ROZDZIAŁ I: POLSKA I ŚWIAT W XII–XIV WIEKU

OPRACOWANIE dział I kl. II
podać lata wydarzeń:
1241 r.- bitwa pod Legnicą,
1180- zjazd w Łęczycy,
1227- zjazd w Gąsawie,
1138- testament Krzywoustego,
1223- bitwa nad Kałką,
1226 r.- sprowadzenie Krzyżaków do Polski,
1283-zakończenie podboju ziem Prusów,
1309- przeniesienie stolicy zakonu do Malborka,
1309- utrata Pomorza Gdańskiego przez Polskę,
1295 r.- koronacja Przemysła II,
1300 r. – koronacja Wacława II,
1320 r. – koronacja Władysława Łokietka,
1335 r. – zjazd w Wyszehradzie,
1343 r. – pokój w Kaliszu z Krzyżakami,
1364 r. – ufundowanie Akademii Krakowskiej,
1370 r. – śmierć Kazimierza Wielkiego
terminy:
Krucjata- wyprawa rycerstwa chrześcijańskiego i innych grup społecznych do Ziemi Świętej w celu walki z
muzułmanami.
Krzyżowcy- rycerze chrześcijańscy biorący udział w wyprawach krzyżowych
zakony rycerskie- tworzone aby zapewnić ochronę pielgrzymom przybywającym do ziemi świętej, mnisi
oprócz zwykłych ślubów zakonnych – ubóstwa, posłuszeństwa i czystości
zakon Joannitów- składali także czwarty ślub walki z niewiernymi. Podlegali wielkim mistrzom zakonnym
zakon Templariuszy- bracia z Zakonu Ubogich Rycerzy Chrystusa Świątyni Salomona, powstali w 1119 r.
nazwa pochodzi od łacińskiego słowa TEMPLUM czyli świątynia. Przez lata zgromadzili ogromne
bogactwa co doprowadziło w 1307 r. do likwidacji zakonu przez króla Francji Filipa Pięknego, który chcąc
zagarnąć ich skarby oskarżył ich przywódców o herezję a następnie nakazał ich spalenie.
zakon krzyżacki- Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie) – utworzony
w 1190 r. zakon niemiecki powołany do ochrony nad krzyżowcami i pielgrzymami pochodzącymi z
Niemiec. Po wycofaniu się z Ziemi Świętej przenieśli się na Węgry a następnie nad Bałtyk.
Synod w Clermont- na tym synodzie w 1095 r. papież Urban II wezwał chrześcijan do wojny z niewiernymi i
do wyzwolenia Ziemi Świętej z ich rąk.
Turcy seldżuccy- pochodzący z Azji Centralnej ludy tureckie, które w X w. znalazły się pod panowaniem
wodza Seldżucka i jego następców.
Statut- dokument regulujący zasadę dziedziczenia tronu.
Senior- najstarszy Książe z rodu Piastów.
Princeps- książę zwierzchni.
Jarłyk- pisemna zgoda wydawana przez Tatarów, oddania we władanie książętom ruskim ich ziemi.
Haracz- okup płacony przez władców Rusi mongołom.
Chan- tytuł oznaczający władcę w dawnych krajach Azji Środkowej i Europy Wschodniej
Tatarzy- grupa ludów tureckich z centralnej Azji oraz z Europy środkowej i wschodniej.
Komturia- prowincja państwa zakonnego zarządzana przez komtura, obejmująca najczęściej zamek wraz z
przylegającym do niego dobrami ziemskimi
Wielki Mistrz- najwyższy zwierzchnik w państwie zakonnym formalnie podległy papieżowi, faktycznie
posiadający władzę równą władcy.
Starosta- namiestnicy królewscy sprawujący władzę królewską w dzielnicach państwa Polskiego, urząd
wprowadzony przez Wacława II
grosz praski- nowe srebrne monety wprowadzone na terenie Królestwa Polskiego przez Wacława II.
przywilej składu- obowiązek, stawiany kupcom przejeżdżającym przez miasto, zatrzymania się w nim na
pewien okres i wystawienia na sprzedaż przewożonych towarów.
prawo przymusu drogowego- istniejący w średniowieczu obowiązek poruszania się kupców po ściśle
określonych trasach, nie pozwalało omijać miast z nadanym prawem składu.
poradlne- stały podatek od dóbr ziemskich.
postacie:
Urban II- papież na synodzie w Clermont w 1095 r. wezwał chrześcijan do wojny z niewiernymi i do
wyzwolenia Ziemi Świętej z ich rąk.
Bolesław Krzywousty- młodszy syn Władysława Hermana, od 1097 władał Śląskiem i Małopolską. Po śmierci
ojca dążył do obalenia władzy brata Zbigniewa i zjednoczenia państwa. Zjednawszy rycerstwo wypędził w
1108r. brata z kraju. Rok później odparł najazd króla niemieckiego, a później rozpoczął podbój Pomorza, które
opanował w 1124r. Zmarł w 1138 r. W swoim testamencie władca podzielił ziemie polskie pomiędzy czterech
synów.
Władysław Wygnaniec- najstarszy syn Bolesława Krzywoustego, pierwszy senior władał dzielnicą senioralną
( Ziemia Krakowska , Pomorze Zachodnie i Gdańskie) i Śląskiem.
Bolesław Kędzierzawy- syn Bolesława Krzywoustego, władał Mazowszem i częścią Kujaw.
Henryk Sandomierski- Bolesława Krzywoustego, władał ziemią Sandomierską.
Mieszko Stary- syn Bolesława Krzywoustego, władał Wielkopolską.
Kazimierz Sprawiedliwy- najmłodszy syn Bolesława Krzywoustego, pogrobowiec, razem z matką Salomeą
mieszkał w wydzielonej z dzielnicy senioralnej ziemi łęczyckiej.
Czyngis-chan- Temudżyn twórca imperium mongolskiego, syn wodza jednego z plemion mongolskich. W
wyniku długotrwałych wojen domowych doprowadził do zjednoczenia Mongołów. W 1206 r. ogłosił się
Czyngis-Chanem – wielkim władcą. Podbił Chiny, Azję środkową i dotarł do Europy. Świetny dowódca i
strateg był jednocześnie bezwzględny i okrutny dla wrogów. Jednocześnie w jego państwie panowała
tolerancja religijna.
Henryk Pobożny- Książe śląski próbował zjednoczyć Polskę po rozbiciu dzielnicowym. Zginął 9 kwietnia
1241 r. w bitwie pod Legnicą podczas najazdu mongolskiego.
Pajdar- wódz wojsk mongolskich, pod którego rozkazami Mongołowie wkroczyli do Polski.
Batu-chan- wnuk Czyngis-Chana w XIII w. podbił i podporządkował Tatarom Ruś.
Tamerlan- Timur Chromy wódz tatarów z Azji środkowej, próbował odbudować potęgę Mongołów pod
koniec XIV w. podbił Iran, Indie pokonał Turków w Azji Mniejszej. Zamierzał zająć Chiny.
Marco Polo- wenecki kupiec i podróżnik, wyruszył z ojcem i stryjem do Azji. Dotarli do Chin gdzie spędzili
17 lat a następnie powrócili do Wenecji w roku 1292. Jego podróże zostały spisane w książce znanej jako
Opisanie świata
Herman von Salza- Wielki Mistrz zakonu Krzyżackiego w latach 1209-1239. Był najwybitniejszym
politykiem spośród wszystkich przywódców zakonu, a także twórcą jego potęgi
Przemysł II- władca z dynastii Piastów (ostatni męski przedstawiciel linii wielkopolskiej). Koronowany na
króla Polski 26 czerwca 1295 r w Gnieźnie przez arcybiskupa Jakuba Świnkę. Rok później, Przemysł II
został zamordowany podczas nieudanej próby porwania dokonanej z inspiracji margrabiów
brandenburskich, z którymi współpracowały zapewne wielkopolskie rody Nałęczów i Zarembów.
Wacław II Czeski z dynastii Przemyślidów, król Polski od 1300 r, koronacja w Gnieźnie. Wprowadził grosz
praski oraz urząd starosty.
Wacław III Czeski z dynastii Przemyślidów, władca Polski 1305, zginął w zamachu.
Władysław Łokietek- Zjednoczył Polskę po okresie rozbicia dzielnicowego. 1308-09 –utrata Pomorza
Gdańskiego na rzecz Brandenburgii a potem Krzyżaków, 1311– bunt mieszczan krakowskich pod wodzą
wójta Alberta, 1314– opanowanie Wielkopolski przez Łokietka, 1320 – koronacja Władysława Łokietka w
Krakowie, 1331 – bitwa pod Płowcami,
Henryk Probus- zwany Prawym Wnuk Henryka II Pobożnego. Dążył do zjednoczenia ziem polskich.
Kazimierz Wielki- 1333 koronacja na króla Polski w Krakowie. Kazimierz III Wielki unormował stosunki z
Czechami i Zakonem Krzyżackim. W 1335 na zjeździe w Wyszehradzie udało mu się uzyskać od czeskiego
króla Jana Luksemburskiego zrzeczenie się pretensji do polskiego tronu. Ostatecznie w 1348 w Namysłowie
zawarł pokój z Czechami gdzie zrzekł się praw do księstw śląskich, które w późniejszych latach bezskutecznie
próbował odzyskać. Na mocy pokoju kaliskiego z 1343 odzyskał zajęte przez Krzyżaków Kujawy i ziemię
dobrzyńską, w zamian zrzekając się praw do Pomorza Gdańskiego. Głównym sojusznikiem Kazimierza
Wielkiego na arenie międzynarodowej były Węgry. Z ich pomocą w latach 1340–1349 przyłączył do Polski
większą część Rusi Halicko-Włodzimierskiej. W polityce wewnętrznej doprowadził do kodyfikacji prawa
(statuty wiślicko-piotrkowskie), rozbudowy systemu obrony państwa oraz rozwoju miast, wprowadził poradlne,
przywilej składu, prawo przymusu drogowego. W 1364 ufundował Akademię Krakowską. Kazimierz
przeprowadził reformę monetarną w 1338 roku. Jako pierwszy władca polski bił monetę groszową (grosz
krakowski). Zmarł w 1370.