samobójstwo - BazaTematow.pl
advertisement
AKADEMIA PEDAGOGIKI WARSZAWIE 2007 R. SPECJALNEJ IM.MARII x60SAMOBÓJSTWA GRZEGORZEWSKIEJ W Z pewnością w życiu każdego z nas są okresy , kiedy po prostu nie potrafimy sobie wyobrazić, jak zdołamy przeżyć następny dzień; gdy życie nie wydaje się warte męki i cierpień, do których znoszenia nas zmusza. Może straciliśmy ojca, matkę lub bliskiego przyjaciela; zawiedliśmy się na ukochanej osobie; nie zaliczyliśmy roku lub straciliśmy pracę, którą lubiliśmy. Jednak jakkolwiek "uzasadnione" i silne są te uczucia ostatecznej beznadziejności i towarzyszące im przelotne pragnienia, aby skończyć z tym wszystkim, większość z nas nie poddaje się temu impulsowi. Jak kiedyś powiedział Nietzsche: "Myśl o samobójstwie jest wielkim pocieszeniem. Dzięki niej udaje się przetrwać wiele złych nocy". Akt samobójczy jest rezygnacją jednostki z życia. To najtragiczniejszy przejaw dezintegracji społecznej i osobowościowej świadczącym, że nie istnieją już mechanizmy integracyjne spajające jednostkę z szerszymi strukturami społecznymi i z samą sobą. „Klasyk socjologicznej analizy zachowań samobójczych Emile Durkheim dowodził, że samobójstwa nie są efektem indywidualnych (psychologicznych) skłonności, ale zjawiskiem determinowanym w największym stopniu cechami grup społecznych, z których samobójcy się wywodzą i typem społeczeństwa, w którym żyją.” Bada się jaki wpływ na samobójstwa wywiera ciśnienie powietrza, plamy na słońcu, wahania sezonowe i gospodarcze oraz takie czynniki biologiczne jak; dziedziczenie, ciąża itd. Analizuje się związki z gruźlicą, trądem, alkoholizmem, psychozą, cukrzycą. Znamy publikację na temat samobójstw w szkole, w wojsku, w zakładach karnych. Zestawienia statystyczne klasyfikują stopę samobójstw na 100 tyś. mieszkańców w zależności od wieku, płci, religii, rasy, regionu. Badania kulturowo – historyczne przedstawiają różne postawy wobec samobójstwa w różnych epokach i krajach oraz zmiany rodzaju i częstotliwości samobójstw w odniesieniu do zmieniających się epok i filozofii kultury. Samobójstwo najzwięźlej definiuje się w kategoriach dwóch podstawowych cech: zamiaru i wyniku. "Prawdziwe" samobójstwo popełniają ludzie, którzy zamierzają się zabić i którzy rzeczywiście to czynią. Aczkolwiek wyniki są oczywiste - jednostka albo przeżyje, albo umrze - to jednak zamiarów nie da się określić tak łatwo. Niektóre przypadki zupełnie wyraźnie wskazują na zamiar odebrania sobie życia: skok z dachu wysokiego budynku czy strzał w głowę. Inne, takie jak zażycie kilku dodatkowych pigułek nasennych (po czym natychmiast telefonuje się do przyjaciela, by poinformować go o podjętym działaniu), czy też powierzchowne przecięcie nadgarstków w chwili, gdy wóz męża wjeżdża do garażu, zdają się wskazywać, że zadanie śmierci nie było tu rzeczywistym zamiarem. Być może, najbardziej ze wszystkich przerażającym samobójczym zamiarem jest to, co nazywano "grą ze śmiercią". W tym przypadku zamiarem danej jednostki jest umrzeć lub nie umrzeć, w całkowitej zależności od sił zewnętrznych działających w jakiejś sztucznie stworzonej sytuacji. Gra w "rosyjską ruletkę" jest skrajnym przykładem tego zjawiska. Szczególnie fascynujące jest to, że ten typ aktu samobójczego może być zinstytucjonalizowany w społeczeństwie. Samobójstwo było i jest kulturową formą rozwiązywania problemów życiowych, odzwierciedla obyczaje, mentalność, a także podlega zmianom historycznym i kulturowym. Poglądy i obyczaje związane z samobójstwem są kształtowane w znacznym stopniu przez religię. Samobójstwo w Islamie jest bezwzględnie zabronione. Koran głosi: „ Nie zabijajcie siebie za prawdę, Bóg jest dla was litościwy. Allach z góry określił długość każdego człowieka”. Samobójstwo jest zakazane przez religię judaistyczną, podobnie jest w chrześcijaństwie. W Katechizmie Kościoła Katolickiego samobójstwo jest potępiane z trzech racji: jest sprzeczne z należytą miłością siebie; jest zawsze zniewaga miłości bliźniego, gdyż zrywa więzi solidarności ze społecznością , wobec której mamy zobowiązania; jest przeciwieństwem miłości Boga żywego. Tragiczne jest to, że każdego dnia dla ponad tysiąca ludzi samozniszczenie jest czymś znacznie więcej niż przelotnym pragnieniem, jest ostatnim zdarzeniem w ich życiu. Według Światowej Organizacji Zdrowia, prawie pół miliona ludzi rocznie popełnia samobójstwo, a liczba ta staje się jeszcze bardziej przerażająca, gdy uświadomimy sobie, że znacznie więcej nieskutecznie próbuje odebrać sobie życie. Jako przyczyna śmierci samobójstwo zajmuje obecnie siódme miejsce w Stanach Zjednoczonych, jest zaś w pierwszej dziesiątce w uprzemysłowionych krajach świata. Z zasady wszystkie samobójstwa w Polsce są badane oraz wyjaśniane przez policję w postępowaniu sprawdzającym nad nadzorem prokuratora. Celem tych postępowań jest ustalenie lub wykluczenie współdziałania przestępczego osób trzecich. Samobójstwa dokonane, czyli te z wynikiem śmiertelnym ,są zazwyczaj zgłaszane, natomiast liczba nieujawnionych usiłowań samobójczych jest trudna do ustalenia. W badaniach nad zjawiskiem samobójstwa stosuje się dwie metody: - pierwsza z nich polega na statystyczno – socjologicznej analizie zasięgu struktury i trendów rozwojowych oraz innych uchwytnych i istotnych cechach zjawiska, mogących się przyczynić do wyjaśnienia jego charakteru oraz społecznych uwarunkowań, - druga stanowi metodę ukierunkowaną na uchwycenie indywidualnych przyczyn zamachów samobójczych, polegająca na badaniach osobowości niedoszłych samobójców i ustaleniu środowiskowych determinant zachowania autodestrukcyjnego. „Analizuje się przede wszystkim materiały pisane, listy pożegnalne, dzienniki, pamiętniki, przeprowadza się wywiady z rodziną samobójcy, osobami bliskimi, współpracownikami” Analizuje się zdania poprzedzające samobójstwo, okoliczności, sposób popełnienia zamachu. W badaniach samobójstw nie zakończonych śmiercią uwaga koncentruje się na osobie dokonującej zamachu, na cechach jej osobowości. Szuka się także uwarunkowań zachowań autodestrukcyjnych w warstwie socjologicznej i medycznej. Próby samobójcze mają wymiary bardziej rozległe. Często jest to samobójstwo symulowane, ale może też być przypadkowym niepowodzeniem poważnego zamiaru. Stengel wyróżnił cztery stopnie zagrożenia dla życia: 1. zachowania samobójcze bezwzględnie niebezpieczne; 2. względnie niebezpieczne; 3. względnie nieszkodliwe; 4. zupełnie nieszkodliwe; Do tego dochodzą trzy stopnie zamiarów samobójczych: 1. zamiary poważne; 2. zamiary średnio poważne; 3. zamiary łagodne. H. Wardaszko-Łyskowska wyróżnia 16 czynników wskazujących na ryzyko samobójstwa, najważniejsze to: utrzymujące się pragnienie śmierci obecność psychozy z silnym lękiem i omamami nakazującymi popełnić samobójstwo nasilenie depresji z poczuciem winy, lękiem, pobudzeniem, urojeniami hipochondrycznymi, z bezsennością próby samobójcze w przeszłości przygotowanie listu pożegnalnego lub sugestie dotyczące ostatniej woli istnienie przewlekłej choroby · utrata osób bliskich · uzależnienie od alkoholu uzależnienie od leków samotność długotrwałe złe przystosowanie społeczne trudności materialne Biorąc pod uwagę zależność sposobu zamachu od przyczyny zamach opisano następujące preferencje: w kategorii choroby psychiczne, choroby przewlekłe, trwałe kalectwo preferowany jest zamach samobójczy przez rzucenie się z wysokości i podcięcie żył, w kategorii nieporozumienia rodzinne, zawód miłosny, konflikty w szkole, niepowodzenia w nauce preferowane są sposoby określone jako miękkie tj. przyjęcie trucizny, zatrucie gazem, środkami nasennymi. Sposoby miękkie nie wywołują wprawdzie skutków natychmiastowych, prowadzą jednak do zaniku motoryki organizmu i stąd rzadko są asekurowane innymi sposobami. Wysoka skuteczność, a także obrażenia ciała uniemożliwiające dalsze działania w przypadku rzutu z wysokości czy rzutu pod koła pojazdu w zasadzie wykluczają łączenie tych sposobów z innymi. W samobójstwie kombinowanym jako pierwsze występuje najczęściej mechaniczne uszkodzenie ciała a następnie utopienie czy powieszenie. „Według danych WHO stopa samobójstw dokonanych wzrasta w prawie wszystkich europejskich krajach. Codziennie na świecie pozbawia się życia około 1500 osób, a około 20 000 usiłuje tego dokonać” Oznacza to, że jedna na 14 prób samobójczych kończy się śmiercią. Najczęściej samobójstwa popełniają osoby starsze – powyżej 60 roku życia, młodzi i dorośli w przedziale 20 – 40 lat. OGÓLNA STATYSTYKA SAMOBÓJSTW Liczba samobójstw w Polsce w latach 1989-1993 6000 5316 5453 5569 4970 5000 Liczba samobójstw 4307 4000 3000 2000 1000 0 1989 1990 1991 1992 1993 Lata Wykres 1. Liczba samobójstw w Polsce w latach 1989-1993 r. Czynniki społeczne a samobójstwo Autodestrukcję najlepiej można zrozumieć rozpatrując ją w powiązaniu z czynnikami środowiskowymi - sytuacjami społecznymi i naciskiem życia - które odgrywają poważną rolę w samobójstwach wielu osób. Wykazano, że wskaźniki samobójstw są związane z wielką liczbą zmiennych w złożonym zbiorze czynności, zależności i instytucji, które składają się na życie społeczne mężczyzn i kobiet w dzisiejszym społeczeństwie. PŁEĆ Jeśli chodzi o próby samobójstw, to kobiety są reprezentowane trzykrotnie liczniej niż mężczyźni. W jednym z badań stwierdzono, że 69% wszystkich usiłowanych samobójstw w Stanach Zjednoczonych popełniają kobiety, natomiast próby mężczyzn są skuteczniejsze popełniają oni 70% udanych samobójstw. Stwierdzono, że gospodynie domowe podejmują dwa razy więcej prób samobójczych niż wszystkie inne kobiety. W przeszłości społeczeństwo skłonne było wychwalać bezpieczną pozycje pani domu, to jednak obecnie badacze sądzą że wiele kobiet należących do tej kategorii w rzeczywistości pragnie uciec od tego, co w wielu wypadkach równa się życiu w samotności i w odosobnieniu. Rozbieżność między liczbą usiłowanych i udanych samobójstw wśród mężczyzn i kobiet może wynikać z faktu, że mężczyźni są bardziej doświadczeni w używaniu śmiercionośnych broni, które zapewniają skuteczną realizację destrukcyjnych zamiarów. Mężczyźni najczęściej popełniają samobójstwo przez zastrzelenie się lub powieszenie, podczas gdy kobiety prawie zawsze stosują jakąś bardziej bierną metodę samounicestwienia: lekarstwa, trucizny lub gaz. Wiek Samobójstwa wśród dzieci są rzadkie. Dla wieku od 5 do 15 lat utrzymuje się stały wskaźnik 0,2 na 100 tysięcy, który nie zmienia się ani z upływem czasu, ani nie jest zależny od zmiennych demograficznych. W ogólnej populacji młodzieży dorastającej (wiek od 15 do 19 lat) wskaźnik samobójstw skacze do 5,5 na 100 tysięcy chłopców i 2,0 na 100 tysięcy dziewcząt i zajmuje czwarte miejsce jako przyczyna śmierci - drugie zaś w przypadku studentów wyższych uczelni. Liczba samobójstw w roku 1999 w zależności od wieku Liczba samobójstw wyrażona w % 50,00% 45,00% 40,00% 35,00% 30,00% 25,00% 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% do16 lat 17-20 lat Wiek 21-30 lat 31-50 lat 51-70 lat Wykres 2. Liczba samobójstw w roku 1999 w zależności od wieku. Statystyki opublikowane przez Ośrodek Zapobiegania Samobójstwom w Los Angeles wykazują że coraz większa liczba młodych ludzi ucieka się do samobójstw, w samym okręgu Los Angeles wskaźnik samobójstw wśród osób od kilku do dwudziestu paru lat przekracza wskaźnik dla osób w wieku ponad 30 lat -alarmujące odwrócenie tradycyjnej zależności, że częstość samobójstw wzrasta z wiekiem. Co tłumaczy ten wzrost liczby młodych ludzi, którzy chcą ze sobą skończyć? Badacze podają oklepane wyjaśnienia wskazujące na nadużywanie narkotyków i naciski ze strony szkoły, lecz po prostu nie potrafią wyjaśnić tego tragicznego marnotrawstwa życia ludzkiego. Wywiady przeprowadzone z ofiarami nieudanych prób samobójczych oraz retrospektywne analizy przypadków samobójstw udanych, ujawniły intensywny strach przed naciskiem ze strony rodziców, poczucie skrajnej beznadziejności, które jest rzutowane na ocenę całej sytuacji społecznej, najczęściej zaś - przytłaczające poczucie samotności W odniesieniu do osób w średnim wieku wskaźniki samobójstw stale rosną, co koreluje ze wzrastającymi naciskami ze strony pracy i rodziny, jak również psychicznymi i fizjologicznymi zmianami, które zwiastują starość. Wykazano, że chociaż wskaźniki usiłowanych samobójstw są najniższe wśród osób w starczym wieku, to jednak wskaźniki skutecznych samobójstw są wtedy najwyższe. Ludzie starsi podchodzą zatem najbardziej serio do aktu samodestrukcji. Nie jest zaskakujące, że w tak licznych przypadkach samotności - w wyniku śmierci ukochanej osoby, odrzucenia przez własną rodzinę, braku kontaktów społecznych, ostrego fizycznego bólu czy też braku zabezpieczenia finansowego samobójstwo jest uważane za najlepsze rozwiązanie, pozwalające uciec przed szybkim zbliżaniem się tego, co nieuchronne. Wykształcenie Wśród dorosłej populacji Stanów Zjednoczonych wskaźnik samobójstw jest odwrotnie skorelowany z poziomem wykształcenia. Ludzie o wykształceniu wyższym niż przeciętne rzadziej popełniają samobójstwo niż ludzie o wykształceniu niższym od przeciętnego. Jedyną przyczyną śmierci studentów wyższych uczelni wyprzedzającą samobójstwa są wypadki. Liczba samobójstw w roku 1999 w zależności od wykształcenia 50,00% 45,00% 40,00% 35,00% Liczba samobójstw 30,00% wyrażona w 25,00% procentach 20,00% 15,00% 10,00% 5,00% 0,00% podstawowe zawodowe średnie wyższe Wykształcenia Wykres 3. liczba samobójstw w roku 1999 w zależności od wykształcenia. Zawód Wykazano, że uprawiany zawód jest czynnikiem, który ma istotny wpływ na wskaźnik samobójstw. Badania wykazały, że samobójstwa wśród lekarzy, dentystów, prawników są trzy razy częstsze niż wśród pracowników umysłowych, którzy nie wykonują wolnych zawodów. Stan cywilny Jednym z najbardziej rzetelnych społecznych predykatorów samobójstwa, zwłaszcza w odniesieniu do mężczyzn, jest informacja, czy dany osobnik jest żonaty. W przeciwieństwie do poglądów wielu cyników, w małżeństwie jest coś takiego, co wyraźnie zmniejsza prawdopodobieństwo samobójstwa związanych nim osób, w porównaniu z ludźmi samotnymi. Owdowienie lub rozwód znacznie zwiększają prawdopodobieństwo śmierci spowodowanej samobójstwem i jest on znacznie większy dla mężczyzn niż dla kobiet w każdej grupie wieku. Warunki ekonomiczne Mówi się ,że "Samobójstwo jest luksusem bogaczy". Takie stwierdzenie jest fałszywe. We wszystkich klasach społecznych niepewność ekonomiczna i niedostatek finansowy przynoszą poczucie beznadziejności i rozpaczy. Samobójstwa zdarzają się nie tylko w domach bogaczy, lecz także mieszkaniach czynszowych ubogich ludzi i w domach opieki dla ludzi w podeszłym wieku. Wskaźnik samobójstw wzrasta w okresach depresji ekonomicznej zarówno w klasach wyższych, jak i w niższych. Jednostki skłonne do samobójstwa często prześladuje miażdżąca kombinacja poczucia beznadziejności i bezradności uczucie rozpaczy, że nic nie można zrobić i że nikt nie może niczego zrobić. Niewątpliwie najbardziej charakterystyczną cechą tych, którzy próbują popełnić samobójstwo jest depresja. Brak miłości i właściwej komunikacji między dzieckiem a rodzicami zagraża prawidłowemu funkcjonowaniu rodziny. Rodzice odsuwający się od dziecka tracą z nim możliwość porozumienia -nie słyszą komunikatów dziecka oraz swoich własnych. Wtedy w rodzinach występuje brak poczucia wspólnoty i bliskości emocjonalnej, brak wspólnych zainteresowań i rozrywek. Występowanie samobójstw jest dla społeczeństwa ponurym przypomnieniem, że nie potrafiło ono sprawić, aby dla wszystkich jego członków życie było coś warte. Jest rzeczą zaskakującą, że od niedawna zaczęliśmy podchodzić do samobójstwa poważnie jako do ludzkiego problemu zasługującego na naukowe zainteresowanie i humanitarną troskę. Ze względu na złożoną etiologię niektórzy autorzy w latach sześćdziesiątych zaproponowali uznanie badań nad samobójstwem za naukę autonomiczną , którą określa się mianem suicydologii. Celem suicydologii, zgodnie z dyrektywami metodologii nauk, jest realizacja następujących zadań: opis i charakterystyka zjawiska samobójstwa, dokonanego w oparciu o analizę obiektywnych danych; wyjaśnienie zamachów samobójczych z uwzględnieniem różnorodnych czynników; demograficznych, gospodarczych, politycznych, społecznych, psychologicznych i biologicznych; poznanie związków przyczynowych pomiędzy rozmaitymi czynnikami a samobójstwem. Celem finalnym suicydologii jest stworzenie naukowych podstaw programów profilaktycznych, redukujących zakres tego dramatycznego zjawiska. PRZECIWDZIAŁANIE!!! Deklarowanie zamiaru działania samobójczego powinno budzić czujność społeczną i aktywizować przeciwdziałanie . Dlatego powinniśmy wcześniej uczyć nastolatków i ludzi , którzy mają z nimi coś wspólnego jak rozpoznać oznaki zagrożenia samobójstwem jak na nie właściwie reagować i gdzie szukać pomocy . Przykłady naśladowania przez dzieci i młodzież działania samobójczego powinny powodować ograniczenie do minimum wzorców takiego postępowania w programach TV. Choć samobójstwo jest prawdziwą zagadką , to jednak każdy może mu zapobiec . Paul Quinett ,twórca jednego z programów prewencji samobójstw w Stanach Zjednoczonych , porównuje umiejętność zapobiegania samobójstwom do umiejętności stosowania metod pierwszej pomocy w nagłych wypadkach. Według Quinetta , poznanie oznak ostrzegawczych samobójstwa może przyczynić się do zapobiegania śmierci ludzi którzy żyją wokół nas . Z socjologicznego punktu widzenia samobójstwo daje świadectwo stosunkom, panującym w określonym społeczeństwie. Samobójstwo oznacza rozluźnienie struktury społecznej, osłabienie więzi grupowej, dezintegrację. A skoro jest zdeklarowanym wrogiem społeczeństwa , trzeba je zwalczać i zapobiegać mu dlatego wszyscy powinniśmy mieć oczy i uszy szeroko otwarte. Dla pedagoga szczególnie ważne są zagadnienia związane z profilaktyką samobójstw. Według B. Hołysta profilaktyka presuicydalna powinna stanowić system działań ciągłych i wielostronnych. Założenia tego systemu przedstawia następująco: pierwszym i niezbędnym ogniwem działania jest stałe pogłębienie wiedzy o procesach motywacyjnych zachowań autodestrukcyjnych; ważne jest określenie syndromu presuicydualnego; obejmuje on trzy elementy: zawężenie, agresję hamowaną i agresję przemieszczoną (autoagresję) oraz fantazje samobójcze ( Erwin Ringel ) Drugim założeniem jest konieczność prowadzenia wszelkich działań zapobiegawczych równoległe przez trzy kanały oddziaływania. Oznacza to praktycznie regulację funkcjonalnego mechanizmu powiązań pomiędzy: 1. potrzebami społecznymi, 2. wzorami zaspokojenia potrzeb, 3. możliwościami ich zaspokojenia. Wzrastające wśród ludzi poczucie niepewności jutra, leku przed utrata pracy, brak realnych możliwości wpływania na to, co się dzieje w państwie. I wreszcie znoszenia stałych upokorzeń w różnych sytuacjach społecznych przyczynia się do załamania psychicznego i destrukcji sensu życia. BIBLIOGRAFIA Antonelli Ferrucio „Oblicza śmierci „ wyd. Diecezjalne Kraków 1995 r Durkheim Emile „Samobójstwa” Hillman James „Samobójstwa a przemiana psychiczna „ W-wa 1996 Hołyst Brunon „Przywróceni życiu „ PWN Hołyst Brunon „ Cele i zadani suicydologii” W-wa 2002 Jarosz Maria „Samozniszczenie” Polska Akademia Nauk Jarosz Maria „Samobójstwo, samozniszczenie , alkoholizm , narkomania „ Wrocław 1980 r. 8) Mitchel Anthony „Samobójstwa i zagrożenia wieku dorastania „ wyd.Vocatio 1994 r. 9) J.Morowski J.Moskalewicz „Trendy samobójstwa , a spożycie alkoholu w Polsce” W-wa 1991r. 10) Zimbardo Philip Floyd L.Ruch „Psychologia i życie” PWN W-wa 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) CZASOPISMA 1) „Jestem” nr.1 (13) 1999 r 2) „Kultura i społeczeństwo” rok XL nr.2 1996r. 3) „Nieznany świat „ nr.3 (39) 1994r. 4) „Nowiny psychologiczne” nr.1 1988r. 5) „Polityka” nr.8 1994r. 6) „Samobójstwa nieletnich i młodocianych” Raporty tematyczne nr 18 7) „Studia Socjologiczne” nr.1-2 1992r. 8) „Wprost” nr.18 1998r.
