Scenariusze rozwoju Polski - Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa
advertisement
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Scenariusze rozwoju Polski Minister Barbara Kudrycka 19 marca br. podjęła decyzję o przyjęciu raportu końcowego z wykonania Narodowego Programu Foresight Polska 2020. W ten sposób zakończyło się w naszym kraju przedsięwzięcie ministra pod taką właśnie nazwą. Idea narodowego programu foresight dla Polski pojawiła się w 2003 roku. Do końca czerwca 2005 w Ministerstwie Nauki i Informatyzacji przeprowadzony został pilotażowy projekt w polu badawczym „zdrowie i życie”, pierwszy etap programu ogólnopolskiego. Pełny Narodowy Program Foresight został uruchomiony w grudniu 2006 w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego i był finansowany ze środków budżetowych na naukę. Program realizowało konsorcjum – wybrane w drodze konkursu – w składzie: Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN (koordynator), Instytut Nauk Ekonomicznych PAN i Pentor Research International. Ze strony Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego funkcję opiniodawczo-doradczą pełnił komitet sterujący; eksperci ze sfer nauki, biznesu, administracji i mediów czuwali nad prawidłowym przebiegiem prac. Odpowiedzialny za koordynowanie całości programu oraz tworzenie pomostu między wszystkimi uczestnikami był Wydział do spraw Foresight w Departamencie Strategii i Rozwoju Nauki MNiSW. NPF Polska 2020 obejmował trzy pola badawcze: zrównoważony rozwój Polski; technologie informacyjne i telekomunikacyjne oraz bezpieczeństwo. Jego cele to: • określenie wizji rozwojowej Polski do 2020 roku; • wyznaczenie – poprzez konsensus z głównymi zainteresowanymi – priorytetowych kierunków badań naukowych i prac rozwojowych, które w perspektywie wieloletniej wpłyną na przyspieszenie tempa rozwoju społeczno-gospodarczego; • racjonalne wykorzystanie wyników badań w praktyce oraz stworzenie dla nich preferencji w przydziale środków budżetowych; • przedstawienie znaczenia badań naukowych w rozwoju gospodarki oraz możliwości ich absorpcji przez tę sferę; • zbliżenie zasad polskiej polityki naukowej do wymogów Unii Europejskiej; • kształtowanie polityki naukowej i innowacyjnej w kierunku gospodarki opartej na wiedzy. Przewidywano m.in. ukierunkowanie rozwoju badań i technologii na dziedziny gwarantujące dynamiczny rozwój gospodarczy w perspektywie średnio- i długookresowej oraz racjonalizację wydatków przeznaczanych ze środków publicznych. Oczekiwanym rezultatem było również stworzenie języka debaty społecznej oraz kultury myślenia o przyszłości, prowadzących do koordynacji wspólnych działań. Konferencja kończąca program – Fot: MNiSW Konferencja podsumowująca Narodowy Program Foresight Polska 2020 odbyła się 16 lutego br. Przewodniczył jej prof. Michał Kleiber, a reprezentantami rządu byli minister nauki i szkolnictwa wyższego prof. Barbara Kudrycka oraz wicepremier i minister gospodarki Waldemar Pawlak W projektach typu foresight scenariusz jest narzędziem analizy polityki, ułatwiającym opis możliwych warunków przyszłości. Scenariusze jako wizja rozwoju Polski do 2020 roku w Narodowym Programie Foresight odwołują się do przeprowadzonych analiz SWOT, PEST, Delphi, pracy paneli eksperckich, analizy literatury oraz obowiązujących modeli teoretycznych rozwoju technicznego i naukowego. Ich zadaniem jest eksplorowanie przyszłości w szerokim wachlarzu możliwych realizacji, a warianty te powinny być przedstawione w sposób jak najbardziej oddziałujący na wyobraźnię, na przykład poprzez zastosowanie odpowiedniej narracji. W NPF Polska 2020 – oprócz scenariuszy rozwoju – w każdym z trzech pól badawczych powstały zintegrowane Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego scenariusze końcowe. Przedstawiają one ewentualne warianty rozwoju kraju w zależności od tego, w jaki sposób ujawnią się w rzeczywistości kluczowe czynniki, których połączenie będzie miało decydujący wpływ na możliwości trwałego rozwoju. Tymi czynnikami są globalizacja i integracja europejska, reformy wewnętrzne, gospodarka oparta na wiedzy i akceptacja społeczna. Na podstawie analizy możliwych wariantów kierunku rozwoju poszczególnych czynników kluczowych powstało pięć scenariuszy rozwoju Polski do 2020 roku. Trzy z nich: Skok cywilizacyjny, Twarde dostosowania i Trudna modernizacja opisują różne warianty udanego wdrażania polityk zrównoważonego i trwałego rozwoju, a dwa pozostałe: Słabnący rozwój i Zapaść przedstawiają negatywny rozwój sytuacji. Scenariusze są alternatywnymi opisami możliwych dróg rozwoju rzeczywistości. Ich analiza odpowiada na wiele pytań, ale najważniejsze jest odnalezienie odpowiedzi na to, co zrobić, aby uprawdopodobnić realizację scenariuszy pozytywnych, charakterystycznych dla rozwoju innowacyjnej gospodarki i jak unikać sprawdzenia się scenariuszy negatywnych. Najbardziej pozytywny scenariusz nazwano Skokiem cywilizacyjnym. Układ czynników kluczowych jest pozytywny w każdym aspekcie i przedstawia się następująco: • rozwój procesu integracji regionalnej i globalnej, którego Polska jest uczestnikiem i beneficjentem; • tworzenie przez elity polityczne dalekosiężnej wizji modernizacyjnej kraju; • pełne poparcie i zaangażowanie społeczeństwa dla planów modernizacyjnych oraz jego rosnąca aktywność gospodarcza; • wzrost jakości kapitału intelektualnego przejawiający się rozwojem instytucji naukowo-badawczych i edukacyjnych, wdrażaniem nowoczesnych form tworzenia i transferu wiedzy, wzrostem innowacyjności i kreatywności społecznej w różnych sferach życia: przedsiębiorstwach, organizacjach społecznych czy instytucjach publicznych. Rysunek 1. Scenariusz skoku cywilizacyjnego Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Źródło: Raport końcowy Narodowego Programu Foresight Polska 2020 Scenariusz skoku cywilizacyjnego zakłada, że wykorzystamy kryzysowy impuls roku 2008 do przyspieszenia reform instytucji publicznych oraz rozwoju nauki i techniki, a zwieńczeniem będzie przystąpienie do Europejskiej Unii Walutowej. Wszelkim wizjom rozwojowym elit politycznych kraju sprzyjać będzie aktywne gospodarczo społeczeństwo. Spełni się rzeczywista transformacja w gospodarkę opartą na wiedzy. Polska będzie umiejętnie korzystać z rosnących nakładów na rozwój strategicznych kierunków technologii, inwestycji zagranicznych oraz pomocy UE we wspieraniu innowacyjności. Trwała zmiana struktury polskiej gospodarki i społeczeństwa będzie cechować się rozwojem rodzimego przemysłu i usług w dziedzinie zaawansowanych technologii oraz inwestycjami w najnowocześniejszą infrastrukturę transportową i teleinformatyczną. Skok cywilizacyjny spowoduje, że nasz kraj stanie się atrakcyjnym celem przyjazdów i zatrudnienia wykwalifikowanej siły roboczej z innych krajów. Jednocześnie zacznie stabilizować się światowy system gospodarczo-społeczny, co jest równoznaczne z wyjściem z kryzysu i powrotem na ścieżkę wzrostu, którego podstawą będzie pokojowa współpraca i integracja międzynarodowa. Pozostałe dwa scenariusze zaliczane do pozytywnych różnią się układem czynników kluczowych, które w wybranych aspektach mają tendencję negatywną. Scenariusz Twarde dostosowania cechuje się pozytywnym układem czynników kluczowych, z wyjątkiem małego poparcia społecznego niezbędnych reform, niskiego poziomu samorealizacji w strukturach społeczeństwa obywatelskiego oraz stosunkowo niewielkiej kreatywności i innowacyjności społecznej. Powodem tego jest odpływ polskich obywateli w poszukiwaniu pracy za granicą. Pomimo słabego wykorzystania potencjału intelektualnego społeczeństwa, ale w obliczu pokonania kryzysu i powrotu do rozwoju gospodarczego na świecie, Polska powoli rozwija się. Rysunek 2. Scenariusz twardych dostosowań Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Źródło: Raport końcowy Narodowego Programu Foresight Polska 2020 Globalne skutki kryzysu i recesji, z których świat przez długi czas nie może wyjść, ukazuje scenariusz Trudnej modernizacji. Skutkiem jest osłabienie instytucji międzynarodowych i integracji europejskiej oraz słabnąca kooperacja w sferach handlowej, technologicznej i naukowej. W Polsce kryzys wywołuje pozytywne skutki, mobilizując elity do sformułowania dalekosiężnej strategii modernizacyjnej przy poparciu społeczeństwa dla głębokich reform i akceptacji polityki rozwojowej. W rezultacie, mimo istniejącego kryzysu, którego konsekwencjami są wzrost bezrobocia i spowolnienie gospodarcze, udaje się przeprowadzić kluczowe reformy i zmodernizować systemy edukacji i nauki. Rysunek 3. Scenariusz trudnej modernizacji Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Źródło: Raport końcowy Narodowego Programu Foresight Polska 2020 W dobie pogłębiającego się kryzysu należy szczególnie przeanalizować dwa pozostałe, negatywne scenariusze rozwoju i jak najszybciej podjąć działania wyprzedzające, aby nie doprowadzić do ich spełnienia. Słabnący rozwój i Zapaść mówią o pogłębiającym się kryzysie w Polsce. Systemy nauki i edukacji pozostają niezmienione lub pogarszają się, a polska gospodarka traci większość czynników konkurencyjności. Odnotowuje się ograniczenie napływu środków unijnych, wycofywanie się kapitału zagranicznego, wzrost niezadowolenia społecznego ze względu na zły system finansów publicznych i brak postrzegania wiedzy jako kluczowego czynnika rozwoju. Skutkuje to brakiem reform instytucji naukowych i edukacyjnych, niską jakością kapitału intelektualnego, niskim poparciem niezbędnych reform, a także słabymi aktywnością, kreatywnością i innowacyjnością społeczną. Rysunek 4. Scenariusz słabnącego rozwoju Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Źródło: Raport końcowy Narodowego Programu Foresight Polska 2020 Rysunek 5. Scenariusz zapaści Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Źródło: Raport końcowy Narodowego Programu Foresight Polska 2020 Ważnym rezultatem prac nad Narodowym Programem Foresight jest zaprezentowany pakiet rekomendacji – kierunków badań naukowych i rozwoju technologii oraz działań systemowych istotnych dla trwałego rozwoju Polski, w skład których wchodzą: • lista rekomendowanych technologii, które ze względu na już istniejący potencjał naukowo-badawczy i kapitał intelektualny stwarzają szansę wdrożeń prowadzących do powstania konkurencyjnych i niszowych gałęzi gospodarki; • lista rekomendowanych technologii o dużym potencjale rozwoju, które należy wspierać ze względu na duży krajowy potencjał naukowo-badawczy oraz znaczenie strategiczne; • lista rekomendowanych tematów badań dla nauk społeczno-ekonomicznych, które pomagają zrozumieć społeczny, kulturowy i polityczny kontekst modernizacji wpływając na powodzenie lub fiasko tworzenia koncepcji politycznych i wynikających z nich działań; • rekomendacje rozwiązań systemowo-organizacyjnych wymagające zastosowania krajowych i zagranicznych rozwiązań technologicznych, zapewniające infrastrukturę trwałego rozwoju adekwatnego do potrzeb i możliwości Polski; • rekomendacje dla administracji centralnej. Iwona Nowicka Departament Strategii MNiSW Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)
