RYNKI FINANSOWE W GOSPODARCE RYNKOWEJ
advertisement
RYNEK FINANSOWY W GOSPODARCE Struktura i instrumenty rynku finansowego LITERATURA PRZEDMIOTU Literatura podstawowa: Podstawy teorii i polityki makroekonomicznej. Wydanie III uzupełnione. Pod red. Cz. Sułkowskiego. Wydawnictwo „Zapol”, Szczecin 2008, D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch: Makroekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, Podstawy teorii i polityki makroekonomicznej. Wydanie III. Materiały pomocnicze. Pod red. Cz. Sułkowskiego. Wydawnictwo „Zapol”, Szczecin 2008. B. Snowdorn, H. Vane, P. Wynarczyk, Współczesne nurty teorii makroekonomicznej. PWN, Warszawa 1998. LITERATURA PRZEDMIOTU Literatura uzupełniająca: R. J. Barro: Makroekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1997, R. E. Hall, J. B. Taylor: Makroekonomia, teoria, funkcjonowanie i polityka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995. PIENIĄDZ Pecunia (pecus) – jest to powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra lub wywiązujemy się ze zobowiązań. Inaczej mówiąc pieniądz to środek wymiany SUBSTYTUTY PIENIĄDZA Bydło; Muszelki; Paciorki; Szkło; Towary Miedź; Nikiel; Srebro; Złoto; Platyna RODZAJE PIENIĄDZA KRUSZCE, TOWARY, MONETY, PAPIERY PIENIĄDZ ELEKTRONICZNY SYSTEM FINANSOWY PAŃSTWA SYSTEM BANKOWY, SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH, SYSTEM FINANSOWY UBEZPIECZEŃ RYNEK FINANSOWY Rynek depozytowokredytowy Rynek pieniężny Rynek kapitałowy Rynek walutowy Rynek instrumentów pochodnych UCZESTNICY RYNKU FINANSOWEGO banki centralne, banki komercyjne, giełdy, fundusze powiernicze, domy maklerskie, fundusze emerytalne, firmy pośredniczące – brokerskie oraz gospodarstwa domowe NARODOWY BANK POLSKI Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczpospolitej Polskiej. Podstawowym celem działalności NBP jest, zgodnie z ustawą, trzymanie stabilnego poziomu cen oraz umacnianie polskiego pieniądza. Cel ten jest osiągany poprzez: NARODOWY BANK POLSKI kształtowanie i realizację polityki pieniężnej, tworzenie warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego, określanie zasad i mechanizmów, zapewniających płynność rozliczeń pieniężnych w gospodarce. Organizacja NBP Organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz zarząd NBP. RPP Zadaniem RPP jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz podstawowych zasad jej realizacji. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i stopy rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza ona także plan finansowy banku centralnego oraz sprawozdanie z jego działalności. ZARZĄD NBP Zarząd NBP kieruje działalnością banku. Jego podstawowym zadaniem jest realizacja uchwał Rady Polityki Pieniężnej, uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP, realizacja zadań z zakresu polityki kursowej oraz nadzór nad operacjami otwartego rynku. NIEZALEŻNOŚĆ NBP Do najważniejszych aspektów niezależności banku centralnego zaliczyć możemy: zakaz bezpośredniego finansowania sektora publicznego, niepodleganie instrukcjom ze strony rządu, suwerenność w zakresie polityki kursu walutowego, przepisy gwarantujące osobistą niezależność członków zarządu i rady, konstytucyjna ranga statutu banku centralnego. SYSTEM BANKOWY Klasyczny system bankowy składa się z : banku centralnego, banków komercyjnych (uniwersalnych), banków inwestycyjnych, banków hipotecznych banków spółdzielczych DOKUMENTY PRAWNE REGULUJĄCE DZIAŁALNOŚĆ BANKÓW W POLSCE KONSTYTUCJA RP Z KWIETNIA 1997 ROKU USTAWA PRAWO BANKOWE Z SIERPNIA 1997 ROKU USTAWA O NBP Z SIERPNIA 1997 ROKU System finansów publicznych Państwo zmuszone jest do sięgania do dochodów osiąganych przez inne podmioty, gdyż nie jest ono w stanie owego dochodu wytworzyć. Biorąc pod uwagę system finansowy państwa przyjmuje się podział finansów na: prywatne, publiczne. SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNNYCH Prywatne finanse obejmują zasoby pieniężne podmiotów, jakimi są firmy i przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą oraz środki finansowe gospodarstw domowych. SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNNYCH Finansami publicznymi nazywamy natomiast zasoby pieniężne państwa, a przede wszystkim fundusz nazywany budżetem państwa, poprzez który odbywają się procesy gromadzenia i dystrybucji środków pieniężnych będących w dyspozycji tegoż państwa. SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNNYCH Proces ten w gospodarce odbywa się za pomocą systemu finansów publicznych, który w Polsce obecnie tworzą: budżet państwa, budżety gmin, budżety powiatów, budżety województw samorządowych, państwowe fundusze celowe, państwowa gospodarka pozabudżetowa, samorządowa gospodarka pozabudżetowa. SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNNYCH Do najważniejszych cech wspólnych elementów systemu finansów publicznych zaliczamy: publiczną własność środków finansowych; identyczną lub zbliżoną metodę gromadzenia dochodów (przymusowo i bezzwrotnie); kontrolę ze strony podatnika (jego przedstawicieli) wydatkowania środków publicznych; niegospodarcze lub pośrednio związane z gospodarką wydatkowanie środków publicznych. System finansowy ubezpieczeń Ubezpieczenia ze względu na ich specyficzną rolę w systemie ekonomicznym oraz społecznym wymagają specjalnej regulacji. Dzielą się one na: - ubezpieczenia społeczne, - ubezpieczenia gospodarcze. System finansowy ubezpieczeń Wśród ubezpieczeń gospodarczych wyróżnia się ubezpieczenia komercyjne oraz ubezpieczenia wzajemne. Te pierwsze prowadzą działalność zorientowana na zysk. Przedmiotem tej działalności jest ochrona ubezpieczonych przed skutkami różnych zdarzeń losowych. Ubezpieczenia wzajemne polegają na solidarności określonych grup podmiotów, zagrożonych takim samym lub podobnym ryzykiem wystąpienia zdarzeń losowych. Ubezpieczenia gospodarcze możemy także podzielić na ubezpieczenia na życie, ubezpieczenia majątkowe oraz pozostałe ubezpieczenia osobowe. RYNEK FINANSOWY Pojęcie rynku w ekonomii istnieje od dawna, a pomimo to jest ciągle ważnym przedmiotem zainteresowania tej nauki. Jedną z definicji, która najpełniej oddaje istotę rynku jest definicja przytoczona przez Wojciecha Wrzoska: „rynek to ogół stosunków zachodzących między podmiotami uczestniczącymi w procesach wymiany”. RYNEK FINANSOWY Na rynku finansowym instytucje (uczestnicy) tego rynku, czyli: banki centralne, banki komercyjne, giełdy, fundusze powiernicze, domy maklerskie, fundusze emerytalne, firmy pośredniczące – brokerskie oraz gospodarstwa domowe RYNEK FINANSOWY organizują przepływ środków finansowych umożliwiając zainteresowanym podmiotom: dokonywanie rozliczeń, oszczędzanie, zdobywanie środków na finansowanie działalności, inwestowanie, spekulację. RYNEK FINANSOWY Efektywnie działający rynek finansowy może poprawić położenie wszystkich podmiotów na nim funkcjonujących. Niezmierne ważną rolę pełnią w tym względzie instrumenty rynku finansowego. Istota transakcji finansowej na rynku finansowym polega na zamianie instrumentu finansowego o najwyższym stopniu płynności (pieniądza) na mniej płynny ale dochodowy, lub odwrotnie (uzależnione jest to od polityki prowadzonej przez podmiot rynku). RYNEK FINANSOWY Z punktu widzenia funkcji ekonomicznych instrumenty te możemy podzielić na: instrumenty rozliczeniowe, instrumenty dłużne, instrumenty zaspokajające popyt na pieniądz, instrumenty inwestowania, instrumenty potwierdzające tytuł własności oraz instrumenty ograniczające ryzyko. RYNEK DEPOZYTOWOKREDYTOWY Kluczowym instrumentem rynku kredytowego jest kredyt bankowy. Bank komercyjny pełni przede wszystkim rolę pośrednika pomiędzy podmiotami dysponującymi nadwyżką środków pieniężnych i podmiotami cechującymi się niedoborem tych środków. Stąd też podstawowym przedmiotem działalności bankowej jest udzielanie kredytów. RYNEK DEPOZYTOWOKREDYTOWY Zgodnie z art. 70 Prawa bankowego, bank uzależnia udzielenie kredytu od posiadania przez kredytobiorcę zdolności kredytowej oraz dostarczenia dokumentów i informacji potrzebnych do określenia tej zdolności. RYNEK DEPOZYTOWOKREDYTOWY Klasyfikacji kredytów bankowych można dokonać według kryterium: przedmiotu kredytu, okresu kredytowania, formy kredytu, sposobu jego zabezpieczenia, waluty kredytu. RYNEK DEPOZYTOWOKREDYTOWY Przeważnie, banki rozróżniają w swych regulaminach następujące kredyty: kredyty krótkoterminowe, udzielane na okres 1 roku, kredyty średnioterminowe, z terminem spłaty od 1 roku do 3 lat, kredyty długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 3 lat. RYNEK DEPOZYTOWOKREDYTOWY Dokonując podziału kredytów według przedmiotu wyróżnia się dwa podstawowe typy kredytów: kredyty obrotowe, kredyty inwestycyjne. Rynek kapitałowy Rynek kapitałowy jest jednym z elementów rynku finansowego. W Polsce do rynku kapitałowego zalicza się operacje finansowe o okresie od roku wzwyż, natomiast na rozwiniętych rynkach są to operacje o znacznie dłuższym horyzoncie czasowym, np. w Niemczech od czterech lat. Rynek kapitałowy dzieli się na rynek pierwotny i wtórny. Rynek kapitałowy Rynek pierwotny to część rynku kapitałowego, gdzie dokonuje się sprzedaży nowo wyemitowanych papierów wartościowych przez uprawnione do tego podmioty gospodarcze. Rynek kapitałowy Rynek wtórny, to rynek transakcji odbywających się bez udziału emitentów, lecz wyłącznie pomiędzy inwestorami. Rynek kapitałowy Papierami wartościowymi w rozumieniu ustawy – Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi są: akcje, obligacje, zbywalne prawa majątkowe wynikające z posiadania akcji i obligacji, inne prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny papierów wartościowych poprzednio wymienionych. Rynek kapitałowy Akcja jest papierem wartościowym udziałowym. Jako papier wartościowy stwierdza udział jego posiadacza w spółce akcyjnej, a tym samym w jej kapitale. Dochód z akcji składa się z dwóch elementów: bieżącego kursu rynkowego danego waloru, wypłacanej przez firmę (emitenta) dywidendy z wypracowanych przez nią zysków. Wyróżnia się następujące typy akcji: imienne i na okaziciela, gotówkowe i aportowe, zwykłe i uprzywilejowane. Rynek kapitałowy Z kolei obligacje to papiery wartościowe emitowane przez różne podmioty w celu pozyskania środków pieniężnych dla finansowania określonych celów. Emitent zobowiązuje się do regulowania płatności odsetkowych określonych w dniu emisji papieru wartościowego oraz do spłaty pożyczki posiadaczowi obligacji w dniu jej wykupu. Obligacje są z reguły papierami wartościowymi na okaziciela, co powoduje, że są produktem finansowym łatwo zbywalnym na rynku. Emitentami obligacji mogą być rządy i instytucje rządowe, przedsiębiorstwa i korporacje przemysłowe oraz banki. Rynek kapitałowy Do instytucji organizujących rynek papierów wartościowych w Polsce należą Komisja Nadzoru Finansowego oraz Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie. Rynek kapitałowy Pierwsza z tych instytucji sprawuje między innymi nadzór nad przestrzeganiem uczciwego obrotu i konkurencji na rynku papierów wartościowych. Do jej zadań w tej sferze należy: inspirowanie, podejmowanie i organizowanie działań, zapewniających sprawne funkcjonowanie rynku papierów wartościowych oraz ochrona inwestorów, współdziałanie z organami rządowymi w zakresie kształtowania polityki gospodarczej, wydawanie zezwoleń na publiczną emisję papierów wartościowych przez spółki akcyjne, zezwoleń na działalność biur maklerskich na rynku papierów wartościowych i podejmowanie innych działań, wynikających z przepisów dotyczących rynku kapitałowego. Rynek kapitałowy Natomiast Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie jest najważniejszą częścią rynku wtórnego, na której handluje się dopuszczonymi do publicznego obrotu papierami wartościowymi. Do jej podstawowych funkcji zaliczyć możemy: Rynek kapitałowy dopuszczenie do obrotu publicznego wyemitowanych papierów wartościowych, organizowanie transakcji giełdowych, ustalanie kursów giełdowych papierów wartościowych, zawieszanie notowań papierów wartościowych na giełdzie, rozstrzyganie sporów majątkowych między uczestnikami transakcji giełdowych, wydawanie zezwoleń biurom maklerskim na działalność na giełdzie, wydawanie publikacji o wynikach sesji giełdowych. Rynek kapitałowy Do największych giełd światowych zaliczamy: Tokio Stock Exchange (TSE), New York Stock Exchange (NYSE), Frankfurt Wertpapierbörse, London Stock Exchange (LSE), Bourse des Valerus de Paris. Rynek walutowy Rynek walutowy nie jest umiejscowiony geograficznie, lecz funkcjonuje wszędzie tam, gdzie zmienia się jedne waluty na drugie. Spełnia on także trzy podstawowe funkcje: Rynek walutowy umożliwia wymianę jednego pieniądza na drugi, dzięki niemu nie jest konieczne natychmiastowe równoważenie obrotów handlowych, pozwala częściowo zabezpieczyć się przed ryzykiem wahań kursów walut i ewentualnością spadku wartości zagranicznych walorów finansowych. Rynek walutowy Do najważniejszej kategorii instrumentów i transakcji związanych z rynkiem walutowym zalicza się miedzy innymi: transakcje walutowe (natychmiastowe, terminowe), Rynek walutowy Transakcje natychmiastowe (F/X foreign exchange) oznacza, że dostawa waluty następuje za dwa dni robocze, gdyż jest to najkrótszy czas potrzebny bankom do rozliczenia transakcji, co oznacza, że transakcja zawarta w poniedziałek będzie mieć datę rozliczenia w środę. Rynek walutowy Transakcje terminowe (forward) są umową pomiędzy dwoma stronami transakcji, na podstawie której dwie waluty są wymieniane po kursie ustalonym w dniu zawarcia transakcji, lecz z dostawą waluty w określonym dniu w przyszłości. Transakcja terminowa dotyczy regularnego odcinka czasu: tygodnia, dwóch tygodni, miesiąca, dwóch do dwunastu miesięcy, a nawet występują transakcje kilkuletnie (nowością są terminy nieregularne). RYNEK INSTRUMENTÓW POCHODNYCH Rynek pozabilansowych instrumentów finansowych (ang. off balance sheet financial instruments market) jest najmłodszym i najszybciej rozwijającym się segmentem rynku finansowego. Inne jego nazwy to rynek instrumentów pochodnych oraz rynek derywatów. RYNEK INSTRUMENTÓW POCHODNYCH Zasadniczą funkcją rynku instrumentów pochodnych jest dostarczanie uczestnikom rynku narzędzi zabezpieczających przed ryzykiem wynikającym ze zmienności stóp procentowych oraz zmian cen akcji, a także umożliwiających spekulację na tych zmianach. Początek temu rynkowi dały w latach siedemdziesiątych w Chicago giełdowe transakcje futures w odniesieniu do stóp procentowych. RYNEK INSTRUMENTÓW POCHODNYCH Istnieją trzy zasadnicze rodzaje terminowych kontraktów finansowych: terminowe transakcje na stopy procentowe: oparte są one na konkretnych typach instrumentów finansowych, których ceny zależne są od stóp procentowych, terminowe transakcje walutowe: opierają się one na kwotowaniach głównych walut w odniesieniu do dolara amerykańskiego, terminowe transakcje dotyczące indeksów kursów akcji: opierają się na uznanych indeksach giełdowych. RYNEK INSTRUMENTÓW POCHODNYCH Na rynku tym handluje się instrumentami finansowymi zmniejszającymi ryzyko. Do grupy tych instrumentów zwanymi pochodnymi zaliczyć możemy: opcje, kontrakty terminowe, swapy, warranty. RYNEK INSTRUMENTÓW POCHODNYCH Opcja jest umową między nabywcą a sprzedawcą. Kupujący nabywa prawo, ale nie obowiązek – kupna (call option) lub sprzedaży (put option) określonej ilości waluty według z góry ustalonego kursu w określonym terminie w przyszłości lub wcześniej. Sprzedawca jest natomiast zobowiązany do dostarczenia lub odbioru tej waluty, jeżeli zażąda tego nabywca opcji. Kupujący może zrealizować opcję: w określonym dniu w przyszłości (styl europejski) lub do określonej daty (styl amerykański). RYNEK INSTRUMENTÓW POCHODNYCH Kontrakt terminowy to instrument zobowiązujący strony kontraktu do kupna lub sprzedaży instrumentu podstawowego w określonej ilości, w określonym terminie, po określonej cenie (kontrakt futures, kontrakt forward). RYNEK INSTRUMENTÓW POCHODNYCH Swap to kontrakt, który polega na zamianie przyszłych płatności stron kontraktu, np. swap procentowy - umowy między np. dwoma stronami transakcji, w której każda ze stron zgadza się dokonywać przyszłych płatności na rzecz drugiej strony w czasie trwania danego kontraktu. Swapy są z reguły zawierane na dłuższe okresy i pełnią podobną rolę jak kontrakty FRA (dla głównych walut okres wynosi od 2 do 10 lat). RYNEK INSTRUMENTÓW POCHODNYCH Warranty dają prawo bądź do zakupu papierów wartościowych, np. akcji po określonej cenie w przyszłości, bądź do subskrypcji przyszłych emisji akcji. Należą one do grupy instrumentów spekulacyjnych.
