wielki ekonomista david ricardo

WIELKI EKONOMISTA DAVID RICARDO
Tło epoki
Twórczość Ricarda dzieli od czasów Smitha zaledwie pół wieku.
Było to jednak półwiecze, które znacznie zmieniło obraz gospodarki kapitalistycznej. Od
roku ukazania się „Bogactwa narodów” (1776 rok) do roku wydania głównego dzieła
Ricarda – „ Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania” (1817 rok) upłynęło 41 lat.
Były to lata rewolucji przemysłowej. Zaostrzył się konflikt między kapitalistami a
robotnikami , między właścicielami ziemi a dzierżawcami i robotnikami rolnymi,
zwłaszcza zaś między wielkim kapitałem przemysłowym a ziemskim. System
manufakturowy przerodził się w system fabryczny. Obniżyła się stopa życiowa
robotników najemnych, wzrosły zyski kapitalistów. Pogłębiła się polaryzacja społeczeństwa. Zaczęło pojawiać się niespotykane dotąd bezrobocie. Trwałym, periodycznie
powtarzającym się elementem gospodarki okazały się kryzysy nadprodukcji. Prysła
Smithowska złuda lepszego życia robotników w przyszłości. Anglia uwikłana w wojnę z
Francją (1793—1815) boleśnie przeżywała blokadę kontynentalną Napoleona (1806 rok).
W latach 1812 - 1815 prowadziła wojnę z Ameryką. Wojny wpłynęły na gwałtowny
wzrost cen podstawowych dóbr konsumpcyjnych; po ich zakończeniu wzrosło
bezrobocie. Nadal toczyła się bezpardonowa walka między torysami—landlordami,
właścicielami ziemi, a wigami - przedsiębiorcami, właścicielami kapitału. Przeniosła się
na forum Parlamentu, gdzie torysi walczyli najpierw o wprowadzenie, a potem
utrzymanie ustaw zbożowych. Ustawy zbożowe zabraniały sprowadzania taniego zboża
z innych krajów. Angielskie było drogie i nabijało kiesę właścicieli ziemskich. Burżuazja
domagała się swobodnego handlu zbożem po to, aby jego cena spadła, a tym samym
mogły spaść płace robocze i wzrosnąć zyski przedsiębiorców. Walka o ustawy zbożowe
zakończyła się dopiero w 1846 roku ich zniesieniem.
Rewolucja przemysłowa spowodowała wzrost mechanizacji pracy. Maszyny
zaczęły zastępować pracę ludzi. Okazało się, że gospodarka nie potrzebuje tylu
robotników. W związku z tak istotnymi zmianami ekonomiści angielscy musieli inaczej
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
1
podejść do spraw gospodarczych. Najczęściej bronili interesów prężnej burżuazji,
występując przeciwko landlordom, którzy powoli tracili swoją dominującą pozycję. Im
bardziej pogłębiała się nędza mas, tym mniej optymistyczne były teorie ekonomiczne. Na
przełomie XVIII i XIX wieku wydarzenia polityczne w Europie i Anglii pociągnęły za
sobą trudności w gospodarce.
Najważniejsze wydarzenia polityczne i ekonomiczne tego okresu to:
a) gwałtowny rozwój wynalazków, zwłaszcza. w przemyśle włókienniczym,
prowadzący do mechanizacji pracy,
b) wybuch wielkiej rewolucji francuskiej w 1789 roku i obawy z nią związane w
Anglii,
c) ogłoszenie po wojnie angielsko—amerykańskiej 1812 – 1815 niepodległości
Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej,
d) blokada kontynentalna Napoleona (1806 rok),
e) ogromny wzrost wydatków budżetowych: w latach 1792—1814 wzrost z 20 do
160 mln funtów sterlingów,
f) zawieszenie wymienialności banknotów od 1797 roku,
g) inflacja i wzrost cen,
h) wzrost podatków bezpośrednich i pośrednich oraz długu publicznego,
i) raptowny rozkwit wielkich fortun,
j) demobilizacja armii i problemy bezrobocia.
Działalność Ricarda w Parlamencie David Ricardo (1772—1823) był
największym po Adamie Smithie klasykiem angielskim. Jako syn londyńskiego giełdziarza i bankiera szybko zaczął pracować w przedsiębiorstwie ojca. Wskutek
niezaakceptowanego przez rodzinę ożenku i zmiany wyznania (ożenił się z katoliczką ; z
religii mojżeszowej , przeszedł na katolicyzm) zerwał z rodziną i zaczął robić majątek na
własną rękę. Mając 25 lat Ricardo był jednym z najbogatszych ludzi w Anglii. Jego
majątek szacowano na około 1,6 mln funtów sterlingów1. Wolny od trosk materialnych
osiadł w zakupionym majątku ziemskim, poświęcając się polityce i pracy naukowej.
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
2
Zajmował się studiami przyrodniczymi — chemią, mineralogią geologią i matematyką.
W 1807 roku założył istniejące do dziś Geologiczne Towarzystwo Anglii. Kupił sobie
miejsce w Parlamencie i prowadził ożywioną działalność polityczną. Należał do
najbardziej radykalnego skrzydła partii wigów, której przewodniczył jego przyjaciel
James Mili. Działalność parlamentarna zainspirowała go do badań nad ekonomią a
efektem było wiele opublikowanych prac, rękopisów i mów parlamentarnych. W 1821
roku założył w Anglii Klub Ekonomii Politycznej, skupiający wielu wybitnych
ekonomistów.
Ricardo zaangażował się mocno w zwalczanie ustaw zbożowych, wykazując
postępowość partii wigów. Walczył też o reformę wyborczą, o wolność handlu, o prawo
do zrzeszania się robotników. Był zagorzałym zwolennikiem liberalizmu ekonomicznego.
Przedmiot i metoda W przeciwieństwie do Smitha Ricardo nie interesował się
źródłami i pochodzeniem bogactwa. Ważniejsze dla niego były proporcje podziału tego
bogactwa między trzy podstawowe klasy społeczne: właścicieli ziemi, kapitalistów i
robotników. Temu zagadnieniu poświęcił najwięcej miejsca.
Stosunki kapitalistyczne uznawał za naturalne i wieczne, właściwe każdemu
społeczeństwu. Według niego nawet społeczeństwo pierwotne było społeczeństwem
kapitalistycznym. Dlatego teoria Ricarda była teorią ahistoryczną, w przeciwieństwie do
teorii Smitha. Dostrzegał różnice ilościowe, nie widząc jakościowych. Pojęcie kapitału,
płacy, zysku rozciągał na wszystkie formacje społeczno - ekonomiczne. Ustrój kapitalistyczny uważał za naturalny, właściwy naturze człowieka.
Przed Ricardem opracowano metodę kauzalną, przyczynowo - skutkową i
dedukcyjną, polegającą na wnioskowaniu od ogółu do szczegółu. Ricardo najpełniej
rozwinął metodę abstrakcyjno - dedukcyjną. Stosował metodę teoretycznej analizy
ekonomicznej. Badał wewnętrzne związki między zjawiskami, jednak ahistoryzm jego
teorii nie pozwolił do końca zgłębić istoty tych zjawisk.
Teoria wartości Opierając się na teorii Smitha Ricardo przyjął jego interpretację
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
3
wartości opartej na pracy czyli I koncepcji wartości. Jednocześnie odrzucił pozostałe.
Jedyną więc miarą wartości towaru była praca zużyta na jego wyprodukowanie.
Podobnie jak Smith, wyróżniał wartość użytkową i wymienną, zajmując się tą
drugą. Wielkość wartości wymiennej zależała od ilości zużytej pracy oraz od rzadkości
dobra (np. dzieła sztuki). Wartość wymienna była wprost proporcjonalna do ilości pracy
wydatkowanej na produkcję towaru i odwrotnie proporcjonalna do wydajności pracy —
jest to tzw. prawo Ricarda.
Ricardo oczyścił teorię wartości z niekonsekwencji wynikających ze
Smithowskich koncepcji. Przyjął, że czas pracy w najgorszych warunkach jest
podstawowym miernikiem wartości. Badał tę wielkość w rolnictwie, a następnie wnioski
jakie wysnuł z analizy odniósł do przemysłu, taktując go jako taki sam dział gospodarki
narodowej jak rolnictwo. Ricardo absolutyzował prawo wartości przyjmując, że działa
ono we wszystkich formacjach społecznych. Przyjął w połowie dogmat Smitha
twierdząc, że wartość dzieli się na dochody, jednak się z nich nie składa. Podobnie jak
Smith domagał się swobodnego działania dla jednostki gospodarującej, wolności handlu i
liberalizmu ekonomicznego.
Teoria podziału Ricardo podkreślał, że wartość powstaje w procesie pracy i dzieli
się w procesie podziału między trzy czynniki produkcji (kapitał, ziemię i pracę)
reprezentujące trzy klasy społeczne (kapitalistów, właścicieli ziemskich i robotników).
Pomiędzy tymi klasami istniała sprzeczność interesów, na którą Ricardo kładł szczególny
nacisk.
Płaca stanowiła wynagrodzenie za pracę. Praca jako czynnik produkcji i towar
była przedmiotem kupna—sprzedaży na rynku pracy. Miała więc cenę naturalną i
rynkową. Naturalną cenę pracy określały koszty utrzymania robotnika i jego rodziny, zaś
cena rynkowa kształtowała się pod wpływem podaży i popytu na pracę. Wskutek wzrostu
ludności coraz gorsze działki ziemi brano pod uprawę, co podnosiło ceny żywności, a
tym samym płace nominalne. Płace realne, zdaniem Ricarda nie ulegały zmianie,
oscylując wokół minimum egzystencji.
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
4
Teorię płacy Ricardo powiązał z teorią ludnościową. Gdy cena rynkowa pracy
przekroczy cenę naturalną, położenie robotników poprawia się, rośnie przyrost naturalny.
Kiedy podaż rąk do pracy przekroczy popyt, sytuacja ulega zmianie - cena rynkowa
pracy spada poniżej ceny naturalnej, pogarszając warunki bytu robotników. To powoduje
większą śmiertelność, zwłaszcza wśród dzieci i zmniejsza podaż pracy. W interesie
samych robotników leży więc ograniczanie przyrostu naturalnego i wpływanie tym
samym na poziom ich płacy.
Ricardo wyznawał powszechny wówczas pogląd, że globalny fundusz płac jest
wielkością stałą. Płaca jednostkowa zależała więc od ilości zatrudnionych robotników.
Dlatego Ricardo ostro zwalczał system pomocy dla ubogich, który, jego zdaniem,
przyczyniał się do wzrostu liczebności tej klasy, a tym samym do spadku płacy
jednostkowej.
Zysk stanowił potrącenie z produktu pracy robotnika. Ricardo wyraźnie więc
dostrzegał, że źródłem zysku jest wyzysk. Jednakże akceptował to, uwazając, że
kondycja finansowa robotnika zależy od sytuacji materialnej kapitalistów. Im więcej ci
ostatni inwestowali, tym robotnicy mieli większe możliwości pracy. Dlatego w interesie
robotników leżało, aby kapitaliści mogli zwiększać akumulację kapitału umożliwiającą
inwestycje. Ricardo dostrzegał, że w miarę rozwoju sił wytwórczych wielkość zysku
maleje. Nie widział jednak różnicy między masą zysku a stopą zysku i nie dostrzegał
tendencji hamujących spadek stopy zysku.
Renta gruntowa była potrąceniem z produktu pracy robotnika rolnego i należała
się właścicielowi ziemi w zamian za użytkowanie pierwotnych, niezniszczalnych sił
Ziemi. Ricardo rozróżniał rentę różniczkową I i II, nie dostrzegał jednak renty absolutnej.
Najgorsze działki nie przynosiły według niego renty.
Teorię renty wiązał ze sformułowanym przez Turgota prawem malejącej
wydajności gleby. Dostrzegał sprzeczność między zyskiem a rentą. Wzrost zysku
oznaczał spadek renty i odwrotnie.
Teoria wzrostu gospodarczego W przeciwieństwie do teorii Smitha, teoria
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
5
Ricarda nie jest teorią optymistyczną, ale pełną pesymizmu. Ricardo dostrzegał realne
niebezpieczeństwo granic wzrostu gospodarczego. Rozpatrywał mechanizm wzrostu w
krótkim i w długim okresie.
W krótkim okresie wzrost miał charakter zrównoważony, harmonijny,
zapewniał pełne wykorzystanie wszystkich czynników produkcji. Akumulacja, poprzez
zmiany płac dopasowywała liczbę ludności do ilości kapitału. Niemożliwe też były
według Ricarda kryzysy nadprodukcji, a ewentualne zaburzenia miały charakter
frykcyjny albo wynikały z wad organizacji i dystrybucji. Zatem w krótkim okresie o
wzroście gospodarczym decydowały czynniki podażowe. Akumulacja kapitału powodowała powiększenie zdolności produkcyjnych, to wpływało na wzrost produkcji, co z
kolei pociągało za sobą wzrost dochodu narodowego. Wzrost produkcji prowadził do
samoistnego rozszerzania się rynków (wzrost popytu).
W długim okresie wzrost gospodarczy ulegał zahamowaniu. W przemyśle
działało prawo malejącej stopy zysku hamujące akumulację, a tym samym możliwość
inwestycji.
W rolnictwie prawo malejącej wydajności gleby ograniczało możliwość zwiększania
ilości płodów rolnych. Zdaniem Ricarda jednoczesne działanie obu praw nieuchronnie
doprowadzi w przyszłości do tzw. stagnacji sekularnej. Istniała zatem realna granica
wzrostu gospodarki kapitalistycznej, która czyniła teorię Ricarda pesymistyczną.
Wprawdzie Ricardo uważał, że jeszcze długo gospodarce nie grozi stagnacja, jednak w
końcu dosięgnie ona wysoko rozwinięte społeczeństwa, stawiając pod znakiem zapytania
sens dalszej działalności gospodarczej.
Teoria kryzysów Ricardo uważał, że ogólna nadprodukcja w kapitalizmie jest
niemożliwa. Każda podaż automatycznie stwarzała popyt. Wzrost produkcji był zarazem
wzrostem zbytu. Ricardo przeciwstawiał się poglądom Malthusa i Sismondiego, że gospodarkę kapitalistyczną cechuje tendencja do nadprodukcji, czego wyrazem są kryzysy
ekonomiczne. Ten pogląd Ricarda znany był powszechnie jako „prawo rynków” Say”a,
chociaż Say nie był pierwszym, który je sformułował.
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
6
Ricardo przyznawał wprawdzie, że czasem może dojść do nadprodukcji
częściowej, jeśli jednego towaru wyprodukuje się za dużo, innego zaś za mało.
Dysproporcje będą jednak miały charakter przejściowy, bo wolna konkurencja umożliwi
swobodny przepływ kapitału i siły roboczej do gałęzi wykazującej niedobór dóbr z gałęzi
produkujących za dużo i wszystko się wyrówna. Ważne tylko, aby zachować wolną
konkurencję, nie ingerować w sprawy gospodarki. Dysproporcje mogą także nastąpić na
skutek zlej dystrybucji na poszczególnych rynkach lokalnych.
Teoria kompensacji Ricardo twierdził, że chociaż bezrobocie istnieje jako
zjawisko trwale, fluktuacja wśród robotników jest duża. Robotnicy pozbawieni pracy
wskutek mechanizacji znajdą zatrudnienie w przemyśle produkującym maszyny. Dlatego
bezrobocia nie należy się obawiać, ponieważ nie jest zjawiskiem niebezpiecznym,
obniżającym trwale poziom życia robotników.
Teoria pieniądza Teoria ta jest niejednolita i niekonsekwentna. Sprzeczność polegała na
tym, że Ricardo uznając teorię wartości opartą na pracy był jednocześnie wyznawcą
ilościowej teorii pieniądza. Utożsamiał obieg pieniądza papierowego z obiegiem
pieniądza kruszcowego i doszedł do wniosku, że wartość pieniędzy zależy od ich ilości.
Błędnie zakładał, że całe złoto musi występować jako złoto monetarne. W tym czasie w
Anglii, na tle ówczesnej sytuacji inflacyjnej, rozwinęła się szeroka dyskusja wokół
zagadnień pieniężnych. Ekonomiści podzielili się na dwa obozy: szkołę pieniężną
(currency school) i szkolę bankową (banking school). Ricardo stanął na czele pierwszej
szkoły, która uważała, że ilość banknotów znajdujących się w obiegu powinna dokładnie
odpowiadać ilości kruszcu, znajdującego się w banku. Banknot miał być tylko
reprezentantem złota. Ricardo nie odróżniał banknotu od pieniądza papierowego —
identyfikował je, nie widział, że banknot jest pieniądzem kredytowym.
Szkoła bankowa uważała, że ilość banknotu w obiegu powinna być regulowana
potrzebami obrotu, czyli zapotrzebowaniem na kredyt ze strony przemysłowców i
kupców. Ponieważ zwyciężyła szkoła pieniężna, ustawa bankowa z 1844 roku określiła
wysokość emisji Banku Anglii na poziomie ilości posiadanych zasobów złota, z
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
7
niewielką, sztywnie ustaloną nadwyżką (tzw. akt Peela). Szybko okazało się, że praktyka
nie potwierdziła słuszności założeń tej szkoły. W czasie kryzysu w 1847 roku Bank
Anglii otrzymał zezwolenie na rozszerzenie emisji, ponieważ groziło załamanie całego
angielskiego systemu płatniczego.
Ricardo nie doceniał także roli kredytu. Żądając pełnego pokrycia dla
banknotów, przekształcił je z pieniędzy kredytowych w zwykłych reprezentantów
zdeponowanego w banku kruszcu, sprowadzając rolę kredytu bankowego i banku emisyjnego do zera. Sprzeciwiał się zwiększaniu emisji środków obiegowych.
Ilościową koncepcję Ricarda można ująć w następującą formułę.
MV = PT
M — oznacza ilość pieniądza w obiegu,
V — szybkość jego obiegu,
P — ogólny poziom cen,
T — ilość transakcji towarowych.
Wynika z tego, że o ile inne warunki się nie zmieniają, poziom cen jest
proporcjonalny do ilości pieniądza w obiegu.
gdzie:
Teoria kosztów komparatywnych W teorii kosztów komparatywnych Ricardo
teoretycznie uzasadnił korzyści płynące z międzynarodowego podziału pracy. Teoria ta
stanowiła podstawę brytyjskiej polityki wolnego handlu. Udowadniała, że niezależnie od
kondycji ekonomicznej kraje biorące udział w wymianie międzynarodowej odnoszą korzyści z tej wymiany. Nieskrępowana wymiana prowadziła do specjalizacji,
minimalizowała koszty wytwarzania i maksymalizowała korzyści płynące z produkcji w
skali całego świata. Ricardo przedstawił istotę swojej teorii na przykładzie dwóch
krajów, z których jeden produkował wszystkie towary drożej. W przykładzie
ograniczymy się do dwóch towarów:
Kraj
Wino
Sukiio
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
8
A
B
Portugalia
Anglia
80
120
90
100
Wewnętrzny stosunek wymiany
A
B
90:80=1,25W=1S lub 80:90=0,89S~=1W
100:120=0,833W=1S lub 120:100=1,2S=1W
Przyjmuje się następujące założenia:
1) istnieje tylko jeden czynnik produkcji — praca,
2) wymianę sprowadzono do dwóch krajów i dwóch towarów (model
maksymalnie uproszczony),
3) brak zewnętrznej mobilności czynnika produkcji (tylko wewnętrzna),
4) istnieje swobodna międzynarodowa wymiana towarów,
5) liczby w kolumnach „Wino” i „Sukno” oznaczają ilość roboczogodzin
niezbędnych do wyprodukowania jednostki towaru.
Z powyższych danych wynika, że Portugalia ma absolutną przewagę nad Anglią
w produkcji obu towarów (tzn. ma niższe koszty jednostkowe). Różny jest stopień
przewagi, większy w produkcji wina niż sukna. Znaczy to, że Portugalia produkuje
relatywnie taniej. Koszty produkcji wina w Portugalii stanowią 75% kosztów produkcji w
Anglii, a koszty produkcji sukna w tym kraju stanowią 90% kosztów produkcji
angielskiej.
Jednostka wina wyrażona w suknie jest tańsza w Portugalii (1W = 0,89S) niż w
Anglii (1W = 1,2S). Jednostka sukna wyrażona w winie jest droższa w Portugalii (1S =
1,25W) niż w Anglii (1S = 0,833W).
Na tym założeniu opiera się istota kosztów komparatywnych, czyli kosztów
porównywalnych, względnych.
Opłaca się eksportować wino z Portugalii do Anglii oraz SUkIIG z Anglii do
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
9
Portugalii (obustronna korzyść), przy stosunku wymiennym 1 jednostka wina = 1
jednostka sukna. Ricardo przyjmował taki stosunek bez głębszej analizy problemu.
Anglia zużywając 100 godzin na wytworzenie jednostki sukna uzyskała za nią
jednostkę wina, na której wytworzenie musiałaby zużyć 120 godzin. Portugalia
eksportując wino, na którego wyprodukowanie zużywała 80 godzin, importowała suk-no,
na którego produkcję musiałaby przeznaczyć 90 godzin.
Ricardo utrzymywał więc, że międzynarodowy podział pracy przyniesie korzyści
obu krajom, jeśli:
 każdy z nich będzie eksportował towar, w którego produkcji ma przewagę względną,
przy założeniu, że stosunek wymienny ukształtuje się jak 1S = 1W,
 każdy kraj może wytwarzać jednostkę towaru eksportowanego przy zużyciu mniejszej
ilości roboczogodzin niż na jednostkę towaru importowanego.
Podsumowanie dorobku Ricarda
1. Teoria Ricarda stanowiła szczytowe osiągnięcie angielskiego klasycyzmu.
2. Ricardo stworzył zwarty system teoretyczny wyjaśniający funkcjonowanie i wzrost
gospodarczy kapitalizmu.
3. Oparł teorię na podstawowym założeniu, że źródłem wartości jest praca.
4. Wyjaśnił zasady podziału dochodu narodowego między trzy podstawowe klasy
społeczne.
5. Pokazał, jak mechanizm konkurencji uruchamia bodźce do akumulacji i rozwoju sił
wytwórczych.
6. Oparł swoją teorię na rozwiniętej metodzie abstrakcyjno - dedukcyjnej.
7. Stworzył teorię, która mimo zawartego w niej pesymizmu, nie dopuszczała żadnej
możliwości rozwoju kapitalistycznych stosunków produkcji.
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
10
Szukasz gotowej pracy ?
To pewna droga do poważnych kłopotów.
Plagiat jest przestępstwem !
Nie ryzykuj ! Nie warto !
Powierz swoje sprawy profesjonalistom.
11