1 - Gmina Sadkowice

Wycieczka edukacyjno-krajobrazowa
odbyta w dniach 18-19 września 2010 roku
w ramach realizacji Projektu Operacyjnego Kapitał Ludzki
pt. „Dużo wiem-więcej mogęświadomy wybór drogi edukacyjno-zawodowej”
na trasie Lubania-Ogrodzieniec- Ojców-Wadowice-Oświecim-Lubania
Kierownik wycieczki: Bogusława Krych
Opiekunowie: Elżbieta Kopania
Danuta Matysiak
Paweł Beta
Trasa wycieczki: Lubania - Ogrodzieniec- Ojców – Wadowice – Oświęcim - Lubania
W wycieczce wzięło udział 40 uczniów Gimnazjum w Zespole Szkół w Lubani. Pierwszym
miejscem, które odwiedziliśmy był Ogrodzieniec.
Ogrodzieniec jest położony jest na obrzeżach Zagłębia Dąbrowskiego, w środkowej
części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, na granicy dwóch mezoregionów: Wyżyny
Częstochowskiej iObniżenia Górnej Warty (Wyżyna Woźnicko-Wieluńska). W centrum
miasta krzyżują się drogi wojewódzkie 791 i 790. Od południa i zachodu do miasta przylega
znaczny kompleks leśny, od północy złoża wapienne oraz nieczynny kamieniołom
eksploatowany kiedyś przez cementownię Wiek, od północnego zachodu łąki przechodzące w
dolinę Czarnej Przemszy, a od wschodu – pola uprawne. Początki miasta sięgają
prawdopodobnie XI wieku. Rozwijało się tu grodzisko rolników, myśliwych i smolarzy.
W 1241 Ogrodzieniec został najechany przez Tatarów, którzy spalili miasto i zamek. Po
najeździe drewniany dotąd zamek został odbudowany z kamienia.
Pierwsze zapiski historyczne o Ogrodzieńcu pochodzą z 1346 r. Pod koniec XIII w.
wybudowano w mieście zajazd. Położenie Ogrodzieńca sprzyjało rozwojowi handlu, którym
trudnili się przeważnie Żydzi. W XIII i XIV w. w puszczach ogrodzienieckich organizowano
polowania na grubą zwierzynę.
W 1784 r. Ogrodzieniec otrzymał przywilej na organizację 12 jarmarków rocznie.
W 1795 był wzaborze pruskim (Nowy Śląsk), a od 1815 w zaborze rosyjskim (Królestwo
Polskie). W 1886były tu 162 domy (w tym 26 murowanych) i około 1000 mieszkańców.
Wojska niemieckie zajęły miejscowość 4 dni po rozpoczęciu II wojny światowej. 8
października 1939 ziemię ogrodzieniecką wcielono do III rzeszy. Podczas okupacji
hitlerowskiej planowano zniemczenie nazwy miejscowości na Bonerburg (od Bonerów –
XVII-wiecznych właścicieli zamku Ogrodzieniec), ale zmiana ta nie weszła nigdy w życie.
Do 1956 miejscowość znajdowała się w powiecie olkuskim, do 1975 i od 1999 w powiecie
zawierciańskim.
Ogrodzieniec jest ważnym ośrodkiem turystycznym leżącym na Szlaku Orlich Gniazd. Przez
centrum miasta przebiega Szlak Warowni Jurajskich. Największą atrakcją miejscowości jest
zamek obronny wzniesiony w XIV-XV wieku przez ród Włodków Sulimczyków, później
przebudowywany.
Zdaniem niektórych badaczy zjawisk paranormalnych Zamek Ogrodzieniec jest
miejscem nawiedzonym, gnieżdżą się tu siły mroczne i potężne.
Słynny Czarny Pies z Ogrodzieńca pojawia się niekiedy nocami, biegnąc po murach i
wokoło ruin zamku. Wedle relacji osób, które miały okazję widzieć owo widmo, jest to
czarny pies, wielkością znacznie przekraczający psa, nawet bardzo dużego, jego oczy płoną, a
biegnąc ciągnie za sobą ciężki łańcuch. Zjawa ma ponoć być duszą
kasztelana krakowskiego Stanisława Warszyckiego. Co ciekawe - kasztelan straszy także
niedaleko ruin zamku w Dankowie jako jeździec bez głowy[1].
W 1984 r. heavymetalowy zespół Iron Maiden nagrał na zamku wstawkę filmową,
która została użyta w filmie Live After Death w części Behind The Iron Curtain. Materiał
został wykorzystany przy utworze Hallowed Be Thy Name.
W 2001 r. w ruinach kręcono zdjęcia do Zemsty w reżyserii A. Wajdy
Sala tortur w Zamku.
Pamiątkowe zdjęcie na tle ruin Zamku w Ogrodzieńcu.
Następnie odwiedziliśmy Ojców.
Ojców – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim,
wgminie Skała, na terenie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, w Dolinie Prądnika,
na Szlaku Orlich Gniazd.
W Królestwie Polskim istniała gmina Ojców. W latach 1975-1998 miejscowość położona
była w województwie krakowskim.
Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z 1370 roku. Rozwinęła się ona z osady powstałej
przy zamku. Od XIX wieku następowała zmiana charakteru miejscowości z letniskowej na
uzdrowiskową. Działalność uzdrowiska datuje się od roku 1855, już kilka lat później liczne
starcia podczas powstania styczniowego w znacznym stopniu spustoszyły wieś. Podczas
naprawy zniszczeń powstały znane ośrodki wczasowe Pod Łokietkiem, Goplana, Pod
Kazimierzem oraz park zdrojowy. Ojców oficjalnie uznano za uzdrowisko w 1918 roku,
jednak przez dziesięciolecia aż do chwili obecnej pozostał raczej miejscowością turystyczną
(mieści się tu nawet siedziba dyrekcji Ojcowskiego Parku Narodowego).
Atrakcje turystyczne w Ojcowie to:




ruiny zamku Kazimierza Wielkiego z 2. połowy XIV wieku
muzeum Ojcowskiego Parku Narodowego w budynku dawnego hotelu Pod
Łokietkiem z 1860 roku oraz Pod Kazimierzem z 1885 roku
tzw. dawny park zdrojowy z końca XIX wieku (do 1939roku w Ojców był
uzdrowiskiem z hydroterapią jako główną metodą leczniczą)
muzeum etnograficzne PTTK w willi Bazar Warszawski




Kaplica "Na Wodzie"
Jaskinia Ciemna i Jaskinia Łokietka
Brama Krakowska i źródełko miłości
Dolina Sąspowska
Przy „źródełku miłości” w Ojcowie.
Wnętrze „Kaplicy na wodzie”
Na początku drugiego dnia naszej wycieczki odwiedziliśmy Wadowice – rodzinne
miasto Ojca Świętego Jana Pawła II.
Jest ono położone na Pogórzu Śląskim nad rzeką Skawą 358 m n.p.m. Stolica powiatu
wadowickiego, leżąca wzdłuż trasy międzynarodowej biegnącej z Krakowa przez BielskoBiałą i Cieszyn do Brna oraz linii kolejowej Kraków – Bielsko-Biała.
Rysy historyczne Wadowic:
Podczas rządów księcia Kazimierza, w 1430 wielki pożar doszczętnie strawił Wadowice.
Aby szybko odbudować miasto książę oświęcimski Kazimierz na mocy przywileju z dnia 10
listopada 1430 nadał Wadowicom prawo chełmińskie (łac. ius Culmense).
Nadanie Wadowicom prawa chełmińskiego było ewenementem, gdyż prawo to stosowano
zwłaszcza w Prusach i na Pomorzu. Prawdopodobnie książę Kazimierz chciał pobudzić
aktywność wadowiczan i nadał im prawo, które było bardziej elastyczne od prawa
magdeburskiego (łac. ius municipale magdeburgense) i prawa średzkiego (łac. ius novi fori).
Przywilej książęcy zapewniał mieszkańcom Wadowic znaczne korzyści, np. zostali oni
zwolnieni od wszelkich powinności na rzecz księcia przez okres sześciu lat. Ponadto uzyskali
zezwolenie na swobodny wyrąb drewna w lasach książęcych i połów ryb w Skawiew środy i
piątki. Wadowiczanie uzyskali również prawo do wolnego targu wraz z prawem jednej mili,
tj. swobodnym i wyłącznym prawem prowadzenia określonej działalności gospodarczej w
promieniu jednej mili od miasta. W przywileju z 1430 prawo to otrzymali krawcy, szewcy i
sukiennicy oraz karczmarze i piwowarzy
18 maja 1920 – w domu przy Kościelnej 7 urodził się Karol Wojtyła,
późniejszy Papież Jan Paweł II. Odwiedził on Wadowice jako papież trzykrotnie w
latach 1979, 1991 i 1999.
Na wadowickim rynku, przed Pomnikiem Jana Pawła II
Trudno było się oprzeć wadowickim kremówkom.
Rodzinny Dom Jana Pawła II.
Ostatnim przystankiem na trasie naszej wycieczki był Oświęcim.
Miasto ma ponad 800-letnią historię i należy do
najstarszych piastowskich grodów kasztelańskich wPolsce. Według zachowanych
dokumentów około 1179 r. gród oświęcimski został przekazany przez Kazimierza
Sprawiedliwego na rzecz swojego bratanka Mieszka Plątonogiego, księcia opolskiego i
raciborskiego. Od tego momentu losy miasta będą związane z dziejami Śląska i Małopolski, a
w XIVw. nawet z historią Korony Czeskiej.
Za rządów księcia opolskiego Władysława I (ok. 1272 r.) Oświęcim otrzymał lwóweckie
prawa miejskie. Potwierdzono je 3 września 1291 rozszerzając dodatkowo o nowy przywilej
gospodarczy i sądowniczy. W 1281 roku ziemia oświęcimska weszła w skład nowo
powstałego księstwa cieszyńskiego, a w latach 1312-1317 powstało niezależne księstwo
oświęcimskie, którego władcą był książę Władysław. W 1327 roku księstwo zostało
uzależnione od Czech na ponad wiek. W 1445r. nastąpił jego podział na księstwa:
oświęcimskie, zatorskie i toszeckie. W 1457 książę Jan sprzedał księstwo oświęcimskie
królowi polskiemu Kazimierzowi Jagiellończykowi, dzięki czemu Oświęcim znów wrócił do
granic Polski.
W okresie wojen szwedzkich Oświęcim został poważnie zniszczony, a wraz z I
rozbiorem Polski w1772 ziemia oświęcimska została wcielona do zaboru austriackiego, aż
do 1918 roku. Cesarz austriacki tytułował się między innymi jako Książę Oświęcimia. W
latach 1929-1931 miasto było siedzibą powiatu, ale w 1932 r. powiat oświęcimski
zlikwidowano.
We wrześniu 1939 miasto zostało zajęte przez Wehrmacht. Wycofujące się z
Oświęcimia i okolic Wojsko Polskie wysadziło w powietrze most na rzece Sole, łączący lewo
i prawobrzeżną część miasta. Oświęcim dekretem Hitlera z 8 października 1939 został
wcielony do III Rzeszy. W czasie II wojny światowej znajdował się tutaj
największy niemiecki obóz koncentracyjny i ośrodek zagładyAuschwitz-Birkenau. W skład
kompleksu wchodził obóz macierzysty KL Auschwitz I w Oświęcimiu, KL Auschwitz IIBirkenau w Brzezince, KL Auschwitz III-Monowitz w Monowicach oraz system wielu
podobozów. W 1941, biorąc pod uwagę dogodne położenie miasta oraz możliwości
techniczno-surowcowe terenu, koncern IG Farben przyjął od rządu niemieckiego zlecenie
wybudowania i uruchomienia na jego wschodnich obrzeżach fabryki chemicznej, która miała
wytwarzać produkty niezbędne w czasie wojny dla potrzeb militarnych.
Oświęcim został wcielony administracyjnie do III Rzeszy w granice rejencji śląskiej.
Niemcy postanowili usunąć miejscową ludność z najbliższej okolicy planowanego obozu
koncentracyjnegoAuschwitz-Birkenau. Aby pozbyć się świadków oraz uniemożliwić
miejscowej ludności kontakt z przyszłymi więźniami zaplanowano wokół obozu strefę
buforową o powierzchni około 40 kilometrów kwadratowych[6]. Wysiedlenia okolicznej
ludności odbyły się w dwóch etapach na przełomie 1940-1941 roku. W pierwszej turze, 19
czerwca 1940 roku, zostali wysiedleni mieszkańcy tak zwanej Osady Barakowej. Większość
budynków wysiedleńców została rozebrana, a pozyskany materiał wykorzystany do
rozbudowy obozu. W bezpośrednim sąsiedztwie obozu Auschwitz I rozebrano ponad sto
budynków. W drugiej na przełomie lipca i listopada 1940 roku oraz kwietniu 1941 Niemcy
usunęli ludność z lewobrzeżnej dzielnicy Oświęcimia - Zasola. Również w tym przypadku po
deportacjach rozbierano zabudowania mieszkalne. W Pławach i Harmężach zniszczono w ten
sposób ponad 90 procent gospodarstw. W Brzezince z kolei z przeszło 500 budynków
mieszkalnych istniejących przed wojną zostało jedynie sześć. W Babicach, Broszkowicach,
Borze i Rajsku rozebrano ponad 40 procent domów. Część budynków pozostawiono z
przeznaczeniem dla rodzin SS-manów pilnującej obozu oraz Niemców zatrudnionych przy
budowie fabryki chemicznej należącej do koncernu IG Farben[7]. Dnia 8 marca 1941
wysiedlono mieszkańców wsi Pławy, których wywieziono do Gorlic. Wysiedlono również
mieszkańców Boru i Bud (przysiółki
Brzeszcz),Harmęża, Rajska, Brzezinki, Babic i Broszkowic, których wywieziono do
miejscowości znajdujących się w granicach Generalnego Gubernatorstwa oraz do pobliskich
miejscowości na Górnym Śląsku (Bojszowy, Jedliny, Wola), a także w powiecie bielskim
(Dankowice, Osiek, Grojec,Monowice, Dwory). W efekcie wysiedlenia z Oświęcimia i okolic
usunięto około 17 000 Polaków oraz Żydów całkowicie niszcząc osiem wsi. W Oświęcimiu
pod koniec kwietnia mieszkało jedynie 7600 ludzi, z czego około 90% stanowili Polacy. Do
gett deportowano całą żydowską ludność Oświęcimia - łącznie około 7 tysięcy osób.
27 stycznia 1945, obóz Auschwitz-Birkenau został wyzwolony przez Armię
Czerwoną. Do dziś pozostaje on symbolem tragicznej historii masowej zagłady ok. 1,1-1,5
mln niewinnych ludzi, różnej narodowości i wyznań. Około 90% ofiar stanowili Żydzi. Drugą
nacją wśród ofiar stanowili Polacy w liczbie około 75 tysięcy.
Po wyzwoleniu obozu, NKWD utworzyło na jego terenie dwa obozy przejściowe dla jeńców
niemieckich. Obóz w Oświęcimiu funkcjonował przypuszczalnie do jesieni 1945, natomiast
drugi z nich – założony w obrębie byłego KL Auschwitz II-Birkenau w Brzezince – do
wiosny 1946. W obozach tych przebywało około piętnaście tysięcy osób.
Ich komendantem był sowiecki pułkownik o nazwisku Masłobojew.
Ponadto w Oświęcimiu istniał obóz Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, który został
utworzony niedaleko dworca kolejowego w Oświęcimiu na terenie byłego
„Gemeinschaftslagru”. Trzy bloki, które wchodziły kiedyś w skład „Gemeinschaftslagru”,
zachowane do dzisiaj, są położone w połowie drogi między muzeum Auschwitz a Birkenau.
W usytuowanych obok pięciu drewnianych barakach powstał obóz, w którym komunistyczne
władze polskie umieszczały osoby podejrzane o członkostwo w
NSDAP, Hitlerjugend i BDM oraz niemieckich cywilów i Volksdeutscherów, jak również
Górnoślązaków podejrzewanych o brak lojalności wobec Polski. Obóz był dookoła ogrodzony
i strzeżony przez wartowników. Więźniowie tego obozu m.in. demontowali urządzenia w
zakładach chemicznych w Monowicach, które następnie były wywożone do ZSRR. Obóz
został zlikwidowany prawdopodobnie w marcu1946. Od 20 kwietnia 1945 do lutego 1946
odnotowano tam 144 zgony osób pochodzących głównie z okolic Bielska-Białej oraz ze
Śląska i z Niemiec.
Obecnie na terenie byłego obozu znajduje się Państwowe Muzeum AuschwitzBirkenau w Oświęcimiu, powstałe w 1947 r., a w 1979 r. wpisane na Listę Światowego
Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. 26 czerwca 2004, na "II Forum Polskich Miast i
Miejsc UNESCO", miasta i obiekty w Polsce, znajdujące się na Liście Światowego
Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, w celu przekazywania informacji, współpracy i
promocji skupiły się w Ligę Polskich Miast i Miejsc UNESCO. Siedzibą Ligi został Toruń, a
jej pierwszym prezesem Marcin Zamoyski.
Podczas pierwszej pielgrzymki do Polski (1979) miasto i muzeum znalazło się na
trasie pielgrzymki Papieża Jana Pawła II.
W roku 2006 w dniu 28 maja Oświęcim odwiedził Papież Benedykt XVI.
Przed bramą główną niemieckiego obozu zagłady Auschwitz
Krematorium
Założone cele wycieczki zostały zrealizowane. Najwięcej emocji wywołało zwiedzanie
Obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.
Opracowała: mgr Bogusława Krych