Bezrobocie Przed przytoczeniem prawa Okuna warto zdefiniować
advertisement
Bezrobocie Przed przytoczeniem prawa Okuna warto zdefiniować pojęcie PKB potencjalnego. PKB potencjalny to PKB jaki powstałby, gdyby w gospodarce wszystkie środki produkcji byłyby używane w stopniu maksymalnym (tzn. wszyscy chcący pracować pracują, maszyny pracują 24 h). Prawo Okuna brzmi: Na każde 2 procenty spadku PKB rzeczywistego w stosunku do PKB potencjalnego, stopa bezrobocia wzrasta procentowo o 1 punkt. Lub odwrotnie: Wzrost bezrobocia o jeden procent ponad stopę bezrobocia naturalnego powoduje powstanie 2-procentowej luki PKB. Co to jest ta luka PKB??? Jest to odchylenie rzeczywiście osiągniętej wartości PKB od tej, jaką można było osiągnąć, gdyby wszystkie środki produkcji zostałyby użyte do produkcji (nie byłyby marnotrawione). Przed przytoczeniem prawa Okuna warto zdefiniować pojęcie PKB potencjalnego. PKB potencjalny to PKB jaki powstałby, gdyby w gospodarce wszystkie środki produkcji byłyby używane w stopniu maksymalnym (tzn. wszyscy chcący pracować pracują, maszyny pracują 24 h). Produkt Krajowy Brutto (PKB) - pojęcie ekonomiczne, oznaczające jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkach narodowych. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku). Dochód narodowy to suma dochodów wszystkich podmiotów, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał), równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług. Wartość wytworzonych usług i dóbr finalnych oblicza się odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym od strony produkcyjnej: PKB = produkcja globalna kraju - zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej. Wartość dodana - przyrost wartości dóbr w wyniku określonego procesu produkcji. W działalności gospodarczej jest to różnica między całkowitym przychodem ze sprzedaży a całkowitymi kosztami zasobów zewnętrznych zużytych do produkcji (surowców, energii i usług zewnętrznych związanych z daną produkcją). Obliczanie PKB na podstawie powyższej formuły jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie podaje ani bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w praktyce stosuje się inne formuły. Najpopularniejsza z nich ma podstawę w spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem od strony popytowej: PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów. W praktyce rzadko zdarza się, aby przedsiębiorstwa i instytucje publiczne znacznie powiększały zapasy albo pozbywały się ich, więc zmiana stanu zapasów w gospodarce jest wielkością niedużą i na ogół pomija się ją w obliczeniach PKB. Trzecia formuła wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich źródeł. Zatem od strony dochodowej: PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja. PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z wybranego roku bazowego. PKB jest miarą wielkości gospodarki. Wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu gospodarczego. Czy istnieje kanon najważniejszych problemów makroekonomicznych? Można wskazać trzy o ogromnej wadze, będące przedmiotem nieustającego i niesłabnącego zainteresowania ekonomistów: Bezrobocie Dlaczego bywają okresy wysokiego i długotrwałego bezrobocia? Jest to pytanie dla praktyków polityki gospodarczej – bowiem ze względu na ogromną społeczną uciążliwość tego problemu, dopóki bezrobocie utrzymuje się w zakresie dwucyfrowych wielkości, zawsze stanowi temat numer 1 rozważań gospodarczo-społecznych. Tak było w czasach Wielkiego Kryzysu lat ’30 XX w. w USA a potem w Europie, tak też jest od kilku lat w Polsce, czego powodem jest pozostawanie bez pracy co piątego Polaka aktywnego zawodowo. Inflacja Co ją powoduje i jak należy jej zaradzać, nie powodując perturbacji gospodarczych? W historii gospodarczej każdego kraju zdarzają się okresy wysokiego tempa wzrostu cen dóbr i usług. Inflacja powoduje, że przy niezmiennych nominalnych wielkościach ekonomicznych (płace, produkcja, dochód, stopy procentowe), wielkości realne spadają – tak dzieje się m.in. z usztywnionymi (nieindeksowanymi) zarobkami w sytuacji nagłego wzrostu cen, co prowadzi bezpośrednio do spadku siły nabywczej i ubożenia społeczeństwa. W Polsce zjawisko hiperinflacji wystąpiło ostatnio na początku lat ’90. Wskutek uwolnienia cen regulowanych i wprowadzenia wolnorynkowych zasad ustalania się cen poprzez grę popytu i podaży (pierwszy etap tzw. planu Balcerowicza), w warunkach strukturalnego niedoboru podaży w zasadzie wszelkich dóbr, doszło do wzrostu cen przekraczającego początkowo 600% w skali roku. Koszty inflacji nie są aż tak wysokie jak koszty bezrobocia. Bezrobocie oznacza nie wykorzystanie potencjału pracy gospodarki narodowej, a w konsekwencji utratę potencjalnej produkcji, dochodu i pomniejszenie dobrobytu, Inflacja nie musi wiązać się z tak oczywistym pomniejszeniem dobrobytu, ani produkcji. Inflacja powstaje często jako efekt nadmiernego, w stosunku do wielkości podaży, zagregowanego popytu w gospodarce, co prowadzi do pełnego wykorzystania czynników produkcji (spadek bezrobocia) i następnie „przegrzania gospodarki”, objawiającego się właśnie presją inflacyjną. Z tego powodu występuje w makroekonomii zjawisko relacji wymienności bezrobocia na inflację – „inflation – unemployment tradeoff” Co mamy na myśli mówiąc o inflacji? INFLACJA to wzrost przeciętnego poziomu cen dóbr, usług (i czynników produkcji) w jakimś okresie czasu. Jeżeli ten wzrost wyrazimy w postaci procentowej i będzie się odnosił do rocznego przedziału czasu, to uzyskamy ROCZNĄ STOPĘ INFLACJI. CZYSTĄ INFLACJĄ nazywamy szczególny przypadek, kiedy ceny wszystkich dóbr z koszyka inflacyjnego wzrastają w tym samym tempie. HIPERINFLACJĄ nazywamy zjawisko polegające na utrzymywaniu się bardzo wysokiej stopy inflacji (nawet pow. 100% rocznie). Mierzenie inflacji W praktyce gospodarczej posługujemy się pewnymi uproszczonymi, choć reprezentatywnymi miarami. CPI (consumer price index) – wskaźnik zmiany cen dóbr konsumpcyjnych (skrótowo: indeks cen konsumenta), ustalany na podstawie koszyka wybranych dóbr i usług reprezentatywnych dla zakupów indywidualnych konsumentów. Analogicznie konstruuje się koszyk dóbr przemysłowo-inwestycyjnych (czyli dóbr pośrednich i finalnych konsumowanych przez odbiorców instytucjonalnych), w oparciu o który mierzy się PPI (producer price index) – wskaźnik zmiany cen dóbr przemysłowoinwestycyjnych (skrótowo: indeks cen producenta). Wzrost gospodarczy – co go determinuje? Każdą gospodarkę narodową można syntetycznie opisać posługując się miarą realnego produktu narodowego (lub krajowego) brutto. Produkt krajowy brutto świadczy o ilości dóbr i usług, na zakup których gospodarka może sobie pozwolić jako całość, i jest jednocześnie wskaźnikiem zdolności wytwórczych danej gospodarki – a więc określa wielkość produkcji wytworzonej, a przez to poziom rozwoju gospodarki. Co mamy na myśli mówiąc o wzroście gospodarczym danego kraju? WZROST GOSPODARCZY to przyrost realnego produktu krajowego brutto (PKB). PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) to wartość wszystkich dóbr i usług finalnych wyprodukowanych w danej gospodarce w przyjętym przedziale czasu (standardowo: rok). Jest miarą wielkości produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. REALNY PKB oznacza, że jego pomiaru dokonuje się z potrąceniem zmian cen, jaka zaszła w badanym okresie czasu. PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB jest równy PKB skorygowanemu o dochody netto z tytułu własności za granicą. PNB i PKB odwołują się do DÓBR FINALNYCH, przez które rozumiemy dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika – bez względu na to, czy mają charakter dóbr konsumpcyjnych (gospodarstwa domowe – np. żywność), czy inwestycyjnych (przedsiębiorstwa – np. maszyny). Nie są dobrami finalnymi DOBRA POŚREDNIE – stanowiące nakład w procesie produkcji i zużywane w jej trakcie. Realny PKB mierzy całkowitą produkcję danego okresu, wyrażoną w cenach jakiegoś roku bazowego – co pozwala zaobserwować wzrost PKB spowodowany rzeczywistym (realnym, fizycznym) zwiększeniem produkcji, a nie tylko wzrostem jej wartości z powodu przyrostu cen. Co powoduje wzrost gospodarczy? •zmiana dostępnych zasobów czynników wytwórczych będących w dyspozycji gospodarki – wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym, która podejmuje pracę; przyrost kapitału fizycznego: nieruchomości budynkowych, maszyn i urządzeń, 2) wzrost produktywności czynników wytwórczych (czyli bardziej efektywne ich wykorzystanie) – rozwój techniczno-technologiczny; proces „learning-by-doing” (wzrost wydajności wskutek nabywania doświadczenia); wiedza jako czwarty czynnik produkcji (obok pracy, kapitału i ziemi) - wzrost wykształcenia, umiejętności i doświadczenia czynnika pracy jako wyraz wzrostu jego produktywności Cykl koniunkturalny i luka produktowa Trzy najważniejsze przedmioty zainteresowania makroekonomii: inflacja, bezrobocie i wzrost gospodarczy, są ze sobą powiązane za pośrednictwem cyklu gospodarczego (cyklu koniunkturalnego). CYKL KONIUNTURALNY to wykazujący się pewną regularnością wzorzec następujących po sobie ekspansji i recesji w aktywności gospodarczej wokół ścieżki długookresowego trendu wzrostu. Cykl koniunkturalny polega na wahaniach (krótkookresowych odchyleniach) produkcji i zatrudnienia wokół linii długookresowych trendów. TREND (TENDENCJA ROZWOJOWA) PKB to ścieżka rozwoju PKB w czasie, jaka miałaby miejsce przy założeniu, że wszystkie czynniki produkcji są w pełni wykorzystane. Trend jest wygładzoną linią obrazującą rozwój produkcji w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych odstępstw od pełnego zatrudnienia czynników. Faktyczna wielkość produkcji niemal zawsze odbiega od hipotetycznego trendu. W okresach ekspansji (boomu) produkcja i zatrudnienie przekraczają wielkość produkcji opisaną trendem, podczas gdy w czasie depresji (kryzysu) są od trendu niższe. Okresy przejściowe to ożywienie – pomiędzy recesją a ekspansją oraz recesja – oznaczająca koniec okresu boomu i nadchodzącą depresję. Trend produkcji jest stale rosnący, ponieważ zwiększa się potencjał wytwórczy gospodarek. Od trendu tego występują ciągłe odchylenia krótkookresowe, spowodowane niepełnym wykorzystaniem potencjału produkcyjnego gospodarki. Bezrobocie i przestoje mocy wytwórczych zakładów produkcyjnych, a nawet wolne miejsca w salach wykładowych uczelni oznaczają, że produkcja krajowa nie osiąga poziomu charakterystycznego dla maksymalnego wykorzystania czynników wytwórczych. Z drugiej strony, produkcja może w okresach ekspansji przekraczać poziom trendu długookresowego, jeżeli ludzie pracują w godzinach nadliczbowych a produkcja wytwarzana jest w systemie zmianowym. Z różnicy pomiędzy rzeczywistą, krótkookresową wielkością produkcji, a jej poziomem potencjalnym – trendem, można wyznaczyć lukę produktową (lukę PKB). LUKA PRODUKTOWA ≡ produkt potencjalny – produkt aktualny Luka PKB może przyjmować wielkości dodatnie – w okresach recesji i depresji oraz wielkości ujemnie – w czasie ożywienia i ekspansji. Bezwzględna wielkość luki lub jej % stosunek do wielkości potencjalnego PKB są miarą odchylenia aktualnego stanu gospodarki od potencjalnego stanu, opisanego długookresową zasadą pełnego wykorzystania czynników produkcji. Wzrost i bezrobocie – prawo Okuna W gospodarkach narodowych zaobserwowano istnienie dosyć ścisłej, a w każdym razie systematycznie występującej zależności wiążącej tempo wzrostu gospodarczego ze stopą bezrobocia. Zależność ta nosi miano prawa Okuna – od nazwiska jej odkrywcy Arthura Okuna. PRAWO OKUNA wyraża zależność wskazującą na to, że wzrost tempa wzrostu gospodarczego (przyspieszenie wzrostu) pociąga za sobą spadek stopy bezrobocia. MIARĄ BEZROBOCIA jest liczba osób zarejestrowanych jako poszukujące pracy i jednocześnie nie mających zatrudnienia. STOPA BEZROBOCIA jest to odsetek siły roboczej pozostającej bez pracy. Dornbush i Fisher podają klasyczną wersję prawa Okuna, zgodnie z którą stopa bezrobocia spada, gdy tempo wzrostu gospodarczego przekroczy trend 2,5% wzrostu PKB. Każdy dalszy wzrost PKB o 1 punkt procentowy powyżej tych 2,5% wiąże się ze spadkiem stopy bezrobocia o 0,5 punktu procentowego: Inflacja i bezrobocie – „wybór mniejszego zła” – krzywa Phillipa Empiryczna zależność pomiędzy bezrobociem a inflacją (wzrostem cen wyprowadzonym ze wzrostu płac) została zobrazowana przez krzywą Phillipsa. KRZYWA PHILLIPSA to graficzne odzwierciedlenie ujemnego związku funkcyjnego między stopami: bezrobocia i inflacji. Tak określona zależność pozwala wnioskować, że przed polityką gospodarczą stoi w krótkim okresie wybór „mniejszego zła”, gdyż nie da się jednocześnie osiągnąć bardzo niskiego poziomu inflacji i bezrobocia. Obniżenie stopy bezrobocia poniżej jej poziomu naturalnego (charakterystycznego dla potencjalnej wielkości produktu w długim okresie) wiąże się z powstaniem presji inflacyjnej. Z drugiej strony polityka gospodarcza nastawiona antyinflacyjnie musi powodować w krótkim okresie wzrost bezrobocia. W długim okresie „zamienność inflacji na bezrobocie” („inflation-unemployment tradeoff”) nie występuje. Wynika to z faktu, iż nie da się w długim okresie utrzymać wielkości zatrudnienia większej, niż odpowiadająca naturalnej stopie bezrobocia, a więc nie można obniżyć na dłuższą metę bezrobocia do tak niskiego poziomu, aby produkt był trwale wyższy od potencjalnego (powyżej linii trendu). Zwiększenie zatrudnienia (z punktu A) jest w krótkim okresie możliwe dzięki wzrostowi płac nominalnych, jednak rodzi to w średnim okresie presję inflacyjną (punkt B), co powoduje że realne płace nie rosną. Antycypacja (przewidywanie) wzrostu inflacji i braku zwiększenia płac realnych powoduje, że pracownicy zmniejszają swą podaż pracy, a przez to utrzymanie podwyższonego poziomu zatrudnienia nie jest możliwe w długim okresie – bezrobocie powraca do naturalnego poziomu przy wyższej inflacji (punkt C), czyli krótkookresowa krzywa Phillipsa przesuwa się w górę. Długookresowa krzywa ma zatem postać pionową. Pojęcie i rodzaje bezrobocia Bezrobocie jest zjawiskiem, którego na gruncie ekonomii nie da się zdefiniować w sposób jednoznaczny. Jeśli chcemy badać zjawisko bezrobocia, musimy możliwie dokładnie określić zakres pojęcia, musimy wiedzieć co analizujemy. Jest to podstawowe zadanie, przed jakim staje prawnik, psycholog, socjolog, demograf czy statystyk, zanim przystąpi do analizy bezrobocia. Nie ma jednej definicji bezrobocia, która byłaby akceptowana przez reprezentantów wszystkich zainteresowanych dziedzin nauki. Według ekonomisty bezrobocie oznacza niepełne wykorzystanie jednego z czynników wytwórczych (niezrealizowaną podaż siły roboczej), jest to również stan nierównowagi między podażową (zasoby pracy) a popytową (miejsca pracy) stroną zatrudnienia. Według socjologa bezrobocie jest to stan bezczynności zawodowej jednostek zdolnych do pracy i zgłaszających gotowość jej podjęcia, z podkreśleniem, że chodzi przede wszystkim o jednostki, dla których podstawą egzystencji są dochody z pracy. W zależności od warunków, na jakie osoby zdolne do pracy i poszukujące pracy byłby gotowe ją podjąć możemy wyróżnić: bezrobocie dobrowolne bezrobocie przymusowe. Rodzaje bezrobocia Bezrobocie Dobrowolne Przymusowe Frykcyjne Strukturalne Klasyczne Koniunkturalne Bezrobocie dobrowolne występuje wówczas, gdy poszukujący pracy podjęliby ją jedynie przy wyższym poziomie płac realnych aniżeli aktualnie oferowany, natomiast przy danym poziomie płac nie wyrażają zgody na zatrudnienie. Bezrobociem przymusowym określa się sytuację, w której poszukujący pracy nie mogą jej uzyskać, pomimo iż przy danym poziomie płac realnych chcieliby ją podjąć. Bezrobocie można sklasyfikować zarówno ze względu na przyczyny, jak i na formy, w których zjawisko to występuje. Ze względu na przyczyny wyróżnia się następujące rodzaje bezrobocia: bezrobocie strukturalne - powstaje na wskutek rozbieżności ludzkich kwalifikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmniejszającego się popytu na pracę i podaży pracy. W gospodarce spadek popytu na daną pracę może być wywołany: - utratą przez określone gałęzie przemysłu rynków eksportowych - powstaniem lepszego substytutu - zastępowaniem ludzi robotami i komputerami (tzw. bezrobocie technologiczne) -upadkiem nieefektywnych branż. W Polsce bezrobocie strukturalne pojawiło się wraz z restrukturyzacją podstawowych branż przemysłu takich jak górnictwo i hutnictwo, a także na skutek likwidacji PGR-ów. bezrobocie technologiczne - wynika z wprowadzenia substytucyjnego postępu technicznego i technologicznego, który powoduje ogólny spadek zapotrzebowania na pracę żywą, zastępując pracę człowieka przez zastosowanie maszyn i automatów. bezrobocie to może mieć charakter bardziej trwały lub tylko przejściowy, bezrobocie koniunkturalne - związane jest z cyklem gospodarczym. fazom ożywienia i rozkwitu koniunktury towarzyszy mniejsze bezrobocie, fazom recesji i depresji – większe bezrobocie. bezrobocie koniunkturalne wynika z niedostatecznego popytu na dobra i usługi. Gdy popyt globalny zmniejsza się spada produkcja, gdyż przedsiębiorcy nie są w stanie sprzedać towarów. W ślad za ograniczeniem produkcji rozpoczynają się masowe zwolnienia pracowników, szczególnie gorzej wykwalifikowanych. Ten typ bezrobocia jest charakterystyczny dla gospodarki w okresie recesji, może też być związany ze zmianą jej struktury lub stanowić cenę tłumienia inflacji. Jeśli czas owego niedostosowania przedłuża się za sprawą przebudowy przemysłu, usług, rolnictwa i budownictwa – stopniowo pojawia się bezrobocie restrukturyzacyjne, które może przechodzić w strukturalne. Bezrobocie koniunkturalne •W okresie recesji - spada popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa, co wywołuje spadek produkcji. Spadek produkcji wywołuje zaś spadek zapotrzebowania na pracę, co prowadzi do pojawienia się bezrobocia cyklicznego. 2. W okresie koniunktury - popyt na towary i usługi oferowane przez przedsiębiorstwa wzrasta, co wywołuje wzrost produkcji. Wzrost produkcji powoduje wzrost zapotrzebowania na pracę, co prowadzi do stopniowego zaniknięcia bezrobocia cyklicznego. Bezrobocie koniunkturalne zostało po raz pierwszy zdefiniowane przez angielskiego ekonomistę J.M. Keynesa. Keynes podnosił kwestię roli państwa w łagodzeniu i wydłużaniu cykli koniunkturalnych. Polityka, która miała doprowadzić do skutecznego przeciwdziałania bezrobociu opierała się w znacznej mierze na tworzeniu popytu inwestycyjnego ze strony państwa. Najbardziej znanym przykładem takiej polityki były zakrojone na szeroką skalę roboty publiczne. bezrobocie frykcyjne czyli płynne - związane jest z przepływami pracowników między zakładami pracy. Nazywane jest również bezrobociem naturalnym, gdyż wiąże się z krótkookresowym poszukiwaniem nowego miejsca pracy i nie narusza stanu równowagi na rynku. bezrobocie frykcyjne obejmuje osoby, które np.: Ze względów zdrowotnych nie mogą znaleźć odpowiedniego zajęcia, Są w trakcie zmiany zawodu, miejsca pracy, Są w trakcie zmiany miejsca zamieszkania. Jest to pewne minimum bezrobocia, którego nie można zredukować. Jest to zjawisko normalne w gospodarce, w której struktura siły roboczej oraz liczba oferowanych miejsc pracy zmieniają się nieustannie. Bezrobocie frykcyjne stanowi minimalne, możliwe bezrobocie w gospodarce wolnorynkowej (3-5% ogółu ludności aktywnej zawodowo). Powody powstania bezrobocia frykcyjnego: Niedoskonała informacja - informacja o potencjalnych pracodawcach i/lub pracownikach jest kosztowna oraz często trudna do uzyskania. Poszukiwanie pracy - przeprowadzane zarówno przez pracodawców jak i pracowników; obydwie strony poszukują dla siebie najlepszej dostępnej oferty i będą kontynuować te poszukiwania aż koszty poszukiwań i korzyści płynące z poszukiwania nie wyrównają się. Bezrobocie frykcyjne może pełnić pozytywną rolę jako czynnik elastyczności rynku pracy, hamowania nadmiernego wzrostu płac i umacniania dyscypliny pracy. Bezrobocie klasyczne Oznacza rodzaj bezrobocia pojawiający się wtedy, gdy płaca jest rozmyślnie utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na pracę przecinają się. Przyczyny spadku zatrudnienia to: dążenie związków zawodowych do utrzymania poziomu płac realnych i brak zgody na ich obniżenie wyznaczenie przez rząd stawek płacy minimalnej. Zwolennicy teorii klasycznej dowodzą, że takie działania powodują zwolnienia, gdyż popyt na siłę roboczą spada, kiedy ceny pracy są zbyt wysokie. Gdyby pracownicy zgodzili się na niższe wynagrodzenia, pracodawcy nie musieliby ich zwalniać. Uważają oni, że bezrobocie to ma głównie charakter dobrowolny, i w gospodarce wolnorynkowej jest zjawiskiem naturalnym. Biorąc pod uwagę formy występowania bezrobocia możemy wyróżnić: bezrobocie krótko-, średnio-, długookresowe przyjmuje się, że: okres pozostawania bez pracy nie przekraczający 3 miesięcy oznacza bezrobocie krótkookresowe, poszukiwanie pracy w okresie 3-12 miesięcy odpowiada bezrobociu średniookresowemu, a gdy bezrobocie przekracza 12 miesięcy mamy do czynienia z bezrobociem długookresowym. bezrobocie chroniczne – obejmuje określone grupy ludności, np. kobiety po przekroczeniu pewnej granicy wieku, młodzież, bezrobocie lokalne, regionalne i globalne – w zależności od obszaru, na którym w danym okresie występuje, bezrobocie całkowite, inaczej pełne – obejmuje cały czas pracy (dzień, tydzień, miesiąc) oraz bezrobocie częściowe, które obejmuje tylko jego część, bezrobocie jawne – objęte oficjalną statystyką i ukryte inaczej utajone, które znajduje się poza statystyką. Bezrobocie możemy również podzielić biorąc pod uwagę dwie zmienne: przyczynę i czas. Klasyfikacja ta wyróżnia cztery rodzaje bezrobocia: bezrobocie koniunkturalne (transformacyjne) bezrobocie chroniczne (masowe) bezrobocie strukturalne bezrobocie fluktuacyjne (restrukturyzacyjne) – wynika z zawodności sposobów przystosowania się podaży i popytu pracy, może dotykać w znacznym stopniu osoby posiadające jeden, określony typ wykształcenia (np. absolwentów zasadniczych szkół zawodowych) lub też osoby posiadające określony zawód (pielęgniarka, instruktor praktycznej nauki zawodu, nauczyciel języka rosyjskiego itp.). Osoby te pozostają bez pracy dopóty, dopóki nie uzyskają nowych kwalifikacji zawodowych Metody walki z bezrobociem Oddziaływanie państwa na rynek pracy w celu walki z bezrobociem przybiera różne formy. Najczęściej może mieć postać pasywną – polegającą na udzieleniu pomocy socjalnej – zasiłków dla osób bezrobotnych. Aktywne metody zwalczania bezrobocia obejmują m.in. następujące działania w dziedzinie polityki mikroekonomicznej: Prowadzenie pośrednictwa pracy przez biura pracy, które przedstawiają oferty osobom poszukującym pracy oraz pracodawcom zgłaszającym zapotrzebowanie na pracowników Organizowanie i finansowanie szkoleń zawodowych i kursów, które umożliwiają zdobycie wyższych kwalifikacji osobom nie mogącym znaleźć pracy w swoim zakładzie. Inicjowanie prac interwencyjnych, obejmujących wszystkie rodzaje działalności, nie tylko roboty publiczne i komunalne i zapewniających tymczasowe zatrudnienie bezrobotnym. Finansowanie robot publicznych, w tym organizowanych przez gminy (np. prac porządkowych, budowy dróg itp.) Udzielanie kredytów z Funduszu Pracy bezrobotnym, którzy chcą rozpocząć samodzielną działalność gospodarczą np. założyć małą firmę Udostępnienie kredytów przedsiębiorstwom tworzącym nowe miejsca pracy i zobowiązującym się zatrudnić osoby bezrobotne Inicjowanie tworzenia nowych miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych Stosowanie ulg inwestycyjnych. Koszty bezrobocia Ocena prywatnych i społecznych kosztów bezrobocia zależy od tego, czy jest to bezrobocie dobrowolne czy przymusowe. W przypadku bezrobocia dobrowolnego koszty prywatne można pominąć, ale nie można pominąć kosztów społecznych np.: Obniżenie efektywności gospodarowania, ze względu na wypłacanie zasiłków dla bezrobotnych /wzrost obciążeń budżetu państwa/ Niewykorzystanie czynników wytwórczych Część dóbr i usług nie będzie nigdy wytworzona /utracona produkcja/ Nasilenie się przestępczości i zachowań patologicznych. Bezrobocie przymusowe wiąże się zawsze z wysokimi kosztami społecznymi i prywatnymi. Prywatne koszty bezrobocia to: Obniżenie standardu życia rodzin bezrobotnych Nasilenie niezadowolenia społeczeństwa, które przejawiać się może w postaci strajków Spadek zaufania do polityki rządu Utrata kwalifikacji /ludzie bezrobotni przez długi czas mogą mieć kłopoty z odtworzeniem umiejętności zawodowych/. Z problemami bezrobocia borykają się rządy wielu krajów. Niektórym krajom udało się uniknąć tego problemu: np. Japonii – dzięki unikalnej strukturze społecznej, czy Szwecji – gdzie przedsiębiorcy muszą płacić zwalnianym pracownikom wysokie odprawy. Sposoby pomiaru bezrobocia Bezrobocie jest zasobem, którego wielkość mierzy się w określonym punkcie czasu. Możliwe są tu następujące zmiany: •Zmiana pracy bez powiększenia grona zasobu pracy. (Ten typ przepływu jest szczególnie popularny wśród sportowców). •Utrata pracy i przejście do grupy bezrobotnych. Niektórzy pracownicy zastają zwolnieni z pracy, bo stają się zbędni, inni przejściowo tracą pracę. Oczekują jednak, że wkrótce zostaną zatrudnieni przez tę samą firmę; jeszcze inni sami odchodzą z pracy. •Podjęcie pracy przez osobę bezrobotną. •Przejście ze stanu bezrobocia do grona osób nie wracających do zasobu pracy. Takie osoby czasami określa się mianem pracowników zniechęconych , to ci którzy utracili nadzieję znalezienia pracy i rezygnują nawet z próby jej znalezienia. •Przystępowanie lub powrót do zasobu pracy osób uprzednio bezrobotnych. •Otrzymanie pracy od razu przez osoby powracające do zasobu pracy i nowo wchodzące na rynek pracy. 7. Utrata pracy, której towarzyszy opuszczenie zasobu pracy (strumień ten obejmuje trwałe emerytury, a także przypadki opuszczenia zasobu pracy w celu wychowania dzieci lub ponownego podjęcia nauki. Aby wyrazić rozmiary, strukturę oraz dynamikę bezrobocia stosuje się szereg mierników, do których należą: - ogólna liczba bezrobotnych (Lb) według stanu w określonym dniu lub stanu przeciętnego w dłuższym okresie, obliczonego jako przeciętna stanów na koniec poszczególnych miesięcy; - współczynnik bezrobocia (WB), zwany stopą bezrobocia, wyrażający stosunek liczby bezrobotnych (Lb) do ogólnej liczby czynnych zawodowo, czyli pracujących (Lp): Stopa bezrobocia rejestrowanego, obliczana jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo (bez osób odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników resortów: MON i MSW). - napływ bezrobocia, wyrażony przez liczbę bezrobotnych nowo zarejestrowanych w badanym okresie w urzędach pracy (Lbn); - współczynnik napływu bezrobocia (Wbn), stanowiący stosunek liczby bezrobotnych nowo zarejestrowanych w badanym okresie w urzędach pracy (Lbn) do liczby bezrobotnych wg stanu w ostatnim dniu poprzedniego okresu (Lb): -odpływ bezrobocia, wyrażony przez liczbę bezrobotnych w badanym okresie z rejestracji w urzędach pracy (Lbw); ze względu na to, że wielkość ta może się zmieniać nie tylko na skutek uzyskania pracy przez bezrobotnych, lecz również w wyniku wprowadzanych zmian ustawowej definicji osoby bezrobotnej oblicza się również w drugim wariancie jako tzw. odpływ netto, obejmujący tylko bezrobotnych, którzy zostali wyłączeni z rejestracji na skutek podjęcia pracy (Lbwp); -współczynniki odpływu bezrobocia (Wbw), stanowi stosunek ogólnej liczby bezrobotnych, wyłączonych z rejestracji w urzędach pracy (Lbw), do liczby bezrobotnych zarejestrowanych w ostatnim dniu poprzedniego okresu (Lb): - współczynnik płynności rynku pracy (Wpł), wyraża stosunek liczby bezrobotnych, którzy w badanym okresie podjęli pracę do liczy bezrobotnych nowo zarejestrowanych w tym okresie (Lbn): wzrost tego współczynnika świadczy o poprawie sytuacji na rynku pracy w badanym okresie. - liczba ofert pracy (liczba wolnych miejsc pracy lub pracowników, na których pracodawcy zgłaszają w badanym okresie zapotrzebowanie – (O) ; - współczynnik pokrycia ofert pracy przez bezrobotnych (Wbo), wyraża stosunek liczby bezrobotnych poszukujących pracy (Lb) do liczby wolnych miejsc pracy zgłoszonych przez pracodawców (O) według stanu w wybranym dniu okresu: -wskaźnik struktury bezrobocia (Wbk) w określonym dniu badanego okresu, według wybranych cech demograficznych (płci i wieku), kwalifikacyjno-zawodowych (poziomu wykształcenia, zawodu) i społecznych (np. miejsca zamieszkania, stanu rodzinnego); wskaźniki te wyrażają udział bezrobotnych posiadających określoną cechę (Lbk) w ogólnej liczbie bezrobotnych (Lb): - rozmiary działań zmierzających do ograniczenia bezrobocia, jak ilość wydanych w badanym okresie skierowań na przyuczenie i przekwalifikowanie zawodowe bezrobotnych, zatrudnieni przy pracach interwencyjnych lub robotach publicznych czy liczba bezrobotnych, którym udzielono preferencyjnych kredytów na uruchomienie własnej działalności gospodarczej; - wskaźnik struktury wydatków z funduszu pracy (Wfk), wyraża udział w całości funduszu pracy poszczególnych rodzajów wypłat dokonanych w danym okresie, przeznaczonych na: aktywne przeciwdziałanie bezrobociu, jak np. organizacja przyuczeń i przekwalifikowań bezrobotnych, prace interwencyjne, roboty publiczne, kredytowanie samodzielnej działalności gospodarczej. łagodzenie skutków bezrobocia, jak np. zasiłki dla bezrobotnych, składki na ubezpieczenie społeczne. Wskaźniki i niektóre współczynniki bezrobocia mogą być wyrażone w liczbach dziesiętnych, bądź też w procentach
