Środowiskowe aspekty likwidacji drobnych gospodarstw

„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.”
Projekt opracowany przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013
Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Środowiskowe aspekty likwidacji drobnych
gospodarstw rolnych - zarys problemu
Dr inż. Tomasz Wojewodzic
Kraków 4-5 lipca 2014
Schemat 1.
Wpływ efektu „opóźnienia sukcesji” na cykl życia gospodarstwa rolnego
K1
potencjał gospodarstwa
F1
Efekt
opóźnienia sukcesji
F2
K3
K2
opóźnienie sukcesji
K4
czas
Źródło: Wojewodzic 2013
Cele opracowania:
 identyfikacja kosztów środowiskowych likwidacji
drobnych gospodarstw rolnych,
 poszukiwanie argumentów do dyskusji na temat
potrzeby wspierania drobnych gospodarstw rolnych.
Uwagi metodyczne – podstawowe definicje
Gospodarstwo rolne to obszar gruntów sklasyfikowanych
w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako
grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z
wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności
gospodarczej innej niż działalność rolnicza, o łącznej
powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy,
… (Dz.U. 1984.52.268).
Likwidacja to:
 „…zniesienie, usunięcie lub rozwiązanie czegoś”
 „…postępowanie zmierzające do uregulowania spraw
organizacyjnych i majątkowych rozwiązywanego
przedsiębiorstwa lub organizacji”
[Słownik Języka Polskiego PWN
Warszawa 2007, s. 349].
 Likwidacja jest zatem procesem, który prowadzi do
zakończenia bytu ekonomicznego przedsiębiorstwa.
Likwidacja niepełna (likwidacja w toku):
 oznacza zaprzestanie rolniczej działalności produkcyjnej
w połączeniu z rozpoczęciem procesu rozinwestowania
lub dewastacji substancji majątkowej gospodarstwa
[Wojewodzic, Musiał 2014].

produkcja rolnicza może być zachowana w formie szczątkowej np. działka
przydomowa ,

rozinwestowanie (dezinwestycje) oznacza pozbywanie się kolejnych
środków produkcji (np. sprzedaż, złomowanie, rozbiórka).
Likwidacja sensu stricto:
 doprowadzenie do sytuacji kiedy obszar użytków rolnych
spełniający dotychczas kryteria dla gospodarstwa
rolnego (w myśl przepisów ustawy o podatku rolnym) na
skutek zmian własnościowych lub zmiany sposobu
wykorzystania ziemi przestaje odpowiadać wymogom
definicji
[Wojewodzic, Musiał 2014].
Schemat 1. Ziemia w likwidowanych gospodarstwach rolnych
Likwidacja
gospodarstwa
Likwidacja
pełna
Likwidacja niepełna
(zaniechanie produkcji rolniczej)
Porzucenie
uprawy
Naturalna
sukcesja
(sensu stricto)
Zachowanie ziemi w
dobrej kulturze
Okresowe
wykaszanie
Źródło: opracowanie własne
Minimalizacja
zabiegów
pielęgnacyjnych
Sprzedaż
ziemi rolniczej
Przekwalifikowanie
ziemi na cele
nierolnicze
Użyczenie
ziemi innym
podmiotom
Funkcje środowiskowe DGR:
 zapewnienie bioróżnorodności, m.in. poprzez
utrzymanie mozaiki gruntów, oczek wodnych,
śródpolnych zadrzewień i gęstej sieci miedz,
 kształtowanie, pielęgnacja i konserwacja krajobrazu,
 dbałość o zasoby naturalne i zachowanie ich z myślą
o zaspokojeniu potrzeb przyszłych pokoleń,
Funkcje środowiskowe DGR:
 sprzyjanie procesom wdrażania koncepcji
zrównoważonego rolnictwa w skali globalnej,
 wytwarzanie dóbr publicznych nieznajdujących swego
odzwierciedlenia w cenach rynkowych,
 ochrona środowiska poprzez stosowanie technologii
kapitało- i energooszczędnych.
"... z punktu widzenia realizacji przez rolnictwo
podstawowego zadania, jakim jest wyżywienie
społeczeństwa w dłuższej perspektywie czasu,
szczególną uwagę powinno się zwrócić na utrzymanie
potencjału produkcyjnego gleb.
Z przeprowadzonych wcześniej analiz wynika
wyraźnie, że drobne gospodarstwa rolne
nie spełniają tego zadania”
[Dzun 2013]
Przyczyny nie wywiązywania się DGR z funkcji
środowiskowych [Czudec 2013, Dzun 2013]:
 niekorzystna struktura zasiewów, wadliwy płodozmian lub
wręcz brak przemienności upraw, wzrastający udział zbóż
w strukturze zasiewów,
 minimalne stosowanie poplonów jarych i ozimych,
niewielkie pokrycie gruntów ornych roślinnością w okresie
zimowym,
 minimalne nawożenie mineralne oraz ograniczanie
nawożenia obornikiem ze względu na redukcję zwierząt,
Przyczyny nie wywiązywania się DGR z funkcji
środowiskowych [Czudec 2013, Dzun 2013]:
 niekorzystne zmiany struktury produkcji rolnej, coraz
mniejszy udział produkcji zwierzęcej, coraz większy udział
gospodarstw bezinwentarzowych,
 bardzo mały udział gospodarstw utrzymujących zwierzęta
wypasowe,
 zanik wapnowania gleb.
Koszty środowiskowe porzucenia ziemi rolniczej:
 zagrożenia wynikające niekontrolowanego
zakrzaczenia i zachwaszczenia użytków rolnych:
 niekontrolowany rozwój chwastów rozsiewanych na
sąsiednie pola uprawne,
 nagromadzenie suchej materii organicznej zwiększa
zagrożenie pożarowe,
 pogorszenie estetyki krajobrazu,
Koszty środowiskowe porzucenia ziemi rolniczej
 konieczność intensyfikacji produkcji w innym miejscu
w celu zapewnienia oczekiwanego przez
społeczeństwo wolumenu produktów rolnych,
 redukcja naturalnych zasobów służących produkcji
rolnej oraz wzrost przyszłych kosztów niezbędnych do
ich odtworzenia.
Koszty środowiskowe transferu ziemi
do podmiotów o dużej skali produkcji:
 zmniejszenie bioróżnorodności, likwidacja miedz
zadrzewień śródpolnych, stanowiących siedliska dla wielu
cennych gatunków flory i fauny.
 ograniczenie szachownicy gruntów i różnorodności
krajobrazu,
 ograniczenie znaczenia zmianowania i następstwa roślin,
 industrializacja produkcji, a co za tym idzie wzrost
zapotrzebowania na energię i kapitał,
 wzrost intensywności użytkowania ziemi (chemizacja).
Wykres 1.
Średnie zużycie nawozów i środków ochrony roślin w gospodarstwach
towarowych o różnej wielkości ekonomicznej (2012 r.)
Źródło: Opracowanie na podstawie wyników standardowych FADN (www.fadn.pl).
Kilka liczb
Przeciętny poziom nawożenia azotem (N) w roku gospodarczym
2009/2010
 Polska ogółem: 63,4 kg/ha UR
 województwo małopolskie: 29,0 kg/ha UR
Dopuszczalna dawka azotu w gospodarstwach korzystających z dopłat
rolno-środowiskowych w pakiecie dla rolnictwa zrównoważonego:
grunty orne: 150 kg N/ha UR
trwałe użytki zielone: 120 kg N/ha UR
Podsumowanie
 Dyskusji nie podlega potencjalna możliwość pełnienia
przez drobne gospodarstwa rolne
ważnych funkcji
ekonomiczne
gospodarczych, społecznych i środowiskowych.
środowiskowe
społeczne
Podsumowanie
Aby DGR mogły realizować swoje funkcje środowiskowe,
społeczne i gospodarcze muszą prowadzić działalność
rolniczą !!!
Konstrukcja instrumentów Wspólnej Polityki Rolnej
powinna stymulować DGR do podtrzymywania produkcji
lub zachęcać ich właścicieli do pełnej likwidacji
posiadanych gospodarstw. Obecne rozwiązania sprzyjają
podtrzymywaniu tzw. „likwidacji w toku”.
Bibliografia
Czudec A. 2013. Ekonomiczne, środowiskowe i społeczne funkcje drobnych
gospodarstw rolnych. Wieś i Rolnictwo 2(159), 90-105.
Dzun W. 2013. Drobne gospodarstwa w rolnictwie polskim - próba definicji i
charakterystyki. Wieś i Rolnictwo 2(159), 9-27.
Słownik Języka Polskiego 2007. PWN Warszawa.
Wojewodzic T., Musiał W. 2014. Wykorzystanie dywestycji w procesie likwidacji
gospodarstwa rolniczego [w:] Niepewność funkcjonowania przedsiębiorstw.
Bankructwa, restrukturyzacja, likwidacja. Prac zb. pod red. nauk. P. Deca, Oficyna
Wydawnicza SGH, Warszawa, s. 215-226.
Wojewodzic T. 2013. Pozorna sukcesja - zaburzenie cyklu życia gospodarstw
rolniczych. Zesz. Nauk. SGGW w Warszawie. Ekonomika i Organizacja Gospodarki
Żywnościowej nr 103, s. 141-152.
 Dziękuję za uwagę
Wykres 2.
Średnie zużycie nawozów i środków ochrony roślin w gospodarstwach
towarowych o różnej wielkości ekonomicznej (2012 r.)
Źródło: Opracowanie na podstawie wyników standardowych FADN (www.fadn.pl).