Wewnatrzblednikowe nerwiaki nerwu przedsionkowo

KAZUISTYKA / CASE REPORTS
437
Wewnątrzbłędnikowe nerwiaki nerwu przedsionkowo-ślimakowego
Intralabyrinthine schwannoma of the vestibulocochlear nerve
Eliza Brożek-Mądry, Kazimierz Niemczyk, Krzysztof Morawski
SUMMARY
Aim: Presenting and discussing the patient with intravestibular schwannoma
of the vestibulocochlear nerve, the course of disease, audiologic and radiologic
examination and treatment possibilities.
Methods: Analysis of clinical presentation and treatment of the patient with
intravestibular schwannoma and review of available literature on intralabyrinthine schwannomas.
Results: A 34-year-old male was diagnosed with a tumor localized in the left
vestibule and semicircular canals without accompanying vertigo at any time of
the disease but with tinnitus and total deafness of the left ear. Preoperative
diagnosis was established on the basis of MRI with contrast. Localization of
the tumor laterally to the fundus of internal auditory canal was essential for
the diagnosis. Surgical treatment was chosen via translabyrinthine approach.
Postoperative course was uneventful.
Discussion: Intralabyrinthine schwannoma are rare pathology. Their occurrence implies that schwannomas can originate at any segment of vestibulocochlear nerve. Most commonly intralabyrinthine schwannomas are observed
at intracochlear or inrtavestibular localization. Present trials of these tumors
classification were presented. The symptoms emerging in the course of disease
are hearing loss, tinnitus, and vertigo, thus there were described patients with
intralabyrinthine schwannomas diagnosed and treated as Meniere disease.
Treatment depends on the intensity of symptoms and tumor expansion, while
approach is dependant on its localization.
Conclusion: Elaborate radiologic examination including MRI with contrast is
essential in case of atypical course of disease with hearing loss, tinnitus and
vertigo, or with early diagnosis of Meniere disease.
©by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów
– Chirurgów Głowy i Szyi
Otrzymano/Received:
5.03.09
Zaakceptowano do druku/Accepted:
16.09.09
Klinika Otolaryngologii Warszawskiego
Uniwersytetu Medycznego, KN
Wkład pracy autorów/Authors contribution:
według kolejności
Konflikt interesu/Conflicts of interest:
Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów.
Adres do korespondencji/
Address for correspondence:
imię i nazwisko: Kazimierz Niemczyk
adres pocztowy:
ul. Banacha 1a
02-097 Warszawa
tel. 022 599 25 21
fax 022 599 25 23
Hasła indeksowe: nerwiak, MRI, choroba Meniere’a, szumy uszne
Key words: Key words: neurilemmoma, MRI, Meniere disease, tinnitus
Wprowadzenie
Nerwiaki stanowią grupę guzów rozwijających się
z komórek Schwanna, stanowiących osłonkę nerwów
na odcinku obwodowym. Nerwiaki nerwu przedsionkowo-ślimakowego – ósmego nerwu czaszkowego
są łagodnymi guzami najczęściej zlokalizowanymi
w przewodzie słuchowym wewnętrznym, rozwijającymi się najczęściej w strefie Obersteinera-Redlicha
[1], czyli w strefie przejściowej pomiędzy tkanką
glejową a osłonką Schwanna. Zazwyczaj szerzą się
przyśrodkowo obejmując kąt mostowo-móżdżkowy.
Najczęściej nerwiaki nerwu VIII związane są z jego
częścią przedsionkową, czyli nerwem przedsionkowym górnym lub dolnym, sporadycznie zaś z nerwem
ślimakowym.
W rzadkich przypadkach nerwiaki nerwu przedsionkowego stwierdzane są bocznie od strefy Obersteinera-Redlicha, wewnątrz błędnika. Wśród nerwiaków
nerwu VIII, guzy w lokalizacji wewnątrzbłędnikowej
O tolar yngologia Polska tom 63, nr 5, wr zesień – pa ździernik 20 0 9
stwierdzane są w 2 do 10% przypadków [2, 3]. Pierwsze doniesienie opisujące nerwiaka w lokalizacji
wewnątrzbłędnikowej autorstwa Mayera pochodzi
z 1917 roku i dotyczy guza stwierdzonego podczas
autopsji [4]. Pierwszy przypadek choroby, początkowo prowadzonej jako choroba Meniere’a, gdzie guza
stwierdzono śródoperacyjnie w trakcie wykonywania
labiryntektomii, opisany został przez Wanamakera
w 1972 roku [5]. Dotychczas w literaturze opisano
około 80 przypadków nerwiaków wewnątrzbłędnikowych. Kamieniem milowym w diagnozowaniu choroby było wprowadzenie rezonansu magnetycznego.
W okresie kiedy nie był dostępny, chorym z nerwiakami wewnątrzbłędnikowymi przypisywano m.in.
chorobę Meniere’a, autoimmunologiczne choroby
ucha wewnętrznego, guzy przewodu słuchowego
wewnętrznego i kąta mostowo-móżdżkowego, czy
nagłą głuchotę.
Otolaryngol Pol 2009;
63 (5): 437-441
438
KAZU ISTYKA / CASE REPORTS
Ryc. 1. Obraz MRI w sekwencji T2-zależnej przedstawiający
hipointensywną masę guza zaznaczoną białą strzałką, kontrastującą z hiperintensywną strukturą ślimaka (czarna strzałka).
Ryc. 2. Hiperintensywny guz wypełniający struktury przedsionka i wchodzący do kanałów półkolistych oznaczony
strzałką (obraz T1-zależny z kontrastem).
Opis przypadku
34-letni mężczyzna został przyjęty do Kliniki Otolaryngologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
z powodu szumu usznego po stronie lewej, początkowo
o wysokich częstotliwościach (pisk), utrzymującego
się od 7-8 lat oraz głuchoty ucha lewego. Niedosłuch
u chorego miał charakter postępujący, przy czym
chory w początkowym okresie choroby nie zauważył
pogorszenia słuchu, które odnotowano w badaniach
audiologicznych w 30 rż. U chorego nie występowały
zawroty głowy ani zaburzenia równowagi.
W toku diagnostyki wykonano komplet badań audiologicznych (audiometrię tonalną, impedancyjną,
audiometrię mowy, ABR), ENG, badania radiologiczne: tomografię komputerową kości skroniowych oraz
rezonans magnetyczny kątów mostowo-móżdżkowych
z oceną ucha wewnętrznego.
Stwierdzono całkowitą głuchotę ucha lewego. W badaniu ENG zaobserwowano stałokierunkowy oczopląs
typu Nylen II w próbie położeniowej, w próbie kalorycznej obraz deficytu obwodowego po stronie lewej
z przewagą kierunkową w prawo.
W diagnostyce radiologicznej nie stwierdzono zmian
w tomografii komputerowej, natomiast w rezonansie magnetycznym, w obrazach T2-zależnych z kontrastem widoczny jest po stronie lewej obszar hipointensywny w obrębie
przedsionka i kanału półkolistego bocznego, kontrastujący
z hiperintensywną przestrzenią płynową ślimaka (ryc. 1).
Obrazy T1-zależne z kontrastem przedstawiają hiperintensywny obszar bocznie od ślimaka, obejmujący kanał
półkolisty boczny i prawdopodobnie górny (ryc. 2).
Chorego zakwalifikowano do leczenia operacyjnego
– usunięcie guza zaplanowano drogą przezbłędnikową.
Śródoperacyjnie potwierdzono istnienie guza wypełniającego woreczek i łagiewkę oraz wchodzącego do
kanałów półkolistych, bocznego i górnego (ryc. 3a, b).
Jamę pooperacyjną wypełniono mięśniem i tkanką
tłuszczową. W okresie pooperacyjnym nie stwierdzono
powikłań. Po usunięciu szwów w 7 dobie po operacji
chory został wypisany do domu w stanie ogólnym
dobrym. W badaniu histopatologicznym potwierdzono
wstępną diagnozę nerwiaka. Chory pozostaje w obserwacji do dalszej kontroli radiologicznej.
Omówienie
Wewnątrzbłędnikowe nerwiaki nerwu przedsionkowoślimakowego rozwijają się w obrębie ucha wewnętrznego, a ich istnienie potwierdza opinię, że nerwiaki mogą
się rozwijać wzdłuż całej długości osłonki Schwanna,
czyli od strefy Obersteinera-Redlicha aż do zakończeń
nerwów w narządach zmysłów. Mogą szerzyć się do
przyległych przestrzeni, czyli przewodu słuchowego
wewnętrznego [7] czy jamy bębenkowej [7, 8]. Zajęcie
ucha środkowego może się odbywać poprzez okienko
okrągłe [7, 9, 10], ale również możliwe jest szerzenie się
guza poprzez okienko owalne z wyluksowaniem płytki
strzemiączka [11]. Natomiast Doyle i in. opisują 4 przypadki rozwoju guza zlokalizowanego głównie wewnątrzbłędnikowo z jego szerzeniem się przyśrodkowo, w dnie
przewodu słuchowego wewnętrznego [12]. Opisywane
są również przypadki odwrotne, czyli wewnątrzbłędnikowego szerzenia się nerwiaków mających początek
w przewodzie słuchowym wewnętrznym [13], charakteryzujących się szybko postępującą głuchotą, nie koreO tolar yngologia Polska tom 63, nr 5, wr zesień – pa ździernik 20 0 9
KAZUISTYKA / CASE REPORTS
lującą z wielkością guza umiejscowionego w przewodzie
słuchowym wewnętrznym. W tych przypadkach częściej obserwuje się wewnątrzślimakową progresję guza
i wymuszającą pewną modyfikację operacji wstępnie
zaplanowanej z dostępu przezbłędnikowego, tak aby
uzyskać odpowiedni dostęp do ślimaka.
W 2004 roku Kennedy i in. zaproponowali nową
klasyfikację nerwiaków wewnątrzbłędnikowych, dzieląc
je na wewnątrzprzedsionkowe, wewnątrzślimakowe,
wewnątrzprzedsionkowo-ślimakowe, przezwrzecionkowe, przezplamkowe, przezuszne oraz bębenkowobłędnikowe [14]. Guzy przezwrzecionkowe, przezplamkowe i przezuszne w tej klasyfikacji charakteryzują się
szerzeniem do przewodu słuchowego wewnętrznego,
a przezuszne i błędnikowo-bębenkowe szerzą się do
jamy bębenkowej. Wspomnianą klasyfikację opracowano w oparciu o grupę 28 pacjentów i stwierdzono,
że największą podgrupę stanowią pacjenci z nerwiakami wewnątrzprzedsionkowymi. Korzystając z takiej
klasyfikacji Jia i in. zebrali 68 przypadków opisanych
w literaturze do 2006 roku i podobnie okazało się,
że największą grupę stanowią nerwiaki o lokalizacji
w obrębie przedsionka (28/68), druga lokalizacja to
wewnątrzślimakowa (15/68) a następna – przezwrzecionkowa (9/68)[ ]. Inne wyniki uzyskali Tieleman i in.
opisując retrospektywnie 52 przypadki zebrane w 2
ośrodkach referencyjnych [3]. W tej pracy większość
nerwiaków wewnątrzbłędnikowych stanowiły guzy
początkowo zlokalizowane w obrębie ślimaka, częściej i bardziej obejmujące schody ślimaka niż schody
przedsionka, umiejscawiające się zazwyczaj z przodu
pomiędzy zakrętem podstawnym a drugim zakrętem
schodów ślimaka. Wzrost guzów obserwowano od schodów ślimaka w kierunku schodów przedsionka oraz od
schodów przedsionka w stronę woreczka i odwrotnie.
W dostępnych 27 badaniach kontrolnych powiększanie
się guza obserwowano u 59% chorych. Sataloff i in.
zebrali 23 pacjentów, wśród których również przeważały przypadki nerwiaków o lokalizacji wewnątrzślimakowej (11/7, pozostałe miały charakter mieszany,
lub wychodziły poza ucho wewnętrzne) [16].
Wśród objawów choroby najczęściej wymienia się na
pierwszym miejscu odbiorczy ubytek słuchu, a następnie szumy uszne i zawroty głowy (odpowiednio 93%,
50%, 51% – Jia i in.) [15]. Nie stwierdzono korelacji
pomiędzy lokalizacją guza a pojawiającymi się objawami. Ze względu na współistnienie wymienionej triady
objawów, oraz zdarzające się przypadki niedosłuchu
o charakterze fluktuacyjnym, często u tych pacjentów
rozpoznawano i leczono chorobę Meniere’a. Obraz symulujący chorobę Meniere’a może być tłumaczony przez
wtórne tworzenie się wodniaka endolimfatycznego,
co zostało wykazane histologicznie [17, 18]. W pracy
Sataloff i in. niedosłuch odbiorczy stwierdzono u 19
pacjentów (3 przypadki fluktuacyjnego niedosłuchu),
zawroty głowy u 13 chorych, a szumy uszne u 10 choO tolar yngologia Polska tom 63, nr 5, wr zesień – pa ździernik 20 0 9
Ryc. 3. Śródoperacyjny obraz guza przedsionka i kanałów
półkolistych (a-końcówka haczyka wskazuje masę guza w
ampułce kanału półkolistego bocznego, natomiast strzałka
ukazuje guz w ampułce kanału półkolistego górnego (przedniego); b-guz częściowo wypreparowany z błędnika)
rych [16]. Opisywano również przypadki zdiagnozowania guza podczas implantacji wszczepu ślimakowego
[19]. Trzy lata później wszczepiono z dobrym efektem
implant ślimakowy choremu z neurofibromatozą typu
II i nerwiakiem wewnątrzbłędnikowym zlokalizowanym w przedsionku, kanałach półkolistych górnym
i tylnym oraz w bocznej połowie przewodu słuchowego
wewnętrznego [20]. Całkiem oczywiste wydaje się występowanie odbiorczego upośledzenia słuchu u chorych
z nerwiakiem zlokalizowanym wewnątrzbłędnikowo,
ale opisywano również przypadki chorych, u których
na pewnym etapie choroby występował niedosłuch mieszany bez patologii ucha środkowego, czy zewnętrznego
[10, 14, 21]. Kennedy i in. na podstawie obserwacji 6
chorych wysunęli przypuszczenie, że wytłumaczeniem dla tego rodzaju obserwacji może być spadek
439
440
KAZU ISTYKA / CASE REPORTS
Tabela I. Wskazania do leczenia operacyjnego nerwiaków wewnątrzbłędnikowych
Wskazania do leczenia operacyjnego
Autor (rok)/wszyscy pacjenci/liczba operacji
– zawroty głowy uposledzające codzienne funkcjonowanie,
– guz szerzący się do kata mostowo-móżdżkowego lub ucha środkowego,
– guz szerzący się do przewodu słuchowego wewnętrznego
i wskazujący wzrost w kontrolnych badaniach MRI
Fitzgerald i in. (1999)/7/4[28],
Green i in. (1999)/4/3,
Kennedy i in. (2004)/28/9
– zawroty głowy upośledzające codzienne funkcjonowanie,
– guz szerzący się do przewodu słuchowego wewnętrznego
Doyle i in. (1994)/8/2 z 4 kwalifikowanych,
Tieleman i in. (2008)/52/12
j.w.+
– niedosłuch
Neff i in. (2003)/8/4
Di Lella i in. (2007)/7/5
przewodnictwa związany z blokowaniem przepływu
płynów ucha wewnętrznego. Tylko u 1 chorego występował stan przypominający otosklerozę związany
z unieruchomieniem płytki strzemiączka przez guz
zlokalizowany wewnątrzprzedsionkowo.
Rozpoznanie nerwiaka wewnątrzbłędnikowego
początkowo było stawiane w badaniach post mortem
(Mayer 1917), następnie pojawił się czas rozpoznań
śródoperacyjnych (Wanamaker 1972) a 20 lat później
pojawiły się doniesienia opisujące chorobę rozpoznaną na podstawie obrazowania rezonansem magnetycznym. Należy wspomnieć, że w tym samym roku,
kiedy pojawiła się publikacja Wanamakera, Karlan
i in. opisali przypadek nerwiaka wewnątrzbłędnikowego stwierdzonego w tomografii komputerowej [10],
następnie dopiero Brogan i in. w 1990 i Saeed i in.
oraz Doyle i in. w 1994 roku opisali guzy wewnątrz
błędnika stwierdzone przedoperacyjnie w rezonansie
magnetycznym wykonanym z kontrastem (gadolina)
[12, 22, 23]. Nerwiaki w rezonansie magnetycznym
po podaniu środka kontrastującego ukazują się jako
obszary hiperintensywne na T1-zależnych obrazach,
a w obrazach T2-zależnych obserwujemy je jako obszar hipointensywny. Obrazowanie T1 i T2 zależne
z podaniem kontrastu jest niezbędne aby odróżnić
takie patologie jak: zapalenie błędnika, krwawienie,
czy kostnienie wewnątrz błędnika [24]. W przypadkach
niejasnych wyników badanie MRI należy powtórzyć za
kilka miesięcy. Należy również zaznaczyć, że podczas
rutynowego obrazowania kąta mostowo-móżdżkowego
i przewodu słuchowego wewnętrznego można łatwo
przeoczyć zmiany wewnątrzbłędnikowe [21, 25].
Postępowanie w przypadku nerwiaków zlokalizowanych wewnątrzbłędnikowo może być zachowawcze
lub chirurgiczne. Zachowawcze polega na obserwacji
chorego z okresową kontrolą radiologiczną, zależnie
od występujących objawów ale nie rzadziej niż co 12
miesięcy. Kennedy i in. są zdania, leczenie zachowawcze
powinno być metodą z wyboru w przypadku nerwiaków
wewnątrzbłędnikowych, obserwując że 67% badanych
przez nich guzów miało lokalizację przedsionkową bądź
ślimakową i większość nie wykazywała wzrostu. Należy
pamiętać, że wśród 23 przypadków zebranych przez
Sataloff i in., 11 było leczonych jako choroba Meniere’a
(leki rozszerzające naczynia, diuretyki, glikokortykosteroidy). Z kolei leczenie operacyjne może być przeprowadzone z dostępu przezbłędnikowego, przezślimakowego
lub łącząc obydwa: z dostępu przezusznego. Opisywano również wykonywanie petrosektomii subtotalnej
w celu usunięcia guza. Wybór leczenia operacyjnego
jest uzależniony od wielu różnych czynników, a droga
dostępu zależy od lokalizacji i rozległości guza (tab.
I). Zastanawiając się nad wyborem leczenia należy
zwrócić uwagę na nasilenie objawów, próg słyszenia,
oraz wiek chorego. Di Lella i in. sugeruje obserwację
radiologiczną (HR MRI) chorych powyżej 65 r.ż., pacjentów z prawidłowym słuchem i bez upośledzających
funkcjonowanie zawrotów głowy. U starszych pacjentów, u których wykazywano wzrost guza w badaniach
MRI ale bez zawrotów głowy rozważana jest radioterapia
stereotaktyczna [14]. W literaturze bezsprzecznie opisywane jest jedno bezwzględne wskazanie do leczenia
operacyjnego, a mianowicie zawroty głowy zaburzające
normalne funkcjonowanie chorego [3, 12, 14, 21, 26,
27, 28]. Szerzenie się guza przyśrodkowo prowadzące
do zajęcia dna przewodu słuchowego wewnętrznego
narzuca, w trakcie operacji, potrzebę otwarcia opon,
a co za tym idzie, zwiększa potencjalne ryzyko wycieku
płynu mózgowo-rdzeniowego, zapalenia opon mózgowordzeniowych i krwawienia wewnątrzczaszkowego [12,
26], stąd stało się kolejnym wskazaniem do leczenia
operacyjnego. Di Lella i in. sugerują również, że jeżeli
doszło już do upośledzenia słuchu (nie podaje w jakim
stopniu) należy chorego leczyć operacyjnie, nawet jeżeli
pacjent jest młody i nie występują u niego zawroty
głowy. Pozostałe guzy zlokalizowane wewnątrzbłędnikowo wymagają okresowej kontroli radiologicznej
(MRI) [12].
Opisywany pacjent został zgodnie z powyższym
tokiem rozumowania zakwalifikowany do operacji, pomimo braku zawrotów głowy, czy wewnątrzkanałowego
szerzenia się guza. U pacjenta w przebiegu choroby nie
występowały zawroty głowy, ani zaburzenia równowagi,
co koreluje z danymi Kennedy’ego i in. (jedynie u 25%
chorych występowały zawroty głowy, a u 46% zaburzenia równowagi) [14]. W związku z zajęciem woreczka,
łagiewki i kanałów półkolistych górnego i bocznego,
przypuszczalnie szerzyć się mógł ze nerwów odchodząO tolar yngologia Polska tom 63, nr 5, wr zesień – pa ździernik 20 0 9
KAZUISTYKA / CASE REPORTS
cych od gałęzi górnej nerwu przedsionkowego, która
na poziomie plamki sitkowatej górnej zawiera nerw łagiewkowo-bańkowy rozdzielający się na nerw bańkowy
przedni, bańkowy boczny oraz nerw łagiewkowy i woreczkowy górny. Ze względu na ograniczenie guza, nieniszczącego kości, do ucha wewnętrznego, nie powinien
dziwić brak rozpoznania w tomografii komputerowej,
natomiast wyjątkowo przydatny w ocenie rozległości
guza był rezonans magnetyczny z kontrastem.
Warto również wspomnieć, że u chorych po operacji
guza wewnątrzbłędnikowego istnieje możliwość odrestaurowania słyszenia stereofonicznego, przy użyciu
BAHA15.
9.
Amolis CP, Lanser MJ, Jackler RK. Acoustic neuroma presenting as middle ear mass. Otolaryngol Head Neck Surg. 1992:
107; 478-82.
10. Karlan MS, Besek M, Potter GB. Intracochlear neurilemmoma. Arch Otolaryngol 1972: 96; 573-575.
11. Hamed A, Linthicum FH. Temporal bone histopathology case
of the month Intralabyrinthine schwannoma. Otol Neurotol.
2005: 26; 1085-1086.
12. Doyle KJ, Brackmann DE. Intralabyrinthine schwannomas.
Otolaryngol Head Neck Surg 1994: 110; 517-523.
13. Falcioni M, Taibah A, Trapani G, Khrais T, Sanna M. Inner ear
extension of vestibular schwannomas. Laryngoscope 2003:
113; 1605-1608.
14. Kennedy RJ, Shelton C, Salzmann KL, Davodson HC, Harn-
Podsumowanie
Nerwiaki wewnątrzbłędnikowe są rzadką patologią.
Ich występowanie świadczy o możliwości rozwoju guza
z nerwu przedsionkowo-ślimakowego na każdym jego
odcinku. Dokładna diagnostyka radiologiczna z wykorzystaniem MRI jest niezbędna w przypadku nietypowo
przebiegających chorób z niedosłuchem, szumami
czy zawrotami głowy, wstępnie diagnozowanymi jako
choroba Meniere’a. Umiejętność oceny ucha wewnętrznego w badaniu MRI z kontrastem w obrazach T1 i T2
– zależnych może pomóc w ustalaniu przyczyn szybko
postępującego niedosłuchu odbiorczego i zawrotów
głowy o nasilonym przebiegu.
sberger HR. Intralabyrinthine schwannomas: diagnosis, management, and a new classification system. Otol Neurootol.
2004: 25; 160-7.
15. Jia H, Marzin A, Dubreuil Ch, Tringali S. Intralabyrinthine
schwannomas: Symptoms and managements. Auris Nasus
Larynx 2008: 35; 131-136.
16. Sataloff RT, Roberts BR, Feldman M. Intralabyrinthine
schwannoma. Am J Otol 1988: 9(4); 323-326
17. Hoshino T. Ishii D. Intralabyrinthine neurilemmoma. A histopathological report. ORL J Otorhinolaryngol Relat Spec 1972:
34; 117-23
18. Hawke M, Kefne M, Robbins KT, Fredrickson JM, Sima A.
Occult labyrinthine schwannoma. J Otolaryngol 1981: 10;
313-20.
19. Kronenberg J, Horowitz Z, Hildesheimer M. Intracochlear
PIŚMIENNICTWO
1.
Xenellis JE, Linthicum FH Jr. On the myth of the glial/
20. Ahsan S, Telischi F, Hodges A, Balkany T. Cochlear implan-
vestibular nerve schwannomas. Otol Neurotol. 2003:
tation concurrent with translabyrinthine acoustic neuroma
21. Green JD, McKenzie JD. Diagnosis and management of
dings in intralabyrinthine schwannomas. Clinical Radiolo-
intralabyrinthine schwannomas. Laryngoscope 1999: 109;
Tieleman A, Casselman JW, Somers T, Delanote J, Kuhweide R, Ghekiere J, De Foer B, Offeciers EF. Imaging of
5.
52 cases with emphasis on lesion growth. AJNR Am J Neu-
schwannoma shown by magnetic resonance imaging. Neuro24. Hegarty JL, Patel S, Fischbein N, Jackler RK, Lalwani AK,
breitungen des Akustikus. Z Ohrenheilkunde. 1917: 75;
The value of enhanced magnetic resonance imaging in the
95-113.
evaluation of endocochlear disease. Laryngoscope 2002:
Wanamaker HH. Acoustic neuroma primary arising in the
Shin YR, Choi SJ, Park K, Choung YH. Intralabyrinthine
auditory canal: „canalolabyrinthine schwannoma”. Eur
Arch Otorhinolaryngol 2009: 266; 143-145
Storrs LA. Acoustic neurinomas presenting as middle ear
tumors. Laryngoscope 1974: 84; 1175-80.
8.
radiology 1994: 36; 63-64.
Meyer O. Ein Fall von multiplen Tumoren in den Endaus-
schwannoma involving the cochlea, vestibule, and internal
7.
cochlear schwannoma. Am J Neuroradiol 1990: 11; 407-408
23. Saeed SR, Birzgalis AR, Ramsden RT. Intralabyrinthine
vestibule. Laryngoscope 1972: 82; 1040-1044
6.
1626-31.
22. Brogan M, Chakeres DW. Gd-DTPA-enhanced MR imaging of
intralabyrinthine schwannomas: a retrospective study of
roradiol. 2008: 29(5); 898-905.
4.
resection. Laryngoscope 2003: 113; 472-474.
Montague ML, Kishore A, Hadley DM, O’Reilly BF. MR Fingy 2002: 57; 355-358
3.
ryngol 1999: 108; 659-60.
schwann junction (Obersteiner-Redlich zone): origin of
24(1); 1.
2.
schwannoma and cochlear implantation. Ann Otol Rhinol La-
Stoney PJ, Rutka J, Dolan E. Hawke M. Acoustic neuroma
presenting as a middle ear mass. J Otolaryngol 1991: 20;
141-143
O tolar yngologia Polska tom 63, nr 5, wr zesień – pa ździernik 20 0 9
112; 8-17.
25. Marshall AH, Owen VMF, Nikolopoulos TP. Acoustic schwannomas: awareness of radiologic error will reduce unnecessary
treatment. Otol Neurotol 2005: 26; 512-5
26. Di Lella F, Dispenza F, De Stefano A, Falcioni M, Sanna M.
Management of intralabyrinthine schwannomas. Auris Nasus
Larynx 2007: 34; 459-463.
27. Neff BA, Willcox TO, Sataloff RT. Intralabyrinthine schwannoma. Otol Neurotol 2003: 24; 299-307.
28. Fitzgerald DC, Grundfast KM, Hecht DA, Mark AS. Intralabyrinthine schwannomas. Am J Otol 1999: 20; 381-385.
441