subiektywna ocena zdrowia młodzieży gimnazjalnej

Stępień Beata
Dąbrowa Górnicza
23
Subiektywna ocena zdrowia
SUBIEKTYWNA OCENA ZDROWIA MŁODZIEŻY GIMNAZJALNEJ
WSTĘP
Światowa Organizacja Zdrowia, definiując zdrowie określa je jako subiektywny „stan dobrego
fizycznego, psychicznego i społecznego samopoczucia, a nie tylko brak choroby lub kalectwa i
niepełnosprawności”.
We współczesnych badaniach nad stanem zdrowia zwraca się uwagę na wykorzystywanie jego
mierników subiektywnych, czyli samoocenę. Dokonują jej sami ludzie, ale nie jak w przypadku
zdrowia obiektywnego, profesjonaliści. Podejmowane są próby kontynuowania różnych narzędzi
dla oceny zdrowia subiektywnego.
Badanie zdrowia subiektywnego młodzieży, w tym często występujących dolegliwości, może być
przydatne z następujących powodów:
 umożliwiają wczesną identyfikację specyficznych grup ryzyka. Wyniki dotychczasowych
badań wskazują, że samoocena zdrowia jest względnie „stabilna”. Np. młodzieńczą
depresje i wiele objawów psychosomatycznych charakteryzuje ciągłość utrzymywania się
w młodości i wieku dorosłym. Identyfikacja takich objawów umożliwia wczesne działania
prewencyjne;
 ułatwia poznanie i zrozumienie czynników, które predysponują do rozwoju problemów
zdrowotnych oraz zachowań ryzykownych dla zdrowia u młodzieży. Np. negatywna
samoocena zdrowia jest związana z depresją, urazowością, paleniem tytoniu i innymi
zachowaniami ryzykownymi dla zdrowia;
 umożliwia budowanie strategii zapobiegania różnorodnym problemom zdrowotnym,
społecznym i szkolnym, ukierunkowanych na kształtowanie umiejętności radzenia sobie,
które młodzi ludzie „wnoszą” w swoje dorosłe życie. Wykazano, że młodzież
odczuwająca takie dolegliwości jak bóle głowy, zaburzenia snu częściej ma trudności w
nauce.
Okres dojrzewania traktowany był do niedawna jako „najzdrowszy” w życiu człowieka. Podstawą
do takiego wnioskowania były niskie współczynniki umieralności, zmniejszanie się zapadalności
na niektóre choroby. Z punktu widzenia zdrowia publicznego zainteresowanie tą grupą populacji
ma szczególne znaczenie.
Po pierwsze kształtują się zachowania zdrowotne, które mogą być przyczyną problemów
zdrowotnych i społecznych młodych ludzi, a także czynników ryzyka wielu chorób,
niepełnosprawności i przedwczesnej śmierci. Dotyczy to szczególnie :

palenia tytoniu - większość dorosłych palaczy zaczyna palenie między 13 – 15 rokiem
życia;

picia alkoholu, które jest często przyczyną urazów, a także ryzykownych zachowań np.
seksualnych;

używania innych substancji psychoaktywnych – uzależnienie od niektórych z nich staje
się przyczyną dramatów życiowych młodych ludzi i ich rodzin;

przedwczesnej inicjacji i ryzykownych zachowań seksualnych , których skutkiem
mogą być choroby przenoszone drogą płciową, w tym zakażenia HIV, ciąża nieletniej,
zaburzenia zdrowia seksualnego w wieku dojrzałym;

stosowanie diet odchudzających powodujących niedobory pokarmowe
oraz
zwiększających ryzyko osteoporozy.
Po drugie w okresie tym występują zmiany w samopoczuciu i funkcjonowaniu młodego
człowieka i jego relacjach z innymi ludźmi. Dobre zdrowie i samopoczucie psychiczne jest
podstawowym elementem optymalnego funkcjonowania w młodości i dorosłych latach życia.
Doświadczenie życiowe młodych ludzi, sposób w jaki podejmują swoje zadania rozwojowe mają
istotny wpływ na tworzenie zasobów dla zdrowia, radzenia sobie i samopoczucia w wieku
dorosłym.
Chcąc poznać opinie młodzieży na temat własnego zdrowia w kwietniu 2004 r.
przeprowadziłam ankietę, która pozwoliła odpowiedzieć na pytania: jakie jest subiektywne
poczucie zdrowia młodzieży gimnazjalnej?, oraz czy występują różnice w ocenie własnego
zdrowia dziewcząt
i chłopców?.
TENDENCJE ZMIAN W POSTRZEGANIU ZDROWIA PRZEZ MŁODZIEŻ
W POLSCE W LATACH DZIEWIĘĆDZIESIĄTYCH
Śledząc zmiany w postrzeganiu własnego zdrowia przez młodzież w wieku 11-16 lat
na podstawie badań przeprowadzonych przez B. Woynarowską, M. Pułtorak, A.
Wojciechowską w 1990 r., stwierdzam iż : większość uczniów (87%) uważało się za
zdrowych (66%) lub bardzo zdrowych (21%). Chłopcy (91%) lepiej postrzegali swoje
zdrowie od dziewcząt (84%).
Prawie wszyscy badani (99%) byli zadowoleni lub bardzo zadowoleni ze swojego życia.
Najczęściej podawanymi przez uczniów dolegliwościami, było: zdenerwowanie (32%),
rozdrażnienie, zły humor (50%), trudności w zasypianiu (17%), bóle głowy (21%
Na podstawie kontynuacji badań
B. Woynarowskiej i
J. Mazur z 1998 roku ,
zauważyłam, że większość młodzieży (87%) uważała, że jest „zdrowa” (57%) lub „ bardzo
zdrowa” (30%). Za „nie całkiem zdrowych” uznało siebie (13%). Dziewczęta
gorzej
oceniały swój ogólny stan zdrowia. Rzadziej czuły się „ bardzo zdrowe” a częściej
„nie całkiem zdrowe”.
Do najczęstszych dolegliwości zgłaszanych przez młodzież należały: bóle głowy (17%), bóle
brzucha, bóle pleców i zawroty głowy. Wśród stanów emocjonalnych, które najczęściej
występowały u badanych należało: zdenerwowanie (37%), rozdrażnienie i zły humor ( 25%).
16 % uczniów miało trudności w zasypianiu a 13% odczuwało przygnębienie.
Wszystkie wymienione dolegliwości i stany występowały częściej u dziewcząt niż u
chłopców.
82 % badanych miało zadawalające kontakty z innymi ludźmi, rówieśnikami i innymi znaczącymi
osobami. Częściej czuły się samotne dziewczęta (23%) niż chłopcy (13%).
Większość młodzieży była dobrze zintegrowana społecznie. Bliskich przyjaciół miało 79 %
badanych.
W porównaniu do badań z 1990 r. zaistniały następujące zmiany :
*
korzystne – zwiększenie odsetka młodzieży uważającej się za bardzo zdrową i
bardzo sprawną fizycznie, a
zmniejszenie odsetka mających zły humor i będących
rozdrażnionymi .
* niekorzystne – zwiększenie się odsetka odczuwających dolegliwości bólowe, niezadowolonych
ze swojego życia i mających poczucie samotności.
Dane te wskazują na pogarszanie się samopoczucia psychicznego młodych ludzi.
MATERIAŁ I METODY BADAŃ
Badaniami., objęłam uczniów trzecich klas gimnazjalnych ( 30 dziewcząt i 30 chłopców), w
wieku 15-16 lat z Gimnazjum Nr 4 w Dąbrowie Górniczej. To szkoła średniej wielkości (470
uczniów), a uczęszczająca do niej młodzież pochodzi z różnych środowisk społecznych dużej
aglomeracji miejskiej.
W badaniach zastosowałam trzy kwestionariusze: „ Czy jesteś zdrowy ?” i „ Czy jesteś chory?”,
oraz NHP. Kwestionariusz ankiety „Czy jesteś zdrowy?” dotyczy zagadnień określenia obecnego
stanu zdrowia, oraz postawy wobec zdrowia, zaś „Czy jesteś chory?” dotyczy zagadnień
związanych objawami chorobowymi. Sprawdza czy rozsądnie podchodzi się do własnego
zdrowia. NHP dotyczy problemów z którymi boryka się człowiek w życiu codziennym, są to :
energia, ból, reakcje emocjonalne, zaburzenia snu, wyobcowanie społeczne, oraz ograniczenia
ruchowe.
ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ
Na podstawie przeprowadzonej analizy wyników kwestionariuszy „Czy jesteś zdrowy ?”
stwierdzam, iż dla 43,3% badanej młodzieży zdrowie jest bardzo ważne.
Porównując różnice między płciami zauważyłam, iż znacznie więcej dziewcząt (53,3%) troszczy
się o zdrowie, od chłopców (33,3 %).
48,3% - prawie połowa ankietowanych jest zupełnie zdrowa.14 dziewcząt (46,6%) i 15
chłopców (50%) podobnie poświęca czas na zachowanie zdrowia i sprawności fizycznej, nie są
oni w tym jednak wytrwali.
17 % chłopców ( co stanowi 8 % badanej młodzieży ) nie przywiązuje wystarczającej wagi
do swojego zdrowia, a niewielkim kosztem mogliby znacznie poprawić swoją sytuację.
Na podstawie powyższych danych, stwierdzam, że 91,6 % uczniów oceniło dobrze swoje
zdrowie, co w porównaniu z badaniami z 1990 i 1998 roku ( 87%), jest korzystną różnicą.
Analiza kwestionariuszy „ Czy jesteś chory ?”skłania mnie do stwierdzenia, iż bardzo rozsądnie
do zagrożeń zdrowotnych podchodzi 23,3% badanej młodzieży , przeważają tu chłopcy
(33,3%) nad dziewczętami (13,3%).
Niestety większość (61,7%) ankietowanych musi jeszcze pracować nad zwalczaniem lęków
związanych z rzekomą chorobą.
3% uczniów nadmiernie zamartwia się o swoje zdrowie, osoby te zachowują się
hipochondrycznie. Dziewczęta (3%) tak samo jak chłopcy (3%), słysząc o objawach jakiejś
choroby natychmiast je u siebie odnajduje.
Kwestionariusze NHP rozpatruję na podstawie sześciu skal:
1. Energia
93,3 % badanych nie ma problemów z energią życiową, nie uskarża się na brak sił i
ciągłe zmęczenie.
2. Ból
Znacznie więcej chłopców (90%), niż dziewcząt (70 %) nie zgłasza żadnych dolegliwości
bólowych.
Zdrowie psychiczne młodych ludzi charakteryzują między innymi wskaźniki poniższych skal
kwestionariusza NHP :
3. Reakcje emocjonalne
Cechą charakterystyczną procesu dojrzewania jest burzliwy przebieg rozwoju emocjonalnego.
Młodzież cechuje : skłonność do zmiany nastroju, ambiwalencja uczuć, nasilenie lęków
społecznych.
U badanej młodzieży (83,4%) przeważają emocje dodatnie.
Emocje o znaku ujemnym czyli uczucia przykre: zdenerwowanie, rozdrażnienie, przygnębienie
występują u znacznego odsetka młodzieży, zarówno u dziewcząt (13,3%), jak i chłopców
(20,1%).
W badaniach B. Woynarowskiej i J. Mazur z 1998 r. stany emocjonalne o znaku ujemnym
częściej występowały u dziewcząt niż u chłopców ( w odwróconych proporcjach).
4. Zaburzenia snu
Zdecydowana większość dziewcząt (80%) i chłopców (73,3%) nie ma trudności w zasypianiu.
Zwiększył się odsetek młodzieży uskarżającej się na zaburzenia snu z 17 % w 1990 r. i 16%
w 1998 r. na 23,3 % u badanej młodzieży.
5. Wyobcowanie społeczne
Główne problemy zdrowotne w okresie dojrzewania wiążące się ze zdrowiem psychospołecznym
uwarunkowane są przyczynami : przemianami fizjologicznymi, zmianami relacji z członkami
rodziny i rówieśnikami, nowymi zdaniami edukacyjnymi.
91,6 % badanej młodzieży (96,6% dziewcząt i 86,6% chłopców ) jest dobrze zintegrowana
społecznie.
W porównaniu z badaniami z 1998 r., gdzie 82% młodzieży miała zadawalające kontakty z
innymi ludźmi i nie czuła się samotnie, można dostrzec generalnie korzystną zmianę w
samopoczuciu psychicznym badanej młodzieży.
6. Ograniczenia ruchowe
100 % respondentów nie ma poważnych ograniczeń ruchowych. Żadnych problemów ruchowych
nie ma 73,3% dziewcząt i 83,3% chłopców. Najkorzystniej więc wypadła badana młodzież w tej
skali.
WNIOSKI:
Przedstawione w pracy wyniki badań dotyczą młodzieży w wieku 15-16 lat będącej w okresie
dynamicznych przemian rozwojowych związanych z dojrzewaniem somatycznym,
intelektualnym, emocjonalnym, seksualnym i społecznym. Jest to okres możliwości i
zagrożeń, ukształtowane w tej fazie życia zachowania i umiejętności decydują o zdrowiu w
dalszych latach życia i o problemach życia publicznego. Dlatego niezbędna jest konieczność
wspierania we współczesnym świecie rozwoju nastolatków.
Przeprowadzone badania pozwalają na wyciągniecie następujących wniosków :
1. Badana dąbrowska młodzież dobrze ocenia swoje zdrowie.
Potwierdza się więc postawiona hipoteza, że subiektywna ocena zdrowie młodzieży
jest na zadawalającym poziomie.
2. Bardziej o swoje zdrowie troszczą się dziewczęta.
Samoocena zdrowia dziewcząt różni się więc od samooceny zdrowia chłopców.
3. Racjonalnie do zagrożeń zdrowotnych podchodzi 23,3% młodzieży, są to
osoby które nie maja lęków związanych z rzekomą chorobą.
4.
Zaobserwowano generalnie lepsze samopoczucie psychiczne
dąbrowskiej, w porównaniu z reprezentatywną grupą z 1998 roku.
( B. Woynarowska , J. Mazur 2000 ).
młodzieży
5. Zdecydowana większość badanych nie ma żadnych ograniczeń ruchowych.
Pragnąc podzielić się swoimi doświadczeniami publikuje materiał i metody badań, analizę
wyników oraz wnioski z przeprowadzonych wśród młodzieży gimnazjalnej w Dąbrowie
Górniczej badań.
Pomimo zadawalającej subiektywnej oceny zdrowia młodzieży, przeprowadzone badania
pomogą mi w opracowaniu bloków tematycznych z zakresu edukacji zdrowotnej. Będę
chciała wdrożyć je wspólnie z nauczycielami innych przedmiotów, aby wyposażać uczniów
w zasób wiedzy niezbędnej do podejmowania samodzielnych działań na rzecz własnego
zdrowia. Po to, by jak najwięcej uczniów i jak najdłużej mogło cieszyć dobrym
samopoczuciem fizycznym, psychicznym i społecznym, bo „zdrowe społeczeństwo to
bogactwo narodu”.
Literatura:
1. Karski B., Słońska Z., Wasilewski B.W.,1994, Promocja zdrowia. Sanmedia, Warszawa.
2. Kuński H., 1997, Promowanie zdrowia . Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź. .
3. Woynarowska B., Mazur J., 1999, Zdrowie młodzieży szkolnej w Polsce. Zachowania zdrowotne i samoocena zdrowia. Wydział
Pedagogiki UW, Warszawa.
4. Woynarowska B., Mazur J., 2000, Zachowania zdrowotne i zdrowie młodzieży szkolnej w Polsce i innych krajach. Tendencje zmian w
latach 1990-98. Wydział Pedagogiczny UW, Warszawa.
5. Woynarowska B., Pułtorak M., Wojciechowska A.,1991, Młodzież w wieku 11-16 lat w Polsce. Zachowania zdrowotne. Postrzeganie
własnego zdrowia. Instytut Matki i Dziecka. Zakład Medycyny Szkolnej, Warszawa.