projekt aktualizacji programu ochrony środowiska
advertisement
Projekt ZARZĄD POWIATU w Grodzisku Mazowieckim PROJEKT AKTUALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GRODZISKIEGO NA LATA 2009 – 2012 Z PERSPEKTYWĄ DO 2016 ROKU Autorzy opracowania: Wydział Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Gospodarki Wodnej Starostwa Powiatowego w Grodzisku Mazowieckim Konsultacje: Dr Zbigniew Karaczun SGGW Grodzisk Mazowiecki 2009 Spis treści: 2 STRESZCZENIE – SYNTEZA 4 1. WPROWADZENIE 7 1. WPROWADZENIE 1.1 Przesłanki ogólne 1.2 Podstawy prawne 1.3 Cele i zakres Programu 1.4 Funkcje Programu 1.5 Wytyczne do sporządzania gminnych planów ochrony środowiska 2. DANE PODSTAWOWE 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 11 Położenie geograficzne powiatu Granice i gminy powiatu. Powiązania z terenami sąsiadującymi Warunki przyrodnicze i klimatyczne 2.3.1 Klimat 2.3.2 Warunki przyrodnicze w powiecie Grodziskim Ludność, gospodarstwa domowe Infrastruktura, sieć komunikacyjna Działalność gospodarcza na terenie powiatu Planowane kierunki rozwoju i ochrony środowiska gmin powiatu grodziskiego 3. ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE I JEGO OCHRONA. ANALIZA STANU ISTNIEJĄCEGO. GŁÓWNE PROBLEMY I ZAGROŻENIA 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 7 8 8 10 11 Polityka i zarządzanie ochroną środowiska Gospodarka odpadami Jakość powietrza atmosferycznego Gospodarka wodno – ściekowa Powierzchnia ziemi. Gleby Hałas Ochrona przyrody Nadzwyczajne zagrożenia środowiska. Awarie Surowce i zasoby mineralne Udział społeczeństwa w ochronie środowiska. Edukacja ekologiczna 11 12 14 14 14 15 15 16 17 22 22 27 27 32 42 43 44 47 48 48 4. UWARUNKOWANIA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GRODZISKIEGO 49 4.1. Uwarunkowania wewnętrzne 49 4.1.1 Wnioski z diagnozy - podstawowe problemy ochrony środowiska powiatu grodziskiego 49 4.1.2 Prognozowane zmiany 50 2 4.2 Uwarunkowania zewnętrzne 52 5. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GRODZISKIEGO 58 5.1. Stała poprawa stanu środowiska. 59 5.1.1. Poprawa jakości wód 59 5.1.2 Poprawa jakości powietrza atmosferycznego 59 5.1.3. Działania związane z ochroną powierzchni ziemi 60 5.1.4 Działania związane z ochroną środowiska przed odpadami 60 5.1.5 Poprawa klimatu akustycznego 60 5.1.6 Zapewnienie ładu przestrzennego 61 5.2. Wspieranie działań na rzecz zrównoważonego wykorzystania energii i zasobów naturalnych. 61 5.3. Wspieranie działań mających na celu ochronę przyrody 62 5.4. Poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców powiatu 62 5.5. Zwiększenie poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu oraz osób prowadzących działalność gospodarczą na jego terenie. 63 6. WDRAŻANIE CELÓW PROGRAMU 64 7. MONITORING REALIZACJI „PROGRAMU...” 67 8. ANALIZA ODDZIAŁYWANIA PROJEKTU PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GRODZISKIEGO NA LATA 2009 – 2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 NA ŚRODOWISKO 69 Załącznik – Harmonogram Działań Proekologicznych Załącznik – Koszty 3 71 72 STRESZCZENIE. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska oraz ustawą O odpadach, rady powiatów mają obowiązek co 4 lata przygotować dokument określający kierunki lokalnej polityki ekologicznej. Realizując ten obowiązek Rada Powiatu Grodziskiego, w maju 2004 roku przyjęła w drodze uchwały dokument „Program ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego”. Dokument ten obejmował cele i priorytety na lata 2003 – 2007 z perspektywą do roku 2011. Ze względu na zmiany jakie zaszły w ostatnich latach (uzyskanie przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej) istnieje konieczność dokonania nowelizacji programu ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego. Niniejszy dokument jest efektem prac podjętych w tym celu. Zgodnie z obowiązującymi przepisami odnosi się on do następujących zagadnień: cele i priorytety ekologiczne, rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawne, ekonomiczne i społeczne. Punktem wyjścia dla wykonania aktualizacji programu ochrony środowiska w powiecie grodziskim była zarówno ocena stanu poszczególnych elementów środowiska dokonana na podstawie uzyskiwanych wyników monitoringu prowadzonego przez różne służby, a zwłaszcza przez Wojewódzką Inspekcję Ochrony Środowiska jak i sprawozdania z realizacji działań wyznaczonych przez politykę ekologiczną powiatu i wchodzących w jego skład gmin. W gminach wchodzących w skład powiatu przeprowadzono w maju 2008 roku ankietę, której celem było zarówno rozpoznanie głównych problemów ekologicznych jak i określenie planowanych działań dla ich rozwiązywania. Materiałami pomocniczymi były opracowania przygotowane na potrzeby strategii rozwoju powiatu/gmin, wieloletnich planów inwestycyjnych, programów zrównoważonego rozwoju itp. W trakcie przygotowania aktualizacji niniejszego Programu ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego na lata 2008 – 2011 z perspektywą do 2015 roku dużą uwagę zwracano 4 na szeroko rozumiane konsultacje społeczne. Do prac nad Programem... zaproszono organizacje pozarządowe działające na terenie powiatu, wstępna wersja dokumentu była udostępniona dla konsultacji społecznych zainteresowanych mieszkańców powiatu i działających na jego terenie organizacji. Integralną część niniejszego Programu ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego stanowi aktualizacja Planu gospodarki odpadami dla powiatu grodziskiego na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016. Program ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego na lata 2009 – 2012 z perspektywą do 2015 roku omawia szczegółowo zadania na lata 2009 – 2016. Podejście takie jest zgodne z przepisami Prawa ochrony środowiska, określającego w art. 14 ust.2, iż politykę ekologiczną przyjmuje się na cztery lata, z tym że przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne cztery lata. Nadrzędnym celem działań w zakresie ochrony środowiska na terenie powiatu grodziskiego, zgodnie z niniejszym Programem... jest: zrównoważony rozwój powiatu i stała poprawa warunków życia jego mieszkańców Będzie to osiągane przez: Wspieranie rozwoju gospodarczego, tworzenie nowych miejsc pracy i popieranie aktywności zawodowej mieszkańców powiatu. W sposób szczególny wspierane będzie lokowanie na terenie powiatu przedsięwzięć nie wpływających negatywnie na stan środowiska. Wspieranie rozwoju infrastruktury zapewniającej właściwy standard życia mieszkańców powiatu (wodociągi i kanalizacja, zorganizowany system usuwania odpadów, komunikacja zbiorowa, właściwy stan dróg, telefony i internet). Zwiększanie aktywności obywatelskiej i podnoszenie stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa. Będzie to osiągane m.in. poprzez wspieranie edukacji formalnej w tej dziedzinie oraz wspomaganie działalności organizacji ekologicznych. Stałe ograniczanie emisji substancji i energii. Będzie to osiągane poprzez wzmacnianie nadzoru nad podmiotami wprowadzającymi zanieczyszczenia do środowiska, ścisłe egzekwowanie decyzji administracyjnych, wspieranie przedsiębiorców w działaniach proekologicznych. 5 Bierną i czynną ochronę zasobów środowiska przyrodniczego i krajobrazu, poprzez tworzenie nowych obiektów chronionych oraz wzmacnianie nadzoru nad terenami i obiektami chronionymi. Ustalono także cele główne Programu ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016 : 1. Stała poprawa stanu środowiska i związanej z nim jakości życia mieszkańców powiatu poprzez kontynuowanie rozpoczętych na terenie powiatu działań związanych z ochroną środowiska oraz prowadzenie tych prac w zakresie ochrony środowiska, których nie udało się zrealizować w latach 2004 – 2008. 2. Wspieranie działań na rzecz zrównoważonego wykorzystania energii i zasobów naturalnych. 3. Wzmacnianie nadzoru nad obszarami objętymi różnymi formami ochrony przyrody i terenami o dużych walorach przyrodniczych oraz wspieranie działań mających na celu ochronę przyrody, (podejmowanych przez różne instytucje rządowe, samorządowe, organizacje pozarządowe, osoby fizyczne i podmioty gospodarcze). 4. Poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców powiatu, ze szczególnym uwzględnieniem nadzoru nad transportem substancji niebezpiecznych przez teren powiatu, stworzenie procedur postępowania na wypadek awarii i katastrof. 5. Zwiększanie poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu oraz osób prowadzących działalność gospodarczą na jego terenie. Powyższe cele realizowane będą, poprzez cele szczegółowe oraz zadania wdrażane w dwóch horyzontach czasowych: - krótkookresowym (lata 2009 – 2012) i - średnioterminowym (do roku 2016). 6 1. WPROWADZENIE 1.1 Przesłanki ogólne Lata 2004 – 2008 to okres dynamicznych przekształceń i rozwoju społeczno – gospodarczego Polski co spowodowane było przede wszystkim uzyskaniem członkostwa w Unii Europejskiej i uzyskaniem dostępu do funduszy rozwojowych i kohezyjnych Wspólnoty. Obok jednak pozytywnych skutków tych zjawisk pojawiły się także problemy, w tym także dotyczące ochrony środowiska. Spowodowało to m.in. pojawienie się nowych zagrożeń dla jakości środowiska, konieczność poniesienia znaczących nakładów finansowych na wdrażania przepisów UE w zakresie ochrony środowiska, dokonanie zmian w procedurach ochrony środowiska, tak aby dostosować je do wymagań unijnych. Skutki tych zmian widoczne są zarówno na poziomie krajowym, jak i regionalnym oraz lokalnym. Można je dostrzec także na terenie powiatu grodziskiego. Antycypacja takich zmian była jednym z powodów wprowadzenia obowiązku tworzenia na różnych poziomach zarządzania polityką ekologiczną. Jej podstawą powinna być konstytucyjna zasada zrównoważonego rozwoju, zawarta w art. 5 ustawy zasadniczej: „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. Przyjęcie tej zasady oznacza, że wsparcie dla rozwoju gospodarczego i społecznego odbywać się będzie z poszanowaniem wymagań ochrony środowiska, tak aby pozostawić możliwość korzystania z zasobów przyrodniczych przyszłym pokoleniom. Ustawa zasadnicza wskazuje także, że ochrona środowiska jest obowiązkiem zarówno obywateli jak i władz publicznych, które poprzez swoją politykę, powinny zapewnić nie tylko bezpieczeństwo ekologiczne, ale i dostęp do zasobów przyrodniczych zarówno współczesnemu jak i przyszłym pokoleniom. Takimi władzami są m.in. samorządy powiatowe. Ustawa o samorządzie powiatowym stanowi, że powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym, w tym między innymi zadania z zakresu ochrony przyrody i środowiska, leśnictwa, gospodarki wodnej, rybactwa śródlądowego, zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska. Dlatego też władze powiatu, akceptując zasady zrównoważonego rozwoju, powinny szukać takich kierunków rozwoju, które doprowadzą do ograniczania emisji, zmniejszania energo-, wodo- i materiałochłonności, poprawy jakości środowiska przyrodniczego, wzmacniania struktur ekologicznych, rozwijania aktywności obywatelskiej, poprawy jakości życia mieszkańców. Wskazując na te obowiązki władz powiatowych nie można jednak zapominać, że administracja tego szczebla dysponuje ograniczonymi możliwościami samodzielnego realizowania inwestycji sozologicznych i bardzo nielicznymi instrumentami wymuszania działań proekologicznych. Stąd funkcją powiatu jest raczej wspieranie działań podejmowanych przez samorządy gminne i tworzenie płaszczyzny dla podejmowania przez nie wspólnych działań mających na celu rozwiązywanie problemów ekologicznych o znaczeniu ponadlokalnym. 7 1.2 Podstawy prawne Prawny obowiązek tworzenia powiatowych programów ochrony środowiska (powiatowej polityki ekologicznej) wprowadziła norma prawna zawarta w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 roku Nr 25 poz. 150). Norma ta, zawarta w art. 17.1 stwierdza, że: „ ... organ wykonawczy (...) powiatu, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa, sporządza (...) powiatowe programy ochrony środowiska ...”. Zakres tych dokumentów uszczegóławiają przepisy zawarte w art. 14 cytowanego aktu prawnego. Zgodnie z nim polityka ekologiczna powiatu powinna określać między innymi: cele ekologiczne priorytety ekologiczne rodzaj i harmonogram działań proekologicznych środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno – ekonomiczne i środki finansowe. Zgodnie z brzmieniem art. 14. ust. 2 politykę ekologiczną przyjmuje się na okres czterech lat z perspektywą obejmującą kolejne 4 lata. Częścią niniejszego Programu... jest Plan gospodarki odpadami dla powiatu grodziskiego. Zgodnie bowiem z normą zawartą w art. 14.3 ustawy O odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz.U. z 2007 r. Nr 39 poz. 251) na szczeblu powiatowym powinien zostać przygotowany taki plan, który będzie podlegał aktualizacji nie rzadziej niż co 4 lata. . Artykuł 14 ustęp 2 ustawy o odpadach szczegółowo określa zakres informacji jakie powinny zostać przedstawione w planie gospodarki odpadami, m.in.: aktualny stan gospodarki odpadami w powiecie oraz ich charakterystykę jakościową i ilościową, istniejące instalacje odzysku i unieszkodliwiania odpadów, schemat przepływu odpadów, koszty gospodarowania odpadami, prognozowane zmiany w zakresie gospodarowania odpadami, cele i działania zmierzające do poprawy sytuacji w zakresie gospodarowania odpadami, instrumenty finansowe służące realizacji zamierzonych celów, system monitoringu i oceny realizacji zamierzonych celów. Zgodnie z obowiązującymi przepisami zarówno powiatowy program ochrony środowiska jak i plan gospodarki odpadami powinny zostać zaopiniowane przez organ wykonawczy województwa, na terenie którego znajduje się powiat. Ustawodawca nakazał także organom wykonawczym powiatów składanie co 2 lata sprawozdań radom powiatu z realizacji programów i planów. 1.3 Cele i zakres Programu Głównym celem niniejszego dokumentu jest aktualizacja polityki ekologicznej powiatu grodziskiego. Dokonano jej w taki sposób, aby była ona zgodna z kierunkami polityki ekologicznej państwa, wyznaczonymi w 2006 roku1 oraz znowelizowanym programem ochrony środowiska dla województwa mazowieckiego. Tym niemniej, chociaż jest to tylko aktualizacja przyjętej w 2004 roku polityki ekologicznej powiatu, to niniejszy dokument opracowano w taki sposób, żeby stanowił pełną, zamkniętą całość. Dlatego też MŚ, 2006: Polityka ekologiczna państwa na lata 2007 – 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011 2014. Projekt dokumentu zatwierdzony przez Radę Ministrów w grudniu 2006 roku. Ministerstwo Środowiska. Warszawa. 1 8 powtórzono w nim część informacji zawartych w Programie... z roku 2004, w szczególności dotyczących zagadnień ogólnych. Program uwzględnia uwarunkowania wynikające z przygotowania i przyjęcia następujących dokumentów: Strategia Rozwoju Kraju II Polityka ekologiczna państwa, Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002 – 2010, Polityka ekologiczna państwa na lata 2007 – 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011 – 2014, Krajowy plan gospodarki odpadami ( M.P. z 2006 r. Nr 90, poz. 946), Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych. Regionalny program operacyjny dla Województwa Mazowieckiego na lata 2004 – 2006, Program ochrony środowiska dla Województwa Mazowieckiego na lata 2007-2011, Plan gospodarki odpadami dla Mazowsza na lata 2007-2011 . Program Ochrony Powietrza dla strefy Powiat Grodziski, Program Zwiększenia lesistości dla Województwa Mazowieckiego do 2020 roku, Program Małej Retencji dla Województwa Mazowieckiego, Program Wykorzystania Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Mazowieckiego, Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do roku 2020. W Programie.... uwzględniono także te międzynarodowe zobowiązania prawne Polski (w tym także te, które wynikają z Traktatu Akcesyjnego), których wdrożenie wymaga zaangażowania samorządów lokalnych szczebla powiatowego i gminnego. Podstawą Programu ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego… jest konstytucyjna zasada zrównoważonego rozwoju, która oznacza w praktyce, że w procesach rozwoju społeczno – gospodarczego kryteria ochrony środowiska traktowane są równoważnie z kryteriami społecznymi i gospodarczymi. Innymi zasadami, do których odwołuje się Program... są zasady ogólne, leżące u podstaw polityki ochrony środowiska UE i Polski takie jak: zasada przezorności , zasada prewencji, zasada „zanieczyszczający” płaci, zasada równego dostępu do środowiska postrzegana w kategoriach: - sprawiedliwości międzypokoleniowej, - sprawiedliwości międzyregionalnej i międzygrupowej, - równoważenia szans między człowiekiem i przyrodą, zasada uspołecznienia zasada subsydiarności, zasada efektywności ekologicznej i ekonomicznej. Zakres Programu ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego… odnosi się do całokształtu zagadnień sozologicznych i ekologicznych występujących na obszarze powiatu. W szczególności zawiera on informacje na temat: aktualnej sytuacji ekologicznej w powiecie, 9 ekologicznych, przestrzennych, społecznych i ekonomicznych uwarunkowań rozwoju powiatu, priorytetowych działań na rzecz utrzymania środowiska przyrodniczego we właściwym stanie i nie dopuszczenia do jego degradacji, w podziale na przedsięwzięcia krótkoterminowe (lata 2009 – 2012) i długoterminowe (do roku 2016), harmonogramu konkretnych zadań w zakresie ograniczenia emisji, ochrony zasobów przyrody, racjonalnego gospodarowania środowiskiem, prośrodowiskowej aktywizacji społeczeństwa i wzrostu świadomości ekologicznej z podziałem na: - zadania powiatu, - zadania innych organów administracji publicznej oraz instytucji, przedsiębiorstw i organizacji społecznych, - zalecenia dla gminnych programów ochrony środowiska, - uwarunkowania realizacyjne Programu…, jego wdrożenie i monitoring. Program… dotyczy obszaru powiatu grodziskiego, tym niemniej bierze on pod uwagę różnego rodzaju powiązania, w tym ekologiczne z powiatami sąsiednimi. Program… opracowany jest z uwzględnieniem ustrojowej pozycji samorządu powiatu i jego kompetencji wynikających z przepisów prawa ochrony środowiska, a więc ograniczonych własnych możliwości realizacyjnych i finansowych. Program… przygotowany został z udziałem społeczeństwa, do którego adresowano ankiety, zapraszano do udziału w pracach Zespołu Sterującego i zgłaszania swoich uwag do projektu Programu…. Założenia do programu, materiały i wnioski przedstawiano w mediach i w internecie. Zainteresowani mogli śledzić przebieg prac nad Programem…. Konsultowano jego projekt z różnymi grupami społecznymi i zawodowymi: nauczycielami, przedsiębiorcami, przedstawicielami nauki, reprezentantami gmin. 1.4 Funkcje Programu Niniejszy „Program ochrony środowiska…" wraz z "Planem gospodarki odpadami…" dla powiatu grodziskiego do 2016r.” ma stać się podstawowym dokumentem koordynującym działania na rzecz ochrony środowiska w powiecie. W szczególności: przekazuje społeczeństwu, przedsiębiorcom, samorządom informacje na temat zasobów środowiska przyrodniczego oraz stanu poszczególnych jego komponentów, omawia najważniejsze problemy, w tym zagrożenia ekologiczne, proponując sposoby ich rozwiązania w określonym czasie, jest gwarantem wdrażania zrównoważonego rozwoju powiatu, określa sposoby współpracy administracji publicznej wszystkich szczebli oraz instytucji i pozarządowych organizacji ekologicznych na rzecz ochrony środowiska w powiecie, ułatwia, a niekiedy formalnie umożliwia występowanie o środki finansowe potrzebne do realizacji przedsięwzięć, ułatwia opiniowanie gminnych programów ochrony środowiska, wydawanie decyzji określających sposób i zakres korzystania ze środowiska, obiektywizuje wydawanie decyzji określających sposób i zakres korzystania ze środowiska, organizuje system informacji o stanie środowiska i działaniach zmierzających do jego poprawy. 10 Program… omawia szczegółowo zadania na lata 2009 – 2016. Taki horyzont czasowy przyjęto w odniesieniu do podstawowego dokumentu wyznaczającego kierunki polskiej polityki ochrony środowiska tj. „Polityka ekologiczna państwa na lata 2007 – 2010 z uwzględnieniem perspektyw na lata 2012 – 2016”. Podejście takie jest także zgodne z przepisami Prawa ochrony środowiska, określającego w art. 14 ust. 2, iż politykę ekologiczną przyjmuje się na cztery lata, z tym że przewidziane w niej działania w perspektywie obejmują kolejne cztery lata. 1.5 Wytyczne dla gmin dotyczące sporządzania planów ochrony środowiska Podstawowym obowiązkiem sporządzającego plan ochrony środowiska dla gminy jest określenie celów ekologicznych do uzyskania których gmina uchwalając plan zamierza dotrzeć. Czynnikiem z pierwszego wynikającym będą konieczne do określenia priorytety ekologiczne jakich uzyskaniu zamierza gmina podporządkować całość planu ochrony środowiska dla danej gminy. Niezbędne jest też określenie poziomów celów długoterminowych jakich osiągnięcie możliwe będzie do uzyskania dzięki wdrożeniu planów ochrony środowiska w gminie i wynikać będzie z poziomu realizacji celów założonych w programie. Schematem i niejako ramą konstrukcyjną planów ochrony środowiska dla gminy jest określenie rodzajów i harmonogramu wdrażania wszelkich działań proekologicznych ujętych w planie z wyszczególnieniem i rozbiciem na okresy realizacji. Całość spinana będzie poprzez określenie zarówno mechanizmów prawno-ekonomicznych pozwalających osiągnąć założone cele jak i wskazanie zarówno kosztów uzyskania założonych poziomów jak i źródeł ich pozyskania. Oparty na takich fundamentalnych założeniach plan będzie czytelny i łatwy do monitorowania co jest niezbędnym wymogiem kontroli realizacji i wprowadzania niezbędnych korekt pod wpływem różnego rozwoju sytuacji. 2. DANE PODSTAWOWE 2.1 Położenie geograficzne powiatu Analizowany teren powiatu grodziskiego położony jest na Nizinnie Środkowomazowieckiej w mezoregionie Równiny Łowicko – Błońskiej. Nizina Środkowomazowiecka stanowi wielkie kotlinowate obniżenie na założeniu trzeciorzędowej niecki tektonicznej charakteryzujące się zbiegiem dolin Wisły, Narwi, Bugu, Pilicy i Bzury. Rzeźba Niziny jest mało zróżnicowana, dominująca formą są tu płaskie równiny denudacyjne lub tarasy rzeczne. Krajobraz urozmaicają występujące wydmy. Wysokość bezwzględna tego terenu wynosi od 60 do 150 m npm. Występują tu przede wszystkim gleby pseudobielicowe, a w dolinach rzecznych – mady. Równina Łowicko - Błońska to mezoregion charakteryzujący się nieco lepszymi glebami – dominują tu czarne ziemi wykształcone na peryglacjalnych utworach pylastych. Równina rozciąga się na obszarze około 3060 km2, na południe od doliny Wisły i Bzury. Jest to płaski poziom denudacyjny, poprzecinany niewielkimi dopływami Bzury 11 2.2 Granice i gminy powiatu. Powiązania z terenami sąsiadującymi ` Powiat grodziski położony jest na zachód od Warszawy i graniczy: od wschodu – z powiatem pruszkowskim od północnego wschodu – z powiatem warszawskim – zachodnim od północnego zachodu – z powiatem sochaczewskim od zachodu – z powiatem żyrardowskim od południa – z powiatem grójeckim. W jego skład wchodzi 6 gmin: Grodzisk Mazowiecki, Milanówek, Podkowa Leśna, Baranów, Jaktorów i Żabia Wola (rys. 1). Rys. 1 Gminy powiatu grodziskiego Gmina Grodzisk Mazowiecki zajmuje obszar 107 km2, zamieszkana jest przez 38 468 osób (stan na 31.12.2007), w ciągu ostatnich czterech lat liczba mieszkańców wzrosła o 3 tys. osób. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 330 osób/km2. Jest to gmina o charakterze miejskowiejskim. Grodzisk Mazowiecki jest ponad 25-tysięcznym miastem, położonym w odległości 35 kilometrów na zachód od centrum Warszawy. Gmina Milanówek jest gminą miejską. Zajmuje ona powierzchnię 1352 ha i liczy 15 838 mieszkańców. Miasto Milanówek zostało założone na początku XX wieku w oparciu o koncepcję miasta – ogrodu i do dziś zachowało swój leśno – parkowy charakter, znaczna liczba posesji położona jest na zadrzewionych działkach, na których występują 200 letnie okazy dębów. Również gmina Podkowa Leśna jest gminą miejską o charakterze leśno – parkowym. Mieszka w niej 3 822 osoby, a jej obszar liczy 1010 ha. Prawie cały teren gminy – w tym także zabudowane nieruchomości – porośnięty jest lasem, a od wschodu gmina graniczy z kompleksem lasów nadarzyńskich. Gmina Baranów jest typową gminą rolniczą. Zajmuje ona powierzchnię 7537 ha, z czego 92% (6936 ha) to użytki rolne. W uprawach dominuje produkcja zbóż, kukurydzy, ziemniaków, buraków cukrowych i warzyw. Rolnictwo dominuje tu ze względu na dobre 12 gleby – przeważają użytki III i II klasy bonitacyjnej wykształcone z glin zwałowych. Gmina Baranów praktycznie pozbawiona jest terenów leśnych, zajmują one jedynie 28 ha (0,4% powierzchni). Obszar gminy zamieszkuje 4 899 osób w 23 wsiach podzielonych na 21 sołectw. Obszar gminy Jaktorów wynosi 5524 ha, z czego 4290 ha stanowią użytki rolne (78% powierzchni gminy). Lasy i grunty leśne zajmują 485 ha (8%), z czego 357 ha to lasy prywatne. Pozostałe tereny zajmują obszar 749 ha (14%). Obszar ten zamieszkuje 10 321 osób w 17 wsiach podzielonych na 14 sołectw. W ostatnich latach rolnictwo przestaje być wiodącą funkcją gminy, jest ona coraz częściej traktowana jako zaplecze mieszkalno – rekreacyjne dla mieszkańców okolicznych miast. Tylko niewielka część gospodarstw rolnych produkuje na rynek, dominuje produkcja mieszana, z niewielką przewagą produkcji roślinnej. Gmina Żabia Wola posiada charakter rolniczy. Zajmuje ona obszar 10561 ha, z czego 7411 ha (70%) to użytki rolne. Grunty leśne i lasy zajmują teren 2369 ha (23 %), pozostałe obszary to 781 ha (7%). Obszar ten zamieszkuje 6 581 osób w 41 wsiach podzielonych na 32 sołectwa. Z terenami sąsiadującymi powiat skomunikowany jest zarówno siecią dróg jak i za pomocą linii kolejowych. Głównym połączeniem tego terenu ze stolicą jest droga wojewódzka 719 Warszawa – Żyrardów. Jest to droga jednojezdniowa, o dużym natężeniu ruchu. Największe zatłoczenie występuje w godzinach rannych (w kierunku do Warszawy) oraz późnym popołudniem i wieczorem (ruch od strony stolicy). Czas dojazdu do centrum Warszawy z Grodziska Mazowieckiego wynosi wówczas około 1,5 godziny i na przestrzeni ostatnich 4 lat uległ wydłużeniu o około 30 minut. Komunikację z Warszawą zapewnia także linia kolejowa Warszawa – Skierniewice (stanowiąca fragment Centralnej Magistrali Kolejowej). Stacje znajdują się w Milanówku, Grodzisku Mazowieckim, Jaktorowie i Międzyborowie. Czas dojazdu do centrum Warszawy (z Grodziska Maz.) wynosi około 40 minut. W Bożej Woli (gmina Baranów) znajduje się stacja kolejowa na linii Warszawa – Łowicz (Poznań) skąd czas dojazdu do W-wy również wynosi ok. 40 minut. Omawiany obszar połączony jest z Warszawą także poprzez linię wąskotorowej Warszawskiej Kolei Dojazdowej. Stacje znajdują się m.in. w Podkowie Leśnej, Milanówku i Grodzisku Mazowieckim. Czas dojazdu do centrum Warszawy wynosi około 1 godziny. Ponadto południową część powiatu przecina droga krajowa E67 (fragment drogi międzynarodowej A8), zaś od północy powiat graniczy z drogą krajową E30 (fragment drogi międzynarodowej A2). Z południa na północ powiat przecina droga wojewódzka nr 579, łącząca Radziejowice z Błoniem i Nowym Dworem Mazowieckim (rysunek 2). 13 Rysunek 2. Powiat grodziski- układ komunikacyjny 2.3 Warunki przyrodnicze i klimatyczne 2.3.1 Klimat Warunki klimatyczne na terenie powiatu kształtują się w przeważającej mierze pod wpływem zachodniej cyrkulacji atmosferycznej i dominujących w ciągu roku mas powietrza polarnomorskiego. Klimat tego regionu jest nieco cieplejszy niż sąsiednich makroregionów, bowiem średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,5 – 8,0°C. Temperatury maksymalne mieszczą się w granicach – 28o do + 36o C. Najzimniejsze miesiące to styczeń (– 3,5°C) i luty (– 2,5°C), najcieplejsze sierpień (+18,50C) i lipiec (+ 18OC). Średnia roczna suma opadów w powiecie (w oparciu o pomiary wieloletnie) wynosi ok. 530 mm. W tej sumie opadów rocznych większy udział mają opady półrocza ciepłego, maksymalne dobowe sumy opadów występują w okresie od kwietnia do października. Liczba dni z pokrywą śnieżną wynosi od 50 do 70, a liczba dni pochmurnych waha się od 120 do 140. 2.3.2 Warunki przyrodnicze w powiecie grodziskim W powiecie grodziskim przeważającym typem krajobrazu jest krajobraz rolniczy, udział użytków rolnych wynosi 73,5% ogólnej powierzchni powiatu. Jest to o około 5% więcej niż średnia dla województwa mazowieckiego. Znacznie niższa od średniej – zarówno 14 wojewódzkiej (o niemal 9%) jak i ogólnopolskiej (o ok. 15%) jest lesistość powiatu, wynosi ona jedynie 13,7%. Roślinność potencjalna tego terenu to subkontynentalne grądy w odmianie mazowieckiej – postać uboga, a w północnej części powiatu świetlista dąbrowa. Szata roślinna na tym terenie została jednak silnie przekształcona w wyniku działalności człowieka i powyższe zbiorowiska na omawianym terenie praktycznie już nie występują. 2.4 Ludność, gospodarstwa domowe W powiecie grodziskim mieszka 79 929 osób, największą gminą jest Grodzisk Mazowiecki w którym mieszka 38 468 osób. Populacja pozostałych gmin wynosi (wg stanu na dzień 31.12.2007): Gmina Milanówek - 15 838 osób Gmina Podkowa Leśna - 3 822 osób Gmina Baranów - 4 899 osób Gmina Jaktorów - 10 321 osób Gmina Żabia Wola - 6 422 osób Większość osób na terenie powiatu mieszka w domach jednorodzinnych (w tym w gospodarstwach rolnych). Zwarta zabudowa wielorodzinna (typu osiedlowego) występuje w zasadzie jedynie na terenie miast: Grodzisk Mazowiecki i Milanówek. Bardziej szczegółowe dane na temat gospodarstw domowych na terenie województwa przedstawiono w tabeli 2.4.1 Tabela 2.4.1 Gospodarstwa domowe powiatu grodziskiego (2007 rok) –NOWE DANE Ilość mieszkańców gospodarstw domowych W tym w budynkach - jednorodzinnych - wielorodzinnych Podkowa Leśna Baranów Jaktorów Żabia Wola 15 838 3844 4 847 10 321 6 422 3 719 1 340 1 673 3 048 2 000 2 500 1 219 1277 69 1 653 20 3 048 - 1969 31 Grodzisk Mazowiecki Milanówek 38 055 - 2.5 Infrastruktura Stan infrastruktury na terenie powiatu jest zróżnicowany. Zdecydowanie lepiej jest ona rozwinięta ma terenach miejskich – zwłaszcza Grodziska Mazowieckiego i Milanówka, niedostatki w tym zakresie występują na terenach wiejskich. Pod względem komunikacyjnym teren powiatu obsługiwany jest zarówno przez Spółkę Koleje Mazowieckie, spółkę obsługującą Warszawską Kolej Dojazdową, jak i przez komunikację autobusową – PKS Grodzisk Mazowiecki, PKS Żyrardów oraz przewoźników prywatnych. Sieć dróg na omawianym terenie jest stosunkowo dobrze rozwinięta, choć znaczna jej część- to drogi bez utwardzonej nawierzchni. Stan dróg o nawierzchni bitumicznej, głównie gminnych, ale także pozostałych kategorii jest zazwyczaj niezadowalający lub wręcz zły, ze względu na występujące przełomy i koleiny (np. w gminie Żabia Wola ponad 25% dróg 15 wojewódzkich i powiatowych jest w bardzo złym stanie). Szacunki wykonane przez gminy wskazują, że szybkiej modernizacji wymaga około 70% dróg powiatowych oraz znaczna część dróg gminnych. Bardziej szczegółową informację o infrastrukturze drogowej przedstawiono w tabeli 2.4.2 Tabela 2.4.2 Długość dróg poszczególnych klas w powiecie grodziskim (w km) Drogi Grodzisk Milanówek Mazowiecki krajowe wojewódzkie i powiatowe 81,8 14 - w tym utwardzone 70,9 12,8 Gminne 201,3 97 - w tym utwardzone 60,07 w tym drogi dojazdowe do gospodarstw Podkowa Leśna 4,3 4,3 42,5 10,6 - Baranów Jaktorów Żabia Wola 47 41,5 131 30 100 45,5 24 100 12 75 10 50 46 37 20 -* * – długość dróg dojazdowych (wewnętrznych) – 170 km Stosunkowo dobrze rozwinięta jest sieć gazowa oraz wodociągowa, przy czym w odniesieniu do tej ostatniej nadal są znaczne potrzeby inwestycyjne. Znacznie większe potrzeby istnieją jednak w odniesieniu do rozbudowy sieci kanalizacyjnej w powiecie. Gminy: Baranów i Żabia Wola nie posiadają oczyszczalni ścieków ani sieci kanalizacyjnej obsługującej istniejącą zabudowę mieszkaniową na terenach wiejskich. Ścieki z gospodarstw rolnych oraz zabudowy indywidualnej na tym terenie odprowadzane są do szamb przydomowych, a następnie wywożone do oczyszczalni ścieków w Błoniu, Grodzisku Mazowieckim, Mszczonowie, Pruszkowie, Grójcu lub Żyrardowie. Na tym terenie jedynie nieliczne domy jednorodzinne korzystają z przydomowych oczyszczalni ścieków. Brak jest szczegółowej informacji na temat szczelności szamb. Budowę nowych odcinków sieci kanalizacyjnej planuje się we wszystkich gminach powiatu. Powiat posiada stosunkowo dobrze rozwiniętą sieć placówek oświatowych (przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja i licea), na jego terenie funkcjonują zarówno przedszkola i szkoły publiczne jak i liczne ośrodki społeczne i prywatne. Gminne Domy i Centra Kultury prowadzą kursy i koła zainteresowań, organizują liczne imprezy kulturalne dla mieszkańców. 2.6 Działalność gospodarcza na terenie powiatu Pomimo znacznego udziału gruntów rolnych w strukturze przestrzennej powiatu znaczenie rolnictwa w ostatnich latach zmniejsza się. Jest to spowodowane zarówno ogólną, trudną sytuacją w rolnictwie jak i bliskością aglomeracji warszawskiej i wykupywaniem działek rolnych przez mieszkańców tego miasta z przeznaczeniem ich na tereny zabudowy jednorodzinnej. Trudna sytuacja w rolnictwie powoduje, że coraz więcej osób, zwłaszcza młodych, odchodzi z tego sektora gospodarki starając się znaleźć pracę w pobliskich miastach, przede wszystkim w Warszawie, ale także w Grodzisku Mazowieckim, Milanówku i innych ośrodkach powiatowych. W tabeli 2.6.2 przedstawiono informacje o liczbie i rodzaju podmiotów gospodarczych działających na terenie powiatu. Pod koniec 2007 roku na terenie powiatu działało 9583 podmioty gospodarcze, z tego 9421 to przedsiębiorstwa i firmy prywatne. Powyższe dane świadczą o dynamicznym wzroście aktywności gospodarczej mieszkańców powiatu – w ciągu 5 lat liczba podmiotów gospodarczych wzrosła o ponad 2 500 ! Dominują 16 tu małe i średnie przedsiębiorstwa, zatrudniające poniżej 50 pracowników. Tylko 9 podmiotów zatrudnia ponad 250 osób, z tego tylko 3 powyżej 1000 osób. W działalności gospodarczej dominują jednostki zajmujące się handlem, stosunkowo duża liczba podmiotów prowadzi działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego i budownictwa (po ok. 1000 podmiotów), obsługą nieruchomości i firm (ok. 900), transportu i gospodarki magazynowej (ok. 700). Mniej popularna jest działalność w zakresie obsługi ruchu turystycznego i gastronomii czy pośrednictwa finansowego i pośrednictwa nieruchomościami. Na terenie powiatu obok publicznych zakładów opieki zdrowotnej działa kilkanaście prywatnych ośrodków świadczących usługi w tym zakresie. Tabela 1.2. Podmioty gospodarcze na terenie powiatu grodziskiego. (na dzień 31.12.2007 r.) Ogółem Ogółem 9 583 Sektor publiczny podmioty gospodarki narodowej ogółem państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego ogółem przedsiębiorstwa państwowe spółki handlowe spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego państwowe i samorządowe jednostki prawa budżetowego, gospodarstwa pomocnicze 162 125 1 4 0 1 Sektor prywatny podmioty gospodarki narodowej ogółem osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą spółki handlowe spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego Spółdzielnie Fundacje stowarzyszenia i organizacje społeczne 9 421 7 766 572 128 23 23 126 Podmioty wg klas wielkości Ogółem 0–9 10 – 49 50 – 249 250 – 999 1000 i więcej 9 583 9 151 358 65 6 3 Źródło: Baza danych regionalnych GUS 2.7 Planowane kierunki rozwoju i ochrony środowiska gmin powiatu grodziskiego Nie wszystkie gminy powiatu grodziskiego posiadają przyjęte przez władze samorządowe strategie rozwoju. Dlatego też zarówno w planowaniu kierunków rozwoju jak i 17 zadań z zakresu ochrony środowiska, Starostwo Powiatu Grodziskiego musi oprzeć się na własnych materiałach oraz istniejących zamierzeniach gmin. Poniżej zostaną opisane najważniejsze dokumenty strategiczne przygotowane przez poszczególne gminy powiatu grodziskiego. Grodzisk Mazowiecki Gmina Grodzisk Mazowiecki posiada opracowaną w 2000 roku „Strategię rozwoju Gminy Grodzisk Mazowiecki do 2013 roku”. W dokumencie tym sformułowano misję i wizję gminy, a także 7 celów strategicznych, których realizacja powinna przyczynić się do realizacji stworzonej wizji. Te cele to: wzrost poziomu życia mieszkańców Grodziska Mazowieckiego wraz z kontrolowanym rozwojem osadnictwa rozwój przestrzeni architektoniczno – przyrodniczej połączonej z restrukturyzacją rolnictwa poprawa atrakcyjności gminy w obszarze rekreacji, turystyki i ofert dla młodzieży, podtrzymanie i rozwój kondycji przedsiębiorczości w gminie, przyśpieszenie działań modernizacyjnych gminy w zakresie infrastruktury technicznej i społecznej, rozwój społeczeństwa obywatelskiego wraz z kształtowaniem dumy z bycia grodziszczaninem. Cele te zostały obudowane listą programów operacyjnych, wraz ze wskazaniem harmonogramu ich realizacji, instytucjami odpowiedzialnymi oraz źródłami finansowania niezbędnych prac. Uchwałą nr 382/2005 z dnia 09.02.2005 roku Rada Gminy Grodzisk Mazowiecki przyjęła Plan Rozwoju Lokalnego. Plan ten wyznacza szereg działań, w tym także te, których realizacja przyczyni się do ograniczenia presji na środowisko przyrodnicze i poprawy jego stanu. Są to inwestycje w zakresie rozbudowy sieci kanalizacyjnej, budowy ścieżek rowerowych, termomodernizacja budynków czy rozbudowa sieci kanalizacyjnej. Zaplanowane działania zostały w większości wykonane lub są na różnych etapach realizacji. Z punktu widzenia ochrony środowiska najważniejszym dokumentem gminy jest przyjęty w 2004 roku Program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami Gminy Grodzisk Mazowiecki. Przedstawia on szczegółowe kierunki działań, zadania jakie w ich ramach będą wykonane, harmonogram (termin wykonania), oraz ich szacunkowy koszt. Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Grodzisk Maz. zawiera harmonogram rzeczowo – finansowy zadań w zakresie gospodarki odpadami, które powinny zostać zrealizowane w latach 2006 – 2013. W marcu 2007 z realizacji Planu ... zostało przedstawione sprawozdanie. Wynika z niego, że większość z zaplanowanych działań została zrealizowana, lub znajduje się na różnych etapach wdrażania. Milanówek Pierwszym dokumentem wyznaczającym kierunki działań na rzecz ochrony środowiska w gminie Milanówek był ”Program działań miasta Milanówek w zakresie ochrony i kształtowania środowiska na lata 1995 – 2010”. W lutym 1997 roku Zarząd Miasta przygotował dokument „Studium Uwarunkowań i Kierunków Przestrzennego Zagospodarowania Miasta”. Zgodnie z nim za wartość nadrzędną w planie zagospodarowania przestrzennego uznano „wyjątkowe walory środowiska przyrodniczego i kulturowego Milanówka, którym podporządkowano inne funkcje wynikające ze stanu istniejącego bądź z uznania ich za właściwe w dalszym rozwoju miasta”. Wcześniejsze doświadczenia w realizacji priorytetów lokalnej polityki ekologicznej zostały wykorzystane przy 18 przygotowaniu w 2004 roku Programu ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami Gminy Milanówek. Dokument ten bardzo szczegółowo definiuje zadania, które powinny być w Milanówku zrealizowane dla zapewnienia właściwego stanu zasobów przyrodniczych wraz z harmonogramem ich wdrażania. W 2007 roku z realizacji planu gospodarki odpadami zostało przygotowane sprawozdanie2. Podkowa Leśna W dniu 24.02.2005 Rada Miasta Podkowa Leśna podjęła uchwałę Nr 134/XXXII/2005 przyjmując Strategię Zrównoważonego Rozwoju Miasta Ogrodu Podkowa Leśna na lata 2005 - 2014. Jej nadrzędnym celem jest realizacja koncepcji miasta ogrodu w XXI wieku, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Cel ten będzie realizowany poprzez cztery cele strategiczne: - nowoczesna infrastruktura komunalna (z zastosowaniem technologii pro-ekologicznych); - ochrona środowiska naturalnego i układu urbanistycznego miasta-ogrodu; - wszechstronny rozwój społeczny mieszkańców miasta-ogrodu; - rozwój przedsiębiorczości post-przemysłowej. W Strategii... przedstawiono cele jakie gmina zamierza osiągnąć w zakresie ochrony środowiska do 2014 roku. Podkowa Leśna nie ma natomiast do chwili obecnej przyjętego Programu Ochrony Środowiska dla Gminy/Miasta Podkowa Leśna (w 2004 roku został przygotowany projekt takiego dokumentu) oraz Planu Gospodarki Odpadami (również przygotowano projekt). Natomiast uchwałą Nr 84/XIX/2008 Rady Miasta Podkowy Leśnej z dnia 26 czerwca 2008 roku został uchwalony Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Miasta-Ogrodu Podkowa Leśna Baranów Gmina Baranów posiada opracowany w 2000 roku dokument „Strategia rozwoju Gminy Baranów”. Zgodnie z tym dokumentem celem nadrzędnym rozwoju gminy jest: „zrównoważony rozwój rolnictwa, budownictwa mieszkaniowego, usług i działalności produkcyjno – gospodarczej”. Priorytet ten jest uzupełniony przez sześć celów strategicznych: dostosowanie rolnictwa do gospodarki rynkowej, rozwój działalności okołorolniczej, rozwój przedsiębiorczości pozarolniczej, rozwój infrastruktury społecznej i technicznej, podniesienie poziomu i standardu życia mieszkańców stworzenie zintegrowanego programu promocji gminy i stałego monitoringu programu strategii i rozwoju gminy. Cele te uzupełnione są o zadania, omawiany dokument nie zawiera jednak szczegółowego planu działań i inwestycji oraz harmonogramu osiągania zaplanowanych celów. Jak się też wydaje jego treść jest już zdezaktualizowana w odniesieniu do zmian jakie zaszły na terenie gminy i w jej otoczeniu. Gmina Baranów w lutym 2008 r. uchwaliła Plan Gospodarki Odpadami, natomiast do tej pory nie uchwalono Programu Ochrony Środowiska. 2 Wnioski stąd wynikające wykorzystano w dalszych częściach niniejszej aktualizacji. 19 Jaktorów W maju 2001 roku Zarząd Gminy Jaktorów przygotował dokument „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego z elementami strategii rozwoju gminy Jaktorów”. Zgodnie z tym dokumentem celem nadrzędnym rozwoju gminy jest: „zrównoważony rozwój budownictwa mieszkaniowego, rekreacji, usług, usług produkcyjnych, drobnej wytwórczości oraz rozwój specjalistycznych gospodarstw ogrodniczych”. Priorytet ten jest uzupełniony przez dziewięć celów strategicznych: rozwój infrastruktury technicznej i dróg, rozwój usług i drobnego przemysłu, rozwój infrastruktury społecznej, rozwój agroturystyki, rozwój rolnictwa i dostosowanie do gospodarki rynkowej, utrzymanie gospodarstwa SGGW i jego rozwój, pozyskanie środków finansowych na inwestycje, ochrona Wydm Międzyborowskich i doliny rzeki Pisi Tucznej, wzmocnienie regionalnych więzi kulturowo – społecznych (region Mazowsza – „Moją Małą Ojczyzną”). Cele te zostały obudowane szeregiem konkretnych zadań, które powinny zostać przez gminę zrealizowane aby osiągnąć zamierzone priorytety. Niestety „Studium ....” nie zawiera harmonogramu rzeczowo – finansowego planowanych zadań. Jak się wydaje również w przypadku tego programu jego cele i priorytety są zdezaktualizowane wobec zmian jakie zaszły w gminie i jej otoczeniu. Gmina Jaktorów ma przyjęty Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami. Żabia Wola Dla gminy Żabia Wola w kwietniu 1999 roku został przygotowany dokument „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego z elementami strategii rozwoju gminy Żabia Wola”. Organem sporządzającym opracowanie był Zarząd Gminy. W „Studium ...” stwierdzono, że celem nadrzędnym rozwoju gminy jest: „harmonijny rozwój gospodarczy, rozwój mieszkalnictwa, rekreacji i ochrony rolnictwa z zachowaniem elementów naturalnych środowiska przyrodniczego”. Priorytet ten jest uzupełniony przez pięć celów strategicznych: stałe podnoszenie poziomu edukacji mieszkańców, rozwój infrastruktury technicznej, rozwój przedsiębiorczości, podnoszenie poziomu i standardu życia mieszkańców, stworzenie zintegrowanego programu promocji i monitoringu gminy. Cele te zostały obudowane szeregiem konkretnych zadań, które powinny zostać przez gminę zrealizowane aby osiągnąć zamierzone priorytety. Również w tym przypadku „Studium ....” nie zawiera harmonogramu rzeczowo – finansowego planowanych zadań. W 2004 roku został opracowany i przyjęty Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Żabia Wola na lata 2004 – 2013 zawierający program działań jakie będą realizowane w gminie w tym okresie. Również w 2004 roku gmina opracowała i przyjęła Program Ochrony Środowiska oraz Plan Gospodarki Odpadami. Dokumenty te wyznaczają podstawowe kierunki działań jakie będą podejmowane w gminie dla zapewnienia wysokiego poziomu ochrony środowiska na jej terenie. 20 Jak wynika z przeprowadzonej analizy istnieją znaczne różnice w sposobie podejścia i zaawansowaniu prac planistycznych dotyczących kierunków rozwoju i ochrony środowiska w gminach powiatu grodziskiego. Część z tych jednostek posiada przyjęte strategie rozwoju (opierające się na koncepcji rozwoju zrównoważonego). Dodatkowo działania w zakresie ochrony środowiska i gospodarki odpadami opierają się w nich o przyjęte w drodze uchwał Rad Gmin programy i plany. Jedna gmina posiada strategię rozwoju zrównoważonego, ale nie zostały w niej przyjęte (w drodze uchwały) Program ochrony środowiska i Plan gospodarki odpadami. Dwie gminy posiadają przygotowane na początku XXI wieku Strategie Rozwoju, nie opracowały i nie przyjęły natomiast Programów ochrony środowiska i Planów gospodarki odpadami. Wnioski i rekomendacje 1. Niezbędne jest zachęcanie i w ramach posiadanych możliwości wspieranie gmin w przygotowywaniu niezbędnych dokumentów planistycznych dotyczących ochrony środowiska, przede wszystkim Programów ochrony środowiska dla gmin i Planów gospodarki odpadami (a także ich aktualizacji). 21 3. STAN ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO I JEGO OCHRONA GŁÓWNE PROBLEMY I ZAGROŻENIA 3.1 Polityka i zarządzanie ochroną środowiska System zarządzania ochroną środowiska w powiecie grodziskim opiera się na podziale obowiązków i kompetencji pomiędzy administrację publiczną szczebla wojewódzkiego, powiatowego, gminnego i centralnego. Zgodnie z przepisami prawa organy ochrony środowiska szczebla wojewódzkiego prowadzą nadzór nad instalacjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska. Koordynują one także prace w zakresie gospodarki odpadami niebezpiecznymi, a poprzez Wojewódzką Inspekcję Ochrony Środowiska kontrolują przestrzeganie prawa ochrony środowiska przez podmioty działające na terenie powiatu oraz prowadzą pomiary monitoringowe. Urząd Marszałkowski nadzoruje wnoszenie opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i kar za naruszanie warunków tego korzystania, jest organem odpowiedzialnym za kontrolę wdrażania wymagań ustawowych dotyczących opakowań i odpadów z opakowań. Starostwo powiatowe i urzędy gminne wykonują obowiązki wynikające z przepisów ochrony środowiska na terenie swojego działania. Zakres obowiązków i kompetencji Starosty, jako organu ochrony środowiska i gospodarki wodnej to między innymi: w zakresie prawa ochrony środowiska: 1. prowadzenie postępowania w sprawie oceny przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko: a. wydawanie opinii o potrzebie sporządzania raportu o oddziaływaniu na środowisko i jego zakresie, gdy obowiązek sporządzania raportu może być wymagany przed wydaniem decyzji o warunkach zabudowy zagospodarowania terenu, b. uzgadnianie warunków zabudowy i zagospodarowania terenu w zakresie ochrony środowiska, c. uzgadnianie projektu budowlanego inwestycji (na podstawie przedłożonego raportu) w zakresie ochrony środowiska, 2. prowadzenie publicznie dostępnego wykazu danych o dokumentach zawierających informacje o środowisku i jego ochronie i jego udostępnianie, 3. prowadzenie rejestru zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie standardów jakości powietrza, wody, gleby i ziemi, 4. wydawanie pozwoleń zintegrowanych, 5. wydawanie pozwoleń na wytwarzanie odpadów, 6. wydawanie pozwoleń na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, 7. wydawanie pozwoleń na emitowania hałasu do środowiska, 8. wydawanie pozwoleń wodnoprawnych na wprowadzanie ścieków do wód i do ziemi, 9. stwierdzanie w drodze decyzji wygaśnięcia, cofnięcia lub ograniczenia wydanych pozwoleń na wprowadzanie do środowiska substancji i energii, 10. przyjmowanie zgłoszeń instalacji, z których emisja zanieczyszczeń nie wymaga pozwolenia, 11. przyjmowanie zgłoszeń instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia z uwagi na: a. wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, b. wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, c. powodowanie hałasu, 12. wydawanie decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu, 22 13. nakładanie w drodze decyzji obowiązków w zakresie ochrony środowiska dla instalacji, z których emisja nie wymaga pozwolenia, 14. prowadzenie spraw związanych z utworzeniem obszaru ograniczonego użytkowania dla inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których raport może być wymagany, 15. zobowiązywanie podmiotów prowadzących instalacje do sporządzania przeglądu ekologicznego w przypadku stwierdzenia okoliczności wskazujących na możliwość negatywnego oddziaływania na środowisko, 16. sprawowanie kontroli przestrzegania i stosowania przepisów o ochronie środowiska w zakresie wydawanych decyzji, 17. występowanie do Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska o podjęcie działań w stosunku do podmiotów, u których stwierdzono naruszenie przepisów o ochronie środowiska lub gdy występuje uzasadnione podejrzenie, że takie naruszenie mogło wystąpić, 18. prowadzenie spraw związanych z zatwierdzeniem projektów planów przychodów i wydatków Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i prowadzenie spraw związanych z jego funkcjonowaniem, 19. prowadzenie spraw związanych z przygotowaniem do zatwierdzenia powiatowego programu ochrony środowiska, 20. sporządzanie co 2 lata raportów z wykonania powiatowych programów ochrony środowiska, 21. opiniowanie gminnych programów ochrony środowiska, 22. zapewnienie możliwości udziału społeczeństwa w postępowaniu, którego przedmiotem jest sporządzenie programu ochrony środowiska oraz pozwoleń zintegrowanych, 23. uzgadnianie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, 24. przenoszenie w drodze decyzji praw i obowiązków wynikających z pozwoleń dotyczących instalacji na wniosek zainteresowanego nabyciem tytułu prawnego do całej instalacji dającej rękojmię prawidłowego wykonania tych obowiązków, w zakresie postępowania z odpadami: 1. wydawanie decyzji zatwierdzających program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, jeśli wytwarzane są odpady niebezpieczne w ilości powyżej 0,1 Mg rocznie, 2. przyjmowanie informacji o wytwarzanych odpadach i sposobach gospodarowania nimi, jeśli wytwórca wytwarza odpady niebezpieczne w ilości do 0,1 Mg rocznie lub powyżej 5 Mg rocznie odpadów innych niż niebezpieczne, 3. wydawanie pozwoleń na wytwarzanie odpadów powstających w związku z eksploatacją instalacji, jeśli wytwórca wytwarza powyżej l Mg odpadów niebezpiecznych lub powyżej 5 tys. Mg odpadów innych niż niebezpieczne rocznie, 4. wydawanie zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów, prowadzenia działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów, 5. prowadzenie rejestru w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania dla posiadaczy odpadów zwolnionych z uzyskania zezwolenia na prowadzenie w/w działalności na podstawie właściwych przepisów, 6. przekazywanie Marszałkowi Województwa zestawienia rejestrów w terminie do końca kwartału każdego roku, za poprzedni rok kalendarzowy, 7. wydawanie decyzji o skreśleniu z rejestru posiadaczy odpadów w przypadku: a. złożenia przez tego posiadacza lub prowadzącego działalność w zakresie transportu odpadów wniosku o skreślenie z rejestru, 23 b. upływu terminu wstrzymania działalności określonego w decyzji o wstrzymaniu działalności, c. śmierci posiadacza odpadów lub prowadzącego działalność w zakresie transportu odpadów będącego osobą fizyczną albo likwidacji jednostki organizacyjnej, będącej posiadaczem odpadów lub prowadzącym działalność w zakresie transportu odpadów, 8. wydawanie decyzji zatwierdzających instrukcję użytkowania składowiska, z wyłączeniem przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, 9. wydawanie zgody na zamknięcie składowiska lub jego części, z wyłączeniem przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, 10. opracowywanie projektu powiatowego planu gospodarki odpadami oraz jego aktualizacja co 4 lata; 11. opiniowanie wojewódzkiego i gminnych projektów planów gospodarki odpadami, przygotowywanie Zarządowi Powiatu sprawozdania z realizacji powiatowego programu gospodarki odpadami; 12. przedkładanie do opiniowania Zarządowi Województwa Mazowieckiego i organom wykonawczym gmin projektu powiatowego planu gospodarki odpadami; 13. przyjmowanie informacji o wytwarzanych odpadach oraz sposobach gospodarowania wytworzonymi odpadami w wyniku poważnej awarii lub poważnej awarii przemysłowej; 14. określanie w drodze decyzji obowiązków dotyczących gospodarowania odpadami z wypadków w tym obowiązków przekazania ich właściwym posiadaczom odpadów, gospodarowanie odpadami z wypadków, jeżeli nie można wszcząć postępowania egzekucyjnego dotyczącego obowiązku zagospodarowania odpadów z wypadków albo egzekucja okazała się bezskuteczna, 15. występowanie z wnioskiem do Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska o pokrycie kosztów gospodarowania odpadami z wypadków w przypadku braku możliwości ustalenia sprawcy lub bezskuteczności egzekucji wobec sprawcy, w zakresie ochrony przyrody : 1. popularyzowanie ochrony przyrody w społeczeństwie, 2. prowadzenie rejestru roślin i zwierząt lub ich części i produktów pochodnych podlegających ograniczeniom na podstawie umów międzynarodowych, 3. wydawanie decyzji na usunięcie drzew i krzewów w odniesieniu do nieruchomości będących własnością gmin; 4. wykonywanie innych zadań wynikających z ustawy o ochronie przyrody, w zakresie prawa geologicznego i górniczego: 1. prowadzenie spraw związanych z wydawaniem koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin pospolitych na powierzchni nie przekraczającej 2 ha i przewidywalnym rocznym wydobyciu nie przekraczającym 20 000 m³ oraz stwierdzanie wygaśnięcia koncesji, 2. zatwierdzanie projektów badań hydrogeologicznych oraz projektów prac geologicznych i geologiczno-inżynierskich, 3. zatwierdzanie dokumentacji geologicznych i geologiczno – inżynierskich, 4. przygotowywanie decyzji nakazujących wykonanie dodatkowych prac geologicznych w szczególności badań, pomiarów oraz pobieranie dodatkowych próbek, 5. przyjmowanie dokumentacji geologicznej oraz gromadzenie informacji uzyskiwanych w wyniku prowadzenia prac geologicznych, 6. prowadzenie ewidencji zgromadzonych dokumentów geologicznych, 7. wykonywanie innych zadań wynikających z ustawy prawo geologiczne i górnicze, 24 w zakresie gospodarki wodnej: 1. prowadzenie spraw dotyczących ustalania linii brzegowej dla wód określonych ustawą prawo wodne, 2. ustanawianie stref ochrony bezpośredniej ujęć wody, 3. wydawanie pozwoleń wodnoprawnych na: a. szczególne korzystanie z wód, b. wykonanie urządzeń wodnych służących kształtowaniu zasobów wodnych i korzystaniu z nich, c. rolnicze wykorzystanie ścieków, d. odwodnienie obiektów lub wykopów budowlanych oraz zakładów górniczych, e. długotrwałe obniżenie poziomu zwierciadła wody podziemnej, f. piętrzenie wody podziemnej, g. wprowadzenie do urządzeń kanalizacyjnych ścieków zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, h. wprowadzenie do wód powierzchniowych substancji hamujących rozwój glonów, i. regulację wód oraz zmianę ukształtowania terenu na gruntach przylegających do wód, mającą wpływ na warunki przepływu wody, 4. stwierdzanie, w drodze decyzji, wygaśnięcia, cofnięcia lub ograniczenia pozwolenia wodnoprawnego, 5. prowadzenie spraw związanych z ustaleniem odszkodowania na żądanie poszkodowanego w związku z wydanym pozwoleniem wodnoprawnym, 6. prowadzenie spraw związanych z ustaleniem wysokości partycypacji w kosztach utrzymania wód lub urządzeń wodnych przez podmioty, które poprzez wprowadzenie ścieków przyczyniają się do wzrostu kosztów utrzymania tych wód, 7. dokonywanie, co 4 lata, przeglądu ustaleń i realizacji pozwoleń wodnoprawnych na pobór wody i odprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi oraz urządzeń kanalizacyjnych, 8. prowadzenie nadzoru i kontroli nad działalnością spółek wodnych, 9. wydawanie decyzji w sprawach tworzenia i likwidacji spółek wodnych, 10. wydawanie decyzji w sprawach wysokości i rodzaju świadczeń na rzecz spółek wodnych przez osoby, które nie są członkami spółki wodnej, odnoszą korzyści z urządzeń spółki lub przyczyniają się do zanieczyszczenia wody, 11. wydawanie decyzji na wykonanie konserwacji urządzeń wodno – melioracyjnych przez właścicieli gruntów, które nie są objęte działalnością spółki wodnej, 12. wydawanie decyzji zatwierdzających statut spółki wodnej, 13. wydawanie decyzji o przeniesieniu prawa własności urządzeń wodnych na własność właściciela wody, 14. wydawanie decyzji następcy prawnemu zakładu, który uzyskał pozwolenie wodnoprawne o przejęciu praw i obowiązków wynikających z tego pozwolenia z zastrzeżeniem, że pozwolenie wodnoprawne nie dotyczy eksploatacji instalacji, 15. stwierdzenie w drodze decyzji przejścia gruntów pokrytych powierzchniami wodnymi płynącymi do zasobu Skarbu Państwa oraz wykreślenie z tego zasobu, 16. współdziałanie z właściwym regionalnym zarządem gospodarki wodnej w zakresie gospodarowania wodami, korzystania z wód oraz utrzymania urządzeń wodnych, 17. wzywanie zakładów do usunięcia zaniedbań w zakresie gospodarki wodnej, w wyniku których może powstać stan zagrażający życiu lub zdrowiu ludzi albo zwierząt, bądź środowisku, 18. przygotowywanie decyzji o unieruchomieniu zakładu lub jego części do czasu usunięcia zaniedbań w gospodarce wodnej, 25 19. ustalenie strefy ochronnej urządzeń pomiarowych służb państwowych; 20. wydawanie decyzji nakazującej usunięcie drzew lub krzewów z wałów przeciwpowodziowych oraz z ich bezpośredniego sąsiedztwa, 21. nakazywanie przywrócenia do stanu poprzedniego w przypadku stwierdzenia czynności, które mogą utrudnić ochronę przed powodzią, 22. wykonywanie innych zadań z zakresu gospodarki wodno - ściekowej wynikających z ustaw - prawo wodne i prawo ochrony środowiska, Równie szeroki jest zakres zadań własnych, obowiązków i kompetencji samorządów lokalnych szczebla gminnego w omawianym zakresie. Liczba osób pracujących w ochronie środowiska w administracji publicznej w powiecie wynosi 16 osób, w tym: 5 i 1/5 etatu - Wydział Ochrony Środowiska Starostwa Powiatowego 4,5 etatu - Urząd gminny w Grodzisku Mazowieckim 4 etaty - Urząd gminny w Milanówku 1 etat - Urząd gminny w Podkowie Leśnej 1 etat - Urząd gminny w Baranowie 3 etaty - Urząd gminny w Jaktorowie 1 etat - Urząd gminny w Żabiej Woli W świetle wskazanego powyżej zakresu obowiązków zarówno pracowników administracji szczebla powiatowego jak i gminnego, należy ocenić, że stopień przygotowania administracji do wykonywania zadań z zakresu ochrony środowiska, jest w większości przypadków niewystarczający. Potwierdza to m.in. fakt nie wywiązania się trzech gmin powiatu z ustawowego obowiązku przygotowania i uchwalenia lokalnych Programów ochrony środowiska i Planów gospodarki odpadami. Nadal za jeden z ważniejszych problemów systemu zarządzania ochroną środowiska na terenie powiatu grodziskiego należy uznać niepełne rozpoznanie sytuacji w odniesieniu do stanu i jakości poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego, źródeł zagrożenia dla tego stanu oraz pożądanych sposobów przeciwdziałania zmianom w środowisku. Sytuacja w tym zakresie nie uległa poprawie od czterech lat, tj. okresu przygotowywania pierwszego Programu ochrony środowiska dla powiatu. Brak tych informacji utrudnia ustalenie priorytetów dla działań w zakresie ochrony środowiska w przyszłości. Od 2004 roku, tj. momentu przygotowania pierwszego programu ochrony środowiska dla powiatu nie poprawiła się sytuacja w odniesieniu do opracowania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w tym czasie plan dla całego obszaru gminy uchwaliła jedynie gmina Podkowa Leśna, Żabia Wola miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru całej gminy opracowany od 2000r. 26 Wnioski i rekomendacje 1. Wobec szerokiego zakresu obowiązków jakie spoczywają na administracji lokalnej w zakresie zarządzania ochroną środowiska i gospodarką wodną za pożądane należy uznać wzmocnienie administracji ochrony środowiska zarówno na poziomie gminnym jak i powiatowym. 2. Za szczególnie ważne należy uznać prace mające na celu przygotowanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla tych obszarów powiatu, dla których plany takie nie istnieją. 3. W miarę swoich możliwości wszystkie szczeble administracji publicznej na terenie powiatu grodziskiego powinny starać się gromadzić informacje na temat stanu środowiska na swoim terenie, źródłach zagrożenia dla tego stanu oraz możliwych i pożądanych sposobach przeciwdziałania zagrożeniom i degradacji środowiska. Gospodarka odpadami Problemy gospodarki odpadami przedstawiono kompleksowo w opracowaniu „Plan gospodarki odpadami dla powiatu grodziskiego na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016”, które stanowi samodzielną część niniejszego „Programu...”. Dlatego też kwestie te nie będą tu omawiane. Jakość powietrza atmosferycznego Pomimo, że na omawianym terenie brak jest znaczących, jednostkowych źródeł emisji do powietrza, których oddziaływanie wpływałoby na stan czystości atmosfery na całym obszarze powiatu, to stan czystości atmosfery nie jest zadowalający. Składają się na to dwie przyczyny: 1. oddziaływanie zanieczyszczeń z aglomeracji warszawskiej, 2. oddziaływanie źródeł lokalnych. Wśród lokalnych źródeł zanieczyszczenia, największy wpływ na pogorszenie jakości powietrza maja: transport samochodowy, emisja z pieców węglowych w indywidualnych budynkach jednorodzinnych, nielegalne spalanie odpadów (w piecach domowych i innych), niska emisja z zakładów przemysłowych, ogrodniczych itp. Szczególnym rodzajem uciążliwości jest emisja substancji złowonnych, zwłaszcza wokół ferm hodowlanych, oczyszczalni ścieków, kompostowni, zakładów przetwórczych itp. Brak jest szczegółowej inwentaryzacji źródeł zagrożenia dla jakości powietrza, podstawowa informacja na ten temat pochodzi z rejestru decyzji o emisji dopuszczalnej do powietrza (tabela 3.1). Można domniemywać, że największe zagrożenia związane są z emisją ze środków transportu i występują na terenie Milanówka i Grodziska Mazowieckiego, Żabiej Woli i w nieco mniejszym stopniu w Jaktorowie (zwłaszcza w pobliżu skrzyżowań z sygnalizacją świetlną). Emisje przemysłowe nie stanowią na terenie powiatu istotnego zagrożenia (patrz niżej) tym niemniej lokalnie mogą negatywnie oddziaływać na jakość powietrza atmosferycznego. Główne punktowe źródła emisji przemysłowej na terenie powiatu przedstawiono w tabeli 3.1 27 Tabela 3.1 Zestawienie podmiotów gospodarczych z terenu powiatu grodziskiego , które uzyskały decyzję o emisji dopuszczalnej do powietrza Lp. Nazwa zakładu Adres zakładu 1 Danfoss Sp. z .o. o. ul. Chrzanowska 5, 05-825 26.03.1999r. Grodzisk Mazowiecki SPG-AZiOŚ/2/99 2 Grodziska Spółdzielnia Mieszkaniowa w Grodzisku Mazowieckim 3 PPH „AUFRO” Adamowizna 129A, 05825 Grodzisk Mazowiecki 23.04.1999r. SPG-AZiOŚ/6/99 4 PHU „ARABESCO”s.c. ul. Żyrardowska 31 05-825 Grodzisk Mazowiecki 27.04.1999r. SPG-AZiOŚ/7/99 - decyzja o dopuszczalnej emisji z kotłowni przy ul. Żyrardowskiej w Grodzisku Maz. 5 Grodziska Spółdzielnia Mieszkaniowa 04.05.1999r. SPG-AZiOŚ/8/99 - decyzja o dopuszczalnej emisji z kotłowni osiedlowej ul. Brzozowa 8, Milanówek 6 Trouw Nutrition Polska Sp. z o.o. ul. Chrzanowska 21/25, 05-825Grodzisk Mazowiecki Grodziska Spółdzielnia ul. Sienkiewicza 45 Mieszkaniowa Grodzisk Mazowiecki Polskie Koleje Państwowe- ul. Armatnia 14, Zakład Nieruchomości w 01-246 Warszawa Warszawie 10.06.1999r. SPG-AZiOŚ/10/99 - decyzja o dopuszczalnej emisji z kotłowni 20.10.1999r. SPG-AZiOŚ/27/99 28.10.1999r. SPG- AZiOŚ/29/99 - decyzja o dopuszczalnej emisji z osiedlowej kotłowni - decyzja o dopuszczalnej emisji z kotłowni 9 Grodziska Spółdzielnia Mieszkaniowa 20.10.1999r. SPG-AZiOŚ/27/99 10 Polskie Koleje Państwowe- ul. Armatnia 14, Warszawa 28.10.1999r. Zakład Nieruchomości w SPG-AZiOŚ/29/99 Warszawie - decyzja o dopuszczalnej emisji z kotłowni osiedlowej ul. Montwiłła 69a w Grodzisku Mazowieckim Dom Wysłużonego Kolejarza w Milanówku, ul. Kościuszki 116 11 AMERPLAST Sp. z o.o. 12 Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej Gminy Grodzisk Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej 7 8 13 data wydania i znak Rodzaj decyzji decyzji 30.03.1999r. SPG-AZiOŚ/4/99 ul. Newelska 6 01-447 Warszawa 03.11.1999r. SPG-AZiOŚ/31/99 13.12.1999r. SPG-AZiOŚ/38/99 ul. Chełmońskiego 33 Grodzisk Mazowiecki 18.01.2000r. SPG-AZiOŚ/43/00 28 - decyzja o dopuszczalnej emisji (drukowanie, pakowanie, napełnianie, malowanie, klejenie, szlifowanie) - decyzja o dopuszczalnej emisji z kotłowni osiedlowej ul. Orzeszkowa 8, 05-825 Grodzisk Mazowiecki - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza z w/w zakładu (produkcja gum) - decyzja o dopuszczalnej emisji dla zakładu przy ul. Granicznej w Grodzisku Maz. ( zgrzewanie folii , wentylacja) - decyzja o dopuszczalnej emisji z kotłowni osiedlowej przy ul. Bałtyckiej 18 w Grodzisku Mazowieckim - decyzja o dopuszczalnej emisji z kotłowni 14 INTERCHEMALL Sp. zo.o. 15 Gmina Grodzisk Mazowiecki 16 Piekarnia Szwajcarska Sp. zo.o. 17 Grodziska Spółdzielnia Mieszkaniowa 18 Danfoss Sp. zo.o. 19 Trouw Nutrition Polska Sp. zo.o. 20 Aleje Jerozolimskie 202, 02-486 dla zakładu Przetwórstwa Pianek, Janinów 41, Grodzisk Mazowiecki 19.06.2000r. SPG-AZiOŚ760/53/00 - decyzja o dopuszczalnej emisji ( pył) dla Kompostowni Odpadów Komunalnych, ul. Chrzanowska, 05-825 Grodzisk Mazowiecki -decyzja o dopuszczalnej emisji (piece piekarnicze) dla zakładu HiestandPiekarnia Szwajcarska Sp. zo.o., ul. Zachodnia 10, Grodzisk Mazowiecki - decyzja o dopuszczalnej emisji dla kotłowni osiedlowej przy ul. Królewskiej w Milanówku - decyzja o dopuszczalnej emisji z zakładu przy ul. Chrzanowskiej w Grodzisku Maz. (lutowanie, klejenie, drukowanie, malowanie, szlifowanie) - decyzja o dopuszczalnej emisji z zakładu przy ul. Chrzanowskiej (produkcja pasz) - decyzja o emisji dopuszczalnej z w/w zakładu ( cynkowanie, odłuszczanie ) 04.04.2001r. WOŚR i GW760/18/01 24.05.2001r. WOŚR i GW760/24/01 ul. Chrzanowska 33 05-825 Grodzisk Mazowiecki ul. Chrzanowska 21/25 05-825 Grodzisk Mazowiecki Zakład Galwanotechniczny ul. Brwinowska 5 05-807 Podkowa Leśna Galwanizernia „GALTECH” w Milanówku ul. Królewska 127 05-822 Milanówek 22. Nitrex- HTC sp. zo.o. ul. Armii Krajowej 19c, Częstochowa Hartownia Usługowa Kozerki, Grodzisk Mazowiecki 23. Grodziska Spółdzielnia Mieszkaniowa ul. Sienkiewicza 45 Grodzisk Mazowiecki Samodzielny Zespół Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej , Szpital Zachodni w Grodzisku Mazowieckim M&A FOLIA Sp. zo.o. 25. - decyzja o dopuszczalnej emisji dla Zakładu Przetwórstwa Pianek, Janinów 41 (klejenie) ul. Gen.R. Abrahama 1a, 03-982 Warszawa 21 24. 07.04.2000r. SPG-AZiOŚ760/49/00 09.07.2001r. WOŚR i GW760/40/01 28.09.2001r. WOŚR i GW760/62/01 08.10.2001r. WOŚR i GW760/65/01 25.10.2001r. WOŚR i GW760/73/01 - decyzja o emisji dopuszczalnej z w/w zakładu (niklowanie, miedziowanie) - decyzja o emisji dopuszczalnej ( teren Torpalu - nawęglanie, hartowanie, odtłuszczanie) 14.04.2003r. WOŚR i GW.PB.7644-1/03 - decyzja na wprowadzanie gazów i pyłów z kotłowni ( kocioł) przy ul. Orzeszkowej 8 ul. Daleka 11 05-825 Grodzisk Mazowieckim 22.04.2003r. WOŚR i GW.PB.7644-2/03 - decyzja na wprowadzanie gazów i pyłów z kotłowni Szpitala Zachodniego przy ul. Dalekiej (kocioł) ul. Daleka 11 w Grodzisku Mazowieckim ul. Plantowa 16 05-825 Grodzisk Mazowiecki 25.06.2003r. WOŚR i GW.PB.7644-3/03 - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów z instalacji przy ul. Plantowej (wytłaczanie folii) Dec. nr. 53/04 WOŚ.I.GW. 76444/04 01.07.2004r Dec. nr. 77/04 WOŚ.I. GW. 7644-5/04 02.08.2004r. Dec. nr. 138/04 WOŚ. I GW.76446/04, 07.10.2004r. - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza z instalacji przy ul. Średniej 13 w Milanówku (pył) - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów z instalacji do produkcji tworzyw sztucznych 26. Motor Trade Plastics Sp. z o. o. ul. Sadkowska 2 03-021 Warszawa 27. Zakład Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych, Remigiusz Chełchowski ul.Królewska26A, 822 Milanówek 05- 28. RABUGINO Sp.z o.o. Wyroby Techniczne z Tworzyw Sztucznych ul. Graniczna 49, 825 Grodzisk Maz. 05- 29 -decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza z zakładu przy ul. Granicznej ( produkcja prefabrykatów ) Zakład Produkcyjno – Handlowy s.c. – Przetwórstwo Mięsne Z.Pniewski,M.Pniewska, R.Gut ,,BIM” Przedsiębiorstwa Produkcyjno–Handlowe, Sławomir Jeglejewski Tłuste 14, 05-824 Kłudzienko Dec. nr. 146/04 WOŚ i GW.76447/04 29.11.2004r - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza z procesów technologicznych( proces wędzenia) ul.Szkolna14, 05-090 Raszyn Dec. nr. 153/04 WOŚ i GW. 76448/04 08.12.2004r 31. „POLFA Sp. z o. o.’’ Grodziskie Zakłady Farmaceutyczne ul. Ks. J. Poniatowskiego 5, 05-825 Grodzisk Mazowiecki Dec. nr. 173/05 WOŚ.7644-13/05 25.10.2005r. 32. Zakład Przetwórstwa Mięsnego B.B.Butcher 33. DTA Service Sp. z.o.o. ul. Skokowskiego 68, Kolonia Jaktorów, 96-313 Jaktorów. ul. Bałtycka 50, 05-825 Grodzisk Maz. Dec. nr. 130/05 WOŚ.7644-12/05 03.10.2005r. Dec. nr. 67/05 WOŚ.7644-11/05 05.07.2005r. 34. ,,ZEKAR” Sp.z.o.o. ul. Otrębuska 36, 05-840 Brwinów Dec. nr. 42/06 WOŚ.7644-1/06 06.02.2006r. 35. ,,MARBA”, Marian Andrzejczak ul. Malinowa 6, 05-825 Grodzisk Maz Dec. nr. 95/06 WOŚ. 7644-2/06 20.03.2006r 36. ,,MIFAM” - Spółka Akcyjna ul. Królewska 125, 05-822 Milanówek Dec. nr. 145/06 WOŚ.7644-3/06 14.04.2006r 37. Trouw Nutrition Polska Sp.z.o.o. ul.Chrzanowska 21/25 05-825 Grodzisk Maz. 38 Frito-lay Poland Sp. z o.o. ul. Zachodnia 1, 05-825 Grodzisk Mazowiecki Dec. nr. 206/06 WOŚ.7644-7/06 14.07.2006r WOS.7644-1/07 Nr 1/07 - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza z instalacji zlokalizowanej w Osowcu, przy ul. Parkowej 2 (proces przetwarzania, mieszania, konfekcjonowania) - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza ze źródeł mieszczących się przy ul. Poniatowskiego 5 w Grodzisku Maz. (spalanie, oleju, spalanie gazu) - decyzja na wprowadzanie pyłów ni gazów do powietrza z instalacji w Kolonii Jaktorów (wędzenie) - decyzja na wprowadzanie pylów i gazów do powietrza z firmy zlokalizowanej przy ul. Bałtyckiej w Grodzisku Maz. ( wyciąg spalin) - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza ze źródeł mieszczących się w zakładzie w Starych Budach (proces produkcji środków myjących ) - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza z instalacji przy ul. Malinowej w Grodzisku Maz. (piaskowanie, mycie, nakładanie kleju na elementy metalowe) - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza ze źródeł zlokalizowanych na terenie fabryki ( proces mycia, montażu, obróbka ) - decyzja na wprowadzanie gazów i pyłów z instancji do produkcji pasz dla zwierząt - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza z instalacji (5 linii technologicznych ) 39. Canpol sp. z o. o. ul. Puławska 430, 02-884 WOŚ.7644-7/07 Warszawa Nr 27/07 Słubica B, ul. Graniczna 4, 96-321 Zabia Wola 40. Grainer Packaging sp. z o .o. Ul. Plantowa 16, 05-825 Grodzisk Mazowiecki WOŚ.7644-9/08 Nr 2/08 41. Interchemall Sp. z o.o. Al. Jerozolimskie 202, Warszawa WOŚ.7644-10/08 Nr 3/08 29. 30. 30 - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza ze źródeł mieszczących się w zakładzie we wsi Słubica B, ul. Graniczna 4, 96-321 Żabia Wola (nakładanie farb, mycie) - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza ze źródeł mieszczących się przy ul. Plantowej w Grodzisku Maz.(wentylacja) - decyzja na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza ze źródeł mieszczących się w zakładzie produkcyjnym zlokalizowanym w Natolinie, na działce nr 64/8(proces impregnowania, proces powlekania) W tabeli 3.2 podano dane dotyczące wielkości emisji zanieczyszczeń do atmosfery z terenu powiatu grodziskiego, na podstawie danych WIOŚ w Warszawie. Tabela 3.2 Emisja do powietrza z terenu powiatu grodziskiego w 2006 roku (Mg/rok) Źródła Punktowe1 Powierzchniowe2 Liniowe3 Suma SO2 NOx CO 27,9 60,5 12,2 100,6 36,2 41 167,1 244,3 58,6 85,8 436,7 581,1 PM10 6,1 262,4 112,2 380,7 Źródło: IOŚ 20073 1 – emisja z zakładów przemysłowych, które uzyskały decyzję o emisji dopuszczalnej do powietrza 2 – emisja z osiedli domów jednorodzinnych 3 - emisja z pojazdów samochodowych poruszających się po drogach Bardzo istotne jest jednak to, że wielkość emisji podstawowych zanieczyszczeń do powietrza w latach 2004 – 2006 uległa znacznemu obniżeniu (rys. 3.1). Świadczy to o powodzeniu działań ochrony środowiska podejmowanych na tym terenie. 900 800 Emisja w Mg/rok 700 600 500 2004 400 2006 300 200 100 0 SO2 NOx CO PM10 Rys. 3.1 Zmiana wielkości emisji podstawowych zanieczyszczeń do powietrza w powiecie grodziskim w latach 2004 - 2006 Źródło: Karaczun 2008 na podstawie WIOŚ 2004, 2006 Nadal jednak dla tlenków azotu i tlenku węgla podstawowym źródłem emisji jest transport samochodowy (udział ok. 70% emisji NOx i ok. 80% CO). Mniejszy jest udział tego źródła w emisji pyłu PM10 (ok. 30%). W powiecie grodziskim ważnym źródłem emisji są także indywidualne piece w domach jednorodzinnych. Emisja ze źródeł przemysłowych jest stosunkowo niewielka, jej udział waha się od 27% (SO2) do 1,8% (PM10) całkowitej emisji tych zanieczyszczeń z terenu powiatu. 3 IOŚ 2007: Stan środowiska w województwie mazowieckim w 2006 roku. WIOŚ. Warszawa 31 Niepokojący jest jednak wzrost emisji drobnego pyłu zawieszonego PM10. Ze względu na nowe regulacje Unii Europejskiej w odniesieniu do tego zanieczyszczenia należy się spodziewać rychłego wprowadzenia nowych standardów imisyjnych PM10 w naszym kraju. Osiągnięcie nowych poziomów dopuszczalnych może być w większości obszarów Polski – także w powiecie grodziskim - problematyczne. Dlatego też w odniesieniu do tego zanieczyszczenia należy w najbliższych latach podjąć bardziej zdecydowane prace mające na celu ograniczenie jego emisji. Według badań monitoringowych Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska powiat grodziski jest zaliczany do strefy pruszkowsko-żyrardowskiej w której jakość powietrza nie odpowiada normom (strefa C). Prawdopodobnie jest to spowodowane nadmiernym stężeniem drobnego pyłu zawieszonego, którego głównym źródłem jest pylenie wtórne, spalanie węgla w piecach indywidualnych i znaczny ruch samochodowy (ścieranie opon o nawierzchnię dróg). Na terenie powiatu nie są zlokalizowane stacje pomiarowe stanu jakości powietrza atmosferycznego monitoringu powietrza Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Środowiska (WIOŚ). Stąd brak jest systematycznych danych z pomiarów monitoringowych, które pozwoliłyby na ocenę stanu zagrożenia atmosfery na terenie powiatu. Wielkość stężenia dwutlenku siarki i dwutlenku azotu na terenie powiatu badana była wyrywkowo na stanowisku pomiarowym w Grodzisku Mazowieckim przy ulicy Kościuszki. Przeprowadzone pomiary wykazały niskie stężenie tego zanieczyszczenia: śr. 24h wynosiła 43,3 µg/m3, a średnie stężenie roczne 3,2 µg/m3. Nieco wyższe było stężenie dwutlenku azotu na tym stanowisku 26,7 µg/m3, ale nie przekraczało ono dopuszczalnego stężenia normatywnego tego gazu. Są to stężenia znacząco niższe od dopuszczalnych. Wnioski i rekomendacje 1. Ze względu na słabe rozpoznanie problemu zanieczyszczenia powietrza na terenie powiatu konieczne jest przeprowadzenie badań w tym zakresie. Powinny one objąć pomiary stężeń podstawowych zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym, zwłaszcza w centrach zurbanizowanych powiatu. 2. Niezbędne jest stworzenie bazy danych o źródłach zanieczyszczeń powietrza zlokalizowanych na terenie powiatu oraz o wielkości emisji odprowadzanych przez nie do powietrza. 3.4 Gospodarka wodno – ściekowa Woda, zarówno na potrzeby socjalno – bytowe jak i gospodarcze jest pobierana na terenie powiatu z ujęć podziemnych. Największy pobór występuje w Grodzisku Mazowieckim. Większość ujęć studziennych na analizowanym obszarze ujmuje wody z osadów czwartorzędowych, jednak na terenie powiatu zostało wykonanych ok. 35 studni trzeciorzędowych – większość z nich jest obecnie wyłączona z eksploatacji. Sieć wodociągowa jest stosunkowo dobrze rozwinięta, istnieje jej dobra dokumentacja w gminach. Pobrana w studniach głębinowych woda trafia do bytowego lub produkcyjnego wykorzystania. W efekcie jej użytkowania na terenie powiatu grodziskiego wytwarzane jest ok. 1,7 hm3 ścieków komunalnych i przemysłowych. 32 Rzeka Rokitnica przepływająca przez teren powiatu grodziskiego na całej długości jest głównym odbiornikiem ścieków bytowo – gospodarczych, technologicznych i deszczowych. Odbiornikami ścieków są też zasilające ją rzeki Rokicianka i Mrowna oraz część rowów melioracji podstawowej i szczegółowej. W ostatnich latach na terenach dotychczas użytkowanych rolniczo rozwija się osadnictwo mieszkaniowe stałe i letniskowe. Obszary te pozbawione są sieci kanalizacyjnej. Konieczne jest określenie w jakich obszarach uzasadnione ekonomicznie i środowiskowo będzie rozbudowa takiej sieci, a w jakich należy pozostawić dotychczasowy sposób gospodarowania zużytymi wodami – to jest ich gromadzenie w szczelnych zbiornikach. Na terenie powiatu grodziskiego funkcjonuje komunalna oczyszczalnia ścieków ujęta w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPOŚK): w Grodzisku Mazowieckim (wielkość aglomeracji 176,9 tys RLM). W KPOŚK planuje się budowę drugiej oczyszczalni na terenie powiatu w Żabiej Woli (wielkość aglomeracji 4,05 tys. RLM). Ścieki z oczyszczalni ścieków w Grodzisku Maz. odprowadzane są do Rokitnicy, a z Żabiej Woli odprowadzane będą do Mrownej. Kwestie gospodarowania i ochrony wód zostaną bardziej szczegółowo omówione poniżej. Wody powiatu grodziskiego i ich jakość Na obszarze powiatu grodziskiego występują dwie główne zlewnie: rzeki Pisi oraz Rokitnicy. Ich całkowita powierzchnia wynosi ok. 495,0 km2, z czego w granicach powiatu znajduje się ok. 315,0 km2. Pozostałe około 52,0 km2 (14 %) powierzchni powiatu należy do innych zlewni. Szerokie badania hydrometryczne i jakościowe cieków wodnych powiatu wykonano na w roku 2000 w ramach prowadzonych wówczas prac w ramach projektu: „Stan gospodarki wodnej na terenie powiatu Grodzisk Mazowiecki”. Od tego czasu bardziej szczegółowe badania jakości wód powierzchniowych na terenie powiatu nie były już prowadzone. Jedynym punktem, w którym prowadzone są przez WIOŚ pomiary monitoringowe jakości wody powierzchniowej na terenie powiatu, jest punkt zlokalizowany na rzece Rokitnicy w Natolinie, powyżej ujścia rzeki Mrowny. W 2006 roku wody te zakwalifikowano do V (najgorszej) klasy jakości, ze względu na wartość następujących wskaźników: - Tlen rozpuszczalny, - Amoniak, - Azot Kjejdahla, - Azot ogólny, - Fosforany, - Fosfor ogólny, - Przewodność elektrolityczna, - Selen, - Liczba bakterii E. coli (ogólna i fekalnych). W odniesieniu do pozostałych wskaźników, ich wartości kwalifikowały je do IV klasy jakości. 33 Zaopatrzenie w wodę Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę na terenie powiatu są zasoby wód podziemnych. Z ujęć takich zaopatrywane są zarówno wodociągi gminne, jak również korzystają z nich indywidualni odbiorcy (osoby fizyczne i podmioty gospodarcze) korzystające z własnych studni. Biorąc pod uwagę sumę rocznego komunalnego poboru wody przez mieszkańców powiatu grodziskiego (Q = 0,0035 km3/rok) oraz oszacowany sumaryczny pobór wody (Qeks = 0,0052 km3/rok) otrzymany z metody efektywnego zasilania infiltracyjnego można stwierdzić, że orientacyjnie w skali powiatu zapotrzebowanie w wodę z sieci komunalnej wynosi 50-60 %. Pozostałe 40-50 % zapotrzebowanie w wodę jest zaspokajane z ujęć indywidualnych. Ilość wody pobieranej przez mieszkańców powiatu grodziskiego i poszczególnych gmin przedstawiono w tabeli 3.6, w załączniku 1 przedstawiono informacje na temat podmiotów posiadających pozwolenia wodnoprawne na pobór wód. Tabela 3.6 Orientacyjny komunalny pobór wód na ujęciach w powiecie grodziskim w poszczególnych gminach. Gmina Grodzisk Mazowiecki + Milanówek Podkowa Leśna ( własne ujęcie+dostawy wody z Brwinowa) Baranów Jaktorów Żabia Wola wartość średnia Roczny pobór wody 2 715 600 Pobór wody [m3] Dzienny pobór wody Jednostkowy dzienny pobór wody na mieszkańca 7 440 0,152 174 002 476,72 0,12 220 000 503 000 392 000 4 004 602 - 600 2 043 1071 11630,72 - 0,124 0,571 0,166 0,2266 Podane eksploatacyjne zasoby wody podziemnej w zestawieniu z całkowitymi odnawialnymi zasobami wodnymi, pozwalają stwierdzić, że powiat posiada znaczne rezerwy wody, gdyż rocznie sumaryczny pobór wód nie przekracza 25% zasobów odnawialnych (zasoby odnawialne – Qzas odn = 0,0268 km3/rok). Cechą wyróżniającą strukturę poboru wody jest jednak znaczna nierównomierność w ujęciu przestrzennym. Na obszarach słabiej zasiedlonych rezerwy te są zdecydowanie większe. Jednak główna aglomeracja powiatu, tj. rejon Grodziska Mazowieckiego, staje się obszarem deficytowym, co przejawia się w rozwoju i pogłębianiu lokalnego leja depresji. Najsilniej rozwinięty lej depresji stwierdzono w rejonie studni BE 5 – w chwili obecnej lokalny lej depresji osiągnął ok. 13 m. Zarówno w latach ubiegłych, jak i obecnie prowadzone są na terenie poszczególnych gmin powiatu grodziskiego prace przy rozbudowie sieci wodociągowej. W całym powiecie jest wiele gospodarstw i obiektów, do których należałoby podłączyć sieci wodociągowe. Jednak często wykonanie tych inwestycji należy uznać za ekonomicznie nieefektywne, ponieważ posesje, do których trzeba doprowadzić przyłącza wodociągowe znajdują się w znacznych odległościach od głównych sieci wodociągowych. Poniżej w bardziej szczegółowy sposób omówiona zostanie gospodarka wodą w poszczególnych gminach. 34 Gmina Grodzisk Mazowiecki i Gmina Milanówek są zaopatrywane w wodę przez następujące stacje wodociągowe: 1) SUW Cegielniana – wydajność 230,0 m3/h, dla Milanówka Q h max = 75,6 m3/h. Eksploatowane są cztery studnie głębinowe ( czwartorzędowe ) o nr BE 3, BE 4, BE 5 oraz st. 2. Studnia nr St. 2 eksploatowana jest okresowo i jest ujęciem uzupełniającym. Studnia nr BE 5 znajduje się na działce w obrębie administracyjnym Milanówka, pozostałe studnie są na działkach należących administracyjnie do gminy Grodzisk Mazowiecki. 2) SUW Wólka Grodziska, SUW Dąbrówka, SUW Izdebno Kościelne - obecnie w modernizacji. 3) SUW ul. Zachodnia w Milanówku – dwie studnie czwartorzędowe o głębokości 45,0 m zlokalizowane na terenie stacji uzdatniania wody o wydajności 45,0 m3/h, 4) SUW ul. Długa w Milanówku ( część południowa miasta ) - ujęcie wody bazuje na 2 studniach oligoceńskich o głębokości 240 m, pracujących przemiennie. Dokumentacja hydrogeologiczna przewiduje możliwość poboru wody w ilości Qe = 42 m³/h. 5) SUW ul. Kościuszki w Milanówku (część północna miasta ) - ujęcie wody stanowią 2 studnie oligoceńskie o głębokości 226 i 182 m, przewidziane do pracy przemiennej. Wydajność studni wynosi Q = 51 m³/h. Aktualna wydajność wszystkich stacji wynosi 310,0 m3/h. Natomiast zapotrzebowanie Grodziska i Milanówka szacuje się na 440,0 m3/h, co wskazuje na występowanie deficytu o wielkości 130,0 m3/h. Łączne zapotrzebowanie na terenie miasta i gminy wynosi 0,26 m3/s, a zapotrzebowanie przez zakłady przemysłowe szacowane jest na 0,035 m3/s. Łączna długość sieci wodociągowej na terenie gmin Grodzisk Mazowiecki i Milanówka wynosi 258,43 km, w tym: sieć magistralna – 5,00 km, sieć rozdzielcza – 206,21 km, sieć przyłączy – 47,22 km. Ilość przyłączy do sieci wodociągowej wynosi 5700 sztuk. Szczegółowa mapa sieci wodociągowej znajduje się w Urzędzie Gminy oraz w ZWiK w Grodzisku Mazowieckim.. Gmina Podkowa Leśna korzysta z ujęć wody zlokalizowanych na terenie parku miejskiego. Pierwsze ujęcie (dwie studnie czwartorzędowe o głębokości 56m każda) zlokalizowane są przy ul. Kwiatowej, drugie ujęcie (jedna studnia oligoceńska o głębokości 249,5m) zlokalizowana przy ul. Lilpopa. Stacja uzdatniania wody przy ul. Warszawskiej (zmodernizowana w 2008r. po podłączeniu studni oligoceńskiej do sieci). Wydajność eksploatacyjna studni: studnie czwartorzędowe: 100m3/h depresja 10,0m; studnia oligoceńska: 40m3/h depresja 10,0m. W gminie Baranów pracują dwie stacje wodociągowe: 1) Cegłów – studnia o głębokości 44,0 m i wydajności Q = 65,0 m3/h oraz Qmax db= 849,0 m3/d, 2) Stanisławów – studnia o głębokości 65,0 m i wydajności Q = 50,0 m3/h oraz Qmax db= 751,0 m3/d. Długość linii głównej sieci wodociągowej wynosi 118,9 km, długość linii wewnętrznych 52,1 km. Szczegółowa mapa sieci wodociągowej znajduje się w Urzędzie Gminy. W roku 2007 całkowity pobór wody w gminie wynosił 220 000 m3. W stosunku do wcześniejszego okresu cała gmina zaopatrywana jest w wodę w wodociągu gminnego Gminy 35 Baranów. Wybudowany został zbiornik retencyjny na czystą wodę w miejscowości Cegłów o pojemności 267m3. Gmina Baranów została w 100% zwodociągowania. Gmina Jaktorów zaopatrywana jest przez dwie stacje wodociągowe: 1) Kozery (znajdującej się na terenie gminy Grodzisk Mazowiecki) – jedna studnia oligoceńska o wydajności eksploatacyjnej 40,0 m3/h, 2) Bieganów – jedna studnia czwartorzędowa o głębokości 77,5 m i o wydajności eksploatacyjnej 90,0 m3/h. Długość istniejącej sieci wodociągowej w gminie wynosi: 71,5 km sieci głównej, 31,3 km sieci wewnętrznych oraz 909 sztuk przyłączy. Stacje gminne zaopatrują także w wodę 13 gospodarstw znajdujących się poza granicami gminy (w gminie Grodzisk Mazowiecki). Rzeczywiste pobory wód z obu stacji wodociągowych wynoszą (stan zużycia w roku 2000): Kozery - 22,0 m3/h, Bieganów – 28,0 m3/h. Wzrost zapotrzebowania dla całej gminy Jaktorów szacuje się na 3000 m3/d (docelowo do roku 2020). W 1999 roku wykonano 45,0 km sieci wodociągowej. Do rozbudowy w najbliższej przyszłości przewidziane jest 34,0 km sieci oraz 13 km przyłączy do 498 gospodarstw. Za cel priorytetowy uważa się wykonanie na obu ujęciach po jeszcze jednej studni eksploatacyjnej, która spełniałaby rolę studni awaryjnej. Ewentualnym rozwiązaniem zapobiegającym sytuacjom kryzysowym (tj. awaria jednego z ujęć) jest spięcie obu sieci w jeden system zaopatrzenia w wodę. W Bieganowie planuje się wykonanie drugiej studni. Obecnie stacja wodociągowa w Bieganowie posiada pompownię o wydajności 90,0 m3/h, a filtry mają wydajność 60,0 m3/h, dlatego też należy zwiększyć filtrację o 30,0 m3/h. W Kozerach należy zmodernizować starą część stacji. W chwili obecnej dobudowana jest nowa technologia pozwalająca osiągnąć wydajność filtracji 30,0 m3/h. Szczegółowa mapa sieci wodociągowej znajduje się w Urzędzie Gminy. Na terenie gminy Żabia Wola wybudowane zostały trzy stacje uzdatniania wody w miejscowościach Muskuły, Bartoszówka, Żelechów oraz dwie pompownie strefowe we wsiach Lasek i Osowiec. Dobowa zdolność produkcyjna wszystkich stacji (całego wodociągu) wynosi 3750m3/d. Na potrzeby dostarczania wody wybudowane zostało 201km sieci wodociągowej, oraz 80km przyłączy wodnych. Z wody korzysta około 1750 gospodarstw domowych tj. około 90% mieszkańców. Na 42 wsie tylko 4 nie są zaopatrywane w wodę z wodociągu. W chwili obecnej Gmina prowadzi inwestycje polegające na budowie 32km sieci wodociągowej. Perspektywistycznie zaspokojenie potrzeb zaopatrzenia w wodę mieszkańców wsi, inwentarza żywego oraz zakładów użyteczności publicznej w gminie Żabia Wola zapewnione zostanie poprzez modernizację i zwiększenie wydajności istniejących stacji wodociągowych w oparciu o zatwierdzone zasoby eksploatacyjne istniejących i projektowanych ujęć wody. Wodociągi Żelechów i Bartoszówka są połączone awaryjnie w jeden system przewodów wodociągowych między wsią Kaleń i Ciepłe. W perspektywie w opracowanej koncepcji zaopatrzenia w wodę Gminy Żabia Wola przewidziano awaryjne połączenie wszystkich wodociągów. Obecnie wydajność poszczególnych Stacji Uzdatniania Wody jest wystarczająca. Gmina Żabia Wola będzie realizowała projekt inwestycyjny obejmujący budowę oczyszczalni ścieków w Żabiej Woli, w części Józefiny, w ulicy Mazowieckiej oraz części Huty Żabiowolskiej. To zadanie inwestycyjne zawarte jest w projekcie „Racjonalna gospodarka w aspekcie społeczno-gospodarczego rozwoju Gmin Mazowsza zachodniego” opracowanym w 36 ramach Związku Mazowsza zachodniego. W 2005r. złożony został wniosek aplikacyjny do Funduszu Spójności w Brukseli. Źródła zanieczyszczenia wód W powiecie grodziskim nie ma zlokalizowanych dużych przemysłowych obiektów odprowadzających znaczące ilości, silnie zanieczyszczonych ścieków przemysłowych. Źródłem emisji ścieków w większości przypadków są niewielkie podmioty gospodarcze, z których część gospodaruje wodą bez stosowanej decyzji administracyjnej i w sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami. Niestety brak jest pełnego rozeznania poziomu zagrożenia wód powodowanego tym czynnikiem. Wysoki, stale rosnący poziom urbanizacji obszaru powiatu powoduje, że głównym źródłem ładunku zanieczyszczeń odprowadzanego do wód z terenu powiatu jest sektor komunalny. Poziom skanalizowania gospodarstw domowych w powiecie wynosi około 58% 4, największy udział gospodarstw przyłączonych do sieci kanalizacyjnej występuje w gminach Grodzisk Mazowiecki, Milanówek i Podkowa Leśna, w pozostałych gminach powiatu jest on znacząco niższy. Pomimo zmniejszania zakresu działalności rolniczej na terenie powiatu, grunty użytkowane rolniczo nadal zajmują niemal ¾ ogólnej powierzchni. Po przystąpieniu do Unii Europejskiej w 2004 roku, obserwuje się w Polsce zahamowanie spadkowego trendu ekstensyfikacji produkcji i powolny wzrost zużycia nawozów i środków ochrony roślin. Proces ten występuje także na terenie województwa mazowieckiego i powiatu grodziskiego. Dlatego też sektor ten należy do istotnych, obszarowych źródeł zagrożenia dla wód powierzchniowych i podziemnych. Tym niemniej jego znaczenie na tym terenie będzie w nadchodzących latach ulegało ograniczeniu (jest to spowodowane postępującą presją urbanizacyjną i przekwalifikowaniem coraz większej powierzchni gruntów rolnych na tereny budowlane). Teren obsługiwany przez komunalną oczyszczalnie ścieków w Grodzisku Mazowieckim został ujęty w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych jako aglomeracja o liczbie mieszkańców równoważnych równej 176 869 RLM. Oznacza to, że ścieki z tego terenu powinny być oczyszczane w oczyszczalni z podwyższonym usuwaniem biogenów. Zgodnie z danymi WIOŚ jej projektowana przepustowość wynosi 10 500 m 3/dobę (tj. ok. 147000 RLM), a rzeczywista 9 369 m3/dobę (127472 RLM). Jak się wydaje dane WIOŚ nie są aktualne, gdyż oczyszczalnia miała pozwolenie wodnoprawne na odprowadzanie do rzeki Rokitnicy oczyszczonych ścieków w ogólnej ilości do 12500 m3/dobę, przy przepustowości oczyszczalni do 21000 m3/dobę. W chwili obecnej prowadzona jest modernizacja oczyszczalni, która ma być zakończona 31.12.2009 r. W związku z modernizacją obiektu – oczyszczalnia nie ma pozwolenia wodnoprawnego, które będzie wydane po uzyskaniu wymaganych efektów ekologicznych. W trakcie modernizacji, oczyszczalnia pracuje na jednym ciągu technologicznym i oczyszcza około 10.500 m³ ścieków na dobę. W roku 2007 rzeczywista przepustowość oczyszczalni wyniosła średnio 9.651 m³/dobę, co odpowiadało 106.643 RLM, natomiast za pierwsze półrocze 2008 r. przepustowość oczyszczalni wzrosła do 9.862 m³/dobę, co odpowiada 116.700 RLM. Z terenu gminy Grodzisk Mazowiecki kolektorami sanitarnymi dostarczono w 2007 r. średnio około 5370 m³ ścieków bytowych, przemysłowych i deszczowych na dobę. W chwili obecnej w ramach realizacji kontraktów z Funduszu Spójności prowadzone są prace zmierzające do wyeliminowania ścieków deszczowych z kolektorów sanitarnych. 4 GUS 2007: Ochrona środowiska 2007. GUS Warszawa 37 Oczyszczalnia grodziska przyjmuje ścieki z sąsiednich gmin: Milanówek, Podkowa Leśna i Brwinów. W roku 2007 gminy te odprowadziły ścieki w następujących ilościach: Milanówek – 1926 m³/dobę, Podkowa Leśna – 385 m³/dobę, Brwinów – 655 m³/dobę. Łącznie w roku 2007 grodziska oczyszczalnia oczyściła średnio 9.651 m³ ścieków na dobę, w tym ścieki dowożone taborem asenizacyjnym stanowiły około 6,4% czyli ok. 612 m³/dobę. W zestawieniach statystycznych dotyczących gospodarki ściekami w oczyszczalni przyjęto, że około 704 m³/dobę to ścieki infiltracyjne, roztopowe czy też przypadkowe ścieki opadowe docierające na obiekt. Na terenie Grodziska Mazowieckiego tylko jeden zakład przemysłowy ma podczyszczalnię ścieków – jest to FRITO-LAY, pozostałe zakłady nie podczyszczają ścieków produkcyjnych. Ilość wytwarzanych ścieków w Milanówku wynosi około 2210 m3/dobę. Ścieki odprowadzane są kolektorem do oczyszczalni w Grodzisku Mazowieckim. Łączna długość sieci kanalizacyjnej wynosi 20 km. Łączna długość kanalizacji deszczowej 1,6 km. Wody deszczowe odprowadzane są do wód powierzchniowych bez oczyszczania. Ilość odprowadzanych ścieków z Milanówka do oczyszczalni wynosi: około 2000 m3/dobę. Znaczna ilość posesji wyposażona jest w zbiorniki bezodpływowe, ich liczba wynosi około 2500 szt. Ścieki wywożone są taborem asenizacyjnym na oczyszczalnię w Grodzisku Mazowieckim. W ramach nakładów na gospodarkę wodno-ściekową przewidziano udział w regulacji rzeki Rokitnicy oraz modernizacji oczyszczalni ścieków w Grodzisku Mazowieckim. Ilość wytworzonych ścieków w Podkowie Leśnej wynosi około 550 m3/dobę, z tego około 390 m3/dobę) odprowadzana jest kolektorami do oczyszczalni w Grodzisku Mazowieckim. Pozostałe ścieki gromadzone są w bezodpływowych szambach. Ścieki te wywożone są samochodami asenizacyjnymi do grodziskiej oczyszczalni ścieków. Podkowa Leśna posiada opracowany program skanalizowania całej miejscowości, który sukcesywnie realizowany pozwoli na wyeliminowanie osadników oraz przyłączenie do kanalizacji wszystkich mieszkańców miasta. Na terenie tej miejscowości, decyzją Burmistrza, zabroniono wykonywania i użytkowania drenaży rozsączających ścieki. W Podkowie Leśnej brak jest kanalizacji deszczowej. 38 Drugim obszarem ujętym w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych jest gmina Żabia Wola. Wielkość tej aglomeracji określono na 2083 RLM co oznacza, że teren gminy powinien zostać skanalizowany, a ścieki odprowadzane do biologicznej oczyszczalni ścieków. W chwili obecnej ilość wytwarzanych ścieków w gminie Żabia Wola wynosi około 850 m3/dobę. W gminie brak jest kanalizacji sanitarnej i zbiorczej, komunalnej oczyszczalni ścieków. Przy Szkołach Podstawowych w Skułach i Ojrzanowie oraz przy Urzędzie Gminy w Żabiej Woli i Domu Pracy Twórczej w Grzegorzewicach funkcjonują indywidualne oczyszczalnie ścieków. Z oczyszczalni BATEX w Skułach ścieki odprowadzane są do stawu retencyjnego na terenie działki przy szkole. Pozostałe oczyszczalnie to Biokomaf, Nevexpol, Sotralenz, z których podczyszczane ścieki odprowadzane są do gruntu poprzez drenaż rozsączający. Objętość oczyszczanych ścieków z terenu gminy wynosi około 30 m3/dobę. Znaczna ilość ścieków gromadzona jest w zbiornikach bezodpływowych, których liczba wynosi około 1275szt. oraz 19szt. oczyszczalni przydomowych. Ścieki te wywożone są do oczyszczalni w Grodzisku Mazowieckim, Pruszkowie, Grójcu oraz Mszczonowie. W gminie przygotowano harmonogram rzeczowo – finansowy rozbudowy kanalizacji sanitarnej i budowy komunalnej oczyszczalni ścieków. Ilość wytwarzanych ścieków w gminie Baranów wynosi około 675 m3/dobę. Teren gminy nie jest skanalizowany, brak jest także oczyszczalni ścieków. Ścieki wywożone są samochodami asenizacyjnymi do oczyszczalni ścieków w Żyrardowie i Błoniu. Urząd Gminy w Baranowie planuje wykonać kanalizację sanitarną w trzech miejscowościach Bronisławów, Cegłów, Boża Wola, inwestycja ta będzie realizowana w ramach związku międzygminnego „Mazowsze Zachodnie” z siedzibą w Mszczonowie i współfinansowane z funduszu Spójności, rozpoczęcie prac nastąpi prawdopodobnie w II kw. 2009r. Pozostała część Gminy działa w oparciu o zbiorniki bezodpływowe i przydomowe oczyszczalnie ścieków. W gminie Jaktorów wytwarzanych jest około 1350 m3 ścieków/dobę. Gmina nie posiada kanalizacji zbiorczej, w chwili obecnej trwa jej budowa. Obecnie ścieki zbierane są do zbiorników bezodpływowych, ( których liczba wynosi około 2000 szt.), a następnie wywożone są do oczyszczalni ścieków w Grodzisku Mazowieckim, Żyrardowie i Mszczonowie. Po zakończeniu budowy sieci kanalizacyjnej ścieki odprowadzane będą do oczyszczalni ścieków w Żyrardowie. W tabeli 3.7 przedstawiono zbiorczą informację o ilości wytwarzanych ścieków na terenie powiatu grodziskiego. Tabela 3.7 Orientacyjna ilość produkowanych ścieków w powiecie grodziskim w poszczególnych gminach. Gmina Grodzisk Mazowiecki Milanówek Żabia Wola Jaktorów Baranów Podkowa Leśna wartość średnia Roczna produkcja ścieków [m3/rok] 3 285 000 806 650 398 000 492 750 246 375 140 300 5 369 075 - Dzienna produkcja ścieków [m3/d] 9000 2210 1087 1350 675 384,38 14 706,38 - 39 Jednostkowa dzienna produkcja ścieków na mieszkańca [m3/d] 0,266 0,150 0,169 0,150 0,150 0,1 0,164 Jednym ze źródeł zagrożenia wód powierzchniowych na terenie powiatu jest gospodarka wodami deszczowymi. Ścieki deszczowe odprowadzane są w sposób zorganizowany do rzek Mrowna, Rokicianka, oraz rowów melioracyjnych z terenu Grodziska Mazowieckiego i Jaktorowa. Z przygotowanych dla powiatu prognoz wynika, że w nadchodzących latach nastąpi wzrost ilości odprowadzanych, w sposób zorganizowany, do wód powierzchniowych ścieków deszczowych. W tym kontekście za bardzo istotny problem należy uznać słabe wyposażenie istniejących podmiotów gospodarczych w urządzenia do podczyszczania ścieków tego rodzaju. Infrastrukturę tego typu posiada jedynie kilka zakładów na terenie powiatu (patrz niżej). Znaczna część terenów zurbanizowanych i dróg na tym terenie nie jest wyposażona w kanalizację deszczową. Z przedstawionych powyżej danych wynika, że roczna produkcja ścieków (z wyłączeniem wód deszczowych) w powiecie grodziskim jest wyższa od wielkości poboru wody na tym terenie. Jest to spowodowane tym, że ścieki na oczyszczalnię w Grodzisku Mazowieckim dostarczane są także z aglomeracji spoza powiatu (np. Brwinów i Otrębusy). Porównanie poboru wód podziemnych i przerobu oczyszczalni wskazuje natomiast na istnienie nieszczelności w sieci kanalizacyjnej. Na płaskich terenach rejonu Grodziska Mazowieckiego, sieci te muszą drenować płytkie wody gruntowe. Warto podkreślić, że często udział wód infiltracyjnych w ściekach docierających na oczyszczalnię osiąga nawet 50%. Na ogół rzeczywiste ścieki stanowią odpowiednio -90% ilości pobieranej wody zimą i 80% tej ilości latem (a w terenach mocno nawodnionych zdecydowanie mniej). Poza komunalną oczyszczalnią ścieków w Grodzisku Mazowieckim, punktowymi źródłami zanieczyszczenia wód na terenie powiatu są także inne oczyszczenie ścieków oraz miejsca, w których ścieki zrzucane są do wód bez żadnego oczyszczania. Na terenie miasta Grodzisk Mazowiecki funkcjonują dwie podczyszczalnie zakładowe w postaci osadników do podczyszczania wód deszczowych z terenu Zakładów RABEN oraz DANFOSS. Planowana jest budowa trzeciego osadnika do podczyszczania wód deszczowych na terenie Zakładu TROUW NUTRITION. Będzie on oczyszczał wody zbierane z terenu około 3,5 ha na którym działają trzy sąsiadujące ze sobą zakłady przemysłowe. Natomiast na terenie miejscowości Książenice eksploatowane są dwie oczyszczalnie ścieków: - oczyszczalnia typu ELJOT - 150. - oczyszczalnia z JW 1450. Oczyszczalnia typu ELJOT - 150 eksploatowana jest przez ZWiK Grodzisk Mazowiecki, problemem jest tu zły stan techniczny kolektorów doprowadzających ścieki oraz infiltrujące wody gruntowe do oczyszczalni. W miejscowości Tłuste, na terenie gminy Grodzisk Mazowiecki, na terenie Zakładu Przedsięborstwa Mięsnego s.c. podczyszczane są wody deszczowe, które następnie zrzucane są do rzeki Rokitnicy. W miejscowości Kłudzienko ścieki z terenu Zakładu IBMER oczyszczane są na oczyszczalni typu BIOKON, a następnie odprowadzane do rzeki Rokitnicy. W miejscowości Kraśnicza Wola znajduje się składowisko balastu pokompostowego z Kompostowni Odpadów w Grodzisku Mazowieckim. Odciek spod hałdy balastu jest oczyszczany w oczyszczalni gruntowokorzeniowej systemu KICKUTHA z nasadzeniem trzcinowym. Brak jest inwentaryzacji miejsc gdzie ścieki zrzucane są (z różnych źródeł) do środowiska bez wcześniejszego oczyszczania. 40 Wnioski i rekomendacje Przeprowadzone analizy pozwoliły na przedstawienie najważniejszych rekomendacji dotyczących gospodarki wodno-ściekowej na terenie powiatu grodziskiego. W odniesieniu do gospodarki wodą: 1. Stopień skanalizowania powiatu jest niewystarczający. Zadawalająca ilość przyłączy występuje praktycznie jedynie na terenie gmin: Grodzisk Mazowiecki, Podkowa Leśna i Milanówek. Zarówno jednak w tych jak i przede wszystkim w pozostałych gminach należących do powiatu konieczne są inwestycje w sieć kanalizacyjną. 2. Około 65-70 % potrzeb na wodę pokrywane jest poprzez pobór wody z sieci komunalnej. Pozostałe 30-35 % zapotrzebowanie w wodę jest zaspokajane z indywidualnych ujęć. 3. Na terenie powiatu występują okresy deficytu wody w sieci wodociągowej. Dotyczy to m.in. gmin Grodzisk Mazowiecki i Milanówek. Uzupełnienie tego deficytu jest nadal możliwe, gdyż w zestawieniu z zasobami wodnymi powiat posiada znaczne rezerwy wody - rocznie sumaryczny pobór wód nie przekracza 25% zasobów odnawialnych Tym niemniej cechą wyróżniającą strukturę poboru wody jest znaczna nierównomierność w ujęciu przestrzennym. Obszar Grodziska Mazowieckiego staje się obszarem deficytowym, co przejawia się w rozwoju i pogłębianiu lokalnego leja depresji. 4. W całym powiecie grodziskim jest wiele posesji, do których należałoby podłączyć sieci wodociągowe. Jednak ze względu na rozproszony charakter zabudowy terenów pozbawionych wodociągów koszty wykonania tych przyłączeń będą bardzo wysokie. 5. W celu zdecydowanej poprawy jakości wód powierzchniowych zaleca się wykonanie kanalizacji sieciowych i zagrodowych na terenie całego powiatu grodziskiego, a także małych oczyszczalni ścieków dla potrzeb miejscowości, Jaktorów, Żabia Wola, Baranów, Izdebno Kościelne, Zabłotnia. 6. Barierą dla rozbudowy sieci kanalizacyjnej, zwłaszcza na terenach wiejskich, może być bardzo wysoki koszt tych inwestycji. Jest to spowodowane znacznym rozproszeniem zabudowy na tych terenach. Problem pogłębia rozwój zabudowy mieszkalnej na obszarach porolnych. 7. W celu zmniejszenia zagrożenia z terenów zabudowy jednorodzinnej proponuje się stosowanie następujących rozwiązań technicznych oczyszczających ścieki z zabudowy rozproszonej: - osadniki wielokomorowe (do gromadzenia, podczyszczania i wywożenia ścieków do oczyszczalni zbiorczej), - przydomowe oczyszczalnie mechaniczno – biologiczne, - przydomowe trzcinowe lub gruntowo-korzeniowe oczyszczalnie ścieków. 41 3.5 Powierzchnia ziemi. Gleby Udział poszczególnych form wykorzystania gruntów na terenie powiatu grodziskiego przedstawiono na rysunku 3.1. Rys. 3.1 Użytkowanie gruntów na terenie powiatu grodziskiego 12,8 13,7 53,5 17,1 2,9 Grunty orne Sady Łąki i pastwiska Lasy Pozostałe Powiat grodziski charakteryzuje niska lesistość, niższa zarówno od średniej wojewódzkiej (23,5%) jak i od średniej dla Polski (ok. 29,4%). Pozytywną cechą wykorzystania gruntów jest natomiast stosunkowo duży udział trwałych użytków zielonych, wyższy niż średnia dla województwa. Brak jest wystarczającego rozpoznania jakości gleb na terenie powiatu grodziskiego. Tym niemniej, ze względu na brak lokalnych, przemysłowych źródeł emisji zanieczyszczeń, należy domniemywać, że gleby nie należą na tym terenie do szczególnie narażonego na skażenie elementu środowiska. Większego stężenia zanieczyszczeń – przede wszystkim metalami ciężkimi, ale także węglowodorami aromatycznymi - należy oczekiwać jedynie w sąsiedztwie głównych tras komunikacyjnych. W ostatnich latach wzrasta natomiast zagrożenie gleb rolniczych i leśnych ich przekwalifikowaniem na cele nierolnicze i nieleśne, co związane jest z ogromną presją urbanizacyjną i wyznaczaniem nowych obszarów pod zabudowę mieszkalną na terenie powiatu grodziskiego. Na terenach zurbanizowanych proces ten prowadzi do znacznego uszczuplenia powierzchni biologicznie czynnej, która jest stale zabudowywana. Stosunkowo dobrze rozpoznana jest jakość gleb pod względem ich przydatności rolniczej. Badania wskazują, że gleby na terenie powiatu grodziskiego są stosunkowo mało zakwaszone, udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych wynosi ok. 20 – 40%, co jest wartością znacząco niższą niż dla pozostałego obszaru województwa (na większości obszaru woj. Mazowieckiego występuje 60 – 100 % gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych). Ok. 9 % gleb charakteryzuje odczyn bardzo kwaśny (średnia dla woj. mazowieckiego – 30%), 28% to gleby kwaśne (średnia dla województwa – 31%). Odczyn lekko kwaśny lub obojętny stwierdzono na obszarze 56% gleb powiatu (w województwie – 35%). Powoduje to, ze potrzeby w zakresie wapnowania gleb są tu niższe niż w pozostałych powiatach województwa (występują na 34% powierzchni gleb, a w województwie 53%). Na omawianym terenie występuje także mniej, niż średnia dla województwa, gleb o zbyt niskiej zawartości fosforu (27% gleb). 42 Natomiast podobnie jak na pozostałym obszarze Mazowsza występuje tu stosunkowo znaczny odsetek gleb o niskiej zawartości potasu (41 – 60%) i magnezu (21 – 40%). W ostatnich latach nie nastąpiła znacząca zmiana źródeł zagrożenia dla gleb na terenie powiatu. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć: wpływ zanieczyszczeń z transportu drogowego - Żabia Wola, Milanówek, Grodzisk Mazowiecki, Jaktorów; zabudowa terenów czynnych biologicznie, przekształcanie terenów rolniczych i leśnych w działki budowlane – praktycznie wszystkie gminy; nieuporządkowana gospodarka odpadami (nielegalne usuwanie i składowanie odpadów w miejscach do tego nie przeznaczonych) – praktycznie wszystkie gminy; nieuporządkowana gospodarka ściekowa (infiltracja zanieczyszczeń z nieszczelnych szamb, wywóz odpadów płynnych na pola) - Żabia Wola, Podkowa Leśna, Jaktorów. Wnioski i rekomendacje Stan zanieczyszczenia gleb na terenie powiatu grodziskiego jest bardzo słabo poznany. Dlatego też trudno jest w chwili obecnej określić takie źródła zanieczyszczeń, w odniesieniu do których należałoby podjąć szybkie i zdecydowane działania. Wzrastającym zagrożeniem dla gleb terenu powiatu jest presja urbanizacyjna, której skutkiem jest trwałe zabudowanie terenów czynnych biologicznie. Konieczne jest przeprowadzenie na terenie powiatu badań mających na celu określenie stanu jakości występujących tu gleb. 3.6 Hałas Brak jest szczegółowych danych o zagrożeniu hałasem poszczególnych obszarów na terenie powiatu. Tym niemniej jest to ten rodzaj uciążliwości środowiskowej, na który mieszkańcy stosunkowo często zgłaszają skargi. Skargi na nadmierny hałas zgłaszano praktycznie we wszystkich gminach powiatu. Do głównych źródeł uciążliwości akustycznej na omawianym terenie należą: ruch samochodowy (w tym przede wszystkim ruch ciężkich pojazdów), ruch kolejowy. źródła punktowe (zarówno związane z działalnością gospodarczą – przemysł i rzemiosło, jak i rekreacją - dyskoteki, festyny itp.), Wysoki poziom uciążliwości akustycznej związany jest z przebiegiem przez obszar powiatu dróg krajowych, wojewódzkich i linii kolejowych. Wydaje się, że źródła liniowe największą uciążliwość akustyczną stanowią dla Milanówka, Grodziska Mazowieckiego, Żabiej Woli i Jaktorowa, gdzie przez obszary zabudowane przebiega zarówno droga wojewódzka o dużym natężeniu ruchu jak i ( lub) linia kolejowa. Wyrywkowe badania przeprowadzone na terenie miasta Milanówka wykazały, że strefami narażonymi na ponadnormatywny hałas są tereny sąsiadujące z drogą wojewódzką nr 719 oraz tereny przyległe do torów linii kolejowej5. Należy przypuszczać, że podobny problem występuje także w innych miastach powiatu. Interpretując wyniki badań poziomu uciążliwości hałasu wykonane na terenie województwa mazowieckiego przez MWIOŚ można uznać, że na 5 Karolina Rakowska: Zanieczyszczenie hałasem komunikacyjnym na terenie miasta Milanówka. Praca magisterska. Katedra Ochorny Środowiska SGGW. Warszawa. 18.07.2007 43 terenach sąsiadujących z drogami krajowymi i wojewódzkimi występują stałe przekroczenia dopuszczalnego poziomu dźwięku. Wnioski i rekomendacje Dla terenu powiatu i należących do niego gmin nie wykonano map akustycznych, dlatego też trudno jest w chwili obecnej określić takie źródła zanieczyszczeń, w odniesieniu do których należałoby podjąć szybkie i zdecydowane działania. Konieczne jest przeprowadzenie badań mających na celu określenie miejsc na których występuje zagrożenie klimatu akustycznego 3.7 Ochrona przyrody Szata roślinna omawianego terenu została silnie przekształcona w wyniku wielowiekowej aktywności człowieka. Efektem tego jest dominacja w krajobrazie użytków rolnych i bardzo mały udział lasów w strukturze obszarowej powiatu. Tym niemniej na tym terenie znajdują się stosunkowo liczne obiekty przyrodnicze objęte różnorodnymi formami ochrony. Zarówno ze względu na ich unikatowość, bliskość aglomeracji warszawskiej i zachodzącą urbanizację wszystkie te obiekty wymagają szczególnej opieki i ochrony. Tereny chronione W powiecie grodziskim obszary chronione związane są z terenami: leśnymi, polnoleśnymi, dolinowo-łąkowymi, oraz parkowymi (w Podkowie Leśnej i Milanówku). Obszary chronione w powiecie grodziskim są powiązane z występowaniem ciągu ekologicznego wzdłuż rzek: Mrowna, Rokicianka, Rokitnica, Pisia Tuczna, Pisia i Karczunek. W załączniku nr 2 przedstawiono rejestr pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych oraz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych na terenie powiatu grodziskiego. W większości obszary chronione (w tym też projektowane) obejmują tereny leśne, które stanowią naturalne strefy retencji. Gromadzą one i wiążą nadmiar wód powierzchniowych podczas okresów wezbrań w rzekach, a w czasie suszy powolnie oddają nagromadzone zapasy wody, co oznacza zdecydowany wzrost retencyjności zlewni. Obszary chronione związane są również z dolinami rzecznymi (głównie tereny dolinowo-łąkowe) i zastoiskami. W powiecie grodziskim doliny rzeczne budują często osady takie jak torfy, mursze, oraz mady i namuły rzeczne. Osady te charakteryzują się wysokimi zdolnościami sorpcyjnymi (szczególnie metali ciężkich), co czyni obszary ich występowania strefami przechwytującymi zanieczyszczenia i skażenia. Obecność tego typu osadów wpływa na ograniczenie rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w środowisku przyrodniczym i tworzy naturalny płaszcz ochronny, chroniący wody podziemne przed zanieczyszczeniem. Jednak takie strefy dolinne muszą być pod stałą obserwacją i ochroną, zważywszy na ich podatność do kumulacji metali ciężkich w tych rejonach, gdzie na te strefy mogłyby oddziaływać zanieczyszczone wody powierzchniowe. Rozbudowane strefy ekologiczne w bezpośrednim sąsiedztwie koryt rzecznych zawsze powodują wyraźny spadek zawartości składników biogenicznych w szczególności związków azotu. Są to tzw. strefy ekotonowe mające ogromny wpływ nie tylko na zawartość samych składników biogenicznych, ale także stanowiące naturalne siedlisko bytowania wielu gatunków roślin i zwierząt. Stąd też tego typu strefy dolinne stanowią naturalne ciągi ekologiczne o bardzo dużych wartościach przyrodniczych. Ochrona ciągów ekologicznych zajmuje szczególną pozycję we wstępnym projekcie utworzenia w części powiatu grodziskiego parku krajobrazowego im. J. Chełmońskiego. Miałby on stanowić brakujące ogniwo w systemie parków 44 krajobrazowych (Bolimowskiego, Chojnowskiego, Mazowieckiego), tworzących równoleżnikowy ciąg przyrodniczy i korytarz ekologiczny na obszarze Mazowsza, spełniający rolę alternatywnego w stosunku do doliny wiślanej, przebiegający na południe od aglomeracji warszawskiej i łączący dolinę Bzury (w rejonie Łęczycy) z doliną Wisły (w rejonie Góry Kalwarii). Wykaz obszarów chronionych i opis elementów chronionych. Na obszarze powiatu grodziskiego znajdują się dwa typy obszarów chronionych: rezerwaty i obszary chronionego krajobrazu (projektowane). Obecnie jest też rozpatrywany wstępny projekt utworzenia w części południowej powiatu grodziskiego (głównie gmina Żabia Wola) parku krajobrazowego im. J. Chełmońskiego. Rezerwat „Parów Sójek” – o powierzchni 3,84 ha ma charakter leśny. Zlokalizowany jest nad płytkim strumieniem w Podkowie Leśnej. Występują w nim lasy grądowe i łęgowe, z pomnikowymi okazami dębów i grabów oraz z bogatym runem leśnym, w którego skład wchodzą bardzo rzadkie gatunki roślin. Rezerwat im. B. Hryniewieckiego – o powierzchni 24,73 ha ma charakter leśny. Występują w tym rezerwacie zbiorowiska roślinne borów mieszanych i dąbrów z bogatym runem leśnym. Przeważa w nim starodrzew z szeroko rozpowszechnionym dębem szypułkowym, sosną z domieszką lipy, grabu i brzozy. Zlokalizowany jest on na obszarze gminy Podkowa Leśna. Rezerwat „Zaborów” im. W. Tyrakowskiego – o powierzchni 11,08 ha ma charakter faunistyczny. W jego skład wchodzi las liściasty, różnowiekowy z dębem, lipą, grabem i sosną. Rezerwat ten jest miejscem lęgowym dla wielu gatunków ptaków. Położony jest on na obszarze gminy Podkowa Leśna. Opisane wyżej rezerwaty należą do regionalnego ciągu ekologicznego związanego z dolinami rzek: Mrowna, Zimna Woda i Rokitnica. Rezerwat „Skulskie Dęby” – o powierzchni 30,07 ha ma charakter leśny. Złożony jest głównie z naturalnego starodrzewu dębowego, z towarzyszeniem innych zbiorowisk leśnych, wraz z enklawami roślinności torfowiskowej. Teren tego rezerwatu znajduje się w obrębię gminy Żabia Wola. Rezerwat „Skulski Las” – o powierzchni 316,92 ha ma charakter leśny. Na rezerwat ten składają się kompleksy lasów liściastych z licznymi drzewami pomnikowymi, oraz wyspowym stanowiskiem buka, poza granicami jego zwartego zasięgu. Obszar tego rezerwatu administracyjnie należy do gminy Żabia Wola. Rezerwat ten stanowi istotną część ciągu ekologicznego doliny rzek Pisia Tuczna i Karczunek. Obszary chronionego krajobrazu (projektowane) na terenie powiatu grodziskiego zostały zaklasyfikowane do niższej klasy pod względem ich wartości ekologiczno-przyrodniczej. Na terenie powiatu występują dwa takie obszary: 1. rejon Milanówka i Podkowy Leśnej, 2. południowa część gminy Grodzisk Mazowiecki. Rejon Milanówka i Podkowy Leśnej to głównie tereny miejskie przeważnie parkowe, są to obszary występowania szczególnie cennej szaty roślinnej. Ponadto w Podkowie Leśnej występują zdeponowane w plejstocenie trzy granitowe głazy narzutowe pomniki przyrody nieożywionej. W południowej części gminy Grodzisk Mazowiecki ochronie podlegają: obszary dolinowo-łąkowe wzdłuż rzek Mrowna, Rokicianka, Rokitnica, wraz z okolicznymi kompleksami leśnymi i terenami polno-leśnymi. Wstępny projekt utworzenia parku krajobrazowego im. J. Chełmońskiego przewiduje szczególnie ochronę jak największej części mszczonowskiego węzła wodnego. Do tego węzła 45 należą źródliska Pisi Gągoliny, Pisi Tucznej, Utraty, Mrownej i Rokitnicy (najważniejszych rzek w powiecie grodziskim). Utrudnieniem w egzekwowaniu wymagań ochrony przyrody jest także to, że znaczna ilość obiektów chronionych (pomniki przyrody, założenia ogrodowe itp.) znajduje się w rękach prywatnych. Przy braku odpowiednich instrumentów finansowych pozwalających na skłanianie właścicieli do prowadzenia właściwej gospodarki obiektami chronionymi, a także ze względu na słabość administracji ochrony środowiska, powoduje to ograniczoną możliwość wpływania administracji publicznej na właścicieli, aby prowadzona przez nich działalność nie wpływała negatywnie na środowisko przyrodnicze. Jak się wydaje najważniejsze, wspólne dla całego powiatu źródła zagrożenia przyrody ożywionej na tym terenie to: szybki proces urbanizacji tego terenu spowodowany przekształcaniem terenów rolnych i innych w obszary zabudowy mieszkaniowej, dzieleniem siedlisk i zabudowywanie coraz mniejszych działek itp. Z rozwojem zabudowy mieszkaniowej wiąże się konieczność rozbudowy infrastruktury technicznej (drogi, wodociągi i kanalizacja, telefony itp., sieć handlowo - usługowa). niski priorytet ochrony przyrody ożywionej w odniesieniu do innych zadań, wynikający w znacznej mierze z niskiej świadomości ekologicznej społeczeństwa (np. mieszkańcy częściej domagają się rozbudowy infrastruktury niż zapewnienia właściwej ochrony obszarów przyrodniczo cennych), obawa części mieszkańców i władz przed obejmowaniem ochroną przyrody nowych obszarów, co ograniczałoby możliwość rozwoju gospodarczego na tych terenach. Za specyficzne dla poszczególnych gmin źródła zagrożenia dla stanu przyrody należy uznać: obniżenie zwierciadła wód gruntowych, zanieczyszczenie gruntu i wód podziemnych w wyniku niewłaściwego postępowania ze ściekami i odpadami, niszczenie drzewostanu i runa leśnego na działkach leśnych (zarówno przez osoby penetrujące lasy jak i przez prywatnych właścicieli), nielegalne wycinanie drzew przy pracach budowlanych i na działkach przeznaczonych pod zabudowę, niewłaściwy sposób użytkowania obszarów chronionych przez zwiedzających oraz osoby posiadające nieruchomości w ich pobliżu, brak właściwego nadzoru nad obszarami cennymi przyrodniczo, niska świadomość społeczna powodująca, że tereny przyrodnicze nie są w sposób właściwy chronione. Wnioski i rekomendacje Pomimo silnego przekształcenia zbiorowisk przyrodniczych na terenie powiatu występują liczne obiekty cenne przyrodniczo, z których część objęta jest różnymi formami ochrony prawnej. Głównymi źródłami zagrożenia przyrody na omawianym teranie jest szybko postępujący proces urbanizacji oraz niska świadomość ekologiczna co powoduje niski priorytet działań na rzecz ochrony przyrody. 46 3.8. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska. Awarie. Na terenie powiatu grodziskiego nie występują instalacje tego typu, nie ma tu zlokalizowanych podmiotów gospodarczych, których działalność stanowiłaby ryzyko wystąpienia nadzwyczajnych zagrożeń środowiska. Tym niemniej pewne zagrożenie w tym zakresie stwarzają eksploatowane tu stacje benzynowe (chociaż wszystkie one mają ważne decyzje administracyjne wyznaczające warunki ich funkcjonowania), lokalne zagrożenie stanowi także funkcjonowanie przedsiębiorstw sektora spożywczego. Ze względu na specyfikę powiatu podstawowe zagrożenie wystąpieniem nadzwyczajnego zagrożenia środowiska wiążą się jednak z transportem substancji niebezpiecznych – dotyczy to zarówno infrastruktury (gazociągi) jak i transportu samochodowego i kolejowego. Przez teren powiatu, tj. południowo – zachodnią części gminy Jaktorów przebiega gazociąg wysokociśnieniowy relacji Warszawa – Częstochowa, natomiast w poszczególnych gminach istnieje sieć gazowa średniego i niskiego ciśnienia. Instalacje te pozostają pod nadzorem odpowiednich służb i w normalnych warunkach nie stwarzają znaczącego ryzyka wystąpienia nadzwyczajnego zagrożenia środowiska (NZŚ).. Władze powiatu jak również poszczególnych gmin posiadają ograniczone możliwości wpływania na zagrożenie związane z transportem substancji niebezpiecznych przez teren powiatu, zarówno w odniesieniu do transportu kolejowego jak i samochodowego. Linie kolejowe (relacji Warszawa – Łódź, a także fragment CMK Warszawa – Kraków i Warszawa – Katowice), którymi mogą być transportowane substancje niebezpieczne, przebiegają przez tereny miejskie Grodziska Mazowieckiego, Milanówka i Jaktorowa. Przez teren gminy Baranów przebiega fragment linii kolejowej Warszawa – Łowicz – Poznań, którą także mogą być transportowane substancje niebezpieczne. Przez tereny miejskie Grodziska Mazowieckiego i Milanówka przebiega droga wojewódzka Warszawa – Żyrardów – Łódź, zaś droga Radziejowice – Grodzisk Maz.– Błonie jest trasą wykorzystywaną przez kierowców ciężkich pojazdów samochodowych. Przez teren gminy Żabia Wola przebiega trasa krajowa Warszawa – Katowice, gmina Baranów graniczy z drogą krajową Warszawa – Poznań (Berlin). Po wszystkich tych trasach kursują samochody przewożące substancje niebezpieczne Inną formą zagrożeń dla środowiska przyrodniczego i żyjących na terenie powiatu mieszkańców są katastrofy naturalne. Największe ryzyko związane jest z wystąpieniem pożarów i/lub powodzi. Wykonane analizy wskazują, że w przypadku dużych opadów powodzią zagrożony jest obszar około 1 km2 powierzchni powiatu. Innym zagrożeniem jest możliwość wybuchu pożaru, przy czym dotychczasowe doświadczenia wskazują, że najczęstszymi przyczynami pożarów obok przyczyn naturalnych jest wypalanie traw oraz nieumyślne i celowe podpalenia. Chociaż poziom lesistości powiatu jest mały, to siedliska leśne tu występujące są obszarami stanowiącymi średnie i duże zagrożenie pożarowe. Wnioski i rekomendacje Największe prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia mającego znamiona nadzwyczajnego zagrożenia środowiska jest awaria środków transportu, którymi przewożone są substancje stanowiące zagrożenie tego typu. Dotyczy to przede wszystkim transportu drogowego i kolejowego przez obszar powiatu. Zagrożenie stanowią także katastrofy naturalne – przede wszystkim powódź lub pożar. 47 3.9 Surowce i zasoby mineralne Na terenie powiatu nie ma znaczących zasobów surowców mineralnych, tym niemniej pewne ich rodzaje są na mniejszą skale eksploatowane. Dotyczy to: wydobycia żwiru i piasku (gmina Grodzisk Mazowiecki), wydobycia kruszyw naturalnych (gmina Żabia Wola) Działalność ta stanowi istotne źródło uciążliwości dla środowiska przyrodniczego, między innymi poprzez nielegalne usuwaniem odpadów, naruszanie warunków wodnych, emisję nadmiernego hałasu, dewastację krajobrazu. Nie są także podejmowane w wystarczającym stopniu prace rekultywacyjne. Istnieje bardzo słabe rozeznanie w zakresie miejsc, gdzie prowadzona działalność przy wydobyciu kopalin powoduje powstawanie problemów ochrony środowiska, gdzie istnieje konieczność rekultywacji. W istotny sposób utrudnia to podejmowanie prac prewencyjnych i naprawczych. Problem stanowi nielegalna eksploatacja zasobów mineralnych. Problemy w tym zakresie występują m.in. na terenie gminy Baranów (nielegalna eksploatacja żwiru i piachu) Wnioski i rekomendacje Niezbędne jest przeprowadzenie prac inwentaryzacyjnych, które pozwolą na zidentyfikowanie zagrożeń powodowanych przez prowadzoną na terenie powiatu eksploatację surowców i zasobów mineralnych. 3.10.Udział społeczny w ochronie środowiska. Edukacja ekologiczna Społeczność mieszkająca na terenie powiatu wykazuje się dużą aktywnością. Obrazem tego jest znacząca liczba organizacji społecznych: formalnych i nieformalnych działających na tym terenie. Zgodnie z posiadaną przez Starostwo Powiatowe informacją na obszarze powiatu działa 94 zarejestrowanych organizacji pozarządowych i 40 stowarzyszeń nierejestrowych – zwykłych. Organizacje te cechują różnorodne kierunki podejmowanej działalności – od kultywowania tradycji i historii lokalnej, poprzez wspieranie edukacji formalnej i nieformalnej, działalność charytatywną, do działań na rzecz ochrony środowiska (załącznik nr 3). Tak duża aktywność społeczna jest istotnym atutem powiatu, należy się spodziewać, że większość organizacji, których statutowe cele dotyczą m.in. ochrony środowiska, edukacji, czy wspierania rozwoju lokalnego, aktywnie włączą się w realizację zadań nakreślonych w niniejszym „Programie....”. Ponadto aktywność istniejących tu stowarzyszeń, zwłaszcza działających w zakresie ochrony środowiska, stanowić będzie istotny element monitorowania postępów przy wdrażaniu celów „Programu...”. 48 4. UWARUNKOWANIA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GRODZISKIEGO W latach 2004 – 2008 na terenie powiatu grodziskiego prowadzone były, przede wszystkim przez władze gmin, liczne działania w zakresie ochrony środowiska. Można wyróżnić dwa podstawowe ich kierunki: prace w zakresie gospodarki wodno – kanalizacyjnej oraz działania w zakresie usprawnienia lokalnych systemów gospodarki odpadami. W pewnym zakresie prowadzone były także działania na rzecz wzmocnienia lokalnych systemów przyrodniczych i ochrony przyrody (w tym m.in. wyznaczanie nowych użytków ekologicznych, tworzenie pomników przyrody, wykonywanie opracowań przyrodniczych etc.). W najmniejszym stopniu podejmowane działania dotyczyły ochrony powietrza, zarządzania hałasem, polami elektromagnetycznymi i ochrony gleb. Pomimo podjęcia i realizacji tych działań nie udało się rozwiązać wszystkich, istniejących problemów ochrony środowiska. Konieczność ich rozwiązania wyznaczać będzie podstawowe kierunki powiatowej polityki ekologicznej w kolejnym okresie programowania (w latach 2008 – 2015). Tym niemniej na politykę tę wpływać będą także uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne (lokalne trendy rozwojowe, cele polityki ekologicznej województwa i kraju etc.). Zagadnienia te zostaną opisane bardziej szczegółowo w niniejszym rozdziale. 4.1 Uwarunkowania wewnętrzne 4.1.1 Wnioski z diagnozy - podstawowe problemy ochrony środowiska powiatu grodziskiego Na podstawie analizy zasobów informacji na temat powiatu, systemu zarządzania ochroną środowiska w powiecie i gminach do niego należących, diagnozy stanu środowiska i jego zagrożeń, sprawozdań z realizacji programów ochrony środowiska: powiatowego i gminnych, zidentyfikowano podstawowe problemy ochrony środowiska występujące na obszarze opracowania. Najważniejsze z nich, wspólne dla całego obszaru powiatu to przede wszystkim: brak wystarczającego rozpoznania problemów ochrony środowiska występujących na terenie powiatu. Jakość środowiska kontrolowana jest w nielicznych punktach monitoringowych, brak jest szczegółowej identyfikacji źródeł zagrożenia dla środowiska, pełnej wiedzy o potrzebach inwestycyjnych w tym zakresie (dotyczy to zwłaszcza potrzeb inwestycyjnych podmiotów gospodarczych), brak planów zagospodarowania przestrzennego dla całych obszarów gmin, należących do powiatu grodziskiego. Powoduje to, że decyzje lokalizacyjne nie zawsze uwzględniają potrzeby wynikające z konieczności ochrony zasobów przyrodniczych, silna presja urbanizacyjna na tereny otwarte powiatu. Proces „rozlewania” się aglomeracji warszawskiej powoduje poszukiwanie nowych obszarów pod zabudowę mieszkalną, część z nich lokalizowana jest na terenie powiatu. Wpływa to zarówno bezpośrednio negatywnie na system przyrodniczy (ograniczanie powierzchni obszarów biologicznie czynnych), jak i pośrednio – np. przez zwiększenie poboru wody oraz ilości wytwarzanych ścieków i odpadów, konieczność rozbudowy sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, zwiększenie presji motoryzacyjnej itp. 49 Do szczegółowych problemów ochrony środowiska, które powinny być w nadchodzących latach rozwiązane należą6: Ochrona powietrza 1. Duża liczba liniowych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza (drogi krajowe i wojewódzkie o dużym natężeniu ruchu). 2. Duża liczba indywidualnych źródeł emisji – pieców węglowych, zlokalizowanych zarówno na terenach wiejskich jak i w miastach na terenie powiatu. 3. Nielegalne spalanie odpadów i śmieci, zarówno w piecach domowych jak i w otwartym ogniu. Ochrona zasobów wodnych 1. Niewystarczający stopień zwodociągowania powiatu, wysoki koszt budowy nowych przyłączy wodociągowych wynikający z charakteru zabudowy (przede wszystkim dotyczy to obszarów wiejskich). Lokalny brak wody lub zbyt niskie jej ciśnienie w niektórych wodociągach (m.in. Milanówek, Grodzisk Maz.). 2. Nierównomierny rozkład przestrzenny zapotrzebowania i struktury poboru wody. Obszar Grodziska Mazowieckiego staje się obszarem deficytowym, co przejawia się w rozwoju i pogłębianiu lokalnego leja depresji. 3. Niewystarczająco rozwinięty system kanalizacyjny. Brak systemów kanalizacyjnych na terenach gmin wiejskich. Wysoki koszt budowy sieci kanalizacyjnych we wsiach, wynikający z rozproszenia zabudowy. 4. Brak odpowiednio rozwiniętego systemu kanalizacji deszczowej na terenach zurbanizowanych, brak oczyszczania ścieków deszczowych w wystarczającym stopniu. Hałas 1. Uciążliwy poziom hałasu ze źródeł liniowych: dróg krajowych i wojewódzkich oraz linii kolejowych. Duża liczba nieruchomości położonych w strefie narażonej na ponadnormatywne oddziaływania akustyczne Przyroda 1. Szybko postępujący proces urbanizacji, powodujący zabudowę terenów biologicznie czynnych, tworzący bariery dla migracji zwierząt oraz zagrażający obszarom o znacznych wartościach przyrodniczych 2. Niski priorytet działań na rzecz ochrony przyrody, podporządkowanie długoterminowych potrzeb ochronnych bieżącym potrzebom gospodarczym. 4.1.2 Prognozowane zmiany Otoczenie wewnętrzne powiatu ulega dynamicznym przemianom. Migracja mieszkańców Warszawy, poszukujących terenów osiedleńczych, zwiększa presję urbanizacyjną oraz powoduje zwiększenie liczby mieszkańców powiatu, a związane z tym procesy gospodarcze zwiększają dodatkowo nacisk wywierany na środowisko. ponieważ „Plan gospodarki odpadami dla powiatu grodziskiego…” stanowi część niniejszego opracowania poniżej pominięto problemy związane z tym obszarem ochrony środowiska. 6 50 Zmiany demograficzne Jak się wydaje, dotychczasowe prognozy trendów demograficznych były w istotny sposób niedoszacowane. Liczba mieszkańców na terenach powiatów sąsiadujących z aglomeracją warszawską zwiększa się szybciej niż zakładano na początku XXI wieku. Weryfikacja wcześniejszych prognoz pozwala na ocenę, że w w 2010 roku na terenie powiatu grodziskiego mieszkać będzie ok. 80 tysięcy osób, z tego 24 tysiące na obszarze gmin wiejskich, a 56 tysięcy w gminach miejskich i miejsko-wiejskiej. Jak już wspomniano, przyczyni się to nie tylko do zwiększenia presji na środowisko, spowodowanej aktywnością nowych mieszkańców powiatu (generowanie odpadów, pobór wody i zrzut ścieków), ale doprowadzi do zwiększenia presji na przyrodę ożywioną. Należy się spodziewać postępującej fragmentaryzacji terenów otwartych (przejmowanych pod tereny zabudowy), ograniczanie tras migracyjnych zwierząt (stawianie ogrodzeń, likwidacja zieleni na terenach nowych działek budowlanych), zastępowania rodzimych gatunków roślin florą introdukowaną, charakterystyczną dla ogrodów i terenów parkowych. Zmiany wynikające z prognoz społeczno-gospodarczych Potwierdziły się, sformułowane w poprzednim Programie Ochrony Środowiska Powiatu Grodziskiego, prognozy przyspieszeniu tempa rozwoju gospodarczego po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Od 2004 roku PKB wzrastał w tempie około 6% rocznie. W nadchodzących latach spodziewane jest spowolnienie tempa wzrostu dochodu narodowego, ale nadal Polska rozwijać się będzie szybciej niż kraje „starej” UE. Na obszarze powiatu zmiany gospodarcze zaowocowały tworzeniem nowych podmiotów gospodarczych, „boomem” budowlanym, tworzeniem nowych obiektów handlowych i wzrostem masowej konsumpcji. Chociaż w nadchodzących latach prognozowane jest ograniczenie tempa wzrostu to nie należy się spodziewać istotnych zmian w dotychczasowych trendach gospodarczych. Nadal nasilać się będzie spowodowana zmianami stylu życia motoryzacja, wzrastać będzie zainteresowanie mieszkańców powiatu prowadzeniem własnej działalności gospodarczej. Należy jednak przypuszczać, że procesy te nie będą prowadziły do lokalizowania na tym obszarze inwestycji uciążliwych dla środowiska przyrodniczego. Tylko częściowo potwierdziły się prognozy przemian na terenach wiejskich. Sprawdziła się prognoza, że wzrost ceny gruntów powodować będzie wzrost zainteresowania rolników zmianą przeznaczenia gruntów i ich sprzedażą na cele budowlane. Jednocześnie dopłaty obszarowe do produkcji rolniczej zwiększyły zainteresowanie producentów rolnych intensyfikacją produkcji. Chociaż znaczna część gruntów rolnych nadających się pod zabudowę została już przekształcona na tereny mieszkalne, to w nadchodzących latach należy spodziewać się utrzymania dotychczasowych trendów w tym zakresie. Towarzyszyć temu będzie wzrost intensywności produkcji rolnej tych gospodarstw, które nie zdecydują się na zmianę dotychczasowego sposobu postępowania. Wejście Polski do UE miało także pozytywny skutek, w postaci wprowadzenia nowych przepisów ochrony środowiska, bardziej kompleksowo regulujących kwestie relacji pomiędzy działalnością ludzką a środowiskiem przyrodniczym. W nadchodzących latach należy się spodziewać poprawy poziomu egzekucji obowiązujących w tym zakresie przepisów. Skutki dla środowiska przyrodniczego prognozowanych zmian Należy się spodziewać, że prognozowane zmiany w otoczeniu wewnętrznym powiatu pogłębią, występujące już w chwili obecnej negatywne dla środowiska zmiany. Jako podstawowe procesy, które powinny zostać uwzględnione w trakcie przygotowania programu ochrony środowiska dla powiatu na lata 2009 – 2012 należy uznać: 51 wzrost ilości zanieczyszczeń emitowanych przez środki transportu (samochody) spowodowanej zarówno wzmożeniem ruchu jak i budową nowych dróg (wzrost liczby samochodów, planowana budowa przez teren powiatu autostrady Wschód – Zachód), wzrost poboru wody i ilości odprowadzanych ścieków – spowodowany zarówno wzrostem liczby mieszkańców jak i lokalizacją nowych podmiotów gospodarczych, wzrost ilości wytwarzanych odpadów – zarówno komunalnych jak i przemysłowych, wzrost zagrożenia akustycznego związanego z rozwojem systemu transportu (samochodowego i kolejowego) oraz lokalizacją nowych źródeł hałasu na terenie powiatu, wzrost zagrożenia dla obszarów czynnych biologicznie i cennych przyrodniczo – ze względu na wzmożoną presję urbanizacyjną. 4.2 Uwarunkowania zewnętrzne Uwarunkowania zewnętrzne dla wdrażania powiatowej polityki ekologicznej ustanawiają: międzynarodowe uwarunkowania krajowej polityki ochrony środowiska; polityka ekologiczna państwa; program ochrony środowiska dla województwa mazowieckiego. Zobowiązania międzynarodowe Międzynarodowe zobowiązania w zakresie ochrony środowiska Polski wynikają zarówno z członkostwa naszego kraju w Unii Europejskiej jak i ratyfikacji umów i konwencji międzynarodowych. Zgodnie z zasadą subsydiarności, w trakcie negocjacji akcesyjnych z Unią Europejską Rząd Polski przeniósł na samorządy lokalne znaczną ilość obowiązków w zakresie fizycznego wypełniania przepisów Unii Europejskiej. Dotyczy to takich zagadnień jak: ochrona powierzchni ziemi ze szczególnym uwzględnieniem gospodarki odpadami, ochrona wód i gospodarka ściekowa, zapewnienie właściwej jakości powietrza atmosferycznego, ochrona przyrody. Zadania te w większości przypadków zostały przeniesione do krajowej legislacji, a cele ilościowe znalazły odzwierciedlenie w priorytetach polityki ekologicznej państwa. Dodatkowe wymagania wynikają z zaakceptowanych przez Polskę konwencji i umów międzynarodowych. Wymogi stąd wynikające obejmują bardzo szeroki zakres zagadnień: ochronę atmosfery (w tym zapobieganie zmianom klimatu i ochrona warstwy ozonowej), ochrona powierzchni ziemi, przyrody i różnorodności biologicznej, gospodarki odpadami. Polska podpisała i ratyfikowała ponad 100 takich konwencji. Część z nich ma charakter wiążący, a brak realizacji podjętych zobowiązań spowoduje nałożenie na nasz kraj określonych kar lub sankcji. Dlatego też niezbędne jest podejmowanie działań mających zapewnić realizację zaciągniętych zobowiązań. Działania te powinny być wdrażane na wszystkich szczeblach i przez różnorodne podmioty – także na poziomie lokalnym i regionalnym. Polityka Ekologiczna Państwa Zgodnie z normą prawną zawartą w ustawie z 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska, realizacja działań w zakresie ochrony środowiska odbywa się w Polsce w sposób planowy, w oparciu o przyjmowaną co cztery lata strategię – politykę ekologiczną państwa. Cele średnio - i długoterminowe (w perspektywie lat 2010 i 2025) wyznacza obecnie przyjęty w 2001 roku przez Parlament RP dokument: II Polityka Ekologiczna Państwa. Cele 52 operacyjne, które powinny być osiągnięte w krótszej perspektywie czasowej zawarte są w przyjętym w grudniu 2006 roku przez Radę Ministrów dokumencie: Polityka ekologiczna państwa na lata 2007 – 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011 – 2014. Polityka Ekologiczna Państwa (PEP) wprowadza szereg zasad, którym podporządkowane powinny być nie tylko prace na rzecz ochrony środowiska, ale także całe życie społeczno – gospodarcze kraju. Wiodącą zasadą polityki ekologicznej państwa jest przyjęta w Konstytucji RP zasada zrównoważonego rozwoju, co oznacza obowiązek równorzędnego traktowania rozwoju społecznego, ekonomicznego i ekologicznego. Pozostałe zasady PEP to: - zasada przezorności, - zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, - zasada równego dostępu do środowiska przyrodniczego, - zasada uspołecznienia, - zasada „zanieczyszczający płaci”, - zasada prewencji, - zasada stosowania najlepszych dostępnych technik, - zasada subsydiarności, - zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej. Dokument ten wprowadził także cały szereg celów, które powinny zostać w Polsce osiągnięte. Osiąganiu tych celów powinna służyć realizacja regionalnych (wojewódzkich) i lokalnych (powiatowych i gminnych) programów ochrony środowiska. Cele PEP to m.in.: w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu - utrzymanie na odpowiednim poziomie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, - zwiększenie powierzchni obszarów chronionych (do 1/3 terytorium kraju), - rekultywacja i renaturalizacja obszarów zdegradowanych, - powstrzymywanie procesu degradacji zabytków kultury, - zwiększenie skuteczności ochrony obszarów objętych ochroną prawna, - renaturalizacja i poprawa stanu najcenniejszych, zniszczonych ekosystemów i siedlisk, - restytucja wybranych gatunków, - rozwój prac badawczych i inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznania zagrożeń bioróżnorodności, - utrzymanie krajobrazu rolniczego, zwiększenie wsparcia i rozwoju rolnictwa ekologicznego, - zapewnienie ochrony i racjonalnego gospodarowania bioróżnorodnością, - wzrost stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa i władz lokalnych, - zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach przyrodniczo cennych, - zapewnienie przeciwdziałania wprowadzaniu obcych gatunków, zagrażających integralności naturalnych ekosystemów i siedlisk. w zakresie kształtowania stosunków wodnych i ochrony przed powodzią - racjonalizacja zużycia wody, - eliminowanie wykorzystania wód podziemnych na cele przemysłowe, - zwiększenie pojemności zbiorników retencyjnych, - efektywna ochrona przed powodzią. 53 w zakresie racjonalizacji użytkowania wody - zaniechanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych na cele przemysłowe, - zastosowanie najlepszych dostępnych technik produkcji przemysłowej i praktyk rolniczych w celu zmniejszenia zapotrzebowania na wodę i do ograniczenia ładunków odprowadzanych do odbiorników zanieczyszczeń, - racjonalizacja zużycia wody w gospodarstwach domowych (ograniczenie marnotrawstwa i strat w gospodarce wodą). w zakresie zmniejszenia materiałochłonności, wodochłonności, energochłonności, odpadowości gospodarki i wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych - poprawa efektywności ekonomicznej procesów wytwórczych, - zasada likwidacji zanieczyszczeń, uciążliwości i zagrożeń u źródła, - zmniejszenie energochłonności zarówno w procesach wytwórczych, jak i świadczenia usług oraz konsumpcji, - wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych do 7,5 % w 2010 r., - wzrost udziału w produkcji energii elektrycznej i cieplnej, energetycznych nośników odnawialnych (energia wody i wiatru, energia geotermalna, energia słoneczna, energia z biomasy) oraz pochodzących z odpadów. w zakresie ochrony gleb - przeciwdziałanie przejmowaniu gleb nadających się do wykorzystania rolniczego lub leśnego na inne cele, zwłaszcza inwestycyjne, - podniesienie poziomu wiedzy użytkowników gleb i gruntów w zakresie możliwości eksploatacji gleb, - doskonalenie struktur organizacyjnych zajmujących się problematyką ochrony gleb, racjonalnego ich użytkowania, przygotowania programów działań w tym zakresie, - wprowadzenie w rolnictwie sposobu produkcji zgodnego z ustawą o rolnictwie ekologicznym, - objecie monitoringiem gleb rejestracji zmian wynikających z rodzaju i intensywności eksploatacji oraz oddziaływania negatywnych czynników, - eliminacja produkcji rolniczej lub odpowiednia zmiana struktury upraw na glebach zanieczyszczonych substancjami niebezpiecznymi dla zdrowia tam, gdzie stopień zanieczyszczenia przekracza dopuszczalne wskaźniki, - przywracanie wartości użytkowej glebom, które uległy degradacji (oczyszczanie, rekultywacja, odbudowa właściwych stosunków wodnych), - dostosowanie do naturalnego, biologicznego potencjału gleb formy ich zagospodarowania rolniczego lub leśnego. w zakresie wzrostu lesistości, wzbogacenia i racjonalnej eksploatacji zasobów leśnych - dalsze zwiększanie lesistości, stałe powiększanie zasobów leśnych, - rozszerzanie zasięgu renaturalizacji obszarów leśnych, - kształtowanie lasu wielofunkcyjnego (poprawa funkcji wodochronnej, klimatotwórczej, glebochronnej), - wdrożenie zasad ochrony i powiększenie różnorodności biologicznej w lasach na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym, - zachowanie zdrowotności i żywotności ekosystemów leśnych, - zapewnienie ochrony leśnych zasobów genowych, - racjonalne, zgodne z zasadami przyrody, użytkowanie zasobów leśnych, - zachowanie w stanie zbliżonym do naturalnego lub odtworzenie śródleśnych zbiorników wodnych, 54 - utrzymanie i wzmacnianie społeczno – ekonomicznej funkcji lasów, - ochrona gleb leśnych, - wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień jako czynnika ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz racjonalnego użytkowania przestrzeni przyrodniczej, - zapewnienie lasom i zadrzewieniom właściwego znaczenia w planowaniu przestrzennym, - poprawa stanu i produkcyjności lasów prywatnych. w zakresie ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych - ograniczenie wydobycia kopalin, jeśli możliwe jest znalezienie substytutu danego surowca, - zwiększenie efektywności wykorzystania rozpoznawanych i eksploatowanych złóż, - zmniejszenie zużycia surowca w przeliczeniu na jednostkę produktu, - objęcie ochroną wód leczniczych, podziemnych, zwłaszcza głównych zbiorników tych wód, - poszerzanie wiedzy o budowie geologicznej Polski i kontynuowanie prac w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i dokumentowania nowych złóż, - ograniczanie naruszeń środowiska towarzyszących eksploatacji kopalin i pracom geologicznym. w zakresie gospodarowania odpadami - pełne wprowadzanie w życie regulacji prawnych dot. odpadów, - zapobieganie powstawaniu odpadów, tworzenie systemu segregacji odpadów „u źródła”, odzysk surowców zawartych w odpadach, - zwiększenie poziomu odzysku odpadów, - bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie odpadów nie wykorzystanych, - stwarzanie podstaw dla nowoczesnego gospodarowania odpadami komunalnymi, - zbudowanie krajowego systemu unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, w zakresie jakości wód - osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wszystkich rodzajów wód pod względem jakościowym i ilościowym, - zapobieganie zanieczyszczeniom wód powierzchniowych i podziemnych ze szczególnym uwzględnieniem zapobiegania „u źródła”, - ochrona wód Morza Bałtyckiego przed substancjami biogennymi i niebezpiecznymi oraz przed nadmiernym eksploatowaniem zasobów żywych, - przywracanie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego, a przez to zapewnienie odpowiednich źródeł poboru wody do picia, - zlewniowe zarządzanie gospodarką wodną, w zakresie ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem - poprawa stanu czystości powietrza, - uzyskanie norm emisyjnych wymaganych przez przepisy UE, - konsekwentne przechodzenie na likwidację zanieczyszczeń „u źródła”, - coraz szersze normowanie emisji w przemyśle, energetyce i transporcie, - wprowadzanie norm ograniczających emisję do powietrza zanieczyszczeń w procesie produkcyjnym (w pełnym cyklu życia produktów i wyrobów), w zakresie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego - zmniejszenie skali narażania ludności na ponadnormatywny poziom hałasu, 55 - nie dopuszczanie do pogorszenia się klimatu akustycznego tam, gdzie obecnie sytuacja jest korzystna, kontrola i ograniczenie emisji do środowiska promieniowania niejonizującego, stworzenie struktur zajmujących się monitorowaniem i badaniem pól elektromagnetycznych, kształtowanie zieleni zorganizowanej pełniącej funkcje ochronne, harmonizacja polskich przepisów z odpowiednimi dyrektywami UE, poprawa systemu transportu zbiorowego, produkcja urządzeń i pojazdów o hałaśliwości zgodnej z normami międzynarodowymi, w zakresie bezpieczeństwa chemicznego i biologicznego - włączenie się Polski do realizacji międzynarodowych programów związanych z bezpieczeństwem chemicznym i biologicznym, - harmonizowanie polskich przepisów prawnych z przepisami UE oraz wdrażanie wymogów i zaleceń, w zakresie poważnych awarii - eliminowanie lub zmniejszenie skutków dla środowiska z tytułu poważnych awarii, - sporządzenie ocen ryzyka obiektów, planów operacyjno – ratowniczych, wojewódzkich i powiatowych planów zarządzania ryzykiem, - doskonalenie istniejącego systemu ratowniczego na wypadek zaistnienia awarii i klęsk żywiołowych, - wprowadzenie systemu ubezpieczeń ekologicznych, w zakresie przeciwdziałania zmianom klimatu - włączenie się Polski do wysiłków społeczności międzynarodowej na rzecz ochrony klimatu globalnego, - zintegrowanie polskiej polityki ochrony klimatu z polityką UE, - wypełnienie przez Polskę zobowiązań do redukcji emisji gazów cieplarnianych o 6 % w stosunku do roku bazowego, - zapewnienie realizacji polityki ochrony klimatu na poziomie sektorów gospodarczych i przedsiębiorstw. Cele te powinny znaleźć odzwierciedlenie w szczegółowych priorytetach programów ochrony środowiska opracowywanych na poziomie regionalnym (województwa) oraz lokalnym (powiaty i gminy). Program ochrony środowiska dla województwa mazowieckiego W lutym 2007 roku Samorząd Województwa Mazowieckiego uchwalił znowelizowany program ochrony środowiska dla regionu: Program ochrony środowiska woj. mazowieckiego na lata 2007 – 2010 z uwzględnieniem perspektywy do 2014 roku. Określił on nadrzędny cel działań w zakresie ochrony środowiska w regionie: ochrona walorów przyrodniczych i poprawa standardów środowiska oraz misję: poprawa jakości życia i bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców województwa mazowieckiego. Sformułowano także cele główne oraz priorytety ekologiczne: Cele główne Programu... obejmują: 56 zmniejszenie zanieczyszczeń środowiska (dotyczy wód powierzchniowych i podziemnych, gleb, odpadów, powietrza atmosferycznego, hałasu i promieniowania elektromagnetycznego); zrównoważone wykorzystanie materiałów, wody i energii; rozwój proekologicznych form działalności w gospodarce (w szczególności w rolnictwie, transporcie i eksploatacji kopalin); utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych, ochronę ekosystemów cennych pod względem przyrodniczym, ochronę i rozwój ekosystemów leśnych; poprawę bezpieczeństwa ekologicznego (w zakresie ochrony przed powodzią, suszą, osuwiskami, pożarami, a także zmniejszenia ryzyka związanego z transportem substancji niebezpiecznych oraz występowaniem awarii przemysłowych); wzrost poziomu wiedzy ekologicznej (w zakresie edukacji ekologicznej w społeczeństwie, a także w działalności gospodarczej). Podstawowe priorytety ekologiczne dla województwa mazowieckiego to: ochrona zasobów wodnych, ochrona przed powodzią i suszą, gospodarka wodno ściekowa; racjonalna gospodarka odpadami; ochrona powietrza atmosferycznego przed zanieczyszczeniami ; ochrona i zwiększanie zasobów przyrody, w szczególności różnorodności biologicznej, a także realizacja zadań w następujących obszarach ochrony środowiska: ochrona przed hałasem (w szczególności drogowym), ochrona powierzchni ziemi (gleby i zasobów surowców mineralnych), racjonalizacja wykorzystania zasobów surowców i energii (w tym energii odnawialnej), ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym, ochrona przed skutkami poważnych awarii przemysłowych, wzmacnianie systemu zarządzania ochroną środowiska, poprawa świadomości ekologicznej społeczeństwa. Osiągnięciu ww. celów wojewódzkiego programu ochrony środowiska służyć będzie uzgadnianie priorytetów polityki ekologicznej jakie będą określane na poziomie lokalnym: powiatowym i gminnym. Oznacza to, że działania zaproponowane w programie ochrony środowiska powiatu grodziskiego powinny wspierać, a co najmniej nie być sprzeczne, z kierunkami ustalonymi na poziomie wojewódzkim. Zostanie to szczegółowo omówione w kolejnym rozdziale. 57 5. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GRODZISKIEGO Na podstawie dokonanej diagnozy stanu środowiska oraz analizy uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych realizacji programu ustalono, że nie ma potrzeby zmiany nadrzędnego celu polityki ochrony środowiska powiatu grodziskiego. Cel ten określono następująco: ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ POWIATU GRODZISKIEGO I STAŁA POPRAWA WARUNKÓW ŻYCIA JEGO MIESZKAŃCÓW Będzie to osiągane przez: wspieranie rozwoju gospodarczego, tworzenie nowych miejsc pracy i popieranie aktywności zawodowej mieszkańców powiatu. W sposób szczególny wspierane będzie lokowanie na terenie powiatu przedsięwzięć nie wpływających negatywnie na stan środowiska; wspieranie rozwoju infrastruktury zapewniającej właściwy standard życia mieszkańców powiatu (wodociągi i kanalizacja, zorganizowany system usuwania odpadów, komunikacja zbiorowa, właściwy stan dróg ,telefony i internet); zwiększanie aktywności obywatelskiej i podnoszenie stanu świadomości ekologicznej społeczeństwa. Będzie to osiągane m.in. poprzez wspieranie edukacji formalnej w tej dziedzinie oraz wspomaganie działalności organizacji ekologicznych; stałe ograniczanie emisji substancji i energii. Będzie to osiągane poprzez wzmacnianie nadzoru nad podmiotami odprowadzającymi zanieczyszczenia do środowiska, ścisłe egzekwowanie decyzji administracyjnych, wspieranie przedsiębiorców w działaniach proekologicznych; bierna i czynna ochrona zasobów środowiska przyrodniczego i krajobrazu, poprzez tworzenie nowych obiektów chronionych, wzmacnianie nadzoru nad terenami i obiektami chronionymi. Ustalono także cele główne Programu ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego…: 1. Stała poprawa stanu środowiska i związanej z nim jakości życia mieszkańców powiatu poprzez kontynuowanie rozpoczętych na terenie powiatu działań związanych z ochroną środowiska oraz prowadzenie tych prac w zakresie ochrony środowiska, których nie udało się zrealizować w latach 2004 – 2008. 2. Wspieranie działań na rzecz zrównoważonego wykorzystania energii i zasobów naturalnych. 3. Wzmacnianie nadzoru nad obszarami objętymi różnymi formami ochrony przyrody i terenami o dużych walorach przyrodniczych, wspieranie podejmowanych przez różne instytucje i mieszkańców powiatu działań mających na celu ochronę przyrody (rządowe, samorządowe, organizacje pozarządowe, osoby fizyczne i podmioty gospodarcze). 4. Poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców powiatu, ze szczególnym uwzględnieniem nadzoru nad transportem substancji niebezpiecznych przez teren powiatu, tworzenie procedur na wypadek awarii i katastrof. 5. Zwiększenie poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu oraz osób prowadzących działalność gospodarczą na jego terenie. 58 Powyższe cele realizowane będą, poprzez cele szczegółowe oraz zadania wdrażane w dwóch horyzontach czasowych: - krótkookresowym (lata 2009 – 2012), - średnioterminowym (do roku 2016). Nadrzędny cel programu ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego oraz przedstawione powyżej cele główne realizowane będą poprzez wdrażanie opisanych poniżej celów szczegółowych i działań. 5.1. Stała poprawa stanu środowiska. 5.1.1 Poprawa jakości wód Celem strategicznym do 2016 roku jest osiągnięcie dobrego stanu wód podziemnych i powierzchniowych na terenie powiatu. Celem szczegółowym do 2012 roku jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony zasobów wodnych przed ściekami. Działania: rozbudowa sieci kanalizacyjnej, budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w aglomeracjach zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych; rozbudowa sieci kanalizacyjnej, tam gdzie jest to uzasadnione ekonomiczne (tereny o dużej gęstości zabudowy) i systemów bezpiecznego gospodarowania ściekami na terenach poza obszarami aglomeracji; zapewnienie wysokiego poziomu ochrony wód poprzez szczegółowy nadzór nad wielkością odprowadzanego do nich ładunku zanieczyszczeń przez podmioty gospodarcze; ograniczenie zagrożenia dla ekosystemów wodnych powodowanych przez zrzut ścieków burzowych; wspieranie realizacji indywidualnych systemów oczyszczania ścieków na terenach o rozproszonej zabudowie; ochrona wód podziemnych przed zanieczyszczeniem oraz nadmierną eksploatacją; zapewnienie wszystkim mieszkańcom powiatu dostępu do wody pitnej dobrej jakości. 5.1.2 Z uwagi na fakt rozłożenia powyższych zadań na cały okres koszty podano bez rozbicia na krótko i długoterminowe. Poprawa jakości powietrza atmosferycznego Celem strategicznym do 2016 jest zapewnienie dobrej jakości powietrza atmosferycznego na terenie powiatu. Celami szczegółowymi są: ograniczenie zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10 oraz likwidacja lokalnych źródeł zanieczyszczenia powietrza. Działania: przygotowanie programu poprawy jakości powietrza na terenie powiatu w odniesieniu do pyłu zawieszonego PM10; konsekwentna realizacja działań wynikających z programu poprawy jakości powietrza; wspieranie działań mających na celu likwidację uciążliwości i zagrożeń powodowanych przez niskie źródła emisji (kotły indywidualne, kotłownie lokalne, małe podmioty gospodarcze etc.); 59 zapewnienie wysokiego poziomu ochrony powietrza atmosferycznego poprzez szczegółowy nadzór nad wielkością wprowadzanego do niego ładunku zanieczyszczeń przez podmioty gospodarcze; zmniejszenie uciążliwości emisji do powietrza poprzez wyprowadzanie samochodowego ruchu tranzytowego z obszarów zurbanizowanych i o wysokiej gęstości zabudowy mieszkalnej; bezwzględne egzekwowanie zakazu spalania odpadów w piecach domowych; ograniczanie uciążliwości emisji odorów. 5.1.3. Działania związane z ochroną powierzchni ziemi Celem strategicznym do 2016 jest ochrona gleb przed degradacją i ochrona zasobów naturalnych na terenie powiatu. Celem szczegółowym do 2012 roku jest ochrona terenów biologicznie czynnych na terenie powiatu. Działania: inwentaryzacja terenów zdegradowanych wymagających rekultywacji oraz rolniczych z glebami o wysokiej jakości, które nie powinny być przekształcane na cele nierolnicze i nieleśne; wspieranie stosowania przez rolników dobrej praktyki rolniczej oraz wdrażania przez nich programów rolno – środowiskowych (szczególnie w zakresie ochrony gruntów rolnych); rekultywacja terenów i gruntów zdegradowanych (w tym poprzemysłowych, miejsc nielegalnego składowania odpadów, starych składowisk etc.); wprowadzenie zasad ochrony powierzchni biologicznie czynnej do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; ścisłe przestrzeganie zasady zachowania powierzchni biologicznie czynnej na terenach posesji prywatnych. 5.1.4 Działania związane z ochroną środowiska przed odpadami Cele i działania w tym obszarze zostały szczegółowo opisane w Planie gospodarki odpadami dla powiatu grodziskiego…, stanowiącego integralną część niniejszego Programu... 5.1.5 Poprawa klimatu akustycznego Celem strategicznym do 2016 roku jest zapewnienie, że na terenie powiatu nie będzie obszarów, na których występować będą przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu. Celem szczegółowym do 2012 roku jest prowadzenie działań ograniczających zagrożenie hałasem mieszkańców powiatu. Działania: identyfikacja miejsc i obszarów występowania ponadnormatywnego hałasu na terenie powiatu; wprowadzanie rozwiązań ograniczających uciążliwość hałasu na terenach gdzie występuje stałe przekroczenie dopuszczalnych norm (m.in. bariery akustyczne, poprawa jakości dróg, zwiększanie płynności ruchu, szczelne okna etc.); wyprowadzanie ruchu tranzytowego z obszarów zurbanizowanych i o wysokiej gęstości zabudowy mieszkalnej; bezwzględne przestrzeganie zasad ochrony przed hałasem w planach zagospodarowywania przestrzennego gmin. 60 5.1.6 Zapewnienie ładu przestrzennego Celem strategicznym do 2016 roku jest zapewnienie, że plany zagospodarowania przestrzennego obejmować będą cały obszar powiatu. Celem szczegółowym do 2012 roku jest wspieranie działań gmin w zakresie przygotowywania planów zagospodarowania przestrzennego. Działania: wykonanie opracowań ekofizjograficznych jako podstawy do sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; wprowadzenie zasady uwzględniania priorytetów ochrony środowiska w planach zagospodarowania przestrzennego; sukcesywne uchwalanie planów zagospodarowania przestrzennego dla tych terenów gmin, dla których nie istnieją obowiązujące plany. 5.2.Wspieranie działań na rzecz zrównoważonego wykorzystania energii i zasobów naturalnych. Celem strategicznym do 2016 roku jest zapewnienie wykorzystania istniejących na terenie powiatu rezerw efektywności przy korzystaniu z zasobów wody, surowców naturalnych (w tym mineralnych) oraz energii, a także wykorzystanie istniejącego na terenie powiatu potencjału odnawialnych źródeł energii. Celem szczegółowym do 2012 roku jest zmniejszenie wodo–, materiało– i energochłonności gospodarki komunalnej i przemysłowej na terenie powiatu. Działania: zapobieganie stratom wody w przesyle; propagowanie zamkniętych obiegów wody w podmiotach gospodarczych i oszczędnego wykorzystania wody w gospodarce komunalnej; promowanie najlepszych dostępnych technik w zakresie zmniejszenia wodo–, energoi materiałochłonności działalności gospodarczej prowadzonej na terenie powiatu; promocja rozwiązań o wysokiej efektywności energetycznej, wprowadzanie rozwiązań efektywnych energetycznie w budynkach użyteczności publicznej i oświetleniu miejscowości; egzekwowanie obowiązku rejestracji zużycia wody do celów przemysłowych i rolniczych w przeliczeniu na jednostkę produkcji; opracowanie programu rozwoju energetyki odnawialnej; inwentaryzacja miejsc możliwych do lokalizacji elektrowni wodnych, wiatrowych i innych obiektów wykorzystujących odnawialne źródła energii; wspieranie stosowania odnawialnych źródeł energii w gospodarce komunalnej i działalności gospodarczej; wspieranie przedsięwzięć na rzecz rolnictwa ekologicznego, budowy zbiorników retencyjnych, odnawialnych źródeł energii, odzysku odpadów; promowanie podmiotów gospodarczych posiadających certyfikaty ekologiczne, wspieranie działań zmierzających do osiągnięcia certyfikatów; analiza wydanych pozwoleń ekologicznych i przestrzegania nałożonych na różne instytucje i podmioty obowiązków z zakresu ochrony środowiska; 61 propagowanie stosowania w podmiotach gospodarczych, działających na terenie powiatu najlepszych dostępnych technik BAT. 5.3. Wspieranie działań mających na celu ochronę przyrody Celem strategicznym do 2016 roku jest objęcie wszystkich obszarów i obiektów cennych przyrodniczo na terenie powiatu prawnymi formami ochrony oraz stworzenie spójnego systemu ich ochrony. Celami szczegółowymi do 2012 roku są: zapewnienie właściwego stanu i nadzoru nad wszystkimi obiektami chronionej przyrody na terenie powiatu, oraz identyfikacja wszystkich obszarów i obiektów, które na terenie powiatu powinny zostać objęte ochroną. Działania: identyfikacja obszarów i obiektów na terenie powiatu predysponowanych do objęcia ich ochroną prawną; określenie zasad połączenia obszarów chronionych na terenie powiatu w spójny system i jego połączenia z obszarami chronionymi zlokalizowanymi w sąsiednich powiatach; identyfikacja istniejących i potencjalnych źródeł degradacji obszarów cennych przyrodniczo i podjęcie działań mających na celu likwidacje tych zagrożeń; organizowanie seminariów i warsztatów na temat ochrony przyrody i roli obszarów chronionych w strategii rozwoju powiatu; wspieranie przez samorząd powiatu inicjatyw i działań podejmowanych przez organizacje pozarządowe i osoby fizyczne na rzecz ochrony przyrody i różnorodności biologicznej; ochrona starodrzewu, zieleni miejskiej, parków podworskich i wiejskich; wykonanie opracowań ekofizjograficznych jako podstawy do sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; wdrażanie programów rolno - środowiskowych na terenach cennych przyrodniczo; restrukturyzacja terenów wiejskich poprzez zalesienia i zadrzewienia; ochrona istniejących lasów, poprawa ich produkcyjności; utrzymanie wielofunkcyjności lasów, poprawa ich funkcji ochronnej (nieprodukcyjnej); ochrona istniejących zadrzewień; zapewnienie dokumentacji urządzeniowej dla lasów; wspieranie wprowadzania na terenach chronionych produkcji rolnej zgodnie z ustawą o rolnictwie ekologicznym lub w oparciu o schemat programów rolno – środowiskowych; motywowania społeczności lokalnych do działań na rzecz utrzymania walorów przyrodniczych powiatu; aktywizacja społeczeństwa do działań na rzecz ochrony przyrody. 5.4. Poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców powiatu Celem strategicznym do 2016 roku jest zapewnienie wysokiego poziomu bezpieczeństwa wszystkim mieszkańcom powiatu poprzez likwidację lub nadzór nad lokalnymi źródłami zagrożenia i stworzenie procedur postępowania, ochrony ludności oraz zasobów przyrodniczych w przypadku wystąpienia awarii lub katastrof. 62 Celem szczegółowym do 2012 roku jest ograniczenie ryzyka wystąpienia awarii lub katastrof oraz minimalizacja ich potencjalnych skutków. Działania: stworzenie powiatowego programu ochrony ludności i zasobów przyrodniczych w przypadku wystąpienia awarii (przemysłowej lub transportowej) stwarzającej nadzwyczajne zagrożenie dla ludzi i środowiska lub katastrofy naturalnej (powódź, huragan); realizacja przedsięwzięć zabezpieczenia przeciwpowodziowego; prowadzenie nadzoru nad drogami na terenie powiatu w celu wyeliminowania nielegalnego przewozu niebezpiecznych substancji przez teren powiatu poza wyznaczonymi trasami; analiza potrzeb w zakresie adaptacji powiatu do potencjalnych skutków zmiany klimatu, w tym analiza potrzeb ochrony przed powodzią oraz suszą; współpraca ze służbami wojewódzkimi i instytucjami rządowymi w tworzeniu ponad powiatowych programów i systemów ochrony ludności i środowiska przed skutkami awarii i/lub katastrof; wspieranie służb ratowniczych działających na terenie powiatu w sprzęt niezbędny do adekwatnego reagowania w przypadku wystąpienia awarii lub katastrofy; bezwzględne zapewnienie uwzględnienia zagadnień ochrony przed skutkami awarii i katastrofami w planach zagospodarowania przestrzennego (z ewentualnym określeniem obszarów ograniczonego użytkowania); informowanie mieszkańców powiatu o istniejących i potencjalnych źródłach awarii lub katastrof, potencjalnych ich skutkach i sposobach postępowania w przypadku ich wystąpienia. 5.5. Zwiększenie poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu oraz osób prowadzących działalność gospodarczą na jego terenie. Celem strategicznym do 2016 roku jest poprawa poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców powiatu, pracowników administracji oraz osób prowadzących działalność gospodarczą. Celem szczegółowym do 2012 roku jest wzrost znaczenia ochrony środowiska w świadomości społecznej mieszkańców powiatu, pracowników administracji oraz osób prowadzących działalność gospodarczą. Działania: współpraca z organizacjami pozarządowymi w zakresie prowadzenia edukacji ekologicznej i innych działań na rzecz podnoszenia świadomości ekologicznej; zapewnienie społeczeństwu powszechnego dostępu do informacji o środowisku i sposobach jego ochrony; wspieranie udziału społeczeństwa w postępowaniach w sprawach ochrony środowiska; wspieranie wydawnictw propagujących postawy proekologiczne, organizowanie imprez wspierających kształtowanie takich postaw; wspieranie organizacji imprez masowych o tematyce ekologicznej - Dzień Ziemi, Dzień Ochrony Środowiska, Sprzątanie świata organizowanie konkursów, wystaw, imprez i innych działań aktywizujących społeczeństwo do troski o środowisko oraz wspierających działania i postawy 63 proekologiczne mieszkańców powiatu oraz osób prowadzących na jego terenie działalność gospodarczą; współpraca ze szkołami na terenie powiatu we wdrażaniu do programów edukacji formalnej zagadnień zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska; wspieranie udziału pracowników administracji publicznej w szkoleniach, warsztatach, konferencjach i innych imprezach podnoszących poziom ich wiedzy i świadomości ekologicznej; wzmacnianie komórek ochrony środowiska i gospodarki wodnej w strukturach samorządowych; współpraca ze środkami masowego przekazu w propagowaniu treści proekologicznych. 6. WDRAŻANIE CELÓW PROGRAMU Bezpośrednią odpowiedzialność za wdrażanie programu ponosi Starosta i Zarząd Powiatu Grodziskiego i działające z jego upoważnienia jednostki organizacyjne powiatu. Ze względu na istniejący w Polsce podział kompetencji i odpowiedzialności w ochronie środowiska realizacja przedstawionych w „Programie...” zadań wymagać będzie przede wszystkim udziału gmin, a także administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego oraz przedsiębiorców i mieszkańców powiatu. Dla realizacji celów zawartych w Programie Ochrony Środowiska Powiatu Grodzisk Mazowiecki wykorzystywane będą instrumenty: instytucjonalne prawne i proceduralne finansowe społeczne Instytucje wdrążające Wdrażanie celów zawartych w niniejszym „Programie...” spoczywać będzie przede wszystkim na organach ochrony środowiska działających na tym terenie. Są to: Wójtowie i burmistrzowie miast (rozpatrują sprawy związane z korzystaniem ze środowiska przez osoby fizyczne nie będące przedsiębiorcami, wycinaniem drzew, krzewów, utrzymaniem zieleni, realizują uchwały rad gmin w sprawie utrzymania czystości i porządku w gminach, zaopatrzenia w wodę, ciepło, energię, odprowadzenia ścieków, systemu zbierania odpadów komunalnych, realizacji postanowień planu zagospodarowania przestrzennego gminy). Aktywność samorządów lokalnych będzie miała decydujący wpływ na powodzenie realizacji niniejszego „Programu...”, znaczna ilość działań i inwestycji będzie realizowana bowiem na tym szczeblu. Dlatego też Starosta i Zarząd Powiatu w ramach swoich kompetencji i możliwości będą wspierać gminy w realizacji założonych działań. Starosta7 – główny decydent w ochronie środowiska, wydaje decyzje dla przedsięwzięć, które są klasyfikowane jako przedsięwzięcia mogące znacząco oddziaływać na środowisko, sprawuje nadzór nad lasami nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa, Zadania te zostały przez Starostę Powiatu Grodzisk Maz. scedowane na kierownika Wydziału Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Gospodarki Wodnej (patrz załacznik 4) 7 64 spółkami wodnymi, racjonalną gospodarką łowiecką, ochroną przyrody, realizuje zadania z zakresu edukacji ekologicznej. Także Rada i Zarząd Powiatu posiadają określone kompetencje i obowiązki w zakresie ochrony środowiska. Zgodnie z przepisami Rada Powiatu : uchwala Program ochrony środowiska wraz z planem gospodarki odpadami; co 2 lata analizuje raporty z realizacji Programu ochrony środowiska i planu gospodarki odpadami; ustanawia obszary ograniczonego użytkowania wokół instalacji oddziaływujących negatywnie na środowisko, Na Zarządzie Powiatu spoczywać będzie obowiązek przygotowania, co dwa lata, raportu z realizacji Programu ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016 i przekazanie tego opracowania do zatwierdzenia Radzie Powiatu. W realizacji „Programu...” Starosta Grodziski będzie współpracował z organami ochrony środowiska szczebla wojewódzkiego, w szczególności z: Marszałkiem Województwa Mazowieckiego, który zajmuje się egzekwowaniem opłat z tytułu gospodarczego korzystania ze środowiska i ich redystrybucją na rzecz funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej; prowadzi bazę danych o emisjach substancji, wytwarzanych odpadach, pobranej ilości wody w województwie. Marszałek uchwala wojewódzki plan zagospodarowania przestrzennego, strategię rozwoju województwa oraz wojewódzki program ochrony środowiska z planem gospodarki odpadami, sprawuje kontrolę nad Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska. Mazowieckim Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska, który jest organem kontrolnym, prowadzącym kontrolę przestrzegania wymogów ochrony środowiska przez podmioty korzystające ze środowiska, prowadzi badania stanu środowiska w ramach sieci monitoringu, wymierza kary za nieprzestrzeganie wymogów ochrony środowiska. Nowy podział kompetencji w zakresie ochrony środowiska nakłada na wszystkie szczeble samorządu i organów rządowych obowiązek wzajemnego informowania się i uzgadniania. Oczywistym jest, że tylko przy utrzymaniu ścisłego kontaktu Starostwa Powiatowego z Urzędami Gmin możliwe będzie zapewnienie realizacji zadań sformułowanych w „Programie ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016”. Instrumenty prawne i proceduralne Wdrażanie Programu... opierać się będzie na przepisach krajowych. Wynika z nich, że władze powiatu mają ograniczone kompetencje w zakresie ochrony środowiska, a większość działań i obowiązków powinna być wykonywana przez Burmistrzów i Wójtów gmin należących do powiatu. Tym niemniej Starosta posiada szereg uprawnień proceduralnych, które mogą i będą wykorzystywane przy realizacji Programu... Zgodnie z obowiązującymi przepisami starosta co do zasady wydaje decyzje administracyjne dotyczące: - wprowadzania gazów lub pyłów do powietrza; - gospodarki wodno – ściekowej - pozwolenia wodnoprawne: na szczególne korzystanie z wód , na wykonanie urządzeń wodnych, na rolnicze wykorzystanie ścieków, w zakresie nieobjętym zwykłym korzystaniem z wód, na wprowadzenie do urządzeń kanalizacyjnych ścieków zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, na długotrwałe obniżenie zwierciadła wody podziemnej, 65 - na odwadnianie obiektów lub wykopów budowlanych i/lub na wydobywanie kamienia, żwiru, piasku, innych materiałów oraz ich składowanie; wytwarzania odpadów; zatwierdzenia programów gospodarki odpadami niebezpiecznymi; prowadzenia działalności w zakresie odzysku, unieszkodliwiania, transportu odpadów; emitowania hałasu do środowiska; pozwolenie zintegrowane; zatwierdzenia projektu prac geologicznych, których wykonanie nie wymaga koncesji; wydawania koncesji na poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin pospolitych (bez użycia materiałów wybuchowych i na powierzchni nie przekraczającej 2 ha i przewidywanym rocznym wydobyciu nie przekraczającym 20 000 m3. Przy wydawaniu ww. decyzji Starosta będzie brał pod uwagę czy planowane działania nie są sprzeczne z celami Programu ... Realizacji Programu... służyć będzie także prowadzenie rejestrów przez Starostwo Powiatowe (m.in. w odniesieniu do decyzji o emisji do powietrza atmosferycznego, pozwoleniach wodnoprawnych i in.). Jednym z kluczowych warunków realizacji celów zawartych w niniejszym Programie... będzie zapewnienie bezwzględnego przestrzegania obowiązujących przepisów ochrony środowiska. W celu zapewnienia właściwej egzekucji prawa Starostwo Powiatowe współpracować będzie z władzami gmin oraz Wojewódzką Inspekcją Ochroną Środowiska. W ramach współpracy z WIOŚ prowadzone będą działania mające na celu zapewnienie lepszego rozpoznania sytuacji w zakresie stanu środowiska na terenie powiatu, głównych źródłach zagrożenia, a także w zakresie prowadzenia badań monitoringowych. Instrumenty ekonomiczne Z realizacją Programu... związana będzie konieczność przeznaczenia na ten cel odpowiednich środków finansowych. Tam gdzie będzie to ustawowo możliwe działania będą wspierane z budżetu powiatu grodziskiego, przede wszystkim z Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Tym niemniej istotna część zadań będzie musiała zostać sfinansowana z budżetów gmin; na część prac konieczne będzie pozyskanie środków finansowych z zewnątrz. Dla realizacji zapisów Programu... niezbędne będzie wykorzystanie dostępnych instrumentów ekonomicznych, a także pozyskanie dodatkowych środków finansowych. Zakłada się, że najważniejszymi źródłami finansowania działań zawartych w niniejszym Programie ... będą: budżety samorządów, Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, wykorzystanie partnerstwa publiczno – prywatnego dla realizacji celów publicznych w zakresie ochrony środowiska. Zakłada się, że dla zapewnienia wdrożenia priorytetów i działań przedstawionych w niniejszym Programie... konieczne będzie pozyskiwanie środków także z innych źródeł: budżetu Państwa (w ograniczonym stopniu), pożyczki i dotacje z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 66 środki finansowe z Programów Operacyjnych (m.in. program regionalny oraz PO „Infrastruktura i Środowisko”) wykorzystania funduszy Unii Europejskiej, kredyty z banków komercyjnych, w tym m.in. Banku Ochrony Środowiska. Realizacja programu podporządkowana będzie stosowaniu zasady polityki ekologicznej: „zanieczyszczający płaci”. Oznacza to, że tam gdzie będzie to możliwe i uzasadnione, koszty działań zapobiegawczych i naprawczych w ochronie środowiska ponoszone będą przez sprawców zanieczyszczenia. Dotyczy to także osób fizycznych (mieszkańców powiatu), korzystających z infrastruktury ochrony środowiska (kanalizacja, wodociągi, system gospodarki odpadami itp.). Instrumenty społeczne Realizacja Programu ... wymagać będzie także szerokiego wsparcia mieszkańców powiatu grodziskiego oraz działających na tym terenie organizacji pozarządowych, zwłaszcza tych, których cele statutowe dotyczą szeroko pojętej ochrony środowiska. Dlatego też mieszkańcy i organizacje pozarządowe zostały włączone do tworzenia niniejszego Programu... już na jego początkowym etapie. W trakcie realizacji Programu... władze powiatu będą współpracować z organizacjami społecznymi działającymi na terenie opracowania, a także włączać społeczności lokalne w procedury podejmowania decyzji o sposobie korzystania ze środowiska i zasadach jego ochrony. 7. MONITORING REALIZACJI „PROGRAMU...” Dla oceny postępów we wdrażaniu założonych celów niniejszego Programu... zakłada się prowadzenie monitoringu: - jakości środowiska, - realizacji celów polityki środowiskowej. Sposób monitorowania realizacji Programu... wynika przede wszystkim z obowiązujących obecnie w tym zakresie przepisów prawa. Zgodnie z nimi Starosta Grodziski jest zobowiązany do przedstawiania szczegółowych informacji o realizacji zadań wynikających z zapisów Programu... Zarządowi i Radzie Powiatu. Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, z wykonania Programu… Zarząd Powiatu sporządzać będzie co dwa lata raporty, które przedstawiane będą Radzie Powiatu. Zakłada się, ze raporty takie zostaną przygotowane i przedstawione Radzie odpowiednio (w okresie programowania): do 31 grudnia 2010 r., do 31 grudnia 2012 r., do 31 grudnia 2014 r., Będzie wówczas także możliwość zmian w zapisach Programu..., gdyż jego cele i zapisane w nim działania mogą ulegać zmianie, w zależności od sytuacji prawnej, społecznej, gospodarczej i ekologicznej. Program ochrony środowiska zostanie rozpowszechniony wśród społeczeństwa powiatu poprzez jego publikację i umieszczenie na stronie internetowej Starostwa Powiatowego. Znajomość zapisów Programu... i społeczny nadzór nad jego realizacją – zarówno przez społeczeństwo jak i, przede wszystkim, przez organizacje pozarządowe, stanowić będzie także element monitorowania realizacji zapisów zawartych w niniejszym opracowaniu. 67 Z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju powiatu grodziskiego, ważny jest dobór odpowiednich wskaźników systemu monitorowania postępów w osiąganiu założonych celów. Właściwy system oceny realizacji Programu... powinien być oparty na odpowiednio obranych wskaźnikach presji, stanu i reakcji: Tabela nr 57 Wskaźniki monitorowania efektywności Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami. Lata, w którym będzie mierzony Rodzaj wskaźnika 2009 2010 2011 2012 Wskaźniki realizacji Programu i Planu Liczba zlikwidowanych kotłowni węglowych + + + + Ilość gospodarstw domowych przyłączonych do sieci gazowej + + + + + + + + + + + + Długość sieci kanalizacyjnej + + + + Długość sieci wodociągowej + + + + Ilość ścieków oczyszczanych + + + + Stosunek długości wodociągów do długości kanalizacji + + + + + + Liczba gospodarstw domowych przyłączonych do sieci wodociągowej Liczba gospodarstw domowych przyłączonych do sieci kanalizacyjnej Udział ścieków nieczyszczonych w całkowitej ilości wytworzonych Powierzchnia stref, w których stwierdzono ponadnormatywny hałas Liczba źródeł promieniowania elektromagnetycznego + + + + Liczba nielegalnych składowisk odpadów + + + + Ilość wytworzonych odpadów komunalnych + + Udział odzysku poszczególnych grup odpadów + + Powierzchnia gruntów zrekultywowanych + Całkowita moc instalacji odnawialnych źródeł energii + Liczba zdarzeń z udziałem substancji niebezpiecznych + Ilość pomników przyrody + 68 + + + + + + + + Powierzchnia obszarów chronionych + + Wydatki na edukacje ekologiczną + + + + Wydatki na programy ochrony środowiska + + + + Inne wskaźniki realizacji zadań ochrony środowiska i polityki ekologicznej powiatu Ocena realizacji przedsięwzięć wynikających z dokumentów planistycznych (Program i Plan) Raporty z realizacji przedsięwzięć i osiągania założonych celów + + + + Rozpoczęcie prac nad aktualizacją Programu i Planu + 8. ANALIZA ODDZIAŁYWANIA PROJEKTU PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA POWIATU GRODZISKIEGO NA LATA 2009 – 2012 Z PERSPEKTYWĄ DO ROKU 2016 NA ŚRODOWISKO Zakłada się, że realizacja Programu... będzie miała pozytywne oddziaływanie na stan środowiska przyrodniczego i jakość życia mieszkańców powiatu grodziskiego. Ocenę taką można sformułować zarówno na podstawie przyjętych w dokumencie celów, jak i uzgodnieniu tych celów z Polityką Ekologiczną Państwa, Wojewódzkim Programem Ochrony Środowiska na lata 2007 – 2010 oraz innymi dokumentami programowymi ochrony środowiska przygotowanymi na poziomie krajowym i regionalnym. Zakłada się, że realizacja wskazanych w Programie.... działań przyczyni się także do wypełnienia spoczywających na Polsce obowiązków wynikających z przejęcia do polskiej legislacji dorobku prawnego Unii Europejskiej. Ocenia się, że realizacja działań zaproponowanych w Programie ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016 wpłynie pozytywnie w szczególności na: ład przestrzenny dzięki wsparciu tworzenia planów zagospodarowania przestrzennego gmin należących do powiatu grodziskiego; poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych na terenie powiatu dzięki zwiększeniu ilości ścieków poddawanych oczyszczaniu i zwiększeniu ładunku zanieczyszczeń usuwanego ze ścieków. Przyczyni się to do zwiększenia prawdopodobieństwa spełnienia przez Polskę celów Ramowej Dyrektywy Wodnej; komfort życia mieszkańców dzięki rozwojowi infrastruktury wodociągowej oraz sieci kanalizacyjnej; zmniejszenie zagrożenia zdrowia mieszkańców powodowanego przez podwyższone stężenie pyłu zawieszonego w powietrzu atmosferycznym; poprawę jakości powietrza atmosferycznego dzięki działaniom, mającym na celu zmniejszenie uciążliwości lokalnych, niskich źródeł emisji oraz wyprowadzaniu transportu tranzytowego z obszarów o gęstej zabudowie mieszkalnej; odpowiedni poziom ochrony powierzchni ziemi, dzięki podjętym działaniom (m.in. wspieranie dobrych praktyk rolniczych, programów rolno – środowiskowych, rekultywacji terenów zdegradowanych, wprowadzaniu zasad ochrony terenów biologicznie czynnych); 69 zmniejszenie zagrożenia mieszkańców powiatu przez ponadnormatywny hałas. zwiększenie pewności dostaw wody przez systemy wodociągowe dzięki racjonalizacji wykorzystania wody; zmniejszenie zapotrzebowania na surowce i energię niezbędne dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców powiatu i działających na jego terenie podmiotów gospodarczych, przez wprowadzenie programów wspierających efektywność; wzrost udziału energii pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych, co przyczyni się do redukcji emisji gazów cieplarnianych z terenu powiatu, a także wspierać będzie realizację przez Polskę celów wspólnotowych w tym zakresie; wzrost świadomości mieszkańców w odniesieniu do znaczenia i ochrony terenów o dużej wartości przyrodniczej dla zapewnienia właściwej jakości życia na terenie powiatu. odpowiedni poziom ochrony wszystkich obiektów i obszarów cennych przyrodniczych leżących na terenie powiatu; zwiększenie poziomu bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców powiatu, dzięki wprowadzeniu procedur i programów ochrony ludności i zasobów środowiska w przypadku wystąpienia awarii lub katastrofy; zmniejszenie ryzyka wystąpienia niespodziewanych wydarzeń o znaczącym zagrożeniu dla zdrowia i życia ludzi i jakości środowiska przyrodniczego, dzięki wprowadzeniu ścisłego nadzoru nad potencjalnymi źródłami awarii; poprawę jakości zarządzania ochroną środowiska na terenie powiatu, dzięki nawiązaniu ściślejszej współpracy ze społeczeństwem i działającymi na terenie powiatu organizacjami ekologicznymi i społecznymi; poprawę jakości środowiska, w efekcie prowadzonych działań edukacyjnych i promocji postaw proekologicznych wśród mieszkańców, pracowników administracji i osób prowadzących działalność gospodarczą. Wystąpienie negatywnych oddziaływań możliwe jest na poziomie przyjętych rozwiązań szczegółowych i indywidualnych działań. Niewłaściwa realizacja modernizacji i rozbudowy sieci kanalizacyjnych, błędna lokalizacja oczyszczalni ścieków i innych instalacji może prowadzić do powstania lokalnych problemów i konfliktów ekologicznych. Dlatego też Starostwo Powiatowe w Grodzisku Mazowieckim w ramach swoich kompetencji prowadzić będzie uważny i szczegółowy nadzór nad działaniami realizowanymi w ramach Programu ochrony środowiska dla powiatu grodziskiego na lata 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016. 70 Załącznik Harmonogram działań proekologicznych przewidzianych do realizacji przez gminy Powiatu Grodziskiego Budowa i modernizacja sieci wodociągowej na długości około 25 km a dodatkowo prace przygotowawcze związane z przyszłą budowa dla ponad 26 km – prace zarówno w okresie krótko terminowym jak i w okresie perspektywicznym do 2016 roku Budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnej z kanalizacją deszczową włącznie na odcinku przekraczającym 70 km Wspomaganie usuwania pozostałości azbestu na obiektach gospodarskich i mieszkalnych. Selektywna zbiórka odpadów Likwidacja „dzikich” wysypisk śmieci Modernizacje kotłowni Szkolenia pracowników jak i ludności w zakresie problematyki ochrony środowiska Zwiększanie świadomości ekologicznej mieszkańców poprzez akcje typu sprzątanie świata, organizowanie zajęć dydaktycznych, kół zainteresowań czy konkursów ekologicznych. Tworzenie użytków ekologicznych czy wyznaczanie pomników przyrody 71 Załącznik Przybliżone koszty wdrożenia programu wynikającego z harmonogramu Wodociągi i prace z tym związane –około 24 miliony Kanalizacja (w tym deszczowa) – około 105 milionów Koszty szkoleń i edukacji w tym kształtowanie świadomości ekologicznej ludności - ok. 1,8 miliona Likwidacja „dzikich” wysypisk śmieci – koszt zależny od intensywności zjawiska Usuwanie azbestu – dofinansowywanie z gminnych funduszy ograniczone do około 100 tysięcy Selektywna zbiórka odpadów i jej monitorowanie – 75 tysięcy Modernizacje kotłowni – koszt indywidualnych użytkowników Tworzenie użytków ekologicznych i wyznaczanie pomników przyrody – około 50 tysięcy Działania promocyjne – 50 tysięcy Z uwagi na fakt rozłożenia powyższych zadań na cały okres koszty podano bez rozbicia na krótko i długoterminowe. 72
