Polski wg wieku
w latach 2008–2011
W grupie wieku 19–64 najczêœciej, we wszystkich analizowanych latach, wystêpowa³y zaburzenia
nerwicowe, przy doœæ zró¿nicowanych wartoœciach wspó³czynników. Miêdzy rokiem 2008 i 2011
czêstotliwoœæ wystêpowania zaburzeñ nerwicowych w tej frakcji wieku wzros³a o 95% (388 v 756
na 100 000) o 66% wzrós³ wspó³czynnik zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu (274 v 454),
o 52% wspó³czynnik zaburzeñ afektywnych (299 v 456) i o 44% zaburzeñ behawioralnych i emocji
(121 v 174). Spad³y natomiast wspó³czynniki upoœledzenia umys³owego – 29%, zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych – 23% i zaburzeñ organicznych – 19%.
W najstarszej frakcji wieku, we wszystkich analizowanych latach, najczêœciej wystêpowa³y zaburzenia organiczne, zaburzenia afektywne i zaburzenia nerwicowe. Do 2011 r. nast¹pi³ spadek
czêstotliwoœci wystêpowania tych zaburzeñ – organicznych o 18% (373 v 307), afektywnych o 4%
(249 v 240), nerwicowych o 18% (207 v 170), najwyraŸniej spad³a wartoœæ wspó³czynnika zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu – 141% (97 v 48), upoœledzenia umys³owego – 91%
(przy niskich wartoœciach wspó³czynników – 8 v 1), behawioralnych i rozwojowych – 30% i zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych – 26%. Wzrós³ natomiast o 7%
schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych (68 v 73).
Dynamika zapadalnoœci w populacji Polski – wed³ug wieku
Zarówno w 2008 r. jak i 2011 r. najwy¿sze wspó³czynniki zaburzeñ psychicznych wyst¹pi³y we
frakcji wieku 19–64 lata, najni¿sze w najm³odszej grupie wiekowej. Do 2011 r. najwy¿szy wzrost
wspó³czynnika wyst¹pi³ w najstarszej grupie wieku – 10% (794 v 871 na 100 000), w najm³odszej
grupie wieku pozosta³ na prawie niezmienionym poziomie (615 v 620), a w reprezentowanej najliczniej 19–64 lata wzrós³ o 2% (1153 v 1177) (ryc. 6.8, tab. 6.9.)
W najm³odszej frakcji wieku, w 2008 r., najczêœciej wystêpowa³y zaburzenia behawioralne, rozwojowe i emocji (327 na 100 000), zaburzenia nerwicowe (106) i zaburzenia spowodowane u¿ywaniem substancji psychoaktywnych (51). Do 2011 r. wspó³czynnik najczêœciej wystêpuj¹cych
zaburzeñ wzrós³ o 10% (327 v 359), na prawie niezmienionym poziomie utrzyma³ siê wspó³czynnik zaburzeñ afektywnych (28 w obu latach) natomiast wszystkie pozosta³e spad³y – najwyraŸniej
w przypadku zaburzeñ organicznych – 61% przy niskich wartoœciach wspó³czynników (11 v 4),
nastêpnie zaburzenia zwi¹zane z uzale¿nieniami – od alkoholu o 25% (10 v 8), od substancji psychoaktywnych o 24% (51 v 38).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
149
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
150
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
We frakcji 19–64 lata dominuj¹ zaburzenia nerwicowe, zaburzenia spowodowane u¿ywaniem
alkoholu i zaburzenia afektywne, natomiast najwy¿sz¹ dynamik¹ wzrostu wspó³czynnika charakteryzuj¹ siê zaburzenia spowodowane u¿ywaniem substancji psychoaktywnych – 16% przy stosunkowo niewielkich wspó³czynnikach (43 v 50) oraz zaburzenia nerwicowe – 9% (349 v 379),
wspó³czynnik zaburzeñ afektywnych wzrós³ o 7% (195 v 210) natomiast wspó³czynnik zaburzeñ
spowodowanych u¿ywaniem alkoholu spad³ o 7%.
W najstarszej frakcji wieku w obu latach najczêœciej wystêpowa³y zaburzenia organiczne – miêdzy rokiem 2008 i 2011 wspó³czynnik wzrós³ o 18% (330 v 390 na 100 000), nastêpnie zaburzenia
nerwicowe – miêdzy analizowanymi latami wspó³czynnik wzrós³ o 3% (155 v 160) oraz zaburzenia
afektywne – wzrost wspó³czynnika o 8% (151 v 163). NajwyraŸniej wzrós³ wspó³czynnik zaburzeñ
spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych (prawdopodobnie leków psychotropowych) – 129%, przy stosunkowo niskich wartoœciach wspó³czynników (8 v 17). Spad³a natomiast o 14% czêstotliwoœæ wystêpowania schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych (64 v 55).
6.1.2.3. Rozpowszechnienie i zapadalnoœæ wed³ug p³ci
O ile w 2008 r. w Warszawie w opiece ambulatoryjnej leczy³o siê wiêcej mê¿czyzn ni¿ kobiet to
w nastêpnych latach proporcje by³y odwrotne – mê¿czyŸni stanowili ka¿dego roku oko³o 45%
wszystkich pacjentów. W populacji leczonych z ca³ej Polski, zarówno w roku 2008 jak i 2011 mê¿czyŸni równie¿ stanowili oko³o 45% leczonych (tab. 6.2 i 6.4).
W Warszawie w 2011 r. wspó³czynnik zaburzeñ afektywnych dla kobiet by³ prawie dwukrotnie
wy¿szy ni¿ dla mê¿czyzn (1499 v 760 na 100 000), a wspó³czynnik zaburzeñ nerwicowych o 57%
wy¿szy (1744 v 1111 na 100 000). Wiêksze te¿ by³o rozpowszechnienie zaburzeñ organicznych
oraz schizofrenicznych i schizotypowych. Z kolei mê¿czyŸni charakteryzowali siê trzykrotnie wy¿szym wspó³czynnikiem zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu (944 v 295 na 100 000)
i ponad dwukrotnie wy¿szym wspó³czynnikiem zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych (548 v 231 na 100 000) wiêksze te¿ by³o rozpowszechnienie upoœledzenia
umys³owego oraz zaburzeñ behawioralnych i rozwojowych (ryc. 6.9).
Ryc. 6.9. Dynamika rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Warszawy wg p³ci w 2011 r.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
151
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
W populacji pacjentów pierwszorazowych zarówno struktura p³ci jak i struktura rozpoznañ ze
wzglêdu na p³eæ jest bardzo zbli¿ona do ogó³u leczonych.
W populacji Polski wspó³czynnik zaburzeñ afektywnych dla kobiet by³ ponad dwukrotnie wy¿szy ni¿ dla mê¿czyzn (941 v 441 na 100 000), a wspó³czynnik zaburzeñ nerwicowych prawie dwukrotnie wy¿szy (1128 v 581 na 100 000). Wy¿sze te¿ by³o rozpowszechnienie zaburzeñ organicznych oraz schizofrenicznych. Z kolei wœród mê¿czyzn wspó³czynnik zaburzeñ spowodowanych
u¿ywaniem alkoholu by³ prawie czterokrotnie wy¿szy ni¿ dla kobiet (704 v 194 na 100 000),
a wspó³czynnik zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych ponad
dwukrotnie wy¿szy (126 v 60 na 100 000). Wy¿sze by³o równie¿ rozpowszechnienie upoœledzenia
umys³owego i zaburzeñ behawioralnych, rozwojowych i emocji (ryc. 6.10).
Ryc. 6.10. Dynamika rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Polski wg p³ci w 2011 r.
W populacji pacjentów pierwszorazowych zarówno struktura p³ci jak i struktura rozpoznañ ze
wzglêdu na p³eæ jest bardzo zbli¿ona do ogó³u leczonych.
6.1.3. Struktura rozpoznañ
W populacji Warszawy pacjenci najczêœciej leczeni byli z powodu zaburzeñ nerwicowych
25%, zaburzeñ afektywnych 20%, zaburzeñ behawioralnych, emocji i rozwoju 14% i zaburzeñ
spowodowanych u¿ywaniem alkoholu (ryc. 6.11).
W populacji ca³ej Polski najczêœciej wystêpowa³y równie¿ zaburzenia nerwicowe 24% i afektywne 19%, ale nastêpnie schizofrenia i zaburzenia schizotypowe 14% oraz zaburzenia organiczne 14% (ryc. 6.12).
Pacjenci pierwszorazowi w Warszawie najczêœciej leczeni byli z powodu zaburzeñ nerwicowych 29% i afektywnych 18%, a nastêpnie, tak jak wœród leczonych ogó³em, zaburzeñ behawioralnych, zachowania i emocji 16% i zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu 16%
(ryc. 6.13). W ca³ej Polsce identyczny odsetek pacjentów pierwszorazowych jak w Warszawie
29% leczonych by³o z powodu zaburzeñ nerwicowych, a nastêpnie zaburzeñ spowodowanych
u¿ywaniem alkoholu 19%, zaburzeñ afektywnych 16% i organicznych 11% (ryc. 6.14).
152
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Ryc. 6.11. Struktura rozpoznañ w populacji mieszkañców
Ryc. 6.12. Struktura rozpoznañ w populacji mieszkañców
Warszawy w 2011 r.
Polski w 2011 r.
Ryc. 6.13. Struktura zaburzeñ psychicznych pacjentów
pierwszorazowych w populacji mieszkañców Warszawy
w 2011 r.
Ryc. 6.14. Struktura zaburzeñ psychicznych pacjentów
pierwszorazowych w populacji mieszkañców Polski
w 2011 r.
Legenda do rysunków:
F00-F09 – zaburzenia organiczne w³¹cznie z zespo³ami objawowymi
F10 – zaburzenia psychiczne spowodowane u¿ywaniem alkoholu
F11-F19 – zaburzenia psychiczne spowodowane u¿ywaniem œrodków psychoaktywnych
F20-F29 – schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe
F30-F39 – zaburzenia nastroju (afektywne)
F40-F48 – zaburzenia nerwicowe zwi¹zane ze stresem i somatoformiczne
F70-F79 – upoœledzenie umys³owe
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
153
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
F50-F98 (bez F70-F79) – zespo³y behawioralne, zaburzenia osobowoœci i zaburzenia rozwojowe i emocji
F99 – nieokreœlone zaburzenia psychiczne
Podsumowanie
l W populacji mieszkañców Warszawy wspó³czynnik rozpowszechnienia zaburzeñ psychicz-
l
l
l
l
l
l
nych w 2008 r. by³ wy¿szy ni¿ w populacji ca³ej Polski o 26%, a do 2011 r. ró¿nica ta
pog³êbi³a siê do 37%. Wy¿sza te¿ by³a dynamika wzrostu rozpowszechnienia 16% miêdzy
rokiem 2008 i 2011, podczas gdy w populacji Polski w tym okresie spad³a o 0,6%.
W populacji Warszawy wiêkszoœæ zaburzeñ psychicznych osi¹gnê³o wy¿sze wartoœci
wspó³czynników ni¿ w Polsce, oprócz zaburzeñ organicznych i upoœledzenia umys³owego
czêœciej wystêpuj¹cego w ca³ym kraju.
W populacji Warszawy najwy¿sze rozpowszechnienie dotyczy zaburzeñ nerwicowych i zaburzeñ afektywnych, równie¿ w przypadku zaburzeñ nerwicowych wyst¹pi³ najwy¿szy
wzrost rozpowszechnienia, w znacznym stopniu wzros³o równie¿ rozpowszechnienie zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu. Spad³o natomiast rozpowszechnienie zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych.
W populacji Polski równie¿ najwy¿sze rozpowszechnienie dotyczy zaburzeñ nerwicowych
i afektywnych. Wzrost rozpowszechnienia równie¿ dotyczy zaburzeñ nerwicowych i zaburzeñ organicznych. Rozpowszechnienie wszystkich pozosta³ych zaburzeñ spad³o.
W populacji Warszawy najwy¿szy wspó³czynnik rozpowszechnienia wyst¹pi³ w przypadku
zaburzeñ behawioralnych, rozwoju i emocji w najm³odszej frakcji wieku 0–18 lat. Równie¿
w populacji Polski te zaburzenia charakteryzowa³y siê najwy¿szym wspó³czynnikiem, przy
odpowiednio ni¿szej jego wartoœci. Najwy¿szy w populacji Warszawy wzrost wspó³czynnika w tej frakcji wieku dotyczy³ zaburzeñ afektywnych.
W populacji Warszawy, frakcja wieku 19–64 charakteryzowa³a siê najwy¿szym rozpowszechnieniem zaburzeñ nerwicowych i zaburzeñ afektywnych. Najwy¿sza dynamika
wzrostu wyst¹pi³a równie¿ w przypadku tych dwu zaburzeñ.
W populacji Polski równie¿ najwiêksze rozpowszechnienie wyst¹pi³o w przypadku zaburzeñ nerwicowych i afektywnych, przy czym w stosunku do 2008 r. wartoœci wspó³czynników uleg³y spadkowi.
W populacji Warszawy w najstarszej frakcji wieku najwy¿sze rozpowszechnienie wyst¹pi³o
w przypadku zaburzeñ organicznych i afektywnych. Natomiast najwyraŸniej wzros³o rozpowszechnienie zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu.
W populacji ca³ej Polski wyst¹pi³y podobne tendencje – najwy¿sze rozpowszechnienie
osi¹gnê³y zaburzenia organiczne i afektywne, natomiast najwy¿szy wzrost rozpowszechnienia wyst¹pi³ w przypadku zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych, najprawdopodobniej u¿ywaniem leków psychotropowych.
Zarówno w populacji Warszawy jak i Polski mê¿czyŸni stanowi¹ ok. 45% wszystkich leczonych w opiece ambulatoryjnej.
154
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
l Zarówno w populacji Warszawy jak i Polski kobiety czêœciej ni¿ mê¿czyŸni lecz¹ siê z powo-
l
l
l
l
l
l
l
du zaburzeñ afektywnych i nerwicowych, mê¿czyŸni z powodu u¿ywania alkoholu i innych
substancji psychoaktywnych. Przy czym, w przypadku uzale¿nieñ, ró¿nice te s¹ wyraŸniejsze.
W populacji Warszawy wspó³czynnik zapadalnoœci na zaburzenia psychiczne w 2008 r. by³
wy¿szy o 37% a do 2011 r. ró¿nica ta pog³êbi³a siê do 48%. Wy¿sza te¿ by³a dynamika wzrostu zapadalnoœci 28% miêdzy rokiem 2008 i 2011, podczas gdy w populacji Polski w tym
okresie wzros³a jedynie o 6%.
W populacji Warszawy wzrost wspó³czynnika zapadalnoœci ma wyraŸny wp³yw na
wspó³czynnik rozpowszechnienia, którego dynamika jest znacznie ni¿sza. Natomiast na znikomy spadek rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w populacji ca³ej Polski (o 0,6%)
wp³yn¹³ g³ównie spadek dynamiki leczonych wielokrotnie.
W populacji Warszawy wiêkszoœæ zaburzeñ psychicznych osi¹gnê³o wy¿sze wartoœci
wspó³czynników zapadalnoœci ni¿ w Polsce, oprócz upoœledzenia umys³owego czêœciej
wystêpuj¹cego w populacji ca³ej Polski.
W populacji Warszawy najwy¿sza zapadalnoœæ dotyczy zaburzeñ nerwicowych i zaburzeñ
afektywnych, równie¿ w przypadku zaburzeñ nerwicowych i afektywnych wyst¹pi³ najwy¿szy wzrost zapadalnoœci, w znacznym stopniu wzros³a równie¿ zapadalnoœæ zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu. Spad³a natomiast zapadalnoœæ zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych i zaburzeñ organicznych.
W populacji Polski najwy¿sza zapadalnoœæ dotyczy zaburzeñ nerwicowych i zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu. Wzrost zapadalnoœci dotyczy przede wszystkim zaburzeñ afektywnych i zaburzeñ nerwicowych oraz zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem
substancji psychoaktywnych. Spad³ natomiast wspó³czynnik schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych oraz zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu.
W populacji Warszawy najwy¿szy wspó³czynnik zapadalnoœci wyst¹pi³ w przypadku zaburzeñ behawioralnych, rozwoju i emocji w najm³odszej frakcji wieku 0-18 lat. Równie¿ w populacji Polski zaburzenia te charakteryzowa³y siê najwy¿szym wspó³czynnikiem, przy odpowiednio ni¿szej jego wartoœci. Zapadalnoœæ na te zaburzenia w populacji Warszawy wzros³a
o 14%, w populacji Polski o 10%. W Warszawie w tej frakcji wieku wzros³a równie¿ zapadalnoœæ na upoœledzenie umys³owe, wspó³czynniki pozosta³ych zaburzeñ spad³y. W populacji
Polski wspó³czynniki wszystkich pozosta³ych zaburzeñ spad³y b¹dŸ utrzyma³y siê na podobnym poziomie.
W populacji Warszawy, frakcja wieku 19–64 charakteryzowa³a siê najwy¿sz¹ zapadalnoœci¹
na zaburzenia nerwicowe i zaburzenia afektywne oraz zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu. Najwy¿sza dynamika wzrostu wyst¹pi³a równie¿ w przypadku tych trzech
zaburzeñ.
W populacji Polski równie¿ najwy¿sza zapadalnoœæ wyst¹pi³a w przypadku zaburzeñ nerwicowych, spowodowanych u¿ywaniem alkoholu i afektywnych, przy czym w stosunku do
2008 r. najwyraŸniej wzrós³ wspó³czynnik zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
155
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
l W populacji Warszawy w najstarszej frakcji wieku najwy¿sza zapadalnoœæ wyst¹pi³a w przy-
padku zaburzeñ organicznych i afektywnych. Przy czym, w stosunku do 2008 r. wspó³czynnik ten spad³ o 18%. Wzros³a natomiast zapadalnoœæ na schizofreniê i zaburzenia schizotypowe, czêstotliwoœæ wystêpowania pozosta³ych zaburzeñ spad³a.
W populacji ca³ej Polski wyst¹pi³y podobne tendencje – najwy¿sze rozpowszechnienie
osi¹gnê³y zaburzenia organiczne i afektywne, natomiast najwy¿szy wzrost rozpowszechnienia wyst¹pi³ w przypadku zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych, najprawdopodobniej u¿ywaniem leków psychotropowych.
l Zarówno w populacji Warszawy jak i Polski mê¿czyŸni stanowi¹ ok. 45% wszystkich leczonych w opiece ambulatoryjnej.
l Zarówno w populacji Warszawy jak i Polski kobiety najczêœciej lecz¹ siê z powodu zaburzeñ
afektywnych i nerwicowych, mê¿czyŸni z powodu u¿ywania alkoholu i innych substancji
psychoaktywnych. Przy czym, w populacji Polski ró¿nice miêdzy wspó³czynnikami kobiet
i mê¿czyzn s¹ wyraŸniejsze.
6. PREVALENCE OF MENTAL DISORDERS
6. IN THE WARSAW POPULATION
6.1. Out-patient mental care
Summary
l In 2008 the prevalence rate in mental disorders for the Warsaw population was higher than
in Poland by about 26% and till 2011 that difference rose (37%). Between 2008 and 2011
also the dynamics in the prevalence was higher (16%), while in Poland it fell that time (by
0,6%).
l Majority of mental disorders rates are higher for the Warsaw citizens than for Poland
except for organic disorders and mental impairment which are more frequent in the
country.
l Neurotic and affective disorders are most essential for the population of Warsaw. Neurotic
disorders prevalence rates increases, as well as disorders caused by use of alcohol.
Positive, decreasing tendency concerns disorders caused by psychoactive substances.
Neurotic and affective disorders rates are also high in the Polish population as a whole.
Increase in prevalence concerns also neurotic and organic disorders. Prevalence in other
disorders has fallen.
l Behavioral, developmental and emotional disorders were mostly common for the
youngest age group 0–18. That disorders also concerned, in a smaller extent, the
population of Poland. The most significant increase was caused by affective disorders.
156
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
l Prevalence in neurotic and affective disorders concerned mostly residents aged 19–64.
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
Dynamics in increase also concerned the above. They related also the country, but the
prevalence has been constantly falling since 2008.
Organic and affective disorders concerned mostly the oldest age group. There has been an
increase in mental disorders caused by alcohol, also noted in the population of Poland. The
highest rates related from organic and affective disorders, but the highest increase was
due to the use of psychoactive substances, probably psychotropic drugs.
Both for Warsaw’s and Polish population, men constituted about 45% of all treated within
out-patient care.
Both for Warsaw’s and Poland, women are more frequently than men treated from
affective and neurotic disorders, men from the use of alcohol and other psychoactive
substances. These differences are more clear for addictions.
In 2008 mental disorders incidence rate was higher in Warsaw than in Poland by about 37%
and till 2011 this difference has risen to 48%. Also the incidence dynamics was higher (by
28%) between 2008 and 2011, while in Poland the increase was only about 6%.
The increase in the incidence rate clearly implies the prevalence rate, which dynamics is
much more smaller. That situation, concerning the whole country (0,6%) was caused by
the dynamics of decreasing tendency in patients treated many times.
Mental disorders incidence rates regarding Warsaw residents are less positive than those
in Poland, except mental impairment which is more frequent in the country.
The highest prevalence and incidence rates concern neurotic and affective disorders. Also
incidence rates for disorders caused by alcohol are considerably higher. However the
decrease in incidence rates for disorders caused by psychoactive substances and organic
disorders were registered. In Poland the highest rates concern neurotic disorders and
disorders caused by the use of alcohol. The increase concern mostly affective and neurotic
disorders and disorders caused by the use of psychoactive substances.
The highest prevalence rate are for behavioral, developmental and emotional disorders in
the youngest age-group 0–18, similarly to the level for the country, but slightly more
positively. These rose in Warsaw by 14% and in Poland by 10%. Also mental impairment
incidence rates rose. Other rates decreased. As regards Poland, other rates declined or
remained at the same level.
High incidence and dynamics of rates for neurotic and affective disorders as well as
disorders caused by the use of alcohol was frequent for the 19–64 age-group. As regards
Poland the highest incidence rates were for neurotic disorders and those caused by the use
of alcohol and affective disorders. Also a considerable increase in incidence rates related to
the use of psychoactive substances was registered.
Organic and affective disorders were the most frequent in the oldest age-group. In
comparison to 2008 the decline in 18% was registered. However, the incidence rates for
schizophrenia and schizoid disorders increased, while the incidence of others declined.
The same tendencies were in Poland, but the highest incidence was caused by the use of
psychoactive substances, probably psychotropic drugs.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
157
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
l Men, Warsaw residents, constitute 45% of all treated within the out-patient care. The same
concern the male population of Poland.
l Women, Warsaw residents, are treated from affective and neurotic disorders. The same
concern the female population of Poland treated from mental disorders. Men are treated
from disorders caused by the use of alcohol and other psychoactive substances. However,
these differences more clear as relates Poland.
158
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
6.2. Opieka ca³odobowa
6.2.1. Dostêpnoœæ opieki ca³odobowej
Wspó³czynnik wszystkich ³ó¿ek dla ca³ego kraju jest znacznie wy¿szy ni¿ dla Warszawy 8,4 v
5,8 na 10 000 ludnoœci. Wy¿sze s¹ równie¿ poszczególne wspó³czynniki dostêpnoœci opieki
ca³odobowej dla poszczególnych grup rozpoznañ. Wyj¹tek stanowi wspó³czynnik ³ó¿ek przeznaczonych dla dzieci i m³odzie¿y taki sam dla obu opisywanych zbiorowoœci (tab. 6.1). Przy czym,
ani dla Warszawy, ani dla ca³ego kraju wiêkszoœæ wartoœci wspó³czynników nie spe³nia wymogów stawianych przez Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego wed³ug którego na
10 000 mieszkañców powinny funkcjonowaæ: 4 ³ó¿ka psychiatryczne, 1,3 dla uzale¿nionych od alkoholu, 0,8 dla uzale¿nionych od substancji psychoaktywnych, 1–2 dla osób objêtych dzia³alnoœci¹ opiekuñczo-lecznicz¹ oraz 0,4 dla dzieci i m³odzie¿y. Przy czym normy te s¹ okreœlone jako dostateczne zabezpieczenie dostêpnoœci jedynie pod warunkiem jednoczesnego funkcjonowania
odpowiedniej liczby placówek opieki ambulatoryjnej i œrodowiskowej.
Tabela 6.1. Liczba ³ó¿ek przeznaczonych na potrzeby leczenia okreœlonych zaburzeñ psychicznych
oraz wspó³czynniki na 10 000 ludnoœci ca³ej Polski i Warszawy
Polska
£ó¿ka rzeczywiste
liczby bezwzglêdne
Warszawa
wspó³czynnik
na 10 000
liczby bezwzglêdne
wspó³czynnik
na 10 000
Ogó³em
32 267
8,4
998
5,8
Psychiatryczne
18 360
4,8
656
3,8
Dla uzale¿nionych od alkoholu
4927
1,3
150
0,9
Dla uzale¿nionych od substancji
psychoaktywnych
2766
0,7
28
0,2
Opiekuñczo-lecznicze
5260
1,4
136
0,8
Dla dzieci i m³odzie¿y
954
0,2
28
0,2
6.2.2. Zaburzenia psychiczne ogó³em i po raz pierwszy
W populacji Warszawy liczba osób hospitalizowanych z powodu zaburzeñ psychicznych w latach 2008–2011 kszta³towa³a siê doœæ nierównomiernie – w 2008 r. wynosi³a prawie 8,6 tys.,
w 2009 r. – 8,5 tys., 2010 r. – 8,8 tys., a w 2011 r. spad³a do 8,1 tys.
Wspó³czynnik rejestrowanego w lecznictwie ca³odobowym rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w 2008 r. wynosi³ 503 na 100 000, a w 2011 r. spad³ o 5% do 476 na 100 000 (tab. 6.2
i 6.3).
W ca³ej Polsce w 2008 r. hospitalizowano ponad 207 tys. osób, a w 2011 r. o tysi¹c mniej
– 206 tys. Wspó³czynnik w 2008 r. wynosi³ 544 na 100 000, a w 2011 r. nast¹pi³ spadek o nieca³e
2% do 535 na 100 000 (tab. 6.4 i 6.5).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
159
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
160
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
161
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
162
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
163
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
164
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
165
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
166
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Wspó³czynnik rozpowszechnienia hospitalizacji zaburzeñ psychicznych w populacji Warszawy
w 2008 r. by³ ni¿szy o 8% ni¿ w populacji Polski, a w 2011 r. ró¿nica ta pog³êbi³a siê do 12%.
Liczba mieszkañców Warszawy hospitalizowanych po raz pierwszy w ¿yciu w okresie czterech
lat równie¿ kszta³towa³a siê nierównomiernie – 3,2 tys. w 2008 r., 3,4 tys. w 2009 r., 3,6 tys.
w 2010 r. i w 2011 r. prawie 3,2 tys.
Wspó³czynnik zapadalnoœci w 2008 r. wynosi³ 187 na 100 000, a w 2011 r. by³ ni¿szy o niespe³na 1% – 185 na 100 000 (tab. 6.6 i 6.7).
W tym samym okresie w Polsce liczba leczonych po raz pierwszy kszta³towa³a siê od ponad
85 tys. w 2008 r. do prawie 77 tys. w 2011 r. Wspó³czynnik zapadalnoœci w 2008 r. wynosi³ 224 na
100 000, a w 2011 r. by³ o 11% ni¿szy i wynosi³ 199 na 100 000 (tab. 6.8 i 6.9).
Wspó³czynnik zapadalnoœci w populacji Warszawy w 2008 r. by³ ni¿szy o 20% ni¿ w ca³ej Polsce, a w 2011 r. ró¿nica ta zmniejszy³a siê do 7%.
Wspó³czynnik hospitalizowanych wielokrotnie mieszkañców Warszawy (pacjentów leczonych
równie¿ w poprzednich latach) w 2008 r. wynosi³ 316 na 100 000, a w 2011 r. – 291 na 100 000
(spadek o 8%). W ca³ej Polsce wspó³czynnik hospitalizowanych wielokrotnie w 2008 r. wynosi³
319 na 100 000, a w 2011 r. – 336 na 100 000 (wzrost o 5%).
Spadek rozpowszechnienia rejestrowanej hospitalizacji zaburzeñ psychicznych w populacji
Warszawy jest przede wszystkim spowodowany spadkiem hospitalizacji wielokrotnych, natomiast spadek rozpowszechnienia w populacji ca³ej Polski jest w du¿ej mierze spowodowany
spadkiem zapadalnoœci.
6.2.2.1. Rozpowszechnienie i zapadalnoϾ w populacji Warszawy i Polski
Rozpowszechnienie
W 2008 r. najwy¿sze rozpowszechnienie hospitalizacji zaburzeñ psychicznych w populacji
Warszawy dotyczy³o zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu 130 na 100 000, zaburzeñ
schizofrenicznych i schizotypowych 123 na 100 000, zaburzeñ organicznych 75 na 100 000 i zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych 73 na 100 000. W ci¹gu trzech lat
wspó³czynnik zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu spad³ o 13% do 114 na 100 000,
a zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych o 24% do 55 na 100 000,
spad³ tak¿e wspó³czynnik zaburzeñ schizofrenicznych o 24% do 111 na 100 000. Wzros³o natomiast rozpowszechnienie zaburzeñ organicznych do 81 na 100 000 – 8%. NajwyraŸniejszy wzrost
wyst¹pi³ w przypadku zaburzeñ afektywnych z 42 do 50 na 100 000 – 19% oraz zaburzeñ nerwicowych 14% (ryc. 6.1, tab. 6.3).
W populacji ca³ej Polski w 2008 r. najwy¿sze rozpowszechnienie dotyczy³o równie¿ zaburzeñ
spowodowanych u¿ywaniem alkoholu 202 na 100 000, schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych
115 na 100 000 oraz zaburzeñ organicznych 78 na 100 000. Do 2011 r. rozpowszechnienie tych zaburzeñ spad³o – alkoholowych o 3% do 196 na 100 000, schizofrenicznych o 5% do 110 na
100 000 i organicznych o 2% do 77 na 100 000. Natomiast najwy¿szy wzrost wyst¹pi³ w rozpowszechnieniu zaburzeñ behawioralnych, rozwojowych i emocji o 15% z 20 do 24 na 100 000 oraz
zaburzeñ afektywnych o 9% z 47 do 51 na 100 000 (ryc. 6.2, tab. 6.5).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
167
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
168
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Ryc. 6.1. Dynamika rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Warszawy
w latach 2008–2011
Ryc. 6.2. Dynamika rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Polski w latach 2008–2011
ZapadalnoϾ
Wœród pacjentów pierwszorazowych w Warszawie w 2008 r. najwy¿sza zapadalnoœæ
wyst¹pi³a w przypadku zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu 62 na 100 000 – wartoœæ
tego wspó³czynnika wielokrotnie przekracza wartoœci wiêkszoœci pozosta³ych wspó³czynników.
Wysoka zapadalnoœæ wyst¹pi³a w przypadku zaburzeñ organicznych 36 na 100 000, a nastêpnie
zaburzeñ schizofrenicznych 21 na 100 000 oraz zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji
psychoaktywnych 20 na 100 000. Po trzech latach zapadalnoœæ na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu spad³a o 15% do 53 na 100 000, znacznie silniejsza dynamika spadku zapadalnoœci wyst¹pi³a w przypadku zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych – o 27% do 15 na 100 000. Zapadalnoœæ zaburzeñ schizofrenicznych wzros³a o 2%, natomiast najwy¿szy wzrost zapadalnoœci wyst¹pi³ w przypadku zaburzeñ afektywnych – 18%
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
169
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
z 28 do 31 na 100 000. O 15% wzros³a równie¿ zapadalnoœæ na zaburzenia behawioralne, rozwoju
i emocji (ryc. 6.3, tab. 6.7).
Rys. 6.3. Dynamika zapadalnoœci zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Warszawy w latach 2008–2011
W populacji ca³ej Polski, podobnie jak w Warszawie, wyst¹pi³a wielokrotnie wy¿sza zapadalnoœæ na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu ni¿ w przypadku pozosta³ych zaburzeñ
105 na 100 000 – po trzech latach nast¹pi³ spadek o 17% do 87 na 100 000 Wysok¹ zapadalnoœci¹
charakteryzowa³y siê tak¿e zaburzenia organiczne 30 na 100 000, zaburzenia schizofreniczne
23 na 100 000 i zaburzenia nerwicowe 23 na 100 000. Po trzech latach wspó³czynniki tych zaburzeñ spad³y – organicznych o 10%, schizofrenicznych o 12%, nerwicowych o 7%. Wzros³a natomiast o 9% zapadalnoœæ na zaburzenia afektywne (ryc. 6.4, tab. 6.9).
Ryc. 6.4. Dynamika zapadalnoœci zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Polski w latach 2008–2011
170
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
6.2.2.2. Rozpowszechnienie i zapadalnoœæ wed³ug wieku w Warszawie i w Polsce
Dynamika rozpowszechnienia w populacji Warszawy
W populacji Warszawy we wszystkich analizowanych latach najwy¿szy wspó³czynnik rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych dotyczy³ frakcji wieku 19–64 lata, a nastêpnie frakcji najstarszej. Miêdzy rokiem 2008 i 2011 wspó³czynnik we frakcji 19–64 spad³ o 7%, natomiast wzrós³
wspó³czynnik we frakcji najstarszej o 9% i w najm³odszej o 2% (ryc. 6.5, tab. 6.10)
W 2008 r. w najm³odsza frakcja wieku najczêœciej leczona by³a z powodu zaburzeñ behawioralnych, rozwoju i emocji 82 na 100 000, zaburzeñ nerwicowych 38 na 100 000 i zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych 27 na 100 000.
Do 2011 r. rozpowszechnienie zaburzeñ behawioralnych wzros³o o 6%, zaburzeñ nerwicowych
o 3%, a zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych o 8%, wzrós³ równie¿
wspó³czynnik upoœledzenia umys³owego, wartoœci wspó³czynników pozosta³ych zaburzeñ spad³y.
Frakcja 19–64 najczêœciej leczona by³a na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu
180 na 100 000 i zaburzeñ schizofrenicznych 161 na 100 000. Wartoœci obu wspó³czynników po
trzech latach spad³y o 13% – zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu do 162 na 100 000,
a schizofrenicznych do 146 na 100 000, chocia¿ w dalszym ci¹gu zaburzenia te charakteryzowa³o
najwy¿sze rozpowszechnienie. Spad³o równie¿ rozpowszechnienie zaburzeñ spowodowanych
u¿ywaniem substancji psychoaktywnych z 98 do 75 na 100 000.
Wzros³o natomiast rozpowszechnienie zaburzeñ afektywnych z 44 do 54 na 100 000 (16%)
i zaburzeñ nerwicowych z 39 do 49 na 100 000 (14%).
W najstarszej frakcji dominowa³y zaburzenia organiczne 290 na 100 000, schizofreniczne 84 na
100 000 i afektywne 58 na 100 000. Po trzech latach rozpowszechnienie zaburzeñ organicznych
wzros³o do 323 na 100 000 (11%), a afektywnych do 70 na 100 000 (23%). NajwyraŸniejszy, dwukrotny wzrost wyst¹pi³ w rozpowszechnieniu zaburzeñ nerwicowych 6 v 12 na 100 000. Spad³o
natomiast rozpowszechnienie zaburzeñ schizofrenicznych o 12% do 74 na 100 000.
Ryc. 6.5. Dynamika rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Warszawy wg wieku
w latach 2008–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
171
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
172
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Dynamika rozpowszechnienia w populacji Polski
Równie¿ w populacji Polski najwy¿sze rozpowszechnienie zaburzeñ psychicznych wystêpuje
we frakcji wieku 19–64 lata, a nastêpnie w najstarszej. Przy czym, po trzech latach wspó³czynnik
dla frakcji 19–64 spad³ o 7%, a w pozosta³ych wzrós³ – w najstarszej o 7%, a w najm³odszej o 6%
(ryc. 6.6. tab. 6.5).
Ryc. 6.6. Dynamika rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Polski wg wieku
w latach 2008–2011
W najm³odszej frakcji wieku najczêœciej wystêpowa³y zaburzenia behawioralne, rozwojowe
i emocji 55 na 100 000, zaburzenia spowodowane u¿ywaniem substancji psychoaktywnych 20 na
100 000 i zaburzenia nerwicowe 17 na 100 000. Po trzech latach rozpowszechnienie zaburzeñ
behawioralnych wzros³o o 21% do 67 na 100 000, zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych utrzyma³o siê na podobnym poziomie, natomiast zaburzeñ nerwicowych spad³o o 14%. Wzrós³ natomiast wspó³czynnik zaburzeñ afektywnych z 6 do 8 na 100 000.
W najliczniejszej frakcji wieku 19–64 najczêœciej wystêpowa³y zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu 308 na 100 000 i zaburzenia schizofreniczne i schizotypowe 163 na 100 000.
Po trzech latach, rozpowszechnienie zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu spad³o
o 8% do 283 na 100 000, a zaburzeñ schizofrenicznych o 9% do 148 na 100 000. Spad³o równie¿
rozpowszechnienie zaburzeñ organicznych z 66 do 59 na 100 000 (12%).
W najstarszej frakcji wieku powy¿ej 64 lat najczêœciej w roku 2008 wystêpowa³y zaburzenia organiczne 265 na 100 000 oraz zaburzenia schizofreniczne i schizotypowe 68 na 100 000. Po trzech
latach rozpowszechnienie zaburzeñ organicznych wzros³o do 273 na 100 000 (3%) wzros³o równie¿ o 3% rozpowszechnienie schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych do 70 na 100 000. Najwy¿sza dynamika wzrostu rozpowszechnienia dotyczy zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu 21% – z 40 do 48 na 100 000 i zaburzeñ afektywnych 20% – z 45 do 54 na 100 000.
6.2.2.3. Dynamika zapadalnoœci w populacji Warszawy
We wszystkich analizowanych latach najwy¿sza zapadalnoœæ wystêpowa³a w najstarszej frakcji wieku, najni¿sza w najm³odszej. Miêdzy rokiem 2008 i 2011 zapadalnoœæ w najm³odszej frakcji
wzros³a o 16% (przy czym miêdzy latami 2009 i 2010 dynamika wzrostu zapadalnoœci by³a silniej-
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
173
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
sza). W najstarszej frakcji wieku wspó³czynnik zapadalnoœci wzrós³ o 5%, a we frakcji 19–64 lata
spad³ o 4% (ryc. 6.7, tab. 6.11)
Ryc. 6.7. Dynamika zapadalnoœci na zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy wg wieku
w latach 2008–2011
W najm³odszej frakcji wieku, we wszystkich analizowanych latach, najwy¿sza zapadalnoœæ wystêpowa³a w przypadku zaburzeñ behawioralnych, rozwoju i emocji, zaburzeñ nerwicowych i zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych. Miêdzy rokiem 2008 i 2011
zapadalnoœæ na zaburzenia behawioralne i rozwojowe wzros³a o 17% z 40 do 47 na 100 000, zaburzeñ nerwicowych o 11% z 24 do 26 na 100 000, a zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych o 17% z 14 do 16 na 100 000. Wzros³y równie¿ wskaŸniki wiêkszoœci pozosta³ych zaburzeñ, spad³a natomiast zapadalnoœæ na zaburzenia organiczne i zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu.
W grupie wieku 19–64 lata we wszystkich latach najwy¿sza zapadalnoœæ wystêpowa³a w przypadku zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu, zaburzeñ schizofrenicznych i schizotypowych oraz nerwicowych. Po trzech latach zapadalnoœæ na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem
alkoholu spad³a o 14% z 87 do 75 na 100 000, zapadalnoœæ na zaburzenia schizofreniczne utrzyma³a siê na podobnym poziomie (z lekk¹ tendencj¹ spadkow¹ 30 v 28 na 100 000), a zapadalnoœæ
na zaburzenia nerwicowe wzros³a o 31% z 21 do 27 na 100 000. NajwyraŸniejszy wzrost zapadalnoœci obserwuje siê w przypadku zaburzeñ afektywnych 33% z 16 do 21 na 100 000, spad³a natomiast zapadalnoœæ na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem substancji psychoaktywnych z 26
do 17 na 100 000 (34%).
Najstarsz¹ frakcjê wieku najwyraŸniej, we wszystkich latach, charakteryzowa³y zaburzenia organiczne, zaburzenia afektywne i zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu. Miêdzy rokiem
2008 i 2011 zapadalnoœæ na zaburzenia organiczne wzros³a o 4% z 263 do 170 na 100 000, zapadalnoœæ na zaburzenia afektywne o 39% z 16 do 22 na 100 000, natomiast zapadalnoœæ na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu spad³a o 22% z 24 do 19 na 100 000.
174
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
175
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Dynamika zapadalnoœci w populacji Polski
Zarówno w roku 2008 jak i 2011 najwy¿sza zapadalnoœæ wyst¹pi³a w najliczniejszej frakcji wieku 19–64 lata, najni¿sza w najm³odszej. Miêdzy rokiem 2008 i 2011 nast¹pi³ spadek zapadalnoœci
we wszystkich frakcjach wieku – najwyraŸniej w 19–64 lata 17%, w najm³odszej o 6%, w najstarszej o 3% (ryc. 6.8, tab. 6.9).
Ryc. 6.8. Dynamika zapadalnoœci na zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Polski wg wieku
w latach 2008–2011
W 2008 r. w najm³odszej grupie dominowa³y zaburzenia behawioralne, rozwoju i emocji 37
na 100 000, nerwicowe 14 na 100 000 i spowodowane u¿ywaniem substancji psychoaktywnych
12 na 100 000. Miêdzy rokiem 2008 i 2011 wzrós³ wspó³czynnik zaburzeñ behawioralnych o 7%
do 40 na 100 000, oraz zaburzeñ afektywnych z 4 do 5 na 100 000, zapadalnoœæ wszystkich pozosta³ych zaburzeñ spad³a.
Grupê wieku 19–64 lata w przewa¿aj¹cej mierze charakteryzowa³a zapadalnoœæ na zaburzenia
spowodowane u¿ywaniem alkoholu 160 na 100 000, zaburzenia schizofreniczne i schizotypowe
32 na 100 000 oraz zaburzenia nerwicowe 31 na 100 000 Po trzech latach zapadalnoϾ prawie
wszystkich zaburzeñ spad³a – spowodowanych u¿ywaniem alkoholu o 22% do 126 na 100 000,
schizofrenicznych o 16% do 27 na 100 000, nerwicowych o 9% do 28 na 100 000, znacz¹cy spadek wspó³czynnika wyst¹pi³ tak¿e w przypadku zaburzeñ organicznych z 18 do 14 na 100 000
(21%). Wzrós³ jedynie wskaŸnik zaburzeñ afektywnych z 16 do 20 na 100 000.
W najstarszej frakcji wieku zdecydowanie dominowa³a zapadalnoœæ na zaburzenia organiczne
137 na 100 000, nastêpnie zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu 22 na 100 000 i zaburzenia afektywne 16 na 100 000. W ci¹gu trzech lat zapadalnoœæ zaburzeñ organicznych spad³a
o 8% do 127 na 100 000, zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu wzros³a o 8% do 23 na
100 000, a zaburzeñ afektywnych wzros³a o 10% do 18 na 100 000.
6.2.2.4. Rozpowszechnienie i zapadalnoœæ wed³ug p³ci
W ci¹gu analizowanych 4 lat w opiece ca³odobowej mê¿czyŸni stanowili od 56–58% wszystkich hospitalizowanych. W populacji leczonych z ca³ej Polski proporcja mê¿czyzn by³a wy¿sza
oko³o 64% ka¿dego roku (tab. 6.2 i 6.4).
176
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
W Warszawie w 2011 r. wspó³czynnik zaburzeñ afektywnych dla kobiet by³ o 63% wy¿szy ni¿
dla mê¿czyzn (61 v 37 na 100 000), wy¿sze te¿ by³o rozpowszechnienie zaburzeñ organicznych
i nerwicowych. Z kolei mê¿czyŸni charakteryzowali siê ponad czterokrotnie wy¿szym wspó³czynnikiem zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu (196 v 43 na 100 000) i ponad trzykrotnie
wy¿szym wspó³czynnikiem zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych
(92 v 25 na 100 000), wy¿sze te¿ by³o rozpowszechnienie upoœledzenia umys³owego i zaburzeñ
behawioralnych, rozwoju i emocji (ryc. 6.9).
Ryc. 6.9. Dynamika rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Warszawy wg p³ci w 2011 r.
Wœród pacjentów pierwszorazowych wspó³czynnik zapadalnoœci zaburzeñ afektywnych dla
kobiet by³ o 60% wy¿szy ni¿ dla mê¿czyzn (24 v 15 na 100 000), a wspó³czynnik zaburzeñ organicznych o 43% wy¿szy (43 v 30) wy¿szy te¿ by³ wspó³czynnik zapadalnoœci zaburzeñ nerwicowych. Zapadalnoœæ na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu by³a ponad czterokrotnie
wy¿sza dla mê¿czyzn ni¿ dla kobiet (91 v 21 na 100 000), a zapadalnoœæ na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem substancji psychoaktywnych ponad dwukrotnie wy¿sza (21 v 9 na 100 000) wy¿szy te¿ by³ wspó³czynnik zaburzeñ behawioralnych, rozwoju i emocji (ryc. 6.9A).
Ryc. 6.9A. Dynamika zapadalnoœci na zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy wg p³ci w 2011 r.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
177
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
W populacji Polski rozpowszechnienie zaburzeñ afektywnych dla kobiet by³o o 70% wy¿sze ni¿
dla mê¿czyzn (63 v 37 na 100 000), nieco wy¿sze te¿ by³o rozpowszechnienie zaburzeñ nerwicowych – 10% (39 v 35 na 100 000). U mê¿czyzn dominowa³y zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu – ponad szeœciokrotnie wy¿sze rozpowszechnienie (345 v 56 na 100 000) oraz zaburzenia spowodowane u¿ywaniem substancji psychoaktywnych – prawie czterokrotnie wy¿sze
(49 v 13 na 100 000) wy¿sze te¿ by³y wspó³czynniki pozosta³y zaburzeñ (ryc. 6.10).
Ryc. 6.10. Dynamika rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Polski wg p³ci w 2011 r.
Wœród pacjentów pierwszorazowych populacji Polski wyst¹pi³y podobne tendencje jak u leczonych ogó³em. U kobiet dominowa³a zapadalnoœæ na zaburzenia afektywne, wy¿sza o 67% ni¿
u mê¿czyzn (20 v 12 na 100 000) oraz zapadalnoœæ na zaburzenia organiczne i nerwicowe. U mê¿czyzn zdecydowanie dominowa³y zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu – prawie szeœciokrotna ró¿nica (152 v 27 na 100 000) oraz zaburzenia spowodowane u¿ywaniem substancji
psychoaktywnych – ponad trzykrotna ró¿nica (17 v 5 na 100 000) o 50% wy¿szy by³ te¿ wspó³czynnik zaburzeñ behawioralnych (ryc. 6.10A).
Ryc. 6.10A. Dynamika zapadalnoœci na zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Polski wg p³ci w 2011 r.
178
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
6.2.3. Struktura rozpoznañ
W populacji Warszawy najwy¿szy odsetek pacjentów hospitalizowano z powodu zaburzeñ
spowodowanych u¿ywaniem alkoholu 24%, schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych 23%, oraz
zaburzeñ organicznych 17% (ryc. 6.11). W populacji Polski, równie¿ najczêœciej leczono z powodu
tych trzech rodzajów zaburzeñ, przy czym odsetek hospitalizowanych z powodu u¿ywania alkoholu by³ znacznie wy¿szy 37% (ryc. 6.12).
Ryc. 6.11. Struktura rozpoznañ w populacji mieszkañców
Warszawy w 2011 r.
Ryc. 6.12. Struktura rozpoznañ w populacji mieszkañców
Polski w 2011 r.
Pacjenci pierwszorazowi z Warszawy równie¿ najliczniej hospitalizowani byli z powodu zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu 28%, nastêpnie zaburzeñ organicznych 20% oraz
zaburzeñ nerwicowych 13% (ryc. 6.13). W populacji Polski przewa¿aj¹cy odsetek pacjentów
pierwszorazowych hospitalizowano z powodu zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu
44%, nastêpnie zaburzeñ organicznych 14% i zaburzeñ nerwicowych 11% (ryc. 6.14).
Ryc. 6.13. Struktura rozpoznañ pacjentów pierwszorazo-
Ryc. 6.14. Struktura rozpoznañ pacjentów pierwszorazo-
wych w populacji mieszkañców Warszawy w 2011 r.
wych w populacji mieszkañców Polski w 2011 r.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
179
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Podsumowanie
l W populacji mieszkañców Warszawy rozpowszechnienie hospitalizacji zaburzeñ psychicz-
l
l
l
l
l
l
l
nych w 2008 r. by³o o 8% ni¿sze ni¿ w populacji ca³ego kraju, a do 2011 r. ró¿nica ta
pog³êbi³a siê do 12%. WyraŸniejsza ni¿ w Polsce by³a te¿ dynamika spadku rozpowszechnienia 5%, podczas gdy wspó³czynnik rozpowszechnienia dla Polski spad³ o 2%.
W populacji Warszawy wiêkszoœæ wspó³czynników zaburzeñ psychicznych mia³a ni¿sze
wartoœci ni¿ w populacji Polski oprócz zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji
psychoaktywnych, schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych oraz zaburzeñ behawioralnych
rozwoju i emocji – czêœciej wystêpuj¹cych wœród mieszkañców Warszawy.
W populacji Warszawy najwy¿sze rozpowszechnienie dotyczy zaburzeñ spowodowanych
u¿ywaniem alkoholu oraz zaburzeñ schizofrenicznych i schizotypowych. Do 2011 r. rozpowszechnienie tych zaburzeñ spad³o. Wzros³o natomiast rozpowszechnienie zaburzeñ organicznych, afektywnych i nerwicowych. W ca³ej Polsce najwy¿sze rozpowszechnienie dotyczy
tych samych zaburzeñ, które dominuj¹ w populacji Warszawy i równie¿ po trzech latach
zmniejszy³a siê czêstotliwoœæ ich wystêpowanie, wzros³y natomiast wspó³czynniki zaburzeñ behawioralnych i afektywnych.
Zarówno w populacji Warszawy jak i ca³ej Polski, w najm³odszych frakcjach wieku, najczêœciej wystêpowa³y zaburzenia behawioralne, rozwoju i emocji, zaburzenia spowodowane
u¿ywaniem substancji psychoaktywnych i zaburzenia nerwicowe. W populacji Warszawy
po trzech latach rozpowszechnienie tych zaburzeñ wzros³o, w populacji ca³ej Polski wzrost
nast¹pi³ w przypadku zaburzeñ behawioralnych, rozwoju i emocji oraz zaburzeñ afektywnych, wspó³czynniki wszystkich pozosta³ych albo spad³y albo utrzyma³y siê na podobnym
poziomie.
Frakcja wieku 19–64 – w obu populacjach – najczêœciej hospitalizowana by³a z powodu zaburzeñ wynikaj¹cych z u¿ywania alkoholu oraz schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych. Po
trzech latach wartoœci wspó³czynników tych zaburzeñ spad³y w obu populacjach, jednak¿e
w dalszym ci¹gu charakteryzowa³y siê najwy¿szym rozpowszechnieniem.
W najstarszej frakcji wieku w populacji Warszawy najczêœciej wystêpowa³y zaburzenia organiczne, schizofreniczne oraz afektywne. Po trzech latach czêstotliwoœæ hospitalizacji z powodu zaburzeñ organicznych i afektywnych wzros³a, spad³a natomiast czêstotliwoœæ hospitalizacji zaburzeñ schizofrenicznych. W Polsce w tej frakcji wieku, najwy¿sza czêstotliwoœæ hospitalizacji dotyczy³a tych samych zaburzeñ co w populacji Warszawy, a po trzech
latach nast¹pi³ jej wzrost. Wzrós³ tak¿e wspó³czynnik zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu.
W populacji Warszawy, w analizowanych latach, mê¿czyŸni stanowili oko³o 57% wszystkich hospitalizowanych w populacji Polski, ich przewaga by³a wiêksza – 64%.
W populacji Warszawy kobiety czêœciej ni¿ mê¿czyŸni lecz¹ siê z powodu zaburzeñ afektywnych, organicznych i nerwicowych, w populacji Polski z powodu zaburzeñ afektywnych
i nerwicowych. Mê¿czyŸni – w obu populacjach – czêœciej lecz¹ siê z powodu zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych, przy czym w populacji Polski ró¿nice te s¹ wyraŸniejsze.
180
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
l W populacji Warszawy wspó³czynnik zapadalnoœci na zaburzenia psychiczne by³ ni¿szy
l
l
l
l
l
l
l
o 20% ni¿ w populacji Polski, a w 2011 r. ró¿nica ta zmniejszy³a siê do 7% z powodu niskiej
dynamiki spadku – niespe³na 1%, natomiast w populacji Polski zapadalnoœæ w tym okresie
spad³a o 5%.
Na spadek wspó³czynnika rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych w populacji mieszkañców Warszawy wp³yw mia³ przede wszystkim spadek leczonych wielokrotnie. Natomiast
na spadek rozpowszechnienia w populacji ca³ej Polski w wiêkszym stopniu wp³yn¹³ spadek
leczonych po raz pierwszy.
W populacji Warszawy w 2008 r. wiêkszoœæ zaburzeñ charakteryzowa³a siê ni¿szymi
wspó³czynnikami zapadalnoœci ni¿ w ca³ej Polsce, natomiast w 2011 r. wiêkszoœæ zaburzeñ
psychicznych osi¹gnê³a wy¿sze wspó³czynniki zapadalnoœci.
Zarówno w populacji Warszawy jak i Polski najwy¿sza zapadalnoœæ wyst¹pi³a w przypadku
zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu (w obu populacjach wspó³czynniki niewspó³miernie wysokie w stosunku do pozosta³ych zaburzeñ), zaburzeñ schizofrenicznych
i organicznych. Po trzech latach zarówno w populacji Warszawy jak i Polski zapadalnoœæ na
zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu spad³a, ale w dalszym ci¹gu charakteryzowa³a siê najwy¿szymi wspó³czynnikami. W populacji Warszawy wspó³czynniki zaburzeñ
schizofrenicznych i organicznych utrzyma³y siê na podobnym poziomie, w populacji Polski
ich wartoœci spad³y. Natomiast w obu populacjach nast¹pi³ wzrost zapadalnoœci na zaburzenia afektywne.
Zarówno w populacji Warszawy jak i Polski w 2008 r. w najm³odszej frakcji pacjentów pierwszorazowych najczêœciej wystêpowa³y zaburzenia behawioralne, rozwoju i emocji, zaburzenia nerwicowe i zaburzenia spowodowane u¿ywaniem substancji psychoaktywnych. Po
trzech latach zapadalnoœæ na te zaburzenia wzros³a, natomiast w populacji Polski spad³a.
W grupie wieku 19–64 lata w populacji Warszawy najwy¿sza zapadalnoœæ wystêpowa³a
w przypadku zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu, zaburzeñ schizofrenicznych
oraz nerwicowych, tak samo jak w populacji ca³ej Polski. Po trzech latach, zapadalnoœæ na
zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu w obu populacjach spad³a. W populacji
Warszawy zapadalnoœæ na zaburzenia schizofreniczne utrzyma³a siê na podobnym poziomie, zapadalnoœæ na zaburzenia nerwicowe wzros³a, a w najwy¿szym stopniu wzros³a dynamika zapadalnoœci na zaburzenia afektywne. W populacji Polski wiêkszoœæ wspó³czynników zapadalnoœci spad³a oprócz zaburzeñ afektywnych, w przypadku których nast¹pi³
wzrost.
W najstarszej frakcji wieku najczêœciej – w obu populacjach – wystêpowa³y zaburzenia organiczne, afektywne i spowodowane u¿ywaniem alkoholu. Po trzech latach w populacji
Warszawy zapadalnoœæ na zaburzenia organiczne i afektywne wzros³a, spad³a natomiast zapadalnoœæ na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu. W populacji ca³ej Polski
spad³a zapadalnoœæ na zaburzenia organiczne, natomiast wzros³a zapadalnoœæ zaburzeñ
afektywnych i zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu.
W populacji Warszawy mê¿czyŸni hospitalizowani po raz pierwszy stanowili oko³o 57%
wszystkich leczonych, w populacji Polski 64%.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
181
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
l Zarówno w populacji Warszawy jak i Polski kobiety znacznie czêœciej ni¿ mê¿czyŸni trafiaj¹
do szpitala z powodu zaburzeñ afektywnych, organicznych i nerwicowych, u mê¿czyzn wielokrotnie czêœciej ni¿ u kobiet pierwsze hospitalizacje spowodowane s¹ u¿ywaniem alkoholu i substancji psychoaktywnych.
6.2. In-patient mental health care
Summary
l In 2008 in the Warsaw population the prevalence rate for mental disorders was lower than
l
l
l
l
l
l
l
in Poland by about 8% and till 2011 that difference rose to 12%. Also the prevalence
dynamics decrease in Warsaw was more clear (5%) than in Poland (2%).
The majority of mental disorders rates regarding Warsaw were at a lower level, than in
Poland except for disorders caused by the use of psychoactive substances, schizophrenia
and schizoid disorders and behavioral disorders of development and emotions – more
frequent among the Warsaw residents.
The use of alcohol, schizophrenic and schizoid disorders are most common for the
population of Warsaw. Up to 2011 the decline in the above was noted, opposite to the rise
in organic, affective and neurotic disorders. As regards Poland, the highest incidence rates
are similar to that regarding Warsaw. However, also in the last 3 years incidence rates
declined, opposite to the behavioral and affective disorders.
Behavioral, developmental and emotional disorders as well as disorders caused by the use
of psychoactive and neurotic disorders were mostly registered in the youngest age group
of Warsaw residents as well as in the Polish citizens. Incidence rates for the above
disorders rose, opposite to the population of Poland where the increase concerned only
behavioral, developmental and affective disorders. Other indicators fell or were at the
same level.
The use of alcohol, schizophrenia and schizoid disorders were the causes for
hospitalization of the citizens aged 19–64. After 3 years, incidence rates for the above fell in
males and females, but still were high.
Organic, schizophrenic and affective disorders were characteristic for the oldest age
group. After 3-years, the frequency of hospitalization caused by affective disorders rose,
opposite to the frequency of hospitalization from schizophrenic disorders. In Poland at this
age-group, the highest hospitalization rate concerned the same disorders like citizens of
Warsaw and rose after 3 years. Also the rise in incidence related to the use of alcohol was
registered.
In 2008–2011 the male population of Warsaw constituted about 57% of all hospitalized. In
the population of Poland their number was higher – 64%.
Women living in Warsaw are more frequently than men treated from affective, organic and
neurotic disorders; in Poland from affective and neurotic disorders. Men in both
182
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
l
l
l
l
l
l
l
l
l
populations, are more frequently treated from disorders caused by the use of alcohol and
other psychoactive substances, but that difference is more clear for Poland.
Mental disorders incidence rate was by 20% lower in Warsaw than in Poland. In 2011 this
difference fell up to 7%. Also higher was the incidence dynamics (by about 28%) between
2008 and 2011, while in the population of Poland it has fallen by 6%.
The decrease for mental disorders incidence rates in Warsaw was mostly caused by the
decrease in number of patients treated several times. However, the incidence decrease in
Poland was mostly influenced by the decrease in the number of first visit patients.
In 2008 incidence rates related to the most of mental disorders were more positive for the
Warsaw residents and less favorable for the population of Poland. They reached the higher
rates in 2011.
The highest mental disorders rates in Warsaw and in Poland are reported for disorders
caused by the use of alcohol (extremely higher than from other causes), schizophrenic and
organic disorders. After three years period in Warsaw and in Poland the incidence related
to the use of alcohol was declined, but still was very high. In Warsaw the rates for
schizophrenic and organic disorders remained at the same level, but decreased in Poland.
In both populations the rise in incidence for affective disorders was registered.
In 2008 in Warsaw and in Poland, behavioral, developmental emotional, neurotic disorders
and disorders caused by the use of psychoactive substances were frequent in the youngest
age group of the first visit patients. After 3 years, the incidence rates for these disorders
rose, but decreased in the population of Poland.
The 19–64 age group of Warsaw and Polish citizens was characteristic for high incidence of
disorders caused by the use of alcohol as well as for schizophrenic and neurotic disorders.
After 3 years, the incidence of disorders caused by the use of alcohol in both populations
has fallen. The incidence rates for schizophrenic disorders in Warsaw citizens remained at
the same level and the incidence for neurotic disorders rose and the biggest dynamics
related affective disorders. Most indicators fell in Poland, except those for affective
disorders.
The elderly, both men and women, suffered from organic and affective disorders and
disorders caused by the use of alcohol. After 3-years period the decline in the incidence
from organic and affective has been noted, opposite to the incidence caused by the use of
alcohol. In Poland the incidence rates for organic disorders declined, opposite to the
incidence of affective disorders and disorders caused by the use of alcohol, where the
increase has been observed.
Male residents of Warsaw constituted about 57% of all treated within the in-patient care,
and 64% of Polish citizens.
Female residents of Warsaw and all female Polish citizens, are more often hospitalized
from affective, organic and neurotic disorders, for men first hospitalizations are much more
caused by the use of alcohol and psychoactive substances.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
183
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
6.3. Oddzia³y dzienne
6.3.1. Dostêpnoœæ opieki dziennej
Opieka dzienna jest w Polsce najlepiej rozwiniêt¹ form¹ opieki poœredniej jednak w dalszym
ci¹gu w minimalnej mierze w stosunku do standardów Europy Zachodniej czy Stanów Zjednoczonych. O ile uznaæ mo¿na, ¿e dla Warszawy liczba oddzia³ów dziennych jest dostateczna to dla
ca³ego kraju powinna byæ wielokrotnie wy¿sza. Wspó³czynnik dla Warszawy 4,8 na 10 000 ludnoœci jest prawie trzykrotnie wy¿szy ni¿ dla ca³ej Polski 1,7 na 10 000.
Tabela 6.1. Liczba miejsc w oddzia³ach dziennych oraz wspó³czynniki na 10 000 ludnoœci dla Polski i Warszawy
Liczba oddzia³ów
Polska
Warszawa
Miejsca
Liczby bezwzglêdne
Wspó³czynnik na 10 000
6387
823
1,7
4,8
293
27
6.3.2. Zaburzenia psychiczne ogó³em
W 2008 roku w populacji Warszawy w oddzia³ach dziennych leczy³o siê 2161 osób, w 2011 r.
– 2580. Wspó³czynnik ze 126 na 100 000 wzrós³ do 151 na 100 000 – 20%.
W populacji Polski w 2008 r. leczy³o siê 20 773 pacjentów w 2011 r. – 27 680. Wspó³czynnik
z 55 na 100 000 wzrós³ do 72 na 100 000 – 32% (tab. 6.2).
W 2008 r. w populacji Warszawy do lecznictwa dziennego trafi³o po raz pierwszy 530 pacjentów, po trzech latach – 701. Miêdzy rokiem 2008 i 2011 wspó³czynnik zapadalnoœci wzrós³ o 32%
z 31 na 100 000 do 41 na 100 000.
W populacji Polski w 2008 r. leczy³o siê 9268 pacjentów, po trzech latach – 10281. Wspó³czynnik wzrós³ o 10% z 24 na 100 000 do 27 na 100 000 (tab. 6.3).
6.3.2.1. Rozpowszechnienie i zapadalnoϾ w Warszawie i w Polsce
Rozpowszechnienie
W populacji Warszawy w 2008 roku pacjenci korzystaj¹cy z lecznictwa dziennego najczêœciej
cierpieli z powodu schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych, zaburzeñ nerwicowych oraz zaburzeñ
spowodowanych u¿ywaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. W ci¹gu trzech lat
rozpowszechnienie prawie wszystkich zaburzeñ wzros³o z wyj¹tkiem zaburzeñ behawioralnych,
rozwoju i emocji, w przypadku których nast¹pi³ spadek z 18 do 13 na 100 000 – 27%. NajwyraŸniej
wzrós³ wspó³czynnik zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu 36% z 20 do 27 na 100 000
i zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem substancji psychoaktywnych 31% z 18 do 24 na 100 000
oraz zaburzeñ afektywnych 26% z 13 do 20 na 100 000 i zaburzeñ nerwicowych 22% z 21 do 25 na
100 000.
W populacji Polski pacjenci oddzia³ów dziennych najczêœciej leczeni byli na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu, schizofreniê i zaburzenia schizotypowe, zaburzenia nerwicowe
i afektywne. Po trzech latach nast¹pi³ wzrost zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu
40% z 15 do 21 na 100 000, zaburzeñ schizofrenicznych 20% z 10 do 12 na 100 000, zaburzeñ nerwicowych 33% z 9 do 12 na 100 000 i zaburzeñ afektywnych 50% z 6 do 9 na 100 000 (tab. 6.2).
184
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
185
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
186
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
ZapadalnoϾ
W populacji Warszawy korzystaj¹cy po raz pierwszy z tej formy leczenia najczêœciej cierpieli
z powodu zaburzeñ nerwicowych, zaburzeñ behawioralnych, rozwoju i emocji oraz zaburzeñ
spowodowanych u¿ywaniem alkoholu. Po trzech latach najbardziej wzros³a zapadalnoœæ na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu 71% z 7 do 12 na 100 000, zaburzenia nerwicowe
33% z 9 do 12 na 100 000 oraz zaburzenia afektywne 67% z 3 do 5 na 100 000 natomiast zapadalnoœæ na zaburzenia behawioralne spad³a 14% z 7 do 6 na 100 000.
W populacji Polski pacjenci pierwszorazowi najczêœciej korzystali z tej formy opieki z powodu
tych samych zaburzeñ, które dominowa³y w populacji Warszawy. Po trzech latach, podobnie jak
w populacji Warszawy, nast¹pi³ wzrost zapadalnoœci na zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu, zaburzenia nerwicowe i afektywne, natomiast zapadalnoœæ na zaburzenia behawioralne
utrzyma³a siê na podobnym poziomie (tab. 6.3).
Struktura p³ci i wieku
W populacji Warszawy w 2011 r. z formy leczenia dziennego skorzysta³o nieco wiêcej mê¿czyzn ni¿ kobiet 52%. Najwiêcej osób w wieku 19–64 lata 89%, najmniej najm³odsza frakcja wieku
5%.
W populacji Polski mê¿czyŸni korzystaj¹cy z opieki dziennej stanowili 53%, a pacjenci w wieku
19–64 lata 87%. W najmniejszym stopniu uczestniczy³a w lecznictwie dziennym najstarsza frakcja
wieku 4%.
6.3.3. Struktura rozpoznañ
W Warszawie w lecznictwie dziennym przewa¿a³y rozpoznania schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych 20%, zaburzeñ spowodowanych u¿ywaniem alkoholu 18% i zaburzeñ nerwicowych
16% (ryc. 6.1).
W populacji Polski dominowa³y zaburzenia spowodowane u¿ywaniem alkoholu 29%, nastêpnie, podobnie jak w populacji Warszawy, schizofrenii i zaburzeñ schizotypowych 17% oraz zaburzeñ nerwicowych 16% (ryc. 6.2).
Ryc. 6.1. Struktura rozpoznañ w populacji mieszkañców
Ryc. 6.2. Struktura rozpoznañ w populacji mieszkañców
Warszawy w 2011 r.
Polski w 2011 r.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
187
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
Legenda do rysunków:
F00-F09 – zaburzenia organiczne w³¹cznie z zespo³ami objawowymi
F10 – zaburzenia psychiczne spowodowane u¿ywaniem alkoholu
F11-F19 – zaburzenia psychiczne spowodowane u¿ywaniem œrodków psychoaktywnych
F20-F29 – schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i urojeniowe
F30-F39 – zaburzenia nastroju (afektywne)
F40-F48 – zaburzenia nerwicowe zwi¹zane ze stresem i somatoformiczne
F70-F79 – upoœledzenie umys³owe
F50-F98 (bez F70-F79) – zespo³y behawioralne, zaburzenia osobowoœci i zaburzenia rozwojowe i emocji
F99 – nieokreœlone zaburzenia psychiczne
Podsumowanie
l Oprócz znacznie lepszego w Warszawie ni¿ w ca³ej Polsce zabezpieczenia pod wzglê-
dem psychiatrycznej opieki dziennej, lepsza jest równie¿ dostêpnoœæ oddzia³ów leczenia œrodowiskowego, a zw³aszcza psychiatrycznej opieki ambulatoryjnej – liczba poradni jest w³aœciwie zgodna z za³o¿eniami Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.
l W Warszawie zarówno w opiece ambulatoryjnej jak i poœredniej wspó³czynniki rozpowszechnienia zaburzeñ psychicznych s¹ wy¿sze ni¿ w ca³ym kraju. Natomiast ni¿sze s¹
w opiece ca³odobowej. Jest to wspó³zale¿noœæ obserwowana i oczekiwana w wiêkszoœci
rozwiniêtych krajów – im lepsze zabezpieczenia w otwartej opiece psychiatrycznej tym
mniej hospitalizacji i krótsze hospitalizacje, bowiem pacjent ma mo¿liwoœæ kontynuacji leczenia poza szpitalem.
l Dodatkowymi korzyœciami dostatecznie rozwiniêtego lecznictwa otwartego jest mniejsza
czêstotliwoœæ powrotów pacjentów do szpitali przy krótszych hospitalizacjach, a co za tym
idzie mniejsza czêstotliwoœæ izolowania tych osób od funkcji spo³ecznych oraz obni¿enie
kosztów leczenia – opieka ca³odobowa jest znacznie dro¿sza ni¿ pozosta³e formy leczenia.
6.3. Mental health day-care units
Summary
l It could be said, that Warsaw citizens opposite to the Polish population as a whole, are
provided with a better day-mental health care, environmental care and especially
ambulatory psychiatric care. The number of ambulatory units is in concordance with the
National Mental Health Programme.
l In Warsaw, the incidence rates for psychiatric disorders observed in ambulatory care as
well as other means of care are higher than in Poland, opposite to the in-patient care. Such
situation is common for the majority of developed countries – the better access to open
188
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zaburzenia psychiczne w populacji mieszkañców Warszawy
psychiatric care the less number of hospitalizations and shorter hospitalizations. A patient
has the possibility to continue his treatment outside the hospital.
l Additional advantage of the sufficiently developed open care is the lesser degree
of returning to hospital for those hospitalized for shorter care, and therefore lesser degree
of their isolation from social life. Also the reduction of health care costs could be taken
under consideration – in-patient care is much more expensive than other methods
of treatment.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
189
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
7. HOSPITALIZACJA MIESZKAÑCÓW WARSZAWY
7. SPOWODOWANA CHOROBAMI UK£ADU NERWOWEGO
dr n. med. Danuta Milewska
Instytut Psychiatrii i Neurologii
I
nformacje o osobach wypisywanych ze szpitali s¹ zbierane w ramach Ogólnopolskiego Badania
Chorobowoœci Szpitalnej Ogólnej, z niewielkimi przerwami, od po³owy lat piêædziesi¹tych.
Od 2000 r. zbierane s¹ informacje o wszystkich hospitalizowanych przypadkach.
Podstawowym Ÿród³em informacji w Badaniu Chorobowoœci Szpitalnej Ogólnej jest karta statystyczna szpitalna MZ/Szp-11, tworzona i wykorzystywana wewn¹trz szpitala. Zawarty w niej zestaw informacji, z wy³¹czeniem danych personalnych pacjenta, przesy³any jest w systemie informatycznym, zgodnym z elektronicznym standardem przekazywania danych. W Zak³adzie Statystyki Medycznej Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Pañstwowego Zak³adu Higieny
(PZH) zosta³ uruchomiony serwer internetowy do gromadzenia danych, otrzymywanych drog¹
elektroniczn¹.
Opracowanie jest analiz¹ wybranych wskaŸników hospitalizacji z powodu chorób uk³adu nerwowego wœród mieszkañców Warszawy w latach 2004–2011 i porównanie ich ze wskaŸnikami
ogólnopolskimi.
Z bazy danych szpitalnych kart statystycznych (MZ/Szp-11) wybrano informacje dotycz¹ce
wszystkich wypisanych ¿ywych i zmar³ych w latach 2004–2011 z rozpoznaniami chorób uk³adu
nerwowego, we wszystkich oddzia³ach w Polsce, niezale¿nie od specjalnoœci oddzia³u.
Baza danych dotycz¹ca hospitalizacji mieszkañców Polski z powodu chorób uk³adu nerwowego w latach 2004–2011 obejmowa³a ³¹cznie 4 606 675 przypadków. Œredni wiek wyniós³ 49,2 lat,
a œredni czas pobytu w szpitalu 8,4 dni. Mê¿czyŸni stanowili 53,5% hospitalizowanych (tab. 7.1).
Niestety, baza danych nie obejmowa³a 100% hospitalizowanych. Przekazywanie danych do
PZH nie obowi¹zuje szpitali resortowych. Ponadto, nie wszystkie szpitale publiczne wywi¹zuj¹ siê
z obowi¹zku przekazywania danych.
Tabela 7.1. Dane demograficzne mieszkañców Polski hospitalizowanych z powodu chorób uk³adu nerwowego
w latach 2004–2011
190
Ogó³em
% mê¿czyzn
Œredni wiek w latach
Œredni pobyt w dniach
2004
499 253
53,8
49,1
9,3
2005
516 539
55,0
49,1
10,6
2006
564 215
55,3
48,5
8,6
2007
534 701
54,6
49,6
8,5
2008
532 062
53,4
49,2
7,8
2009
639 798
51,9
49,3
7,2
2010
649 387
51,8
49,3
7,2
2011
670 721
52,0
49,2
7,8
2004–2011
4 606 675
53,5
49,2
8,4
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Z powy¿szego zbioru wyodrêbniono podzbiór mieszkañców Warszawy na podstawie kodu
terytorialnego miejsca zamieszkania pacjenta.
W Warszawie w 2011 r. w 10 szpitalach, podlegaj¹cych sprawozdawczoœci MZ, znajdowa³o
siê 9 klinik lub oddzia³ów neurologicznych dla doros³ych – dysponuj¹cych ³¹cznie 384 ³ó¿kami,
2 oddzia³y udarowe – dysponuj¹ce 36 ³ó¿kami i 3 oddzia³y neurologiczne dla dzieci – dysponuj¹ce
56 ³ó¿kami. Wspó³czynnik ³ó¿ek neurologicznych na 10 000 mieszkañców wyniós³ 2,8 (w tym:
w oddzia³ach udarowych 0,2 i oddzia³ach dla dzieci 0,3). W wiêkszoœci oddzia³ów neurologii dla
doros³ych funkcjonowa³y wydzielone pododdzia³y udarowe. Ogólnopolski wspó³czynnik ³ó¿ek
neurologicznych wyniós³ 2,0 (w tym w oddzia³ach udarowych 0,3 i dla dzieci 0,1). Ponadto w Warszawie dzia³a³y 3 kliniki neurologiczne w szpitalach resortowych, które nie zosta³y objête analiz¹.
Baza danych dotycz¹ca hospitalizacji mieszkañców Warszawy z powodu chorób uk³adu nerwowego w latach 2004–2011 obejmowa³a ³¹cznie 135 361 przypadków. Œredni wiek wyniós³ 49,2
lat, a œredni czas pobytu w szpitalu 9,1 dni. Mê¿czyŸni stanowili 47,8% hospitalizowanych
(tab. 7.2).
Tabela 7.2. Dane demograficzne mieszkañców Warszawy hospitalizowanych z powodu chorób uk³adu nerwowego
w latach 2004–2011
Rok
Ogó³em
% mê¿czyzn
Œredni wiek w latach
Œredni pobyt w dniach
2004
11 871
49,3
48,7
11,0
2005
13 664
46,8
53,0
9,5
2006
15 708
49,3
49,0
8,6
2007
13 130
48,7
47,4
8,9
2008
16 891
47,0
48,1
9,5
2009
20 241
46,8
48,9
9,5
2010
20 301
47,0
49,3
7,7
2011
23 555
47,3
48,8
8,2
Ogó³em
135 361
47,8
49,2
9,1
Liczby dotycz¹ce hospitalizacji mieszkañców Warszawy s¹ dodatkowo zani¿one ze wzglêdu na
du¿e braki we wpisach kodów terytorialnych miejsca zamieszkania, szczególnie w województwie
mazowieckim.
W ca³ym badanym okresie wspó³czynniki hospitalizacji mieszkañców Warszawy z powodu
chorób uk³adu nerwowego zarówno ogólne, jak i dotycz¹ce poszczególnych grup rozpoznañ,
by³y znacznie ni¿sze ni¿ ogólnopolskie, co w du¿ej mierze wynika z wiêkszych braków w sprawozdawczoœci (szpitale resortowe, niepe³na sprawozdawczoœæ) (ryc. 7.1a, b). Najwy¿sze wspó³czynniki zarówno ogólnopolskie, jak i warszawskie stwierdzono w przypadku chorób naczyniowych, urazów i chorób korzeniowych i dyskopatii oraz innych neurologicznych. Wspó³czynniki
hospitalizacji z powodu chorób naczyniowych, chorób korzeniowych i dyskopatii, bólów g³owy,
chorób obwodowych, demielinizacyjnych, przebiegaj¹cych z otêpieniem by³y wy¿sze wœród kobiet, zaœ urazów g³owy i uk³adu nerwowego, innych chorób neurologicznych wœród mê¿czyzn.
Wspó³czynniki hospitalizacji wœród mieszkañców Warszawy wzros³y prawie dwukrotnie od 702
w 2004 roku do 1379 w 2011 roku (ryc. 7.2).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
191
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
7.1. Choroby uk³adu nerwowego ogó³em
7.1.1. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z powodu chorób uk³adu
nerwowego wœród mieszkañców Polski w latach 2004–2011
Ryc. 7.1a. Uœrednione wspó³czynniki hospitalizacji wœród mieszkañców Polski i Warszawy z lat 2004–2011
Ryc. 7.1b. Uœrednione wspó³czynniki hospitalizacji wœród mieszkañców Polski i Warszawy
z uwzglêdnieniem grup rozpoznañ z lat 2004–2011
192
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.2. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z powodu chorób uk³adu nerwowego
wœród mieszkañców Warszawy w latach 2004–2011
Ryc. 7.3. Procentowy rozk³ad grup rozpoznañ wœród mieszkañców Warszawy hospitalizowanych z powodu chorób
uk³adu nerwowego w latach 2004–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
193
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
7.1.2. Procentowy rozk³ad grup rozpoznañ neurologicznych wœród
hospitalizowanych mieszkañców Warszawy w latach 2004–2011
W latach 2004–2011 wœród mieszkañców Warszawy najczêstsz¹ przyczynê hospitalizacji z powodu chorób uk³adu nerwowego stanowi³y choroby naczyniowe uk³adu nerwowego. Na drugim
miejscu znalaz³y siê hospitalizacje z powodu urazów g³owy i uk³adu nerwowego, których odsetek
obni¿y³ siê z 26% w 2004 r. do 15% w 2011 r. W nastêpnej kolejnoœci pod wzglêdem czêstotliwoœci wystêpowa³y hospitalizacje z powodu chorób korzeniowych i dyskopatii padaczki, bólów
g³owy, chorób obwodowego uk³adu nerwowego, nowotworów uk³adu nerwowego, chorób
demielinizacyjnych, zapalnych uk³adu nerwowego, pozapiramidowych, przebiegaj¹cych z otêpieniem i nerwowo-miêœniowych (ryc. 7.1 i 7.3).
7.1.3. Struktura mieszkañców Warszawy hospitalizowanych z powodu chorób
uk³adu nerwowego wed³ug p³ci
Mê¿czyŸni stanowili 48% wœród ogó³u mieszkañców Warszawy, hospitalizowanych z powodu
chorób uk³adu nerwowego (w Polsce 53,5%). Przewagê mê¿czyzn obserwowano w grupie hospitalizacji z powodu urazów g³owy i uk³adu nerwowego, padaczki i innych chorób neurologicznych. W grupie hospitalizacji z powodu udarów krwotocznych, chorób zapalnych i nerwowo-miêœniowych liczby mê¿czyzn i kobiet by³y zbli¿one. W pozosta³ych grupach rozpoznañ wiêkszoœæ hospitalizowanych stanowi³y kobiety (tab. 7.2 i ryc. 7.4).
Ryc. 7.4. Procentowy udzia³ mê¿czyzn wœród mieszkañców Warszawy hospitalizowanych z powodu
chorób uk³adu nerwowego w latach 2004–2011
194
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
7.1.4. Œredni wiek mieszkañców Warszawy hospitalizowanych z powodu chorób
uk³adu nerwowego
Ryc. 7.5. Œredni wiek hospitalizowanych mieszkañców Warszawy
z powodu chorób uk³adu nerwowego w latach 2004–2011
Ryc. 7.6. Œredni wiek hospitalizowanych mieszkañców Warszawy z powodu
chorób uk³adu nerwowego wg grup rozpoznañ w latach 2004–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
195
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Œredni wiek hospitalizowanych w latach 2004–2011 wyniós³ 49,2 lat, wykazywa³ niewielkie wahania w poszczególnych latach (ryc. 7.5).
Najwy¿szy by³ u chorych z zespo³em otêpiennym, nieco ni¿szy u chorych z udarami niedokrwiennymi mózgu, nastêpnie z przemijaj¹cymi zaburzeniami kr¹¿enia mózgowego, udarami
krwotocznymi, chorobami pozapiramidowymi, chorobami korzeni nerwowych, obwodowego
uk³adu nerwowego, nowotworowymi, zapalnymi uk³adu nerwowego, nerwowo-miêœniowymi,
demielinizacyjnymi, padaczk¹, urazami g³owy i uk³adu nerwowego, najni¿szy u chorych z bólami
g³owy i innymi chorobami neurologicznymi (ryc. 7.6).
7.1.5. Œredni czas pobytu w szpitalu mieszkañców Warszawy hospitalizowanych
z powodu chorób uk³adu nerwowego
Ryc. 7.7. Œredni czas pobytu w szpitalu w dniach
Ryc. 7.8. Œredni czas pobytu w szpitalu w dniach wg grup rozpoznañ
196
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Œredni czas pobytu w szpitalu z powodu chorób uk³adu nerwowego w ca³ym badanym okresie wyniós³ 9,4 dni. Waha³ siê od 7,7 do 11,0 w poszczególnych latach (ryc. 7.7). Najd³u¿ej hospitalizowani byli chorzy z chorobami korzeniowymi i dyskopatiami, nastêpnie z chorobami przebiegaj¹cymi z otêpieniem, chorobami naczyniowymi uk³adu nerwowego, zapalnymi uk³adu nerwowego, nerwowo-miêœniowymi, nowotworowymi uk³adu nerwowego, pozapiramidowymi,
demielinizacyjnymi, chorobami obwodowego uk³adu nerwowego, padaczk¹, najkrócej z urazami
g³owy i bólami g³owy (ryc. 7.8).
7.1.6. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna mieszkañców Warszawy
hospitalizowanych z powodu chorób uk³adu nerwowego
Œrednia œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w chorobach uk³adu nerwowego traktowanych ³¹cznie w latach 2004–2011 wynios³a 4,6% i waha³a siê w granicach 3,4% do 6,5% w poszczególnych
latach (ryc. 7.9).
Ryc. 7.9. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna mieszkañców Warszawy hospitalizowanych z powodu chorób
uk³adu nerwowego
Najwy¿sza by³a w chorobach naczyniowych uk³adu nerwowego, g³ównie w udarach krwotocznych mózgu – 35,8%, znacznie mniejsza w udarach niedokrwiennych mózgu – 14,9%. Ni¿sze
wartoœci wystêpowa³y w chorobach przebiegaj¹cych z otêpieniem – 8,1%, chorobach nowotworowych uk³adu nerwowego – 6,1%, nerwowo-miêœniowych – 2,3%, chorobach pozapiramidowych – 2,1%, chorobach zapalnych uk³adu nerwowego – 2,1%, padaczce – 1,9%, urazach uk³adu
nerwowego – 2% (ryc. 7.10).
Oko³o 40% mieszkañców Warszawy hospitalizowanych w okresie 2004–2011 z powodu chorób uk³adu nerwowego, przebywa³o w oddzia³ach neurologicznych dla doros³ych, w tym 3%
w neurologicznych dla dzieci, 6% w oddzia³ach neurochirurgicznych, 21% w chirurgicznych
i 17% w pozosta³ych oddzia³ach o ró¿nej specjalnoœci. Ryc. 7.11 przedstawia procentowy rozk³ad
miejsca hospitalizacji w poszczególnych grupach rozpoznañ. Najwy¿szy odsetek hospitalizacji
w oddzia³ach neurologicznych dla doros³ych wystêpowa³ w grupie chorób demielinizacyjnych
– 93%, udarów niedokrwiennych mózgu – 93%, przemijaj¹cych zaburzeñ kr¹¿enia mózgowego
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
197
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
– 85%, chorób pozapiramidowych – 80%. Najni¿szy dotyczy³ urazów g³owy i uk³adu nerwowego
– zaledwie 3%.
Ryc. 7.10. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna mieszkañców Warszawy hospitalizowanych z powodu chorób
uk³adu nerwowego wg grup rozpoznañ
Udary niedokrwienne
Udary krwotoczne
TIA
Urazy uk³adu
n e r w o w e go
Dyskopatie i choroby
korzeni nerwowych
Padaczka
Bóle g³owy
Choroby obwodowego
uk³adu nerwowego
Nowotwory uk³adu
n e r w o w e go
Choroby
demielinizacyjne
Choroby zapalne uk³adu
n e r w o w e go
Choroby
pozapiramidowe
Choroby przebiegaj¹ce
z otêpieniem
Choroby
nerwowo-miêœniowe
Inne choroby
neurologiczne
Ogó ³e m
Neurologia
71
93
66
85
3
18
60
57
22
42
93
19
80
64
17
15
37
Neurologia
dzieciêca
0
0
0
1
0
0
27
19
3
0
1
1
5
1
4
2
3
Neurochirurgia
3
0
20
0
7
19
1
3
2
26
0
2
2
0
3
1
6
Chirurgia
6
0
1
0
74
15
1
4
63
4
0
1
0
4
5
2
21
Rehabilitacja
6
1
1
0
1
43
0
0
2
1
5
0
5
4
39
43
14
14
5
13
14
16
5
11
16
9
27
1
78
8
27
32
36
17
Typ oddzia³u
Choroby naczyniowe un
7.1.7. Miejsce hospitalizacji mieszkañców Warszawy z powodu chorób uk³adu
nerwowego
Pozosta³e
198
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.11. Oddzia³ hospitalizacji pacjentów z chorobami uk³adu nerwowego mieszkañców Warszawy w procentach
choroby naczyniowe un
udary niedokrwienne
udary krwotoczne
TIA
urazy uk³adu nerwowego
dyskopatie i choroby korzeni nerwowych
padaczka
bóle g³owy
choroby obwodowego uk³adu nerwowego
nowotwory uk³adu nerwowego
choroby demielinizacyjne
choroby zapalne uk³adu nerwowego
choroby pozapiramidowe
choroby przebiegaj¹ce z otêpieniem
choroby nerwowo-miêœniowe
inne choroby neurologiczne
ogó³em
7.2. Choroby naczyniowe uk³adu nerwowego
Ryc. 7.12. Procentowy rozk³ad grup rozpoznañ wœród hospitalizowanych mieszkañców Warszawy
z powodu chorób naczyniowych uk³adu nerwowego w latach 2004–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
199
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.13. Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z okresu 2004–2011 mieszkañców
Warszawy i Polski z powodu chorób naczyniowych uk³adu nerwowego
Ryc. 7.14. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 mieszkañców Warszawy
z powodu chorób naczyniowych uk³adu nerwowego ogó³em
200
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.15. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 mieszkañców Warszawy z powodu udarów niedokrwiennych
mózgu
Ryc. 7.16. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 mieszkañców Warszawy z powodu udarów krwotocznych
mózgu
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
201
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.17. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 mieszkañców Warszawy z powodu przemijaj¹cych
zaburzeñ kr¹¿enia mózgowego
Ryc. 7.18. Œredni wiek hospitalizowanych
202
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.19. Œredni czas hospitalizacji w dniach
Ryc. 7.20. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w chorobach naczyniowych uk³adu nerwowego ogó³em
Choroby naczyniowe s¹ g³ówn¹ przyczyn¹ hospitalizacji z powodu chorób neurologicznych.
W bazie danych z lat 2004–2011 odnotowano ³¹cznie 36 047 hospitalizacji mieszkañców Warszawy z powodu chorób naczyniowych uk³adu nerwowego (2004 r. – 2947, 2005 r. – 4042, 2006 r.
– 4242, 2007 r. – 3573, 2008 r. – 4717, 2009 r. – 5203, 2010 r. – 5302, 2011 r. – 5981).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
203
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.21. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w udarach niedokrwiennych mózgu
Ryc. 7.22. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w udarach krwotocznych mózgu
W ca³ej grupie chorób naczyniowych, udary niedokrwienne stanowi³y 45%, udary krwotoczne
11%, przemijaj¹ce zaburzenia kr¹¿enia mózgowego 22%, a pozosta³e (nastêpstwa udarów mózgu, choroby naczyñ mózgowych) 23% hospitalizacji (ryc. 7.12).
Mê¿czyŸni stanowili 44% hospitalizowanych z powodu wszystkich chorób naczyniowych,
45% z powodu udarów niedokrwiennych, 50% z powodu udarów krwotocznych i 40% z powodu
przemijaj¹cych zaburzeñ kr¹¿enia mózgowego (ryc. 7.4).
204
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji z okresu 2004–2011 by³y znacznie ni¿sze
wœród mieszkañców Warszawy ni¿ ogólnopolskie – chorób naczyniowych uk³adu nerwowego
ogó³em: Warszawa – 233, Polska – 380 (udary niedokrwienne:109/156, udary krwotoczne: 46/ 77,
przemijaj¹ce zaburzenia kr¹¿enia mózgowego: 61/90) (ryc. 7.13).
Wspó³czynniki hospitalizacji z powodu chorób naczyniowych uk³adu nerwowego wœród mieszkañców Warszawy wzros³y od 174 w 2004 r. do 350 w 2011 r. W chorobach naczyniowych
ogó³em, udarach niedokrwiennych i krwotocznych nie ró¿ni³y siê istotnie w zale¿noœci od p³ci,
w przemijaj¹cych zaburzeniach kr¹¿enia mózgowego by³y znacznie wy¿sze wœród kobiet
(ryc. 7.14, 7.15, 7.16, 7.17).
Œredni wiek mieszkañców Warszawy hospitalizowanych z powodu chorób naczyniowych
uk³adu nerwowego wyniós³ 70,5 lat, by³ najwy¿szy w udarach niedokrwiennych 73,4, ni¿szy
w przemijaj¹cych zaburzeniach kr¹¿enia mózgowego – 69,0 i w udarach krwotocznych 65,4 i by³
wy¿szy ni¿ wœród hospitalizowanych w ca³ym kraju (odpowiednio: 69,2, 71,6, 67,3, 62,8)
(ryc. 7.18).
Œredni czas pobytu w szpitalu w latach 2004–2011 wyniós³ w chorobach naczyniowych uk³adu
nerwowego ogó³em 12,3 dni, w udarach niedokrwiennych 13,8 dni, w udarach krwotocznych
13,7 dni i w przemijaj¹cych zaburzeñ kr¹¿enia mózgowego 7,0 dni. W chorobach naczyniowych
uk³adu nerwowego ogó³em i udarach krwotocznych czas pobytu w szpitalu w okresie 2004–2011
ulega³ stopniowemu skróceniu ze wzrostem w 2008 r. i ponown¹ tendencj¹ do skracania siê
w kolejnych latach. W przypadku udarów niedokrwiennych i przemijaj¹cych zaburzeñ kr¹¿enia
mózgowego wystêpowa³o stopniowe obni¿anie siê czasu pobytu w szpitalu w kolejnych latach.
(ryc. 7.19).
Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w chorobach naczyniowych uk³adu nerwowego ogó³em wynios³a 12,3 i waha³a siê w granicach 13,5–10,0% z tendencj¹ spadkow¹ (ryc. 7.20).
Najwy¿sza by³a w udarach krwotocznych mózgu – 35,8% (od 32,2% do 37,8%) (ryc. 7.22),
mniejsza w udarach niedokrwiennych mózgu – 14,9% (od 13,5% do 16,3%) (ryc. 7.21), najni¿sza
w przemijaj¹cych zaburzeniach kr¹¿enia mózgowego – 0,4% (od 0,2% do 0,8%) (ryc. 7.23).
Ryc. 7.23. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w przemijaj¹cych zaburzeniach kr¹¿enia mózgowego
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
205
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
W grupie hospitalizacji z powodu chorób naczyniowych uk³adu nerwowego potraktowanych
³¹cznie, 71% mia³o miejsce w oddzia³ach neurologicznych, 3% w oddzia³ach neurochirurgicznych, 6% w chirurgicznych, 6% w rehabilitacyjnych a 14% w pozosta³ych oddzia³ach (ryc. 7.11).
W grupie hospitalizacji z powodu udarów niedokrwiennych mózgu 93% mia³o miejsce w oddzia³ach neurologicznych, a 7% w pozosta³ych oddzia³ach.
W grupie hospitalizacji z powodu udarów krwotocznych mózgu 66% mia³o miejsce w oddzia³ach neurologicznych, 20% w oddzia³ach neurochirurgii, a 14% w pozosta³ych oddzia³ach.
W grupie hospitalizacji z powodu przemijaj¹cych zaburzeñ kr¹¿enia mózgowego 85% mia³o
miejsce w oddzia³ach neurologicznych, a 15% w pozosta³ych oddzia³ach.
7.3. Urazy uk³adu nerwowego
Urazy g³owy i uk³adu nerwowego stanowi³y wœród mieszkañców Warszawy drug¹ po chorobach naczyniowych uk³adu nerwowego przyczynê hospitalizacji z powodu chorób neurologicznych.
W bazie danych z lat 2004–2011 odnotowano ³¹cznie 25 600 (w kolejnych latach odpowiednio:
3127, 2973, 3347, 2953, 3126, 3476, 3042, 3556) przypadków hospitalizacji z powodu urazów
g³owy i uk³adu nerwowego.
Mê¿czyŸni stanowili 60% hospitalizowanych (ryc. 7.4).
Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji z okresu 2004–2011 by³y znacznie ni¿sze
wœród mieszkañców Warszawy ni¿ ogólnopolskie (urazy g³owy i uk³adu nerwowego ogó³em:
Warszawa – 199, Polska – 396, w tym urazy wewn¹trzczaszkowe odpowiednio: 84/111)
(ryc. 7.24).
Ryc. 7.24. Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z okresu 2004–2011
mieszkañców Warszawy i Polski w powodu urazów g³owy i uk³adu nerwowego
206
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
W kolejnych latach utrzymywa³y siê na zbli¿onym poziomie i wynosi³y odpowiednio: 185, 175,
197, 173, 183, 203, 177, 208 (urazy wewn¹trzczaszkowe – 73, 65, 74, 69, 82, 94, 77, 94). Przyjmowa³y znacznie wy¿sze wartoœci wœród mê¿czyzn (ryc. 7.25, 7.26).
Ryc. 7.25. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 z powodu urazów uk³adu nerwowego wœród mieszkañców
Warszawy
Ryc. 7.26. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 z powodu urazów wewn¹trzczaszkowych
wœród mieszkañców Warszawy
Œredni wiek hospitalizowanych w ca³ym badanym okresie wyniós³ 35,9 lat z ró¿nicami w poszczególnych latach hospitalizacji od 33,9% do 37,5% (ryc. 7.27).
Œredni czas pobytu w szpitalu w okresie 2004–2011 wyniós³ 4,7 dni i ulega³ stopniowemu skróceniu od 5,5 w 2005 r. do 4,1 w 2011 r. (ryc. 7.28).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
207
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.27. Œredni wiek hospitalizowanych z powodu urazów uk³adu nerwowego wœród mieszkañców Warszawy
Ryc. 7.28. Œredni czas hospitalizacji w dniach
Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w okresie 2004–2011 wynios³a 2,0% i w kolejnych latach
waha³a siê od 2,4% do 1,5% (ryc. 7.29).
W oddzia³ach neurologicznych hospitalizowanych by³o zaledwie 3%, w oddzia³ach neurochirurgicznych 7%, a 74% przypadków z tym rozpoznaniem trafia³a do oddzia³ów chirurgii ogólnej (ryc. 7.11).
208
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.29. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w urazach g³owy i uk³adu nerwowego
7.4. Choroby korzeni nerwowych i dyskopatie
Choroby korzeni nerwowych i dyskopatie stanowi³y wœród mieszkañców Warszawy w latach
2004–2011 trzeci¹ po chorobach naczyniowych i urazach uk³adu nerwowego przyczynê hospitalizacji z powodu chorób neurologicznych.
W omawianej bazie danych z lat 2004–2011 odnotowano ³¹cznie 16 698 (w kolejnych latach
odpowiednio: 1828, 1904, 1984, 1539, 1800, 2282, 2561, 2800) przypadków hospitalizacji z powodu chorób korzeni nerwowych i dyskopatii.
Mê¿czyŸni stanowili 36% hospitalizowanych (ryc. 7.4).
Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji z okresu 2004–2011 by³y ni¿sze wœród mieszkañców Warszawy ni¿ ogólnopolskie (Warszawa 122, Polska 200) (ryc. 7.30).
Ryc. 7.30. Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z okresu 2004–2011
mieszkañców Warszawy i Polski z powodu korzeni nerwowych i dyskopatii
250
200
200
122
150
100
50
0
Warszawa
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Polska
209
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
W kolejnych latach utrzymywa³y siê na zbli¿onym poziomie i wynosi³y odpowiednio: 108, 112,
117, 90 ,105, 133, 149, 164. Przyjmowa³y znacznie wy¿sze wartoœci wœród kobiet (ryc. 7.31).
Œredni wiek hospitalizowanych w ca³ym badanym okresie wyniós³ 54,3 lat z niewielkimi ró¿nicami w poszczególnych latach hospitalizacji (ryc. 7.32).
Ryc. 7.31. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci Warszawy
Ryc. 7.32. Œredni wiek hospitalizowanych
210
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Œredni czas pobytu w szpitalu w okresie 2004–2011 wyniós³ 16,5 dni i waha³ siê od 19,1 do
14,8 (ryc. 7.33).
Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w okresie 2004–2011 by³a znikoma i wynios³a œrednio 0,1%,
w kolejnych latach waha³a siê w granicach 0,0% do 0,2% (ryc. 7.34).
W oddzia³ach neurologicznych hospitalizowanych by³o 18%, w oddzia³ach neurochirurgicznych 19%, w oddzia³ach chirurgicznych 15%, a w oddzia³ach rehabilitacji 43% chorych z rozpoznaniem chorób korzeni nerwowych i dyskopatii (ryc. 7.11).
Ryc. 7.33. Œredni czas hospitalizacji w dniach
Ryc. 7.34. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
211
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
7.5. Padaczka
Wœród mieszkañców Warszawy w latach 2004–2011 padaczka stanowi³a czwart¹ po chorobach naczyniowych uk³adu nerwowego, urazach uk³adu nerwowego, chorobach korzeni nerwowych i dyskopatiach przyczynê hospitalizacji z powodu chorób neurologicznych.
W omawianej bazie danych z lat 2004–2011 odnotowano ³¹cznie 8670 (w kolejnych latach odpowiednio: 630, 804, 957, 800, 1153, 1414, 1344, 1568) przypadków hospitalizacji z powodu padaczki. Mê¿czyŸni stanowili 51% hospitalizowanych (ryc. 7.4).
Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji z okresu 2004–2007 by³y ni¿sze wœród mieszkañców Warszawy ni¿ ogólnopolskie (Warszawa – 63, Polska – 96) (ryc. 7.35).
Ryc. 7.35. Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z okresu 2004–2011
mieszkañców Warszawy i Polski z powodu padaczki
Ryc. 7.36. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci Warszawy
120
mê¿czyŸni
kobiety
109
ogó³em
212
77
69
64
55
40
47
49
38
27
37
39
20
0
74
67
71
64
56
47
51
40
78
82
80
60
92
89
92
100
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
W kolejnych latach wynosi³y odpowiednio: 37, 47, 56, 47, 67, 82, 78, 92. Przyjmowa³y nieco
wy¿sze wartoœci wœród mê¿czyzn (ryc. 7.36).
Œredni wiek hospitalizowanych w ca³ym badanym okresie wyniós³ 37,4 i waha³ siê w kolejnych
badanych latach hospitalizacji od 33,0 do 42,3 lat (ryc. 7.37).
Œredni czas pobytu w szpitalu w okresie 2004–2011 wyniós³ 6,0 dni i ulega³ stopniowemu skróceniu od 7,7 w 2004 r. do 5,0 w 2001 r. (ryc. 7.38).
Ryc. 7.37. Œredni wiek hospitalizowanych
Ryc. 7.38. Œredni czas hospitalizacji w dniach
8
7,7
6,9
7
5,9
6
6,2
5,4
5,6
6,0
5,4
5
5,0
4
3
2
1
0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2004–2011
Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w okresie 2004–2011 wynios³a œrednio 1,9%, w kolejnych latach waha³a siê w granicach 1,1% do 2,8% (ryc. 7.39).
W oddzia³ach neurologicznych dla doros³ych hospitalizowanych by³o 60%, w oddzia³ach neurologicznych dla dzieci 27%, a w pozosta³ych oddzia³ach 13% przypadków z rozpoznaniem padaczki (ryc. 7.11).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
213
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.39. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna
7.6. Bóle g³owy
Wœród mieszkañców Warszawy w latach 2004–2011 bóle g³owy stanowi³y pi¹t¹ przyczynê hospitalizacji z powodu chorób neurologicznych.
W omawianej bazie danych z lat 2004–2011 odnotowano ³¹cznie 4383 (w kolejnych latach odpowiednio: 618, 416, 556, 455, 461, 620, 549, 708) przypadków hospitalizacji z powodu bólów g³owy.
Mê¿czyŸni stanowili 34% hospitalizowanych (ryc. 7.4).
Uœrednione wspó³czynniki hospitalizacji z ca³ego badanego okresu by³y ni¿sze od ogólnopolskich (Warszawa – 32, Polska – 69) (ryc. 7.40).
W kolejnych latach wynosi³y odpowiednio: 37, 25, 33, 27, 27, 36, 42, 41. Przyjmowa³y wy¿sze
wartoœci wœród kobiet (ryc. 7.41).
Ryc. 7.40. Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z okresu 2004–2011 mieszkañców
Warszawy i Polski z powodu bólów g³owy
69
70
60
50
40
32
30
20
10
0
214
Warszawa
Polska
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Œredni wiek hospitalizowanych w ca³ym badanym okresie wyniós³ 34,2 lat i waha³ siê od 29,9
do 40,3 w poszczególnych latach (ryc. 7.42).
Ryc. 7.41. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci Warszawy
Ryc. 7.42. Œredni wiek hospitalizowanych
Œredni czas pobytu w szpitalu w okresie 2004–2011 wyniós³ 4,4 dni i waha³ siê od 6,1 do 2,9
z tendencj¹ do skracania siê (ryc. 7.43).
Nie zarejestrowano zgonów u osób hospitalizowanych z rozpoznaniem bólów g³owy – œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w badanym okresie wynosi³a 0,0% (ryc. 7.44).
W oddzia³ach neurologicznych dla doros³ych hospitalizowanych by³o 57%, w oddzia³ach neurologicznych dla dzieci 19%, a w pozosta³ych oddzia³ach 14% przypadków z rozpoznaniem bólów g³owy (ryc. 7.11).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
215
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.43. Œredni czas hospitalizacji w dniach
Ryc. 7.44. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna
0,18
0,16
0,14
0,12
0,10
0,08
0,06
0,04
0,02
0,00
0,0
2004
0,0
2005
0,0
2006
0,0
2007
0,0
2008
0,0
2009
0,0
2010
0,0
2011
0,0
2004–2011
7.7. Choroby obwodowego uk³adu nerwowego
Wœród mieszkañców Warszawy w latach 2004–2011, choroby obwodowego uk³adu nerwowego stanowi³y szóst¹ przyczynê hospitalizacji z powodu chorób neurologicznych.
W omawianej bazie danych z lat 2004–2011 odnotowano ³¹cznie 6820 (w kolejnych latach odpowiednio: 459, 562, 688, 568, 750, 1047, 1165, 1581) przypadków hospitalizacji z powodu chorób obwodowego uk³adu nerwowego.
Mê¿czyŸni stanowili 33% hospitalizowanych (ryc. 7.4).
Uœrednione wspó³czynniki hospitalizacji z ca³ego badanego okresu by³y ni¿sze od ogólnopolskich (Warszawa – 50, Polska – 56) (ryc. 7.45).
W kolejnych latach wykazywa³y tendencjê wzrostow¹ i wynosi³y odpowiednio: 27, 33, 40, 33,
44, 61, 68, 93. Przyjmowa³y wy¿sze wartoœci wœród kobiet (ryc. 7.46).
216
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.45. Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z okresu 2004–2011
mieszkañców Warszawy i Polski z powodu chorób obwodowego uk³adu nerwowego
Ryc. 7.46. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci Warszawy
140
ogó³em
mê¿czyŸni
kobiety
123
120
68
80
80
93
91
100
56
2007
41
2006
2009
2010
30
25
33
40
40
31
30
33
2005
44
49
2004
38
0
23
22
20
27
41
40
57
61
60
2008
2011
Œredni wiek hospitalizowanych w ca³ym badanym okresie wyniós³ 51,8 lat i waha³ siê od 48,2
do 54,6 (ryc. 7.47).
Œredni czas pobytu w szpitalu w okresie 2004–2011 wyniós³ 8,4 dni, od 11,0 do 5,1 w poszczególnych latach (ryc. 7.48).
Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w okresie 2004–2011 wynios³a œrednio 0,3%, w poszczególnych latach waha³a siê w granicach od 0,0% do 0,9% (ryc. 7.49).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
217
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.47. Œredni wiek hospitalizowanych
Ryc. 7.48. Œredni czas hospitalizacji w dniach
12
10
11,0
10,8
9,1
8
9,1
6,7
8,8
8,4
6,6
6
5,1
4
2
0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2004–2011
Ryc. 7.49. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna
0,9
0,9
0,8
0,7
0,6
0,6
0,5
0,4
0,3
0,3
0,2
0,2
0,1
0,0
218
0,1
0,0
2004
0,3
0,3
0,0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2004–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
W oddzia³ach neurologicznych dla doros³ych hospitalizowanych by³o 22%, w oddzia³ach neurologicznych dla dzieci 3%, w oddzia³ach neurochirurgicznych 2%, w oddzia³ach chirurgicznych
63%, a w pozosta³ych oddzia³ach 11% przypadków z rozpoznaniem bólów g³owy (ryc. 7.11).
7.8. Choroby nowotworowe uk³adu nerwowego
Wœród mieszkañców Warszawy w latach 2004–2011 choroby nowotworowe uk³adu nerwowego stanowi³y siódm¹ przyczynê hospitalizacji z powodu chorób neurologicznych.
W omawianej bazie danych z lat 2004–2011 odnotowano ³¹cznie 4788 (w kolejnych latach odpowiednio: 321, 417, 599, 500, 593, 726, 774, 858) przypadków hospitalizacji z powodu nowotworowych uk³adu nerwowego.
Mê¿czyŸni stanowili 42% hospitalizowanych (ryc. 7.4).
Uœrednione wspó³czynniki hospitalizacji z ca³ego badanego okresu by³y ni¿sze od ogólnopolskich (Warszawa – 35, Polska – 49) (ryc. 7.50).
Ryc. 7.50. Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z okresu 2004–2011
mieszkañców Warszawy i Polski z powodu chorób nowotworowych uk³adu nerwowego
W kolejnych latach wykazywa³y tendencjê wzrostow¹ od 19 w 2004 r. do 50 w 2011 r. Zwraca
uwagê wspó³czynnik hospitalizacji w 2006 r., który by³ wyj¹tkowo wysoki w grupie kobiet i znacznie wy¿szy w porównaniu z grup¹ mê¿czyzn. W poszczególnych latach wynosi³y odpowiednio:
19, 25, 35, 29, 35, 42, 45, 50. Przyjmowa³y nieco wy¿sze wartoœci wœród kobiet, szczególnie
w 2006 r. (ryc. 7.51).
Œredni wiek hospitalizowanych w ca³ym badanym okresie wyniós³ 52,5 lat i waha³ siê od 44,0
do 58,6 (ryc. 7.52).
Œredni czas pobytu w szpitalu w okresie 2004–2011 wyniós³ 8,3 dni i ulega³ w kolejnych latach
stopniowemu skróceniu od 13,6 do 2,7 (ryc. 7.53).
Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w okresie 2004–2011 wynios³a œrednio 6,8%, w kolejnych latach waha³a siê w granicach od 4,8% do 7,4% (ryc. 7.54).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
219
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.51. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci Warszawy
Ryc. 7.52. Œredni wiek hospitalizowanych
W oddzia³ach neurologicznych dla doros³ych hospitalizowanych by³o 42%, w oddzia³ach neurologicznych dla dzieci 1%, w oddzia³ach neurochirurgicznych 26%, a w pozosta³ych oddzia³ach
32% przypadków z rozpoznaniem chorób nowotworowych uk³adu nerwowego (ryc. 7.11).
220
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.53. Œredni czas hospitalizacji w dniach
Ryc. 7.54. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna
8
7
7,4
6,9
6,8
6
6,2
6,0
5,8
6,1
5,4
4,8
5
4
3
2
1
0
2004
2005
2006
2007
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
2008
2009
2010
2011
2004–2011
221
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
7.9. Choroby demielinizacyjne
Wœród mieszkañców Warszawy w latach 2004–2011, choroby demielinizacyjne stanowi³y
ósm¹ przyczynê hospitalizacji z powodu chorób neurologicznych.
W omawianej bazie danych z lat 2004–2011 odnotowano ³¹cznie 4453 (w kolejnych latach odpowiednio: 269, 400, 468, 314, 565, 748, 801, 888) przypadków hospitalizacji z powodu chorób
demielinizacyjnych uk³adu nerwowego.
Mê¿czyŸni stanowili 32% hospitalizowanych (ryc. 7.4).
Uœrednione wspó³czynniki hospitalizacji z ca³ego badanego okresu by³y ni¿sze od ogólnopolskich (Warszawa – 33, Polska – 42) (ryc. 7.55).
Ryc. 7.55. Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z okresu 2004–2011
mieszkañców Warszawy i Polski z powodu chorób demielinizacyjnych
Ryc. 7.56. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci Warszawy
70
mê¿czyŸni
kobiety
66
ogó³em
58
58
60
222
47
36
33
26
24
18
18
2005
11
2004
19
17
0
16
17
15
20
10
28
24
29
30
33
35
40
44
46
52
50
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
W kolejnych latach wykazywa³y tendencjê wzrostow¹, z przejœciowym spadkiem w 2007 r. i wynosi³y odpowiednio: 17, 24, 28, 18, 33, 44, 47, 52. Przyjmowa³y znacznie wy¿sze wartoœci wœród kobiet
(ryc. 7.56).
Œredni wiek hospitalizowanych w ca³ym badanym okresie wyniós³ 40,6 lat i waha³ siê od 39,2
do 42,8 z niewielk¹ tendencj¹ do obni¿ania siê (ryc. 7.57).
Œredni czas pobytu w szpitalu w okresie 2004–2011 wyniós³ 6,5 dni i ulega³ w kolejnych latach
stopniowemu skróceniu od 9,4 do 5,3 (ryc. 7.58).
Ryc. 7.57. Œredni wiek hospitalizowanych
Ryc. 7.58. Œredni czas hospitalizacji w dniach
10
9,4
9
7,5
8
6,7
7
6,5
6,5
5,5
6
5,8
5,1
5,3
5
4
3
2
1
0
2004
2005
2006
2007
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
2008
2009
2010
2011
2004–2011
223
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w okresie 2004–2011 wynios³a œrednio 0,6%, w kolejnych latach waha³a siê w granicach od 0,0% do 1,3% (ryc. 7.59).
Ryc. 7.59. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna
W oddzia³ach neurologicznych dla doros³ych, hospitalizowanych by³o 93%, w oddzia³ach
rehabilitacyjnych 5%, a w pozosta³ych oddzia³ach 2% przypadków z rozpoznaniem chorób
demielinizacyjnych uk³adu nerwowego (ryc. 7.11).
7.10. Choroby zapalne uk³adu nerwowego
Ryc. 7.60. Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z okresu 2004–2011
mieszkañców Warszawy i Polski z powodu chorób zapalnych uk³adu nerwowego
20
19
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
224
Warszawa
Polska
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Wœród mieszkañców Warszawy w latach 2004–2011, choroby zapalne uk³adu nerwowego stanowi³y dziewi¹t¹ przyczynê hospitalizacji z powodu chorób neurologicznych.
W omawianej bazie danych z lat 2004–2011 odnotowano ³¹cznie 2551 (w kolejnych latach odpowiednio: 119, 282, 416, 283, 130, 384, 498, 439) przypadków hospitalizacji z powodu chorób
zapalnych uk³adu nerwowego.
Mê¿czyŸni stanowili 50% hospitalizowanych (ryc. 7.4).
Uœrednione wspó³czynniki hospitalizacji z ca³ego badanego okresu by³y nieznacznie ni¿sze od
ogólnopolskich (Warszawa – 19, Polska – 20) (ryc. 7.60).
W kolejnych latach wykazywa³y znaczne wahania i wynosi³y odpowiednio: 7, 17, 24, 17, 8, 22,
29, 26. Przyjmowa³y nieco wy¿sze wartoœci wœród mê¿czyzn (ryc. 7.61).
Ryc. 7.61. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci Warszawy
Œredni wiek hospitalizowanych w ca³ym badanym okresie wyniós³ 44,7 lat i waha³ siê od 41,2
do 49,5 (ryc. 7.62).
Œredni czas pobytu w szpitalu w okresie 2004–2011 wyniós³ 11,3 dni i ulega³ w kolejnych latach stopniowemu skróceniu od 14,0 w 2004 r. do 10,2 w 2010 r., z niewielkim wyd³u¿eniem
w 2011 r. do 10,9 (ryc. 7.63).
Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w okresie 2004–2011 wynios³a œrednio 2,4%, w kolejnych latach waha³a siê w granicach od 0,8% do 3,1% (ryc. 7.64).
W oddzia³ach neurologicznych dla doros³ych hospitalizowanych by³o 19%, w oddzia³ach neurologicznych dla dzieci 1%, w oddzia³ach neurochirurgii 2%, a w pozosta³ych oddzia³ach 78%
przypadków z rozpoznaniem chorób zapalnych uk³adu nerwowego (ryc. 7.11).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
225
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.62. Œredni wiek hospitalizowanych
Ryc. 7.63. Œredni czas hospitalizacji w dniach
14
14,0
13,8
12,0
10,9
12
10,9
10,9
9,2
10
11,3
9,2
8
6
4
2
0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2004–2011
Ryc. 7.64. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna
226
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
7.11. Choroby pozapiramidowe
Wœród mieszkañców Warszawy w latach 2004–2011, choroby pozapiramidowe uk³adu nerwowego stanowi³y dziesi¹t¹ przyczynê hospitalizacji z powodu chorób neurologicznych.
W omawianej bazie danych z lat 2004–2011 odnotowano ³¹cznie 1782 (w kolejnych latach odpowiednio: 81, 141, 151, 112, 272, 557, 213, 235) przypadki hospitalizacji z powodu chorób
uk³adu pozapiramidowego.
Mê¿czyŸni stanowili 45% hospitalizowanych (ryc. 7.4).
Uœrednione wspó³czynniki hospitalizacji z ca³ego badanego okresu by³y ni¿sze od ogólnopolskich (Warszawa – 13, Polska – 16) (ryc. 7.65).
W kolejnych latach wykazywa³y tendencjê wzrostow¹ z wyj¹tkowo wysok¹ wartoœci¹ w 2009 r.
i wynosi³y odpowiednio: 5, 8, 9, 7, 16, 34, 12, 14). Do 2007 r. przyjmowa³y nieco wy¿sze wartoœci
wœród mê¿czyzn, a od 2008 r. wœród kobiet (ryc. 7.66).
Ryc. 7.65. Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z okresu 2004–2011 mieszkañców
Warszawy i Polski z powodu chorób pozapiramidowych
Ryc. 7.66. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci Warszawy
45
ogó³em
mê¿czyŸni
kobiety
42
40
34
35
30
24
25
0
2004
2005
2006
2007
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
14
14
14
12
11
14
6
7
8
8
9
10
5
5
4
5
8
9
8
10
13
16
15
18
20
2008
2009
2010
2011
227
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Œredni wiek hospitalizowanych w ca³ym badanym okresie wyniós³ 59,2 lat i waha³ siê od 66,5
do 49,0 (ryc. 7.67).
Œredni czas pobytu w szpitalu w okresie 2004–2011 wyniós³ 8,4 dni i ulega³ w kolejnych latach
stopniowemu skróceniu od 13,3 do 2,2 w 2009 r. a nastêpnie ponownie wyd³u¿eniu do 8,5
w 2011 r. (ryc. 7.68).
Ryc. 7.67. Œredni wiek hospitalizowanych
Ryc. 7.68. Œredni czas hospitalizacji w dniach
14
13,3
12,3
11,4
12
10
8,5
8,4
8
8,4
6,5
6
5,0
4
2,2
2
0
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2004–2011
Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w okresie 2004–2011 wynios³a œrednio 2,3%, w kolejnych latach waha³a siê w granicach od 0,0% do 5,0% (ryc. 7.69).
228
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.69. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna
W oddzia³ach neurologicznych dla doros³ych hospitalizowanych by³o 80%, w oddzia³ach neurologicznych dla dzieci 5%, w oddzia³ach neurochirurgii 2%, w oddzia³ach rehabilitacyjnych 5%,
a w pozosta³ych oddzia³ach 8% przypadków z rozpoznaniem chorób pozapiramidowych uk³adu
nerwowego (ryc. 7.11).
7.12. Choroby przebiegaj¹ce z otêpieniem
Wœród mieszkañców Warszawy w latach 2004–2011, choroby przebiegaj¹ce z otêpieniem stanowi³y jedenast¹ przyczynê hospitalizacji z powodu chorób neurologicznych.
W omawianej bazie danych z lat 2004–2011 odnotowano ³¹cznie 1107 (w kolejnych latach odpowiednio: 65, 85, 124, 80, 234, 213, 191, 115) przypadków hospitalizacji z powodu chorób przebiegaj¹cych z otêpieniem.
Mê¿czyŸni stanowili 39% hospitalizowanych (ryc. 7.4).
Ryc. 7.70. Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z okresu 2004–2011
mieszkañców Warszawy i Polski z powodu chorób przebiegaj¹cych z otêpieniem
10
12
8
10
8
6
4
2
0
Warszawa
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Polska
229
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Uœrednione wspó³czynniki hospitalizacji z ca³ego badanego okresu by³y ni¿sze od ogólnopolskich (Warszawa – 8, Polska – 10) (ryc. 7.70).
W kolejnych latach wykazywa³y tendencjê wzrostow¹ do 2008 r., a nastêpnie stopniowo obni¿a³y siê i wynosi³y odpowiednio: 4, 5, 7, 5, 14, 12, 11, 7. Przyjmowa³y nieco wy¿sze wartoœci
wœród kobiet (ryc. 7.71).
Œredni wiek hospitalizowanych w ca³ym badanym okresie wyniós³ 76,5 lat i waha³ siê w granicach od 73,8 do 79,4 (ryc. 7.72).
Ryc. 7.71. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci Warszawy
Ryc. 7.72. Œredni wiek hospitalizowanych
230
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Œredni czas pobytu w szpitalu w okresie 2004–2011 wyniós³ 12,9 dni i waha³ siê w granicach
od 11,3 do 17,1 (ryc. 7.73).
Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w okresie 2004–2011 wynios³a œrednio 8,7%, w kolejnych latach waha³a siê w granicach od 5,6% do 11,8% (ryc. 7.74).
Ryc. 7.73. Œredni czas hospitalizacji w dniach
Ryc. 7.74. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna
W oddzia³ach neurologicznych dla doros³ych hospitalizowanych by³o 64%, a w pozosta³ych
oddzia³ach 36% przypadków, z rozpoznaniem chorób uk³adu nerwowego przebiegaj¹cych z otêpieniem (ryc. 7.11).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
231
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
7.13. Choroby nerwowo-miêœniowe
Wœród mieszkañców Warszawy, w latach 2004–2011, choroby nerwowo-miêœniowe stanowi³y niewielk¹ wyodrêbnion¹ grupê hospitalizacji z powodu chorób neurologicznych.
W omawianej bazie danych z lat 2004–2011 odnotowano ³¹cznie 892 przypadki (w kolejnych
latach odpowiednio: 57, 86, 65, 239, 87, 104, 119, 135) przypadków hospitalizacji z powodu chorób nerwowo-miêœniowych.
Mê¿czyŸni stanowili 51% hospitalizowanych (ryc. 7.4).
Uœrednione wspó³czynniki hospitalizacji z ca³ego badanego okresu by³y porównywalne
z ogólnopolskimi (Warszawa – 7, Polska – 7) (ryc. 7.75).
W kolejnych latach wynosi³y odpowiednio: 3, 5, 4, 14, 5, 6, 7, 8. Wspó³czynnik hospitalizacji
w 2007 r. by³ znacznie wy¿szy ni¿ w pozosta³ych latach (ryc. 7.76).
Ryc. 7.75. Uœrednione roczne wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci z okresu 2004–2011 mieszkañców
Warszawy i Polski z powodu chorób nerwowo-miêœniowych
Ryc. 7.76. Wspó³czynniki hospitalizacji na 100 000 ludnoœci Warszawy
232
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Œredni wiek hospitalizowanych w ca³ym badanym okresie wyniós³ 41,7 lat i wykazywa³ znaczne wahania w granicach 12,3 do 49,3 (ryc. 7.77).
Œredni czas pobytu w szpitalu w okresie 2004–2011 wyniós³ 11,3 dni i waha³ siê w granicach
od 5,3 do 14,0 (ryc. 7.78).
Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w okresie 2004–2011 wynios³a œrednio 2,4%, w kolejnych latach waha³a siê w granicach od 0,4% do 3,5% (ryc. 7.79).
Ryc. 7.77. Œredni wiek hospitalizowanych
Ryc. 7.78. Œredni czas hospitalizacji w dniach
16
14,7
14,0
13,0
14
11,8
12
11,4
10,3
11,3
10,0
10
8
5,3
6
4
2
0
2004
2005
2006
2007
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
2008
2009
2010
2011
2004–2011
233
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
Ryc. 7.79. Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna
W oddzia³ach neurologicznych dla doros³ych hospitalizowanych by³o 17%, w oddzia³ach neurologicznych dla dzieci 4%, rehabilitacyjnych 39%, a w pozosta³ych oddzia³ach 40% przypadków
z rozpoznaniem chorób nerwowo-miêœniowych (ryc. 7.11).
Podsumowanie
l Najczêstsz¹ przyczyn¹ hospitalizacji wœród mieszkañców Warszawy z powodu chorób
l
l
l
l
uk³adu nerwowego by³y: choroby naczyniowe uk³adu nerwowego, nastêpnie kolejno: urazy g³owy i uk³adu nerwowego, choroby korzeniowe i dyskopatie, padaczka, bóle g³owy,
choroby obwodowego uk³adu nerwowego, nowotworowe, demielinizacyjne, zapalne,
pozapiramidowe, przebiegaj¹ce z otêpieniem i nerwowo-miêœniowe.
W grupie chorób naczyniowych, udary niedokrwienne stanowi³y 45%, udary krwotoczne
11%, przemijaj¹ce zaburzenia kr¹¿enia mózgowego 22%, a pozosta³e (nastêpstwa udarów
mózgu, choroby naczyñ mózgowych) 23% hospitalizacji.
W ca³ym badanym okresie wspó³czynniki hospitalizacji z powodu chorób uk³adu nerwowego zarówno ogólne, jak i dotycz¹ce poszczególnych grup rozpoznañ (z wyj¹tkiem chorób
nerwowo-miêœniowych), by³y znacznie ni¿sze ni¿ ogólnopolskie.
Wspó³czynniki hospitalizacji wykazywa³y tendencjê wzrostow¹ z przejœciowym obni¿eniem
w 2007 roku.
Niskie wspó³czynniki hospitalizacji wœród mieszkañców Warszawy w znacznej mierze wynika³y z niepe³nej sprawozdawczoœci szpitali warszawskich (szpitale resortowe nie podlegaj¹ce sprawozdawczoœci, du¿e braki w przekazywaniu formularzy MZ/Szp11 przez wiêkszoœæ szpitali, niepe³ne dane we wprowadzanych kartach – niektóre szpitale nie wprowadza³y kodu miejsca zamieszkania pacjentów).
234
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
l Prawdopodobnie obni¿enie wspó³czynników hospitalizacji w 2007 r. jest równie¿ wynikiem
l
l
l
l
l
l
l
wiêkszych braków w sprawozdawczoœci, ni¿ we wczeœniejszych latach.
Mê¿czyŸni stanowili 48% ogó³u hospitalizowanych. Przewagê mê¿czyzn obserwowano
w grupie hospitalizacji z powodu urazów g³owy i uk³adu nerwowego, padaczki, chorób
nerwowo-miêœniowych, w pozosta³ych grupach rozpoznañ, poza chorobami zapalnymi
(50%), wiêcej by³o hospitalizowanych kobiet.
Œredni wiek mieszkañców Warszawy hospitalizowanych z powodu chorób uk³adu nerwowego w latach 2004–2011 wyniós³ 49,2 lat, wykazywa³ niewielkie wahania w poszczególnych latach. Najwy¿szy by³ u chorych z zespo³em otêpiennym (76,5 lat), nieco ni¿szy u osób
hospitalizowanych z powodu chorób naczyniowych uk³adu nerwowego (70,3 lat) i chorób
pozapiramidowych (59,7 lat), zaœ najni¿szy u chorych po urazach g³owy i uk³adu nerwowego (35,8 lat), z bólami g³owy (34,8 lat) i pozosta³ymi chorobami uk³adu nerwowego (32,8
lat).
Œredni czas pobytu w szpitalu z powodu chorób uk³adu nerwowego w ca³ym badanym
okresie wyniós³ 9,4 dni. Obni¿y³ siê od 11,0 dni w 2004 r. do 8,2 dni w 2011 r. Najd³u¿ej hospitalizowani byli chorzy z chorobami korzeniowymi i dyskopatiami, nastêpnie z udarami
niedokrwiennymi i krwotocznymi mózgu, chorobami przebiegaj¹cymi z otêpieniem, zaœ
najkrócej z bólami g³owy oraz urazami g³owy i uk³adu nerwowego.
Œmiertelnoœæ wewn¹trzszpitalna w chorobach uk³adu nerwowego wynios³a 4,6% i waha³a
siê w granicach 3,4% do 6,5% w poszczególnych latach.
Najwy¿sza by³a w chorobach naczyniowych uk³adu nerwowego, g³ównie w udarach krwotocznych mózgu – 35,8%, znacznie mniejsza w udarach niedokrwiennych mózgu – 14,9%.
Ni¿sze wartoœci wystêpowa³y w chorobach przebiegaj¹cych z otêpieniem – 8,1%, chorobach nowotworowych uk³adu nerwowego – 6,1%, nerwowo-miêœniowych – 2,3%, chorobach pozapiramidowych – 2,1%, chorobach zapalnych uk³adu nerwowego – 2,1%, padaczce – 1,9%, urazach uk³adu nerwowego – 2%. W pozosta³ych chorobach oscylowa³y oko³o
1% lub poni¿ej.
Oko³o 40% hospitalizowanych przebywa³o w oddzia³ach neurologicznych dla doros³ych,
w tym 3% w oddzia³ach neurologicznych dla dzieci, 6% w oddzia³ach neurochirurgicznych,
21% w chirurgicznych i 17% w pozosta³ych oddzia³ach o ró¿nej specjalnoœci.
Najwy¿szy odsetek hospitalizacji w oddzia³ach neurologicznych dla doros³ych wystêpowa³
w grupie chorób demielinizacyjnych – 93%, udarów niedokrwiennych mózgu – 93%, przemijaj¹cych zaburzeñ kr¹¿enia mózgowego – 85%, chorób pozapiramidowych – 80%. Najni¿szy dotyczy³ urazów g³owy i uk³adu nerwowego – zaledwie 3%.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
235
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
7. HOSPITALIZATION OF THE WARSAW POPULATION
7. CAUSED BY THE NERVOUS SYSTEM DISEASES
Summary
l The most common causes of hospitalization among the Warsaw population due to nervous
l
l
l
l
l
l
l
l
system diseases were: vascular diseases of the nervous system, and then – head and
nervous system injuries, radicular diseases and discopathy, epilepsy, headaches,
peripheral nervous system diseases, neoplastic diseases, demyelinating diseases,
inflammatory diseases, diseases accompanied by dementia and nervo-muscular diseases.
In the vascular diseases group, ischaemic strokes constituted 45%, haemorrhagic strokes
11%, transient cerebral circulatory disorders 22% and other (consequences of apoplexy,
cerebral vessels diseases) 22% of hospitalization.
In the whole analyzed period the rates of hospitalization due to nervous system diseases
both in general and concerning particular diagnosis groups (apart from the neuromuscular
diseases) were much lower than the national factors.
The rates of hospitalization showed an upward trend but in 2007 rate was decreased.
Low hospitalization rates among the population of Warsaw to a large extent result from
incomplete reporting of Warsaw hospitals (departamental hospitals are not subject to
reporting, frequent failures of forwarding MZ/Szp 11 forms by the majority of hospitals,
incomplete data in the registered cards – some hospitals do not include the code of the
patient’s place of residence).
Probably the decrease of hospitalization rates in 2007 is also the result of the more serious
incompleteness of reporting than it was the case in the previous years.
Men constitute 49% of all hospitalized persons. The predominance of males was observed
in the hospitalization group due to head injuries and the injuries of the nervous system,
epilepsy, neuromuscular diseases; women dominated in the remaining diagnosis groups
(inflammatory diseases – 50%).
The average age of hospitalized persons in the years 2004–2011 was 49,2 years, showed
slight fluctuations in particular years. Persons suffering from diseases accompanied by
dementia were the oldest (76,5 years), a little younger were persons suffering from
neurovascular diseases (70,3 years), then persons suffering from extrapyramidal diseases
(59,7 years); the youngest were persons suffering from headaches (34,8 years) and head
and nervous system injuries (35,8 years).
The average time of stay in hospital caused by nervous system diseases in the whole
analysed period amounted to 9,4 days. There was a decrease observed from 11.0 days in
2004 to 8.2 days in 2011. The longest hospitalization time concerned patients suffering
from radicular diseases and discopathy, then there were patients with ischaemic and
haemorrhagic strokes, diseases accompanied by dementia; the shortest hospitalization
time concerned patients suffering from headaches and head and nervous system injuries.
236
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Hospitalizacja mieszkañców Warszawy spowodowana chorobami uk³adu nerwowego
l Mortality in hospitals concerning nervous system diseases amounted to 4.6% and
fluctuates between 3,4% and 6,5% in particular years. The highest mortality concerned
vascular diseases of the nervous system, mainly haemorrhagic strokes – 35,9%, much
lower mortality concerned ischaemic strokes – 14,9%. Lower values concerned diseases
accompanied by dementia – 8,1%, neoplastic diseases of the nervous system – 6,1%,
neuromuscular diseases – 2,1%, epilepsy – 2,1%. In the rest of diseases mortality was
almost 2% or less.
l About 40% of hospitalized persons stayed in neurological ward for adults, 3% in
neurological wards for children, 6% in neurosurgical ward 21% in surgical ward and 17%
in other wards with different specialties.
l The highest proportion of hospitalization in neurological wards for adults occurred in
demyelinating diseases – 93%, the ischaemic brain strokes group – 93%, transient cerebral
circulatory disorders – 85%, extrapyramidal diseases – 80%, the lowest proportion of
hospitalization concerned head and nervous system injuries – only 3%.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
237
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
8. STAN ZDROWIA DZIECI I M£ODZIE¯Y
WARSZAWSKIEJ
dr n. przyr. Pawe³ Goryñski
Zak³ad Centrum Monitorowania i Analiz Stanu Zdrowia Ludnoœci
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Pañstwowy Zak³ad Higieny (NIZP–PZH)
8.1. Sytuacja zdrowotna dzieci i m³odzie¿y
Wstêp
W analizie sytuacji zdrowotnej dzieci i m³odzie¿y w Warszawie wykorzystano rutynowo zbierane informacje z G³ównego Urzêdu Statystycznego w Warszawie dotycz¹ce struktury wieku ludnoœci Warszawy, a ponadto dane dotycz¹ce zapadalnoœci i chorobowoœci oparte na sprawozdaniu MZ-111 – z dzia³alnoœci ambulatoryjnej opieki zdrowotnej (druk sprawozdawczy MZ-11). W zakresie chorobowoœci hospitalizowanej wykorzystano dane gromadzone w ogólnopolskim badaniu chorobowoœci szpitalnej ogólnej (druk Mz/Szp-11).
Dane dotycz¹ce sprawozdania MZ-11 na szczeblu krajowym gromadzi Centrum Systemów
Informacyjnych Ochrony Zdrowia, a informacje o osobach hospitalizowanych Narodowy Instytut
Zdrowia Publicznego – Pañstwowy Zak³ad Higieny. W analizach pos³u¿ono siê surowymi liczebnoœciami i procentami oraz wspó³czynnikami zapadalnoœci i chorobowoœci w tym chorobowoœci
hospitalizowanej. Wyniki przedstawiono w postaci tabel i rycin.
8.1.1. Sytuacja demograficzna
W tabeli 1 przedstawiono struktury wieku dzieci i m³odzie¿y w Warszawie w latach 2009–2012.
Jak widaæ z tabeli w analizowanym przedziale czasowym struktura wieku dzieci i m³odzie¿y
w Warszawie ulega³a tylko nieznacznym zmianom i w ka¿dej grupie wieku odsetek ch³opców by³
o 2% wiêkszy ni¿ dziewcz¹t. W latach 2009–2011 liczba dzieci i m³odzie¿y ogó³em w Warszawie
wzros³a z 267 741 do 276 110 a wiêc o 8369 osób (3% w stosunku do 2009 r.), warto zaznaczyæ,
¿e w okresie analizowanym w poprzednim raporcie – od 2004 do 2009 r. grupa dzieci i m³odzie¿y
liczbowo zmniejszy³a siê (o 3%).
Zmiany liczebnoœci wszystkich grup wieku w kolejnych latach razem nie obrazuj¹ tendencji
w poszczególnych grupach wieku, która jest zró¿nicowana.
1
Informacje zbierane w ramach Programu Badañ Statystycznych Statystyki Publicznej w dziale Zdrowie
i Ochrona Zdrowia.
238
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
Tabela 8.1. Liczba dzieci i m³odzie¿y w Warszawie w latach 2009–2012
Wiek
Ch³opcy
Dziewczynki
Razem
2009
0–2
27 588
26 079
53 667
3–4
15 413
14 738
30 151
5–9
32 617
31 413
64 030
10–14
31 899
30 789
62 688
15–18
29 219
27 986
57 205
Razem
136 736
131 005
267 741
2010
0–2
28 688
26 869
55 557
3–4
16 322
15 742
32 064
5–9
33 457
32 152
65 609
10–14
31 492
30 434
61 926
15–18
28 117
26 954
55 071
Razem
138 076
132 151
270 227
2011
0–2
30 313
28 450
58 763
3–4
18 292
17 444
35 736
5–9
35 468
34 217
69 685
10–14
30 257
29 059
59 316
15–18
26 836
25 774
52 610
Razem
141 166
134 944
276 110
2012*
0–2
3–4
5–9
39 180
37 818
76 998
10–14
30 672
29 387
60 059
15–18
32 451
31 289
63 740
Razem
*GUS nie udostêpni³ jeszcze danych w innym uk³adzie grup wieku za rok 2012.
8.1.2. Umieralnoœæ dzieci i m³odzie¿y w Warszawie
Liczbê zgonów i wspó³czynniki zgonów dzieci i m³odzie¿y w latach 2009–2012 w Warszawie
przedstawiono w tabeli 8.2. Jak wynika z tabeli we wszystkich prawie grupach wieku i we wszystkich porównywanych latach (za wyj¹tkiem dwóch grup wieku) wspó³czynniki umieralnoœci
ch³opców by³y wy¿sze ni¿ dziewcz¹t.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
239
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
Tabela 8.2. Liczba zgonów i wspó³czynniki umieralnoœci dzieci i m³odzie¿y w Warszawie w latach 2009–2012
(na 100 000 w danej grupie wieku)
Wiek
Mê¿czyŸni
Kobiety
Ogó³em
Wiek
Mê¿czyŸni
Kobiety
Ogó³em
2009
Liczby bezwzglêdne
Wspó³czynniki
0–2
59
58
117
0–2
213,9
222,4
218,0
3–4
1
3
4
3–4
6,5
20,4
13,3
5–9
1
6
7
5–9
3,1
19,1
10,9
10–14
2
5
7
10–14
6,3
16,2
11,2
15–18
15
6
21
15–18
51,3
21,4
36,7
Razem
78
78
156
Razem
57,0
59,5
58,3
2010
0–2
38
43
81
0–2
132,5
160,0
145,8
3–4
4
0
4
3–4
24,5
0,0
12,5
5–9
4
3
7
5–9
12,0
9,3
10,7
10–14
4
3
7
10–14
12,7
9,9
11,3
15–18
7
7
14
15–18
24,9
26,0
25,4
Razem
57
56
113
Razem
41,3
42,4
41,8
2011
0–2
46
33
79
0–2
151,8
116,0
134,4
3–4
3
2
5
3–4
16,4
11,5
14,0
5–9
8
1
9
5–9
22,6
2,9
12,9
10–14
1
3
4
10–14
3,3
10,3
6,7
15–18
7
6
13
15–18
26,1
23,3
24,7
Razem
65
45
110
Razem
46,0
33,3
39,8
7,7
7,9
7,8
2012*
0–2
0–2
3–4
3–4
5–9
3
3
6
5–9
10–14
6
1
7
10–14
19,6
3,4
11,7
15–19
18
8
26
15–18
55,5
25,6
40,8
Razem
27
12
39
Razem
26,4
12,2
19,4
*Brak by³o danych GUS o ludnoœci (za 2012 r.) i zgonach w uk³adzie wymaganym przez autora w momencie przygotowania opracowania.
Zmiany umieralnoœci dzieci i m³odzie¿y w Warszawie w latach 2009–2012 przedstawiono na
ryc. 8.1. Jak widaæ umieralnoœæ u ch³opców w latach 2011–2012 uleg³a pewnemu zmniejszeniu
w porównaniu do 2009 r. podobnie jak u dziewcz¹t. Niewielkie liczby zgonów w tej grupie wieku
mog¹ jednak dawaæ myl¹cy obraz ze wzglêdu na mo¿liwoœæ wahañ przypadkowych z roku na
rok. Niemniej nale¿y stwierdziæ wyraŸn¹ poprawê sytuacji w zakresie umieralnoœci dzieci i m³odzie¿y w porównaniu z 2009 r.
240
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
Ryc. 8.1. Wspó³czynniki umieralnoœci dzieci i m³odziezy (0–18 lat) w Warszawie w latach 2009–2012
8.1.3. Zapadalnoœæ i chorobowoœæ dzieci i m³odzie¿y w Warszawie
W tabeli 8.3 przedstawiono porównanie zapadalnoœci i chorobowoœci w zakresie ró¿nych problemów zdrowotnych dzieci warszawskich na tle województwa mazowieckiego i Polski.
Ogó³em w Warszawie dzieci i m³odzie¿ znacznie rzadziej ni¿ na Mazowszu i w Polsce korzystaj¹ z lekarzy pierwszego kontaktu na co wskazuj¹ wspó³czynniki chorobowoœci (190 Warszawa,
259 Polska na 1000 osób). Równoczeœnie pierwsze wizyty w roku ogó³em, które charakteryzuj¹
zapadalnoœæ, s¹ na ni¿szym poziomie w Warszawie ni¿ w Polsce, ale na nieco wy¿szym ni¿
ogó³em na Mazowszu (40,4 – Warszawa, 46,7 – Polska).
Spoœród najczêstszych problemów zdrowotnych dzieci warszawskich na pierwszym miejscu
nale¿y wymieniæ dychawicê oskrzelow¹ (37 na 1000 osób), równoczeœnie w Warszawie jest to
problem znacznie rzadszy ni¿ ogó³em w Polsce (39,6 na 1000 osób) choæ czêstszy ni¿ na Mazowszu 30,2 na 1000. W porównaniu z poprzednim raportem (2007–2009) zmala³a znacznie wœród
dzieci warszawskich czêstoœæ zniekszta³ceñ krêgos³upa (obecnie 24 na 1000). Na kolejnych miejscach plasuj¹ siê inne choroby, ale najwa¿niejszymi s¹ alergie pokarmowe i skórne (16 na 1000
osób) s¹ one czêstsze ni¿ ogó³em na Mazowszu, ale nieco rzadsze ni¿ w ca³ej Polsce (17,4 – alergie skórne). Zaburzenia refrakcji i akomodacji oka to kolejny wa¿ny problem zdrowotny (14,3 na
1000 osób).
Oty³oœæ stanowi narastaj¹cy problem, i w Warszawie, 9 dzieci na 1000 leczy siê z tego powodu, a corocznie dochodz¹ do tego jeszcze 1,4 nowe przypadki na tysi¹c dzieci i m³odzie¿y. Jak widaæ z tabeli na Mazowszu i w ca³ej Polsce dzieci oty³ych jest znacznie wiêcej (15 i 19 na 1000 dzieci). Nale¿y dodaæ, ¿e problem ten w porównaniu z danymi z poprzedniego raportu (1999–2008)
uleg³ w Warszawie niewielkiej poprawie.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
241
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
Tabela 8.3. Problemy zdrowotne dzieci i m³odzie¿y w wieku 0–18 lat bêd¹cych pod opiek¹ lekarza poz/rodzinnego
w Warszawie, woj. mazowieckim i Polsce w 2011 r. РchorobowoϾ i zachorowalnoϾ,
wspó³czynniki na 1000 osób
Rozpoznanie – ICD-10
Osoby,
u których
stwierdzono
schorzenia
ogó³em stan
w dniu
31 XII
Z ogó³u osób
Z ogó³u osób
Z ogó³u osób
Osoby,
Osoby,
te, u których
te, u których
te, u których
u których
u których
stwierdzono
stwierdzono
stwierdzono
stwierdzono
stwierdzono
schorzenia po
schorzenia po
schorzenia po
schorzenia
schorzenia
raz pierwszy
raz pierwszy
raz pierwszy
ogó³em stan
ogó³em stan
w okresie
w okresie
w okresie
w dniu
w dniu
sprawosprawosprawo31 XII
31 XII
zdawczym
zdawczym
zdawczym
Warszawa
Ogó³em
Mazowsze
Polska
190,2
40,4
223,3
36,6
259,6
46,7
3,1
1,5
1,5
0,6
1,8
0,6
Niedokrwistoœci D50-D59
13,8
4,1
11,9
3,3
12,9
3,8
Choroby tarczycy E00-E07
3,9
0,8
4,0
0,8
6,4
1,5
Cukrzyca E10-E14
1,8
0,2
1,7
0,3
2,3
0,4
Niedo¿ywienie E40-E46
1,6
0,4
2,8
0,5
3,5
0,6
Oty³oœæ E65-E68
9,3
1,4
15,1
2,4
19,3
3,2
Zaburzenia od¿ywiania F50
2,1
0,4
2,8
0,5
2,7
0,4
Upoœledzenie umys³owe F70-F79
1,8
0,3
3,1
0,4
4,4
0,5
Padaczka G40
3,1
0,5
4,0
0,5
5,6
0,8
Dzieciêce pora¿enie mózgowe G80
2,6
0,2
2,1
0,2
2,8
0,3
Zaburzenia refrakcji i akomodacji
oka H52
14,3
2,0
29,3
3,4
37,1
4,4
Choroba nadciœnieniowa I10-I15
3,2
0,6
3,3
0,9
3,6
0,9
37,0
8,8
30,2
5,0
39,6
7,0
pokarmowe K52.2
16,2
4,4
13,4
2,9
15,7
3,2
skórne L27.2
15,9
3,8
14,4
2,8
17,4
3,2
24,2
5,3
36,5
5,6
49,5
7,3
6,7
1,8
6,3
1,4
8,7
1,8
uk³adu nerwowego Q00-Q07
1,4
0,2
1,4
0,2
1,8
0,3
uk³adu kr¹¿enia Q20-Q28
3,3
0,9
4,8
0,9
5,7
1,0
narz¹dów p³ciowych Q50-Q56
0,8
0,3
1,1
0,3
1,6
0,4
aberracje chromosomowe
Q90-Q99
0,8
0,2
0,9
0,1
1,2
0,2
inne
6,1
1,7
3,0
1,7
3,2
2,1
Zaburzenia rozwoju R62
7,8
1,7
11,3
1,7
13,4
2,1
w tym:
fizycznego R62.8
1,7
0,2
6,4
0,7
7,9
1,0
2,5
0,3
2,9
0,5
3,5
0,6
1,0
0,1
1,8
0,2
2,7
0,3
20,6
1,5
42,7
4,5
36,7
7,2
Nowotwory C00-C97, D00-D48
Alergie:
dychawica oskrzelowa
Zniekszta³cenia krêgos³upa
M40-M41
Choroby uk³adu moczowego
N00-N23
Wady rozwojowe:
psychomotorycznego R62.0
Trwa³e uszkodzenia narz¹du ruchu*
Pacjenci z innymi (ni¿ wymienione
powy¿ej) schorzeniami
wymagaj¹cymi opieki czynnej
*îród³o: na podstawie danych CSIOZ, sprawozdanie MZ11.
242
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
W tabeli 8.4 przedstawiono zmiany w zakresie korzystania z poz w latach 2009–2012.
Rok 2009 charakteryzowa³ siê stosunkowo wysokimi wspó³czynnikami chorobowoœci i zapadalnoœci w porównaniu z latami 2010–2012. Od 2010 r. zarówno ogó³em jak i we wszystkich prawie grupach wieku wzrasta³a liczba m³odych pacjentów poz. Równoczeœnie, prawie co roku,
wzrasta³ w porównywanych latach wspó³czynnik (na 1000 ludnoœci) nowych pacjentów w ambulatoriach poz i u lekarzy rodzinnych.
Tabela 8.4. Zmiany wspó³czynników korzystania z poz przez dzieci i m³odzie¿ w Warszawie w latach 2009–2011
(„zachorowalnoœæ” ogó³em i „chorobowoœæ”)
Rok
Osoby, u których
stwierdzono schorzenia
ogó³em
stan w dniu 31 XII
Wiek
0–2
3–4
5–9
10–14
15–18
Z ogó³u osób te,
u których stwierdzono
schorzenia po raz
pierwszy w okresie
sprawozdawczym
2009
195,2
195,5
298,4
185,5
174,8
173,6
35,0
2010
153,2
155,6
216,1
142,1
144,0
137,6
30,8
2011
190,2
201,2
243,1
173,5
183,9
171,5
40,4
2012
203,3
183,1
250,6
183,1
213,3
209,5
63,6
Generalnie dane pozyskane od lekarzy rodzinnych i poz wskazuj¹, ¿e dzieci warszawskie
w mniejszym stopniu ni¿ dzieci w ca³ej Polsce i na Mazowszu korzystaj¹ z pomocy lekarskiej
w zwi¹zku z problemami zdrowotnymi. Wydaje siê jednak, ¿e sprawozdawczoœæ rutynowa nie
obejmuje w Warszawie wszystkich przypadków chorób u dzieci, które w wiêkszym stopniu ni¿
gdzie indziej w Polsce korzystaj¹ z pomocy niepublicznej s³u¿by zdrowia, w tym z porad specjalistów z pominiêciem lekarzy poz. Jednak z drugiej strony widaæ wyraŸny wzrost w czasie w zakresie korzystania z poz w Warszawie w latach 2009–2012 (tab. 8.4), co mo¿e powodowaæ stopniowe
zmniejszanie ró¿nic miêdzy Warszaw¹ i Mazowszem oraz ca³¹ Polsk¹. Tendencja wzrostowa korzystania z poz przez dzieci warszawskie zarysowywa³a siê równie¿ w poprzednim raporcie o stanie zdrowia ludnoœci Warszawy (lata 1999–2008).
8.1.4. Hospitalizacja dzieci i m³odzie¿y w Warszawie
W tabeli 8.5 przedstawiono liczebnoœci i wspó³czynniki hospitalizacji dzieci i m³odzie¿y w Warszawie. Z tabeli wynika, ¿e najczêœciej przebywa³y w szpitalu dzieci najm³odsze (0–2 lat), na co
obok chorób wieku dzieciêcego (zakaŸne i oddechowe) wp³ynê³y pobyty zwi¹zane z urodzeniem
(grupa wieku 0), w tym stany oko³oporodowe. W kolejnych grupach wieku zarówno dziewczêta
jak i ch³opcy trafiaj¹ do szpitala coraz rzadziej co widaæ w obu analizowanych latach. W ci¹gu roku
w Warszawie œrednio prawie 2000 dzieci w wieku 0–18 lat na 10 000 trafia do szpitala. We wszystkich analizowanych latach wspó³czynniki hospitalizacji ch³opców by³y wy¿sze ni¿ dziewcz¹t, za
wyj¹tkiem grupy wieku 15–18 lat, w której dziewczêta trafiaj¹ do szpitala czêœciej. Prawid³owoœæ
tê obserwowano tak¿e w analizach wykonanych w poprzednim raporcie i jest to zwi¹zane z chorobami kobiecymi rozwijaj¹cymi siê w tym wieku.
Na podstawie danych z lat 2009–2011 nie stwierdza siê tendencji wzrostowej czêstoœci hospitalizacji dzieci i m³odzie¿y w Warszawie.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
243
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
Na rycinach 8.2 i 8.3 przedstawiono struktury przyczyn hospitalizacji dziewcz¹t i ch³opców
w latach 2010–20112. Jak widaæ problemy zdrowotne, które by³y przyczyn¹ hospitalizacji ró¿ni¹
siê nieco u dziewcz¹t i ch³opców. Przede wszystkim wynika to z wiêkszego udzia³u urazów
u ch³opców jako przyczyny hospitalizacji i pojawienia siê w najstarszej grupie dziewcz¹t hospitalizacji zwi¹zanych z ci¹¿¹ i porodem. Inn¹ charakterystyczn¹ ró¿nic¹ jest wiêkszy udzia³ chorób
uk³adu kostno-stawowego w starszych grupach dziewcz¹t.
Natomiast prawie jednakowo czêsto w m³odszych grupach wieku hospitalizowani s¹ ch³opcy
i dziewczêta z powodu chorób uk³adu oddechowego i przyczyn oko³oporodowych.
Tabela 8.5. Hospitalizacja dzieci i m³odzie¿y w Warszawie – liczebnoœæ i wspó³czynniki na 10 000 dzieci
w danej grupie wieku w latach 2009–2011
Mê¿czyŸni
Kobiety
Ogó³em
Mê¿czyŸni
Wiek
Kobiety
Ogó³em
Wiek
Liczby bezwzglêdne
Wspó³czynniki
2009
0–2
11 646
10 548
22 194
0–2
4221,4
4044,6
4135,5
3–4
2943
2394
5337
3–4
1909,4
1624,4
1770,1
5–9
4442
3696
8138
5–9
1361,9
1176,6
1271,0
10–14
3511
3243
6754
10–14
1100,7
1053,3
1077,4
15–18
2908
3392
6300
15–18
995,2
1212,0
1101,3
Razem
25 450
23 273
48 723
Razem
1861,3
1776,5
1819,8
2010
0–2
11 471
10 373
21 844
0–2
3998,5
3860,6
3931,8
3–4
3617
2731
6348
3–4
2216,0
1734,8
1979,8
5–9
5606
4690
10296
5–9
1675,6
1458,7
1569,3
10–14
3999
3794
7793
10–14
1269,8
1246,6
1258,4
15–18
3191
3670
6861
15–18
1134,9
1361,6
1245,8
Razem
27 884
25 258
53 142
Razem
2019,5
1911,3
1966,6
2011
0–2
11 708
10 087
21 795
0–2
3862,4
3545,5
3709,0
3–4
3304
2530
5834
3–4
1806,3
1450,4
1632,5
5–9
5243
4240
9483
5–9
1478,2
1239,2
1360,8
10–14
3842
3555
7397
10–14
1269,8
1223,4
1247,0
15–18
3315
3292
6607
15–18
1235,3
1277,3
1255,8
Razem
27 412
23 704
51 116
Razem
1941,8
1756,6
1851,3
2
Wyliczenia wykonano dla dwóch lat ³¹cznie, celem zminimalizowania ewentualnych wahañ losowych.
244
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
Ryc. 8.2. Struktura przyczyn hospitalizacji ch³opców w Warszawie w latach 2010–2011 (³¹cznie) wg grup wieku
Ryc. 8.3. Struktura przyczyn hospitalizacji dziewcz¹t w Warszawie w latach 2010–2011 (³¹cznie) wg grup wieku
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
245
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
Podsumowanie
l W latach 2009–2012 zwiêkszy³ siê udzia³ dzieci i m³odzie¿y w wieku 0–18 lat w populacji
Warszawy.
l Umieralnoœæ ch³opców i dziewcz¹t w wieku 0–18 lat w Warszawie w latach 2009–2012
uleg³a zmniejszeniu.
l Wizyty u lekarzy pierwszego kontaktu w zakresie wszystkich prawie przyczyn by³y znacznie
czêstsze u dzieci i m³odzie¿y w województwie mazowieckim i w ca³ej Polsce ni¿ w Warszawie. Dotyczy to równie¿ wizyt pierwszorazowych.
l Najwa¿niejszymi przyczynami hospitalizacji dzieci i m³odzie¿y s¹ choroby uk³adu oddechowego i przyczyny oko³oporodowe w wieku najm³odszym, a u starszych urazy i zatrucia, co
szczególnie dotyczy ch³opców.
8. HEALTH STATUS OF CHILDREN AND YOUTH
8. IN WARSAW
Summary
l In 2009–2012 the 0–18 age-group of children constituted a larger part of Warsaw citizens
than in previous years.
l In 2009–2012 mortality rates for boys and girls aged 0–18 decreased.
l Children and youth living in Mazovian Province and in Poland more often visited the
doctors no matter of a cause, than those living in Warsaw, also as regards first-time visits.
l The most important causes for hospitalization of that age-group are for the youngest
– respiratory diseases and perinatal causes, and injuries and poisoning for the older ones,
especially for boys.
246
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
dr n. hum. Agnieszka Ma³kowska-Szkutnik
Zak³ad Zdrowia Dzieci i M³odzie¿y, Instytut Matki i Dziecka
8.2. Samoocena zdrowia i zachowania zdrowotne dzieci i m³odzie¿y
Wprowadzenie
Zdrowie m³odzie¿y to jeden z wa¿niejszych obszarów dla harmonijnego rozwoju i w³aœciwego
funkcjonowania. Badanie samooceny zdrowia i zachowañ zdrowotnych m³odzie¿y mo¿e byæ
przydatne z jednej strony rodzicom nastolatków i osobom pracuj¹cym z m³odzie¿¹, ale przede
wszystkim decydentom odpowiedzialnym za kreowanie i wdra¿anie polityki zdrowotnej na rzecz
dzieci i m³odzie¿y.
Subiektywna ocena zdrowia, tj. uzyskiwane od badanych odpowiedzi na pytania odnosz¹ce
siê do ich samopoczucia fizycznego, psychicznego i spo³ecznego, to wed³ug zaleceñ Œwiatowej
Organizacji Zdrowia wartoœciowe Ÿród³o informacji o stanie zdrowia populacji oraz uzupe³nienie
wiedzy pochodz¹cej z tradycyjnych wskaŸników zdrowia3. Koniecznoœæ dokonywania subiektywnej oceny zdrowia u m³odzie¿y wynika m.in. z ma³ej przydatnoœci wskaŸników zwi¹zanych
z umieralnoœci¹ i zachorowalnoœci¹, dla oceny stanu zdrowia tej grupy rozwojowej. Ponadto brak
jest rzetelnych danych o czêstoœci wystêpowania typowych dla m³odzie¿y problemów zdrowotnych, szczególnie odnosz¹cych siê do zdrowia psychicznego. Wiedza uzyskana od m³odzie¿y na
temat jej samopoczucia i dolegliwoœci pozwala na identyfikacjê problemów charakterystycznych
dla tej grupy rozwojowej4.
Kolejnym wa¿nym zagadnieniem w kontekœcie zdrowia dzieci i m³odzie¿y s¹ skutki zachowañ
podejmowanych przez m³odzie¿ dla ich zdrowia. Wyró¿nia siê wœród nich: zachowania pozytywne (prozdrowotne) – s¹ to zachowania sprzyjaj¹ce zdrowiu, które zwiêkszaj¹ jego potencja³ (np.
racjonalne ¿ywienie, odpowiednia aktywnoœæ fizyczna, radzenie sobie ze stresem); zachowania
negatywne (antyzdrowotne) – s¹ to zachowania stwarzaj¹ce ryzyko dla zdrowia, prowadz¹ce do
bezpoœrednich lub odleg³ych szkód zdrowotnych (np. u¿ywanie substancji psychoaktywnych, zachowania agresywne); okreœlane s¹ czêsto jako zachowania ryzykowne lub problemowe5.
Badanie zachowañ zdrowotnych populacji dzieci i m³odzie¿y s¹ przydatne dla programowania
dzia³añ w zakresie edukacji zdrowotnej; okreœlenia potrzeb danej grupy m³odzie¿y w zakresie
edukacji zdrowotnej; uœwiadomienia edukowanym jakie elementy ich stylu ¿ycia sprzyjaj¹ zdrowiu, a jakie stanowi¹ czynniki ryzyka6. Badanie niedostatków zachowañ prozdrowotnych (np.
niska aktywnoœæ fizyczna, z³e nawyki ¿ywieniowe) oraz nasilenie zachowañ antyzdrowotnych
u m³odzie¿y (np. u¿ywanie substancji psychoaktywnych) jest istotne, poniewa¿ coraz czêœciej uznaje siê te zachowania za przyczynê wielu chorób, które w konsekwencji obni¿aj¹ stan zdrowia
ca³ej populacji7.
3
World Health Organization: Health Interview Survey. Towards international harmonization of methods and
instuments, WHO Regional Office for Europe, Copenhagen 1996.
4
B. Woynarowska, A. Ma³kowska-Szkutnik, J. Mazur, Zdrowie subiektywne m³odzie¿y w wieku 11–15 lat
w Polsce i innych krajach Unii Europejskiej, Medycyna Wieku Rozwojowego, 2008, XII, 2 czêœæ I, 559–567.
5
B. Woynarowska, Edukacja zdrowotna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
6
B. Woynarowska, Edukacja..., ibidem.
7
J. Mazur, Zdrowie m³odzie¿y w okresie dojrzewania, [w:] J. Szymborski, K. Jakóbik (red.), Zdrowie dzieci
i m³odzie¿y w Polsce, s.171–213, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz G³ówny Urz¹d Statystyczny, Warszawa 2008.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
247
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
8.2.1. Cel pracy
Celem podrozdzia³u 8.2 jest prezentacja wyników badañ dotycz¹cych postrzegania swojego
zdrowia, zachowañ sprzyjaj¹cych zdrowiu oraz ryzykownych dla zdrowia przez m³odzie¿ w wieku
11, 13 i 15 lat.
8.2.2. Materia³ i metoda
W podrozdziale przedstawiono dane stanowi¹ce fragment miêdzynarodowych badañ ankietowych Health Bahaviour in School-aged Children: A WHO Collaborative Cross-national Survey
(HBSC). Badania realizowane s¹ cyklicznie, co 4 lata, we wspó³pracy z Biurem Regionalnym dla
Europy, Œwiatowej Organizacji Zdrowia. W Polsce od 1990 r. liczba krajów uczestnicz¹cych w badaniach HBSC roœnie systematycznie. Obecnie do sieci badawczej HBSC nale¿¹ 43 kraje.
Badania HBSC: a) umo¿liwiaj¹ poznanie i zrozumienie spo³ecznych uwarunkowañ zdrowia
m³odzie¿y; b) dostarczaj¹ osobom tworz¹cym politykê zdrowotn¹ informacji istotnych dla podejmowania skutecznych dzia³añ dla poprawy zdrowia i jakoœci ¿ycia; c) wspomagaj¹ krajowe i miêdzynarodowe dzia³ania w zakresie promocji zdrowia, np. program Szko³y Promuj¹cej Zdrowie8.
Wœród zalet badañ HBSC mo¿na wymieniæ: a) zastosowanie wspólnego, standardowego
kwestionariusza, który pozawala na ocenê stanu zdrowia i stylu ¿ycia m³odzie¿y w kontekœcie
uwarunkowañ psychospo³ecznych; b) przeprowadzenie badañ w tym samym czasie i takich
samych grupach wiekowych, co umo¿liwia dokonanie porównañ miêdzynarodowych; c) powtarzalnoœæ badañ, dziêki czemu mo¿liwe jest œledzenie tendencji zmian w czasie; d) dynamiczny
charakter badañ, uwzglêdniaj¹cy pojawianie siê nowych problemów i nowych podejœæ do pomiaru zdrowia dzieci i m³odzie¿y.
Dane prezentowane w podrozdziale pochodz¹ z kolejnej edycji badañ przeprowadzonych
w 2010 roku. Ogó³em w Polsce zbadano 4751 uczniów w wieku 11–15 lat. Populacja uczniów
ze szkó³ warszawskich liczy³a 427 badanych. W badanej grupie by³o 203 ch³opców (47,5%) oraz
224 dziewczêta (52,5%). Badane osoby by³y w œrednim wieku 13,43 lat.
Zasady doboru próby ogólnopolskiej oraz wyniki badañ dla populacji ogólnopolskiej przedstawiono w osobnej publikacji9. Wyniki ogólnopolskich badañ HBSC z 2010 r. zosta³y tak¿e opisane
w osobnym raporcie, gdzie zwrócono uwagê na spo³eczne determinanty zdrowia m³odzie¿y
szkolnej10. Wydano tak¿e raport poœwiêcony tendencjom zmian zachowañ zdrowotnych i wybranych wskaŸników zdrowia w latach 1990–201011.
W badaniach wykorzystano standardowy, miêdzynarodowy kwestionariusz HBSC zawieraj¹cy pytania obowi¹zkowe i do wyboru, t³umaczony i adaptowany w ka¿dym kraju, zgodnie
z przyjêtym protoko³em badawczym. Kwestionariusz zosta³ opracowany przez multidyscyplinarny zespó³ badawczy, a poszczególne jego czêœci przez specjalistów z danego obszaru badawczego (cz³onkowie grup roboczych Focus Group).
8
J. Mazur, A. Ma³kowska-Szkutnik (red.), Wyniki badañ HBSC 2010. Raport techniczny. Instytut Matki i Dziecka,
Warszawa 2011.
9
J. Mazur, A. Ma³kowska-Szkutnik (red.), Wyniki badañ HBSC 2010…, op.cit.
10
J. Mazur (red.), Spo³eczne determinanty zdrowia m³odzie¿y szkolnej. Raport z badañ HBSC 2010. Instytut
Matki i Dziecka, Warszawa 2011.
11
B. Woynarowska, J. Mazur (red.), Tendencje zmian zachowañ zdrowotnych i wybranych wskaŸników zdrowia
m³odzie¿y szkolnej w latach 1990–2010. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2012.
248
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
8.2.3. Wyniki
Przedstawiono wyniki dotycz¹ce kolejno:
a) subiektywnej oceny zdrowia w tym:
– samooceny zdrowia,
– zadowolenia z ¿ycia,
– wystêpowania dolegliwoœci subiektywnych.
b) wystêpowania urazów wymagaj¹cych pomocy medycznej.
c) zachowañ sprzyjaj¹cych zdrowiu:
– spo¿ywania œniadañ w dni szkolne,
– spo¿ywania owoców i warzyw,
– higieny jamy ustnej,
– aktywnoœci fizycznej.
d) zachowañ ryzykownych dla zdrowia:
– palenia tytoniu,
– upijania siê,
– u¿ywania marihuany lub haszyszu,
– drêczenia innych uczniów,
– uczestnictwa w bójkach.
W poszczególnych tabelach przedstawiono czêstoœæ wystêpowania danego zachowania
ogó³em w badanej populacji oraz wed³ug p³ci badanych.
Prezentowane wyniki stanowi¹ kontynuacjê danych zaprezentowanych w dwóch poprzednich
raportach: dane z badañ HBSC realizowanych w 2002 r. przedstawiono w raporcie – Stan zdrowia
mieszkañców Warszawy w latach 1999–2008; realizowanych w 2006 r. w publikacji – Raport
o stanie zdrowia mieszkañców Warszawy. Wybrane aspekty sytuacji zdrowotnej ludnoœci Warszawy na podstawie danych z lat 2004–2007.
8.2.4. Samoocena zdrowia
Samoocenê zdrowia badano przy u¿yciu wskaŸnika self-related health (SRH). M³odzie¿ odpowiada³a na nastêpuj¹ce pytanie: Czy uwa¿asz, ¿e Twoje zdrowia jest?; kategorie odpowiedzi:
znakomite, dobre, niez³e, s³abe.
Uczniowie z warszawskich szkó³ najczêœciej oceniali swoje zdrowie jako dobre (52,7). Jako
znakomite swoje zdrowie oceni³o 28% badanych, jako niez³e 15,8% i jako s³abe 3,5%. Czêœciej
swoje zdrowie jako znakomite oceniali ch³opcy (38,6%) ni¿ dziewczêta (18,4%) – tab. 8.6.
Tabela 8.6. Samoocena zdrowia uczniów 11-, 13- i 15-letnich ze szkó³ warszawskich, wg p³ci (% badanych)
Samoocena zdrowia
Ogó³em
Ch³opcy
Dziewczêta
(%)
Czy uwa¿asz, ¿e twoje zdrowie jest:
znakomite
28,0
38,6
18,4
dobre
52,7
47,5
57,4
niez³e
15,8
12,4
18,8
s³abe
3,5
1,5
5,4
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
249
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
8.2.5. Zadowolenie z ¿ycia
Zadowolenie z ¿ycia badano przy u¿yciu tzw. Skali Cantrila12 – wizualna skala w postaci drabiny. Na górze umieszczona jest cyfra 10, umownie oznaczaj¹ca ¿ycie, które wydaje siê m³odzie¿y
najlepsze. Na dole drabiny umieszczono cyfrê 0, oznaczaj¹c¹ ¿ycie, które wydaje im siê najgorsze. Uczniów proszono by pomyœleli, jakie jest ich ¿ycie i w którym miejscu stanêliby, oraz by postawili „x” w odpowiedniej kratce. Poziom zadowolenia z ¿ycia analizowano w kategoriach: bardzo zadowoleni lub zadowoleni (6–10 punktów) oraz niezadowoleni (0–5 punktów).
Tabela 8.7. Zadowolenie z ¿ycia uczniów 11-, 13- i 15-letnich ze szkó³ warszawskich, wg p³ci (% badanych)
Ogó³em
Ch³opcy
Dziewczêta
Zadowolenie z ¿ycia
(%)
bardzo zadowoleni lub zadowoleni
82,5
85,1
80,2
niezadowoleni
17,5
14,9
19,8
Wiêkszoœæ uczniów ze szkó³ warszawskich by³o bardzo zadowolonych lub zadowolonych ze
swojego ¿ycia (82,5); niezadowolonych by³o 17,5%. Ch³opcy nieznacznie czêœciej ni¿ dziewczêta
byli bardzo zadowoleni lub zadowoleni ze swojego ¿ycia, odsetki wynosi³y odpowiednio 85,1
i 80,2% – tab. 8.7.
8.2.6. Wystêpowanie dolegliwoœci subiektywnych
Czêstoœæ wystêpowania dolegliwoœci subiektywnych badano poprzez zadanie uczniom nastêpuj¹cego pytania: Jak czêsto w ostatnich 6 miesi¹cach odczuwa³eœ wymienione dolegliwoœci:
ból g³owy, ból brzucha, ból pleców, przygnêbienie, rozdra¿nienie lub z³y humor, zdenerwowanie,
trudnoœci w zasypianiu, zawroty g³owy? Zastosowano nastêpuj¹ce kategorie odpowiedzi: prawie codziennie, czêœciej ni¿ raz w tygodniu, prawie w ka¿dym tygodniu, prawie w ka¿dym miesi¹cu, rzadko lub nigdy. Jako czêste uznaje siê odczuwanie wymienionych powy¿ej dolegliwoœci
codziennie lub czêœciej ni¿ 1 raz w tygodniu.
Tabela 8.8. Czêste wystêpowanie (prawie codziennie lub czêœciej ni¿ raz w tygodniu) w ostatnich 6 miesi¹cach
dolegliwoœci subiektywnych wœród uczniów 11-, 13- i 15-letnich ze szkó³ warszawskich, wg p³ci (% badanych)
Ogó³em
Ch³opcy
Dziewczêta
Dolegliwoœci
(%)
Ból g³owy
19,5
12,0
26,5
Ból brzucha
11,5
7,5
15,4
Ból pleców
10,6
5,0
15,8
Przygnêbienie
18,0
12,5
23,0
Rozdra¿nienie lub z³y humor
23,6
17,4
29,3
Zdenerwowanie
28,4
22,6
33,6
Trudnoœci w zasypianiu
18,2
14,9
21,3
7,6
5,0
10,0
Zawroty g³owy
12
H. Cantril, Pattern of human concerns. Rutgers University Press, New Brunswick 1965.
250
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
W tabeli 8.8 przedstawiono dane dotycz¹ce czêstego wystêpowania dolegliwoœci subiektywnych wœród uczniów szkó³ warszawskich. Najczêœciej wystêpuj¹cymi dolegliwoœciami, w populacji ogó³em, by³o zdenerwowanie (28,4%) oraz rozdra¿nienie lub z³y humor (23,6%). Prawie
1/5 badanych odczuwa³a czêsto ból g³owy oraz czêsto czu³a siê przygnêbiona i mia³a trudnoœci
w zasypianiu. Najrzadziej wystêpuj¹cymi dolegliwoœciami by³y odpowiednio: ból brzucha, ból
pleców oraz zawroty g³owy. Zarówno w grupie ch³opców jak i dziewcz¹t najczêœciej wystêpuj¹cymi dolegliwoœciami by³y: zdenerwowanie oraz rozdra¿nienie lub z³y humor. Wszystkie dolegliwoœci wystêpowa³y czêœciej wœród dziewcz¹t ni¿ ch³opców. Najwiêksze ró¿nice miêdzy
ch³opcami a dziewczêtami, na niekorzyœæ dziewcz¹t, zaobserwowano dla bólu g³owy – 14,5 punktów procentowych, a tak¿e dla rozdra¿nienia lub z³ego humoru – 11,9 punktów procentowych.
8.2.7. Wystêpowanie urazów wymagaj¹cych pomocy medycznej
Wystêpowanie urazów badano poprzez zadanie uczniom nastêpuj¹cego pytania: Ile razy
w ostatnich 12 miesi¹cach dozna³eœ urazu, z powodu którego musia³eœ byæ leczony przez lekarza
lub pielêgniarkê?; kategorie odpowiedzi: nie dozna³em urazu w ostatnich 12 miesi¹cach, 1 raz,
2 razy, 3 razy, 4 razy lub wiêcej. Pytanie zosta³o poprzedzone wyjaœnieniem odnosz¹cym siê do
definicji urazu. Formu³a pytania umo¿liwia wykluczenie wystêpuj¹cych czêsto w okresie rozwojowym st³uczeñ lub skaleczeñ13. Podano wyniki dotycz¹ce uczniów, którzy kiedykolwiek w ci¹gu
ostatnich 12 miesiêcy doznali urazu wymagaj¹cego pomocy medycznej.
Tabela 8.9. Odsetek m³odzie¿y w wieku 11, 13 i 15 lat, która dozna³a urazu wymagaj¹cego pomocy medycznej
w ostatnich 12 miesi¹cach, wg p³ci (% badanych)
Ogó³em
Ch³opcy
Dziewczêta
Doznanie urazu
(%)
1 raz lub wiêcej
36,5
39,3
33,9
wcale
63,5
60,7
66,1
W populacji uczniów szkó³ warszawskich ponad 1/3 badanych dozna³a przynajmniej raz urazu
wymagaj¹cego pomocy medycznej w ci¹gu ostatnich 12 miesiêcy. Czêœciej doznawali urazów
ch³opcy ni¿ dziewczêta, odsetki odpowiednio 39,3 i 33,9%. – tab. 8.9.
8.2.8. Zachowania sprzyjaj¹ce zdrowiu
a) Spo¿ywanie œniadañ w dniach szkolnych
Uczniom zadano nastêpuj¹ce pytanie: Jak czêsto zwykle zjadasz œniadanie (pierwszy posi³ek)
tzn. coœ wiêcej ni¿ szklankê mleka, herbaty lub innego napoju?; z kategoriami odpowiedzi dotycz¹cymi dni szkolnych: nigdy nie jem œniadania w dniu, gdy idê do szko³y, jem jednego dnia,
dwa dni, trzy dni, cztery dni, piêæ dni. Wyniki dotycz¹ce spo¿ywania œniadañ przedstawiono poprzez po³¹czenie kategorii: codziennie, rzadziej ni¿ codziennie (pozosta³e kategorie).
13
K.K. Christoffel i wsp., Standard Definitions for Childhood Injury Research. NIH Publication No. 92-1586,
Bethesda, MD, 1992.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
251
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
Tabela 8.10. Czêstoœæ spo¿ywania œniadañ w dniach szkolnych przez uczniów 11-, 13- i 15-letnich ze szkó³
warszawskich, wg p³ci (% badanych)
Spo¿ywanie œniadañ w dniach
szkolnych
Ogó³em
Ch³opcy
Dziewczêta
(%)
codziennie
67,5
69,0
66,1
rzadziej ni¿ codziennie
32,5
33,9
31,0
Wœród badanych uczniów 67,5% deklarowa³o codzienne spo¿ywanie œniadañ w dni szkolne,
32,5% spo¿ywa³o œniadania rzadziej. Nieznacznie czêœciej spo¿ywali codziennie œniadania
ch³opcy ni¿ dziewczêta, odsetki odpowiednio 69 i 66,1% – tab. 8.10.
b) Spo¿ywanie owoców oraz warzyw
Spo¿ywanie owoców i warzyw badano przy u¿yciu pytania: Ile razy w tygodniu zwykle zjadasz
wymienione produkty: owoce, warzywa?; kategorie odpowiedzi: nigdy, rzadziej ni¿ raz w tygodniu, 2–4 dni, 5–6 dni w tygodniu, codziennie raz, codziennie czêœciej ni¿ raz. Wyniki przedstawiono w dwóch kategoriach: codziennie raz lub codziennie czêœciej ni¿ raz oraz rzadziej ni¿ codziennie.
Tabela 8.11. Czêstoœæ spo¿ywania owoców i warzyw przez uczniów 11-, 13- i 15-letnich ze szkó³ warszawskich,
wg p³ci (% badanych)
Ogó³em
Ch³opcy
Dziewczêta
Czêstoœæ spo¿ywania
(%)
Owoców
codziennie raz
lub codziennie czêœciej ni¿ raz
36,6
32,9
39,9
rzadziej ni¿ codziennie
63,4
60,1
67,1
Warzyw
codziennie raz
lub codziennie czêœciej ni¿ raz
34,6
30,6
38,1
rzadziej ni¿ codziennie
65,4
69,4
61,9
W tabeli 8.11 przedstawiono wyniki dotycz¹ce czêstoœci spo¿ywania owoców i warzyw przez
uczniów ze szkó³ warszawskich. Wykazano, ¿e ponad 1/3 uczniów spo¿ywa owoce i warzywa codziennie raz lub codziennie czêœciej ni¿ raz. Nieznacznie czêœciej uczniowie spo¿ywali owoce ni¿
warzywa, odsetki odpowiednio 36,6 i 34,6%. Dziewczêta, czêœciej ni¿ ch³opcy spo¿ywa³y owoce
i warzywa. Odpowiednio dla spo¿ywania owoców uzyskano wyniki 39,9 vs. 32,9% i dla spo¿ywania warzyw 38,1 vs 30,6%.
c) Higiena jamy ustnej
Obszar dotycz¹cy higieny jamy ustnej badano poprzez zadanie pytania: Jak czêsto myjesz
zêby?; kategorie odpowiedzi: czêœciej ni¿ raz dziennie, raz dziennie, co najmniej raz w tygodniu,
ale nie codziennie, rzadziej ni¿ raz w tygodniu, nigdy. Wyniki dotycz¹ce czyszczenia zêbów przedstawiono w dwóch kategoriach: czêœciej ni¿ raz dziennie, rzadziej ni¿ raz dziennie (po³¹czono pozosta³e kategorie).
252
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
Tabela 8.12. Czêstoœæ czyszczenia zêbów przez uczniów 11-, 13- i 15-letnich ze szkó³ warszawskich wg p³ci
(% badanych)
Ogó³em
Ch³opcy
czêœciej ni¿ raz dziennie
74,6
67,0
81,5
rzadziej ni¿ raz dziennie
25,4
33,0
18,5
Czêstoœæ czyszczenia zêbów
Dziewczêta
(%)
W grupie badanych uczniów ze szkó³ warszawskich 3/4 czyœci³o zêby czêœciej ni¿ raz dziennie.
Dziewczêta dba³y o higienê jamy ustnej bardziej ni¿ ch³opcy. Uzyskano wyniki odpowiednio: 81,5
i 67% – tab. 8.12.
d) AktywnoϾ fizyczna
Kolejny analizowany obszar dotyczy³ aktywnoœci fizycznej. Mierzono j¹ wskaŸnikiem MVPA
(Moderate-to-Vigorous Physical Activity РUmiarkowana-do-Intensywnej AktywnoϾ Fizyczna).
Uczniom zadano nastêpuj¹ce pytanie: W ostatnich 7 dniach, ile dni przeznaczy³eœ na aktywnoœæ
fizyczn¹ ³¹cznie co najmniej 60 minut dziennie?; z kategoriami odpowiedzi: od 0 do 7 dni. Przyjêto, ¿e odpowiedŸ 5 dni i wiêcej oznacza aktywnoœæ fizyczn¹ zaspokajaj¹c¹ potrzeby m³odzie¿y.
Pytanie to poprzedzono nastêpuj¹cym wyjaœnieniem: Aktywnoœæ fizyczna to wszystkie czynnoœci
i zajêcia, w czasie których czynnoœæ twojego serca przyœpiesza siê, masz poczucie, ¿e „brak ci
tchu” (szybciej oddychasz). Aktywnoœæ fizyczna wi¹¿e siê z zajêciami WF w szkole, uprawianiem
sportu, marszem do szko³y. Przyk³ady aktywnoœci fizycznej to: bieg, szybki marsz, jazda na rowerze, jazda na ³y¿wach, gra w pi³kê. Odpowiadaj¹c na nastêpne pytanie oblicz, ile czasu ³¹cznie
przeznaczy³eœ ka¿dego dnia na aktywnoœæ fizyczn¹.
Tabela 8.13. Liczba dni w ostatnich 7 dniach, w których uczniowie 11-, 13- i 15-letni ze szkó³ warszawskich
przeznaczyli na aktywnoœæ fizyczn¹ (w tym lekcje WF) ³¹cznie co najmniej 60 minut dziennie, wg p³ci (% badanych)
Liczba dni przeznaczonych na aktywnoϾ
fizyczn¹
Ogó³em
Ch³opcy
Dziewczêta
(%)
5 dni i wiêcej
37,7
43,5
32,4
0–4 dni
62,3
56,5
67,6
W tabeli 8.13 przedstawiono wyniki dotycz¹ce czêstoœci aktywnoœci fizycznej wœród warszawskich nastolatków. Stwierdzono, ¿e 37,7% badanych spe³nia³o kryteria uprawiania aktywnoœci fizycznej, która zaspokaja potrzeby m³odzie¿y, tzn. poœwiêcali na ni¹ 60 minut dziennie
przez 5 lub wiêcej dni w tygodniu. Taki rodzaj aktywnoœci fizycznej czêœciej wystêpowa³
u ch³opców (43,5%) ni¿ u dziewcz¹t (32,4%).
8.2.9. Zachowania ryzykowne dla zdrowia
a) Palenie tytoniu
Palenie tytoniu analizowano przez zadanie pytania: Jak czêsto obecnie palisz tytoñ?; z kategoriami odpowiedzi: codziennie, co najmniej raz w tygodniu, ale niecodziennie, rzadziej ni¿ raz w tygodniu, nie palê wcale. Palenie tytoniu analizowano w dwóch zsumowanych kategoriach: codziennie, rzadziej ni¿ codziennie (pozosta³e kategorie).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
253
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
Tabela 8.14. Czêstoœæ palenia tytoniu przez uczniów 11-, 13- i 15-letnich ze szkó³ warszawskich, wg p³ci
(% badanych)
Ogó³em
Ch³opcy
Dziewczêta
Palenie tytoniu
(%)
codziennie
rzadziej ni¿ codziennie
5,7
7,4
4,1
94,3
92,6
95,9
W badanej populacji 5,7% m³odzie¿y pali³o codziennie tytoñ. Ch³opcy czêœciej ni¿ dziewczêta
palili codziennie tytoñ, uzyskano wyniki odpowiednio 7,4 vs 4,1% – tab. 8.14.
b) Upijanie siê
Kolejnym badanym obszarem by³o upijanie siê. Badano je przez zadanie m³odzie¿y pytania:
Czy wypi³eœ kiedykolwiek tak du¿o alkoholu, ¿e czu³eœ, ¿e jesteœ naprawdê pijany?; z kategoriami
odpowiedzi: nie, nigdy, tak, raz, tak, 2–3 razy, tak, 4–10 razy, tak wiêcej ni¿ 10 razy. Upijanie siê
analizowano w dwóch kategoriach: 4 razy lub wiêcej oraz mniej ni¿ 4 razy.
Tabela 8.15. Czêstoœæ wystêpowania stanów upojenia alkoholowego przez uczniów 11-, 13- i 15-letnich ze szkó³
warszawskich, wg p³ci (% badanych)
Ogó³em
Ch³opcy
Dziewczêta
Czêstoœæ upijania siê
(%)
4 razy lub wiêcej
7,1
11,4
3,1
mniej ni¿ 4 razy
92,9
88,6
96,9
W tabeli 8.15 przedstawiono wyniki dotycz¹ce upijania siê przez m³odzie¿ ze szkó³ warszawskich. Wyniki wskazuj¹, ¿e 7,1% badanych upi³o siê przynajmniej 4 razy w ¿yciu. Zjawisko
to by³o czêœciej obserwowane wœród ch³opców ni¿ dziewcz¹t. Ró¿nica miêdzy p³ciami wynios³a
8,3 punktów procentowych.
c) U¿ywanie marihuany lub haszyszu w ostatnich 12 miesi¹cach
U¿ywanie marihuany lub haszyszu badano tylko w grupie m³odzie¿y 15-letniej. M³odzie¿ zapytano: Czy w ostatnich 12 miesi¹cach u¿ywa³eœ marihuany lub haszyszu?; z kategoriami odpowiedzi: nigdy, 1 lub 2 razy, 3 do 5 razy, 6 do 9 razy, 10 do 19 razy, 20 do 39 razy, 40 razy lub wiêcej.
Utworzono dwie zsumowane kategorie: 3 razy lub wiêcej oraz mniej ni¿ 3 razy.
Tabela 8.16. Czêstoœæ u¿ywania marihuany lub haszyszu w ostatnich 12 miesi¹cach przez uczniów 15-letnich
ze szkó³ warszawskich wg p³ci (% badanych)
Czêstoœæ u¿ywania marihuany lub
haszyszu
Ogó³em
Ch³opcy
Dziewczêta
(%)
3 razy lub wiêcej
10,2
13,8
7,0
mniej ni¿ 3 razy
89,8
86,2
93,0
W badanej populacji co 10 nastolatek pali³ marihuanê lub haszysz wiêcej ni¿ 3 razy w ci¹gu
ostatnich 12 miesiêcy. Ch³opcy czêœciej ni¿ dziewczêta u¿ywali przetworów konopi; wyniki odpowiednio 13,8 vs 7,0% – tab. 8.16.
254
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
d) Drêczenie innych uczniów
Bycie sprawc¹ drêczenia innych uczniów w szkole analizowano poprzez zadanie m³odzie¿y pytania: Jak czêsto ty uczestniczy³eœ w drêczeniu innego ucznia lub uczniów w szkole w ostatnich
kilku miesi¹cach?; z kategoriami odpowiedzi: nie uczestniczy³em w drêczeniu innych uczniów
w szkole w ostatnich kilku miesi¹cach, zdarzy³o siê to 1 lub 2 razy, 2 lub 3 razy w miesi¹cu, raz
w tygodniu, kilka razy w tygodniu. Bycie sprawc¹ drêczenia analizowano w dwóch zsumowanych
kategoriach: co najmniej 2–3 razy w miesi¹cu oraz 1–2 razy lub nigdy. Przed stwierdzeniem odnosz¹cym siê do drêczenia wyjaœniono uczniom, na czym to zjawisko polega – drêczenie polega
na tym, ¿e inny uczeñ lub grupa uczniów mówi lub czyni innej osobie bardzo przykre, dokuczliwe
rzeczy (np. zaczepia, napada, bije, popycha, wyœmiewa, robi na z³oœæ). O drêczeniu mówimy, gdy
powtarza siê to czêsto i trudno siê przed tym obroniæ. Nie jest drêczeniem sytuacja, w której
dwóch uczniów, o podobnej sile, k³óci siê lub bije, a tak¿e, gdy dra¿nienie ma charakter dowcipów, zabaw i odbywa siê w przyjacielski sposób.
Tabela 8.17. Uczniowie 11-, 13- i 15-letni ze szkó³ warszawskich, którzy drêczyli innych uczniów w szkole
w ostatnich kilku miesi¹cach, wg p³ci (% badanych)
Ogó³em
Ch³opcy
co najmniej 2–3 razy w miesi¹cu
11,1
18,4
4,5
1–2 razy w miesi¹cu lub nigdy
88,9
81,6
95,5
Czêstoœæ drêczenia innych uczniów
Dziewczêta
(%)
Wyniki dotycz¹ce bycia sprawc¹ drêczenia innych uczniów zaprezentowano w tabeli 8.17. Wykazano, ¿e 11,1% badanej m³odzie¿y by³o sprawc¹ drêczenia rówieœników co najmniej 2–3 razy
w miesi¹cu w ci¹gu ostatnich kilku miesiêcy. W populacji ch³opców prawie co pi¹ty badany by³
sprawc¹ czêstego drêczenia kolegów. W grupie dziewcz¹t zjawisko to wystêpowa³o znacznie rzadziej – tab. 8.17.
e) Uczestnictwo w bójkach
Uczestnictwo w bójkach w ostatnich 12 miesi¹cach zbadano poprzez zadanie m³odzie¿y pytania: Ile razy w ostatnich 12 miesi¹cach uczestniczy³eœ w bójce?; z kategoriami odpowiedzi: nie
uczestniczy³em w bójce, raz, 2 razy, 3 razy, 4 razy lub wiêcej razy. Odpowiedzi zsumowano
w dwie kategorie: 3 razy lub wiêcej, raz, 2 razy lub nigdy.
Tabela 8.18. Uczniowie 11-, 13- i 15-letni ze szkó³ warszawskich, którzy uczestniczyli w bójkach w szkole
w ostatnich 12 miesi¹cach, wg p³ci (% badanych)
Czêstoœæ uczestnictwa w bójce
Ogó³em
Ch³opcy
Dziewczêta
(%)
3 razy lub wiêcej
12,2
23,4
1,8
raz, 2 razy lub nigdy
87,9
76,6
98,2
Wyniki ostatniego obszaru przedstawiono w tabeli 8.18. Stwierdzono, ¿e 12,2% badanych
uczniów szkó³ warszawskich uczestniczy³o w bójkach przynajmniej 3 razy w ostatnim roku. Niemal co czwarty badany ch³opiec uczestniczy³ w bójkach ze wskazan¹ powy¿ej czêstotliwoœci¹.
W populacji dziewcz¹t zjawisko to by³o incydentalne.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
255
Stan zdrowia dzieci i m³odzie¿y warszawskiej
Podsumowanie
W podrozdziale 8.2 przedstawiono wyniki badañ ankietowych przeprowadzonych w 2010 r.
wœród 427 nastolatków, w wieku 11–15 lat, ze szkó³ warszawskich. Dane stanowi¹ fragment badañ Health Bahaviour in School-aged Children: A WHO Collaborative Cross-national Survey
(HBSC). Analizowano wybrane wskaŸniki samooceny zdrowia i zachowañ zdrowotnych m³odzie¿y. Badano ró¿nice miedzy ch³opcami i dziewczêtami. Wykazano, ¿e obszary, które dodatnio wyró¿niaj¹ dziewczêta to: spo¿ywanie owoców i warzyw oraz dbanie o higienê jamy ustnej.
Populacja dziewcz¹t jest w wiêkszym stopniu ni¿ grupa ch³opców obci¹¿ona dolegliwoœciami subiektywnymi. Ch³opcy, w porównaniu z dziewczêtami: lepiej oceniaj¹ swoje zdrowie, s¹ bardziej
zadowoleni z ¿ycia, czêœciej spo¿ywaj¹ œniadania w dniach szkolnych, czêœciej tak¿e uprawiaj¹
aktywnoœæ fizyczn¹ na poziomie zaspokajaj¹cym potrzeby m³odzie¿y. Wœród ch³opców czêœciej
wystêpuj¹ zachowania ryzykowne dla zdrowia tzn. u¿ywanie substancji psychoaktywnych – palenie tytoniu, upijanie siê oraz u¿ywanie marihuany lub haszyszu, a tak¿e przemoc rówieœnicza
– drêczenie rówieœników i uczestnictwo w bójkach. Bior¹c pod uwagê uzyskane wyniki nale¿y
podkreœliæ, ¿e strategie profilaktyczne i programy zdrowotne kierowane do m³odzie¿y powinny
uwzglêdniaæ ró¿ne potrzeby w zale¿noœci od p³ci.
8.2. SELF-ASSESSMENT OF HEALTH AND HEALTH HABITS
OF CHILDREN AND YOUTH
Summary
The results of a questionnaire investigation directed to 427 teenagers, aged 11–15, from the
Warsaw schools, performed in 2010 are presented in the chapter. It was a part of other
investigation carried out by the Institute of Mother and Child. The basis of analysis were the
selected indicators of self-assessment and health habits of youth, also differences between boys
and girls were detected. It has been proved that there are some habits like fruit and vegetable
consumption as well as oral cavity hygiene that are more positive for girls. Female population
more frequently experience some subjective ailments. Boys, comparing to girls, better assess
their health, are more satisfied with their life, eat breakfast more frequently in school days,
practice physical activity at the level satisfying their needs. Boys more often experience health
risk behaviors, like psychoactive substances, smoking, binge drinking and use of marijuana and
hashish. They also practice a peer violence – torments and clashes. To recap it should be
stressed that prevention strategies and health programmes directed to youth should comply
with various needs depending on gender.
256
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
9. OPIEKA OKO£OPORODOWA W SZPITALACH
9. WARSZAWSKICH
prof. dr hab. Micha³ Troszyñski, Instytut Matki i Dziecka
prof. dr hab. Bogdan Chazan, Szpital Specjalistyczny im. Œw. Rodziny
O
pieka medyczna nad kobiet¹ przed ci¹¿¹, matk¹ i dzieckiem podczas ci¹¿y i porodu oraz
w okresie poporodowym powinna zapewniæ matce przejœcie przez okres prokreacji bez uszczerbku dla zdrowia fizycznego i psychicznego, a dziecku zdrowy start do ¿ycia i póŸniejszy harmonijny rozwój. Udana prokreacja, to znaczy zdrowa ci¹¿a i bezpieczny poród wzmacnia kobietê,
dodaje pewnoœci siebie, pomaga lepiej wype³niaæ funkcje macierzyñskie. Ryzyko dla zdrowia i ¿ycia kobiet i dzieci w okresie perinatalnym zmniejsza siê, ale nadal istnieje. Stopieñ tego ryzyka jest
zró¿nicowany, jego okreœlenie w indywidualnym przypadku pozwala w³aœciwie zaprogramowaæ
opiekê medyczn¹ w tym okresie. Zdarzaj¹ siê, chocia¿ rzadziej ni¿ przedtem, martwe urodzenia
i zgony noworodków, zw³aszcza wœród urodzonych przedwczeœnie. Istnieje zwi¹zek pomiêdzy
stanem zdrowia kobiety w okresie dojrza³oœci p³ciowej, a pomyœlnym przebiegiem ci¹¿y i porodu.
Uzasadnia to objêcie kobiety opiek¹ prekoncepcyjn¹ przed poczêciem dziecka. Udowodniono
ostatnio, zwi¹zek pomiêdzy stanem zdrowia dziecka w okresie rozwoju przedurodzeniowego,
a pojawieniem siê przewlek³ych chorób w wieku doros³ym. Uzasadnia to jeszcze bardziej potrzebê w³aœciwej opieki medycznej podczas ci¹¿y i porodu. Jej jakoœæ zale¿y od posiadanych œrodków, przede wszystkim bazy leczniczej, wyszkolonej kadry i wyposa¿enia. O jakoœci opieki
oko³oporodowej œwiadcz¹ jej wyniki, to znaczy wskaŸniki umieralnoœci oko³oporodowej i zachorowalnoœci, w³aœciwa organizacja, rodzaj, czêstoœæ i jakoœæ procedur medycznych wykonywanych w szpitalach oraz zadowolenie pacjentek i ich rodzin.
O zdrowiu populacji matek i dzieci decyduje styl ¿ycia, od¿ywianie siê, praca zawodowa, przyzwyczajenia i na³ogi, sposób spêdzania wolnego czasu. Czynniki genetyczne, obok œrodowiskowych równie¿ wp³ywaj¹ na zdrowie obecnych i przysz³ych pokoleñ.
Jakoœæ medycznej opieki oko³oporodowej, jakkolwiek istotna, jest wiêc odpowiedzialna tylko
za czêœæ problemów prokreacji. Bowiem opieka medyczna to nie tylko procedury diagnostyczno-lecznicze lecz tak¿e profilaktyka i promocja zdrowia.
9.1. Kryteria jakoœci opieki oko³oporodowej
Dla monitorowania i oceny jakoœci opieki oko³oporodowej stosuje siê ró¿nego rodzaju wskaŸniki. Dotyczyæ one mog¹ p³odu, noworodka i niemowlêcia, zdrowia matki, sytuacji epidemiologicznej i us³ug zdrowotnych. Do najczêœciej u¿ywanych nale¿¹: rozk³ad urodzeniowej masy
cia³a, martwe urodzenia, zgony noworodków, zgony niemowl¹t, czêstoœæ wad wrodzonych,
pora¿enia dzieciêcego i encefalopatii, zachorowalnoœæ noworodków, zgony i zachorowania
matek, wiek i rodnoœæ kobiet, palenie papierosów, sposób urodzenia dziecka, ciêcia cesarskie,
miejsce urodzenia dzieci, wiek ci¹¿y podczas pierwszej wizyty u lekarza, treœæ opieki przedporodowej, uczêszczanie do szkó³ rodzenia, czêstoœæ porodów fizjologicznych.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
257
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
Postêp wiedzy medycznej, nowe technologie, zmieniaj¹ce siê rozumienie potrzeb osób, których dotyczy opieka oko³oporodowa doprowadzi³y w ostatnich dziesi¹tkach lat do istotnych, korzystnych zmian stylu i treœci tej opieki. Po okresie nadmiernej medykalizacji zaczêto zwracaæ
uwagê równie¿ na potrzeby psychologiczne i spo³eczne pacjentek i ich rodzin, ich podmiotowoœæ, uwarunkowania kulturowe. Dostrzega siê znaczenie satysfakcji matek czy ca³ych rodzin
z przebiegu porodu. Spraw¹ istotn¹ sta³o siê przestrzeganie praw pacjenta w oddzia³ach po³o¿niczych, w tym prawo do poszanowania intymnoœci i godnoœci osobistej, wsparcie dla karmienia
naturalnego. W ramach akcji spo³ecznej „Rodziæ po Ludzku” pacjentki szpitali po³o¿niczych ocenia³y pod tym k¹tem poszczególne szpitale.
W ostatnim czasie zosta³y przygotowane przez Ministerstwo Zdrowia, opublikowane i wdra¿ane zasady postêpowania podczas ci¹¿y i porodu prawid³owego. Po³o¿ne zosta³y obci¹¿one wiêkszymi kompetencjami i odpowiedzialnoœci¹ w opiece podczas fizjologicznej ci¹¿y i porodu,
po³o¿ono nacisk na ograniczenie stosowania niektórych metod prowadzenia porodu (np. indukcji
porodu, naciêcia krocza, ciêcia cesarskiego). Powierzenie po³o¿nym opieki nad kobiet¹ i jej dzieckiem podczas prawid³owo przebiegaj¹cej ci¹¿y przewiduje ustawa o zawodzie po³o¿nej, ale
w obecnych rozwi¹zaniach prawnych nie jest to obecnie mo¿liwe. Wa¿ny jest zwiêkszaj¹cy siê
ci¹gle odsetek ciêæ cesarskich, który wp³ywa niekorzystnie na zdrowie prokreacyjne kobiet,
zmniejsza p³odnoœæ, zwiêksza czêstoœæ powik³añ podczas nastêpnych ci¹¿ i porodów (³o¿yska
przoduj¹cego, zaka¿enia, pêkniêcia macicy, endometriozy), niekorzystnie wp³ywa na stan zdrowia noworodków (wczeœniactwo, zespó³ zaburzeñ oddychania po planowych ciêciach cesarskich). Sposób finansowania opieki oko³oporodowej nie jest jednak powi¹zany z jej jakoœci¹.
Perinatologia, zajmuje siê matk¹ i dzieckiem w okresie oko³oporodowym. Zachowa³a siê odrêbnoœæ po³o¿nictwa zajmuj¹cego siê okresem ci¹¿y, porodu i po³ogu w odniesieniu do matki
i dziecka przed urodzeniem oraz neonatologii zajmuj¹cej siê zdrowiem noworodka.
Sposób, w jaki otacza siê opiek¹ medyczn¹ kobiety i powiêkszaj¹ce siê rodziny jest problemem spo³ecznie wra¿liwym, przedmiotem szczególnego zainteresowania spo³eczeñstwa. Jakoœæ opieki oko³oporodowej, dobre warunki i przyjazna atmosfera na salach porodowych mog¹
wp³ywaæ na decyzje prokreacyjne i na stopieñ kryzysu demograficznego.
9.2. Zbieranie informacji. SprawozdawczoϾ
Sprawozdawczoœæ dotycz¹ca przebiegu ci¹¿ i porodów, stosowanych procedur, uzyskanych
wyników zosta³a ograniczona do rocznego sprawozdania szpitala. Zawarte w nim informacje nie
wystarczaj¹ do oceny jakoœci opieki oko³oporodowej, dla porównania poziomu opieki pomiêdzy
województwami czy szpitalami. Czêstoœæ procedur medycznych nie mo¿e byæ za pomoc¹ tego
formularza monitorowana i porównywana. W opracowaniu pos³ugiwano siê informacjami zawartymi w formularzu MZ-29. Informacje pochodz¹ce z tego i innych Ÿróde³ zosta³y opatrzone komentarzem autorów opartym na ich wieloletnim doœwiadczeniu w kierowaniu oddzia³ami klinicznymi i szpitalem oraz prac¹ w krajowym nadzorze specjalistycznym.
258
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
9.3. Organizacja opieki oko³oporodowej w Warszawie
Kamieniami milowymi zmieniaj¹cymi zgodnie ze œwiatowymi tendencjami organizacjê opieki oko³oporodowej by³o wprowadzenie w latach osiemdziesi¹tych ubieg³ego wieku selektywnego podejœcia do ryzyka ci¹¿owego i zasady trójstopniowego systemu opieki po³o¿niczej i neonatologicznej.
W latach dziewiêædziesi¹tych opracowany zosta³ „Program Poprawy Opieki Perinatalnej
w Polsce”. Jego zasady oparte na organizacji regionalnych oœrodków trzeciego poziomu referencyjnego w oœrodkach akademickich, afiliacji szpitali do pierwszego, drugiego i trzeciego poziomu
referencyjnego w ramach regionalnych systemów opieki perinatalnej stopniowo objê³y ca³y kraj
w tym Warszawê, i w pewnej formie funkcjonuj¹ po dzieñ dzisiejszy. Zak³adano, ¿e kobiety z najpowa¿niejszymi powik³aniami ci¹¿y, porodu i okresu noworodkowego maj¹ byæ objête opiek¹
oko³oporodow¹ na trzecim poziomie, a przypadki ci¹¿y i porodu skomplikowane w mniejszym
stopniu na poziomie drugim. Na poziomie podstawowym hospitalizowane maj¹ byæ kobiety
z niewielkim stopniem ryzyka dla matki i dziecka. Du¿¹ wagê przyk³ada siê do ograniczenia potrzeby transportu chorego, niedojrza³ego noworodka do oœrodka referencyjnego, w zamian zaleca siê wczeœniejszy transport ciê¿arnej matki. Zabrak³o jednak konsekwencji we wdra¿aniu trójstopniowego systemu opieki oko³oporodowej i programu jej poprawy.
Organizacyjnie oddzielono opiekê szpitaln¹ od ambulatoryjnej, co spowodowa³o brak ci¹g³oœci opieki podczas ci¹¿y i porodu, brak mo¿liwoœci efektywnej kontroli jakoœci i efektywnoœci
opieki nad kobiet¹ w ci¹¿y. Merytoryczny nadzór nad zdrowiem matek i dzieci uleg³ os³abieniu,
nadzór specjalistyczny utraci³ w du¿ym stopniu mo¿liwoœæ realnego wp³ywu na jakoœæ opieki
oko³oporodowej. Zrezygnowano z integracji opieki ambulatoryjnej i szpitalnej na konkretnym terenie w jednym zespole opieki zdrowotnej. Zlikwidowano nadzór ordynatorski nad ci¹g³oœci¹
ambulatoryjnej i szpitalnej opieki podczas ci¹¿y i porodu. Te niekorzystne tendencje szczególnie
dotknê³y mniejsze oœrodki, a Warszawê w mniejszym stopniu. Tutaj kobiety nauczy³y siê wybieraæ lekarza i placówkê gdzie zg³aszaj¹ siê podczas ci¹¿y oraz szpital, w którym bêd¹ rodzi³y.
W Warszawie utrzyma³y siê najwa¿niejsze zasady trójstopniowej organizacji opieki oko³oporodowej. Znane s¹ ogólne zasady odpowiedzialnoœci i kompetencji szpitali na poszczególnych poziomach opieki, ale wspó³praca na co dzieñ w przesy³aniu pacjentek do odpowiednich oœrodków,
wed³ug stopnia ryzyka oko³oporodowego, przebiega w sposób zró¿nicowany. Du¿o zale¿y od
dobrej wspó³pracy i dostêpnoœci ³ó¿ek.
Nie spe³ni³y siê natomiast oczekiwania dotycz¹ce ograniczenia medykalizacji porodów na
pierwszym poziomie referencyjnym. Czêstoœæ ciêæ cesarskich jest w nich tylko w niewielkim
stopniu mniejsza ni¿ w oœrodkach drugiego poziomu. Wynika to z mylnych informacji w mediach przedstawiaj¹cych ciêcie cesarskie jako procedurê ca³kowicie bezpieczn¹ dla matki i dzieci, decyzji lekarzy by poród u ich pacjentek przebieg³ szybko, w okreœlonym, wygodnym czasie.
Bazê szpitalnej opieki oko³oporodowej w Warszawie charakteryzuje du¿a liczba instytucji,
w których odbywaj¹ siê porody, jest ich 16.
Liczba porodów, które odbywaj¹ siê poza szpitalami jest niewielka, wynosi³a w 2012 r. 47
i zmniejsza siê z roku na rok. S¹ to zaplanowane porody w domu i przypadkowo odbyte poza szpitalem.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
259
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
Podzia³ warszawskich oddzia³ów po³o¿niczych na grupy wed³ug liczby odbytych tam porodów
w 2012 r. przedstawiono w tabeli 9.1.
Tabela 9.1. Liczba porodów w warszawskich oddzia³ach po³o¿niczych podzielonych na grupy
wg liczby urodzeñ w 2012 r.*
Liczba szpitali
Liczba urodzeñ
w grupie szpitali
%
4–5 tys.
3
13 071
44,5
2–4 tys.
2
5684
18,5
1–2 tys.
6
8757
28,5
0,5–1 tys.
3
2270
7,5
Mniej ni¿ 0,5 tys.
2
294
1,0
Porody w domu
–
47
–
16
30 753
Liczb porodów w ci¹gu roku
Razem
100,0
*Razem ze szpitalem MSW.
Prawie po³owa wszystkich urodzeñ (44,5%) odbywa siê w trzech szpitalach (kolejnoœæ wed³ug
liczby porodów w 2012 r.): Szpital œw. Zofii – Centrum Medyczne – Sp. z o.o, Szpital Specjalistyczny im. Œwiêtej Rodziny SPZOZ, Szpital Specjalistyczny im. Krysi Ni¿yñskiej „Zakurzonej”. S¹
to szpitale prawie ca³kowicie jednoprofilowe, ginekologiczno-po³o¿nicze. Poziom opieki medycznej w tych szpitalach ma znacz¹cy wp³yw na wyniki opieki oko³oporodowej, dotycz¹ce wszystkich szpitali warszawskich. W ostatnich latach przeznaczono du¿e œrodki finansowe na rozbudowê tych szpitali, zakupu sprzêtu i wyposa¿enia. Dzia³ania te oraz modernizacja innych warszawskich oddzia³ów po³o¿niczych spowodowa³y znacz¹c¹ poprawê warunków hospitalizacji, wygodnego i bezpiecznego odbycia porodu.
Cech¹ charakterystyczn¹ warszawskiego po³o¿nictwa jest du¿a liczba szpitali klinicznych (7),
zajmuj¹cych siê opiek¹ nad kobiet¹ w ci¹¿y, rodz¹c¹ i noworodkiem o wysokim stopniu ryzyka.
Liczba porodów w ka¿dym z nich jest z jednym wyj¹tkiem niewielka. Stwarza to koniecznoœæ dobrej koordynacji funkcjonowania systemu referencyjnego.
Wed³ug podzia³u zadañ obowi¹zuj¹cego w 2012 r. cztery szpitale kliniczne zakwalifikowane s¹
do III stopnia referencyjnoœci (23 stanowiska porodowe, 7820 porodów), 3 do drugiego stopnia
(11 stanowisk, 4647 porodów) i dwa do pierwszego stopnia (15 stanowisk, 8523 porody). Dwa
szpitale kliniczne (Szpital Bródnowski i szpital MSW) s¹ formalnie poza systemem referencyjnym,
a w dwóch warszawskich szpitalach zakwalifikowanych do I stopnia referencyjnego funkcjonuj¹
oddzia³y intensywnej opieki nad noworodkiem, których nie ma w dwóch z trzech szpitali
bêd¹cych na II poziomie referencyjnym. Poza systemem publicznej s³u¿by zdrowia jest w Warszawie szeœæ oddzia³ów po³o¿niczo-ginekologicznych. W tych szpitalach odby³o siê w województwie w 2012 r. 26,1% wszystkich porodów.
£ó¿ka do intensywnej terapii noworodków zlokalizowane s¹ równie¿ w szpitalach pediatrycznych. Mo¿e to wymuszaæ ryzykowny transport chorych noworodków. W³aœciwym sposobem
postêpowania by³oby przes³anie ich do oœrodka referencyjnego przed urodzeniem, w macicy
matki. Zwykle matka noworodka pozostaje wtedy w szpitalu po³o¿niczym, nie mo¿e uczestniczyæ
w opiece nad swoim chorym dzieckiem. Powoduje to wolniejszy powrót noworodka do zdrowia,
260
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
mo¿e byæ przyczyn¹ zaburzeñ tworzenia siê prawid³owych relacji dziecko–matka, przyczyn¹ stresu matki, utrudnionego naturalnego karmienia dziecka. Korzystna jest natomiast w tych przypadkach dostêpnoœæ dla chorych noworodków hospitalizowanych w szpitalu pediatrycznym wszystkich metod diagnostycznych i konsultacji specjalistycznych.
9.4. Urodzenia
Liczba ¿ywych urodzeñ w Polsce w ci¹gu ostatnich 30 lat osi¹ga³a najwy¿sze wartoœci w latach
osiemdziesi¹tych, kiedy rodzi³o siê ponad 700 tysiêcy dzieci w ci¹gu roku (1983). Nastêpnie wykazywa³a trend spadkowy do najni¿szych wartoœci w 2003 r. (351 tys.). Potem do wieku prokreacyjnego dojrza³y liczne generacje z lat osiemdziesi¹tych. Jednak „echo” ówczesnego wy¿u
demograficznego okaza³o siê mniejsze ni¿ przewidywano. Liczba urodzeñ wzrasta³a pocz¹wszy
od 2006 r., najwy¿sze wartoœci osi¹gnê³a w 2009 r. (ponad 417 tys.). Daleko jednak by³o do liczby
porodów z lat osiemdziesi¹tych. Od 2010 r. liczba urodzeñ ¿ywych znowu zmniejsza siê ka¿dego
roku i w 2012 wynosi³a w Polsce nieco ponad 387 tys.
W województwie mazowieckim urodzi³o siê w 2012 r. 59 356 dzieci (14,8% urodzeñ w kraju),
to znaczy o 1324 (2,18%) mniej ni¿ w 2009 r., w którym urodzi³o siê 60 680 dzieci.
Liczba urodzeñ ¿ywych na 1000 ludnoœci by³a w woj. mazowieckim w 2010 r. prawie najwy¿sza w kraju (11,59, przy wskaŸniku krajowym 10,82). Uzasadnia to wniosek, ¿e du¿e jest te¿ w tym
województwie, w porównaniu z innymi województwami zapotrzebowanie na ³ó¿ka szpitalne
po³o¿niczo-noworodkowe, sprzêt i kadrê medyczn¹. Jest ono wiêksze w Warszawie równie¿ dlatego, ¿e znajduj¹ siê tu cztery wyspecjalizowane oœrodki trzeciego poziomu referencyjnego, hospitalizuj¹ce ciê¿arne z ciê¿kimi problemami zdrowotnymi z ca³ego kraju. W tabeli 9.2 przedstawiono liczbê urodzeñ w latach 2009–2012 w ca³ym województwie mazowieckim oraz w szpitalach warszawskich i pozawarszawskich.
Tabela 9.2. Urodzenia w województwie mazowieckim oraz szpitalach w Warszawie i pozawarszawskich
w latach 2009–2012
Rok
Województwo
mazowieckie
Szpitale warszawskie
Szpitale pozawarszawskie
L
L
%
L
%
2009
60 875
30 680
50,3
30 195
49,7
2010
61 272
31 059
50,7
30 214
49,3
2011
58 023
29 468
50,8
28 555
49,2
2012
59 356
29 894
50,4
29 462
49,6
Liczba urodzeñ ¿ywych w Warszawie zmniejsza³a siê ostatnich latach podobnie jak w ca³ej Polsce, z tym ¿e by³a przejœciowo nieco wiêksza w 2010 r., a w roku ubieg³ym (2012) nieco wiêksza
ni¿ w poprzednim. Ró¿nice s¹ niewielkie, liczba urodzeñ w 2012 r. zmniejszy³a siê w Warszawie
w porównaniu z rokiem 2009 o 786 urodzeñ, to znaczy o 2,56%, proporcjonalnie do zmniejszenia
liczby urodzeñ w województwie mazowieckim (2,18%). Nie zmieni³o siê istotnie zapotrzebowanie
na medyczne us³ugi po³o¿niczo-neonatologiczne Odsetek kobiet z ca³ego województwa mazowieckiego rodz¹cych w Warszawie, w porównaniu ze szpitalami pozawarszawskimi nie zmienia³
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
261
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
siê istotnie w analizowanym okresie. W poprzednich latach 2005–2009 obserwowano zwiêkszanie siê odsetka kobiet rodz¹cych w Warszawie w porównaniu ze szpitalami pozawarszawskimi,
czego obecnie siê nie obserwuje.
9.5. Opieka podczas ci¹¿y
Opieka podczas ci¹¿y w Warszawie odbywa siê w poradniach dla kobiet w publicznych i niepublicznych zak³adach opieki zdrowotnej, praktykach lekarzy ginekologów i lekarzy rodzinnych.
Niektóre oddzia³y i szpitale po³o¿nicze maj¹ zorganizowan¹ opiekê nad kobietami w ci¹¿y w przychodniach przyszpitalnych. Zapewnia siê w ten sposób koordynacjê opieki przed- i œródporodowej, jej ci¹g³oœæ i dostêpnoœæ, zwiêksza poczucie bezpieczeñstwa kobiet i ich rodzin.
Nie ma koordynacji ambulatoryjnej opieki podczas ci¹¿y i szpitalnej opieki po³o¿niczej w poszczególnych dzielnicach miasta. Ordynator oddzia³u nie ma wp³ywu na jakoœæ opieki „w terenie”,
nie ma uprawnieñ by koordynowaæ opiekê podczas ci¹¿y wysokiego ryzyka, hospitalizowanie we
w³aœciwym momencie w oddziale patologii ci¹¿y, przesy³anie w odpowiednim czasie kobiet z powik³aniami ci¹¿y do konsultacji do oœrodków referencyjnych. Przychodnie pracuj¹ bez kontaktów
ze szpitalem. Œciœlejsze relacje s¹ konieczne dla prowadzenia wspólnych analiz niepowodzeñ
po³o¿niczych czy szkolenia lekarzy ginekologów i po³o¿nych. Obowi¹zuje co prawda schemat wizyt, ich treœæ i terminy, ale nie dotyczy to ci¹¿ o powik³anym przebiegu. Koordynacja ambulatoryjnej i szpitalnej opieki podczas ci¹¿y w dzielnicach naszego miasta, sta³e kontakty lekarzy i po³o¿nych, wspólne analizowanie powik³añ po³o¿niczych, zw³aszcza zgonów oko³oporodowych
wp³ynê³oby korzystnie na jakoœæ opieki.
Wed³ug Rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia po³o¿ne mog¹ opiekowaæ siê samodzielnie kobietami bêd¹cymi w fizjologicznej ci¹¿y. Niektóre z nich mog³yby podo³aæ temu zadaniu. Na przeszkodzie stoj¹ obowi¹zuj¹ce przepisy, które nie przewiduj¹ finansowania takich wizyt.
W kilku szpitalach warszawskich wprowadzono intensywny nadzór ambulatoryjny w koñcowym okresie ci¹¿y, który mo¿e zast¹piæ w niektórych przypadkach hospitalizacjê w oddzia³ach
patologii ci¹¿y. Uruchomiono kilka poradni dla kobiet w ci¹¿y z cukrzyc¹. Prawie nie stosuje siê
po¿ytecznej oceny ruchów p³odu w kontroli jego stanu. Izby przyjêæ oddzia³ów po³o¿niczych s¹
w godzinach popo³udniowych i nocnych oblegane przez pacjentki wymagaj¹ce porady, ale nie
hospitalizacji. Powoduje to dodatkowe koszty dla szpitali.
Istotn¹ czêœci¹ opieki nad kobiet¹ ciê¿arn¹ jest profilaktyka i promocja zdrowia. Jej elementy
znajduj¹ siê w obowi¹zuj¹cym ka¿dego lekarza i po³o¿n¹ spisie badañ diagnostycznych i treœci
ka¿dej wizyty podczas ci¹¿y.
W Warszawie funkcjonuje system finansowania zbiorowych form edukacji przedporodowej,
to znaczy Szkó³ Rodzenia. W ramach programu zdrowotnego skierowanego do mieszkanek Warszawy (przebywaj¹cych w tym mieœcie stale lub czasowo, albo w domach matek z ma³oletnimi
dzieæmi lub innych placówkach opiekuñczych) zapewnia siê im bezp³atn¹ dostêpnoœæ kursów.
Celem kursów jest przygotowanie kobiet w ci¹¿y do porodu naturalnego oraz pe³nienia nowej roli
zwi¹zanej z urodzeniem siê dziecka. Kursy s¹ prowadzone dla obojga rodziców, wed³ug ujednoliconego standardu na prze³omie drugiego i trzeciego trymestru ci¹¿y, obejmuj¹cego 20 godzin lekcyjnych, wyk³adów i zajêæ praktycznych (tabela 9.3).
262
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
Tabela 9.3. Liczba uczestniczek Programu Edukacji Przedporodowej w Warszawie w latach 2009–2012
Rok
Liczba uczestniczek
Odsetek uczestniczek Programu wœród
wszystkich kobiet, które urodzi³y w Warszawie
2009
11 141
35,1
2010
13 446
41,5
2011
8523
28,2
2012
9383
30,5
Edukacja dotyczy du¿ego odsetka kobiet, które rodz¹ w Warszawie, a z pewnoœci¹ wiêkszoœci
kobiet rodz¹cych po raz pierwszy, dla których przede wszystkim jest przeznaczona. Szko³y rodzenia zorganizowane s¹ przy wiêkszoœci szpitali po³o¿niczych. Najwiêcej uczestników mia³a
w 2012 r. szko³a rodzenia przy Szpitalu im. Œw. Rodziny. Przeszkolono tutaj 1509 par. Program
przyczynia siê do prawid³owego przebiegu ci¹¿y, porodu i po³ogu u mieszkanek Warszawy, poprawia stan zdrowia ich oraz ich dzieci.
9.6. Opieka podczas porodu i po porodzie
Procedury medyczne wykonywane podczas porodu stanowi¹ jeden ze wskaŸników jakoœci
opieki oko³oporodowej. Przeprowadza siê je na ogó³ w celu ratowania zdrowia i ¿ycia matki i/lub
dziecka, a wiêc wówczas kiedy pojawiaj¹ siê wskazania medyczne. Optymalna ich czêstoœæ zale¿y
od usytuowania danego szpitala w systemie opieki perinatalnej. Im wy¿szy stopieñ, im wiêksza
czêstoœæ powik³añ ci¹¿y i porodu oraz wiêksza czêstoœæ indukcji porodu, ciêæ cesarskich, operacyjnego ukoñczenia porodu drogami natury, naciêæ krocza.
Ograniczenia czêstoœci niepotrzebnych procedur oko³oporodowych zmniejszy liczbê ich jatrogennych nastêpstw.
Ciêcie cesarskie jest wykonywane jako procedura planowa oraz pilna, ze wskazañ nagl¹cych.
Wiêkszy odsetek planowych ni¿ pilnych ciêæ œwiadczy o dok³adniejszej analizie wskazañ do operacji. Czêstoœæ powik³añ, zw³aszcza w odniesieniu do matki, jest wówczas mniejsza.
Od wielu lat obserwujemy w Polsce zwiêkszaj¹cy siê o 2–4% ka¿dego roku wskaŸnik ciêæ cesarskich. Linia wskazuj¹ca ich czêstoœæ, przedstawiona na ryc. 9.1 jest wznosz¹c¹ siê lini¹ prost¹.
Z wielu powodów jest to niekorzystne, oczekuje siê na zmianê tego trendu.
Krzywa czêstoœci ciêæ cesarskich w województwie mazowieckim ma bardzo podobny wygl¹d,
ale od roku 2010 czêstoœæ ciêæ w województwie mazowieckim zaczê³a byæ wyraŸnie mniejsza ni¿
w ca³ym kraju.
Na konferencjach naukowych podnosi siê problem niew³aœciwej praktyki wykonywania ciêæ
cesarskich na ¿¹danie kobiety. Czêstoœæ takich operacji nie jest znana. Zwiêkszaj¹ca siê czêstoœæ
ciêæ cesarskich wynika te¿ z du¿ego odsetka kobiet po ciêciu cesarskim w poprzednich ci¹¿ach,
z obawy lekarzy przed procesem s¹dowym. Tak du¿a czêstoœæ ciêæ cesarskich (wiêcej ni¿ 1/3 porodów) nie jest korzystna. Zwiêksza koszty opieki perinatalnej, nie przyczynia siê do poprawy
zdrowia prokreacyjnego kobiet. Z ciêciem cesarskim ³¹czy siê zwiêkszone ryzyko zgonu i ciê¿kich
zachorowañ u kobiety, gorszy stan zdrowia niektórych noworodków, zagro¿enie dla prawid³owego przebiegu nastêpnych ci¹¿ i porodów, dla p³odnoœci kobiet.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
263
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
Ryc. 9.1. Ciêcia cesarskie w latach 1999–2012 w Polsce i w województwie mazowieckim (%)
Czêstoœæ ciêæ cesarskich zwiêksza siê tak¿e w woj. mazowieckim, w tym w Warszawie.
W analizowanym czteroletnim okresie czêstoœæ ciêæ cesarskich w Polsce wzros³a o 5,0%, w województwie mazowieckim o 3,5%, w tym w szpitalach warszawskich o 2,6%, a w pozawarszawskich o 4,3% (tabela 9.4).
Tabela 9.4. Ciêcia cesarskie w latach 2009–2012 w woj. mazowieckim oraz w szpitalach tego województwa
zlokalizowanych w Warszawie i poza Warszaw¹ (%)
Rok
Województwo mazowieckie
Szpitale warszawskie
Szpitale pozawarszawskie
2009
32,1
34,7
29,6
2010
33,1
34,8
31,4
2011
33,9
35,7
32,0
2012
35,6
37,3
33,9
Odsetek ciêæ cesarskich w województwie mazowieckim w ci¹gu analizowanego okresu by³
mniejszy o oko³o 2% od odsetka ogólnokrajowego, co nale¿y uznaæ za zjawisko korzystne z punktu widzenia zdrowia publicznego. Mo¿e to byæ nastêpstwem mniejszej ni¿ w ca³ej Polsce czêstoœci ma³ej urodzeniowej masy cia³a w tym województwie.
Wy¿szy ni¿ w ca³ym województwie odsetek ciêæ cesarskich w szpitalach warszawskich nie powinien dziwiæ. Wszystkie szpitale znajduj¹ce siê na trzecim, najwy¿szym poziomie referencyjnym
zlokalizowane s¹ w Warszawie.
Czêstoœæ ciêæ cesarskich w szpitalach publicznych wszystkich poziomów referencyjnych
w woj. mazowieckim wynosi³a w 2012 r. 35,6%. Prawie identyczna by³a czêstoœæ ciêæ w szpitalach niepublicznych i spó³kach, znajduj¹cych siê poza systemem publicznej opieki zdrowotnej
264
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
(35,4%). Podobny odsetek ciêæ cesarskich jak w szpitalach publicznej s³u¿by zdrowia, w tym wielu na III i II poziomie referencyjnym œwiadczy o wykonywaniu w szpitalach niepublicznych ciêæ
bez uzasadnienia klinicznego. S¹ wœród nich takie, w których czêstoœæ ciêæ wynosi rok po roku
100% lub zbli¿a siê do tego odsetka. Tego typu praktyki s¹ niezgodne z wiedz¹ medyczn¹, stwarzaj¹ zagro¿enie dla zdrowia prokreacyjnego kobiet.
W woj. mazowieckim czêstoœæ ciêæ na I poziomie wynosi³a w 2012 r. 31,3%, na drugim poziomie 39,1%, a na trzecim 43,6%. Jest za wysoka na ni¿szych poziomach referencyjnych.
Tak du¿y i wzrastaj¹cy odsetek porodów ukoñczonych ciêciem cesarskim jest tak¿e niekorzystny za wzglêdu na zaburzone przez operacjê po³o¿nicz¹ mechanizmy adaptacyjne u dziecka
i wiêzi pomiêdzy matk¹ a dzieckiem. Konieczne jest przestrzeganie procedury pierwszego kontaktu „cia³o do cia³a” na sali operacyjnej.
Dla oceny jakoœci opieki podczas porodu istotna jest czêstoœæ porodów operacyjnych drogami
natury (kleszczy, pró¿nioci¹gu po³o¿niczego). Jest ona w szpitalach warszawskich bardzo zró¿nicowana. W niektórych z nich zamiast tych procedur stosuje siê ciêcie cesarskie w II okresie porodu albo inne, niekorzystne dla zdrowia dziecka metody ukoñczenia porodu.
W szpitalach warszawskich promuje siê karmienie piersi¹, ale w kilku z nich kontakt matki i noworodka jest bardzo ograniczony w pierwszej dobie po ciêciu cesarskim, co karmieniu piersi¹ nie
sprzyja. Nie wszystkie szpitale zatrudniaj¹ konsultantów laktacyjnych i maj¹ zorganizowane poradnie laktacyjne. Trzy warszawskie szpitale maj¹ tytu³ „Szpitala Przyjaznego Dziecku”, który potwierdza ich kompetencje w zakresie promocji naturalnego karmienia (Szpital œw. Zofii – Centrum
Medyczne – „¯elazna” Sp. z o. o., Szpital Specjalistyczny im. Krysi Ni¿yñskiej „Zakurzonej”, Szpital
Specjalistyczny im. Œwiêtej Rodziny SPZOZ). W Warszawie funkcjonuje jeden bank mleka kobiecego – w Samodzielnym Publicznym Szpitalu Klinicznym im. prof. Witolda Or³owskiego Centrum
Medycznego Kszta³cenia Podyplomowego w Warszawie przy ul. Czerniakowskiej.
9.7. Wczeœniactwo
Czêstoœæ porodów przedwczesnych (przed 37. tygodniem ci¹¿y) zale¿y m.in. od poziomu
socjoekonomicznego danej populacji i jakoœci opieki medycznej podczas ci¹¿y. Podstaw¹ rozpoznania porodu przedwczesnego jest wiek ci¹¿y w momencie urodzenia dziecka. Takich powszechnie dostêpnych danych nie ma, podawane s¹ natomiast informacje o masie cia³a noworodków. Dlatego te¿ u¿ywa siê masy cia³a noworodków jako kryterium wczeœniactwa (poni¿ej
2500 g). S¹ wœród nich tak¿e dzieci, które urodzi³y siê ze zbyt ma³¹ mas¹ cia³a dla danego wieku
ci¹¿y (z tzw. hipotrofi¹). Czêstoœæ ma³ej urodzeniowej masy cia³a wp³ywa na stan zdrowia populacji, zw³aszcza dzieci oraz powiêksza nak³ady finansowe. Noworodki przedwczeœnie urodzone
(wczeœniaki) stanowi¹ oko³o 70% wszystkich przypadków zgonów oko³oporodowych, to jest
martwych urodzeñ i zgonów noworodków w pierwszym tygodniu ¿ycia. W dalszym okresie ich
¿ycia czêœciej ni¿ u dzieci urodzonych w terminie zdarzaj¹ siê u nich zaburzenia rozwojowe i choroby przewlek³e. W doros³ym ¿yciu osoby urodzone z deficytem wagi cia³a czêœciej s¹ oty³e, choruj¹ na cukrzycê, nadciœnienie têtnicze i inne choroby.
Czêstoœæ ma³ej masy urodzeniowej w danej populacji zale¿y od wielu czynników: stylu ¿ycia
matek, sposobu od¿ywiania, zachowania higieny, chorób podczas ci¹¿y i w przesz³oœci, czynni-
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
265
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
ków genetycznych i poziomu opieki medycznej przed ci¹¿¹ i podczas ci¹¿y. Wiadomo, ¿e czêstoœæ porodów przedwczesnych i hipotrofii jest wy¿sza w du¿ych miastach, u dzieci matek z niskim poziomem wykszta³cenia.
Najwiêcej problemów zdrowotnych stwarzaj¹ noworodki z bardzo ma³¹ mas¹ cia³a, poni¿ej
1000 g. Czêstoœæ ma³ej i bardzo ma³ej urodzeniowej masy cia³a (500–2500 g) by³a w 2012 r. w województwie mazowieckim mniejsza ni¿ w Polsce (w woj. mazowieckim 5,47%, w Polsce 5,86%).
Nieco inna sytuacja dotyczy czêstoœci urodzeñ bardzo ma³ych noworodków (500–999 g). W województwie mazowieckim ich odsetek jest podobny jak w Polsce (0,47 i 0,45%) (tabela 9.5).
Tabela 9.5. Urodzenia w latach 1999–2012 i odsetki w trzech grupach urodzeniowej masy cia³a
Odsetki urodzeñ
500–999 g
Lata
1000–2499 g
500–2500 g
Polska
woj.
mazowieckie
Polska
woj.
mazowieckie
Polska
woj.
mazowieckie
1999
0,50
0,58
6,00
5,47
6,50
6,05
2000
0,50
0,48
5,60
4,96
6,10
5,44
2001
0,50
0,54
5,70
5,32
6,20
5,86
2002
0,50
0,47
5,90
5,18
6,40
5,65
2003
0,53
0,52
5,77
5,42
6,30
5,94
2004
0,50
0,46
5,91
5,56
6,41
6,02
2005
0,48
0,41
5,82
5,34
6,30
5,75
2006
0,51
0,59
5,79
5,56
6,30
6,15
2007
0,47
0,51
5,78
5,30
6,25
5,81
2008
0,46
0,51
5,55
5,20
6,01
5,71
2009
0,48
0,59
5,50
5,12
5,98
5,71
2010
0,46
0,46
5,5
4,90
5,96
5,36
2011
0,46
0,47
5,58
5,02
6,04
5,49
2012
0,45
0,47
5,41
5,00
5,86
5,47
Dane dotycz¹ce grup masy cia³a 500–999 oraz 1000–2499 g. w Polsce i woj. mazowieckim
w ostatnich czterech latach przedstawiono na ryc. 9.2a, b.
Ryc. 9.2a. Odsetki urodzeñ w dwóch grupach urodzeniowej masy cia³a w latach 2009–2012
w Polsce i w woj. mazowieckim
266
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
Ryc. 9.2b. Odsetki urodzeñ w dwóch grupach urodzeniowej masy cia³a w latach 2009–2012
w Polsce i w woj. mazowieckim
Przyczyny ma³ej masy urodzeniowej cia³a to niekorzystna sytuacja ekonomiczna mieszkañców, niski poziom wykszta³cenia, niesprzyjaj¹cy zdrowiu styl ¿ycia, trudna dostêpnoœæ i jakoœæ
opieki medycznej. Mniejsza jej czêstoœæ w województwie mazowieckim ni¿ w Polsce stwarza korzystn¹ sytuacjê zdrowotn¹. Czêstoœæ urodzeñ w poszczególnych klasach masy cia³a noworodków w szpitalach warszawskich i – dla porównania – w szpitalach pozawarszawskich woj. mazowieckiego w latach 2009–2012 przedstawiono w tabeli 9.6.
Tabela 9.6. Urodzenia w grupach wg masy cia³a noworodków w szpitalach warszawskich
i pozawarszawskich w 2012 r.
Urodzenia ogó³em
Szpitale
n
Masa
urodzeniowa
Rok
2009
Warszawskie
500–999
%
2010
2011
2012
2009
2010
2011
2012
273
216
189
200
0,91
0,70
0,64
0,7
1000–2499
1797
1717
1760
1812
5,99
5,53
5,97
6,1
500–2499
2070
1933
1949
2012
6,90
6,22
6,61
6,7
>2500
27 931
29 126
27 519
27 882
93,10
93,78
93,39
93,3
>500
30 001
31 059
29 468
29 894
100,00
100,00
100,00
100
85
67
83
77
0,30
0,22
0,29
0,3
1000–2499
1235
1286
1150
1156
4,37
4,26
4,03
3,9
500–2499
1320
1353
1233
1233
4,67
4,48
4,32
4,2
>2500
16 930
28 861
27 322
28 229
95,33
95,52
95,68
95,8
>500
28 250
30 214
28 555
29 462
100,00
100,00
100,00
100,0
Pozawarszawskie 500–999
W kolejnych obserwowanych latach odsetek noworodków z bardzo ma³¹ mas¹ cia³a z województwa mazowieckiego (500–999 g), które urodzi³y siê w szpitalach warszawskich wynosi³:
76,2, 76,3, 69,5, 72,2. Oko³o po³owa wszystkich noworodków z woj. mazowieckiego urodzi³a siê
w Warszawie. Du¿o wiêkszy ni¿ 50% odsetek wszystkich noworodków z woj. mazowieckiego
z bardzo ma³¹ mas¹ cia³a, urodzonych w szpitalach warszawskich, œwiadczy o dobrym funkcjonowaniu systemu referencyjnego i przesy³aniu przed urodzeniem do warszawskich oœrodków referencyjnych wiêkszoœci tych dzieci. Wp³ywa to korzystnie na mo¿liwoœci objêcia ich specjalistyczn¹
opiek¹ od pierwszych godzin ¿ycia po urodzeniu. Ka¿dego roku 60–85 takich noworodków rodzi
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
267
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
siê w szpitalach województwa mazowieckiego poza oœrodkami trzeciego poziomu referencyjnego i w nich pozostaje albo jest nara¿onych na ryzykowny dla ich zdrowia transport po urodzeniu.
Odsetek noworodków z mas¹ cia³a 1000–2499 g, które urodzi³y siê w szpitalach warszawskich
wynosi³ w kolejnych latach 58,1, 59,3, 60,5 oraz 61,0. System referencyjny funkcjonuje wiêc w tej
grupie porodów przedwczesnych i dzieci z hipotrofi¹. W kolejnych obserwowanych latach czêstoœæ przesy³ania kobiet w ci¹¿y z dzieæmi w tej grupie urodzeniowej masy cia³a noworodków
zwiêksza siê co jest zjawiskiem korzystnym dla dalszych losów tych dzieci.
9.8. Umieralnoœæ oko³oporodowa
Wspó³czynnik umieralnoœci oko³oporodowej (UO) p³odów i noworodków jest syntetycznym
wskaŸnikiem, za pomoc¹ którego mierzy siê jakoœæ opieki perinatalnej.
Umieralnoœæ oko³oporodowa =
martwe urodzenia + zgony noworodków
× 1000
urodzenia ¿ywe i martwe
Na jego wielkoœæ wp³ywa czêstoœæ wad wrodzonych, porodów przedwczesnych, hipotrofii
p³odu. Znaczenie ma równie¿ wiek matek, czêstoœæ ci¹¿ wielop³odowych, choroby matek, status
socjoekonomiczny, niektóre zachowania podczas ci¹¿y, na przyk³ad palenie papierosów.
Martwe urodzenia dzieli siê na zgony przedporodowe i œródporodowe. Ich najczêstsze przyczyny to wady rozwojowe, powik³ania pêpowinowe i ³o¿yskowe, niedotlenienie oko³oporodowe, porody przedwczesne. Czêstoœæ martwych urodzeñ mo¿na zmniejszyæ poprzez upowszechnienie
opieki prekoncepcyjnej, odpowiedni¹ opiekê przed porodem i w³aœciwe prowadzenie porodu.
Wczesne zgony noworodków s¹ nastêpstwem g³ównie porodów przedwczesnych i zaburzeñ
wzrastania p³odu, wad rozwojowych, zaburzeñ w zakresie uk³adu oddechowego.
Ryc. 9.3. Umieralnoœæ oko³oporodowa w Polsce i województwie mazowieckim w latach 1999–2012 (‰)
268
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
W niektórych województwach analizowane s¹ przyczyny zgonów oko³oporodowych, w województwie mazowieckim takich analiz siê nie prowadzi.
Na ryc. 9.3 przedstawiono informacje dotycz¹ce umieralnoœci oko³oporodowej w Polsce i woj.
mazowieckim w latach 1999–2012, a w tabeli 9.7 w szpitalach warszawskich i pozawarszawskich,
uzupe³niono o dane dotycz¹ce ciêæ cesarskich.
Tabela 9.7. Umieralnoœæ oko³oporodowa i ciêcia cesarskie 2009–2012
(województwo mazowieckie – szpitale warszawskie i pozawarszawskie)
Szpitale
Urodzenia ogó³em
L
‰
Umieralnoœæ oko³oporodowa (‰)
martwe urodzenia
L
w tym zgony
‰
M+Z
UO
CC
L
‰
L
‰
L
%
143
110
33
2,35
3,59
1,09
379
244
135
6,23
7,95
4,47
19 255
10 380
8875
32,10
34,70
29,60
2,42
3,48
1,32
368
213
155
6,01
6,86
5,13
19 987
10 569
9418
33,10
34,80
31,40
1,84
3,09
0,56
328
205
123
5,65
6,96
4,31
19 415
10 348
9067
33,90
35,70
32,00
2,48
3,98
0,95
359
217
142
6,05
7,26
4,82
20 758
10 957
9801
35,60
37,30
33,90
Rok 2009
mazowieckie
warszawskie
pozawarszawskie
60 875
30 680
30 195
100,00
50,40
49,60
236
134
102
3,88
4,37
3,38
mazowieckie
warszawskie
pozawarszawskie
61 273
31 059
30 214
100,00
50,70
49,30
220
105
115
3,59
3,38
3,81
mazowieckie
warszawskie
pozawarszawskie
58 023
29 468
28 555
100,00
50,80
49,20
221
114
107
3,81
3,87
3,75
mazowieckie
warszawskie
pozawarszawskie
59 356
29 894
29 462
100,00
50,40
49,60
212
98
114
3,57
3,28
3,87
Rok 2010
148
108
40
Rok 2011
107
91
16
Rok 2012
147
119
28
Umieralnoœæ oko³oporodowa w Polsce zmniejszy³a siê w omawianym, czteroletnim okresie
o 0,52‰, w województwie mazowieckim o 0,18‰, w szpitalach warszawskich tego województwa o 0,69 ‰. Zmniejszenie uo w województwie jest wiêc nastêpstwem zmniejszenia uo w szpitalach warszawskich.
Umieralnoœæ oko³oporodowa w woj. mazowieckim jest wiêksza ni¿ w Polsce w prawie ca³ym
omawianym okresie. W 2012 r. czêstoœæ martwych urodzeñ by³a w woj. mazowieckim mniejsza
ni¿ w kraju (3,57‰ przy ogólnopolskim wskaŸniku 3,69‰). Wiêksza ni¿ w kraju by³a natomiast
w województwie mazowieckim czêstoœæ zgonów noworodków (2,48‰ przy czêstoœci w kraju
1,96‰). Z pewnoœci¹ nale¿y poddaæ analizie przyczyny tej sytuacji. Zgony noworodków mog¹
zale¿eæ od postêpowania po³o¿niczego w prowadzeniu porodów przedwczesnych na przyk³ad
stosowaniu kortykosteroidów, przekazywania do oœrodków referencyjnych kobiet z zagra¿aj¹cym porodem przedwczesnym, czêstoœci transportu niedojrza³ych noworodków oraz jakoœci
opieki nad noworodkami.
Umieralnoœæ oko³oporodowa w województwie mazowieckim p³odów i noworodków o bardzo
ma³ej masie cia³a (500–999 g) w Polsce wynosi³a w 2012 r. 436,3‰, a w województwie mazowieckim 541,5‰ i by³a najwy¿sza w porównaniu z pozosta³ymi województwami (tabela 9.8
i ryc. 9.4a, b, c, d). Z³o¿y³a siê na to zarówno wiêksza czêstoœæ martwych urodzeñ jak i zgonów noworodków. Wysokie wskaŸniki zgonów p³odów i noworodków z bardzo ma³¹ mas¹ cia³a w województwie mazowieckim wymagaj¹ szczegó³owej analizy.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
269
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
Tabela 9.8. Umieralnoœæ oko³oporodowa w klasach masy urodzeniowej 2009–2012 (Polska i woj. mazowieckie)
Umieralnoœæ oko³oporodowa (‰)
Rok
500–999 g
1000–2499 g
>2500 g
>500 g
Polska
mazowieckie
Polska
mazowieckie
Polska
mazowieckie
Polska
mazowieckie
2009
459,90
475,10
45,80
44,90
1,54
1,17
6,14
6,23
2010
476,80
484,10
41,30
46,00
1,65
1,60
6,00
6,01
2011
443,20
448,50
42,00
45,70
4,52
1,33
5,80
5,65
2012
436,30
541,50
39,80
39,10
1,61
1,66
5,65
6,05
Poziom wspó³czynnika uo w szpitalach warszawskich jest wyraŸnie wy¿szy ni¿ w szpitalach
pozawarszawskich. Wynika to z selektywnego przekazywania kobiet z ci¹¿¹ ryzyka do zlokalizowanych w Warszawie szpitali drugiego i trzeciego poziomu opieki oko³oporodowej. Poziom
wspó³czynnika uo w szpitalach warszawskich w ci¹gu omawianych czterech lat zmniejszy³ siê
o 0,69‰ (8,7%), natomiast w szpitalach pozawarszawskich zwiêkszy³ siê w tym samym czasie
o 0,35‰, to znaczy 7,3%. Oko³o 70% matek z powik³aniami ci¹¿y w tym z zagro¿eniem porodem
przedwczesnym przekazywano do szpitali referencyjnych.
Wymagaj¹ uwagi zmiany umieralnoœci oko³oporodowej w ostatnim roku. WyraŸnie wiêksza
w roku 2012, w porównaniu z rokiem poprzednim, jest wartoœæ wspó³czynnika uo w ca³ym województwie (o 0,4‰, to znaczy o 6,61%). W szpitalach warszawskich uo zwiêkszy³a siê w tym
czasie o 0,3‰ (o 4,31%), a w szpitalach pozawarszawskich o 0,51‰ (o 11,83%).
Umieralnoœæ oko³oporodowa w szpitalach województwa mazowieckiego, znajduj¹cych siê
poza systemem publicznej s³u¿by zdrowia, wynios³a w 2012 r. 2,99‰, a w szpitalach znajduj¹cych siê w publicznym systemie opieki zdrowotnej 7,15‰. Szpitale znajduj¹ce siê poza systemem publicznej s³u¿by zdrowia s¹ w wiêkszoœci ma³e, nieprzystosowane do postêpowania
w przypadkach powik³añ ci¹¿ i porodów. Umieralnoœæ oko³oporodowa w szpitalach I poziomu
referencyjnego w woj. mazowieckim wynosi³a w 2012 r. 3,25‰, w szpitalach II poziomu 9,01‰,
a w szpitalach III poziomu, zlokalizowanych tylko w Warszawie, 15,59‰. S¹ to ró¿nice zrozumia³e, wynikaj¹ce z funkcjonowania systemu referencyjnego (tabela 9.9).
Ryc. 9.4a. Wspó³czynnik umieralnoœci oko³oporodowej w klasach masy urodzeniowej >500 g w latach 1999–2012 (‰)
w Polsce i w województwie mazowieckim
270
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
Ryc. 9.4b. Wspó³czynnik umieralnoœci oko³oporodowej w klasach masy urodzeniowej 500–999 g
w latach 1999–2012 (‰) w Polsce i w województwie mazowieckim
Ryc. 9.4c. Wspó³czynnik umieralnoœci oko³oporodowej w klasach masy urodzeniowej 1000–2499 g
w latach 1999–2012 (‰) w Polsce i w województwie mazowieckim
Ryc. 9.4d. Wspó³czynnik umieralnoœci oko³oporodowej w klasach masy urodzeniowej >2500 g
w latach 1999–2012 (‰) w Polsce i w województwie mazowieckim
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
271
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
Tabela 9.9. Wspó³czynnik umieralnoœci oko³oporodowej oraz ciêcia cesarskie
Umieralnoœæ oko³oporodowa
Szpitale
martwe urodzenia
n
‰
CC
martwe urodzenia +
zgony
zgony
n
‰
n
‰
n
%
Rok 2009
woj. mazowieckie
warszawskie
pozawarszawskie
230
3,90
141
2,42
371
6,37
17 928
31,3
134
4,47
109
3,63
243
8,10
9822
33,6
I
63
3,47
23
1,27
86
4,73
5336
29,7
II
13
4,15
7
2,23
20
6,38
1040
35,8
III
58
6,67
79
9,08
137
15,75
3446
41,1
96
3,40
32
1,13
128
4,53
8106
28,9
71
3,60
14
0,71
85
4,30
5492
28,0
II
25
2,94
18
2,12
43
5,06
2614
31,1
III
0
0
0
0
0
0
0
0
220
3,60
148
2,42
368
6,01
19 987
33,1
I
Rok 2010
woj. mazowieckie
warszawskie
pozawarszawskie
105
3,44
108
3,53
213
6,97
10 137
34,0
I
42
2,72
31
2,01
73
4,73
4554
29,8
II
13
2,05
11
1,73
24
3,78
1999
32,9
III
50
5,70
66
7,52
116
13,23
3584
42,3
109
3,94
39
1,41
148
5,35
8486
30,9
I
81
4,32
17
0,90
98
5,21
5656
30,2
II
28
3,16
22
2,48
50
5,64
2830
32,3
III
0
0
0
0
0
0
0
0
221
3,80
107
1,84
328
5,65
19 415
33,9
106
4,06
80
3,07
186
7,13
8943
34,9
I
20
1,52
8
0,61
28
2,12
3724
28,5
II
21
4,40
15
3,14
36
7,54
1877
39,5
Rok 2011
woj. mazowieckie
warszawskie
III
pozawarszawskie
65
7,98
57
7,00
122
14,98
3342
43,0
91
3,89
15
0,64
106
4,53
7343
31,7
I
58
3,67
6
0,38
64
4,05
4813
30,6
II
33
4,35
9
1,19
42
5,54
2530
33,9
III
0
0
0
0
0
0
0
0
24
2,81
12
1,41
36
4,22
3129
36,8
212
3,60
147
2,48
359
6,05
20 758
35,6
poza systemem
Rok 2012
woj. mazowieckie
warszawskie
86
4,02
110
5,14
196
9,16
7947
37,9
I
16
1,86
8
0,93
24
2,80
2554
30,0
II
28
5,92
18
3,81
46
9,73
1986
42,7
III
pozawarszawskie
42
5,20
84
10,39
126
15,59
3407
43,6
91
4,09
25
1,12
116
5,22
7422
33,7
I
48
3,25
4
0,27
52
3,52
4718
32,1
II
43
5,75
21
2,81
64
8,56
2704
36,7
III
poza systemem
272
0
0
0
0
0
0
0
0
35
2,23
12
0,76
47
2,99
5389
35,4
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
Przyczynowa analiza zgonów oko³oporodowych powinna byæ prowadzona w ka¿dym szpitalu.
Próbê identyfikacji przyczyn zgonu nale¿y podj¹æ w ka¿dym indywidualnym przypadku. Analizuje
siê wszystkie okolicznoœci, które doprowadzi³y do zgonu lub martwego urodzenia, omawia postêpowanie diagnostyczne i lecznicze. Ocenia siê postêpowanie podczas ci¹¿y i porodu w odniesieniu do przyjêtych standardów. Jest to najlepsza droga do poprawy wyników opieki perinatalnej.
Podsumowanie
Forma, treœæ, odpowiednia jakoœæ i styl opieki oko³oporodowej s¹ bardzo istotne dla bezpieczeñstwa matki i dziecka oraz satysfakcji z przebiegu porodu. Opieka podczas ci¹¿y i porodu fizjologicznego w Warszawie w coraz wiêkszym stopniu jest dostosowywana do wydanych ostatnio
aktów prawnych. System trójstopniowej opieki perinatalnej porz¹dkuje sposób sprawowania
opieki medycznej podczas ci¹¿y i porodu o podwy¿szonym ryzyku.
Liczba urodzeñ ¿ywych w Warszawie stopniowo siê zmniejsza w ostatnich latach, ale du¿a liczba porodów uzasadnia potrzebê powiêkszania bazy leczniczej. Sprawnie funkcjonuje w Warszawie system edukacji przedporodowej.
Bazê opieki oko³oporodowej w Warszawie stanowi 16 szpitali po³o¿niczych. Zasady kwalifikacji szpitali do poszczególnych stopni systemu referencyjnego nie zawsze s¹ przestrzegane. Du¿a
czêœæ porodów znalaz³a siê poza systemem referencyjnym (spó³ki, szpitale niepubliczne). Czêœæ
oddzia³ów intensywnej terapii noworodków znajduje siê poza szpitalami po³o¿niczymi.
Stosunkowo ma³y odsetek w województwie mazowieckim porodów przedwczesnych (z wyj¹tkiem bardzo ma³ej urodzeniowej masy cia³a, 500–999 g) stwarza warunki do ma³ej liczby zgonów oko³oporodowych. Jednak wielkoœæ wspó³czynnika, szczególnie w odniesieniu do bardzo
ma³ej urodzeniowej masy cia³a w woj. mazowieckim jest wy¿sza ni¿ w Polsce, zw³aszcza zgonów
poporodowych.
Odsetek ciêæ cesarskich jest bardzo wysoki, nieznacznie tylko mniejszy od ogólnokrajowego,
ale ci¹gle wzrasta. W niektórych niepublicznych szpitalach warszawskich osi¹ga 100%.
l W Warszawie usprawnienia wymaga system funkcjonowania trójstopniowej opieki
oko³oporodowej.
l Wprowadzenie szczegó³owej indywidualnej analizy powa¿nych urazów oko³oporodowych
i sta³ego poporodowego uszczerbku na zdrowiu matek oraz przyczyn ka¿dego martwego
urodzenia i zgonu noworodka jest koniecznym warunkiem podniesienia na wy¿szy poziom
opieki oko³oporodowej.
l Konieczna jest bie¿¹ca kontrola jakoœci opieki podczas ci¹¿y, wspó³praca szpitali po³o¿niczych z instytucjami prowadz¹cymi na danym terenie opiekê ambulatoryjn¹, wspólna indywidualna analiza niepowodzeñ po³o¿niczych.
l Mo¿liwe i konieczne dla zdrowia prokreacyjnego kobiet jest zmniejszenie odsetka ciêæ cesarskich, zw³aszcza w szpitalach I i II poziomu.
l Wiedza i umiejêtnoœci po³o¿nych oraz obowi¹zuj¹ce przepisy prawa powinny w wiêkszym
stopniu byæ wykorzystane w opiece oko³oporodowej.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
273
Opieka oko³oporodowa w szpitalach warszawskich
9. PERINATAL CARE IN THE WARSAW HOSPITALS
Summary
The standard and quality of perinatal care are very important factors for the safety of mother
and child as well as for the satisfaction of a family. Prenatal and intranatal care during normal
pregnancy and childbirth is more and more being adjusted to the lately introduced laws and
regulations. The three level system of selective perinatal care organizes its mode during high risk
pregnancy and delivery.
The number of births has declined lately in Warsaw, however high number of births brings the
idea of investment in hospital development. On the whole, the system of free of charge prenatal
education is well-organized.
There are 16 obstetric wards in Warsaw, but the standards of their qualification according to
the specific care levels are not sufficiently clear. Significant number of deliveries have gone
beyond the selective perinatal care system (private companies, non-public institutions). Some of
the neonatal intensive care departments are located outside maternity hospitals.
Relatively low rate of the pre-term births in Mazovia Province (with the exception of a very low
birth weight babies) creates potential conditions for lower perinatal mortality rates. Nevertheless,
the level of this rate is still high when compared to the whole country (above all with reference to
a very low birth weight babies and postnatal deaths).
The frequency of caesarean sections is very high, only slightly lower than in Poland but is still
increasing; in some of non-public hospitals is as high as 100%.
l The three level selective system of perinatal care should be improved in Warsaw.
l Introducing of the causal, individual and detail analysis of the heavy maternal perinatal
injures and permanent postnatal health problems and causal analysis of every case of
stillbirths and neonatal deaths are essential for improving the quality of perinatal care.
l The quality of prenatal care should be controlled on a day-byday basis. There should be
a cooperation between the out-patient clinics providing prenatal care in a given part of the
city with the local obstetric hospitals. A common analysis of obstetrical failures is
necessary.
l The decrease in the frequency of caesarean sections, especially at the Ist and IInd level
maternity hospitals in view of better reproductive health, is required.
l The knowledge and abilities of midwives as well as current law regulations should in more
extent be implemented in prenatal care.
274
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie
´
10. ZAPADALNOŒÆ NA GRUZLICÊ
W WARSZAWIE
dr hab. n. med. Maria Korzeniewska-Kose³a
Instytut GruŸlicy i Chorób P³uc
C
elem niniejszego rozdzia³u jest przedstawienie sytuacji epidemiologicznej gruŸlicy w Warszawie w latach 2009–2012, za t³o bior¹c sytuacjê w kraju oraz w województwie mazowieckim.
Zostan¹ tak¿e omówione zmiany w czasie oraz wyzwania, jakie dla sta³ej poprawy stwarza opornoœæ pr¹tków gruŸlicy na leki przeciwpr¹tkowe.
10.1. Sytuacja w Warszawie na tle kraju i Mazowsza
W metropoliach europejskich sytuacja epidemiologiczna gruŸlicy jest przewa¿nie gorsza ni¿
na pozosta³ym terytorium pañstw. Wielkie miasta przyci¹gaj¹ ludzi chorych oraz szczególnie zagro¿onych zachorowaniem na gruŸlicê, tj. bezdomnych, uzale¿nionych od alkoholu, narkomanów, by³ych wiêŸniów i imigrantów z krajów o z³ej sytuacji epidemiologicznej gruŸlicy. Przedstawiony raport poka¿e, czy zwi¹zek wi¹¿¹cy metropolitalnoœæ z wiêkszym zagro¿eniem gruŸlic¹ dotyczy w ostatnich latach tak¿e stolicy Polski.
WskaŸnikiem u¿ywanym powszechnie do opisania sytuacji epidemiologicznej gruŸlicy jest
„wspó³czynnik zapadalnoœci na gruŸlicê”. Wspó³czynnik zapadalnoœci definiowany jest jako liczba
nowych przypadków gruŸlicy na 100 000 ludnoœci. GruŸlica mo¿e dotyczyæ ka¿dego narz¹du lub
uk³adu, najczêstsza (w Polsce powy¿ej 90% wszystkich przypadków) jest gruŸlica p³uc.
W latach 2009–2012 zapadalnoœæ na gruŸlicê w stolicy nie odbiega³a od zapadalnoœci w ca³ym
kraju. W przesz³oœci by³o inaczej. Do 2009 roku zapadalnoœæ na gruŸlicê by³a stale wy¿sza w stolicy ni¿ œrednia w kraju. Od kilku lat grupy wysokiego ryzyka, niew¹tpliwie nadreprezentowane
w Warszawie, nie powoduj¹ pogorszenia epidemiologicznego gruŸlicy. Pomiary zapadalnoœci
w przysz³ych latach poka¿¹, czy ten stan korzystny dla Warszawy jest trwa³ym zjawiskiem, czy tylko chwilowym zachwianiem uniwersalnej zale¿noœci.
Ze wzglêdu na wspó³czynnik zapadalnoœci na gruŸlicê wszystkich postaci, Warszawa nie ró¿ni
siê od pozosta³ej czêœci województwa mazowieckiego, zaœ województwo mazowieckie jest typowe w skali kraju ze wzglêdu na sytuacjê epidemiologiczn¹ gruŸlicy. Wiêksze wahania wspó³czynnika obserwowane w Warszawie s¹ efektem stosunkowo ma³ej liczby nowych przypadków gruŸlicy w spo³ecznoœci sto³ecznego miasta.
Na ryc. 10.3 pokazano, jak w ostatnich czterech latach zmienia³a siê liczba nowych przypadków zachorowañ na gruŸlicê wœród mieszkañców Warszawy, województwa i Polski.
Na przestrzeni czterech lat nie obserwuje siê w Warszawie klarownej tendencji wzrostowej lub
malej¹cej zachorowañ na gruŸlicê, natomiast dostrzegalne s¹ wahania wspó³czynnika zachorowañ i liczby nowych zachorowañ w dwuletnim rytmie. Po stosunkowo gorszym 2009 r. przysz³a
poprawa w 2010 r., znaczne pogorszenie w 2011 i znowu poprawê w 2012 r. Identyczne wahania
widaæ w wynikach dotycz¹cych ca³ego kraju i województwa mazowieckiego (ogó³em i bez Warszawy). £¹cznie w czteroletnim okresie, tj. od pocz¹tku 2009 do koñca 2012 r. w Warszawie na
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
275
Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie
gruŸlicê wszystkich postaci zachorowa³o 1411 osób, czyli œrednio co roku wykrywano gruŸlicê
u bez ma³a 353 nowych osób. W latach tych w ca³ym kraju œrednia roczna liczba wszystkich zachorowañ na gruŸlicê, czyli na gruŸlicê p³uc i na gruŸlicê pozap³ucn¹, wynosi³a 7941 przypadków.
Ryc. 10.1. Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie i w ca³ej Polsce w latach 1970–2012
Sytuacjê epidemiologiczn¹ gruŸlicy mo¿na tak¿e przedstawiaæ wg stanu bakteriologicznego
chorych; wtedy liczona jest zapadalnoœæ na gruŸlicê jedynie przypadków choroby potwierdzonej
pr¹tkowaniem, czyli u osób z dodatnimi wynikami posiewów na obecnoœæ pr¹tków gruŸlicy,
w materia³ach diagnostycznych pobranych od chorych. Najwiêksze znaczenie epidemiologiczne
ma gruŸlica p³uc z dodatnim wynikiem badañ bakteriologicznych plwociny. Dodatni wynik posiewu plwociny stanowi definitywne potwierdzenie rozpoznania choroby i jednoczeœnie wskazuje,
¿e chory mo¿e zaka¿aæ osoby, które maj¹ z nim stycznoœæ. Czêœæ chorych na gruŸlicê p³uc pr¹tkuje obficie i ma nie tylko dodatnie wyniki posiewów, ale dodatnie s¹ tak¿e wyniki bakterioskopii,
czyli widaæ pr¹tki ju¿ podczas ogl¹dania plwociny pod mikroskopem. Naturalnie, przy ka¿dym
z alternatywnych sposobów przedstawienia epidemiologii gruŸlicy zmieniaj¹ siê wspó³czynniki
Ryc. 10.2. Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie, w pozosta³ej czêœci województwa mazowieckiego i w ca³ej Polsce
w latach 2009–2012
276
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie
zapadalnoœci i liczby nowych przypadków choroby, nie zmienia siê jednak pozytywny obraz
w stolicy zmian zachorowañ w okresie czterech ostatnich lat na tle zarówno ca³ego kraju, jak
i województwa mazowieckiego.
Na ryc. 10.3 pokazano jak w ostatnich czterech latach zmienia³a siê liczba nowych przypadków
zachorowañ na gruŸlicê wœród mieszkañców Warszawy, województwa i Polski.
Ryc. 10.3. Liczba nowych przypadków zachorowañ na gruŸlicê w Warszawie, w pozosta³ej czêœci województwa
mazowieckiego i w ca³ej Polsce
Liczbê nowych przypadków gruŸlicy w Warszawie zale¿nie od ich statusu bakteriologicznego
przedstawiono na ryc. 10.4. Pos³ugiwanie siê dodatnimi wynikami posiewów powoduje, ¿e liczba
nowych przypadków gruŸlicy p³uc w 2012 r. spada z 297 do 177 zachorowañ.
Ryc. 10.4. Liczba przypadków nowych zachorowañ na gruŸlicê w Warszawie wg stanu bakteriologicznego (2009–2012)
Zapadalnoœæ na gruŸlicê p³uc potwierdzon¹ w posiewie by³a w Warszawie w omawianym
okresie ni¿sza (wspó³czynnik œrednio 10,8) ni¿ w woj. mazowieckim (13,0) i w kraju (12,9).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
277
Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie
Ryc. 10.5. GruŸlica p³uc potwierdzona w posiewie – wspó³czynniki zapadalnoœci w Warszawie,
w pozosta³ych czêœciach województwa mazowieckiego i w ca³ej Polsce
Chorzy na gruŸlicê p³uc obficie pr¹tkuj¹cy, którzy maj¹ pr¹tki widoczne ju¿ w czasie badania
plwociny pod mikroskopem stanowi¹ najwiêksze zagro¿enie dla spo³ecznoœci. W omawianym
okresie w Warszawie by³o œrednio ka¿dego roku 104 takich chorych. Zapadalnoœæ na gruŸlicê
p³uc z dodatnim wynikiem bakterioskopii (œrednio 6,1) by³a w latach 2009–2012 w Warszawie ni¿sza ni¿ w pozosta³ej czêœci woj. mazowieckiego (7,6) i ni¿sza ni¿ w ca³ym kraju (7,5). Widaæ to na
ryc. 10.6. Jedynie w 2011 r. wspó³czynnik zapadalnoœci na tê postaæ gruŸlicy by³ w Warszawie
wy¿szy ni¿ na Mazowszu.
Ryc. 10.6. GruŸlica p³uc potwierdzona w posiewie, z dodatnim wynikiem bakterioskopii – wspó³czynniki zapadalnoœci
w Warszawie, w pozosta³ych czêœciach województwa mazowieckiego i w ca³ej Polsce
Sytuacja epidemiologiczna gruŸlicy mog³a byæ mniej korzystna w Warszawie ni¿ na pozosta³ym obszarze Polski, poniewa¿ bywa gorsza w europejskich metropoliach w porównaniu z obszarami pozametropolitalnymi. Z przedstawionych wy¿ej zestawieñ wynika, ¿e bez wzglêdu na
to, czy rozwa¿a siê wszystkie postacie gruŸlicy, czy tylko pewne tzn. potwierdzone bakteriologicznie przypadki gruŸlicy p³uc, sytuacja ta nie staje siê w stolicy gorsza ni¿ na terenach poza Warszaw¹. Zapadalnoœæ na gruŸlicê p³uc potwierdzon¹ w posiewie oraz zapadalnoœæ na gruŸlicê p³uc
z dodatnim wynikiem bakterioskopii jest ni¿sza w Warszawie ni¿ w pozosta³ej czêœci województwa i ni¿sza ni¿ w ca³ej Polsce. Jest to podstawa dla wprawdzie ostro¿nej, ale jednak korzystnej
diagnozy sytuacji w stolicy.
278
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie
10.2. Kim s¹ osoby zapadaj¹ce na gruŸlicê?
Mê¿czyŸni czêœciej zapadaj¹ na gruŸlicê ni¿ kobiety. W Warszawie, podobnie jak w ca³ej Polsce, zapadalnoœæ na gruŸlicê w grupie mê¿czyzn by³a wy¿sza ni¿ w grupie kobiet. Wspó³czynniki
zapadalnoœci mê¿czyzn w latach 2009–2012 by³y œrednio dwukrotnie wy¿sze ni¿ kobiet.
Ryc. 10.7. Zapadalnoœæ mê¿czyzn i kobiet na gruŸlicê w zbiorowoœci mieszkañców Warszawy
Najwiêksza ró¿nica zapadalnoœci w obu grupach p³ci wyst¹pi³a w 2011 r. – wspó³czynnik zapadalnoœci w grupie mê¿czyzn by³ 2,4 razy wy¿szy ni¿ u kobiet (35,3 na 100 000 mê¿czyzn v. 14,5 na
100 000 kobiet). W województwie mazowieckim wspó³czynniki zapadalnoœci na gruŸlicê w grupie
mê¿czyzn by³y œrednio 1,9 razy wiêksze ni¿ w grupie kobiet, zaœ w ca³ej Polsce – 2,2 razy wiêksze.
Wiêksza zapadalnoœæ na gruŸlicê mê¿czyzn jest zjawiskiem powszechnym, obserwowanym
wspó³czeœnie w wiêkszoœci krajów. Ró¿nice miêdzy p³ciami w epidemiologii gruŸlicy zale¿¹ od
czynników biologicznych i kulturowych; wi¹¿¹ siê z dba³oœci¹ o zdrowie, z rodzajem wykonywanych prac i trybem ¿ycia, z siêganiem po u¿ywki.
Nieobojêtny dla prawdopodobieñstwa zachorowania na gruŸlicê przez mieszkañca Warszawy
jest wiek. Probierzem i dobrym kryterium oceny sytuacji epidemiologicznej gruŸlicy w spo³ecznoœciach ludzkich s¹ zachorowania w grupie dzieci. Z rozleg³ych badañ wiemy, ¿e wiêkszoœæ dzieci,
a¿ 95 procent, choruje na gruŸlicê w ci¹gu 12 miesiêcy od chwili zaka¿enia, dlatego te¿ przypadki
gruŸlicy w najm³odszej grupie wiekowej s¹ œwiadectwem, ¿e w danej spo³ecznoœci dochodzi do
bie¿¹cej transmisji zaka¿enia – gruŸlica przenosi siê z osoby na osobê.
Punktem odniesienia dla oceny sytuacji w Warszawie bêdzie zapadalnoœæ na gruŸlicê dzieci
w krajach Unii Europejskiej oraz w Norwegii i Islandii. Przypadki zachorowañ na gruŸlicê przez dzieci
do 14 lat stanowi³y w tych krajach w 2011 r. 4% wszystkich zachorowañ. Sytuacjê w Warszawie,
w pozosta³ych czêœciach województwa mazowieckiego i w ca³ej Polsce pokazano na ryc. 10.8.
W latach 2009–2012 zapadalnoœæ dzieci na gruŸlicê by³a ni¿sza ni¿ na pozosta³ym obszarze województwa mazowieckiego, ale wy¿sza ni¿ zapadalnoœæ dzieci na gruŸlicê w ca³ej Polsce. Pod bardzo wa¿nym wzglêdem zarówno Warszawa, jak i Mazowsze pozostaj¹ w tyle za wieloma rejonami naszego kraju. Zapadalnoœæ dzieci na gruŸlicê jest czu³ym wskaŸnikiem rozprzestrzeniania siê
choroby atakuj¹cej ci¹gle nowe osoby. Wprawdzie wspó³czynnik zapadalnoœci dzieci jest w Warszawie na poziomie wspó³czynnika charakteryzuj¹cego kraje Unii Europejskiej, jednak sytuacja
w stolicy jest gorsza ni¿ w wielu rejonach Polski.
W liczbach bezwzglêdnych sytuacja wygl¹da nieŸle. W okresie 2009–2012 w Warszawie gruŸlicê rozpoznano ³¹cznie u 24 dzieci w wieku do 14. r.¿. Liczebnoœci przypadków zachorowañ w tej
grupie wieku pokazano na ryc. 10.9.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
279
Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie
Ryc. 10.8. Zapadalnoœæ dzieci na gruŸlicê w Warszawie, w pozosta³ych czêœciach województwa mazowieckiego
i w ca³ej Polsce
Ryc. 10.9. Liczby dzieci, które zachorowa³y na gruŸlicê w Warszawie, w pozosta³ych czêœciach województwa
mazowieckiego i w ca³ej Polsce
W latach 2009–2012 zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie wzrasta³a wraz z wiekiem osób.
Najwy¿sze wspó³czynniki obserwowano w najstarszej grupie wieku, czyli w grupie mieszkañców
maj¹cych 65 i wiêcej lat (rok 2009 i 2012) oraz w grupie osób w wieku od 45 do 64 lat. Czyli najwiêksze ryzyko zachorowania na gruŸlicê dotyka mieszkañców Warszawy maj¹cych wiêcej ni¿ 45 lat.
Za wzrostem zapadalnoœci na gruŸlicê w grupie wiekowej m³odzie¿y (15–19 lat) w latach
2011–2012 stoj¹ bardzo ma³e liczebnoœci (7 i 11 osób). Kolejne pomiary najpewniej poka¿¹, ¿e
jest to wzrost przypadkowy.
Œredni wspó³czynnik zapadalnoœci w najstarszej grupie wieku by³ 12 razy wy¿szy w porównaniu z zapadalnoœci¹ u dzieci (32,5 v. 2,7) i 3,4 razy wy¿szy w porównaniu ze wskaŸnikiem w grupie
nastolatków (32,5 v. 9,5). GruŸlica najczêœciej dopada starszych mieszkañców sto³ecznej metropolii.
Niska zapadalnoœæ na gruŸlicê w grupie dzieci i odkrywanie nowych przypadków tej choroby
w starszych grupach wiekowych jest zjawiskiem korzystnym z punktu widzenia zwalczania gruŸlicy. Podobn¹ tendencjê widaæ zarówno w Warszawie, jak i w ca³ej Polsce. Porównawcze badania
pokazuj¹, ¿e jest to prawid³owoœæ powszechna w krajach uprzemys³owionych o dobrej sytuacji
280
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie
epidemiologicznej gruŸlicy. Œwiadczy to o malej¹cym przenoszeniu choroby w spo³eczeñstwie
– na gruŸlicê zapadaj¹ przede wszystkim osoby, które zarazi³y siê pr¹tkami w m³odoœci. W Polsce,
podobnie jak w europejskich krajach o dobrej sytuacji epidemiologicznej gruŸlicy, wywodz¹cy
siê z miejscowej ludnoœci chorzy zapadaj¹cy na gruŸlicê s¹ to w zdecydowanej wiêkszoœci osoby
starsze.
Ryc. 10.10. Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie ze wzglêdu na wiek – lata 2009–2012
10.3. Mieszkañcy Warszawy, ale czêsto nie-warszawiacy
Wiêkszoœæ osób, które zachorowa³y na gruŸlicê w ostatnich latach w Warszawie, to stali mieszkañcy stolicy zameldowani w tym mieœcie. Jednak¿e znaczny odsetek przypadków nowych zachorowañ na gruŸlicê zarejestrowanych przez placówki opieki zdrowotnej w Warszawie dotyczy³
osób bez meldunku w stolicy. Na ryc. 10.11 pokazano meldunkowy status osób, które mieszkaj¹c
w Warszawie w ostatnich latach zachorowa³y na gruŸlicê.
Ryc. 10.11. Status osób, które zachorowa³y w danym roku na gruŸlicê wg zameldowania (w procentach)
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
281
Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie
W 2010 r. tylko dwóch na trzech nowych chorych na gruŸlicê mia³o warszawskie zameldowanie. W Warszawie gruŸlica czêœciej dotyczy nie-warszawiaków ni¿ mieszkañców stolicy z warszawskim meldunkiem. Za t¹ szczególn¹ zale¿noœci¹ stoi zwi¹zek choroby z bezdomnoœci¹, z bezrobociem, ze statusem imigranta – czyli z czynnikami ryzyka gruŸlicy. Informacja o zajêciach, czyli o zawodowym statusie osób, które zachorowa³y w danym roku na gruŸlicê potwierdza przekonanie,
¿e starszy wiek oraz bezdomnoœæ i brak pracy zwiêkszaj¹ prawdopodobieñstwo zachorowania.
Ludzie bez domu lub/i pracy stanowi¹ znaczn¹ frakcjê wœród osób, które uleg³y chorobie w ostatnich czterech latach w Warszawie.
Ryc. 10.12. Status spo³eczno-zawodowy mieszkañców Warszawy, którzy w ostatnich latach zachorowali na gruŸlicê
W 2011 r. a¿ jedna trzecia spoœród osób, które zapad³y na gruŸlicê mia³o status bezrobotnego
lub bezdomnego (33,9%). W 2012 r. udzia³ takich osób nieznacznie zmala³ w zbiorowoœci osób,
które zachorowa³y na gruŸlicê (do 26,7%). Bezdomnoœæ jest powa¿nym wyzwaniem dla polityki
spo³ecznej, zaœ gruŸlica bezdomnych osób pozostaje wa¿nym problemem zdrowotnym nie tylko
w Warszawie i nie tylko w Polsce.
Wœród chorych na gruŸlicê zarejestrowanych w Warszawie w latach 2009–2012 by³o œrednio
16,7% bezrobotnych. Odsetek bezrobotnych wœród chorych na gruŸlicê by³ wy¿szy ni¿ odsetek
wszystkich bezrobotnych w grupie mieszkañców Warszawy w tym czasie (œrednio 3,7%) i wœród
mieszkañców ca³ego Mazowsza (œrednia stopa bezrobocia w latach 2009–2012 w woj. mazowieckim wynosi³a 9,7%). W Polsce w latach 2009–2012 bezrobotnych w grupie wszystkich chorych na
gruŸlicê (œrednio 23,3%) by³o wiêcej ni¿ w Warszawie.
Zwi¹zek ryzyka zachorowania na gruŸlicê ze statusem spo³ecznym mieszkañców stolicy mo¿na dostrzec w ró¿nicach wspó³czynników zapadalnoœci na gruŸlicê miêdzy dzielnicami Warszawy.
282
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie
Wyniki miêdzykrajowych badañ pokazuj¹, ¿e nawet w zamo¿nych spo³eczeñstwach wystêpuje
zale¿noœæ miêdzy tym statusem, a prawdopodobieñstwem zachorowania na gruŸlicê. W Stanach
Zjednoczonych pokazano, ¿e ryzyko zachorowania na gruŸlicê zale¿y od ka¿dego z 5 czynników
wykorzystywanych do okreœlania spo³ecznego statusu spo³ecznoœci: od zagêszczenia mieszkañ,
gorszego wykszta³cenia, niskich dochodów, korzystania z opieki socjalnej i bezrobocia. Miary
zapadalnoœci dla poszczególnych dzielnic sto³ecznego miasta pokazuj¹, ¿e podobne zale¿noœci
dotycz¹ tak¿e Warszawy. Z uporz¹dkowania wspó³czynników zapadalnoœci mo¿na czytaæ, jak
w Warszawie rozmieszczone s¹ tzw. grupy ryzyka gruŸlicy. Liderem w tym niechlubnym rankingu
jest Praga-Pó³noc, pozytywnie wypada Ursynów, Wilanów i od niedawna – Weso³a.
Tabela 10.1. Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie wg dzielnic (2009-2012). Sortowanie wg zapadalnoœci w 2012 r.
Ranga
2009
2010
2011
2012
1
Praga-Pó³noc
Dzielnica
41,8
25,2
44,4
42,0
2
Ochota
26,8
14,6
23,5
24,8
3
Wawer
17,3
11,4
15,9
24,1
4
Wola
37,0
24,7
24,0
21,8
5
Rembertów
17,2
17,1
17,2
21,4
6
Praga-Po³udnie
15,9
19,2
30,2
19,6
7
Mokotów
18,6
17,8
25,8
19,1
8
W³ochy
37,9
12,6
26,4
18,4
9
Targówek
19,5
19,5
23,4
17,0
10
Bielany
14,9
16,5
10,6
16,6
11
Œródmieœcie
24,9
8,8
21,1
13,1
12
Bia³o³êka
13,7
15,4
10,6
11,2
13
Ursus
8,0
7,9
11,3
11,1
14
¯oliborz
8,3
12,5
4,1
10,4
15
Bemowo
8,9
7,0
15,6
8,6
16
Wilanów
5,5
10,0
4,4
8,0
17
Ursynów
4,1
11,4
12,4
7,5
18
Weso³a
22,2
8,7
4,4
0
Uporz¹dkowanie dzielnic wed³ug zapadalnoœci w 2012 r. daje ranking najnowszy, ale chwiejny, poniewa¿ w 2011 r. porz¹dek dzielnic wygl¹da³ nastêpuj¹co (od najbardziej zagro¿onych do
najmniej zagro¿onych gruŸlic¹): Praga-Pó³noc, Praga-Po³udnie, W³ochy, Mokotów, Wola, Ochota, Targówek, Œródmieœcie, Rembertów, Wawer, Bemowo, Ursynów, Ursus, Bielany, Bia³o³êka,
Wilanów, Weso³a, ¯oliborz. W okresie 2009–2012 najgorsza sytuacja epidemiologiczna gruŸlicy
by³a na Pradze-Pó³noc (œrednia wspó³czynników 38,3; zmiennoœæ od 44,4 w 2011 r. do 25,2
w 2010 r.), najlepsza w Wilanowie (œrednia wspó³czynników 7,0; zmiennoœæ od 4,4 w roku 2011
i 10,0 w 2010 r.) i na ¯oliborzu (œrednia wspó³czynników 8,8; zmiennoœæ od 4,1 w 2011 r. i 12,5
w 2010 r.). W przypadku Warszawy ró¿nice miêdzy dzielnicami zale¿¹ zapewne od wieku cz³onków spo³ecznoœci, ich spo³ecznego statusu i liczby nowych inwestycji mieszkaniowych.
W tabeli 10.2 zamieszczono informacje o liczbie przypadków nowych zachorowañ na gruŸlicê
w ka¿dej z osiemnastu dzielnic Warszawy. Jest to cenna informacja dla miejskich w³adz samorz¹dowych, poniewa¿ w tabeli nie umieszczono bezosobowych wspó³czynników zapadalnoœci,
lecz liczby chorych osób wymagaj¹cych leczenia.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
283
Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie
Tabela 10.2. Liczba nowych zachorowañ na gruŸlicê w Warszawie wg dzielnic (2009–2012)
2009
2010
2011
2012
Mokotów
Dzielnica
42
40
57
42
Praga-Po³udnie
29
35
54
35
Wola
51
34
33
30
Praga-Pó³noc
30
18
31
29
Bielany
20
22
14
22
Ochota
24
13
20
21
Targówek
24
24
30
21
Wawer
12
8
11
17
Œródmieœcie
32
11
26
16
Bia³o³êka
12
14
10
11
Ursynów
6
17
18
11
Bemowo
10
8
18
10
W³ochy
15
5
10
7
Ursus
4
4
6
6
Rembertów
4
4
4
5
¯oliborz
4
6
2
5
Wilanów
1
2
1
2
Weso³a
5
2
1
0
41
46
64
32
bezdomni
10.4. GruŸlica w zbiorowoœci obcokrajowców
Obcokrajowcy mieszkaj¹cy w Warszawie w tylko w nieznacznym stopniu wp³ywali na sytuacjê
epidemiologiczn¹ gruŸlicy w mieœcie. Na ryc. 10.13 pokazano liczby zarejestrowanych w danym
roku przypadków gruŸlicy u obcokrajowców mieszkaj¹cych w Warszawie. 50 chorych imigrantów w ci¹gu czterech lat stanowi 3,5% przypadków w stosunku do 1411 wszystkich nowych zachorowañ w tym okresie w Warszawie (w Polsce cudzoziemcy stanowili w latach 2009–2012
œrednio 0,6%). Nie odnotowano w tym czasie zachorowañ na gruŸlicê w grupie dzieci obcokrajowców. Niewielki udzia³ imigrantów w grupie chorych na gruŸlicê ró¿ni Warszawê od metropolii zachodniej Europy.
Ryc. 10.13. Liczba przypadków gruŸlicy zarejestrowanej w zbiorowoœci obcokrajowców mieszkaj¹cych w Warszawie
(2009–2012)
284
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie
10.5. Zagro¿enia – trudne przypadki gruŸlicy
Powa¿n¹ przeszkod¹ w zwalczaniu gruŸlicy s¹ postaci tej choroby wywo³ane przez pr¹tki oporne na leki. W wielu krajów wspó³czesnego œwiata du¿y problem stanowi gruŸlica wielolekooporna (multidrug resistant tuberculosis, MDR-TB). GruŸlica wielolekooporna jest wywo³ana przez
pr¹tki oporne jednoczeœnie na dwa najwa¿niejsze leki przeciwpr¹tkowe tzn. na izoniazyd i ryfampicynê; wymaga wiêc specjalnego, kosztownego leczenia, które nie zawsze jest skuteczne.
W polskim spo³eczeñstwie odsetek przypadków z opornoœci¹ pr¹tków typu MDR od lat jest niski.
GruŸlica wielolekooporna nie stanowi³a istotnego problemu w grupie chorych zarejestrowanych
w Warszawie w latach 2009–2012. W 2012 r. nie wykryto ¿adnego przypadku tej postaci choroby.
Na rycinie 10.14 pokazano liczby przypadków gruŸlicy wielolekoopornej zarejestrowane w Warszawie, w województwie mazowieckim (³¹cznie z Warszaw¹) i w ca³ej Polsce.
Ryc. 10.14. Liczba zarejestrowanych przypadków gruŸlicy wielolekoopornej w Warszawie, w województwie
mazowieckim (³¹cznie z Warszaw¹) i w Polsce
W latach 2009–2012 w Warszawie wykryto ³¹cznie 7 przypadków gruŸlicy wielolekoopornej.
O znikomej skali zjawiska œwiadczy fakt, ¿e chorzy na gruŸlicê MDR-TB stanowili w Warszawie
0,9% chorych na gruŸlicê p³uc potwierdzon¹ bakteriologicznie. Na Mazowszu w tym czasie stanowili 0,7% wszystkich nowych zachorowañ potwierdzonych bakteriologicznie, zaœ w ca³ej Polsce zaledwie 0,6%. Zagro¿enie, powa¿ne w wielu krajach, w tym na obszarze pañstw powsta³ych
po rozpadzie Zwi¹zku Radzieckiego nie jest problemem wymagaj¹cym wielkiej mobilizacji w Polsce, aczkolwiek jest to forma choroby stanowi¹ca wyzwanie dla s³u¿by zdrowia.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
285
Zapadalnoœæ na gruŸlicê w Warszawie
Podsumowanie
l W latach 2009–2012 sytuacja epidemiologiczna gruŸlicy w Warszawie uleg³a poprawie.
W odró¿nieniu od lat wczeœniejszych, w których wspó³czynniki zapadalnoœci na gruŸlicê
w Warszawie by³y znacznie wy¿sze ni¿ ogólnie w Polsce, zapadalnoœæ na wszystkie postaci
gruŸlicy zbli¿y³a siê ostatnio do zapadalnoœci w województwie mazowieckim i w kraju.
l Wspó³czynniki zapadalnoœci na gruŸlicê p³uc potwierdzon¹ bakteriologicznie i na gruŸlicê
p³uc z dodatnim wynikiem bakterioskopii s¹ w Warszawie ni¿sze ni¿ w woj. mazowieckim
i ogólnie w Polsce.
l Warszawa nie jest ze wzglêdu na gruŸlicê miastem jednorodnym. Stwierdza siê du¿e ró¿nice wspó³czynników zapadalnoœci miêdzy dzielnicami. Znacz¹cy odsetek chorych na gruŸlicê stanowi¹ osoby bez warszawskiego meldunku.
l Wa¿nym problemem zdrowotnym w Warszawie pozostaje gruŸlica osób bezdomnych.
10. TUBERCULOSIS MORBIDITY IN WARSAW
Summary
l In 2009–2012, the epidemiology of tuberculosis in Warsaw has improved. Comparing to
previous years where the incidence rates of tuberculosis in Warsaw were significantly
higher than in Poland in general, the incidence of all forms of tuberculosis recently come
closer to the incidence in Mazovian Province and generally in the country.
l In Warsaw the incidence rates for pulmonary tuberculosis confirmed bacteriologically, and
pulmonary tuberculosis with positive smears are lower than in Mazovian Province and
generally in Poland.
l Warsaw is however not homogenous when it comes to tuberculosis indexes. There are
large differences between the city districts registered. A significant proportion of TB
patients are those not registered in Warsaw.
l Tuberculosis of homeless is still a major health problem of the Warsaw population.
286
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
11. STAN ZDROWIA MIESZKAÑCÓW M.ST.WARSZAWY
´
11. W ZAKRESIE INNYCH CHORÓB ZAKAZNYCH
Marzena WoŸniak
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie
11.1. Stan epidemiologiczny w zakresie chorób zakaŸnych
w latach 2008–2011
W latach 2008–2011 pracownicy Inspekcji Sanitarnej wykonywali swe zadania statutowe
w oparciu o Ustawê z 5 grudnia 2008 r. (o zapobieganiu oraz zwalczaniu zaka¿eñ i chorób zakaŸnych u ludzi (Dz.U. Nr 234, poz. 1570 ze zm.) prowadzono rejestracjê chorób zakaŸnych na podstawie zg³oszeñ wp³ywaj¹cych do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej z nadzorowanych placówek ochrony zdrowia, zlokalizowanych na terenie m.st. Warszawy.
W celu poprawy zg³aszalnoœci chorób zakaŸnych, raz na kwarta³ kierowano do kierowników
placówek medycznych pisma przypominaj¹ce o ustawowym obowi¹zku zg³aszania zachorowañ
na choroby zakaŸne.
W celu prawid³owego sprawowania nadzoru, do zadañ pracowników Inspekcji Sanitarnej nale¿y równie¿ prowadzenie kwartalnej weryfikacji zg³oszeñ chorób zakaŸnych kierowanych przez
placówki medyczne do NFZ, ze zg³oszeniami przesy³anymi do PSSE. Weryfikacja ta pozwala na
uzyskanie prawdziwych danych o zachorowaniach oraz powoduje skorygowanie rozbie¿noœci,
które najczêœciej by³y omy³kami lekarzy i osób zajmuj¹cych siê rejestracj¹ kodów jednostek chorobowych wprowadzanych do systemu oraz opóŸnieniem w dostarczeniu wyników badañ laboratoryjnych wykluczaj¹cych zg³oszone podejrzenia zachorowañ.
Nadzór nad zg³oszonymi zachorowaniami jest jednym z g³ównych zadañ Inspekcji Sanitarnej,
unormowany przez przepisy prawa okreœlaj¹ce zasady dzia³ania przeciwepidemicznego s³u¿b sanitarnych w zakresie zapobiegania i zwalczania chorób zakaŸnych oraz innych chorób powodowanych warunkami œrodowiska. Za³o¿enie to oparte jest na wczesnym zg³aszaniu podejrzeñ zaka¿eñ oraz zachorowañ, co decyduje o podjêciu szybkiej i pe³nej diagnostyki, leczeniu w warunkach szpitalnych oraz wdro¿eniu dzia³añ profilaktycznych maj¹cych na celu ograniczenie rozprzestrzeniania siê zachorowañ, a w konsekwencji ochronê i nadzór nad stanem zdrowia mieszkañców Warszawy.
11.1.1. Liczba ludnoœci
Tabela 11.1. Liczba ludnoœci m.st. Warszawy w latach 2008–2011
Rok
Liczba ludnoœci m.st. Warszawy
2008
2009
2010
2011
1 709 781
1 714 446
1 720 398
1 708 491
îród³o: www.um.warszawa.pl – oficjalny portal stolicy Polski.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
287
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.1. Liczba ludnoœci m.st. Warszawy w latach 2008–2011
îród³o: www.um.warszawa.pl – oficjalny portal stolicy Polski.
11.1.2. Liczba zg³oszonych zachorowañ
Tabela 11.2. Iloœæ zg³oszonych do PSSE zachorowañ w latach 2008–2011 z placówek medycznych
zlokalizowanych na terenie m.st. Warszawy
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ
2008
10 924
2009
8339
2010
11 251
2011
12 846
Wykres 11.2. Liczba zg³oszonych do PSSE zachorowañ w latach 2008–2011 z terenu m.st. Warszawy
288
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.3. Zapadalnoœæ na choroby zakaŸne zg³oszone do PSSE w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Poni¿szy opis wybranych jednostek chorobowych, stanowi kluczow¹ czêœæ wszystkich zachorowañ zg³oszonych do PSSE, wybrano je kieruj¹c siê ich znaczeniem epidemicznym, czêstoœci¹
ich wystêpowania oraz zagro¿eniami, jakie stanowi¹ dla mieszkañców m.st. Warszawy.
11.2. Choroby przenoszone drog¹ pokarmow¹
11.2.1. Choroby biegunkowe o etiologii wirusowej i bakteryjnej
Tabela 11.3. Zachorowania na choroby biegunkowe w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Rok
Iloœæ przypadków zachorowañ na biegunki o etiologii
wirusowej i bakteryjnej
2008
2109
2009
1450
2010
2013
2011
2592
Jak wynika z wykresu 11.4 w roku 2009 obserwuje siê spadek przypadków wystêpowania chorób biegunkowych, co mo¿e sugerowaæ zwiêkszon¹ czujnoœæ oraz œwiadomoœæ spo³eczn¹ ukierunkowan¹ na na higienê osobist¹, higienê otoczenia i ¿ywienia oraz przestrzegania rygorystycznych zasad procedur przygotowywania posi³ków zarówno w œrodowisku domowym jak i w placówkach ¿ywienia zbiorowego. Jednak kolejne lata wyraŸnie wskazuj¹ na wzrost zachorowañ na
choroby biegunkowe.
Choroby biegunkowe zg³aszane przez placówki medyczne zlokalizowane na terenie nadzorowanym przez Powiatow¹ Stacjê Sanitarno-Epidemiologiczn¹ w m.st. Warszawie rejestrowane s¹
z podzia³em na czynniki etiologiczne, powoduj¹ce wyst¹pienie zachorowañ.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
289
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.4. Zachorowania na choroby biegunkowe w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Zachorowania o etiologii wirusowej stanowi¹ najwiêkszy odsetek wszystkich zaka¿eñ jelitowych u mieszkañców m.st. Warszawy. Dominuj¹cym czynnikiem etiologicznym zachorowañ wirusowych by³y rotawirusy oraz norowirusy.
Inne wirusowe, okreœlone i nieokreœlone czynniki, stanowi³y mniejszoœæ czynników etiologicznych odpowiedzialnych za wyst¹pienie zaka¿eñ jelitowych u mieszkañców stolicy.
Tabela 11.4. Zapadalnoœæ na biegunki o etiologii wirusowej i bakteryjnej w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Rok
Zapadalnoœæ w przeliczeniu na 100 000 mieszkañców
2008
123,34
2009
84,57
2010
117,00
2011
151,71
Wykres 11.5. Zapadalnoœæ na choroby biegunkowe mieszkañców m.st. Warszawy w latach 2008–2011
290
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wirusowe czynniki etiologiczne powoduj¹ce wyst¹pienie zaka¿eñ jelitowych*.
Wykres 11.6. Zachorowania na wirusowe zaka¿enia jelitowe w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.7. Krzywa zachorowañ na wirusowe zaka¿enia jelitowe w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Jak wynika z przedstawionych wykresów, wiod¹c¹ rolê w etiologii wirusowych czynników
wywo³uj¹cych choroby biegunkowe s¹ rotawirusy.
*Od 2009 r. nast¹pi³a zmiana systemu rejestracji.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
291
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
11.3. Biegunki o etiologii wirusowej dzieci do lat 2
W latach 2008–2011 rejestrowane by³y biegunki, które wyst¹pi³y u dzieci do lat 2. Jest to grupa, która ze wzglêdu na szczególne cechy osobnicze podlega wzmo¿onemu nadzorowi epidemiologicznemu. Wymóg zg³aszania zachorowañ u dzieci dotyczy³ wszystkich zaka¿eñ jelitowych
o etiologii zarówno wirusowej, bakteryjnej jak i biegunek o nieokreœlonej etiologii. W 2008 r.
zg³oszono 575 przypadków wirusowych biegunek w grupie wiekowej dzieci do lat 2, tym samym
zapadalnoœæ kszta³towa³a siê na poziomie 33,63/100 000 dzieci. W roku kolejnym – 2009, iloœæ
zg³oszeñ dotycz¹cych wirusowych biegunek u dzieci w wyszczególnionej grupie wiekowej by³a
podobna, odnotowano 574 zachorowania, co stanowi zapadalnoϾ na poziomie 33,48/100 000
dzieci. W 2010 r. odnotowano spadek zachorowañ – 408 przypadków biegunek o etiologii wirusowej w danej grupie wiekowej, zapadalnoœæ wynosi³a 23,71/100 000 dzieci. W 2011 r. rozpoznano 587 przypadków wirusowych biegunek w tej grupie wiekowej co stanowi o zapadalnoœci na
poziomie 34,35/100 000.
Tabela 11.5. Zaka¿enia jelitowe o etiologii wirusowej u dzieci do lat 2 w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Rok
Zaka¿enia jelitowe o etiologii wirusowej u dzieci do lat 2
2008
575
2009
574
2010
408
2011
587
Wykres 11.8. Zaka¿enia jelitowe o etiologii wirusowej u dzieci do lat 2 w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
292
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.9. Krzywa zaka¿eñ jelitowych o etiologii wirusowej u dzieci do lat 2 w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.10. Zapadalnoœæ na zaka¿enia jelitowe o etiologii wirusowej u dzieci do lat 2 w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
11.4. Salmonellozy
Salmonellozy s¹ to choroby powodowane przez pa³eczki Salmonella, które dzieli siê na durowe i jelitowe.
Salmonellozy durowe – dur brzuszny i dur rzekomy – powodowane s¹ odpowiednio przez bakterie Salmonella Typhi oraz Salmonella Paratyphi A, B i C. Przypadki duru mog¹ wyst¹piæ na
ca³ym œwiecie, choæ najczêœciej zachorowania odnotowuje siê w krajach o niskim standardzie ¿ycia i na terenach o z³ym stanie sanitarno-higienicznym.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
293
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Do zaka¿enia bakteriami wywo³uj¹cymi dur brzuszny lub dur rzekomy dochodzi w wyniku spo¿ycia wody lub ¿ywnoœci zanieczyszczonej wydalinami zaka¿onych ludzi lub te¿, w przypadku
duru rzekomego B, wydalinami zwierz¹t.
Pierwsze objawy duru brzusznego pojawiaj¹ siê w okresie od 1 tygodnia do 3 tygodni od momentu kontaktu z czynnikiem zakaŸnym i s¹ to: gor¹czka, bezsennoœæ, bóle g³owy, bóle miêœniowe, z³e samopoczucie, biegunka lub zaparcia. Ponadto na skórze tu³owia mo¿e pojawiæ siê wysypka (tzw. ró¿yczka durowa), a tak¿e mo¿liwe s¹ objawy ze strony innych uk³adów np. oddechowego i kr¹¿enia. W przypadku duru rzekomego objawy chorobowe i okres wylêgania choroby s¹ podobne jak w durze brzusznym, czêœciej jednak wystêpuj¹ zaka¿enia bezobjawowe oraz postacie o
lekkim przebiegu i objawach nie¿ytu ¿o³¹dkowo-jelitowego. Czêœæ osób zaka¿onych po przechorowaniu duru brzusznego lub duru rzekomego, zostaje do¿ywotnio bezobjawowymi nosicielami
pa³eczek Salmonella typhi lub Salmonella paratyphi.
Salmonellozy jelitowe powodowane s¹ przez pa³eczki Salmonella, inne ni¿ Salmonella typhi
oraz Salmonella paratyphi.
Zachorowania wystêpuj¹ na ca³ym œwiecie, choæ stopieñ rozprzestrzeniania siê salmonelloz
w znacznym stopniu zale¿y m.in. od obyczajów ¿ywieniowych oraz nadzoru weterynaryjnego
(szczególnie w du¿ych fermach hodowlanych).
Cz³owiek mo¿e zakaziæ siê poprzez:
– spo¿ycie ¿ywnoœci zanieczyszczonej bakteriami Salmonella,
– spo¿ycie produktów ¿ywnoœciowych pochodz¹cych od zwierz¹t zaka¿onych (miêso, jaja,
mleko),
– u¿ywanie ska¿onego sprzêtu kuchennego, maszyn do produkcji ¿ywnoœci.
W szczególnych warunkach (szpitale, domy opieki) zaka¿enie mo¿e siê szerzyæ drog¹ bezpoœredniego kontaktu lub drog¹ powietrzn¹.
Pierwsze objawy choroby pojawiaj¹ siê w okresie od 6 godzin do 3-7 dni od momentu kontaktu z czynnikiem zakaŸnym i s¹ to: bóle brzucha, gor¹czka, biegunka, odwodnienie, nudnoœci, wymioty. Niekiedy mo¿e rozwin¹æ siê zaka¿enie uk³adowe o ciê¿szym przebiegu, tzw. postaæ pozajelitowa, szczególnie u ma³ych dzieci, osób w podesz³ym wieku lub z obni¿on¹ odpornoœci¹. Obserwuje siê wówczas powstawanie ropni, zapalenie dróg ¿ó³ciowych, p³uc, opon mózgowo-rdzeniowych, stawów, szpiku kostnego, koœci oraz posocznicê.
îród³o: http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=48.
Najczêœciej izolowanym serotypem jest Salmonella z gr. D enteritidis, drugim w kolejnoœci co
do czêstoœci izolowania jest serotyp Salmonella species.
Tabela 11.6. Zachorowania o etiologii Salmonella w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
294
Rok
Zachorowania na salmonellozy
2008
511
2009
505
2010
686
2011
637
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.11. Zachorowania o etiologii Salmonella w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.12. Krzywa zachorowañ na salmonellozy w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.13. Zapadalnoœæ na salmonellozy na terenie m.st. Warszawy w latach 2008–2011
W epidemiologii zaka¿eñ salmonellozowych obserwuje siê utrzymanie zachorowañ na podobnym poziomie.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
295
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
11.5. Inne zaka¿enia jelitowe o etiologii bakteryjnej
W odniesieniu do zaka¿eñ jelitowych zg³oszonych przez placówki ochrony zdrowia i zarejestrowanych w Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej, nale¿y wspomnieæ o zaka¿eniach
pokarmowych wywo³anych przez bakterie z rodzaju Campylobacter. W 2008 r. zarejestrowano
6 zachorowañ, jest to o 3 zg³oszenie mniej ni¿ w kolejnym 2009 r., kiedy to zarejestrowano 9 przypadków, w nastêpnych latach iloœæ zachorowañ wywo³anych przez bakterie z rodzaju Campylobacter spad³a do 1 w 2010 r. W 2011 r. odnotowano 4 zachorowania wywo³ane tym rodzajem
bakterii.
W zakresie zaka¿eñ wywo³anych przez pa³eczki z rodzaju Yersinia, równie¿ zaobserwowano
tendencje zwy¿kowe. W 2008 r. zanotowano 14 zaka¿eñ wywo³anych bakteriami z rodzaju Yersinia, w nastêpnych latach liczba odnotowanych zaka¿eñ wywo³anych t¹ bakteri¹ stale ros³a, od
22 przypadków odnotowanych w 2009 r., 25 przypadków w kolejnym 2010 r., do 43 w roku sprawozdawczym 2011. Wed³ug definicji przypadków wszystkie zg³oszenia zosta³y potwierdzone
laboratoryjnie.
Wykres 11.14. Inne zaka¿enia jelitowe o etiologii bakteryjnej w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
W 2009 r. zg³oszono 1 przypadek zachorowania na dur brzuszny i 1 przypadek zachorowania
na dur rzekomy.
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna prowadzi rejestr nosicieli pa³eczek duru brzusznego bêd¹cych potencjalnym Ÿród³em zaka¿enia. Na terenie m.st. Warszawy mieszka 21 nosicieli durów, którzy s¹ pod sta³ym nadzorem epidemiologicznym prowadzonym przez pracowników PSSE.
296
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.15. Krzywa zachorowañ na zaka¿enia jelitowe o etiologii bakteryjnej w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Wykrywanie drobnoustrojów innych ni¿ pa³eczki Salmonella œwiadczy o wci¹¿ poprawiaj¹cej
siê diagnostyce laboratoryjnej zaka¿eñ i zatruæ pokarmowych pozwalaj¹cej na ustalenie czynnika
etiologicznego odpowiedzialnego za wyst¹pienie zaka¿enia lub zatrucia pokarmowego.
Wiod¹c¹ rolê w zaka¿eniach jelitowych o etiologii bakteryjnej pe³ni pa³eczka z rodzaju Yersinia.
11.6. Wirusowe zapalenia w¹troby
Wykres 11.16. Liczba zg³oszonych zachorowañ na wirusowe zapalenia w¹troby w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
297
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.17. Krzywa zg³oszonych zachorowañ na wirusowe zapalenia w¹troby w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawie
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna prowadzi rejestry zachorowañ na wirusowe
zapalenia w¹troby typu A, B, C, typu B+C oraz tzw. innych i nieokreœlonych, powoduj¹cych zapalenia w¹troby, które w konsekwencji mog¹ doprowadziæ do marskoœci i nowotworów w¹troby.
Wykres 11.18. Zapadalnoœæ na wirusowe zapalenia w¹troby w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawie
298
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
11.6.1. Wirusowe zapalenie w¹troby typu A
Wirusowe Zapalenie W¹troby A jest chorob¹ wywo³ywan¹ przez wirus A zapalenia w¹troby
z rodziny Picornaviridae, który jest odporny na dzia³anie czynników zewnêtrznych, tj. temperatura, substancje chemiczne. U osób doros³ych czêstym objawem zaka¿enia HAV jest ¿ó³taczka, której towarzysz¹ objawy ogólne, tj. gor¹czka, brak apetytu, nudnoœci, wymioty. Objawy te pojawiaj¹ siê 2–7 tygodni od momentu zaka¿enia i mog¹ trwaæ nawet przez wiele tygodni. U oko³o
15% pacjentów objawy nawracaj¹ lub trwaj¹ ci¹gle nawet przez okres 6–9 miesiêcy. U dzieci
ponad 90% przypadków zaka¿enia tym wirusem przebiega bez objawów lub z objawami niespecyficznymi, bez ¿ó³taczki. Ludzie s¹ jedynym rezerwuarem wirusa wywo³uj¹cego WZW A,
który przenoszony jest g³ównie drog¹ pokarmow¹.
Do zaka¿enia mo¿e dojœæ przez:
– Kontakt bezpoœredni z zaka¿onym cz³owiekiem (np. przeniesienie wirusa poprzez nie umyte po wyjœciu z toalety rêce),
– Kontakty seksualne z osoba zaka¿on¹ lub chor¹,
– Najczêœciej jednako zaka¿enia dochodzi poprzez spo¿ycie ska¿onego po¿ywienia (np. nie
umytych owoców) i ska¿onej wody.
Osoby zaka¿one HAV s¹ zakaŸne nawet w okresie 2 tygodni przed pojawieniem siê u nich pierwszych objawów i oko³o tygodnia (czasem wiêcej) po ich ust¹pieniu.
WZW A wystêpuje na ca³ym œwiecie, dlatego wa¿ne jest unikanie ryzykownych zachowañ tak¿e w czasie pobytu za granic¹. Podstaw¹ w zapobieganiu zaka¿eniom jest przestrzeganie zasad
higieny, tak¿e przy przygotowywaniu i spo¿ywaniu posi³ków.
Do zaka¿enia dochodzi wirusem WZW A, dochodzi poprzez uk³ad pokarmowy, kontakt z wydzielinami chorego lub produktami zaka¿onymi. Na uwagê zas³uguje fakt, ¿e HAV mo¿e przez
d³ugi czas utrzymywaæ siê w œrodowisku przy du¿ej wilgotnoœci otoczenia.
Okres inkubacji trwa od 2 do 6 tygodni (œrednio 28 dni). Wirus namna¿a siê w przewodzie pokarmowym. Zachorowania wystêpuj¹ g³ównie latem i wczesn¹ jesieni¹. Do grup ryzyka nale¿¹
osoby wyje¿d¿aj¹ce w rejony endemiczne, zatrudnione w szpitalach na oddzia³ach dzieciêcych,
przedszkolach, laboratoriach medycznych oraz pracownicy przedsiêbiorstw kanalizacyjnych.
Profilaktyk¹ zachorowañ s¹ szczepienia ochronne przeciw WZW A, które szczególnie zalecane
s¹ osobom podró¿uj¹cych. Niemniej jednak, najwa¿niejszym sposobem zapobiegania rozpowszechnianiu siê wirusa HAV jest przestrzeganie zasad higieny r¹k, higieny ¿ywienia w szczególnoœci dotyczy to osób wyje¿d¿aj¹cych do krajów o niskich standardach higienicznych.
îród³o: http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=56.
Tabela 11.7. Zachorowania na Wirusowe Zapalenie W¹troby typu A (WZW A) w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ – WZW A
2008
30
2009
166
2010
24
2011
8
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
299
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.18. Zachorowania na Wirusowe Zapalenie W¹troby typu A (WZW A) w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.19. Krzywa zachorowañ na wirusowe zapalenie w¹troby typu A (WZW A)
w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
W 2009 r. odnotowano nag³y skok iloœci przypadków, wykazano 166 przypadków potwierdzonego WZW A, w kolejnych latach sytuacja kszta³towa³a siê w sposób sta³y, w 2010 r. potwierdzono 24 przypadki, a w kolejnym 2011 r. odnotowano jedynie 8 przypadków zachorowañ na wirusowe zapalenie w¹troby typu A.
300
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.20. Zapadalnoœæ na wirusowe zapalenie w¹troby typu A (WZW A)
na terenie m.st. Warszawy w latach 2008–2011
Jak wynika przedstawionej analizy WZW A, iloœæ zg³oszonych zachorowañ nie stanowi zagro¿enia epidemicznego dla mieszkañców Warszawy. Analizowane przypadki zachorowañ by³y
w wiêkszoœci zaka¿eniem przywleczonym z rejonów endemicznego wystêpowania wirusa HAV.
11.6.2. Wirusowe zapalenie w¹troby typu B
Znacz¹cym problemem s¹ zapalenia w¹troby przenoszone drog¹ krwiopochodn¹, nale¿y do
nich Wirusowe zapalenie w¹troby typu B (WZW B) wywo³ywan¹ przez wirus B zapalenia w¹troby
(HBV). Objawy choroby zwi¹zane s¹ z uszkodzeniem komórek w¹troby. WZW B mo¿e przebiegaæ
bez symptomatycznych objawów ostrej czy przewlek³ej infekcji. Ostra infekcja mo¿e przebiegaæ
z objawami o nasileniu œrednim do bardzo ciê¿kiego. U dzieci WZW B przebiega zwykle bezobjawowo z tendencj¹ do przechodzenia w postaæ przewlek³¹, odwrotnie jak u osób w podesz³ym
wieku, wœród których wskaŸnik umieralnoœci z powodu ostrej postaci mo¿e siêgaæ 2%. Przewlek³e zapalenie w¹troby (dotycz¹ce >30% dzieci i <5% doros³ych) powoduj¹ wysokie ryzyko
marskoœci w¹troby (25%) lub raka (5%). Ponadto chorzy ci stanowi¹ rezerwuar wirusa. Nosicielstwo wirusa zwykle utrzymuje siê przez ca³e ¿ycie. Okres wylêgania choroby jest doœæ d³ugi i wynosi przeciêtnie 60–90 dni (czasem 6 miesiêcy i d³u¿ej).
Najwiêksze znaczenie dla zaka¿enia ma naruszenie ci¹g³oœci tkanek i kontakt (uszkodzonej skóry, œluzówek) ze ska¿on¹ krwi¹ lub wydzielinami cia³a.
U noworodków i dzieci istnieje mo¿liwoœæ przeniesienia zaka¿enia z matki na dziecko w trakcie
porodu, a tak¿e z zaka¿onych cz³onków rodziny przebywaj¹cych we wspólnym gospodarstwie
domowym.
U m³odzie¿y i osób doros³ych do zaka¿enia mo¿e dojœæ drog¹ kontaktów seksualnych lub
przez u¿ywanie zanieczyszczonych igie³ i strzykawek podczas przyjmowania narkotyków.
Mo¿liwoœæ zaka¿enia w trakcie transfuzji lub przyjmowania czynników krwiopochodnych
w krajach Unii Europejskiej jest ma³o prawdopodobna i obecnie niezwykle rzadka. HBV wystêpuje powszechnie na ca³ym œwiecie. Szacuje siê, i¿ na œwiecie jest oko³o 280 mln nosicieli wirusa.
Szczepienia przeciwko WZW B s¹ aktualnie najbardziej efektywnym sposobem zapobiegania
zaka¿eniu.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
301
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wed³ug prowadzonych statystyk zachorowalnoœæ na wirusowe zapalenie w¹troby typu B
(WZW B) w Polsce obni¿a siê stopniowo od lat 90., tj. od chwili wprowadzenia szczepieñ ochronnych przeciw WZW B.
Z uwagi na powszechnoœæ obowi¹zkowych szczepieñ dzieci i m³odzie¿y przeciw wirusowemu
zapaleniu w¹troby typu B, jedynie sporadycznie dochodzi do ostrego WZW B w populacji objêtej
obowi¹zkowymi szczepieniami.
îród³o: http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=57.
Na terenie m.st. Warszawy w 2008 r., odnotowano 11 przypadków ostrego WZW B oraz
47 przypadków przewlek³ego wirusowego zapalenia w¹troby typu B. W kolejnym roku wyst¹pi³o
13 przypadków WZW B ostrego, oraz 59 przypadków WZW B przewlek³ego, w kolejnych latach
sytuacja kszta³towa³a siê podobnie, w latach 2010 oraz 2011 Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna zanotowa³a po 12 przypadków wyst¹pienia WZW B w fazie ostrej, oraz 121 przypadków WZW B w fazie przewlek³ej w 2010 r. i 107 przypadków w 2011 r.
Tabela 11.8. Zachorowania na Wirusowe Zapalenie
W¹troby typu B (WZW B) ostre w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Tabela 11.9. Zachorowania na Wirusowe Zapalenie
W¹troby typu B (WZW B) przewlek³e
w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ
– WZW B ostre
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ
– WZW B przewlek³e
2008
11
2008
47
2009
13
2009
59
2010
12
2010
121
2011
12
2011
107
Wykres 11.21. Zachorowania na Wirusowe Zapalenie W¹troby typu B (WZW B) ostre w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
302
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.22. Krzywa zachorowañ na Wirusowe Zapalenie W¹troby typu B (WZW B) ostre w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.23. Zapadalnoœæ na Wirusowe Zapalenie W¹troby typu B (WZW B) ostre
na terenie m.st. Warszawy w latach 2008–2011
Sytuacja epidemiologiczna w zakresie ostrego WZW B utrzymuje siê na sta³ym poziomie.
Wykres 11.24. Zachorowania na Wirusowe Zapalenie W¹troby typu B (WZW B) przewlek³e w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
303
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.25. Krzywa zachorowañ na Wirusowe Zapalenie W¹troby typu B (WZW B) przewlek³e w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.26. Zapadalnoœæ na Wirusowe Zapalenie W¹troby typu B (WZW B) przewlek³e
na terenie m.st. Warszawy w latach 2008–2011
11.6.3. Wirusowe zapalenie w¹troby typu C
Wirusowe Zapalenie W¹troby C (WZW C) wywo³ywane jest przez wirus z rodziny Flaviviridae,
który zosta³ odkryty w 1989 r. Ludzie s¹ jedynym rezerwuarem tego wirusa. Do zaka¿enia dochodzi najczêœciej poprzez naruszenie ci¹g³oœci tkanek i kontakt (uszkodzonej skóry, œluzówek) ze
ska¿on¹ krwi¹ lub wydzielinami (surowica, sperma, œlina).
Ryzyko przeniesienia wirusa z matki na dziecko podczas ci¹¿y wynosi 3–5%, ale przy jednoczesnym zaka¿eniu matki wirusem HIV mo¿e wynosiæ nawet 15%. Czêsto do zaka¿eñ dochodzi m.in.
u narkomanów korzystaj¹cych z tych samych strzykawek. Istnieje tak¿e mo¿liwoœæ przeniesienia
304
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
wirusa drog¹ kontaktów seksualnych. Ocenia siê, i¿ wirus zapalenia w¹troby zaka¿a ³atwiej ni¿
inne (WZW B, HIV). Przebieg WZW C jest bardziej skryty ni¿ w przypadku pozosta³ych WZW.
Okres inkubacji trwa od 1–5 miesiêcy (œrednio 7–8 tygodni). Ostra postaæ wystêpuje u 5–10%
osób zaka¿onych. U oko³o 80% osób zaka¿onych zaka¿enie przebiega bezobjawowo pomimo, i¿
w tym czasie wirus niszczy komórki gospodarza. U 50–75% osób zaka¿onych pojawiaj¹ siê przewlek³e nastêpstwa choroby, w tym m.in. przewlek³e zapalenie w¹troby, marskoœæ, pierwotny rak
w¹troby. Przypuszcza siê, ze na ca³ym œwiecie kontakt z wirusem mia³o 170 milionów ludzi,
a oko³o 130 milionów jest przewlekle zaka¿onych. S¹dzi siê równie¿, ¿e WZW C jest g³ówn¹ przyczyn¹ raka w¹troby w Europie i USA. W tych regionach œwiata, WZW C jest najczêstszym powodem dokonywania przeszczepów w¹troby.
Do tej pory nie ma szczepionki przeciwko WZW C. Najlepsz¹ metod¹ zapobiegania chorobie
jest przeprowadzanie badania krwi i organów dawców (w Polsce s¹ to procedury standardowe).
Niebagatelne znaczenie ma przestrzeganie zasad w³aœciwego przeprowadzania iniekcji w przychodniach i szpitalach, a tak¿e poddawanie krwi i produktów krwiopochodnych procesom inaktywuj¹cym wirusa.
îród³o: http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=58.
Zachorowania na wirusowe zapalenie w¹troby typu C (WZW C) cechuje obserwowana od
wielu lat zmiennoœæ. W roku 2008 zarejestrowano 266 przypadków zachorowañ, w 2009 r. – 217
przypadków, w 2010 r. – 474 przypadki, a w 2011 r. stwierdzono 374 zachorowania (zapadalnoœæ
22,3/100 tys).
Obserwujmy wiêc tendencjê zwy¿kow¹ zaka¿eñ wirusowym zapaleniem w¹troby typu C.
Z uwagi na zazwyczaj sk¹poobjawowy lub bezobjawowy kliniczny przebieg zaka¿enia wirusem HCV, wykrywalnoœæ przypadków zaka¿enia dotyczy jedynie nielicznych osób choruj¹cych.
Wiadomym jest, ¿e zarejestrowane przypadki zaka¿eñ maj¹ zwi¹zek ze œwiadczeniem us³ug,
w trakcie których dochodzi lub mo¿e dojœæ do naruszenia ci¹g³oœci tkanek. Wskazuje to jednoczeœnie na niedostatek w zakresie nieswoistych dzia³añ podejmowanych dla zapobie¿enia zaka¿eniom (sterylizacja narzêdzi, dezynfekcja pomieszczeñ i urz¹dzeñ, procedury wykonywania zabiegów naruszaj¹cych ci¹g³oœæ tkanek). Z uwagi na brak swoistych metod zapobiegania zaka¿eniom
HCV np. w drodze szczepieñ ochronnych, jedynie dzia³ania nieswoiste, polegaj¹ce na wdra¿aniu
i utrzymywaniu wysokich standardów higieniczno-sanitarnych wykonywania œwiadczeñ medycznych oraz innych zabiegów przebiegaj¹cych z naruszeniem ci¹g³oœci tkanek, mog¹ zapobiec szerzeniu siê zachorowañ na WZW C.
Z przeprowadzonych wywiadów epidemiologicznych mo¿na wywnioskowaæ i¿ zaka¿enia te
mog³y mieæ zwi¹zek z:
– przyjmowaniem narkotyków droga do¿yln¹,
– wykonaniem tatua¿u w nieprofesjonalnych warunkach,
– zabiegami operacyjnymi wykonywanymi kilka lat wczeœniej,
– zabiegami stomatologicznymi wykonywanymi kilka lat wczeœniej,
– transfuzj¹ krwi przed 1993 rokiem.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
305
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Tabela 11.10. Zachorowania na wirusowe zapalenie w¹troby typu C (WZW C) w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ – WZW C
2008
266
2009
217
2010
474
2011
374
Wykres 11.27. Zachorowania na wirusowe zapalenie w¹troby typu C (WZW C) w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.28. Krzywa zachorowañ na wirusowe zapalenie w¹troby typu C (WZW C) w latach 2008–2011
Liczba odnotowanych przypadków zachorowañ
na terenie m.st. Warszawy
306
500
450
400
350
300
250
200
2008
2009
2010
2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.29. Zapadalnoœæ na Wirusowe Zapalenie W¹troby typu C (WZW C) na terenie m.st. Warszawy
w latach 2008–2011
Tabela 11.11. Zaka¿enia mieszane WZW B+C w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ – WZW B+C
2008
5
2009
2
2010
9
2011
7
Wykres 11.30. Zaka¿enia mieszane WZW B+C w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Liczba odnotowanych przypadków zachorowañ
10
9
9
8
7
7
6
5
5
4
3
2
2
1
0
2008
2009
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
2010
2011
307
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.31. Krzywa zaka¿eñ mieszanych WZW B+C w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.32. Zapadalnoœæ na Wirusowe Zapalenie W¹troby B+C (WZW B+C) na terenie m.st. Warszawy
w latach 2008–2011
Liczba zachorowañ na wirusowe zapalenie w¹troby o cechach mieszanych (WZW B+C)
w latach 2008–2011 by³a ró¿na. W 2008 r. zarejestrowano 5 przypadków zachorowañ, tym samym zapadalnoœæ na tê chorobê wœród mieszkañców miasta sto³ecznego Warszawy by³a na poziomie 0,29/100 tys., w kolejnym – 2009 r. przypadków wirusowego zapalenia w¹troby o cechach
mieszanych odnotowano najmniej – jedynie 2 przypadki zachorowania, zapadalnoœæ spad³a do
0,11/100 tys. osób, w 2010 r. wyst¹pi³ wzrost iloœci zarejestrowanych przypadków – 9 zachorowañ, przy zapadalnoœci 0,52/100 tys. , natomiast w 2011 r. stwierdzono 7 przypadków zachorowañ, a zapadalnoœæ kszta³towa³a siê na poziomie 0,4/100 tys. mieszkañców.
308
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
11.7. Neuroinfekcje
11.7.1. Zachorowania na inwazyjn¹ chorobê meningokokow¹
Neisseria meningitidis (dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych) jest jednym z najczêstszych czynników etiologicznych pozaszpitalnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
i posocznicy, okreœlanych wspólnie mianem inwazyjnej choroby meningokokowej (IChM). Zjawisko kolonizacji N. meningitidis u ludzi wystêpuje powszechnie. Bakterie bytuj¹ na b³onie œluzowej nosogardzieli. W okresach nie epidemicznych 5–10% populacji mo¿e byæ skolonizowane
przez meningokoki. Wp³yw na obni¿enie liczby zachorowañ, podobnie jak w ubieg³ych latach,
maj¹: poprawiaj¹cy siê nadzór nad zachorowaniami oraz coraz wiêksza powszechnoœæ szczepieñ, zw³aszcza przeciw meningokokom grupy C, które s¹ zalecane w ramach Programu Szczepieñ Ochronnych. Lekarz pediatra i lekarz rodzinny maj¹ obowi¹zek informowania rodziców/opiekunów dziecka o mo¿liwoœci wykonania takiego szczepienia zalecanego. Szczepionki
skoniugowane przeciwko meningokokom zalecane dla dzieci, m³odzie¿y i osób doros³ych s¹
ogólnie dostêpne.
Ponadto, dla osób podró¿uj¹cych, które udaj¹ siê do krajów o wysokiej zapadalnoœci na Neisseria meningitidis z grupy A, zalecana jest szczepionka polisacharydowa przeciwko grupie A + C,
stosowana u dzieci w wieku powy¿ej dwóch lat i u osób doros³ych.
Zachorowania te przebiegaj¹ pod postaci¹ zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych jak i pod
postaci¹ posocznicy. W ka¿dym przypadku zg³oszenia zachorowania natychmiast uruchamiany
jest czynny nadzór epidemiologiczny, polegaj¹cy na ustaleniu osób z kontaktu z chorym, których
kieruje siê do lekarzy w celu podania chemioprofilaktyki. Ustalany jest równie¿ rodzaj transportu
pacjenta do szpitala w celu poddania karetki lub innego pojazdu procesowi mycia i dezynfekcji.
Tabela 11.12. Zachorowania na Inwazyjn¹ Chorobê meningokow¹ na terenie m.st Warszawy w latach 2008–2011
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ – Inwazyjna Choroba Meningokokowa
2008
11
2009
11
2010
5
2011
12
W latach 2008–2011, nie wystêpowa³y ogniska zachorowañ na IChM, odnotowano natomiast pojedyncze, nie zwi¹zane ze sob¹ przypadki zachorowañ na inwazyjn¹ chorobê meningokokow¹.
Zachorowania te z wyj¹tkiem 2010 r. gdzie odnotowano dwukrotny spadek liczby zaka¿eñ o etiologii N.meningitidis, utrzymuj¹ siê na podobnym poziomie i nie stanowi¹ zagro¿enia epidemicznego dla mieszkañców m.st. Warszawy.
Jednak, zawsze s¹ patogenem, który w przypadku jego zdiagnozowania powoduje natychmiastowe wdro¿enie czynnego nadzoru epidemiologiczny, polegaj¹cego na ustaleniu osób
z kontaktu z chorym, których kieruje siê do lekarzy w celu podania chemioprofilaktyki. Ustalany
jest równie¿ rodzaj transportu pacjenta do szpitala celem poddania karetki lub innego pojazdu
procesowi mycia i dezynfekcji.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
309
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.33. Zachorowania na Inwazyjn¹ Chorobê Meningokow¹ na terenie m.st. Warszawy w latach 2008–2011
Wykres 11.34. Krzywa zachorowañ na Inwazyjn¹ Chorobê Menigokow¹ na terenie m.st. Warszawy w latach 2008–2011
Wykres 11.35. Zapadalnoœæ na Inwazyjn¹ Chorobê Menigokow¹ na terenie m.st. Warszawy w latach 2008–2011
310
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Potencjalny wp³yw na utrzymanie liczby zachorowañ na jednym poziomie maj¹: poprawiaj¹cy
siê nadzór nad zachorowaniami oraz coraz wiêksza powszechnoœæ szczepieñ, zw³aszcza przeciw
meningokokom grupy C, które s¹ zalecane w ramach Programu Szczepieñ Ochronnych. Lekarz
pediatra i lekarz rodzinny maj¹ obowi¹zek informowania rodziców/opiekunów dziecka o mo¿liwoœci wykonania takiego szczepienia zalecanego. Szczepionki skoniugowane przeciwko meningokokom zalecane dla dzieci, m³odzie¿y i osób doros³ych s¹ ogólnie dostêpne. Ponadto, dla osób
podró¿uj¹cych, które udaj¹ siê do krajów o wysokiej zapadalnoœci na Neisseria meningitidis
z grupy A, zalecana jest szczepionka polisacharydowa przeciwko grupie A + C, stosowana u dzieci w wieku powy¿ej dwóch lat i u osób doros³ych.
11.7.2. Streptococcus pyogenes
Streptococcus pyogenes (paciorkowiec ropny) to Gram – dodatni ziarniak nale¿¹cy do paciorkowców â-hemolizuj¹cych grupy A. Szacuje siê, ¿e oko³o 5–15% zdrowych osób jest nosicielami
tej bakterii, bytuj¹cym zazwyczaj w zatokach i gardle. Jako sk³adnik mikroflory dróg oddechowych S.pyogenes mo¿e powodowaæ zaka¿enia w przypadku obni¿onej odpornoœci organizmu
cz³owieka, wystêpuje równie¿ jako powik³anie choroby wirusowej, bakteryjnej.
Najczêœciej wystêpuj¹c¹ chorob¹ o etiologii Streptococcus pyogenes jest Ró¿a, odnotowuje
siê równie¿ pojedyncze przypadki wstrz¹su toksycznego, gor¹czki po³ogowej i innych okreœlonych i nieokreœlonych zaka¿eñ spowodowanych tym patogenem.
Tabela 11.13. Zachorowania wywo³ane przez Streptococcus pyogenes latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ – Streptococcus pyogenes
2008
151
2009
95
2010
192
2011
241
Wykres 11.36. Zachorowania wywo³ane przez Streptococcus pyogenes latach 2008–2011 na terenie m.st Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
311
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.37. Krzywa zachorowañ wywo³anych przez Streptococcus pyogenes latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.38. Zapadalnoœæ na choroby wywo³ane Streptococus pyogenes na terenie m.st. Warszawy
w latach 2008–2011
Analiza zg³oszonych przypadków pozwala twierdziæ, ¿e odnotowuje siê wzrost zachorowañ
o etiologii Streptococus pyogenes na nadzorowanym terenie.
11.7.3. Streptococcus pneumoniae
Zaka¿enia wywo³ywane przez Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia p³uc, pneumokok), s¹ najczêstsz¹ przyczyn¹ pozaszpitalnego zapalenia p³uc o etiologii bakteryjnej u doros³ych.
Do chorób inwazyjnych wywo³ywanych przez pneumokoki nale¿¹ m.in. zapalenie p³uc z bakteriemi¹, posocznica i zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR), okreœlane mianem inwazyjnej
choroby pneumokokowej (IChP). Drobnoustroje te mog¹ odpowiadaæ równie¿ za ³agodniejsze
postaci zaka¿eñ, które wystêpuj¹ nieporównywalnie czêœciej ni¿ IChP: zapalenie ucha œrodkowego, zatok, oskrzeli czy zapalenie p³uc przebiegaj¹ce bez bakteriemii.
312
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
W 2008 r. do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej zg³oszono ogó³em 10 zachorowañ wywo³anych tym patogenez (zapadalnoœæ 1,75/100 tys.). W porównaniu do 2009 r., kiedy
ogó³em zg³oszono 18 zachorowañ (zapadalnoœæ na poziomie 1,04/100 tys.), obserwujemy tendencjê zwy¿kow¹. Zapadalnoœæ w 2010 r. wynosi³a 1,16/100 tys., odnotowano 20 przypadków zachorowañ, natomiast w 2011 r. – 1,49/100 tys. mieszkañców, kiedy to odnotowano 25 przypadków zachorowañ wywo³anych przez Streptococcus pneumoniae.
Tabela 11.14. Zachorowania wywo³ane przez Streptococcus pneumoniae latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ – Streptococcus Pneumoniae
2008
10
2009
18
2010
20
2011
25
Wykres 11.39. Zachorowania wywo³ane przez Streptococcus pneumoniae latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.40. Krzywa zachorowañ wywo³anych przez Streptococcus pneumoniae latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
313
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.41. Zapadalnoœæ na choroby wywo³ane Streptococcus Pneumoniae na terenie m.st. Warszawy
w latach 2008–2011
Analiza zg³oszonych przypadków pozwala twierdziæ, ¿e odnotowuje siê wzrost zachorowañ
o etiologii Streptococcus pneumoniae na nadzorowanym terenie.
11.4.4. Haemophilus influenzae
Haemophilus influenzae typu B (Hib) jest bakteri¹ mog¹c¹ powodowaæ ciê¿kie zapalenie p³uc,
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, posocznice (sepsê), a tak¿e inne inwazyjne choroby,
w tym zapalenie nag³oœni, zapalenie skóry, stawów.
Hib wystêpuje na ca³ym œwiecie. Choruj¹ g³ównie dzieci w wieku do 5 lat z uwagi na ³atwoœæ
przenoszenia siê bakterii miêdzy nimi. Okres wylêgania choroby wynosi najprawdopodobniej
oko³o 2–4 dni od momentu kontaktu z wirusem. Choroba szerzy siê drog¹ kropelkow¹ lub poprzez bezpoœredni kontakt z wydzielin¹ dróg oddechowych chorego. îród³em zaka¿enia s¹ osoby chore oraz nosiciele tego drobnoustroju (osoby, które pomimo i¿ s¹ zaka¿one nie choruj¹, ale
stanowi¹ Ÿród³o zaka¿enia dla innych).
Bakterie bytuj¹ w nosogardzieli nosiciela, sk¹d ³atwo przenosz¹ siê na inne osoby w trakcie np.
spo¿ywania wspólnych posi³ków, u¿ywania wspólnych sztuæców, picia napojów z jednej butelki,
przebywania przez d³ugi czas w grupie, w zamkniêtych, nie wietrzonych pomieszczeniach.
Najskuteczniejsz¹ metod¹ zapobiegania zaka¿eniom wywo³anym Hib s¹ szczepienia ochronne. W Polsce, zgodnie z Programem Szczepieñ Ochronnych, szczepienia ochronne przeciwko
Haemophilus influenzae s¹ obowi¹zkowe dla dzieci w 1. i 2. r.¿.
îród³o: http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=24.
Sytuacja epidemiologiczna dotycz¹ca zachorowañ wywo³anych przez Haemophilus influenzae w okresie 2008–2011 jest sta³a, z wyj¹tkiem 2009 r., w którym przypadki zachorowañ nie
wyst¹pi³y.
W 2008, 2010 oraz 2011 r. do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej wp³ynê³y informacje o 3 potwierdzonych przypadkach zachorowañ wywo³anych przez Haemophilus influenzae,
tym samym zapadalnoœæ na choroby wywo³ane t¹ bakteri¹ kszta³towa³a siê na poziomie 0,17/100
tys. mieszkañców Warszawy.
314
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Tabela 11.15. Zachorowania wywo³ane przez Haemophilus influenzae
na terenie m.st. Warszawy w latach 2008–2011
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ – Haemophilus influenzae
2008
3
2009
0
2010
3
2011
3
Wykres 11.42. Zachorowania wywo³ane przez Haemophilus influenzae na terenie m.st. Warszawy w latach 2008–2011
Wykres 11.43. Krzywa zachorowañ wywo³anych przez Haemophilus influenzae na terenie m.st. Warszawy
w latach 2008–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
315
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.44. Zapadalnoœæ na choroby wywo³ane Haemophilus influenzae na terenie m.st. Warszawy
w latach 2008–2011
11.8. Krztusiec
Krztusiec jest ostr¹ chorob¹ dróg oddechowych, g³ównie wieku dzieciêcego, wywo³ywan¹
przez bakterie Bordetella pertussis. Charakterystycznym objawem choroby jest d³ugotrwale
utrzymuj¹cy siê napadowy kaszel z wydzieleniem lepkiej plwociny.
Jedynym Ÿród³em zaka¿enia jest chory cz³owiek. Zaka¿enie nastêpuje drog¹ powietrzno-kropelkow¹. Pierwszy okres choroby trwa do 2 tygodni i charakteryzuje siê takimi objawami jak
nie¿yt nosa, spojówek, gard³a i oskrzeli. Ostry nie¿yt dróg oddechowych nastêpuje na skutek wnikania bakterii do komórek b³on œluzowych i ich toksycznego dzia³ania. Narastaj¹ce dzia³anie toksyn powoduje przejœcie do kolejnej fazy choroby z charakterystycznym napadowym kaszlem,
objawami dusznoœci, wykrztuszaniem œluzu i wymiotami. U dzieci poni¿ej 6 miesi¹ca ¿ycia zamiast napadowego kaszlu mo¿e wyst¹piæ bezdech, utrata przytomnoœci z powodu braku tlenu,
a bez podjêcia skutecznego leczenia mo¿e nast¹piæ zgon. U chorych dzieci mog¹ równie¿
wyst¹piæ powik³ania np.: ropne zapalenie p³uc, zapalenie ucha œrodkowego, trwa³e uszkodzenie
mózgu, utrata wagi cia³a. Podanie odpowiednich antybiotyków zmniejsza ryzyko wyst¹pienia
tych dolegliwoœci, zw³aszcza jeœli leczenie rozpocznie siê jak najwczeœniej od wyst¹pienia objawów.
Zwalczanie choroby polega na jej wczesnym rozpoznaniu i wdro¿eniu stosownego leczenia.
Niemowlêta powinny byæ leczone w szpitalu.
Dostêpne s¹ skuteczne preparaty szczepionkowe przeciwko krztuœcowi. Wra¿liwoœæ na zaka¿enia osób nieuodpornionych za pomoc¹ szczepieñ ochronnych jest powszechna. Przebycie
krztuœca pozostawia d³ugotrwa³¹ odpornoœæ organizmu, ale powtórne zachorowanie jest mo¿liwe. W Polsce zgodnie z Programem Szczepieñ Ochronnych szczepienia przeciwko krztuœcowi
dzieci s¹ obowi¹zkowe.
îród³o : http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=31.
316
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
W 2008 r. zarejestrowano 154 przypadków krztuœca, zapadalnoœæ w tym okresie wynosi³a
9,0/100 tys. W kolejnym roku obserwowany jest niemal dwukrotny spadek zachorowañ w porównaniu do roku ubieg³ego. W 2009 r. wyst¹pi³y 64 przypadki krztuœca, a zapadalnoœæ w tym
czasie wynosi³a 3,73/100 tys. W 2010 r. sytuacja epidemiologiczna krztuœca by³a podobna,
wyst¹pi³o 59 zachorowañ, a zapadalnoœæ wynios³a 3,42/100 tys., natomiast w 2011 r. odnotowano wzrost iloœci przypadków krztuœca, wyst¹pi³o ich 114 na terenie Warszawy, co daje zapadalnoœæ wœród mieszkañców szacowan¹ na poziomie 6,67/100 tys.
Tabela 11.16. Zachorowania na krztusiec latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ – Krztusiec
2008
154
2009
64
2010
59
2011
114
Wykres 11.45. Zachorowania na krztusiec latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Analiza zg³oszonych przypadków pozwala twierdziæ, ¿e odnotowuje siê wzrost zachorowañ
o etiologii Bordetella pertussis na nadzorowanym terenie. Zmiana sytuacji epidemiologicznej
w przypadku krztuœca nadal przybiera tendencje wzrostowe. W 2012 r., zarejestrowano 249 przypadków, co daje zapadalnoœæ 15,09/100 tys.mieszkañców m.st. Warszawy.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
317
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.46. Krzywa zachorowañ na krztusiec w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Liczba odnotowanych przypadków zachorowañ
160
140
120
100
80
60
40
2008
2009
2010
2011
Wykres 11.47. Zapadalnoœæ na krztusiec w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
11.9. Borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu
11.9.1. Borelioza
Borelioza z Lyme jest chorob¹ zakaŸn¹, wywo³an¹ przez bakterie – Borrelia burgdorferi. Jest to
najczêœciej wystêpuj¹ca choroba przenoszona przez kleszcze w Ameryce Pó³nocnej, w Europie
i Azji.
Do zaka¿enie cz³owieka dochodzi na skutek uk³ucia przez zaka¿onego kleszcza. Jest on przenosicielem (wektorem) zarazka – pobieraj¹c krew zaka¿onego zwierzêcia, g³ównie drobnych gryzoni, zwierz¹t dzikich i ptaków, sam ulega zaka¿eniu, a nastêpnie ¿eruj¹c, przekazuje krêtki swojemu
¿ywicielowi – np. cz³owiekowi.
318
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Po 7–10 dniach od uk³ucia przez zaka¿onego kleszcza pojawia siê w tym miejscu zmiana skórna, która nastêpnie (w okresie nawet do kilku tygodni) powiêksza siê, tworz¹c czerwon¹ lub sinoczerwon¹ plamê – tzw. rumieñ wêdruj¹cy. Miejscowej zmianie skórnej towarzysz¹ czêsto objawy
uogólnione, takie jak: zmêczenie, ból miêœni, gor¹czka, ból g³owy, sztywnoœæ karku. Brak rozpoczêcia leczenia mo¿e prowadziæ w konsekwencji do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych oraz
mózgu, zapalenia nerwów, zapalenia stawów lub zaburzenia rytmu pracy serca.
Leczenie obejmuje podawanie antybiotyków przez min. 3–4 tygodnie.
Przebycie zaka¿enia nie daje trwa³ej odpornoœci i nie chroni przed ponownym zaka¿eniem. Nie
ma dostêpnej szczepionki przeciwko tej chorobie. G³ówn¹ metod¹ jej zapobiegania jest:
– noszenie odpowiedniej odzie¿y w miejscach, gdzie istnieje ryzyko wystêpowania kleszczy
(lasy, pola etc.) zakrywaj¹cej jak najwiêcej czêœci cia³a (d³ugie spodnie, koszule z d³ugimi rêkawami, nakrycie g³owy etc.),
– stosowanie œrodków odstraszaj¹cych kleszcze,
– po wizycie w lesie lub innym miejscu bytowania kleszczy dok³adne obejrzenie ca³ego cia³a.
Nale¿y równie¿ pamiêtaæ, i¿ kleszcze bêd¹ce wektorami krêtków Borrelia burgdorferi mog¹
jednoczeœnie przenosiæ inne zarazki chorobotwórcze dla cz³owieka.
îród³o: http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=8.
W 2008 r. zdiagnozowano 153 przypadki boreliozy, tym samym zapadalnoœæ na t¹ chorobê
by³a na poziomie 8,94/100 tys. mieszkañców, w kolejnych latach nast¹pi³ wzrost zachorowañ.
W 2009 r. borelioza wyst¹pi³a u 175 osób, daj¹c zapadalnoœæ 10,9/100 tys., w 2010 r. wyst¹pi³o
251 przypadków boreliozy, zapadalnoœæ wynosi³a 14,56/100 tys. W 2011 r. wyst¹pi³o wiêcej zachorowañ na boreliozê ni¿ w 2008 r., ale mniej ni¿ w poprzednim 2010 r.
Do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w 2011 r. wp³ynê³o 196 zg³oszeñ przypadków zachorowañ, a zapadalnoœæ wynosi³a 11,47/100 tys. osób. Wszystkie zarejestrowane przypadki przebiega³y z objawami charakterystycznymi dla boreliozy, ale o ró¿nym stopniu nasilenia.
Zaka¿enia zosta³y potwierdzone badaniami serologicznymi.
Ze wzglêdu na niespecyficzne i rozci¹gniête w czasie objawy, wiele przypadków mo¿e byæ
zg³aszanych ze znacznym opóŸnieniem. Przeciwko Chorobie z Lyme nie ma szczepionki, co potêguje problem i uniemo¿liwia szybkie jego opanowanie. Wa¿ne jest równie¿ wczesne rozpoznanie
i skuteczne leczenie w pocz¹tkowej fazie choroby. Dlatego te¿ potrzebna jest dalsza i coraz skuteczniejsza wspó³praca organów Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej i lekarzy w zakresie diagnostyki
i edukacji spo³eczeñstwa na temat nieswoistych metod zapobiegania zaka¿eniom.
Niewielki spadek zapadalnoœci na tê chorobê w ostatnim roku zapewne wi¹¿e siê z coraz
wiêksz¹ œwiadomoœci¹ spo³eczn¹ dotycz¹c¹ choroby oraz dostêpnoœci¹ na rynku œrodków
ochrony tzw. repelentów.
Tabela 11.17. Zachorowania na boreliozê latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ – Borelioza
2008
153
2009
175
2010
251
2011
196
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
319
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.48. Zachorowania na boreliozê latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.49. Krzywa zachorowañ na boreliozê latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.50. Zapadalnoœæ na boreliozê latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
320
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
11.9.2. Kleszczowe zapalenie mózgu
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) to wirusowa choroba oœrodkowego uk³adu nerwowego
przenoszona przez kleszcze. Czynnikiem etiologicznym s¹ wirusy z rodziny Flaviviridae. Najwiêcej
zachorowañ obserwuje siê w okresie od kwietnia do listopada, w wielu regionach Azji i Europy,
g³ównie w Austrii, Czechach, Estonii, Niemczech, Polsce, Rosji, S³owenii, Szwecji, Szwajcarii, na
Litwie, £otwie i Wêgrzech.
Wirus wystêpuje g³ównie u zwierz¹t (gryzonie, zwierzyna leœna, ptaki wêdrowne), a jego przenosicielami (wektorami) s¹ kleszcze. Do zaka¿enia cz³owieka dochodzi na skutek uk³ucia przez zaka¿onego kleszcza – podczas ssania krwi wprowadza on œlinê zawieraj¹c¹ namno¿one w jego organizmie wirusy.
Do zaka¿enia mo¿e dojœæ równie¿ na skutek picia mleka zaka¿onych kóz, owiec i krów.
Wiêkszoœæ przypadków zaka¿eñ wirusem kleszczowego zapalenia mózgu przebiega bezobjawowo. W pozosta³ych przypadkach w okresie 7–14 dni od uk³ucia przez kleszcza lub 3–4 dni po
spo¿yciu mleka zaka¿onych zwierz¹t gospodarskich, w pierwszej fazie choroby mog¹ wyst¹piæ
objawy uogólnione, takie jak: gor¹czka, uczucie zmêczenia, nudnoœci, ból g³owy i miêœni. Objawy
te utrzymuj¹ siê zazwyczaj kilka dni i w wiêkszoœci przypadków choroba koñczy siê wyzdrowieniem. Niekiedy po trwaj¹cym od 1 do 20 dni okresie utajenia dochodzi do rozwiniêcia drugiej fazy
choroby, w której obserwujemy objawy zwi¹zane z zapaleniem opon mózgowych i mózgu, takie
jak: gor¹czka, narastaj¹ce bóle g³owy, sztywnoœæ karku, zaburzenia œwiadomoœci, pora¿enia nerwów czaszkowych, zaburzenia koordynacji, pora¿enia koñczyn górnych i dolnych. Mo¿e
wyst¹piæ pora¿enie miêœni oddechowych. Konieczna jest wtedy hospitalizacja. Choroba rzadko
ma przebieg œmiertelny.
W leczeniu kleszczowego zapalenia mózgu brak jest specyficznej terapii. Leczenie zmierza jedynie do ³agodzenia objawów np. obni¿ania gor¹czki, ³agodzenia bólu itp.
Jedynym sposobem umo¿liwiaj¹cym unikniêcie przykrych skutków choroby jest jej zapobieganie.
W tym celu konieczne jest stosowanie kilku prostych zasad:
– noszenie odpowiedniej odzie¿y w miejscach, gdzie istnieje ryzyko wystêpowania kleszczy
(lasy, pola etc.) zakrywaj¹cej jak najwiêcej czêœci cia³a (d³ugie spodnie, koszule z d³ugimi rêkawami, nakrycie g³owy etc.),
– stosowanie œrodków odstraszaj¹cych kleszcze,
– unikanie spo¿ywania niepasteryzowanego mleka,
– po wizycie w lesie lub innym miejscu bytowania kleszczy dok³adne obejrzenie ca³ego cia³a.
Stosowanie wymienionych zasad zmniejsza prawdopodobieñstwo uk¹szenia i zaka¿enia, jednak najpewniejszym sposobem zabezpieczenia siê jest szczepienie ochronne zalecane szczególnie osobom przebywaj¹cym na terenach o nasilonym wystêpowaniu tej choroby, tj.:
– ludziom zatrudnionym przy eksploatacji lasu,
– stacjonuj¹cemu wojsku,
– funkcjonariuszom stra¿y po¿arnej i granicznej,
– rolnikom,
– m³odzie¿y odbywaj¹cej praktyki w miejscach nara¿enia
– turystom i uczestnikom obozów i kolonii.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
321
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Decyzjê o szczepieniu nale¿y ka¿dorazowo skonsultowaæ z lekarzem. Nale¿y tak¿e pamiêtaæ,
¿e szczepienie to nie chroni przed innymi chorobami odkleszczowymi, takimi jak np. borelioza.
îród³o: http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=30.
Tabela 11.18. Zachorowania na kleszczowe zapalenie mózgu latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ – Kleszczowe zapalenie mózgu
2008
3
2009
6
2010
6
2011
5
Wykres 11.51. Zachorowania na kleszczowe zapalenie mózgu latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.52. Krzywa zachorowañ na kleszczowe zapalenie mózgu latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
322
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.53. Zapadalnoœæ na kleszczowe zapalenie mózgu latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
11.10. Choroby wieku dzieciêcego
11.10.1. Odra
Odra jest jedn¹ z najbardziej zaraŸliwych chorób wirusowych, wywo³ywan¹ przez paramyxowirusy. Prawie wszystkie nie uodpornione dzieci, nara¿one na kontakt z wirusem, ulegaj¹ zaka¿eniu. Choroba ta nie wystêpuje u zwierz¹t.
Wysoce zaraŸliwy wirus odry rozprzestrzenia siê podczas kaszlu lub kichania, przez bliski lub
bezpoœredni kontakt z wydzielinami z nosa i gard³a osoby zaka¿onej.
Odra objawia siê m.in. gor¹czk¹, katarem, kaszlem, zapaleniem spojówek, plamkami po wewnêtrznej stronie policzków i na jêzyku, wysypk¹, która z twarzy i karku zstêpuje na tu³ów, rêce
i nogi.
Du¿e znaczenie w zapobieganiu odrze maj¹ szczepienia – wp³ywaj¹ one zarówno na ograniczenie liczby zachorowañ i zgonów z powodu tej choroby na œwiecie.
W Polsce szczepienia ochronne p/odrze s¹ obowi¹zkowe od 1975 r.
îród³o : http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=66.
11.10.2. Nagminne zapelenie przyusznic (œwinka)
Œwinka jest ostr¹ chorob¹ wieku dzieciêcego, wywo³ywan¹ przez wirus z rodziny Paramyxoviridae. Wystêpuje on endemicznie w wielu krajach œwiata. Ludzie s¹ jedynym rezerwuarem wirusa, który przenosi siê z cz³owieka na cz³owieka przez bezpoœredni kontakt, drog¹ kropelkow¹,
czasem przez przedmioty zanieczyszczone œlin¹ osób chorych. Osoba zaka¿ona mo¿e zaka¿aæ
inne osoby przez okres 3 dni przed wyst¹pieniem objawów do oko³o 9 dni po ich ust¹pieniu.
Okres inkubacji trwa œrednio 16–18 dni. Po nim pojawiaj¹ siê objawy w tym g³ównie bolesne,
jedno lub dwustronne powiêkszenie œlinianek przyusznych (znajduj¹cych siê na policzku, na wysokoœci ¿uchwy, obok ucha). Mog¹ wyst¹piæ równie¿ objawy ogólne, w tym gor¹czka, bóle miêœni, pogorszenie samopoczucia, zmniejszenie apetytu. W 30% przypadków œwinka przebiega bezobjawowo.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
323
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Œwince mog¹ towarzyszyæ równie¿ powik³ania, w tym m.in. zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie j¹der (jedno- lub dwustronne), prowadz¹ce nawet do niep³odnoœci,
zapalenie jajników, zapalenie sutków, g³uchota.
Œwinka jest chorob¹, której mo¿na skutecznie zapobiegaæ poprzez szczepienia.
îród³o: http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=49.
11.10.3. Ró¿yczka
Ró¿yczka jest chorob¹ wirusow¹. Wirus z rodziny Togaviridae przenosi siê z cz³owieka na
cz³owieka drog¹ kropelkow¹ lub przez kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi wydzielin¹
z gard³a, krwi¹, moczem, ka³em. Cz³owiek jest jedynym rezerwuarem wirusa.
Ró¿yczka jest charakterystyczn¹ chorob¹ wieku dzieciêcego i wówczas przebiega stosunkowo
³agodnie. W przypadku, jednak gdy do zaka¿enia dojdzie u kobiet w ci¹¿y, mo¿e to doprowadziæ
do powa¿nych zaburzeñ w rozwoju p³odu.
Cz³owiek chory jest zakaŸny dla innych osób w okresie 7 dni przed pojawieniem siê wysypki
do 5–8 dni po jej ust¹pieniu.
Po okresie inkubacji, trwaj¹cym oko³o 2–3 tygodnie, dochodzi do powiêkszenia wêz³ów ch³onnych, pogorszenia samopoczucia, wysypki, zapalenia gard³a, zapalenia spojówek. Czasem wystêpuje gor¹czka. Wysypka najpierw pojawia siê na twarzy i szyi, nastêpnie rozprzestrzenia siê na
tu³ów i koñczyny. Ustêpuje po oko³o 3 dniach. Na oko³o dobê przed wyst¹pieniem wysypki, dochodzi do powiêkszenia wêz³ów ch³onnych za uszami, w tylnej czêœci szyi i karku. Wêz³y ch³onne
staj¹ siê bolesne. Oko³o 20-50% zaka¿eñ wirusem ró¿yczki przebiega bezobjawowo. Niekiedy
mog¹ wyst¹piæ objawy wskazuj¹ce na zapalenie stawów (g³ównie drobnych stawów d³oni i kolan) oraz innych powik³añ wynikaj¹cych z zapalenia mózgu, j¹der, zmian skórnych.
NajgroŸniejsze konsekwencje ró¿yczka powoduje u kobiet, gdy do zaka¿enia dojdzie w pierwszych 3 miesi¹cach ci¹¿y. Wirus mo¿e atakowaæ wszystkie narz¹dy rozwijaj¹cego siê p³odu, powoduj¹c jego œmieræ lub ciê¿kie zaburzenia rozwoju. Niemowlêta zaka¿one wirusem ró¿yczki
podczas ci¹¿y mog¹ byæ zakaŸne przez rok lub nawet d³u¿ej.
Ró¿yczka – jako jednostka chorobowa wyst¹pi³a w roku sprawozdawczym u 38 osób,
w dwóch przypadkach jako przypadek potwierdzony laboratoryjnie, w 36 zarejestrowana jako
przypadki mo¿liwe.
îród³o: http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=47.
Od koñca 2003 r. prowadzono równie¿ obowi¹zkowe, powszechne szczepienia przeciw odrze,
œwince i ró¿yczce z u¿yciem szczepionki trójwalentnej (MMR), wykonywane u dzieci w 13–15 miesi¹cu ¿ycia, a od 2005 r. równie¿ szczepienia przypominaj¹ce w 12. r.¿. z u¿yciem szczepionki trójwalentnej (MMR), które obecnie s¹ wykonywane w 10. r.¿.
11.10.4. Ospa wietrzna
Ospa wietrzna wystêpuje zwykle u dzieci. Na ogó³ stwierdza siê u nich ³agodne objawy kliniczne takie jak brak ³aknienia, ból g³owy, os³abienie, niewysoka gor¹czka. Wysypka pojawia siê stopniowo i przechodzi od fazy plam do pêcherzyków, krost i krótko utrzymuj¹cych siê blizn. Wysypka
wystêpuje na ca³ym ciele, choæ pocz¹tkowo pojawia siê na tu³owiu. Wysypce towarzyszy silny
324
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
œwi¹d. Dodatkowo mo¿e te¿ wyst¹piæ powiêkszenie wêz³ów ch³onnych potylicznych i karkowych.
Przebieg ospy wietrznej najczêœciej ³agodny u dzieci – u m³odzie¿y i doros³ych mo¿e charakteryzowaæ siê znacznym nasileniem objawów. Ryzyko wyst¹pienia powik³añ po zachorowaniu (np.
wtórne zaka¿enia bakteryjne skóry, bakteryjne zapalenie p³uc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie serca itp.) wzrasta wraz z wiekiem.
Wirus wywo³uj¹cy ospê wietrzn¹ szerzy siê drog¹ kropelkow¹, przez kontakt bezpoœredni i poœrednio przez kontakt z przedmiotami œwie¿o zanieczyszczonymi wydzielin¹ z pêcherzyków od
chorej osoby.
Ospa wietrzna charakteryzuje siê wysok¹ zaraŸliwoœci¹. Wiêkszoœæ ludzi choruje w dzieciñstwie, a poniewa¿ zachorowanie pozostawia trwa³¹ odpornoœæ, doroœli s¹ odporni na tê chorobê i
powtórne zachorowania na ospê nale¿¹ do rzadkoœci.
îród³o: http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=43.
D³ugofalowy proces obserwacji iloœci zachorowañ daje obraz cyklicznoœci wystêpowania epidemicznych wzrostów zachorowañ co kilka lat.
Analiza wystêpowania zachorowañ na choroby wieku dzieciêcego wysnuwa wniosek, ¿e najwiêcej zachorowañ wystêpuje w I i II kwartale roku, co charakterystyczne jest dla schorzeñ o etiologii wirusowej.
Tabela 11.19. Liczba zachorowañ na odrê, œwinkê, ró¿yczkê i ospê wietrzn¹ w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Odra/
Œwinka
Ró¿yczka
Ospa wietrzna
Rok
liczba zachorowañ
2008
1
50
73
3927
2009
3
59
52
2809
2010
0
74
23
5106
2011
9
62
53
5050
Tabela 11.20. Zapadalnoœæ na odrê, œwinkê, ró¿yczkê i ospê wietrzn¹ w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Odra
Œwinka
Ró¿yczka
Ospa wietrzna
Rok
zapadalnoϾ
2008
0,05
2,29
4,26
229,67
2009
0,52
3,62
3,10
295,58
2010
0
4,30
1,33
296,79
2011
0,17
3,44
3,03
163,84
Analiza wystêpowania chorób wieku dzieciêcego, pozwala na stwierdzenie, ¿e najczêœciej wystêpuj¹c¹ chorob¹ wœród dzieci jest ospa wietrzna. Najmniejsza liczba zachorowañ wœród chorób
wieku dzieciêcego stanowi¹ zachorowania na odrê.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
325
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.54. Liczba zachorowañ na odrê, œwinkê, ró¿yczkê i ospê wietrzn¹ w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.55. Krzywa zachorowañ na odrê, œwinkê, ró¿yczkê i ospê wietrzn¹ w latach 2008–2011
na terenie m.st. Warszawy
Liczba odnotowanych przypadków zachorowañ
5000
4000
Odra
Œwinka
Ospa wietrzna
2000
1000
0
326
Ró¿yczka
3000
2008
2009
2010
2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
11.10.5. P³onnica (szkarlatyna)
Szkarlatyna jest ostr¹ chorob¹ zakaŸn¹ wywo³an¹ przez paciorkowca a-hemolizuj¹cego z grupy A. îród³em zaka¿enia jest cz³owiek chory na zaka¿enie paciorkowcowe, ozdrowieniec lub nosiciel paciorkowca. Osoba doros³a która choruje na anginê paciorkowcow¹ mo¿e byæ Ÿród³em
zaka¿enia dla dziecka. Zaka¿enie jest przekazywane na drodze kropelkowej. Wrotami zaka¿enia s¹
b³ony œluzowe gard³a b¹dŸ Ÿ uszkodzona skóra (w przypadku p³onicy przyrannej, jako nadka¿enie). W obrazie klinicznym choroba objawia siê zmianami zapalnymi, g³ównie na b³onie œluzowej
gard³a – angina, gor¹czka, wymioty, a tak¿e drobnoplamista szkar³atna wysypka. Laboratoryjnymi kryteriami rozpoznania p³onicy s¹ testy na wykrycie antygenów.
îród³o: http://www.szkarlatyna.com.pl/.
W 2008 r. zarejestrowano 403 przypadki zachorowañ rozpoznanych jako szkarlatyna (p³onica),
tym samym zapadalnoœæ kszta³towa³a siê na poziomie 23,59/100 tys. osób, w kolejnych latach
odnotowywano stopniowy wzrost iloœci przypadków szkarlatyny. W 2009 r. wyst¹pi³o 670 przypadków, co da³o zapadalnoœæ na poziomie 39,07/100 tys. osób. W kolejnym 2010 r. zapadalnoœæ
na szkarlatynê kszta³towa³a siê na poziomie 53,94/10 tys., wyst¹pi³o 928 przypadków. W 2011 r.
na terenie miasta sto³ecznego Warszawy wyst¹pi³o 1129 przypadków szkarlatyny, co da³o zapadalnoœæ na poziomie 66,08/100 tys. mieszkañców.
Tabela 11.21. Zachorowania na szkarlatynê latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Rok
Liczba zg³oszonych zachorowañ – P³onica
2008
403
2009
670
2010
928
2011
1129
Wykres 11.56. Zachorowania na szkarlatynê latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Liczba odnotowanych przypadków zachorowañ
1200
1129
1000
928
800
670
600
403
400
200
0
2008
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
2009
2010
2011
327
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.57. Krzywa zachorowañ na szkarlatynê w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Wykres 11.58. Zapadalnoœæ na szkarlatynê w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Analiza przypadków zachorowañ na szkarlatynê w latach 2008–2011 wykazuje tendencje zwy¿kowe.
11.11. Grypa
Zgodnie z oœwiadczeniem Dyrektora Generalnego WHO z dnia 10 sierpnia 2010 r., którego
skutkiem by³o og³oszenie zakoñczenia pandemii grypy i przejœciem w okres postpandemiczny,
szczep wirusa nale¿¹cy do podtypu A H1N1 v jest kwalifikowany jako szczep grypy sezonowej.
Wejœcie w tê fazê postpandemiczn¹ umotywowane by³o ocen¹ sytuacji epidemiologicznej
opartej na danych z raportów o sytuacji grypy w krajach obecnie bêd¹cych w sezonie epidemicznym tej choroby oraz doœwiadczeniami z wczeœniejszych pandemii. Dane kliniczne i epidemiolo-
328
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
giczne wskazuj¹, ¿e grypa wywo³ana nowym szczepem mia³a zazwyczaj przebieg ³agodny i samoograniczaj¹cy.
Rejestracja przypadków grypy w meldunkach sporz¹dzanych przez Powiatow¹ Stacjê Sanitarno-Epidemiologiczn¹, odbywa siê tylko w przypadku laboratoryjnego jej potwierdzenia metod¹ PCR.
Tabela 11.22. Zachorowania na grypê latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
(tylko przypadki potwierdzone laboratoryjnie)
Rok
Grypa
2008
*
2009
277
2010
30
2011
130
Wykres 11.59. Zachorowania na grypê w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
Liczba odnotowanych przypadków zachorowañ
(tylko przypadki potwierdzone laboratoryjnie)
300
277
250
200
130
150
100
30
50
0
*
2008
2009
2010
2011
Wykres 11.60. Krzywa zachorowañ na grypê w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
(tylko przypadki potwierdzone laboratoryjnie)
* Brak danych.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
329
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wykres 11.61. Zapadalnoœæ na grypê w latach 2008–2011 na terenie m.st. Warszawy
(tylko przypadki potwierdzone laboratoryjnie)
* Brak danych.
Zapadalnoœæ na grypê, po du¿ym skoku zachorowañ na w 2009 r., znacznej obni¿ce iloœci zachorowañ w 2010 r., nadal przybiera tendencje wzrostowe.
11.12. Stycznoœæ i nara¿enie na wœciekliznê
Przyczyn¹ wœcieklizny jest wirus (z rodzaju Lyssavirus). Jest to zoonoza, czyli choroba, która
przenosi siê ze zwierz¹t na cz³owieka. G³ównym rezerwuarem wirusa s¹ zwierzêta dzikie i domowe (tj. psy, wilki, lisy, kojoty, psy dingo, nietoperze, ale tak¿e wiewiórki, sarny, koty). Wirus przenoszony jest ze œlin¹ chorego zwierzêcia. Do zaka¿enia cz³owieka dochodzi poprzez ugryzienie
przez zwierzê lub bezpoœredni kontakt (zwykle œluzówek, uszkodzonej skóry) ze œlin¹ zaka¿onych
zwierz¹t. Po okresie inkubacji trwaj¹cym 3–8 tygodni (lub d³u¿ej) pojawiaj¹ siê niespecyficzne objawy, tj. bóle g³owy, gor¹czka, nudnoœci, niepokój, podniecenie, obrzmienie skóry wokó³ miejsca
ugryzienia. Nastêpnie pojawiaj¹ siê pora¿enia miêœni i œpi¹czka. Charakterystycznym objawem
wœcieklizny u cz³owieka jest wodowstrêt i œwiat³owstrêt. Jednak w chwili pojawienia siê objawów
zwykle jest ju¿ zbyt póŸno na pomoc. Dlatego tak wa¿ne jest jak najwczeœniejsze poinformowanie
lekarza o fakcie pok¹sania, oplucia lub zadrapania przez zwierzê, co do którego nie ma pewnoœci,
¿e nie jest zaka¿one wirusem lub chore.
îród³o : http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=55.
Obserwowany w ostatnich latach brak zachorowañ na wœciekliznê u ludzi oraz masowo prowadzone szczepienia dzikich zwierz¹t nie zmieniaj¹ faktu, i¿ liczba osób nara¿onych na zaka¿enie
wirusem wœcieklizny mo¿e wci¹¿ byæ wysoka. Wzrost liczby osób wymagaj¹cych zastosowania
swoistej profilaktyki podyktowany jest w du¿ej mierze wzrostem liczby przypadków zachorowañ
na wœciekliznê wœród zwierz¹t, dzikich i domowych. Zdecydowana wiêkszoœæ osób zosta³a zaszczepiona z powodu braku mo¿liwoœci wykluczenia choroby u zwierzêcia, lub braku mo¿liwoœci
330
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
poddania zwierzêcia obserwacji weterynaryjnej. Jak wynika z opracowywanych wywiadów
epidemiologicznych najczêœciej podejmowano szczepienia po pok¹saniu przez nieznane psy i koty. Niewielki odsetek szczepionych, to ludzie, którzy pok¹sani byli przez nietoperze lub turyœci powracaj¹cy z Indii, Afryki pok¹sani przez egzotyczne zwierzêta.
Tabela 11.23. Stycznoœæ i nara¿enie na wœciekliznê na terenie m.st. Warszawy
Rok
Stycznoœæ i nara¿enie na wœciekliznê
2008
189
2009
212
2010
161
2011
213
Wykres 11.62. Stycznoœæ i nara¿enie na wœciekliznê mieszkañców m.st. Warszawy
Wykres 11.63. Krzywa – stycznoœæ i nara¿enie na wœciekliznê mieszkañców m.st. Warszawy
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
331
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
11.13. AIDS i zaka¿enia HIV
W Polsce obowi¹zuje rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 13 wrzeœnia 2005 r. w sprawie
„Krajowego Programu Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zaka¿eniom HIV” (Dz. U. Nr 189, poz.
1590, z póŸn.zm.), na podstawie którego ustalony zosta³ Krajowy Program Zwalczania AIDS i Zapobiegania Zaka¿eniom HIV okreœlaj¹cy strategiê dzia³ania obejmuj¹c¹ zarówno zapobieganie
zaka¿eniom HIV, jak i opiekê nad ¿yj¹cymi z HIV i chorymi na AIDS, którego koordynatorem jest
Krajowe Centrum ds. AIDS.
îród³o: http://www.gis.gov.pl/dep/?lang=pl&dep=13&id=25.
Tabela 11.24. Liczba nowo wykrytych zaka¿eñ wirusem HIV wœród mieszkañców Warszawy w latach 2008–2011
Rok
Nowo wykryte zaka¿enia wirusem HIV
2008
2009
2010
2011
*
95
162
398
Wykres 11.64. Liczba nowo wykrytych zaka¿eñ wirusem HIV wœród mieszkañców Warszawy w latach 2008–2011
Liczba odnotowanych przypadków
zachorowañ
450
398
400
350
300
250
200
162
150
95
100
50
0
*
2008
2009
2010
2011
Wykres 11.65. Krzywa – liczba nowo wykrytych zaka¿eñ wirusem HIV wœród mieszkañców Warszawy w latach 2008–2011
*W 2009 r. nast¹pi³a zmiana systemu rejestracji.
Liczba zarejestrowanych nowo wykrytych zaka¿eñ wirusem HIV stale roœnie.
332
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Tabela 11.25. Zespó³ nabytego upoœledzenia odpornoœci AIDS wœród mieszkañców Warszawy w latach 2008–2011
Rok
Zespó³ nabytego upoœledzenia odpornoœci AIDS
2008
22
2009
7
2010
5
2011
27
Wykres 11.66. Zespó³ nabytego upoœledzenia odpornoœci AIDS wœród mieszkañców Warszawy w latach 2008–2011
Wykres 11.67. Krzywa – zespó³ nabytego upoœledzenia odpornoœci AIDS wœród mieszkañców Warszawy
w latach 2008–2011
Liczba zdiagnozowanych przypadków zespo³u nabytego upoœledzenia odpornoœci (AIDS)
wœród mieszkañców Warszawy cechuje siê tendencjami wzrostowymi.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
333
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
Wedle danych NIZP-PZH od 1985 do koñca grudnia 2011 r. zarejestrowano w Polsce 15 196
zaka¿enia HIV, 2704 zachorowañ na AIDS i 1136 zgonów na skutek AIDS. Szacuje siê, ¿e rzeczywista iloœæ nosicieli wynosi 30 000–35 000, z czego 1/4 stanowi¹ kobiety. Liczba nowo rozpoznanych
zaka¿eñ HIV w 2011 r. zarejestrowanych do koñca grudnia 2011 r. wynios³a 969 i jest to ju¿ najwy¿sza dot¹d notowana liczba nowo wykrywanych zaka¿eñ HIV rocznie w Polsce. Trzeba jednak
wzi¹æ pod uwagê, ¿e 20–25% przypadków jest zg³aszanych w opóŸnieniem, co wskazuje, ¿e
w 2011 r. rozpoznano w Polsce od 1210 do 1290 zaka¿eñ HIV. Oznacza to ponad dwukrotny
wzrost w stosunku do pocz¹tku pierwszej dekady XXI w.
Wed³ug badañ z 2011 r. w Polsce zaka¿enia wœród MSM (mê¿czyzn utrzymuj¹cych kontakty
seksualne z mê¿czyznami) stanowi³y dwie trzecie wszystkich rozpoznanych zaka¿eñ HIV, zaka¿enia na drodze kontaktów heteroseksualnych 20%, a w wyniku iniekcyjnego u¿ywania narkotyków
– 12%. Od po³owy pierwszej dekady XXI w. obserwuje siê spadek liczby nowo wykrywanych zaka¿eñ zwi¹zanych z do¿ylnym przyjmowaniem narkotyków (IDU) i wzrost zaka¿eñ przenoszonych
drog¹ p³ciow¹. W latach 2000–2010 liczba nowo wykrytych zaka¿eñ IDU spad³a o 90%, liczba zaka¿eñ wzros³a o 345% wœród MSM i o 114% w przypadku zaka¿eñ drog¹ kontaktów heteroseksualnych.
WskaŸnik wykrywanych zaka¿eñ HIV w przeliczeniu na liczbê mieszkañców w Polsce w latach
2000–2011 wyniós³ 2,0 na 100 tys. zaka¿eñ rocznie, ale ró¿ni³ siê istotnie pomiêdzy województwami. W ostatnich latach wskaŸnik ten by³ szczególnie wysoki w województwach: dolnoœl¹skim,
warmiñsko-mazurskim i mazowieckim. Warto równie¿ zwróciæ uwagê na dynamikê rozwoju epidemii w zale¿noœci od województwa – ponad 4-krotny wzrost (o ponad 300%) odnotowano
w województwach mazowieckim i wielkopolskim, a ponad dwukrotny w województwach lubuskim, œwiêtokrzyskim i ma³opolskim. Tak wysoki wzrost nowych rozpoznañ trudno jest przypisaæ
czêstoœci testowania i najprawdopodobniej œwiadczy on o szerzeniu siê epidemii HIV.
WyraŸny wzrost liczby nowo wykrywanych zaka¿eñ HIV ma najprawdopodobniej swoje Ÿród³o
w zwiêkszaj¹cej siê liczbie wykonywanych badañ w kierunku HIV, ale tak¿e rozwojem nowej epidemii w grupie MSM. Grupa ta wydaje siê byæ szczególnie dotkniêta w województwie mazowieckim, w którym dosz³o do wielokrotnego wzrostu wykrywalnoœci zaka¿eñ, zw³aszcza w ci¹gu ostatnich 3 lat. Nie mo¿na wykluczyæ, ¿e do podobnego wzrostu mo¿e dojœæ na terenie innych województw, gdzie obserwuje siê obecnie (mniejsze) tendencje wzrostowe (³ódzkiego, œl¹skiego
i wielkopolskiego).
îród³o: pl.wikipedia.org – dane PZH z dn. 18.09.2013 r.
11.16. Zagro¿enia bioterrorystyczne na terenie m.st. Warszawy
Pracownicy Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w m.st. Warszawie s¹ jedn¹ ze
s³u¿b wspomagaj¹cych dzia³ania Centrum Zarz¹dzania Kryzysowego i anga¿uj¹ siê w pracê
maj¹c¹ zwi¹zek z potencjalnym zagro¿eniem bioterrorystycznym na terenie m.st. Warszawy.
W zwi¹zku z powy¿szym ka¿dego dnia pracownicy Inspekcji Sanitarnej pe³ni¹ dy¿ur pod tzw. telefonem alarmowym. Wiêkszoœæ zg³aszanych problemów nie dotyczy zagro¿eñ bioterrorystycznych, a zwi¹zanych jest ze zwyk³ymi problemami mieszkañców Warszawy, dotycz¹cymi awarii
kanalizacji, chwilowym braku wody w budynkach mieszkalnych b¹dŸ zg³oszeniem informacji
334
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
o z³ych warunkach sanitarno-higienicznych placówek u¿ytecznoœci publicznej. Zg³oszeñ dokonuj¹ równie¿ lekarze z placówek medycznych w momencie stwierdzenia zachorowañ inwazyjnych, co natychmiastowo uruchamia czynny nadzór epidemiologiczny, ograniczaj¹c nara¿enie
zdrowia mieszkañców Warszawy.
Ka¿de otrzymane zg³oszenie jest interwencyjnie za³atwiane wg kompetencji poszczególnych
komórek merytorycznych Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.
Podsumowanie
l Zwiêksza siê zapadalnoœæ na choroby zakaŸne wœród ludnoœci m.st. Warszawy.
l Jak wynika z przedstawionych danych, wiod¹c¹ rolê w etiologii wirusowych czynników
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
wywo³uj¹cych choroby biegunkowe s¹ rotawirusy.
Zaka¿enia jelitowe o etiologii wirusowej u dzieci do lat 2, utrzymuj¹ siê na sta³ym poziomie
poza rokiem 2010, gdzie zarejestrowano spadek zaka¿eñ.
W epidemiologii zaka¿eñ salmonellozowych obserwuje siê utrzymanie zachorowañ badanym okresie na podobnym poziomie.
Wiod¹c¹ rolê w zaka¿eniach jelitowych o etiologii bakteryjnej pe³ni pa³eczka z rodzaju Yersinia, która w badanym okresie przybiera wartoœci zwy¿kowe.
Zmniejsza siê zapadalnoœæ na wirusowe zapalenie w¹troby typu A ( WZW A ) wœród ludnoœci m.st. Warszawy. Zarejestrowane przypadki zachorowañ by³y w wiêkszoœci zaka¿eniem
przywleczonym z rejonów endemicznego wystêpowania wirusa HAV.
Sytuacja epidemiologiczna w zakresie ostrego WZW B utrzymuje siê na sta³ym poziomie,
zapadalnoœæ jest bardzo niska, co œwiadczy o przestrzeganiu procedur medycznych przez
placówki ochrony zdrowia. Wp³yw na tak¹ sytuacjê epidemiologiczn¹ maj¹ szczepienia
profilaktyczne przeciwko WZW B.
Sytuacja epidemiologiczna w zakresie przewlek³ego WZW B utrzymuje siê na sta³ym poziomie za wyj¹tkiem 2010 r., gdzie zapadalnoœæ nieznacznie wzros³a co mog³o mieæ zwi¹zek ze
zwiêkszon¹ liczb¹ ludnoœci m.st. Warszawy, jak równie¿ coraz lepszymi metodami diagnostycznymi.
Sytuacja epidemiologiczna w zakresie przewlek³ego WZW C utrzymuje siê na sta³ym poziomie za wyj¹tkiem 2010 r., gdzie zapadalnoœæ nieznacznie wzros³a co mog³o mieæ zwi¹zek ze
zwiêkszon¹ liczb¹ ludnoœci m.st. Warszawy, jak równie¿ coraz lepszymi metodami diagnostycznymi
Zachorowania o etiologii Neisseria meningitidis, z wyj¹tkiem 2010 r. gdzie odnotowano
dwukrotny spadek liczby zaka¿eñ o etiologii Neisseria meningitidis, utrzymuj¹ siê na podobnym poziomie i nie stanowi¹ zagro¿enia epidemicznego dla mieszkañców m.st. Warszawy.
Odnotowuje siê wzrost zachorowañ o etiologii Streptococus pyogenes na nadzorowanym
terenie.
Analiza zg³oszonych przypadków pozwala twierdziæ, ¿e odnotowuje siê wzrost zachorowañ
o etiologii Streptococcus pneumoniae na nadzorowanym terenie.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
335
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
l Sytuacja epidemiologiczna dotycz¹ca zachorowañ wywo³anych przez Haemophilus influ-
l
l
l
l
l
l
l
l
l
enzae w okresie 2008–2011 jest sta³a, z wyj¹tkiem 2009 r., w którym przypadki zachorowañ
nie wyst¹pi³y.
Analiza zg³oszonych przypadków pozwala twierdziæ, ¿e odnotowuje siê wzrost zachorowañ
o etiologii Bordetella pertussis (krztusiec) na nadzorowanym terenie.
Sytuacja epidemiologiczna dotycz¹ca zachorowañ na Boreliozê w okresie 2008–2011 jest
sta³a, z wyj¹tkiem 2010 r., w którym nast¹pi³ wzrost przypadków zachorowañ.
Analiza wystêpowania chorób wieku dzieciêcego, pozwala na stwierdzenie, ¿e najczêœciej
wystêpuj¹c¹ chorob¹ wœród dzieci jest ospa wietrzna.
Odra nie stanowi zagro¿enia epidemiologicznego wœród mieszkañców m.st. Warszawy.
Analiza przypadków zachorowañ na szkarlatynê w latach 2008–2011, wykazuje tendencje
zwy¿kowe.
Zapadalnoœæ na grypê, po du¿ym skoku zachorowañ w 2009 r., uleg³a znacznej obni¿ce liczby zachorowañ w 2010 r., ale w kolejnym roku przybiera tendencje wzrostowe.
Liczba nowo wykrytych zaka¿eñ wirusem HIV stale roœnie.
Zdiagnozowanie zespo³u nabytego upoœledzenia odpornoœci ( AIDS ) wœród mieszkañców
Warszawy – wzrasta.
Wzrasta ogólna liczba zg³aszanych do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej zachorowañ na choroby zakaŸne, co œwiadczy o coraz szczelniejszym systemie nadzoru nad
tymi jednostkami chorobowymi.
11. INCIDENCE OF OTHER INFECTIOUS DISEASES
11. IN WARSAW
Summary
l An increasing tendency in the infectious diseases among the Warsaw population can be
l
l
l
l
l
l
observed.
Rotaviruses are the leading factors for the incidence of diarrheal diseases.
Viral etiology intestinal infections among children aged up to 2 remain at the same level,
except for 2010 when the declining tendency was observed.
A stable situation of the morbidity rated related to infections caused by salmonella can be
observed.
Yersinia-type bacterium is major cause of bacterium-etiology intestinal infections and an
increasing tendency of incidents in the observed period was reported.
The incidence of Hepatitis virus A among the Warsaw residents has a declining tendency.
Registered cases come from HAV virus endemic regions.
Epidemiology of acute Hepatitis virus B can be considered as stable. Incidence level is low,
which proves the application of medical procedures. The role of preventive vaccinations
should also be mentioned.
336
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Stan zdrowia mieszkañców m.st. Warszawy w zakresie innych chorób zakaŸnych
l Epidemiology of chronic Hepatitis virus B remains at a stable level, except for 2010 when
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
the incidence rate has slightly risen. It could be connected with the rise in population
number as well as with the improvement in diagnostics methods.
Epidemiology in chronic Hepatitis virus C remains at a stable level, except for 2010 when
the incidence rate has slightly risen. It could be connected with the population increase as
well as with the improvement of diagnostics methods.
Morbidity from Neissseria meningitides etiology remains at the same level, except for 2010
when the doubled decrease in those infections was registered. That factor poses no
epidemic threat to the Warsaw residents.
An increase in Streptococcus pyogenes etiology morbidity was registered.
The analysis of the reported Streptococcus pneumoniae etiology cases indicates the
increase in the number of incidents in the monitored area.
Epidemiology of the due to Haemophilus influenza cases in 2008–2011 is stable, except for
2009 when any cases were reported.
Increase in morbidity due to Bordetella pertussis was reported.
Epidemiology of due to Borrelia morbidity in 2008–2011 is stable, except for 2010 when the
slight increase was noted.
Analysis of infantile-age diseases incidence proved chickenpox to be the most frequent at
that age.
Measles constitute no epidemic threat to the Warsaw residents.
Morbidity from scarlet fever in 2008–2011 shows an increasing tendency.
Incidence of influenza, after a big peak in morbidity in 2009 and a considerable decrease in
2010, shows an increasing tendency.
The number of new-detected virus HIV infections is constantly increasing.
There is an increase in the diagnosed number of AIDS cases among the Warsaw
population.
The total number of infectious diseases cases reported to the Regional Administration Unit
for Control of Epidemics and Hygiene Promotion has been increasing, which proves the
tighter supervision on that area.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
337
Choroby zawodowe w m.st. Warszawie
12. CHOROBY ZAWODOWE W M.ST. WARSZAWIE
dr in¿. Marzena Arnt-Dybko
Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie
C
horoby zawodowe w sposób trwa³y zwi¹zane s¹ z czynnikami szkodliwymi wystêpuj¹cymi
w œrodowisku pracy. Powstaj¹ na skutek kontaktu z czynnikami chemicznymi, oddzia³ywaniem ha³asu, wibracji, lub sposobie wykonywania pracy. W poprzednich dziesiêcioleciach najwiêcej stwierdzanych chorób zawodowych zwi¹zanych by³o z nara¿eniem na ha³as oraz kontakt
z czynnikiem zakaŸnym, jakim jest wirus HCV i HBV. Jednak wprowadzenie dzia³añ profilaktycznych, wzrost œwiadomoœci spo³ecznej, szereg akcji medialnych, jak i znaczny postêp techniczny,
automatyzacja procesów technologicznych zmieni³ rodzaj i wielkoœæ nara¿enia na czynniki szkodliwe w œrodowisku pracy. Na zmianê struktury chorób zawodowych ma równie¿ wp³yw zwiêkszenie liczby pracowników w dziedzinie us³ug i administracji oraz likwidacja licznych zak³adów przemys³owych na terenie m.st. Warszawy.
Warszawa jest miastem o bardzo zró¿nicowanej strukturze zatrudnienia. Wystêpuj¹ tu zwyk³e
zak³ady us³ugowe: fryzjerstwo, krawiectwo czy mechanika samochodowa, jak równie¿ du¿e
zak³ady przemys³owe, w których liczba nara¿eñ zawodowych jest znaczna. Ze wzglêdu na swoj¹
specyfikê w mieœcie zlokalizowanych jest równie¿ wiele firm prowadz¹cych dzia³alnoœæ administracyjno-biurow¹ i edukacyjn¹.
Zlokalizowanie w mieœcie sto³ecznym uczelni medycznych, instytutów medyczno-naukowych
przyczynia siê do zwiêkszenia liczby pracowników nara¿onej na liczne czynniki szkodliwe. Dotyczy to g³ównie personelu medycznego ró¿nego szczebla, poczynaj¹c od salowych, laborantów,
czy tzw. s³u¿b utrzymania ruchu, a skoñczywszy na wysokiej klasy lekarzach specjalistach.
îród³em informacji o chorobach zawodowych w latach 2008–2011 s¹ dane ze sprawozdañ rocznych pionu higieny pracy Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w m.st. Warszawie
oraz Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Warszawie.
Pañstwowa Inspekcja Sanitarna zgodnie z rozporz¹dzeniem Rady Ministrów z 30 czerwca
2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz.U. Nr 105, poz. 869 z póŸn. zm.) jest organem w³aœciwym do przeprowadzania postêpowañ w sprawie chorób zawodowych. W swoich dzia³aniach
inspektorzy sanitarni opieraj¹ siê na definicji, jaka zosta³a zawarta w art. 2351 ustawy Kodeks Pracy, zgodnie z któr¹ za chorobê zawodow¹ uwa¿a siê chorobê, wymienion¹ w wykazie chorób zawodowych, je¿eli w wyniku oceny warunków pracy mo¿na stwierdziæ bezspornie lub z wysokim
prawdopodobieñstwem, ¿e zosta³a ona spowodowana dzia³aniem wystêpuj¹cych w œrodowisku
pracy czynników szkodliwych dla zdrowia albo w zwi¹zku ze sposobem wykonywania pracy,
zwanych „nara¿eniem zawodowym”.
Aby orzecznik, w³aœciwy do orzekania chorób zawodowych, móg³ wydaæ orzeczenie lekarskie
o rozpoznaniu lub braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej, analizowana jednostka
chorobowa musi znajdowaæ siê w wykazie chorób zawodowych, jak równie¿ musi zostaæ wskazany zwi¹zek lub jego brak z wykonywan¹ prac¹. W obecnie obowi¹zuj¹cym wykazie chorób za-
338
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Choroby zawodowe w m.st. Warszawie
wodowych znajduje siê 26 pozycji, co ogranicza liczbê jednostek chorobowych, które zgodnie
z wol¹ ustawodawcy mo¿na uznaæ za zawodowe.
Zgodnie z Art. 2352 ustawy Kodeks Pracy rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub
by³ego pracownika mo¿e nast¹piæ w okresie jego zatrudnienia w nara¿eniu zawodowym albo po
zakoñczeniu pracy w takim nara¿eniu, pod warunkiem wyst¹pienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych. W zwi¹zku z powy¿szym Pañstwowa Inspekcja Sanitarna jest zobowi¹zana przeanalizowaæ ca³y okres zatrudnienia
osoby, której zg³oszenie podejrzenia choroby zawodowej dotyczy.
Zmiany na rynku pracy spowodowa³y, ¿e w chwili obecnej pracownicy czêsto zmieniaj¹ pracodawców, a to z kolei skutkuje koniecznoœci¹ przeanalizowania wiêkszej iloœci danych przez
przedstawicieli Pañstwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w m.st. Warszawie
(ryc. 12.1). Równie¿ trudno jest wskazaæ konkretny podmiot, w którym dosz³o do zachorowania
na dan¹ jednostkê chorobow¹. Czêsto ze wzglêdu na brak mo¿liwoœci przeanalizowania dokumentacji zak³adów, brak osób, które mog³yby potwierdziæ nara¿enie pracownika na czynniki
szkodliwe w œrodowisku pracy, trudno jest we w³aœciwy sposób oceniæ, jak du¿y wp³yw na zdrowie pracownika mia³y warunki pracy. Jak wynika z rocznych sprawozdañ pionu higieny pracy pomimo, ¿e liczba zg³oszeñ podejrzeñ chorób zawodowych utrzymywa³a siê w latach 2008–2011 na
porównywalnym poziomie, jednak liczba kart oceny nara¿enia w 2011 r. wzros³a w stosunku do
roku 2008 prawie dwukrotnie; z oko³o 200 do oko³o 400 kart ocen nara¿enia (ryc. 12.1). Tak du¿a
ró¿nica potwierdza du¿¹ fluktuacjê na rynku pracy.
Ryc. 12.1. Liczba rozpatrywanych podejrzeñ i kart ocen nara¿enia zawodowego w latach 2008–2011
W sumie w latach 2008–2011 zg³oszono 577 podejrzeñ chorób zawodowych. W poszczególnych latach zg³aszano od 136 w 2009 r. do 149 podejrzeñ chorób w roku 2010 i 2011. Po przeprowadzeniu postêpowania wyjaœniaj¹cego za zasadne uznano 39% wszystkich analizowanych
przypadków zg³oszonych do Pañstwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w m.st. War-
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
339
Choroby zawodowe w m.st. Warszawie
szawie. W okresie 2009–2011 odnotowano 168 stwierdzeñ chorób zawodowych; jest to spadek
o 3,5% w stosunku do lat 2004–2007.
Analizuj¹c choroby zawodowe nie mo¿emy koncentrowaæ siê na liczbie stwierdzonych chorób zawodowych. Poniewa¿, jak zaznaczono na wstêpie, czy dana jednostka chorobowa zostanie
uznana przez orzecznika za zawodow¹, ma wp³yw wiele czynników prawno-formalnych. Pomimo
¿e w latach 2008–2011 nie obserwowano znacznej zmiany liczby decyzji o stwierdzeniu choroby
zawodowej jednak liczba wydawanych decyzji systematycznie wzrasta. Wyj¹tek stanowi³ rok
2009, w którym przez kilka miesiêcy nie mo¿na by³o wydawaæ decyzji w sprawach chorób ze
wzglêdu na niekonstytucyjnoœæ wczeœniejszego rozporz¹dzenia (ryc. 12.2). Interesuj¹cy jest równie¿ fakt, w jaki sposób osoby, w stosunku do których prowadzone jest postêpowanie postrzegaj¹ wp³yw pracy na zdrowie. Czêsto z³e relacje z pracodawc¹ i trudne warunki pracy (oszczêdzanie na ochronach osobistych, nieprzeprowadzanie pomiarów œrodowiska pracy) postrzegane s¹
jako przyczyna powstania choroby zawodowej, choæ w wielu wypadkach brak jest zwi¹zku przyczynowo-skutkowego, a stwierdzone jednostki chorobowe maj¹ pod³o¿e inne ni¿ zawodowe.
W wielu przypadkach mamy równie¿ odwrotn¹ sytuacjê, gdy wystêpuje jednostka chorobowa,
któr¹ w zasadzie mo¿na by uznaæ za zawodow¹, lecz brak jest mo¿liwoœci udowodnienia zwi¹zku
przyczynowo-skutkowego pomiêdzy prac¹, a zachorowaniem. Dotyczy to w szczególnoœci
ma³ych zak³adów, które uleg³y likwidacji i nie ma ¿adnej dokumentacji zwi¹zanej z nara¿eniem na
czynniki szkodliwe w œrodowisku pracy, poniewa¿ wielu pracodawców nie archiwizuje dokumentacji pracowniczej. Równie¿ du¿ym problemem jest fakt, ¿e zak³ady nie przestrzegaj¹ zapisu zawartego w ustawie z 14 marca 1985 r. o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej, który stanowi, ¿e
w przypadku likwidacji zak³adu pracy, pracodawca niezw³ocznie przekazuje rejestr oraz kartê pomiarów w³aœciwemu pañstwowemu inspektorowi sanitarnemu.
Ryc. 12.2. Liczba decyzji o braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej i o stwierdzeniu choroby zawodowej
340
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Choroby zawodowe w m.st. Warszawie
Mo¿na wiêc powiedzieæ, ¿e liczba stwierdzonych chorób zawodowych na terenie m.st. Warszawy nie wzrasta, natomiast postrzeganie przez pracowników pracy jako Ÿród³a wszelkiego rodzaju schorzeñ stopniowo powiêksza siê.
Ryc. 12.3. Procentowa struktura stwierdzonych chorób zawodowych w latach 2008–2011
%
100
80
47,5
41,5
50,0
42,9
60
7,5
13,6
9,6
9,4
9,6
1,9
7,5
1,9
7,5
40
13,6
20
5,1
5,1
8,5
0
1,7
5,1
2008
9,6
7,5
9,5
12,7
3,2
4,8
15,9
choroby zakaŸne
choroby narz¹du g³osu
choroby obwodowego
uk³adu nerwowego
pylice
choroby skóry
choroby uk³adu ruchu
ubytek s³uchu
inne
9,6
1,9
17
7,7
2009
4,8
6,3
2010
2011
Ze wzglêdu na du¿¹ liczbê szkó³ podstawowych, œrednich i wy¿szych oko³o 10% chorób zawodowych to choroby narz¹du g³osu spowodowane nadmiernym wysi³kiem g³osowym. Równie¿
choroby obwodowego uk³adu nerwowego oraz uk³adu ruchu stanowi¹ oko³o 20% stwierdzanych wszystkich jednostek chorobowych. Jednak nadal poœród stwierdzanych chorób zawodowych znaczn¹ czêœæ stanowi¹ choroby zakaŸne i paso¿ytnicze (prawie 50%). Analizuj¹c lata
2008–2011 mo¿na zauwa¿yæ, ¿e dzia³ania zwi¹zane z profilaktyk¹ WZW oraz œcis³ym nadzorem
nad palcówkami ochrony zdrowia przynosz¹ skutek, poniewa¿ obserwuje siê znaczny spadek zachorowañ na WZW z 20 w 2008 r. do 9 w 2011 r. Niepokoj¹cy jest natomiast fakt wzrostu zachorowañ na gruŸlicê, szczególnie u personelu medycznego (ryc. 12.4).
W analizowanym okresie obserwuje siê równie¿ wzrost chorób uk³adu ruchu z 5 w 2008 r. do
10 do 2011 r. Na podstawie wp³ywaj¹cych zg³oszeñ podejrzeñ chorób zawodowych mo¿na
stwierdziæ, ¿e schorzenia uk³adu ruchu s¹ najczêœciej spotykan¹ jednostk¹ chorobow¹, której powstanie wi¹zane jest przez pracowników (g³ównie by³ych) z prac¹ zawodow¹.
Jak wspominano na wstêpie liczba zg³aszanych podejrzeñ w omawianym okresie nie zamienia
siê w znacz¹cy sposób jednak analizuj¹c je na tle województwa mazowieckiego obserwuje siê od
2009 r. stopniowy wzrost z 20,7% do 24,7% w 2011 r. (ryc. 12.5).
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
341
Choroby zawodowe w m.st. Warszawie
Ryc. 12.4. Struktura stwierdzanych chorób zakaŸnych pochodzenia zawodowego w latach 2008–2011
Ryc. 12.5. Liczba zg³aszanych podejrzeñ chorób zawodowych w m.st. Warszawie i województwie mazowieckim
w latach 2008–2011
Równie¿ na tle województwa zauwa¿alny jest wzrost liczby sporz¹dzanych kart oceny nara¿enia zawodowego z 38% w latach 2008–2009 do 54% w 2011 r.
Takie zjawisko zwi¹zane jest z tym, ¿e miasto sto³eczne jest „najwiêkszym pracodawc¹” w regionie. Poniewa¿ zgodnie z rozporz¹dzeniem Rady Ministrów z 30.06.2009 r. w sprawie chorób
zawodowych, a dok³adnie §3.1. Podejrzenie choroby zawodowej zg³asza siê miêdzy innymi
w³aœciwemu pañstwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu, którego w³aœciwoœæ ustala siê wed³ug miejsca, w którym praca jest lub by³a wykonywana przez pracownika, lub wed³ug
342
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Choroby zawodowe w m.st. Warszawie
krajowej siedziby pracodawcy, w przypadku gdy dokumentacja dotycz¹ca nara¿enia zawodowego jest gromadzona w tej siedzibie, wiele postêpowañ prowadzonych jest w stosunku do osób
niepracuj¹cych na terenie m.st. Warszawy Zwi¹zane jest to z tym, ¿e w chwili obecnej wiele firm
jest zarejestrowanych i ma swoj¹ g³ówn¹ siedzibê (gromadzi równie¿ akta osobowe pracowników) w Warszawie, natomiast sama dzia³alnoœæ gospodarcza sensu stricte prowadzona jest poza
terenem miasta, a postêpowanie w sprawie choroby, zgodnie z obowi¹zuj¹cymi normatywami
prawnymi, musi byæ prowadzone przez Pañstwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego
w m.st. Warszawie. Stopniowy wzrost liczby prowadzonych postêpowañ na tle województwa
skutkuje równie¿ powoli powiêkszaj¹c¹ siê liczb¹ stwierdzanych chorób zawodowych przez Pañstwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w m.st. Warszawie.
Ryc. 12.6. Karty oceny nara¿enia zawodowego sporz¹dzane w zwi¹zku z postêpowaniem wyjaœniaj¹cym w sprawie
chorób zawodowych w m.st. Warszawie i województwie mazowieckim w latach 2008–2011
Ryc. 12.7. Liczba stwierdzonych chorób zawodowych w m.st. Warszawie i województwie mazowieckim
w latach 2008–2011
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
343
Choroby zawodowe w m.st. Warszawie
Na terenie województwa mazowieckiego w latach 2008–2009 obserwowany by³ wzrost zachorowañ na WZW, a dopiero od 2010 r. pojawi³ siê znaczny spadek stwierdzanych zachorowañ. Natomiast w mieœcie sto³ecznym zosta³a zachowana tendencja spadku zachorowañ (ryc. 12.8).
Ryc. 12.8. Liczba WZW stwierdzonych w m.st. Warszawie i województwie mazowieckim w latach 2008–2011
Ryc. 12.9. GruŸlica liczba stwierdzonych chorób w m.st. Warszawie i województwie mazowieckim
w latach 2008–2011
344
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Choroby zawodowe w m.st. Warszawie
Od 2008 r. na terenie województwa obserwowano spadek liczby przypadków stwierdzonej
gruŸlicy jako choroby zawodowej; dopiero w 2011 r. nast¹pi³ skokowy wzrost. Na terenie m.st.
Warszawy przez ca³y analizowany okres obserwuje siê wzrost stwierdzanych przypadków gruŸlicy pochodzenia zawodowego.
Analizuj¹c liczbê chorób zawodowych przypadaj¹cych na 100 000 osób pracuj¹cych (dane
uzyskane na podstawie biuletynów publikowanych przez Urz¹d Statystyczny w Warszawie,
ul. 1 Sierpnia 21, w Statystycznym Vademecum Samorz¹dowca) w Warszawie obserwuje siê
tendencjê spadkow¹ zachorowalnoœci na choroby zawodowe w stosunku do danych prezentowanych w „Raporcie o stanie zdrowia mieszkañców na podstawie danych za 2004–2007” (tabela 12.1). Zauwa¿ono niewielki wzrost dla chorób obwodowego uk³adu nerwowego i gruŸlicy.
Tabela 12.1. Zapadalnoœæ na wybrane jednostki chorobowe w m.st. Warszawie w latach 2009–2011
w porównaniu latami 2004–2008
Œredni wspó³czynnik
na 100 000 pracuj¹cych
Jednostka chorobowa
2004–2008
2009–2011
Pylice
0,4
0,1
Choroby obwodowego uk³adu nerwowego
0,6
0,7
Choroby narz¹du g³osu
1,4
0,5
Choroby zakaŸne
3,1
2,7
WZW
2,1
1,4
GruŸlica
0,6
0,8
Oceniaj¹c wspó³czynniki stwierdzonych chorób zawodowych na 100 000 pracuj¹cych w latach 2008–2011 wykazano spadek zachorowañ na pylice (z 0,4 w 2008 r. do 0,2 w 2011 r.), choroby narz¹du g³osu (z 1,0 w 2008 r. do 0,6 w 2011 r.). Obserwowana jest równie¿ tendencja spadkowa odnoœnie liczby przypadków wirusowego zapalenia w¹troby oraz wzrostu zachorowañ na
gruŸlicê w przeliczeniu na 100 000 pracuj¹cych w opisywanym okresie (tabela 12.2).
Tabela 12.2. Zapadalnoœæ na choroby zawodowe w m.st. Warszawie w latach 2008–2011
Wspó³czynnik stwierdzonych chorób zawodowych
na 100 000 pracuj¹cych
Stwierdzona jednostka chorobowa
2008
2009
2010
2011
Pylice
0,4
0,1
0,1
0,2
Choroby obwodowego uk³adu nerwowego
1,0
0,6
0,5
0,8
Choroby narz¹du g³osu
1,0
0,6
0,4
0,6
Choroby zakaŸne
3,4
3,1
2,3
2,8
WZW
2,4
2,2
1,2
0,9
GruŸlica
0,2
0,5
0,5
1,4
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
345
Choroby zawodowe w m.st. Warszawie
W latach 2009–2011 nast¹pi³a nieznaczna zmiana w strukturze stwierdzanych chorób zawodowych. Nast¹pi³ wzrost stwierdzanych chorób uk³adu ruchu i obwodowego uk³adu nerwowego
wywo³anych sposobem wykonywania pracy. Zaobserwowano równie¿ wzrost zachorowañ na
choroby skóry pochodzenia zawodowego, a spadek zachorowañ na choroby narz¹du g³osu i pylic p³uc (ryc. 12.10).
Ryc. 12.10. Procentowa struktura chorób zawodowych w latach 2004–2008 i 2009–2011
%
100
90
80
43,4
44,6
70
choroby zakaŸne
choroby narz¹du g³osu
60
8,9
50
21,7
10,7
40
8,8
30
5,5
20
3,7
3,7
3,7
10
choroby obwodowego
uk³adu nerwowego
pylice
choroby skóry
2,4
choroby uk³adu ruchu
ubytek s³uchu
7,1
inne
11,3
4,8
9,5
10,1
2004–2008
2009–2011
0
Podsumowanie
l Zapadalnoœæ na choroby zawodowe w m.st. Warszawie w latach 2008–2011 ma tendencjê
spadkow¹; odnotowano 227 przypadków chorób zawodowych; jest to spadek o 3,5%
w stosunku do lat 2004–2007.
l Choroby obwodowego uk³adu nerwowego i uk³adu ruchu stanowi¹ drug¹ po chorobach
zakaŸnych grupê stwierdzanych chorób zawodowych; stanowi³y bowiem w 2008 r.
– 22,1%, a w 2011 r. – 28,6% wszystkich stwierdzanych jednostek osobowych.
l Liczba stwierdzonych chorób zakaŸnych wzros³a w sposób nieznaczny w stosunku do lat
2004–2008. Jednak obserwuje siê ci¹g³y i systematyczny wzrost zachorowañ na gruŸlicê
pochodzenia zawodowego.
346
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
Choroby zawodowe w m.st. Warszawie
12. OCCUPATIONAL DISEASES AMONG
12. THE WARSAW POPULATION
Summary
l There is a decreasing tendency in the incidence of occupational diseases among the
Warsaw population in 2008–2011; 227 cases of occupational diseases were registered. It is
a 3,5% decrease as compared to 2004–2007.
l Peripheral nervous system diseases as well as motor system diseases is the second
registered group of occupational diseases. In 2008 they constituted 21% in a total and
28,6% in 2011 respectively.
l The number of certified infectious diseases has slightly increased comparing to
2004–2008. However a stable and systemic increase in tuberculosis caused by
occupational origin was observed.
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
347
Stan zdrowia mieszkañców Warszawy w latach 2009–2011
URZ¥D MIASTA STO£ECZNEGO WARSZAWY
Biuro Polityki Zdrowotnej
ISBN 978-83-63269-52-4
ul. Nieca³a 2, 00-098 Warszawa, tel.: 22 443 07 01, fax: 22 443 07 02
www.um.warszawa.pl
Stan zdrowia
mieszkañców
Warszawy
w latach
2009–2011