Document

ANNALES
UNIVERSITATIS MARIAE CURIE -SKŁODOWSKA
LUBLIN - POLONIA
VOL.LVIIII, SUPPL. XIII, 78
SECTIO D
2003
Katedra i Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej w Lublinie
Specjalistyczny Psychiatryczny ZOZ w Jarosławiu
JOANNA GÓRECKA, KINGA SZYMONA, INGA UJMA
The comparison of quality
of life between neurotic and schizophrenia patients
Porównanie jakości życia pacjentów
z rozpoznaniem schizofrenii i zaburzeń nerwicowych
Termin „jakość życia” po raz pierwszy pojawił się w Słowniku Amerykańskim po II
Wojnie Światowej. Początkowo szczególne zainteresowanie tym pojęciem przejawiało się w
licznych pracach z kręgu nauk społecznych. Następnie w związku z kwestionowaniem
tradycyjnych metod oceny stanu zdrowia oraz przyjęciem alternatywnego holistycznego
modelu opieki doszło do przeniesienia go na grunt medycyny. Lata 70-te w Europie
Zachodniej i 80-te i 90-te w Polsce przyniosły eksplozję pomiarów i interpretacji jakości
życia w medycznych opracowaniach naukowych.
Badania nad jakością życia są wyrazem poszerzenia perspektywy w rozumieniu pojęcia
normy w medycynie, polegającego na uwzględnieniu punktu widzenia pacjenta, który staje
się najważniejszą instancją oceniającą swoje samopoczucie.
Definiowanie terminu jakości życia napotyka na znaczne trudności. Wynikają one z
faktu, że jakość życia podlega wpływom wielu czynników różniących się ilościowo i
jakościowo. Klinicyści uważają, że jakość życia jest subiektywną koncepcją, zaś przyczyną
wielu rozbieżności w podejściu do niej jest brak odpowiednich standardów. Według
Kirshnera i Guyatta jakość życia to sposób, w jaki ktoś czuje i daje sobie radę z codzienną
aktywnością (Kirshner i Guyatt, 1985). Bardziej precyzyjne wydaje się ujęcie jakości życia
jako poczucia satysfakcji z życia i codziennej aktywności, opartego na indywidualnej ocenie
(Wells i wsp., 1989). Według definicji Tilla, Mc Neila i Busha z 1984 roku, jakość życia to
„globalna koncepcja, do której należy włączyć psychiczne i socjalne działania oraz
czynności fizyczne i korzystne aspekty dobrego samopoczucia, jak również negatywne,
spowodowane chorobą i niedołęstwem” (Osoba, 1993). Jarema chcąc uprościć te dość
różnorodne i skomplikowane definicje, jakość życia traktuje jako subiektywnie odbierane
poczucie satysfakcji z sytuacji życiowej w kontekście własnych potrzeb i możliwości
(Jarema i wsp., 1995).
427
Wielu autorów uważa, że dla celów medycznych i uzyskania względnej
porównywalności wyników badań nad jakością życia powinny uwzględniać następujące
kategorie ujęte w cztery grupy:

społeczną (stosunki rodzinne, z innymi ludźmi),

aktywności (praca, zajęcia codzienne, spędzanie wolnego czasu),

fizyczną (stan zdrowia i dolegliwości),

psychologiczną (poczucie choroby, ograniczeń).
Podsumowując rozważany problem trzeba zauważyć, że nie ma zgodności co do jednej
definicji jakości życia zależnej od stanu zdrowia, co wynika między innymi z różnych zdrowotnych i prozdrowotnych uwarunkowań tego pojęcia, a także ze zróżnicowania
kulturowego i środowiskowego pojmowania dobrego samopoczucia, szczęścia i satysfakcji.
Definicje jakości życia w badaniach dotyczących zdrowia mają charakter operacyjny,
sprowadzają się najczęściej do opisu elementów składowych jakości życia.
W kręgu zainteresowania klinicystów problematyką jakości życia znajdują się głównie
choroby przewlekle. Wydaje się, iż wśród przewlekłych chorób psychicznych największe
zainteresowanie badaczy wzbudza jakość życia chorych na schizofrenię. Schizofrenia jest
nadal tajemniczą chorobą, zarówno w aspekcie przyczyny jak również leczenia. Dlatego w
przypadku nieskuteczności dostępnych środków farmakologicznych wobec klinicznych
objawów choroby tak ważne wydaje się poznanie innych czynników, które mogą wpłynąć
na poprawę subiektywnie ocenianego stanu zdrowia chorego czyli jego jakości życia.
CEL PRACY
Jednym ze sposobów poznania przez klinicystów jakości życia leczonych pacjentów
może być porównywanie jej pomiędzy chorymi z różnymi rozpoznaniami. Wydaje się, iż
chorzy na schizofrenię prezentują znacznie niższy poziom jakości życia niż chorzy z
nerwicą, aczkolwiek ta druga grupa ujawnia w procesie leczniczym znacznie większe
niezadowolenie i poczucie niezaspokojenia swoich potrzeb. Postanowiono zweryfikować,
czy ogólne przekonanie na temat jakości życia tych dwóch różnych grup chorych jest
zgodne z ich osobistą oceną.
Dlatego też celem poniższego opracowania jest porównanie jakości życia chorych z rozpoznaniem schizofrenii i zaburzeń nerwicowych.
MATERIAŁ I METODA
Badaniem objęto 50 pacjentów Oddziału Nerwic Kliniki Psychiatrii AM w Lublinie oraz
50 chorych Oddziału Ogólnopsychiatrycznego Specjalistycznego Psychiatrycznego ZOZ w
Jarosławiu, odpowiednio z rozpoznaniem (zgodnie z klasyfikacją ICD-10): zaburzeń nerwicowych oraz schizofrenii. Warunkiem zakwalifikowania do badania było wyrażenie zgody
przez chorego oraz brak dodatkowych chorób somatycznych. Badania przeprowadzono w
latach 2002-2003. Pacjentów oceniano przed ich planowanym wypisem ze szpitala. W
trakcie badania pacjenci podlegali leczeniu farmakologicznemu, w dawkach ustalonych do
dalszego leczenia ambulatoryjnego (neuroleptyki, leki przeciwdepresyjne, anksjolityczne,
stabilizatory nastroju) oraz psychoterapii.
Średni wiek badanych wynosił 37 lat; rozpiętość od 18 do 65 lat. Wśród ankietowanych
osób znalazło się 49 kobiet i 51mężczyzn.
Badanie polegało na samodzielnym wypełnieniu kwestionariusza przez chorego. Zastosowano Skalę Jakości Życia – SQLS (Self-Report Quality of Life Measure for People with
428
Schizophrenia) wg G. Wilkinsona i wsp. Narzędzie to zostało opracowane w 2000 r. Skala
SQLS służy do subiektywnej oceny jakości życia pacjentów ze schizofrenią, jednakże dla
celów tej pracy uzyskano akceptację autorów na zastosowanie jej również w grupie
pacjentów z zaburzeniami nerwicowymi. Zamiarem twórców skali SQLS było spełnienie
założeń definicji jakości życia, która traktuje jakość życia jako wielowymiarową koncepcję
bazującą na samoocenie pacjenta. Skala składa się z 30 zamkniętych pytań i obejmuje 3
podskale:
I funkcjonowanie psychospołeczne,
II motywacja i energia,
III objawy i działania uboczne.
Skala jest standaryzowana, posiada duże walory psychometryczne, jest wiarygodnym,
praktycznym, łatwo akceptowalnym narzędziem, które może znaleźć zastosowanie w badaniach klinicznych i jako ocena efektów leczenia (Wilkinson, 2000).
Do opracowania uzyskanych wyników wykorzystano test t-Studenta.
WYNIKI
Uzyskane wyniki potwierdziły hipotezę, że pacjenci z zaburzeniami nerwicowymi charakteryzują się wyższym poziomem jakości życia w porównaniu z chorymi na schizofrenię,
zarówno jeśli chodzi o wynik ogólny SQLS jak i poszczególne podskale. (Tab. 1). Różnica
jest wysoce istotna (p < 0,000001).
Tab.1. Wyniki skali SQLS w grupie pacjentów z zaburzeniami nerwicowymi
i w grupie ze schizofrenią
Zaburzenia Schizofre
nerwicowe
nia
SQLS
średnia
średnia
T
df
p
OG
57,3
34,6
7,67
98
0
podskala I
62,2
37,4
7,84
98
0
podskala II
54,8
37,1
5,13
98
0
podskala III
49,3
26,7
6,33
98
0
OMÓWIENIE WYNIKÓW
Wraz z pojawieniem się nowego sposobu oceny stanu zdrowia pacjentów – badania
jakości życia – klinicyści próbują poznać ich ocenę ciężkości choroby poprzez m.in.
porównywanie jakości życia pacjentów z różnymi rozpoznaniami. Większość badań
potwierdza oczywistą wydawałoby się hipotezę, ze pacjenci psychiatryczni oceniają niżej
swoją jakość życia niż inni ludzie. Wykazali to Lehman i wsp. oceniając jakość życia
chronicznie chorych z domów opieki i jakość życia ludzi zdrowych ale z podobnymi
problemami życiowymi (Lehman i wsp., 1982; Lehman, 1983). Im większa głębokość
zaburzenia tym jakość życia jest niżej oceniana. Horesh i Lepfiker wykazali, iż ocena
jakości życia u ludzi zdrowych i pacjentów z zaburzeniami afektywnymi w okresie remisji
jest znacząco wyższa niż u pacjentów z rozpoznaniem osobowości typu bordeline (Horesh,
Lepfiker, 1994). Ponadto w badaniach Zannottiego i wsp. porównanie pacjentów z
429
rozpoznaniem schizofrenii z osobami z populacji ogólnej wykazało, iż pierwsza grupa jest
zdecydowanie mniej zadowolona ze swojego stanu zdrowia i wszystkich jego przejawów
oraz ma mniej satysfakcjonujące kontakty społeczne (Zannotti i wsp. 1994).
Wyniki badań własnych wskazujące, iż poziom jakości życia chorych na schizofrenię
jest istotnie niższy niż pacjentów z zaburzeniami nerwicowymi pozostają w zgodzie z
ogólnym przekonaniem na temat ciężkości stanu zdrowia pacjentów z tymi dwoma
rozpoznaniami. Pacjenci schizofreniczni niżej ocenili swoja jakość życia we wszystkich
badanych sferach, tj: motywację i energię, funkcjonowanie psychospołeczne oraz objawy i
działania uboczne. W dostępnym piśmiennictwie znaleziono tylko jedną prace o podobnej
tematyce. Raimo K. R. Salokangas porównywał jakość życia osób chorych na schizofrenię i
z rozpoznaniem nerwicy – wszyscy badani byli w wieku 15-65 lat i trzy lata po wypisaniu
ze szpitala. Schizofrenicy uzyskali gorsze wyniki w zakresie stanu klinicznego i możliwości
funkcjonowania, natomiast wyżej oceniali jakość swojego życia niż chorzy z nerwicą
(Salokangas).
Wydaje się, iż odmienność wyników uzyskanych przez tego badacza w stosunku do
wyników badań własnych spowodowana jest różnicą w zakresie wglądu badanych
pacjentów ze schizofrenią. Stopień wglądu w objawy choroby i sytuację życiową chorego na
schizofrenię jest bardzo często upośledzony w wyniku postępu procesu chorobowego i
powoduje, iż ocena rzeczywistości jest nieadekwatna. Tym niemniej najważniejszym
elementem definicji jakości życia jest to, iż powinna być ona zgodna z samooceną chorego.
Z tego względu przyszłe prace nad jakością życia chorych na schizofrenię powinny
uwzględnić ocenę wglądu chorobowego, co umożliwi rzetelne porównywanie wyników
prac.
WNIOSKI
W badanej grupie chorzy z rozpoznaniem schizofrenii mieli istotnie niższy poziom
subiektywnie ocenianej jakości życia niż chorzy z rozpoznaniem zaburzeń nerwicowych w
zakresie wszystkich obszarów skali SQLS: funkcjonowanie psychospołeczne, motywacja i
energia, objawy i działania uboczne.
Kolejne prace nad jakością życia pacjentów ze schizofrenią powinny uwzględnić ocenę
wglądu chorobowego.
PIŚMIENNICTWO
1.
2.
3.
4.
5.
Horesh N., Lepfiker E.: An instrumrnt for measuring quality of life and its application
in psychiatry, w: „Quality of life and disabilities in mental disorders. Abstracts of 7th
European Symposium”, Vienna, April 7-9, 1994.
Lehman A. F. i wsp.: Chronic mental patients: The quality of life issue, „Am. J.
Psychiatry” 1982, 139, s. 1271-1276.
Lehman A. F.: The effects of psychiatric symptoms on quality of life assessments
among the chronic mentally ill. Evaluation and Program Planning, 1983, 6, s. 143-151.
Jarema M. i wsp.: Proba analizy subiektywnej oceny jakości życia pacjentów z
rozpoznaniem schizofrenii lub depresji, „Psychiatria Polska”, 1995, 5, s. 641-655.
Kirschner B., Guyatt G. A.: Methodological framework for assessing health indices, „J
Chronic Dis.”, 1985, 38, s. 27-36.
430
Osoba D.: Badanie jakości życia zależnej od stanu zdrowia pacjentów onkologicznych,
„Nowotwory”, 1993, 43, s. 185-192.
7. Salokangas R. K. R.: Gender and quality of life in chronic schizophrenia, maszynopis,
Zakład Rehabilitacji Psychiatrycznej IPiN.
8. Wells K. B. i wsp.: The functioning and well-being of depressed patients, results from
the medical outcome study, „JAMA”, 1989, 262, s. 914-919.
9. Wilkinson G.: Self-repot quality of life measure for people with schizophrenia, the
SQLS, „Br J. Psychiatry”, 2000, 177, s. 42-46.
10. Zannotti M. i wsp.: Assessment of quality of life in schizophrenic patients with a standardized method, w: „Quality of life and disabilities in mental disorders. Abstracts of 7th
European Symposium”, Vienna, April, 7-9, 1994.
6.
STRESZCZENIE
Celem poniższej pracy jest porównanie jakości życia pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii i zaburzeń nerwicowych. Badaniem objęto100 pacjentów w wieku od 18 do 65 lat,
odpowiednio do powyższych rozpoznań dwie jednakowej liczebności grupy chorych.
Analizę przeprowadzono przed planowanym wypisem pacjentów ze szpitala. Ocenie
podlegała subiektywnie oceniana jakość życia, czego dokonano przy pomocy Skali Jakości
Życia (SQLS, Self-Report Quality of Life Measure for People with Schizophrenia,
Wilkinson i wsp., 2000). Do opracowania uzyskanych wyników zastosowano test tStudenta. Badani chorzy na schizofrenię dysponują znacząco wyższym poziomem jakość
życia w porównaniu do pacjentów z zaburzeniami nerwicowymi, zarówno w zakresie
wyniku ogólnego skali SQLS jak i jej podskal, tj: (I) funkcjonowania psychospołecznego,
(II) motywacji i energii i (III) objawów i działań ubocznych. Wydaje się, iż przyszłe badania
nad jakością życia chorych na schizofrenię powinny uwzględnić również ocenę wglądu
chorobowego.
SUMMARY
The aim of this paper was to compare the quality life of neurotic to those of
schizophrenia. The research was carried on 100 patients at the age from 18 to 65 years. The
subjective quality of life was assessed by The Quality of Life Scale (SQLS, Self-Report
Quality of Life Measure for People with Schizophrenia, Wilkinson et al., 2000). The
schizophrenic patients had significantly lower level of quality of life as compared to
neurotic patients, as a matter of general score of SQLS and all subscales: (I) psychosocial
functioning, (II) motivation and energy, and (III) side effects. It seems that future researches
on quality of life of schizophrenic patients should consider assessment of illness’ insight.
431