ADMINISTRACJA CENTRALNA
advertisement
ADMINISTRACJA CENTRALNA mgr Arkadiusz Łukaszów Instytut Nauk Administracyjnych Zakład Prawa Administracyjnego PREZYDENT Podstawą włączenia urzędu Prezydenta RP do problematyki administracji centralnej jest zaliczenie go przez Konstytucję RP do „władzy wykonawczej", która z punktu wi­dzenia treści pozostaje w bardzo bliskim związku z treściami, jakie w poszukiwaniu definicji administracji publicznej przypisywane są temu pojęciu. FUNKCJE PREZYDENTA Prezydent spełnia funkcje reprezentanta państwa w stosunkach zewnętrznych. Składają się na nie w szczególności: 1) ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych (o czym Prezydent za­wiadamia Sejm i Senat); przed ratyfikowaniem umowy międzynarodowej Prezy­dent może zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie roz­strzygnięcia o jej zgodności z Konstytucją RP; 2) mianowanie i odwoływanie pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Pol­skiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych; 3) przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynaro­dowych. FUNKCJE PREZYDENTA W zakresie polityki zagranicznej Prezydent RP współdziała z Prezesem Rady Ministrów i właściwym ministrem. FUNKCJE PREZYDENTA Do Prezydenta należy też sprawowanie funkcji dotyczącej ochrony zewnętrznego bezpieczeństwa państwa. W tym zakresie kompetencje Prezydenta obejmują m.in.: 1) pełnienie funkcji najwyższego zwierzchnika Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, przy czym w czasie pokoju zwierzchnictwo to sprawowane jest za pośrednic­twem Ministra Obrony Narodowej; 2) mianowanie na czas określony Szefa Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił Zbrojnych; 3) na czas wojny mianowanie na wniosek Prezesa Rady Ministrów Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych (którego może odwołać w tym samym trybie); 4) w czasie bezpośredniego zewnętrznego zagrożenia państwa zarządzenie, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, powszechnej lub częściowej mobilizacji i użycia sił zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej; 5) wprowadzenie na wniosek Rady Ministrów stanu wojennego na części lub całym terytorium państwa w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, w tym spowodowanego działaniami o charakterze terrorystycznym lub działaniami w cyberprzestrzeni, zbrojnej napaści na terytorium RP lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji; 6) w razie konieczności obrony państwa podczas stanu wojennego Prezydent kieruje tą obroną we współdziałaniu z Radą Ministrów. FUNKCJE PREZYDENTA Prezydent realizuje też funkcje w dziedzinie wewnętrznego bezpieczeństwa państwa. W tym zakresie zwraca uwagę przede wszystkim jego kompetencja do wprowa­dzania i znoszenia stanu wyjątkowego6. Wprowadzenie stanu wojennego oraz stanu wyjątkowego dokonywane jest w drodze rozporządzenia Prezydenta. Rozporządzenie to Prezydent przedstawia w ciągu 48 godzin od jego podpisania Sejmowi, który może je uchylić bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W czasie stanu wyjątkowego Prezydent na wniosek Prezesa Rady Ministrów może postanowić o użyciu Sił Zbrojnych RP do przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa, jeżeli dotychczas zastosowane siły i środki zostały wyczerpane. FUNKCJE PREZYDENTA Prezydent realizuje dość szeroką funkcję związaną z obsadami personalnymi na ważne wysokie stanowiska w państwie. Oprócz wskazywanych już kompetencji Prezydenta do desygnowania Prezesa Rady Ministrów, powoływania Rady Ministrów, pokonywania zmian na stanowiskach ministrów, w zakresie tej funkcji personalnej można wskazać: 1) mianowanie Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, dowódców rodzajów Sił Zbrojnych oraz dowódców okręgów wojskowych; 2) powoływanie i odwoływanie Prezesa i wiceprezesów Naczelnego Sądu Admini­stracyjnego, powoływanie sędziów Sądu Najwyższego, a na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa sędziów; 3) powoływanie części składu (dwóch osób) Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji 4) powoływanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i prezesów Sądu Najwyższego oraz wnioskowanie w sprawie powołania albo odwołania Prezesa Narodo­wego Banku Polskiego; 5) powoływanie Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego; 6) powoływanie członków Rady Polityki Pieniężnej; 7) powoływanie i odwoływanie członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego oraz Szefa Kancelarii Prezydenta RP. ORGANY CENTRALNE PODLEGŁE SEJMOWI RP Do organów centralnych podległych Sejmowi RP można obecnie zaliczyć Głównego Inspektora Pracy i Głównego Inspektora Ochrony Danych Oso­bowych. Podległość tych organów bezpośrednio Sejmowi powoduje, że ich status jest szczególny. Są to organy mające częściowo charakter organów kontroli państwowej, a częściowo organów administracyjnych. Ich niezależ­ność od rządu sprawia, że w istocie mają one status organów naczelnych i nie należą do administracji rządowej. CENTRALNA ADMINISTRACJA RZĄDOWA RADA MINISTRÓW Cechy charakterystyczne Rady Ministrów wynikają z Konstytucji oraz z ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. póz. 392 z późn. zm.). Status prawny Rady Ministrów Najogólniej rzecz biorąc, Rada Ministrów (rząd) jest to naczelny, kolegialny organ państwowy będący konstytucyjnie władzą wykonawczą o kompetencji generalnej. Jest ona organem objętym konstytucyjnym domniemaniem kompetencji, oznaczającym, że należą do niej sprawy polityki państwa niezastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego (art. 146 ust. l i 2 Konstytucji). Skład Rady Ministrów W skład Rady Ministrów mogą być powoływani wiceprezesi RM. Zarówno Prezes RM, jak i wiceprezesi RM mogą pełnić równocześnie funkcję ministra. Powoływanie Rady Ministrów Powoływanie Rady Ministrów polega na całym cyklu czynności, które składają się na tzw. procedurę zasadniczą i procedury rezerwowe. Ich szczegółowa analiza należy do prawa konstytucyjnego. Wskażmy tu jedynie, że procedura zasadnicza zostaje zainicjowana przez Prezydenta RP aktem desygnacji Prezesa Rady Ministrów, który w ciągu 14 dni prowadzi działania zmierzające do utworzenia gabinetu. Aktem zamykającym proces kształtowania składu Rady Ministrów jest wręczenie przez Prezydenta RP aktów po­wołania Prezesa Rady Ministrów i pozostałych członków Rady Ministrów oraz złożenie przez nich przysięgi wobec Prezydenta. W ciągu następnych 14 dni Prezes Rady Ministrów ubiega się o uzyskanie od Sejmu inwestytury w drodze uchwalenia wotum zaufania - bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Typologia zadań Pozostałe zadania, przemieszane zresztą z kompetencjami, wylicza enumeratywnie art. 146 ust. 4 Konstytucji. Skracając nieco to wyliczenie, można wyodrębnić następujące grupy zadań (kompetencji): 1) zapewnianie wykonania ustaw i wydawanie rozporządzeń (pkt l i 2). Pomiędzy tymi kategoriami istnieje wyraźna łączność. Zapewnianie wyko­nania ustaw polega na dbałości o takie zachowanie się organów admini­stracji rządowej, a także podległych ich nadzorowi innych organów ad­ministracji publicznej (np. samorządowej), żeby rzeczywiście wypełniały one dyspozycje ustawowe i żeby to wykonywanie było zgodne z prawem. W tym zakresie Rada Ministrów będzie używać dostępnych jej środków prawnych (zwłaszcza nadzorczych) w celu oddziaływania na inne organy. Z kolei wydawanie rozporządzeń to własna działalność wykonawcza sa­mej Rady Ministrów; 2) koordynowanie i kontrolowanie prac organów administracji rządowej (pkt 3). Są to kompetencje, które mieszczą się w ramach wskazanego wyżej „kierownictwa". Ich wyodrębnienie wskazuje jednak na to, że można sprawować kierownictwo, nie używając zbyt silnych środków nacisku, ale posługując się formami używanymi w strukturach zdecentralizowanych; 3) wykonywanie zadań w zakresie skarbu i budżetu państwa - ochrona in­teresów Skarbu Państwa, uchwalanie budżetu państwa, kierowanie jego wykonaniem itd. (pkt 4,5 i 6); 4) wykonywanie zadań w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego, porządku publicznego, bezpieczeństwa zewnętrznego i obronności (pkt 7, 8 i 11); 5) wykonywanie zadań w zakresie polityki zagranicznej (pkt 9 i 10); 6) określanie trybu i organizacji własnej pracy (pkt 12). Tryb pracy Rady Ministrów Rada Ministrów jest organem kolegialnym działającym pod kierunkiem Prezesa Rady Ministrów (art. 148 pkt 2 Konstytucji), obradując na posiedze­niach pod jego przewodnictwem. Posiedzenia obsługuje sekretarz Rady Ministrów, który zajmuje się m.in. przyjmowaniem i przekazywaniem projektów dokumentów rządowych, opracowywaniem protokołu ustaleń oraz roz­patrywanych dokumentów i dokumentów przedkładanych do podpisu Pre­zesowi Rady Ministrów, a także koordynowaniem działalności legislacyjnej Rady Ministrów i Prezesa Rady Ministrów (art. 18 u.r.m.). ORGANY POMOCNICZE Rady MINISTRÓW Organy pomocnicze Rady Ministrów (także Prezesa Rady Ministrów) są tworzone przez Prezesa Rady Ministrów z własnej inicjatywy lub na wniosek członka Rady Ministrów. Mogą to być: 1) stałe komitety lub komitety Rady Ministrów tworzone w celu inicjowania, przygotowania i uzgadniania rozstrzygnięć; 2) komitety doraźne do rozpatrywania określonej kategorii spraw lub okreś­lonej sprawy; 3) rady i zespoły opiniodawcze lub doradcze (art. 12 ust. l u.r.m.). Komisje Oprócz wyżej wymienionych organów przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia mogą być tworzone komisje do opracowania projektów ko­dyfikacji, a także komisje wspólne, składające się z przedstawicieli rządu oraz zainteresowanej instytucji lub środowiska społecznego (np. Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego). Inne organy wewnętrzne Organami wewnętrznymi Rady Ministrów są także organy wymienione wprost w ustawie o Radzie Ministrów, która określa ich status prawny i zakres działania. Są to: Rada Legislacyjna przy Prezesie Rady Ministrów, będąca organem opiniodawczym i doradczym w zakresie projektów rządowych ustaw oraz projektów aktów wykonawczych wydawanych przez Radę Ministrów, i Rządowe Centrum Legislacji przy Prezesie Rady Ministrów, zapewniające obsługę prawną Rady Ministrów. Kancelaria Prezesa Rady Ministrów Najważniejsze zadania Kancelarii można po­dzielić na: 1) kontrolne (kontrola realizacji zadań wskazanych przez Radę Ministrów lub przez Prezesa Rady Ministrów); 2) koordynacyjne (m.in. koordynacja polityki kadrowej w administracji rzą­dowej); 3) informacyjne (m.in. wydawanie Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego, a także obsługa informacyjna i prasowa Rady Ministrów). W ramach Kancelarii funkcjonuje pion polityczny (Gabinet Polityczny), pion obsługi oraz pion studiów, analiz i informacji. Jest to więc organ będący swoistym ministerstwem Prezesa Rady Ministrów. Pełnomocnicy Rządu Rada Ministrów może ustanowić pełnomocnika rządu do określonych spraw, których przekazanie członkom Rady Ministrów nie jest celowe. Pełnomocnikiem rządu może być sekretarz stanu albo podsekretarz stanu, a wyjątkowo - wojewoda, w zakresie zadań o zasięgu regionalnym. Pełnomocnika rządu powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów. PREZES RADY MINISTRÓW Kompetencje Prezes Rady Ministrów kieruje pracami Rady Ministrów i przewodniczy jej posiedzeniom. W związku z tą funkcją pozostają jego dal­sze kompetencje, polegające na reprezentowaniu Rady Ministrów, zapew­nianiu wykonywania jej polityki i określaniu sposobów jej wykonywania oraz na koordynacji i kontroli pracy członków Rady Ministrów (art. 148 pkt l, 2,4 i 5 Konstytucji). Funkcja administracyjna Należy tu wymienić następujące grupy kompetencji (zadań) związanych wprost z funkcją admi­nistracyjną: 1) wydawanie rozporządzeń i zarządzeń. W ramach funkcji legislacyjnej Prezes Rady Ministrów kieruje procesem legislacyjnym rządu i nadzoruje jego przebieg, a także wydaje Dziennik Ustaw RP i Monitor Polski; 2) sprawowanie kierownictwa i nadzoru nad administracją rządową, w tym sprawowanie nadzoru nad administracją rządową nieobjętą działami ad­ministracji rządowej. Do tej grupy kompetencji należy m.in. powoływanie i odwoływanie kierowników organów centralnych i wojewodów; 3) zwierzchnictwo służbowe nad pracownikami administracji rządowej oraz zwierzchnictwo nad korpusem służby cywilnej, będące znanym nam już elementem typowym dla układu scentralizowanego (art. 148 pkt 3, 6 i 7 Konstytucji); 4) sprawowanie nadzoru nad podmiotami zdecentralizowanymi, zwłaszcza nad samorządem terytorialnym; 5) różne kompetencje związane z poszczególnymi dziedzinami działania administracji publicznej, w tym również działania w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej; 6) kompetencje organizacyjno-porządkowe, tworzenie zespołów itp. Organy pomocnicze Organami pomocniczymi Prezesa Rady Ministrów są wiceprezesi Rady Ministrów, przy czym mogą być oni organami administrującymi w wypadku zastępstwa Prezesa Rady Ministrów. Wiceprezesi Rady Ministrów wykonują zadania i kompetencje w zakresie powierzonym przez Prezesa Rady Mini­strów w jego imieniu. W razie nieobecności Prezesa Rady Ministrów lub w innym wypadku czasowej niemożności wykonywania przez niego obowiąz­ków w Radzie Ministrów wyznaczony wiceprezes Rady Ministrów kieruje pracami Rady Ministrów (art. 6 u.r.m.). MINISTROWIE W obowiązującej regulacji prawnej po wejściu w życie ustawy o Radzie Ministrów i ustawy o działach administracji rządowej rysuje się dualistyczny charakter organów nazwanych ministrami. Z samej Konstytucji wynika, że ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wykonują zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów (tzw. ministrowie bez teki - art. 149 ust. l Konstytucji). Zgodnie z uregulowaniami przyjętymi w wymienionych ustawach ministrowie są członkami Rady Ministrów, a z drugiej strony - są organami kierującymi działem (działami) administracji rządowej. W każdym razie można powiedzieć, że ministrowie są naczelnymi organami rządowej administracji publicznej zajmującymi się poszczególnymi dziedzinami tej administracji. Minister jako organ administracji publicznej Kierując wyodrębnionym działem administracji rządowej, sam minister jest jednocześnie organem administracji publicznej należącym do danego działu, i to organem naczelnym. Z tego tytułu ma on kompetencje do wydawania rozporządzeń i zarządzeń, przy czym Rada Ministrów na wniosek Prezesa Rady Ministrów może je uchylać (art. 149 ust. 2 Konstytucji). Ministrowie są również organami wydającymi decyzje administracyjne w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej. MINISTERSTWO I ORGANY POMOCNICZE Minister wykonuje swoje zadania przy pomocy sekretarza i podsekretarzy stanu (potocznie nazywanych wiceministrami), powoływanych i odwoływanych przez Prezesa Rady Ministrów. Ich zakres czynności ustala minister. Sekretarze i podsekretarze stanu są więc typowymi zastępcami organu i można ich nazwać organami administrującymi wtedy, gdy wykonują oni kom­petencje ministra w jego imieniu. Minister korzysta również z pomocy gabinetu politycznego i komitetu doradczego, jeżeli jest on powołany przez Radę Ministrów przy danym ministrze. Ustawy szczególne przewidują również istnienie różnych ciał doradczych (Rada Ochrony Środowiska, Krajowa Rada Transplantacyjna, Rada Pomocy Społecznej i inne). Ministerstwo Ministerstwo jest najbardziej charakterystycznym z urzędów administracyjnych w znaczeniu, jakie słowu „urząd" przypisaliśmy wyżej. Jest to instytucja o dość skomplikowanej strukturze wewnętrznej, stanowiąca aparat pomocniczy każdego z ministrów. Ministerstwo tworzy, znosi lub przekształca Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Prezes Rady Ministrów nadaje w drodze zarządzenia statut ministerstwu określający jego szczegółową strukturę organizacyjną, a minister osobnym zarządzeniem ustala regulamin organizacyjny, określający zakres zadań i tryb pracy komórek organizacyjnych ministerstwa oraz jednostek organizacyjnych podległych ministrowi i nadzorowanych przez niego. Organizacja ministerstwa Podstawowy trzon organizacyjny ministerstwa tworzą trzy kategorie komórek organizacyjnych: 1) departamenty - komórki wydzielone do realizacji zadań merytorycznych ministerstwa; 2) biura - obsługujące pracę ministerstwa w zakresie wykonywania jego za­dań; 3) sekretariaty - jednostki obsługujące ministra, a także komitety, rady i zespoły. W skład biur i sekretariatów wchodzą wydziały, jako jednostki organizacyjne niższego rzędu. Nadzór nad tymi wszystkimi jednostkami sprawuje dyrektor generalny, zatwierdzający wewnętrzne regulaminy organizacyjne. KOMITETY Wśród organów naczelnych administracji publicznej istnieje kilka o szcze­gólnym statusie, podlegających specjalnej regulacji i zajmujących osobne miejsce w strukturze administracji publicznej, zwanych komitetami. Liczba takich organów jest w tej chwili znikoma, co zostało spowodowane zdecydowaną redukcją tych form organizacyjnych rozrosłych w przeszłości. Szczególny status komitetów polega przede wszystkim na tym, że są to organy kolegialne, ale ich przewodniczący są członkami rządu i mają rangę, a także kompetencje ministrów. To daje komitetom pozycje naczelnych organów administracji publicznej. Komitet ds. Europejskich Organem tej kategorii jest Komitet do Spraw Europejskich, działający n; podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o Komitecie do Spraw Europejskich (Dz. U. Nr 161, póz. 1277). Jego przewodniczącym jest minister właściwy do spraw członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej, reprezentowany przez Sekretarza do Spraw Europejskich będącego sekretarzem stanu w urzędzie obsługującym tego ministra. Ustawa o Komitecie do Spraw Europejskich określa zasady współpracy w ramach tego komitetu członków Rady Ministrów oraz innych organów administracji rządowej w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej. Komitet Badań Naukowych Drugim i ostatnim organem w tej grupie jest Komitet Badań Naukowych Jest to naczelny organ administracji rządowej powołany na podstawie uchylonej już ustawy z dnia 12 stycznia 1991 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 3: póz. 389 z późn. zm.), zajmujący się polityką naukową i naukowo-techniczną państwa. Przewodniczącym Komitetu jest minister właściwy do spraw nauk Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Naczelnym organem administracji publicznej o zupełnie specjalnym statusie jest Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Jako organ o randze konstytucyjnej została ona usytuowana w tekście Konstytucji wśród „organów ochrony prawa". Zasady i tryb działania Rady oraz jej organizację reguluje u z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (tekst jedn.: Dz. U. z \ Nr 43, póz. 226 z późn. zm.). Zgodnie z art. 213 Konstytucji jest to organ stojący na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. Rada Polityki pieniężnej Status prawny Rady Polityki Pieniężnej reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. póz. 908 z późn. zm.). Do kompetencji Rady należy m.in. coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej i składanie Sejmowi sprawozdań z ich wykonania. Rada ustala również wysokość stóp procentowych NBP. W skład Rady, której przewodniczy Prezes NBP, wchodzi dziewięciu członków powoływanych na jedną sześcioletnią kadencję przez Prezydenta RP, Sejm i Senat w równej liczbie (po trzech). ORGANY CENTRALNE Rodzaje organów centralnych I tak, wśród organów centralnych można wyróż­nić: 1) organy podległe Radzie Ministrów (np. Kolegium do spraw Służb Specjalnych, Komitet Polityki Ubezpieczeń Eksportowych); 2) organy podległe Prezesowi Rady Ministrów. Są to zwłaszcza organy nienależące do żadnego z działów administracji rządowej, wymienione w art. 33a ust. l u.d.a.r. Inne organy podległe Prezesowi Rady Ministrów to np. Centralna Komisja do spraw Stopni i Tytułów, Rada do spraw Przeciwdziałania Narkomanii, Rada Polityki Regionalnej Państwa i inne; 3) organy podległe poszczególnym ministrom (wchodzące w skład działów administracji rządowej). Z tej bardzo licznej grupy wymieńmy tytułem przykładu następujące organy i zwróćmy uwagę na ich różnorodność: Państwowa Komisja Akredytacyjna, Generalny Inspektor Informacji Finansowej, Urząd Patentowy, Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego, Rada do spraw Muzeów, Rada Pomocy Społecznej, Główny Instytut Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Komendant Główny Policji, Główny Geolog Kraju, Krajowa Rada Transplantacyjna. Niezależne organy centralne W obrębie problematyki podziału organów administracji publicznej ob­serwujemy podobne zjawisko w postaci pojawienia się kategorii niezależnych organów regulacyjnych. Są one tworzone specjalnie w celu prowadzenia regulacji rynków infrastrukturalnych przez ingerencję w zachowania rynkowe przedsiębiorców mieszczące się w ramach swobody działalności gospodarczej i pozostające głównie pod rządem prawa prywatnego. Taka ingeren­cja organów regulacyjnych polega na władczym, opartym na uznaniu oddziaływaniu na przedsiębiorstwa, którego granice wyznacza pojęcie stanu konkurencji. TERENOWA ADMINISTRACJA RZĄDOWA TERENOWA ADMINISTRACJA RZĄDOWA Katalog tych podmiotów jest wyczerpujący i został zawarty w art. 2 u.w. Wymieńmy je kolejno, bliższą ich charakterystykę pozostawiając na później. Są to więc: 1) wojewoda; 2) organy rządowej administracji zespolonej w województwie, w tym kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży; 3) organy niezespolonej administracji rządowej; 4) jednostki samorządu terytorialnego i ich związki, jeżeli wykonywanie przez nie zadań administracji rządowej wynika z odrębnych ustaw lub z zawartego porozumienia; 5) starosta i inne podmioty, jeżeli wykonywanie przez nich zadań administracji rządowej wynika z odrębnych ustaw. Funkcje Wojewody Funkcje wojewody są następujące: 1) funkcja przedstawiciela Rady Ministrów w województwie. Funkcja ta naj­wyraźniej określa związek wojewody z centralną administracją rządową i oznacza, że w sensie funkcjonalnym wojewoda jest częścią rządu. Kompetencje wojewody wynikające z tej funkcji są uregulowane w osobnym rozdziale ustawy (art. 22-27 u.w.); 2) funkcja organu administracji rządowej w województwie; 3) funkcja zwierzchnika nad zespoloną administracją rządową, a jednocześ­nie sprzężona z nią funkcja organu tej administracji. Zespolenie to, o któ­rym będzie jeszcze mowa, polega w istocie właśnie na tym, że i sam wojewoda, i inne organy nazwane organami administracji zespolonej stanowią razem pewną całość funkcjonalną; 4) funkcja nadzorcza. Wojewoda sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego i ich związków pod względem legalności. Będzie o nim mowa w rozdziale dotyczącym samorządu terytorialnego (rozdział siódmy pkt 9); Funkcje Wojewody 5) funkcja reprezentanta Skarbu Państwa. Chodzi tu zwłaszcza o stosunki cywilnoprawne o zasięgu wojewódzkim, w których stroną jest Skarb Państwa. Reprezentacja Skarbu Państwa przez wojewodę dotyczy zwłaszcza mienia powierzonego mu w celu wykonywania jego zadań; 6) funkcja organu wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym. Pełniąc tę funkcję, wojewoda w niektórych kategoriach spraw admini­stracyjnych, które są wyznaczone przez ustawy, jest organem drugiej instancji (organem odwoławczym), a jednocześnie organem sprawującym nadzór nad wydawaniem aktów administracyjnych (decyzji). Kompetencje te dotyczą decyzji organów administracji rządowej niższego stopnia (zlokalizowanych na szczeblu powiatowym) lub niektórych decyzji orga­nów samorządu terytorialnego. Ustawa pomija jednak nieoczekiwanie możliwość wydawania przez wojewodę decyzji administracyjnych w pierwszej instancji, choć prawo materialne taką możliwość oczywiście dopuszcza; 7) funkcja kontrolna. Wojewoda przeprowadza kontrolę wykonywania przez organy samorządu terytorialnego zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej. KOMPETENCJE Wszelkie kompetencje wojewody są objęte ogólną klauzulą zawartą w art. 3 ust. l pkt 5 u. w. (przepis ten został nieoczekiwanie umieszczony wśród funkcji wojewody, a nie wśród przepisów ustanawiających jego kompetencje), zgodnie z którym do kompetencji wojewody należą wszystkie sprawy z zakresu administracji rządowej w województwie niezastrzeżone na rzecz innych organów tej administracji. STATUS OSOBOWY WOJEWODY Wojewoda jest typowym „średnim" ogniwem administracyjnej struktury scentralizowanej. Z jednej strony bowiem podlega organom wyższego stopnia (zwłaszcza Prezesowi Rady Ministrów), a z drugiej strony - sam jest organem wyższego stopnia wobec innych organów administracyjnych. Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej (nadrzędność osobowa). Prezes Rady Ministrów sprawuje nadzór nad działalnością wojewody na podstawie kryterium zgodności jego działania z polityką Rady Ministrów. Nadzór nad wojewodą Nadzór nad wojewodą sprawuje również minister właściwy do spraw administracji pub­licznej. Kryteriami tego nadzoru są zgodność działania z prawem, a także rzetelność i gospodarność. Minister właściwy do spraw administracji publicznej może być upoważniony przez Prezesa Rady Ministrów do wykony­wania w jego imieniu uprawnień przysługujących mu wobec wojewody, z wyjątkiem powoływania i odwoływania wojewody oraz rozstrzygania sporów. ORGANY POMOCNICZE WOJEWODY Wicewojewodowie Wojewoda wykonuje swoje zadania przy pomocy pierwszego i drugiego wicewojewody. Wicewojewodowie pełnią więc funkcje typowych zastępców organu administracji publicznej, którzy działając w jego imieniu, są organami administrującymi. Specjalny status ma jednak pierwszy wicewojewoda, którego kompetencje zgodnie z ustawą - w ramach zastępstwa mają zakres taki sam jak zakres wszystkich kompetencji wojewody, jeżeli wojewoda nie pełni swoich obowiązków służbowych. Urząd wojewódzki Urząd wojewódzki ma statut nadany przez wojewodę, a zatwierdzany przez Prezesa Rady Ministrów. Statut określa m.in. nazwy poszczególnych jednostek organizacyjnych urzędu i zakresy ich działania. Do statutu dołącza się wykaz jednostek organizacyjnych podporządkowanych wojewodzie oraz przedsiębiorstw państwowych, dla których wojewoda pełni funkcję organu założycielskiego. Wojewoda ustala również regulamin urzędu wojewódzkiego, który określa szczegółową organizację oraz tryb jego pracy. Urząd wojewódzki może posiadać swoje delegatury na terenie województwa. Są one najczęściej zlokalizowane w byłych miastach wojewódzkich. Kolegium doradcze Wojewoda może tworzyć zespoły doradcze. W przypadkach uzasadnionych szczególnymi potrzebami wojewoda może również ustanowić na czas oznaczony swojego pełnomocnika do prowadzenia spraw w zakresie określonym w pełnomocnictwie. WOJEWÓDZKA ADMINISTRACJA ZESPOLONA Drugim obok wojewody ogniwem administracji rządowej w województwie jest wojewódzka administracja zespolona, zorganizowana według omówionej wcześniej zasady zespolenia administracji publicznej. Zasada ta właśnie na terenie województwa jest szczególnie rozwinięta. Administrację zespoloną stanowią sam wojewoda oraz organy rządowej administracji zespolonej w województwie, w tym kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży. Należy powiedzieć, że administrację rządową na terenie województwa wykonują również działający pod zwierzchnictwem starosty kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży - stanowią oni jednak powiatową administrację zespoloną. PODMIOTY WOJEWÓDZKIEJ ADMINISTRACJI ZESPOLONEJ W skład wojewódzkiej administracji zespolonej wchodzą obok wojewody różne jednostki organizacyjne. Z ogółu przepisów ustawowych wynika, że owe „służby, inspekcje i straże" są to jednostki organizacyjne wyodrębnione według kryterium przedmiotowego, tzn. zajmujące się poszczególnymi działami administracji publicznej w województwie. Ustawy odróżniają służby, inspekcje i straże od kierowników tych jednostek, którzy mają status jednoosobowych organów administracji publicznej. Obecnie do tych podmiotów administracji zespolonej należy zaliczyć następujące organy: komendantów wojewódzkich Państwowej Straży Pożarnej, wojewódzkich komendantów Policji, kuratorów oświaty, wojewódzkich inspektorów farmaceutycznych, wojewódzkich inspektorów inspekcji handlowej, wojewódzkich inspektorów jakości handlowej artykułów rolnospożywczych, wojewódzkich inspektorów nadzoru budowlanego, wojewódzkich inspektorów nadzoru geodezyjnego i kartograficznego, wojewódzkich inspektorów ochrony roślin i nasiennictwa, wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska, wojewódzkich inspektorów transportu drogowego, wojewódzkich konserwatorów zabyt­ków i wojewódzkich lekarzy weterynarii. Zasada zespolenia w urzędzie wojewódzkim Wszyscy ci kierownicy służb, inspekcji i straży wykonują swoje zadania i kompetencje przy pomocy urzędu wojewódzkiego, choć na podstawie przepisów szczególnych mają też swoje urzędy: komendy, kuratoria, inspektoraty itd. Do obsługi zadań organów niemających własnego aparatu pomocniczego tworzone są w urzędzie wojewódzkim wydzielone komórki organizacyjne, których regulaminy są zatwierdzane przez wojewodę. WOJEWÓDZKA ADMINISTRACJA NIEZESPOLONA Katalog organów administracji niezespolonej jest ustalony w samej ustawie i jest zamknięty. Należą do nich: 1) szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień; 2) dyrektorzy izb celnych i naczelnicy urzędów celnych; 3) dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej; 4) dyrektorzy okręgowych urzędów górniczych i Dyrektor Specjalistycznego Urzędu Górniczego; 5) dyrektorzy okręgowych urzędów miar i naczelnicy obwodowych urzę­dów miar; 6) dyrektorzy okręgowych urzędów probierczych; 7) dyrektorzy regionalnych zarządów gospodarki wodnej; 8) dyrektorzy urzędów morskich; 9) dyrektorzy urzędów statystycznych; 10) dyrektorzy urzędów żeglugi śródlądowej; 11) graniczni i powiatowi lekarze weterynarii; 12) komendanci oddziałów Straży Granicznej, komendanci placówek i dywizjonów Straży Granicznej; 13) okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego; 14) państwowi inspektorzy sanitarni; 15) regionalni dyrektorzy ochrony środowiska.
