DEMOKRACJA POsREDNIA

PRAWO KONSTYTUCYJNE – 21 marca 2012, 28 marca 2012
DEMOKRACJA POŚREDNIA: PARTIE I SYSTEMY PARTYJNE
Współczesne (faktyczne/praktyczne) rozumienie zasady przedstawicielstwa:
 sprawowanie władzy przez suwerena uzewnętrznia się głównie w wybieraniu co pewien czas
przedstawicieli (wybory – przedstawicielstwo)
 sprawowanie władzy należy do organów przedstawicielskich, które wykonują ją nie we
własnym imieniu ale w imieniu, na rzecz i w interesie suwerena
 zasada mandatu wolnego:

parlamentarzysta reprezentuje całego suwerena

brak instrukcji

nieodpowiedzialność (nie odwoływalność)
Zasada pluralizmu politycznego:
Art. 11 ust. 1 konstytucji: Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania partii
politycznych. Partie polityczne zrzeszają na zasadach dobrowolności i równości obywateli polskich w
celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa.
Dwa aspekty:
1) wolność tworzenia i działalności partii politycznych (wielopartyjność, swoboda tworzenia
partii, równe traktowanie partii, dobrowolność wstępowania, pozostawania, występowania z
partii, jawność struktur i in.)
2) demokratyczna rola partii w sprawowaniu władzy państwowej – orzeczenie TK z 26.01.1993
(U. 10/92):
Partia polityczna – definicje:
1) konstytucyjna (prawna) – organizacja zrzeszająca na zasadach równości i dobrowolności
obywateli polskich w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki
państwa
46
2) bardziej politologiczna – organizacja zrzeszająca członków na zasadzie dobrowolności,
posiadająca program działania i dążąca do jego realizacji tego programu poprzez zdobycie i
utrzymanie władzy państwowej samodzielnie bądź w koalicji
Rodzaje systemów partyjnych:
1) realny – obejmuje partie walczące o władzę lub współdziałające w jej realizacji, jego
uczestnikami są partie istniejące w danym momencie
2) prawny – regulacja prawna problematyki partii politycznych
Nie ma jednej naukowej klasyfikacji systemów partyjnych.

wielopartyjny tradycyjny

wielopartyjny zorganizowany (paropartyjny)

dwupartyjny

systemy partyjne państw niedemokratycznych
System wielopartyjny (tradycyjny):
1) istnieje więcej niż 4, 5 partii zasiadających w parlamencie
2) taki podział mandatów parlamencie, w którym żaden z uczestników nie posiada stabilnej
większości
3) rządy (gabinety) oparte na mniej lub bardziej trwałych koalicjach
4) ZALETA – z punktu widzenia wyborcy
5) WADA – mała stabilność egzekutywy (rządu)
System wielopartyjny zorganizowany (paropartyjny):
1) w życiu parlamentarnym uczestniczy 3-5, 6 partii
a) podsystem partii dominującej – jedna partia zdobywa najwięcej głosów przez długi
czas (np. Szwecja 39-53%)
b) podsystem paropartyjnej równowagi – nie ma partii dominującej, w wyborach
poszczególne partie zdobywają porównywalną liczbę mandatów w parlamencie
c) podsystem dwublokowy – dwie koalicje
47
2) problem gabinetów mniejszościowych – zasada parlamentaryzmu ,,negatywnego”
(przeciwieństwo parlamentaryzmu ,,pozytywnego”)
Partia
(1) Partii dominującej
(2) Partii dominującej
A
B
C
D
E
52%
15%
13%
11%
9%
35%
20%
18%
15%
12%
Paropartyjnej
równowagi
25%
22%
20%
18%
15%
System dwupartyjny:
1) tylko dwie partie mają szansę sprawowania władzy, inne – niewielki procent mandatów
w parlamencie. Przyczyna – najczęściej system wyborczy
2) rząd jest monopartyjny, tworzy go partia posiadająca bezwzględną większość w
parlamencie (system gabinetowo-parlamentarny)
3) WADA – z punktu widzenia wyborcy – ograniczona ,,oferta” w czasie wyborów
4) ZALETA – stabilność rządów (system gabinetowo-parlamentarny)
5) dwupartyjność sztywna – Wielka Brytania – większość parlamentarna i gabinet z tej
samej partii (system parlamentarno-gabinetowy)
6) dwupartyjność luźna – USA – w warunkach podziału władz egzekutywa jest niezależna od
legislatywy, może pochodzić z innej partii bo pochodzi z wyborów powszechnych
Systemy partyjne w państwach niedemokratycznych:
1) system monopartyjny – np. faszyzm
2) systemy partyjne w państwach komunistycznych:
a) jednopartyjny (partii jedynej) – Związek Sowiecki
b) ,,wielopartyjny” – PRL, CSRS
 uznanie wiodącej roli partii komunistycznej
48
 wyrzeczenie się opozycyjności i sojusz z partią komunistyczną
 ,,wybory” parytetowe
 system zamknięty
Konstytucja PRL (w wersji z 1976 r.):
Art. 3. 1. Przewodnią siłą polityczną społeczeństwa w budowie socjalizmu jest Polska
Zjednoczona Partia Robotnicza.
2. Współdziałanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Zjednoczonego Stronnictwa
Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego stanowi podstawę Frontu Jedności Narodu.
3. Front Jedności Narodu jest wspólną płaszczyzną działania organizacji społecznych ludu
pracującego i patriotycznego zespolenia wszystkich obywateli - członków partii, stronnictw
politycznych i bezpartyjnych, niezależnie od ich stosunku do religii - wokół żywotnych
interesów Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
Partie – regulacja konstytucyjna:
1) zasada pluralizmu politycznego (art. 11 konstytucji) – wolność tworzenia partii +
demokratyczna rola w sprawowaniu władzy państwowej
2) konstytucyjne ograniczenia zasady pluralizmu politycznego:
art. 13 Konstytucji: Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji
odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu,
faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza
nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub
wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
1)
2)
3)
4)
program = nazizm, faszyzm, komunizm
program/działalność = nienawiść rasowa/narodowościowa
program/działalność = stosowanie przemocy
program/działalność = utajnienie struktur/członkostwa
3) jawność finansów partii – art. 11 ust. 2 konstytucji:
Finansowanie partii politycznych jest jawne.
4) ingerencja Trybunału Konstytucyjnego (art. 188 pkt. 4 konstytucji):
49
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach: (…) zgodności z Konstytucją celów lub
działalności partii politycznych (…).
Partie – regulacja ustawowa:
Zasady ogólne:
1) dobrowolność, wpływanie demokratycznymi metodami na kształtowanie polityki państwa
lub sprawowanie władzy państwowej
Art. 1. 1. Partia polityczna jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą,
stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami
demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy
publicznej.
Art. 10. Członek partii politycznej ma prawo do wystąpienia z niej.
2) równość partii
Art. 4. Organy władzy publicznej są obowiązane do równego traktowania partii politycznych.
3) dostęp do RTV
Art. 5. Partiom politycznym zapewnia się dostęp do publicznej radiofonii i telewizji na
zasadach określonych w odrębnych ustawach.
4) nakaz kształtowania struktur partii zgodnie z zasadami demokracji

jawność struktur

powoływanie organów partii w drodze wyborów

podejmowanie uchwał większością głosów
Art. 8. Partie polityczne kształtują swoje struktury oraz zasady działania zgodnie z zasadami
demokracji, w szczególności przez zapewnienie jawności tych struktur, powoływania organów
partii w drodze wyborów i podejmowania uchwał większością głosów.
5) jawność finansów partii
Art. 23a. Źródła finansowania partii politycznych są jawne.
6) jawność ewidencji partii politycznych
Art. 18.
1. Ewidencja wraz z tekstami statutów partii politycznych jest jawna.
2. Każdemu przysługuje prawo otrzymywania od Sądu uwierzytelnionych
odpisów i wyciągów z ewidencji i statutów partii politycznych.
50
7) zakaz wykonywania zadań organów administracji publicznej
Art. 6. Partie polityczne nie mogą wykonywać zadań zastrzeżonych w przepisach prawa dla
organów władzy publicznej ani zastępować tych organów w wykonywaniu ich zadań.
8) zakaz posiadania jednostek organizacyjnych w zakładach pracy
Art. 7. Partia polityczna nie może posiadać jednostek organizacyjnych w zakładach pracy.
9) członkostwo tylko dla obywateli polskich
Art. 2. 1. Członkami partii politycznych mogą być obywatele Rzeczypospolitej Polskiej, którzy
ukończyli 18 lat.
Powstanie i zgłoszenie do ewidencji:
1) brak konieczności uzyskania pozwolenia/koncesji
2) korzystanie z praw ustawowych
Art. 1. (…) 2. Partia polityczna może korzystać z praw wynikających z ustaw po uzyskaniu
wpisu do ewidencji partii politycznych.

brak wpisu = brak uprawnień ustawowych

partia może istnieć bez wpisu do ewidencji
3) ewidencje partii politycznych prowadzi Sąd Okręgowy w Warszawie
4) zgłoszenie dokonują 3 osoby spośród 1.000 osób, które popierają zgłoszenie
5) wymogi zgłoszenia:
Art. 11. (…) 2. Zgłoszenie powinno zawierać nazwę, skrót nazwy i określenie adresu siedziby
partii politycznej oraz imiona, nazwiska i adresy osób wchodzących w skład organów
uprawnionych w statucie do reprezentowania partii na zewnątrz oraz do zaciągania
zobowiązań majątkowych. Do zgłoszenia można załączyć wzorzec symbolu graficznego partii
politycznej.
3. Do zgłoszenia należy załączyć:
1) statut partii politycznej
2) wykaz (…) popierających zgłoszenie co najmniej 1000 obywateli polskich (…)
6) inne postanowienia dot. wpisu do ewidencji
a) wpisu dokonuje się niezwłocznie
b) zgłoszenie bada się tylko pod kątem zgodności z prawem
51
c) orzeczenie ma formę postanowienia od którego przysługuje apelacja
Art. 12. 1. Sąd dokonuje wpisu partii politycznej do ewidencji niezwłocznie, jeżeli zgłoszenie
jest zgodne z przepisami prawa.
(…)
4. Sąd wydaje orzeczenie w formie postanowienia.
5. Od postanowienia w przedmiocie wpisu przysługuje apelacja, chyba że przepisy niniejszej
ustawy stanowią inaczej.
d)
e)
f)
g)
jeżeli zgłoszenie ma wady, sąd wzywa do ich usunięcia (art. 13 ust. 1)
w przypadku nieusunięcia wad – odmowa wpisu (art. 13 ust. 2)
z chwilą wpisu do ewidencji partia nabywa osobowość prawną (art. 16)
w razie powstania wątpliwości co do zgodności z konstytucją celów lub zasad działania
partii określonych w statucie lub programie partii sąd (art. 14):

zawiesza postępowanie

występuje do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności celów partii politycznej z
konstytucją

na takie postanowienie sądu nie przysługuje zażalenie

jeśli TK orzeknie o sprzeczności celów partii z konstytucją sąd odmawia wpisu

takie postanowienie również nie podlega zaskarżeniu
h) jawność ewidencji i statutów partii politycznych:
Art. 18. 1. Ewidencja wraz z tekstami statutów partii politycznych jest jawna.
2. Każdemu przysługuje prawo otrzymywania od Sądu uwierzytelnionych odpisów i
wyciągów z ewidencji i statutów partii politycznych.
3. Odpisy i wyciągi podlegają opłacie. Opłaty te stanowią dochód budżetu państwa.
i)
zmiany w statucie/adresie/osobach uprawnionych do reprezentowania:

obowiązek zawiadomienia sądu w ciągu 14 dni (art. 19 ust. 1)

jeżeli zmiany w statucie będą naruszać art. 8 ustawy (kształtowanie struktur
zgodnie z zasadami demokracji: jawność struktur, powoływanie organów w
drodze wyborów, podejmowanie uchwał większością głosów) – sąd może
wystąpić do TK o zbadanie zgodności celów partii z konstytucją
52
Partie – finanse:
1) jawność finansów partii politycznych (art. 23a)
2) źródła majątku partii (art. 24 ust. 1):
a) składki członkowskie
b) darowizny
c) spadki
d) zapisy
e) dochody z majątku (wyłącznie oprocentowanie środków na rachunkach bankowych,
obrót obligacjami i bonami Skarbu Państwa, zbycie składników majątku, sprzedaż tekstu
statutu, przedmiotów symbolizujących partię, wydawnictw popularyzujących program i
cele partii oraz wykonywanie drobnych usług biurowych)
f) określone ustawami dotacje i subwencje
3) co do zasady – tylko obywatele polscy (art. 25 ust. 1)
4) subwencja na działalność statutową
a) warunki uzyskania subwencji:
Art. 28. 1. Partia polityczna, która:
1) w wyborach do Sejmu samodzielnie tworząc komitet wyborczy otrzymała w skali kraju co
najmniej 3% ważnie oddanych głosów na jej okręgowe listy kandydatów na posłów albo
2) w wyborach do Sejmu weszła w skład koalicji wyborczej, której okręgowe listy kandydatów
na posłów otrzymały w skali kraju co najmniej 6% ważnie oddanych głosów,
ma prawo do otrzymywania przez okres kadencji Sejmu, w trybie i na zasadach określonych w
niniejszej ustawie, subwencji z budżetu państwa na działalność statutową, zwanej dalej
„subwencją”.
b) kwoty:
L.p.
Procent ważnych głosów
Kwota za 1 głos
1.
Do 5%
5,77 PLN
2.
Powyżej 5% do 10%
4,61 PLN
3.
Powyżej 10% do 20%
4,04 PLN
4.
Powyżej 20% do 30%
2,31 PLN
5.
Powyżej 30%
0,87 PLN
c) kwoty obniżone o 50% (po zmianach ustawy od 1 stycznia 2011 r.)
53
d) inne przepisy dotyczące subwencji:
 wypłacana jest kwartalnie w ratach (art. 29 ust. 2)
 podstawą wypłaty jest corocznie składany przez partię wniosek (art. 29 ust. 3)
 obowiązek przekazania od 5-15% na Fundusz Ekspercki (art. 30 ust. 3)
 partie sporządzają i przesyłają do PKW do 31 marca coroczną informację dot.
 rozpatrzenie informacji przez PKW:
Art. 34a. 1. Państwowa Komisja Wyborcza w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia
informacji:
1) przyjmuje informację bez zastrzeżeń;
2) przyjmuje informację ze wskazaniem uchybień;
3) odrzuca informację.
Art. 34b. 1. W przypadku odrzucenia informacji przez Państwową Komisję
Wyborczą partia polityczna ma prawo, w terminie 7 dni od dnia doręczenia
postanowienia o odrzuceniu informacji, wnieść do Sądu Najwyższego skargę na
postanowienie Państwowej Komisji Wyborczej w przedmiocie odrzucenia
informacji.
e) utrata subwencji:
Art. 34c. 1. Partia polityczna traci przez rok prawo do otrzymania subwencji, jeżeli:
1) nie złoży informacji w terminie określonym w art. 34 ust. 2 lub
2) informacja zostanie odrzucona przez Państwową Komisję Wyborczą albo
3) Sąd Najwyższy oddalił skargę, o której mowa w art. 34b ust. 1.
2. Utrata przez partię polityczną prawa do subwencji następuje w następnym roku
kalendarzowym po roku, w którym wystąpiło zdarzenie, o którym mowa w ust. 1.
5) sprawozdanie o źródłach pozyskania środków finansowych oraz o wydatkach z Funduszu
Wyborczego
a) składa się do 31 marca (art. 38 ust. 1)
b) rozpatrzenie przez PKW:
art. 38a ust. 1Państwowa Komisja Wyborcza w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia
sprawozdania:
1) przyjmuje sprawozdanie bez zastrzeżeń;
2) przyjmuje sprawozdanie ze wskazaniem uchybień;
3) odrzuca sprawozdanie.
54
c) niektóre powody odrzucenia sprawozdania (art. 38a ust. 2):

prowadzenie działalności gospodarczej

pozyskiwanie środków finansowych ze zbiórek publicznych

gromadzenie środków finansowych poza rachunkami bankowymi

przyjmowanie lub pozyskiwanie środków ze źródeł niedozwolonych
d) skarga na postanowienie PKW do SN (art. 38b)
e) w przypadku niezłożenia sprawozdania – PKW występuje do sądu z wnioskiem o
wykreślenie partii z ewidencji (art. 38c)
f) w przypadku odrzucenia sprawozdania przez PKW (art. 39d)
Likwidacja partii politycznej:
1) przyczyny (art. 45):
 rozwiązanie mocą uchwały odpowiedniego organu statutowego
 postanowienie sądu
 niespełnianie wymogów informowania sądu o zmianach np. w statucie
 nieuzupełnienie brakujących danych
 orzeczenie TK
2) sąd zarządza likwidację, wyznacza likwidatora (o ile nie wyznaczyła go partia)
3) koszty pokrywa się z majątku partii. Jeśli go nie starczy – pokrywa Skarb Państwa
55
4) po
zakończeniu
likwidacji
sąd
wykreśla
partię
z
ewidencji
56