prawdziwa-cena-wegla-briefing

Raport Greenpeace:
„Prawdziwa cena węgla”
czyli
W jaki sposób ludzie i Ziemia płacą za najbrudniejsze paliwo na świecie.
W obecnym stuleciu nie jest już tajemnicą, że węgiel niszczy naszą planetę i nasze zdrowie.
Pomimo tego wciąż go wydobywamy i spalamy, ignorując powstające przy okazji tzw. „koszty
zewnętrzne,” czyli koszty, które nie są uwzględnione w rachunku ekonomicznym, a wiążą się
z takimi zjawiskami, jak m. in. wycinanie lasów, choroby układu oddechowego, wypadki
w kopalniach, kwaśne deszcze, smog czy zmiany klimatu. Przemysł węglowy nie płaci za szkody,
które wyrządza. Płaci za nie cały świat.
Niniejszy raport ujawnia rzeczywistą cenę węgla, przytaczając - tam, gdzie to możliwe odpowiednie dane finansowe i jasno ukazując, w jaki sposób nasza planeta i jej mieszkańcy
płacą za korzystanie z węgla.
Węgiel jest największym zagrożeniem dla klimatu Ziemi
Węgiel jest brudny. I nie zmieni tego jego oczyszczanie, zgazowywanie, ani wychwytywanie
i zakopywanie produktów jego spalania. Węgiel przyczynia się do zmian klimatu najbardziej ze
wszystkich paliw kopalnych. Na całym świecie elektrownie węglowe produkują 11 miliardów ton
CO2 rocznie.1 W 2005 roku emisje z elektrowni węglowych stanowiły 41% emisji CO 2
pochodzących ze wszystkich paliw kopalnych. 2 Jeśli plany budowy nowych elektrowni węglowych
będą realizowane, do 2030 roku emisje CO2 pochodzącego z węgla wzrosną o 60%.3
Zmiany klimatu są największym zagrożeniem dla środowiska i największym wyzwaniem
humanitarnym i ekonomicznym, jakie kiedykolwiek stało przed naszą cywilizacją. Miliony ludzi już
odczuwają skutki zmian klimatycznych, a rocznie umiera z ich powodu około 150.000 osób. 4 Aby
uniknąć najgorszych konsekwencji takich jak susze, powodzie i masowe przesiedlenia ludności,
spowodowane podnoszeniem się poziomu wód, wzrost średniej globalnej temperatury musi
zatrzymać się poniżej 2ºC (w porównaniu z poziomem z czasów przedindustrialnych).
Międzyrządowy Panel ds. Zmian Klimatu przy ONZ (IPCC - Intergovernmental Panel on Climate
Change) w swoim ostatnim raporcie wskazuje, że, aby było to możliwe, emisje gazów
cieplarnianych na świecie muszą przestać rosnąć najpóźniej do 2015 roku.
Ponieważ węgiel emituje najwięcej CO2, to od tego, jak sobie z nim poradzimy w nadchodzących
latach, zależeć będzie, czy uda nam się odpowiednio zareagować na kryzys klimatyczny.
Szybkość działania jest w tej sprawie kwestią kluczową. Jak ostatnio stwierdził były
wiceprezydent Stanów Zjednoczonych Al Gore “znajdujemy się na etapie, w którym nadszedł
czas na obywatelski sprzeciw wobec budowy kolejnych elektrowni węglowych.” 5 Każda
wybudowana dziś elektrownia węglowa emitować będzie CO 2 co najmniej przez kolejnych 40 lat.
Już dziś wiadomo, że w ciągu najbliższych dwudziestu lat dokona się największa w historii
przemiana w technologiach produkcji energii. Istniejące elektrownie będą musiały przejść na
energetyczną emeryturę. Decyzje, które zostaną podjęte przez władze poszczególnych krajów
i przedsiębiorstwa energetyczne w związku z tą zmianą określą model dostaw energii dla
przyszłych pokoleń.
W tym procesie wszelkie pozorne rozwiązania w niebezpieczny sposób odwracają uwagę od
rzeczywiście zrównoważonego scenariusza energetycznego, który doprowadzi do redukcji emisji
i ochrony klimatu. Takim rozwiązaniem pozornym jest np. sekwestracja węgla (czyli
wychwytywanie i składowanie dwutlenku węgla), której zwolennicy twierdzą, że pozwoli pozbyć
się problemu emisji CO2, a która jest technologią niesprawdzoną i nie mającą szans na
wdrożenie w skali przemysłowej w ciągu najbliższych 20 lat.
Tylko poprzez odejście od węgla, zwiększenie efektywności energetycznej i wzrost udziału
odnawialnych źródeł w pozyskiwaniu energii można zatrzymać katastrofalne zmiany klimatu.
Prawdziwa cena węgla
Węgiel uważany jest powszechnie za najtańsze paliwo. Tymczasem jego cena rynkowa nie
uwzględnia wielu konsekwencji jego wykorzystywania. Chociaż szkody wyrządzane przez
wydobycie i spalanie węgla nie znajdują odbicia ani w cenie tego surowca ani w opłatach za
wyprodukowaną z niego energię elektryczną , to jednak świat i tak ponosi te koszty.
Wstępna analiza rzeczywistej ceny węgla wykonana na zlecenie Greenpeace przez Dutch
Research Institute CE Delft pokazuje, że koszty szkód związanych z wykorzystaniem węgla
wyniosły w 2007 roku co najmniej 354 miliardy euro. Kwota ta uwzględnia koszty zewnętrzne
poniesione w 2007 roku w związku ze zmianami klimatu, wpływem zanieczyszczenia powietrza
na ludzkie zdrowie oraz ofiarami śmiertelnymi wypadków w kopalniach.
Kwota ta jest jednak z całą pewnością zaniżona, ponieważ nie uwzględnia wszystkich szkód
powodowanych przez węgiel, a te uwzględnione szacuje w sposób bardzo ostrożny. Koszty
związane ze zmianami klimatu stanowią największą część podanej kwoty, ale wyliczone są na
podstawie kosztów ograniczania emisji CO2 (szacowanych na 20 euro za tonę CO 2), są to więc
absolutnie minimalne koszty, jakie musi ponieść społeczeństwo. Jeśli jednak wziąć pod uwagę
rzeczywiste koszty szkód wyrządzanych przez emisje dwutlenku węgla, to są one trzykrotnie
wyższe. Taki jest wynik wyliczenia raportu Sir Nicolasa Sterna z 2007 roku, który określił koszty
społeczne zmian klimatu na 66 euro za tonę CO2 (lub 85 dolarów).
Wraz ze wzrostem liczby elektrowni węglowych dramatycznie rosną również koszty zewnętrzne.
Chodzi o ogromne sumy, zwłaszcza konieczne dla przeciwdziałania globalnemu ociepleniu,
spowodowanemu spalaniem węgla. Według raportu Sir Nicolasa Sterna, koszty walki ze skutkami
zmian klimatu mogą do 2100 roku osiągnąć od 5 do 20% światowego PKB. 6
Jeśli rzeczywista cena węgla, jaką płacą rządy i obywatele na całym świecie, znalazłaby
odzwierciedlenie w jego cenie rynkowej, opłacalność budowy kolejnych elektrowni węglowych
niewątpliwie stanęłaby pod znakiem zapytania.
Węgiel bez tajemnic
Obliczając rzeczywistą cenę węgla, możemy oszacować znaczną część szkód wyrządzonych
przez jego użycie, takich jak np. koszty opieki zdrowotnej, szkody spowodowane zmianami
klimatu czy wypadki w kopalniach.
Jednak nie wszystko da się wycenić. Jak oszacować każdą pojedynczą szkodę wyrządzoną
środowisku? Jak wycenić naruszanie praw człowieka, którego doświadczają pracownicy
przemysłu węglowego? Jak oszacować straty społeczności, których kultura została zniszczona?
Historie przytoczone w raporcie "Prawdziwa cena węgla" ukazują te zjawiska, które trudno
wycenić. Ich bohaterami są ludzie, których bezpośrednio dotknęły skutki wykorzystywania węgla.
Historie te pochodzą z krajów, w których węgiel wyrządził szczególne szkody i pokazują jego
niszczycielskie działanie na każdym etapie jego wykorzystywania: od wydobycia poprzez
składowanie aż do spalania – wszędzie węgiel pozostawia po sobie "brudny spadek".
W Kolumbii miejscowe społeczności zmuszane są do opuszczania swoich ziem, by zrobić
miejsce dla nowych kopalni węgla; w indyjskim mieście Jharia tysiące ludzi cierpią z powodu
fatalnych warunków życia spowodowanych niekontrolowanymi pożarami węgla; w Rosji mnóstwo
górników odniosło obrażenia lub poniosło śmierć z powodu niebezpiecznych warunków
panujących w kopalniach.
W Indonezji, Chinach i Tajlandii zanieczyszczenie powietrza, będące skutkiem spalania węgla,
niszczy zabytki i efekty ludzkiej pracy, powoduje zmniejszenie plonów i zabija ludzi. Spadek
pozostawiony przez działalność kopalni w RPA powoduje, że gleba w ich okolicy będzie zatruta
przez kwaśne ścieki jeszcze długo po zakończeniu wydobycia. W Polsce w regionie kujawskopomorskim wydobycie węgla spowodowało dramatyczny spadek wody w Jeziorze Ostrowskim.
W Stanach Zjednoczonych wydobycie węgla wiąże się z wysadzaniem gór, zasypywaniem
strumieni i zatruwaniem miejscowej ludności. W Niemczech rekultywacja kopalni odkrywkowych
doprowadziła do powstania martwych jezior wypełnionych wodą kwaśną jak ocet.
Jednakże w odpowiedzi na ogromne zniszczenia i szkody spowodowane przez węgiel podnoszą
się protesty lokalnych społeczności. W Australii producenci wina, hodowcy koni, górnicy oraz inni
mieszkańcy mówią “nie” ekspansji kopalni i opowiadają się za przechodzeniem na energię
odnawialną. Na Filipinach obywatele zjednoczyli się w proteście przeciwko budowie nowej
elektrowni węglowej, wzywając do wspierania rozwoju czystej energetyki. Takie historie inspirują,
dodają nadziei i wskazują drogę ku lepszej przyszłości – przyszłości nie zniszczonej przez brudny
węgiel, ale opartej na energii czerpanej ze źródeł bezpiecznych, odnawialnych i chroniących nasz
klimat.
Odejdźmy od węgla
Oprócz węgla istnieje wiele dostępnych i wydajnych źródeł pozyskiwania energii. Raport
Greenpeace pt. “[R]ewolucja energetyczna” pokazuje, w jaki sposób równoczesne wykorzystanie
odnawialnych źródeł energii oraz zwiększenie efektywności energetycznej może doprowadzić do
ograniczenia emisji CO2 aż o połowę do 2050 roku.7 W momencie obecnego kryzysu
gospodarczego potrzeba przeprowadzenia rewolucji energetycznej staje się jeszcze pilniejsza,
bowiem inwestowaniem w systemy wspierające oszczędzanie energii i pozyskiwanie jej ze
źródeł odnawialnych pomoże ustabilizować światową gospodarkę.
Postęp technologiczny doprowadził do tego, że urządzenia pozyskujące energię ze źródeł
odnawialnych są szeroko stosowane i wydajne. Są wśród nich turbiny wiatrowe, panele
fotowoltaiczne, elektrownie na biomasę oraz kolektory słoneczne. Rynek energii odnawialnej
rośnie w błyskawicznym tempie – w 2007 roku kwota inwestycji w odnawialne źródła energii
przekroczyła 100 miliardów dolarów.8 Równocześnie istnieją ogromne możliwości zmniejszania
zużycia energii na świecie, nawet zakładając, że poziomu "usług energetycznych" zostanie
zachowany.
Jeśli emisje CO2 mają zostać ograniczone, to zostało nam stosunkowo mało czasu na
przestawienie się z paliw kopalnych na odnawialne źródła energii. Przemysł energetyczny oraz
przedsiębiorstwa energetyczne muszą wziąć większą odpowiedzialność za redukcję emisji,
ponieważ decyzje inwestycyjne podjęte dziś określą strukturę dostaw energii dla następnego
pokolenia. Politycy z krajów uprzemysłowionych muszą jak najszybciej zmienić swoje strategie
energetyczne, podczas gdy kraje rozwijające się powinny uczyć się na błędach krajów
rozwiniętych i inwestować w odnawialne źródła energii, opierając swoje systemy gospodarcze na
silnych podstawach zrównoważonych dostaw energii.
Odejście od węgla to jedyne rozsądne rozwiązanie. Świat nie może sobie pozwolić na dalsze
jego używanie – koszty ponoszone przez klimat, przez nasze środowisko i nas samych są zbyt
wysokie. Węgiel był motorem Rewolucji Przemysłowej, ale te czasy dawno minęły. Dziś musimy
doprowadzić do innej rewolucji – takiej, której motorem będą czyste, zrównoważone rozwiązania
energetyczne, chroniące nasz klimat, nasze zdrowie i środowisko dziś i przez następne
pokolenia.
1
2
3
4
5
6
Międzynarodowa Agencja Energii, 2008 rok. Emisje CO2 pochodzące ze spalania węgla. OECD/
IEA 2008
Międzynarodowa Agencja Energii, 2007 rok. Najważniejsze światowe statystyki energetyczne.
OECD/ IEA 2007
Wynik oparty na następujących obliczeniach: W 2004 roku całkowita ilość emisji CO 2 ze spalania
paliw kopalnych wyniosła 26,1 mld ton CO2 - ekw. Ze spalania węgla pochodziło 41% tych emisji, czyli
10,701 mld ton CO2 - ekw. Przewiduje się, że w 2030 roku emisje ze spalania paliw kopalnych wzrosną
do 40,4 mld ton CO2 - ekw. Udział węgla w tych emisjach szacuje się na 43%, czyli 17,3732 mld ton
CO2 - ekw. Stąd wzrost emisji CO2 pochodzących ze spalania węgla od roku 2004 do 2030 wyniesie
60%. Dane pochodzą ze stron 110 i 290, Rys. 4.25 w: R.E.H. Sims, R.N. Schock, A. Adegbululgbe, J.
Fenhann, I. Konstantinaviciute, W. Moomaw, H.B. Nimir, B. Schlamadinger, J. Torres-Martínez, C.
Turner, Y. Uchiyama, S.J.V. Vuori, N. Wamukonya, X. Zhang, 2007: Energy supply. In Climate Change
2007: Mitigation. Contribution of Working Group III to the Fourth Assessment Report of the IPCC..
Patrz, J., et al., 2005. Wpływ regionalnych zmian klimatu na ludzkie zdrowie. Nature 438: 310-317.
Al Gore, 2008. Przemowa podczas Clinton Global Initiative Annual Meeting, 23 września 2008
roku, http://uk.reuters.com/article/environmentNews/idUKTRE48N7AA20080924 Accessed 15 October
2008.
Stern, N. Stern Review on the economics of Climate Change. UK: Cabinet Office - HM Treasury,
30 October 2006.
7
8
Energy [R]evolution: A Sustainable World Energy Outlook, Greenpeace and EREC, Jan 2007 –
http://www.greenpeace.org/energyrevolution
REN21, 2007. Odnawialne źródła energii 2007. Raport światowy. Wstępna publikacja dla
konferencji COP13 w Bali, Indonezja, 2007 rok.