Farmakologia W-3 „Podstawy farmakoterapii”

Farmakologia W-3
„Podstawy farmakoterapii”
lek. Tomasz Gutowski
Zakres materiału:
1.
2.
3.
4.
5.
Chemioterapeutyki
Antybiotyki
Sulfonamidy
Inne leki p/drobnoustrojowe
Środki odkażające
Preparaty o działaniu
przeciwdrobnoustrojowym:
Antybiotyki
Chemioterapeutyki
Naturalne/ półsyntetyczne/ syntetyczne
Syntetyczne
preparaty nie posiadające
naturalnego wzorca
w przyrodzie
Chemioterapeutyki:
Związki syntetyczne nie posiadające swoich
naturalnych wzorców w przyrodzie
SULFONAMIDY
CHINOLONY
TRIMETOPRIM
SULFONAMIDY:
Związki syntetyczne, blokujące wczesny
etap syntezy kwasu foliowego u bakteriimają działanie BAKTERIOSTATYCZNE
Działają tylko na namnażające się bakterie !!!
Są stosowane w medycynie, jako środki
bakteriostatyczne, odkażające.
Sulfonamidy (W):
1. ZUM
2. Zakażenia p. pokarmowego
> Salmonella, Shigella
3. Zakażenia dróg oddechowych
> ostre i przewlekłe zap. oskrzeli
> zapalenie ucha i zatok
4. Bakteriemia
Sulfonamidy (DN):
1. Depresja szpiku !!!
2. Zaburzenia żołądkowo- jelitowe
3. Przejściowy wzrost aktywności enzymów
wątrobowych
4. Zapalenie trzustki
5. Działanie nefrotoksyczne
W Polsce najczęściej stosowany preparat to
Kotrimoksazol =
Trimetoprim + Sulfametoksazol
Preparaty sulfonamidowe mają znacznie
słabsze działanie niż antybiotyki dlatego
też ich stosowanie jest ograniczone
Antybiotyki:
(gr. anti – przeciw, bios – życie)
naturalne, wtórne produkty metabolizmu drobnoustrojów, które
działając wybiórczo w niskich stężeniach wpływają na
struktury komórkowe lub procesy metaboliczne
innych drobnoustrojów hamując ich wzrost i podziały.
stosuje się je jako leki w leczeniu wszelkiego rodzaju
zakażeń bakteryjnych !!!
Wprowadzenie antybiotyków do lecznictwa
było przełomem w walce z chorobami
zakaźnymi, które do chwili ich
wynalezienia były przyczyną śmierci i
chorób wielu milionów osób.
Alexander Flemming
Odkrycie pierwszego
antybiotyku zostało
dokonane w 1928
roku przez
Alexandra Fleminga
który zauważył, że
przypadkowe
zanieczyszczenie
podłoża pleśnią
Penicillium notatum
powstrzymuje wzrost
kultur bakterii.
Główne mechanizmy działania antybiotyków:
1. Zakłócanie syntezy ściany komórkowej bakterii
(np. penicylina)
2. Upośledzenie przepuszczalności błony komórkowej bakterii.
3. Zakłócanie syntezy kwasów nukleinowych:
– hamowanie biosyntezy folianów niezbędnych do syntezyDNA
– hamowanie na różnych etapach (np. trimetoprim)
– hamowanie działania topoizimeraz (np. ciprofloksacyna)
4. Zakłócanie syntezy białek (np. streptomycyna)
Działania niepożądane:
- leki względnie mało toksycznymi dla człowieka
- ich właściwości toksyczne są znacznie większe w stosunku
do drobnoustrojów niż do organizmu gospodarza.
Bezpośrednie działanie toksyczne jest charakterystyczne dla danej
grupy antybiotyków lub konkretnego leku.
Do najważniejszych ogólnych działań toksycznych należą:
–
–
–
–
–
–
działanie nefrotoksyczne
działanie hepatotoksyczne
działanie ototoksyczne
działanie mielotoksyczne
reakcje uczuleniowe
dysbakteriozy
– aminoglikozydy
– tetracykliny
– aminoglikozydy
– chloramfenikol
– penicyliny
(reakcje anafilaktyczne) !!!!!
– antybiotyki szerokospektralne
Zasady podawania antybiotyków:
Ogólny podział antybiotyków:
I. β-laktamy:
a) Penicyliny:
–
–
–
–
–
penicyliny naturalne — penicylina benzylowa
aminopenicyliny — ampicylina, amoksycylina
karboksypenicyliny — tykarcylina
ureidopenicyliny — azlocylina
b) Cefalosporyny:
(podział stanowiący połączenie tradycyjnych podziałów na 4–5 generacji lub 4 grupy):
–
–
–
–
–
–
–
–
–
cefalosporyny grupy 0 — cefradyna, cefprozyl
cefalosporyny grupy 1 — cefazolina
cefalosporyny II generacji — cefuroksym, cefamandol, cefaklor
cefalosporyny III generacji nieaktywne wobec Pseudomonas aeruginosa — cefotaksym, ceftriakson
cefalosporyny III generacji aktywne wobec Pseudomonas aeruginosa — ceftazydym, cefoperazon
cefalosporyny IV generacji — cefepim, ceftan
cefalosporyny V generacji aktywne wobec Pseudomonas aeruginosa – ceftobiprol
cefalosporyny V generacji nieaktywne wobec Pseudomonas aeruginosa – ceftarolina
cefamycyny — cefoksytyna
c) Monobaktamy: — aztreonam
d) Karbapenemy:
–
–
–
karbapenemy grupy I — ertapenem
karbapenemy grupy II — imipenem, meropenem, doripenem
karbapenemy grupy III — tomopenem
Inhibitory B-laktamaz — same w sobie przeważnie nie mają aktywności bakteriobójczej, stosuje
się je w połączeniu z innymi antybiotykami
np. amoksycylina z kwasem klawulanowym (Amoksiklaw)
II. Glikopeptydy
- Wankomycyna
- Teikoplanina
III. Aminoglikozydy
- Streptomycyna, Neomycyna, Gentamycyna
Tobramycyna
- Netylmycyna, Amikacyna
IV. Tetracykliny
- Tetracyklina
- Doksycyklina
- Minocyklina
V. Makrolidy
- erytromycyna, klarytromycyna
- azytromycyna
VI. Linkozamidy
- linkomycyna
- klindamycyna
Prebiotyki:
Substancje stymulujące rozwój prawidłowej flory
bakteryjnej jelit.
Należą do nich białka, tłuszcze, oligo- lub polisacharydy,
które nie ulegają trawieniu i w formie niezmienionej
docierają do światła jelita, by tam rozwijać swoje
działanie stymulujące.
Obecnie najczęściej stosowanymi oligosacharydami są
inulina i fruktooligosacharydy (FOS),
które naturalnie występują w
szparagach, karczochach, cykorii czy cebuli.
Probiotyki:
(gr. pro bios – dla życia) są to
wyselekcjonowane kultury bakteryjne
Lactobacillus spp., Bifidobacterium spp.,
Streptococcus thermophilus
i kultury grzybów Saccharomyces spp.
Preparaty z tej grupy stosuje się, by przywrócić
naturalną równowagę flory jelitowej i pochwy
Antybiotykoterapia empiryczna
vs.
Antybiotykoterapia celowana
Antybiotyki stosowane w stomatologii
W ostrych stanach zapalnych jamy ustnej
należy wprowadzić
antybiotykoterapię empiryczną,
potem zaś
antybiotykoterapię celowaną,
opartą na antybiogramie.
Wdrożenie odpowiedniej antybiotykoterapii
powinno być dodatkowo wspomagane
terapią farmakologiczną przeciwbólową
i przeciwzapalną.
I. Betalaktamy
Penicyliny naturalne – produkowane drogą biosyntezy, mają wąskie spektrum działania (bakterie
Gram-dodatnie) i są w pełni wrażliwe na betalaktamazy.
Penicyliny o szerokim spektrum działania – aminopenicyliny –preparaty te mają szersze
spektrum działania, poszerzone o część bakterii Gram-ujemnych, są oporne na działanie soku
żołądkowego, dzięki czemu można je również podawać doustnie.
Ampicylina – nie stosować w mononukleozie zakaźnej i białaczce limfatycznej
Amoksycylina – stosowana w zakażeniach tkanek miękkich, słabo penetruje do tkanki kostnej,
jest antybiotykiem pierwszego rzutu u kobiet ciężarnych i karmiących z zakażeniami
zębopochodnymi,
nie stosować w mononukleozie zakaźnej i białaczce limfatycznej;
Piperacylina
Kombinacje penicylin z inhibitorami betalaktamaz. Inhibitory betalaktamaz to antybiotyki
o niewielkiej aktywności przeciwbakteryjnej, niestosowane samodzielnie, tylko w preparatach
złożonych z penicylinami, wrażliwymi na betalaktamazy.
Są stosowane jako profilaktyka i leczenie zakażeń zębopochodnych, osłona antybiotykowa
trudnych ekstrakcji chirurgicznych zębów czy operacji torbieli.
Ampicylina + inhibitor – Unasyn (Polfa Tarchomin) – amp. 750 mg, 1500 mg, 3000 mg.
Amoksycylina + inhibitor – Amoksiklav (Lek Pharmaceuticals)
Tikarcylina + inhibitor – Timentin – amp. 1600 i 3200 mg;
Piperacylina + inhibitor - Tazocin (Wyeth) – amp. 2250 i 4500 mg.
Cefalosporyny
bardzo bogata grupa leków podzielona na 6 grup.
W stomatologii zastosowanie znalazła grupa 3
(cefuroksym i cefoksytyna) - substancje
o stosunkowo wysokiej oporności na większość
betalaktamaz.
-
Cefuroksym – stosowany w stomatologii
w leczeniu większości zakażeń:
gronkowcowej sepsy zębopochodnej,
zapalenia kości szczękowych,
zapalenia stawu skroniowożuchwowego
profilaktyce zakażeń okołooperacyjnych;
bardzo dobrze penetruje do tkanki kostnej !!!
(DN) związane z przyjmowaniem betalaktamów:
1. Reakcje uczuleniowe
Reakcja natychmiastowa (występuje do 1 godziny od podania penicylin) objawia się
wstrząsem, podciśnieniem, obrzękiem głośni, skurczem oskrzeli.
Reakcja przyśpieszona (występuje od l do 72 godzin po podaniu antybiotyku)
powoduje pojawienie się pokrzywki, obrzęku naczynioruchowego, obrzęku głośni
i skurczu oskrzeli.
Reakcja późna (występuje po 72 godzinach i później od podania antybiotyku) to:
wysypka odropodobna, śródmiąższowe zapalenie nerek, niedokrwistość
hemolityczna, neutropenia, trombocytopenia, choroba posurowicza oraz gorączka
polekowa.
Niestety, w chwili obecnej nie istnieją testy, które w 100% wykluczają uczulenie na penicyliny.
Jedyną metodą, która może zapobiec reakcjom alergicznym po podaniu antybiotyków
penicylinowych, jest wywiad przeprowadzony z pacjentem. W Polsce jest wymagane
przeprowadzenie próby uczuleniowej u wszystkich pacjentów z dodatnim wywiadem
alergicznym.
2. Zaburzenia flory jelitowe,
3. Nadkażenia patogenami opornymi i drożdżakami,
4. Nudności, wymioty oraz bóle brzucha i biegunki,
5. Zaburzenia metabolizmu węglowodanów i kwasów żółciowych.
II. TETRACYKLINY
Tetracykliny wykazują skuteczność w zakażeniach beztlenowcami (Bacteroides fragalis oraz
Haemophilus influenzae), dość dobrze penetrują tkankę kostną.
Znalazły zastosowanie w skleroterapii torbieli przyusznicy, nawracających obrzękach
surowiczych ślinianek podżuchwowej i podjęzykowej.
Należy pamiętać, że leki z tej grupy trzeba przyjmować godzinę przed posiłkiem lub dwie
godziny po posiłku, popijając dużą ilością wody (nie łączyć z mlekiem i produktami
mlecznymi) oraz że pacjent musi unikać silnego światła słonecznego i źródeł
promieniowania UV (np. solarium czy kwarcówka).
Tetracyklina – podaje się jedynie po 12 r.ż.;
Doksycyklina – aktywna wobec szczepów S. aureus opornych na tetracyklinę,
1.
2.
3.
4.
5.
6.
(DN):
zaburzenia żołądkowo-jelitowe
dysbakteriozy, nadkażenia grzybicze w jamie ustnej oraz w okolicy sromu i odbytu,
uszkodzenia przełyku
hepatotoksyczność
uszkodzenia zawiązków zębów mlecznych i stałych – powstają szarobrązowe
przebarwienia szkliwa, gdyż tetracykliny mają duże powinowactwo do tkanek
uwapnionych i z jonami wapnia tworzą chelaty (nie stosować u dzieci do 9. roku życia)
reakcja rumieniowa wywołana działaniem fotouczuląjącym.
III. MAKROLIDY
Azytromycyna – aktywna wobec bakterii Gram (+) i (-),
atypowych i niektórych beztlenowych.
Klarytromycyna – bardzo aktywna wobec H. influenzae,
antybiotyk pierwszego rzutu gł. w:
ambulatoryjnej chirurgii jamy ustnej
zakażeniach zębopochodnych
Półsyntetycznymi pochodnymi erytromycyny- szerszym
zakresem aktywności przeciwbakteryjnej i lepszą penetracją
do tkanek.
IV. GLIKOPEPTYDY
G(+) gł. w stosunku do S. aureus.
G(-) wykazują naturalną oporność na tę grupę
Preparaty z tej grupy znalazły zastosowanie
w leczeniu sepsy zębopochodnej, zgorzeli
gazowej, osteomyelitis oraz rozległej
ropowicy twarzy i szyi.
Wankomycyna bardzo dobrze penetruje
tkankę kostną- ostre, rozlane zapaleń kości
szczękowych
V. LINKOZAMIDY
Stosowane w:
- zakażeniach szpiku,
- stawu skroniowożuchwowego,
- ropniach tkanek miękkich (gronkowce i beztlenowce)
Linkomycyna
Klindamycyna