Wielkie rody Rzeczpospolitej - Liceum Ogólnokształcące Nr I im
advertisement
ZESZYTY LICEALNE PISMO UCZNIÓW i NAUCZYCIELI LICEUM IM. MARII SKŁODOWSKIEJ-CURIE W SUCHEJ BESKIDZKIEJ NUMER 1 / LISTOPAD 2012 WIELKIE RODY RZECZPOSPOLITEJ Aleksander hr. Branicki z synem Władysławem, właściciel zamku w Suchej Beskidzkiej fotografował Serge Levitsky, Paryż, ok. 1860, Muzeum Narodowe w Warszawie (źródło: http://www.muzeum.sucha-beskidzka.pl) Zeszyty Licealne. Pismo Uczniów i Nauczycieli Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Suchej Beskidzkiej Redakcja: ul. płk. T. Semika 1, 34-200 Sucha Beskidzka, 33 874-22-32 www.zsosucha.pl; email: [email protected] Opiekun merytoryczny projektu: Jadwiga Sobczuk © LO im. Marii Skłodowskiej-Curie, Sucha Beskidzka SPIS TREŚCI Jadwiga Sobczuk, Słowo od redaktora. Wielkie rody Rzeczpospolitej s. 3 Patrycja Adamczyk, Braniccy herbu Korczak s. 9 Bernadetta Bartunek, Chodkiewiczowie herbu Gryf z Mieczem s. 11 Justyna Bubiak, Czartoryscy herbu Pogoń Litewska s. 14 Sabina Dobosz , Łascy herbu Korab s. 16 Anna Droczak, Odrowążowie herbu Odrowąż s. 18 Marta Fitak, Ogińscy herbu Oginiec s. 20 Paulina Gałka, Szydłowieccy herbu Odrowąż s. 25 Ann Goryl, Tyszkiewiczowie herbu Leliwa s. 27 Joanna Hruby , Koniecpolscy herbu Pobóg s. 30 Katarzyna Kaczmarczyk, Leszczyńscy herbu Wieniawa s. 32 Anna Koper, Lubomirscy herbu Szreniawa s. 35 Beata Kuś, Ostrorogowie herbu Nałęcz s. 37 Angelika Kwaśniowska, Pacowie herbu Gozdawa s. 39 Monika Listwan, Poniatowscy herbu Ciołek s. 42 Małgorzata Łoś, Potoccy herbu Pilawa s. 44 Barbara Mazur, Rzewuscy herbu Krzywda s. 46 Izabela Mikut, Radziwiłłowie herbu Trąby s. 48 Dorota Nieciąg, Sapiehowie herbu Lis s. 51 Sandra Nosal, Sobiescy herbu Janina s. 53 Kinga Pęczek, Tarnowscy herbu Leliwa s. 55 Kinga Pyka, Wiśniowieccy herbu Korybut s. 57 Gabriela Sitarz, Zamoyscy herbu Jelita s. 59 Edyta Skrabuła, Żółkiewscy herbu Lubicz s. 62 Paulina Sowa, Zborowscy herbu Jastrzębiec s. 64 Natalia Suwada, Wielopolscy herbu Starykoń s. 66 Aleksandra Wajdzik, Opalińscy herbu Łodzia s. 68 Natalia Wągiel, Sanguszkowie herbu Pogoń Litewska s. 70 Paulina Wicherek, Komorowscy herbu Korczak s. 73 Klaudia Witek , Działyńscy herbu Ogończyk s. 75 Iwona Zaręba , Giedroyciowie herbu Hippocentaurus i Róża s. 78 2 Jadwiga Sobczuk, Wielkie rody Rzeczpospolitej mgr Jadwiga Sobczuk Wielkie rody Rzeczpospolitej Przed Państwem pierwszy numer „Zeszytów Licealnych”, które będą ukazywały się pod patronatem Liceum Ogólnokształcącego im. Marii Skłodowskiej-Curie w Suchej Beskidzkiej. Rozpoczynamy nowy etap działalności, aby prezentować różnego rodzaju dokonania osób związanych ze Szkołą – zarówno uczniów, nauczycieli, a także – mamy nadzieję – przyjaciół szkoły. Życie szkolne niesie wiele ciekawych pomysłów, przemyśleń i przejawów twórczości, które chcemy „ocalić od zapomnienia”. Zapraszamy wszystkich do dzielenia się swoją pasją z innymi. W pierwszym numerze pisma uczniowie klasy 2f przedstawiają mini-projekt pt. „Wielkie rody Rzeczpospolitej”. W podręcznikach historii dzieje Rzeczpospolitej szlacheckiej to wciąż przede wszystkim historia polityczna; bitwy, wojny, sojusze, pokoje zawierane przez królów – a obok nich przedstawiciele wielkich rodów arystokratycznych i szlachty. To oni decydowali o losach kraju, to oni byli „narodem”, któremu należały się prawa i przywileje. Jakie kryteria musiał spełniać obywatel Rzeczpospolitej szlacheckiej, aby uznać go za magnata? Musiał być przede wszystkim herbowym szlachcicem – i to najlepiej od kilku pokoleń. Musiał posiadać majątek w postaci dóbr ziemskich – najlepiej w różnych częściach kraju. Niektórzy historycy uznają, że dolną granicą dla arystokraty musiało być co najmniej 20 wsi wraz z folwarkami, lasami i wodami. Pozycję należało też wesprzeć odpowiednim urzędem publicznym lub funkcją pełnioną na dworze królewskim – np. urzędem wojewody czy kasztelana. Jan Matejko, Magnateria polska w XIII wieku (Źródło:http://historiezapomniane.blogspot.com/2012/01/ubiory-w-polsce-1200-1795) 3 Jadwiga Sobczuk, Wielkie rody Rzeczpospolitej Jak liczna była polska magnateria? Przed rozbiorami, na obszarze 733 000 km², ludność państwa liczyła około 10 milionów; „naród szlachecki” można szacować na około milion osób, z tego około 4% to magnaci. Jednak wielkich latyfundystów, o formacie ogólnokrajowym, było nie więcej iż 200-250, a rodów mających faktyczny wpływ – na przykład na obiór króla, przebieg sejmów – można wymienić 30-40. Oczywiście, w poszczególnych epokach, jedne rody podupadały, a inne pięły się w górę. Cechą polskiej szlachty, w odróżnieniu od państw zachodu, była jej duża liczebność. We Francji uprzywilejowani stanowili 1%, w Hiszpanii czy na Węgrzech – 5%, a w monarchii jagiellońskiej – 10%. Najwięcej szlachty – ale drobnej – mieszkało na Mazowszu i Podlasiu, najmniej – 1% - na Ukrainie, ale byli to posesjonaci. Rzeczpospolita była „demokracją szlachecką” – ale demokracją parlamentarną. Dla porównania – w początkach XIX wieku we Francji około 1,5% społeczeństwa miało prawa wyborcze, a w Anglii – około 3%. Na elekcji w 1573 stanęło na polach pod Warszawą około 50 tysięcy „wyborców”; prawa miał co 10 obywatel RP. Bardzo ważnym elementem dla szlachcica był – i jest – herb, którym nazywamy charakterystyczny znak rodowy ustalony według określonych reguł heraldycznych. W założeniu jest znakiem niepowtarzalnym, jednak może się nim posługiwać - w heraldyce polskiej - wiele rodów tzw. herbowych, tworzących w konsekwencji charakterystyczny dla polskiej heraldyki ród herbowy, grupujący rodziny czasem ze sobą wcale nie spokrewnione (np. do herbu Jastrzębiec należało 500 rodzin). W innych krajach europejskich dany herb przysługuje tylko jednej rodzinie. W średniowieczu wymagane było nawet wyróżnianie herbów poszczególnych członków rodziny, przez dodawanie specjalnych oznaczeń. Opis herbu to tzw. blazonowanie (fr. blason – herb), które musi być wykonane zgodnie z zasadami heraldyki. Język używany do blazonowania pozostał prawie niezmieniony od zarania heraldyki. Opis herbu powinien być krótki, zwięzły i jednoznaczny; na tyle zrozumiały, aby, korzystając z opisu, można było herb narysować. Herb opisuje się od strony rycerza trzymającego tarczę. Oznacza to, że prawa strona herbu znajduje się po lewej stronie rysunku. Opis rozpoczyna się od góry i podąża w dół oraz od prawej ku lewej. Nie opisuje się: kształtu tarczy (chyba że jest on w jakiś sposób szczególny), kształtu ani koloru hełmu , korony na hełmie (jest ona wraz z hełmem stałym elementem herbu), domyślnej strony, w którą skierowana jest figura na godle (domyślnie w prawo patrząc od strony rycerza) , kształtu labrów. Jan Matejko, Magnateria polska 1576 – 1586 (Źródło: http://historiezapomniane.blogspot.com/2012/01/ubiory-w-polsce-1200-1795) 4 Jadwiga Sobczuk, Wielkie rody Rzeczpospolitej Nawet największe majątki, dzielone między latorośle rodu, mogły ulec degradacji. Aby temu zapobiec, wymyślono na zachodzie Europy majoraty, w Polsce przyjęte pod nazwą ordynacji. Majątek objęty ordynacją przechodził w całości na zasadzie primogenitury na najstarszego syna, który nie mógł ich zadłużać, dzielić i sprzedawać. Sejm i król długo nie godzili się na taki proceder w Polsce, bowiem ordynat sprawował w swych dobrach funkcje sądowe, administracyjne i dbał o bezpieczeństwo; utrzymywał załogi i zamki – było to więc „państwo w państwie”. Dopiero Stefan Batory zgodził się na ordynacje dla Radziwiłłów na Nieświeżu, Ołyce i Klecku oraz dla Jana Zamoyskiego. Za nimi poszły następne w XVII wieku, a część z nich – np. zamojska czy łańcucka – przetrwały do czasów II wojny światowej. Ordynacje Radziwiłłów utrzymywały na potrzeby państwa 6000 wojska i fortecę w Słucku. W 1922 r. ordynacja zamojska liczyła 190 279 ha i była największym majątkiem ziemskim II Rzeczypospolitej. Jan Matejko, Magnateria polska 1697 – 1795 (Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Magnateria_polska) Szlachta przez wieki bardzo ceniła sobie równość i jednakowe prawa polityczne. Przedstawiciele wielkich rodów z biegiem czasu chcieli jednak odróżnienia w nazewnictwie, stąd chętnie przyjmowali nadania od obcych dworów; książęta, diukowie, hrabiowie – tytuły te ni podobały się braciom szlachcie, stad konstytucje sejmowe dość często zakazywały używania tych tytułów pod groźbą infamii. Radziwiłłowie już w 1547 uzyskali tytuł książąt dziedzicznych Rzeszy Niemieckiej, Sebastian Lubomirski został hrabią na Wiśniczu, Mikołaj Sapieha – hrabią na Kodniu; książętami byli Stanisław Lubomirski czy Jerzy Ossoliński. Odrębną grupę stanowili wielmoże litewscy, bowiem zawsze istniała tam grupa kniaziów; jednym z warunków unii lubelskiej było uznanie tytułów kniaziowskich – i wymieniono tu Radziwiłłów, Czartoryskich, Zbaraskich, Ostrogskich, Sanguszków i Wiśniowieckich. 5 Jadwiga Sobczuk, Wielkie rody Rzeczpospolitej Posiadłości magnaterii polskiej w wiekach XVI – XVII (Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Magnateria_polska) Władze zaborcze uszczupliły majątki najbogatszych arystokratów, bowiem każdy obywatel Rzeczpospolitej musiał wybrać sobie obywatelstwo – i pozbyć się majątków w innych zaborach. Oczywiście nikt nie czekał biernie na rozwój wypadków – wyprzedawano, przenoszono się za granicę; magnaci połączeni byli więzami pokrewieństwa z najlepszymi rodzinami europejskimi, budowali swe fortuny w oparciu o zagraniczne rody. Udział w spisku czy powstaniu groził każdorazowo utratą majątku. Za udział w powstaniu styczniowym władze rosyjskie skonfiskowały tylko na terenie Kongresówki 1600 majątków. Dziedzic fortuny musiał dobrze się zastanowić, zanim wziął udział w buncie; mimo tego spotykamy wśród powstańców wielkie nazwiska. Aleksander Potocki, syn targowiczanina Szczęsnego, pułkownik z widokami na piękną karierę, bił się w powstaniu listopadowym, przez co utracił cały majątek. Niektórzy – jak Adam Jerzy Czartoryski, Władysław Zamoyski – musieli opuścić ziemię polską i udać się na emigrację. Oczywiście byli też tacy, którzy ulegli niemal wynarodowieniu i zwalczali polską irredentę, jak hrabia Jan Witt, syn zofii potockiej, który jako szef wywiadu carskiego rozbijał konspiracje niepodległościową czy Adam Rzewuski, dowodzący wojskami rosyjskimi przeciw Polakom w 1863 roku. 6 Jadwiga Sobczuk, Wielkie rody Rzeczpospolitej Dopiero w XIX wieku udało się zaborcom utworzyć rejestr rodów szlacheckich; do końca I Rzeczpospolitej szlachta broniła się przed tym, twierdząc, że „liczyć można tylko bydło i chłopów pańszczyźnianych”. W królestwie Polskim w 1836 utworzono Heroldię, która wydawała odpowiednie potwierdzenia szlachectwa; oznaczało to wpisanie do urzędowej tabeli rang w Cesarstwie Rosyjskim – a co za tym idzie - możliwość zrobienia kariery (wpisano około 300 tysięcy osób). Część szlachty nie poddała się temu obowiązkowi, ale pociągało to za sobą skutki, szczególnie finansowe. W zaborze austriackim dostosowywano polskie szlachectwo do 5 klas systemu austriackiego; tu najłatwiej było nieuprawnionym znaleźć się w szeregach herbowych. Wielu możnych zasiadało w Izbie Panów (izba wyższa parlamentu austriackiego), wielu z nich piastowało wysokie urzędy i kierownicze stanowiska w Galicji.. Podobnie w zaborze pruski, władca hojną ręką udzielał potwierdzeń tytułów pozostającym w jego służbie. W Poznańskiem najwcześniej arystokracja zbliżyła się z bogatą burżuazją i z dużym pożytkiem dla społeczeństwa realizował program pracy organicznej. 1897, Pałac Branickich w Warszawie, ślub Anny Branickiej z Juliuszem Tarnowskim; żona wniosła w posagu zamek suski z bogatą biblioteką (Źródło: http://www.kolekcjonerzy.mnw.art.pl) Wiek pary i żelaza przyniósł osłabienie warstwy szlacheckiej, a wielu jej przedstawicieli znalazło się w kręgach inteligencji i mieszczaństwa. W czasach II Rzeczpospolitej funkcjonowało pojecie ziemiaństwa zamiast „narodu szlacheckiego”, bowiem do narodu należeli teraz wszyscy obywatele państwa, a państwo nie uznawało tytułów rodowych i herbów. Warstwa ziemian kultywowała jednak dawne tradycje i styl życia, a o potędze poszczególnych rodzin decydował majątek i osiągany dochód. Spis powszechny z 1931 wskazał 14 665 majątków powyżej 50 ha. Właścicieli z rodzinami było 57,3 tysiące, co stanowiło 0,2% ogółu ludności; posiadali oni 10 milionów hektarów ziemi, czyli 24% areału w Polsce. Największym posiadaczem był ordynat Maurycy Zamoyski, właściciel 190 tysięcy hektarów ziemi. 7 Jadwiga Sobczuk, Wielkie rody Rzeczpospolitej Mimo dużych wpływów, samodzielna rola polityczna tej warstwy skończyła się bezpowrotnie. Lata II wojny światowej i czasy Polski Ludowej zniszczyły warstwę arystokracji. Wielu latyfundystów trafiło do obozów koncentracyjnych (np. ordynat Edward Krasiński, Krzysztof Mikołaj Radziwiłł), działali w podziemiu; wielkim wsparciem dla ruchu oporu przez całą wojnę był arcybiskup krakowski Adam Sapieha. Na ziemiach zajętych przez bolszewików, ziemianie tracili majątki, a bardzo często i życie, trafiając za koło podbiegunowe. Na ziemiach polskich ostateczny cios zadały władze ludowe, przede wszystkim przez reformę rolną; znacjonalizowano koło 20 tysięcy dworów i pałaców, upaństwowiono lasy dworskie. W nowym państwie przedstawiciele starej arystokracji nie mieli łatwego życia. Utrudniano im możliwości pracy, młodsze pokolenie nie mogło studiować; rozproszeni po całym państwie gnieździli się w nędznych mieszkaniach, imali dziwnych zajęć, aby zdobyć skromne środki utrzymania. Drażliwym tematem po upadku PRL stała się sprawa powrotu dóbr do wydziedziczonych rodzin; procesy rewindykacyjne są bardzo zagmatwane i trwają latami. BIBLIOGRAFIA R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na danych kresach rzeczpospolitej, Wrocław 1991. W. Czapliński, J. Długosz, Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII w., Warszawa 1976. I. Domańska-Kubiak, Zakątek pamięci. Życie w XIX-wiecznych dworkach kresowych, Warszawa 2004. W. Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959. W. Konopczyński, Dzieje polski nowożytnej, 1936, t. I-II. K. Lenczewski, Genealogie rodów utytułowanych, Warszawa 1995-1996. A. Mączak, Klientela, Warszawa 1994. A. Mączak, Magnateria, w: Encyklopedia historii Polski do 1945 roku, t. I, Warszawa 1981. M. Miller, Arystokracja, Warszawa 1993. M. K. Schirmer, Arystokracja. Polskie rody, Wydawnictwo PWN, 2012. S. Sobol, Polskie rody arystokratyczne, Poznań 2001. T. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997. 8 Patrycja Adamczyk, Braniccy herbu Korczak Patrycja Adamczyk Braniccy herbu Korczak Braniccy to możnowładczy ród Gryfitów - Świebodziców, wywodzący się z Branic (Branice – dzisiaj część Krakowa - Nowa Huta, dawna wieś.). Byli oni właścicielami wsi aż do wygaśnięcia rodu. Przez kilka stuleci Braniccy zajmowali wysokie urzędy państwowe. Najbardziej znanym członkiem rodziny był hetman wielki koronny, kasztelan krakowski Jan Klemens Branicki, właściciel pałacu Branickich w Białymstoku i jeden z najbardziej wpływowych ludzi w XVIII-wiecznej Polsce. Ale to nie ta rodzina rozsławiła nazwisko Branickich; Jan Klemens herbu Gryf zmarł w 1771, a wtedy pojawił się Franciszek Ksawery Branicki – herbu Korczak, z zupełnie innej rodziny, innym rodowodzie. Genealogia tego rodu nie była długa. Ojciec Franciszka Ksawerego był kasztelanem bracławskim, ale co do niego samego nie wiadomo nawet, kiedy się urodził, a nawet powątpiewano w jego pochodzenie z prawego łoża. Poznał w Petersburgu Stanisława Augusta Poniatowskiego, i kiedy ten został królem, Franciszek szybko awansował i obrastał w majętności. Na szczyty wyniosło go małżeństwo z Aleksandrą Engelhardt, ulubienicą Katarzyny II, a prawdopodobnie jej córką. W 1792 Branicki wraz z Sewerynem Rzewuskim i Szczęsnym Potockim, pod dyktando rosyjskie, zawiązali w Targowicy konfederację i poprosili carycę o pomoc. Nazwa tej miejscowości stała się synonimem zdrady, a nazwiska jej twórców okryły się hańbą. Syn Franciszka, Władysław ożenił się z córką targowiczanina Szczęsnego Potockiego, ale oboje byli gorliwymi patriotami. Jeden z jego synów, Aleksander, kupił w 1843 roku Suchą i Ślemień; w zamku suskim stworzył piękną bibliotekę, łożył na badania naukowe; część zbiorów podarował Uniwersytetowi Warszawskiemu. Za popieranie powstania styczniowego został wysiedlony z terenów Cesarstwa Rosyjskiego. Wnuczka Aleksandra, Anna, wniosła Suchą jako wiano Juliuszowi Tarnowskiemu. Córka Władysława, Eliza, była żoną Zygmunta Krasińskiego. Drugi z czterech synów, Ksawery, zwany „czerwonym hrabią” był gorliwym propagatorem polskości; pomagał Adamowi Mickiewiczowi, dając 200 tysięcy franków na wymyślony przez poetę Legion Polski we Włoszech i 400 tysięcy na jego „Trybunę Ludów”. Na powstanie 1863 roku wyłożył około 1 mln franków, sumę wówczas ogromną; Polska, do której uśmiercenia przyczynił się jego dziad, była dla niego warta nie tylko majątku, ale i życia. Braniccy otrzymali w 1892 Wilanów, który zapisała im Aleksandra Potocka, krewna Ksawerego Branickiego. W czasie II wojny światowej Braniccy mieszkali w Wilanowie, wspomagając ruch oporu; w 1945 zostali wywiezieni przez Rosjan, powrócili z internowania w 1947. Ostatni męski potomek Branickich herbu Korczak zmarł niedługo potem. Herb - Gryf Blazon1: w polu czerwonym gryf srebrny, wspięty z orężem złotym. W klejnocie pół godła, bez łap przednich, z trąbą złotą z prawej. Herb – Korczak Blazon: W polu czerwonym, trzy wręby srebrne w słup, zwężające się w dół, w klejnocie, pół szczenięcia wyżła srebrnego w naczyniu złotym. 1 Blazonowanie (fr. blason - herb) to specyficzny opis herbu wykonany zgodnie z zasadami heraldyki; heraldyce będzie poświęcony jeden z następnych wydań „Zeszytów Licelanych” 9 Patrycja Adamczyk, Braniccy herbu Korczak (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Jan Klemens Branicki urodził się ok. 1624, zmarł w 1673; stolnik wielki koronny od 1660, marszałek nadworny koronny od 1662, starosta chęciński, sądecki, stopnicki, bielski, brański, ratneński i krośnieński, ojciec Stefana Mikołaja Branickiego. Najważniejszy nabytek zawdzięczał małżeństwu z Aleksandrą Katarzyną, córką Stefana Czarnieckiego, która wniosła w posagu nadane jej ojcu dziedzicznie rozległe starostwo tykocińskie. Wraz z najdawniej posiadanymi dobrami małopolskimi (Branice i Ruszcza), ze starostwami sądeckim, stopnickim i chęcińskim oraz Tyczynem i starostwem krośnieńskim na pograniczu Małopolski i Rusi, dawało to w sumie magnacką fortunę. Po abdykacji Jana II Kazimierza w 1668 roku, popierał do polskiej korony kandydaturę carewicza Fiodora. W 1662 r. wszedł wprawdzie do kręgu ministrów jako marszałek nadworny koronny, ale nie był tą funkcją usatysfakcjonowany, skoro narzekał, że pochłania zbyt wiele czasu i pieniędzy. W 1670 r. najechał zbrojnie Tyczyn, odbierając go Michałowi Działyńskiemu, co odbiło się głośnym echem na sejmie 1672 r. Kwestia tzw. sukcesji kostkowskiej ciągnęła się także po śmierci Branickiego w 1673 r. Hetman wielki koronny troszczył się o swoje dobra tyczyńskie. Przebudował gruntownie kościół parafialny, uposażył szpital dla ubogich. Uzyskał także przywileje królewskie (Augusta II, a potem Stanisława Augusta Poniatowskiego) na kilka nowych jarmarków dla Tyczyna. Jan Klemens Branicki (Źródło: http://www.wrotapodlasia.pl/pl/region/historia) 10 Bernadetta Bartunek, Chodkiewiczowie herbu Gryf z Mieczem Bernadetta Bartunek Chodkiewiczowie herbu Gryf z Mieczem Początki rodziny Chodkiewiczów sięgają przynajmniej początków XV w. Genealogia rodu stanowiła przedmiot licznych dyskusji wśród historyków. Przyjmuje się, że genealogiczne hipotezy o pochodzeniu Chodkiewiczów dzielą się na legendarne i naukowe. Prekursorem wywodów mitycznych stał się żyjący w latach 1520–1584 Augustyn Rotundus. W swym dziele „Rozmowy Polaka z Litwinem” pisał, że Chodkiewiczowie to ród litewski wywodzący się od „Chocka”. Podwaliny pod legendę chodkiewiczowską położył Maciej Stryjkowski (ok. 1547 – ok. 1593). Między 1575 a 1579 rokiem przebywał on na dworze kniazia Jerzego III Słuckiego i napisał na jego polecenie pracę „O początkach, wywodach, dzielnościach...” W świetle jego ustaleń, w 1306 r. do księcia Gedymina miało przybyć poselstwo od chana zawołżanskiego. Poseł tatarski zaproponował pojedynek wojowników – Tatara i Litwina. W przypadku wygranej poddanego litewskiego państwo Gedymina przestałoby płacić haracz. Na dworze książęcym przebywali Żmudzini. Spośród nich do walki o honor Litwy stanął Borejko. Żmudzinowi udało się pokonać Tatara w pojedynku, przez co zwolnił swoja ojczyznę od płacenia daniny chanowi. Gedymin nagrodził dzielnego wojownika nadając mu Kazyłkiszki, Zblanów, Sochałów oraz odstąpił mu w dzierżawę Stkiwiłowicz i Słonim. O Borejce mówi trójwiersz przytaczany przez Rotundusa: Bohatyr na znak sławy, wzgóre zawieszony, Borejkowego domu, którego dziedzicy Dziś są mężni Chodkiewicy Borejko miał synów: Iwana, Jurija, Elizara i Chodkę. Dwaj ostatni dowodzili wyprawa przeciwko mistrzowi krzyżackiemu Ludwikowi. Chodko Borejkowicz w 1311 r. uczestniczył w ekspedycji Gedymina i jego synów – Kiejstuta (ok. 1297–1382) i Olgierda (ok. 1300-1377) – do Prus. Armia litewska doznała porażki, a sam Olgierd odniósł ranę w głowę. Chodko miał zabrać rannego księcia z pobojowiska i zawieźć do Bielska. Tam Borejkowicz opatrzył Olgierdowi rany. Za bohaterski czyn książę wyróżnił Chodkę nadaniami miedzy Narwią a Niemnem i stał się założycielem rodu. W 1585 r. ukazał się herbarz Bartosza Paprockiego. Autor, tak jak Stryjkowski, wywiódł początki rodziny od Borejki, z taka różnicą, ze Borejkę współcześni Żmudzinowi nazywali Chodką. Według Paprockiego za panowania Kazimierza Jagiellończyka (14271492) Jan Chodkiewicz – potomek Chodki – piastował urząd wojewody witebskiego. Prawie 200 lat później Wojciech Wijuk-Kojałowicz również opublikował genealogię w herbarzu. Badacz ten nieco inaczej opisał historię dotyczącą początków rodu Chodkiewiczów. Według Kojałowicza dom Chodkiewiczów brał początek również od Borejki, który, przebywając na dworze księcia litewskiego Wicienia, pokonał bliżej nieznanego Tatara. Podczas polowania Borejko miał uratować życie Wicieniowi, wywożąc go z mokradeł. Poddanego książęcego nie ominęła nagroda: Wicien nadał bohaterowi tyle ziemi, ile zdołał obejść w ciągu jednego dnia. Borejko był szybkim chodziarzem, wiec otrzymał od innych Litwinów przezwisko Chodko. To od niego, w myśl tego, co napisał Kojałowicz, wywodzili się Chodkiewiczowie. Potomkami Chodki byli Wasyl – namiestnik Smoleńska i Iwan Borejkowicz – jeden z dowódców wojsk za księcia Witolda (ok. 1350–1430). Ten ostatni miał synów: Iwana – marszałka za rządów Kazimierza Jagiellończyka i Pawła – starostę krzemienieckiego. Z kolei synem Iwana był Aleksander Chodkiewicz, który był 11 Bernadetta Bartunek, Chodkiewiczowie herbu Gryf z Mieczem ojcem Grzegorza Chodkiewicza. Kacper Niesiecki w „Herbarzu polskim” pisał, że książę litewski Witenes brał udział w łowach. W pewnym momencie został otoczony przez wrogie siły. Przodek domu Chodkiewiczów wyniósł na własnych ramionach władcę ratując go przed niechybną śmiercią. Z powodu szybkiego chodu bohater został nazwany Chodką, a jego potomstwo przyjęło nazwisko Chodkiewicz. Herb – Gryf z Mieczem (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: na tarczy dwudzielnej w słup w polu prawym, czerwonym, rogacina rozdarta, przekrzyżowana, w polu lewym, czerwonym, gryf srebrny, o orężu złotym, wspięty, trzymający w prawej łapie szablę o głowni srebrnej i rękojeści złotej. W klejnocie pół godła z lewego pola. Herb łączy zatem elementy herbów Gryf i Kościesza. Jan Karol Chodkiewicz (Źródło: http://www.pinakoteka.zascianek.pl) 12 Bernadetta Bartunek, Chodkiewiczowie herbu Gryf z Mieczem Jan Karol Chodkiewicz (1560-1621), był wielkim hetmanem litewskim oraz wojewodą wileńskim, znakomitym strategiem, zaliczanym do najwybitniejszych praktyków sztuki wojskowej swoich czasów. Jego ojcem był Jan Hieronimowicz, dawny kasztelan w Wilnie. Jan Karol służył pod rozkazami Żółkiewskiego (przeciwko zbuntowanym Kozakom Nalewajki w 1596 roku) i Jana Zamoyskiego, z którym wziął udział w zwycięskiej wyprawie do Mołdawii (1600). Był dowódcą wojsk Rzeczypospolitej w czasie wojny polskoszwedzkiej o Inflanty (1600-1611): odebrał Szwedom Dorpat i pobił ich pod Białym Kamieniem (1604). Odniósł zwycięstwo nad liczebniejszą armią króla Szwecji Karola IX pod Kircholmem, gdzie w znakomity sposób wykorzystał siłę uderzeniową ciężkiej jazdy konnej (husarii). Bitwa pod Kircholmem (Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_pod_Kircholmem) W 1609 roku, mając tylko 2000 żołnierzy, zdobył Parnawę (miasto i zamek) oraz uwolnił od szwedzkiej blokady Rygę, po drodze zaskoczył eskadrę szwedzką pod Salis – przy pomocy zaimprowizowanej floty spalił dwa okręty, a resztę rozproszył. Następnie pobił Szwedów nad rzeką Gauja i zdobył Dynemunt. Brał udział w wyprawach na Smoleńsk (1611) i Moskwę (1617-1618), które doprowadziły do przyłączenia do Rzeczpospolitej ziem: smoleńskiej, czernichowskiej i siewierskiej. Jan Karol Chodkiewicz zmarł w 1621 roku w obozie wojskowym. Pełnił wtedy rolę dowódcy armii Polski i Litwy w trakcie obrony Chocimia przed najazdem tureckim. Prócz zasług dla polskiego wojska wymienić należy czynne uczestnictwo w rozbudowie miast. Hetman był fundatorem wielu zamków, klasztorów oraz kościołów. Postawił m.in. warownię w Bychowie oraz kolegium i szkołę jezuicką. Postać Chodkiewicza i jego czyny wojenne już za jego życia opiewali poeci, m.in. M.K. Sarbiewski. Śmierć i wyprawa chocimska stały się tematem wielu późniejszych utworów literackich: np. „Wojna chocimska” W. Potockiego, „Śpiewy historyczne” J.U. Niemcewicza. 13 Justyna Bubiak, Czartoryscy herbu Pogoń Litewska Justyna Bubiak Czartoryscy herbu Pogoń Litewska Czartoryscy to magnacki ród książęcy herbu Pogoń, wywodzący się od Konstantego, księcia na Czartorysku, syna księcia litewskiego Olgierda lub Koriata, wnuka wielkiego księcia Giedymina. Bratem stryjecznym założyciela rodu Konstantego był Władysław Jagiełło. Ród miał dwie główne linie, ważniejszą - z siedzibą w zamku Klewań (wygasła w 1810 r. na Józefie Klemensie) i drugą linię z centrum w miejscowości Korzec. Szczyt potęgi rodu przypadał na wiek XVIII i XIX, jednakże już wcześniej odgrywał on ważną rolę w Rzeczypospolitej. Czartoryscy dążyli do zmian ustrojowych w Polsce, reformy stosunków gospodarczych, centralizacji władzy państwowej, usprawnienia administracji i wzmocnienia armii. Wokół Czartoryskich w czasach saskich zaczęli się skupiać zwolennicy przeprowadzenia reform w kraju. Byli to najwybitniejsi ludzie tej epoki. Polityczny obóz Czartoryskich nazwano Familią. Jego deklaracje programowe zostały zawarte w broszurce pt ,,Rozmowa ziemianina a sąsiadami", której autorem był Stanisław Konarski. Znanym przedstawicielem rodu Czartoryskich był Adam Kazimierz; książę i polityk, działał na rzecz oświaty, był marszałkiem sejmu konwokacyjnego w 1764 roku, zwolennikiem reform państwa. Od 1768 roku stał na czele Szkoły Rycerskiej, był członkiem Komisji Edukacji Narodowej, a także jednym z założycieli Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauki. Poprzez małżeństwa swych dzieci, Czartoryscy związali ze sobą najpotężniejsze rody magnackie. Syn Augusta Aleksandra, Adam Kazimierz, generał ruski, powiększył majątek, żeniąc się z Izabelą z Flemmingów. Ich synowie: Adam Jerzy, słynny polityk, i Konstanty Adam, stali się założycielami dwóch do dziś istniejących gałęzi rodu. Działalność polityczną Adama Jerzego kontynuował jego syn Władysław; ostatnim potomkiem tej gałęzi, spokrewnionej z rodzinami królewskimi Francji i Hiszpanii jest Adam Karol (urodzony 1940). Gałąź Konstantego Adama jest bardziej liczna, pochodził z niej m.in. Jerzy Konstanty, polityk galicyjski. Herb – Pogoń Litewska (Źródło: http://pl.wikipedia.org) 14 Justyna Bubiak, Czartoryscy herbu Pogoń Litewska Herb znany był w przynajmniej dwóch wersjach: średniej i wielkiej. Herb średni: W polu czerwonym rycerz na koniu wspiętym, z mieczem i tarczą owalną, błękitną, na której krzyż podwójny złoty, a pod nim, z prawej, trzy baszty. Całość otacza Płaszcz heraldyczny podbity gronostajem zwieńczony mitrą książęcą. Herb wielki: W polu czerwonym rycerz w zbroi srebrnej, z szamerowaniem złotym, w prawicy miecz wzniesiony do cięcia, w lewicy tarcza owalna, błękitna z podwójnym krzyżem złotym, na hełmie pióra strusie czerwone, siedzący na koniu srebrnym, wspiętym, na murawie zielonej, w prawym dolnym rogu zamek srebrny o trzech wieżach z dachami czerwonymi. Na tarczy mitra książęca czerwona w koronie królewskiej. Trzymacze: po obu stronach rycerze w zbrojach srebrnych, z pióropuszami czerwonymi, wsparci zewnętrznymi rękoma na tarczach owalnych, błękitnych, na każdej krzyż podwójny złoty. Całość okryta namiotem heraldycznym czerwonym, podbitym gronostajem, związanym na rogach. Izabela Czartoryska (Źródło: http://www.lumisfera.pl) Izabela Elżbieta Dorota z Flemmingów Czartoryska (1746 - 1835) była żoną – polska księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego, przez którego weszła do stronnictwa politycznego Familii. W młodości znana była ze swobody obyczajów ( wśród jej kochanków byli m.in. król Stanisław August Poniatowski i Nikołaj Repnin, poseł rosyjski w Warszawie). W późniejszym okresie życia czynnie zaangażowała się w życie polityczne schyłkowego okresu I Rzeczypospolitej. Pisarka, mecenaska sztuki, kolekcjonerka pamiątek historycznych, które gromadziła zarówno w Polsce, jak i podczas swoich licznych podróży po Europie, po utracie przez Polskę niepodległości utworzyła pierwsze polskie muzeum w Świątyni Sybilli w Puławach, które wraz ze zbiorami również założonego przez nią w Puławach Domu Gotyckiego, stały się zaczątkiem obecnego Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Jej synem był Adam Jerzy Czartoryski, córką - pisarka Maria Wirtemberska. 15 Sabina Dobosz, Łascy herbu Korab Sabina Dobosz Łascy herbu Korab Ród Łaskich został zapoczątkowany przez Michała z Krowicy ok. 1349 roku i był związany z miejscowością Łask, dla której w 1422r. wystarali się u króla Władysława Jagiełły o nadanie praw miejskich. Nie był to ród stricte magnacki, raczej współpracował ze szlachtą średnią. Przedstawicielami tego rodu są między innymi : Jan Łaski (prymas), Olbracht Łaski, Samuel Łaski. Herb – Korab (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: w polu czerwonym korab złoty z takąż murowaną blankową wieżą. W klejnocie samo godło. Pierwotna, średniowieczna forma miała okręt z masztem złotym i bocianim gniazdem, bądź z masztem i żaglem srebrnym. Do XVI wieku została wyparta przez formę z wieżą blankowaną. Herb pochodzenia angielskiego. Najstarsza pieczęć pochodzi z 1299 roku, zaś najstarszy zapis z 1403. Korab Jan Łaski młodszy, znany też jako Joannes a Lasco, Jan z Łaska, Lascius, (ur. 1499 w Łasku, zm. 8 stycznia 1560 w Pińczowie) – początkowo ksiądz katolicki, następnie pastor i teolog ewangelicko-reformowany, najwybitniejszy polski działacz reformacji, humanista, pisarz, tłumacz i dyplomata. Był organizatorem zborów ewangelickich w Anglii i wschodniej Fryzji, twórcą Kościoła kalwińskiego w Polsce. Bratanek prymasa Polski Jana Łaskiego (Starszego). Jest jedynym polskim działaczem Reformacji o znaczeniu europejskim upamiętnionym na Pomniku Reformacji w Genewie. 16 Sabina Dobosz, Łascy herbu Korab Jan Łaski (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Jan Łaski był jednym z najwybitniejszych polityków i mężów stanu pierwszej Rzeczypospolitej; arcybiskup gnieźnieński i prymas Polski w latach 1510-1531, kanclerz wielki koronny od 1503, sekretarz królewski od 1501, polityk i kodyfikator prawa. Nie posiadał wyższego wykształcenia. Święcenia przyjął w 1471. Zgromadził wiele beneficjów kościelnych. W 1490 był już sekretarzem królewskim, brał udział w wielu misjach dyplomatycznych do Rzymu, Flandrii i Egiptu. W 1501 zaskarbił sobie względy króla Aleksandra Jagiellończyka, który mianował go najwyższym sekretarzem królewskim. Na sejmie 1503 mianowany został kanclerzem wielkim koronnym. Był autorem reformy sejmu walnego, której dał wyraz w redagowaniu konstytucji sejmu radomskiego 1505 Nihil novi. W 1506 wydał tzw. Statut Łaskiego – pierwszą w historii kodyfikację prawa polskiego. W 1510 został arcybiskupem gnieźnieńskim, w związku z czym zrzekł się kanclerstwa, oddając pieczęć większą. W 1513 przyjechał do Rzymu na Sobór laterański V, gdzie przedstawił plan krucjaty europejskiej przeciwko imperium osmańskiemu i Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu. W 1515 uzyskał dla siebie i swoich następców na metropolii gnieźnieńskiej tytuł stałych legatów papieskich. 17 Anna Droczak, Odrowążowie herbu Odrowąż Anna Droczak Odrowążowie herbu Odrowąż Odrowążowie to średniowieczna rodzina możnowładców małopolskich pochodzenia morawskiego lub czeskiego. Jego protoplastą w Polsce był Prandota Stary, który przybył tutaj na początku XII w. Najbardziej znanymi przedstawicielami rodu byli Iwo Odrowąż, biskup krakowski (1218-1229) i Jan Prandota (biskup krakowski 1242-1266), ich śląscy krewni dominikanie: św. Jacek i bł. Czesław, a także Jan ze Szczekocin (dowodził oddziałami chroniącymi południowe granice Polski w czasie Wielkiej Wojny z Zakonem Krzyżackim), Jan Sprowski (arcybiskup gnieźnieński) oraz Jakub z Dębna (kasztelan krakowski i kanclerz Kazimierza Jagiellończyka). Ród stracił na znaczeniu w XVI w. Herb – Odrowąż (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: Ma być w polu czerwonym strzała biała, z końcami na obie strony zakrzywionymi. W klejnocie ogon pawi, a w nim tenże herb, przecież na bok obrócony. 18 Anna Droczak, Odrowążowie herbu Odrowąż Iwo Odrowąż urodził się między 1170 a 1180 r. Ukończył teologię w Paryżu. Po powrocie do kraju został kanonikiem kapituły krakowskiej i kanclerzem księcia Leszka Białego. Zaangażował się w działalność polityczną i reformę Kościoła w Polsce. Był biskupem krakowskim (1218r). W latach 1220-1224, już jako biskup krakowski, wybudował we wsi Końskie kościół pod wezwaniem św. Mikołaja. Następnie w 1229 ufundował kościół w Daleszycach. W 1223 m.in. dzięki jego staraniom, do Polski z Bolonii sprowadzono zakon dominikanów, z pierwszym polskim zakonnikiem Jackiem Odrowążem. W 1220 sprowadził zakon duchaków na Prądnik i powierzył im opiekę nad szpitalem. W 1223 r. złożył do Stolicy Apostolskiej prośbę o zwolnienie z biskupstwa, gdyż pragnął poświęcić się życiu zakonnemu. Prośba ta jednak została odrzucona. Zabiegał o wprowadzenie w Polsce podstawowych reform gregoriańskich, m.in. celibatu duchownych, czy kanonicznej elekcji biskupów. Fundował kościoły i klasztory, zabiegał o przyznanie biskupstwu krakowskiemu statusu metropolii. Był posiadaczem najstarszej, jaka jest znana, polskiej prywatnej biblioteki (32 kupowane za granicą kodeksy), którą w testamencie przekazał katedrze wawelskiej. Słynął z przepowiadania Słowa Bożego, Jan Długosz nazwał go „wybornym kaznodzieją” (praedicator excellentissimus). Zmarł w 20 czerwca lub 21 lipca w Borgo koło Modeny podczas podróży do Rzymu. Zwłoki biskupa zostały sprowadzone przez przeora dominikanów Wincentego z Kielczy i pochowane w kościele dominikańskim św. Trójcy w Krakowie. Aż do początku XIX wieku biskup Iwo Odrowąż był czczony jako błogosławiony. Kult żywy był szczególnie w krakowskim klasztorze dominikanów. (Źródło: http://pl.wikipedia.org) 19 Marta Fitak, Ogińscy herbu Oginiec Marta Fitak Ogińscy herbu Oginiec Rodzina pochodzi od świątobliwego księcia Michała Wsiewołodowicza Czernichowskiego (zm.1246), którego praprawnuk książe Tytus - Jerzy Fiodorowicz Kozielski (XV gałąź rodu od Ruryka) posiadał dwóch synów: księcia Irigorija Titowicza (Juriewicza), o przydomku „Ogień”, który został protoplastą rodu Ogińskich, i księcia Błodzimierza Titowicza (Jurowicza), o przydomku „Puzyr” („Pęcherz”), który został protoplastą Puzyna. I.A. Własow w swojej książce „Potomstwo Ruryka” daje następujące wyjaśnienie o pochodzeniu książęcego rodu Ogińskich i jego więziach rodzinnych z domem Ruryka: „Ród Ogińskich pochodzi od dawnych książąt i od 1547 roku zwących się we wszystkich polskich reskryptach królewskich, uchwałach sejmowych i aktach sądowych, tytułem książęcym”. I.A. Własow pisze dalej: „ Z dzieła Adama Boreckiego „Poczet rodów w Wielkim Księstwie Litewskim” dowiadujemy się, że w końcu XV wieku istnieli dwaj bracia Głuszenkowie książę Dmitrij Iwanowicz, który otrzymał od króla Aleksandra dwór Woginta, powiatu Żyzmorskiego, i książę Iwan Iwanowicz, który otrzymał w 1496 roku wieś w powiecie mielnickim. Wnuk księcia Dmitrija - książe Fiodor Bogdanowicz, posiada nazwisko Ogiński”. W obu przypadkach chodzi o tych samych braci - księcia Dmitrija i Iwana, przodków Ogińskich i Puzynów, z różnicą tylko w pseudonimach, których nie można w pełni uznać za wiarygodne. Ogińscy to magnacki ród książęcy pochodzenia ruskiego, który wziął swoje nazwisko od miejscowości Oginty, niegdyś w powiecie żyżmorskim, dziś w kowieńskim, pieczętujący się herbem własnym Oginiec, a wywodzący się od książąt na Kozielsku, będących odnogą – według jednych smoleńskiej, zaś według innych czernihowskiej – gałęzi dynastii Rurykowiczów. Ogińscy dzielili się na dwie główne linie: "magnacką", która wygasła w XIX wieku, oraz "szlachecką", której przedstawiciele nie postarali się w trakcie zaborów o potwierdzenie swojego prawa do tytułu książęcego, mimo że nie ma co do niego wątpliwości. Herb – Oginiec(Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu błękitnym na barku czerwonej klamry (bramy obozowej) krzyż srebrny u góry rozczepiony. Tarczę okrywa płaszcz książęcy z mitrą 20 Marta Fitak, Ogińscy herbu Oginiec Posiadłości Ogińskich Pałac Ogińskich, znajduje się przy ul. Arkliu (zaułek Koński) w Wilnie; w tym miejscu parcelę ziemi z gotyckimi kamienicami kupili Ogińscy na przełomie XVII – XVIII w., zbudowali tu barokowy pałac, który został przebudowany później w stylu klasycyzmu. Obecnie ma tu swą siedzibę Teatr Młodzieżowy. Płungiany- żmudzki pałac książąt Ogińskich. Zbudowany w 1879 roku, na zlecenie księcia Michała Mikołaja Ogińskiego- wnuka kompozytora Michała Kleofasa Ogińskiego. W II połowie XVIII w. Bachorza była własnością księcia Michała Kleofasa Ogińskiego Rezydencja księżnej Aleksandry Ogińskiej w Siedlcach Najwybitniejsi przedstawiciele rodu Ogiński Aleksander, książe (1585-1667) Ogiński Jan Jacek, książe (?-1684) Ogiński Marcjan Aleksander, książe (1632- 1690) Ogiński Grzegorz Antoni, książe (?-1709) Ogiński Ignacy, książe ( 1698- 1775) Ogińska Józefa Aleksandra, z domu Czartoryska, księżna (1730-1798) Ogiński Michał Kazimierz, książe (1730- 1800) 21 Marta Fitak, Ogińscy herbu Oginiec Ogiński Andrzej Ignacy, książe (1740- 1787) Ogiński Michał Kleofas, książe (1765- 1833) Stosunki polityczne Przedstawiciele jednej z linii- wojskowi związani z Radziwiłłami- za panowania Władysława IV Wazy osiągnęli pierwsze urzędy senatorskie. Jeden z nich, Aleksander, był ostatnim senatorem prawosławym. W następnym pokoleniu Ogińscy porzucili prawosławie na rzecz katolicyzmu. Początkowo byli stronnikami Paców, potem Sapiehów i w ten sposób ugruntowali magnacką pozycję rodziny. Kolejni przedstawiciele znaleźli się w obozie zwalczającym hegemonię Sapiehów, a potem wsród przeciwników Augusta II, który- ze względu na ich potęgę- musiał się z nimi liczyć i obdarzać urzędami. Członkowie starszej linii, wymarłej w 1909 roku, po śmierci Augusta II związali się z Familią, wykazując przy tym orientację prorosyjską. Udział członków rodu w życiu narodu i ojczyzny Aleksander Ogiński- wojewoda i kasztelan, dworzanin Zygmunta III Wazy, rotmistrz, nastepnie pułkownik królewski, uczestnik wojen z Turcją (1621), Szwecją (1627-29) i Moskwą (1611, 1633); ostatni senator prawosławny w Wielkim Księstwie Litewskim. Jan Jacek Ogiński- wojewoda mścisławski, uczestnik wojen ze Szwecją, Turcją i Tatarami; poseł na sejmy; współtwórca magnackiej potęgo rodu. Marcjan Aleksander Ogiński- kanclerz wielki litewski, pułkownik wijsk litewskich, poseł sejmowy; uczestnik wojen z Rosją (1660-70 i 1686). Grzegorz Antoni Ogiński- starosta generalny żmudzki, rotmistrz królewski, uczestnik wojen Jana III Sobieskiego; podczas bezkrólewia 1696-97 przywódca opozycji przeciwko Sapiehom, stanał na czele konfederacji wojska litewskiego, które wypowiedziało im posłuszeństwo; w 1705 roku został kawalerem Orderu Orła Białego. Ignacy Ogiński- marszałek wielki litewski i kasztelan wileński; początkowo związany z M.K. Radziwiłłem, od 1763 roku z Familią. Józefa Aleksandra Ogińska- hetmanowa wielka litewska; żona wojewody podlaskiego i podkanclerzego litewskiego M.A. Sapiehy, później hetmana wielkiego litewskiego M.K. Ogińskiego; jej rezydencja w Siedlcach i pałac w Warszwie skupiały życie towarzyskie i polityczne; początkowo związana z dworem królewskim, od 1783 roku należała do przywódców opozycji wobec Stanisława Augusta Poniatowskiego. 22 Marta Fitak, Ogińscy herbu Oginiec Michał Kazimierz Ogiński- hetman wielki litewski, pisarz, kompozytor; od 1771 roku uczestnik konfederacji barskiej; w okresie Sejmu Czteroletniego 1788-92 zwolennik sojuszu z Prusami; sfinansował budowę kanału łączącego dorzecze Niemna z Dnieprem, zwanego Kanałem Ogińskiego; mecenas sztuki; na dworze w Słonimiu utrzymywał teatr operowy i kapelę; pisał polonezy na skrzypce i fortepian oraz opery. Andrzej Ignacy Ogiński- jako zaufany S.A. Poniatowskiego 177274 poseł Rzeczypospolitej w Wiedniu, w 1772 roku bezowocnie usiłował nawiązać negocjacje z konfederatami barskimi i skłonić Austrię do mediacji; w 1773 reprezentował króla w pertraktacjach z posłami państw rozbiorowych, dotyczących ustroju kraju. Gabriel Józef Ogiński- uczestnik kampanii napoleońskich 1812-14; od 1816 roku prezes Sądu Głównego Litewskiego; w powstaniu listopadowym 1830-31 naczelnik powiatu troskiego; prowadził warsztat introligatorski w Paryżu. Michał Kleofas Ogiński urodził się 25 września 1765 roku w Guzowie koło Warszawy. Był wybitnym kompozytorem i skrzypkiem, a także politykiem. Gry na skrzypcach i klawikordzie nauczył się od Józefa Kozłowskiego w Guzowie. Od 1782 roku pobierał lekcje gry na skrzypcach u Ivana Mane Jarnovića w Warszawie. Duży wpływ na jego umiejętności miał pobyt za granicą gdzie korzystał z porad udzielanych mu przez tak znakomitych wirtuozów jak Giovanni Battista Viotti czy Pierre Baillot. W ciągu swojego życia skomponował ponad 20 polonezów (m.in. 23 Marta Fitak, Ogińscy herbu Oginiec Pożegnanie Ojczyzny), operę, liczne pieśni powstańcze, marsze, walce, mazurki i kadryle. Michał Kleofas Ogiński nigdy jednak nie został zawodowym muzykiem. Już w wieku 21 lat prowadził aktywną działalność polityczną. Był wielkim zwolennikiem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Monarcha wynagrodził swego wiernego poddanego godnością komisarza skarbu Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jako dyplomata wiele podróżował m.in. do Hagi, Amsterdamu i Londynu. Uczestniczył ponadto w pracach Sejmu Czteroletniego w latach 1788- 1792. Nie popierał jednak postanowień zawartych w Konstytucji 3-go Maja i podpisał traktaty rozbiorowe z Rosją i Prusami. W 1794 roku zrehabilitował się jednak, gdyż wziął udział w powstaniu kościuszkowskim, w którym dowodził własnym pułkiem strzelców konnych. Po upadku powstania wyjechał do Wiednia, a następnie do Wenecji. Jego majątek został skonfiskowany. Przez kolejne lata działał aktywnie na emigracji. Podczas pobytu w Paryżu osobiście poznał Napoleona Bonaparte. Pod koniec 1801 roku powrócił za zgodą cara do ojczyzny i zamieszkał w Zalesiu koło Wilna. Podczas kampanii 1812 był lojalnym poddanym cara Aleksandra I. W ostatnich latach swojego życia był szczególnie związany ze środowiskiem kulturalnym Wilna. Z powodzeniem organizował liczne przedstawienia i koncerty. Był ponadto prezesem Towarzystwa Typograficznego i członkiem Towarzystwa Dobroczynności. Zmarł 15 października 1833 we Florencji. Wizerunek kompozytora na białoruskich monetach i banknotach 24 Paulina Gałka, Szydłowieccy herbu Odrowąż Paulina Gałka Szydłowieccy herbu Odrowąż Szydłowieccy to polski ród możnowładczy stanowiący boczną linię rodu Odrowążów. Pierwszymi Odrowążami używającymi nazwiska Szydłowiecki byli Jakub oraz Sławko, żyjący na przełomie XIV i XV wieku. Nazwa rodu pochodzi od miasta Szydłowiec, które było zamieszkiwane przez Jakuba i Sławka. Dzięki ufundowaniu przez nich kościoła św. Zygmunta w tej samej miejscowości, w roku 1401, w dokumencie erekcyjnym zostali nazwani Braćmi i Dziedzicami z Szydłowca. Odrowąż Jakub Szydłowiec ki Małgorzata Odrowążówna Mikołaj Stanisław Jakub Mikołaj Sławko Szydłowie cki Krzysztof Opracowanie własne W roku 1427 nadali dotychczasowej osadzie Szydłowca prawa miejskie, ten rok jest więc uznawany za symboliczny początek tego miasta. Przodkowie obu Szydłowieckich już na początku XII w zaliczali się do najpotężniejszych rodów małopolskich, które posiadały również duży obszar ziemi sandomierskiej. Herb – Odrowąż (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: Ma być w polu czerwonym strzała biała, z końcami na obie strony zakrzywionymi. W klejnocie ogon pawi, a w nim tenże herb, przecież na bok obrócony. 25 Paulina Gałka, Szydłowieccy herbu Odrowąż Znani przedstawiciele rodu Szydłowieckich Sławko Szydłowiecki – protoplasta rodu, najprawdopodobniej duchowny katolicki. Jakub Szydłowiecki – zdobył sławę dzielnego rycerza biorąc udział w Bitwie pod Grunwaldem, najprawdopodobniej służył w osobistej straży króla Władysława Jagiełły, dworzanin biskupa Wojciecha Jastrzębca. Najstarszy syn Jakuba - Stanisław powiększył dobra rodowe przebudowując gród na gotycki zamek. Był marszałkiem dworu Królestwa Polskiego, ochmistrzem synów królewskich, burgrabią i starostą krakowskim. Utrzymywał bliskie stosunki z Długoszem i Kallimachem. Mikołaj Szydłowiecki – podstarosta krakowski. Jakub Szydłowiecki (młodszy) – burgrabia krakowski, dworzanin królewski, podskarbi nadworny królewski, podskarbi wielki koronny, kasztelan i starosta sandomierski, sochaczewski i łęczycki. W miejscu drewnianego kościoła w Szydłowcu wzniósł kościół murowany. Widok kościoła współcześnie (http://pl.wikipedia.org) Mikołaj Szydłowiecki (młodszy) – dworzanin króla Jana Olbrachta, bierze udział w wyprawie bukowińskiej. Określany mianem znakomitej postaci renesansu, mecenasem sztuki. Ofiarodawca ołtarzy w kościele św. Zygmunta w Szydłowcu, pochowany w tym kościele, w wybitym z czerwonego marmuru, renesansowym nagrobku. Płyta nagrobna Mikołaja Szydłowieckiego (http://pl.wikipedia.org) Krzysztof Szydłowiecki – kierował polityką zagraniczną Polski za panowania króla Zygmunta Starego. Inicjator czteroletniego rozejmu z Albrechtem Hohenzollernem, podpisanego w 1521 roku. W 1514 roku kupił miasto Opatów i stał się jego dobrodziejem. Został pochowany w Kolegiacie św. Marcina w Opatowie pod nagrobkiem ozdobionym słynnym Lamentem Opatowskim. 26 Anna Goryl, Tyszkiewiczowie, herbu Leliwa Anna Goryl Tyszkiewiczowie herbu Leliwa Wywodzą się od ruskiego bojara Kalenika Miszkowicza, posiadającego w XV wieku, z nadania księcia wołyńskiego Świdrygiełły, dobra w ziemi kijowskiej. W XVI wieku potomkowie Kalenika – Wasyl, Gawryło i Michaił, wówczas dworzanie hospodara litewskiego, stali się posiadaczami majątków w powiecie słonimskim na Litwie. Wasyl, który pełnił urząd wojewody podlaskiego, a potem smoleńskiego, w 1569 roku stał się hrabią z nadania Zygmunta Augusta. Z kolei Gawryło (Gabriel) miał potomka Szczęsnego Tyszkiewicza, stolnika derpskiego i powiatowego rotmistrza grodzieńskiego pospolitego ruszenia, męża Eufrazyny z Tyszkiewiczów, stolnikówny słonimskiej. W połowie XVII wieku stał się on właścicielem Krzywego Stoku (Tabeńszczyzny, później Różanegostoku), założenia dworsko-ogrodowego istniejącego od lat 80. XVI wieku, należącego przedtem do spadkobierców kawalkatora Zygmunta Augusta Scipiona del Campo. Szczęsny i Eufrozyna byli fundatorami kościoła i klasztoru dominikanów w folwarku Różanystok w ich posiadłościach. Herb – Leliwa (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: w polu błękitnym półksiężyc złoty, nad którym takaż gwiazda. W klejnocie na ogonie pawim – samo godło. Labry herbowe błękitne, podbite złotem. Hasło rodu: „Deligas geum diligas” („Wybierz, kogo kochasz”). O dawnej świetności rodu Tyszkiewiczów mówi na ich cześć ułożony czterowiersz: Przymierzyć płaszcz Księżyca Skrzydlaty Merkury nie zdołał, chociaż swym ciałem był równy Księżycu. Tak również honorowi Tyszkiewiczów Księżyc dorównać nie może. Honor będzie rósł przy pomocy Pałłady, Marsa, Boga. 27 Anna Goryl, Tyszkiewiczowie, herbu Leliwa Znani Tyszkiewiczowie: Andrzej Tyszkiewicz, generał Beata Tyszkiewicz, aktorka Benedykt Tyszkiewicz, marszałek gubernialny kowieński Jan Michał Tyszkiewicz, poseł Józef Ignacy Tyszkiewicz, pułkownik wojsk litewskich, starosta wielatycki Eustachy Tyszkiewicz, archeolog Janusz Skumin Tyszkiewicz, wojewoda i pisarz Janusz Tyszkiewicz Łohojski, wojewoda kijowski Jerzy Tyszkiewicz, biskup wileński Konstanty Tyszkiewicz, archeolog Ludwik Tyszkiewicz, hetman polny litewski, marszałek wielki litewski, zbudował Pałac Tyszkiewiczów w Warszawie Michał Tyszkiewicz, ziemianin, urzędnik MSZ, mąż Hanki Ordonówny Samuel Tyszkiewicz, drukarz Krzysztof Tyszkiewicz, polityk, poseł na Sejm RP Hrabia Ludwik Skumin Tyszkiewicz herbu Leliwa (ur. 1748, zm. 26 czerwca 1808) – hetman polny litewski od 1780, marszałek wielki litewski od 1793, podskarbi wielki litewski od 1791, generał-adiutant od 1772, pisarz wielki litewski 1775-1780, marszałek Trybunału Litewskiego, rosyjski rzeczywisty tajny radca, odznaczony Orderem Świętego Stanisława (1778) i rosyjskimi orderami św. Andrzeja Powołańca (1787) i św. Aleksandra Newskiego (1787)]. W 1775 skoligacił się z rodziną panującego Stanisława Augusta Poniatowskiego, poślubiając córkę jego brata Kazimierza Konstancję Poniatowską. 25 listopada 1776 został kawalerem Orderu Orła Białego. W 1778 był marszałkiem sejmu. Na sejmie 1782 roku został konsyliarzem Rady Nieustającej. W czasie wojny polsko-rosyjskiej, na zebraniu 23 lipca 1792, poparł decyzję króla Stanisława Augusta Poniatowskiego o jego przystąpieniu do konfederacji targowickiej. Sam też szybko złożył do niej akces, co przyniosło mu marszałkostwo wielkie litewskie. Na sejmie grodzieńskim w 1793 roku został mianowany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego członkiem deputacji do traktowania z posłem rosyjskim Jakobem Sieversem. W 1795 przewodniczył deputacji hołdowniczej Wielkiego Księstwa Litewskiego do Katarzyny II. Po II rozbiorze Rzeczypospolitej otrzymał od carycy Katarzyny II rozległe dobra w Berezynie. Po III rozbiorze został pierwszym gubernialnym marszałkiem szlachty i rzeczywistym tajnym radcą. W 1792 wybudował Pałac Tyszkiewiczów w Warszawie (http://pl.wikipedia.org) 28 Anna Goryl, Tyszkiewiczowie, herbu Leliwa Beata Maria Helena Tyszkiewiczówna-Kalenicka (ur. W 1938) – jedna z najbardziej rozpoznawalnych polskich aktorek. Jest córką hrabiego Krzysztofa Marii Tyszkiewicza i Barbary z Rechowiczów. Podczas wojny rodzina się rozpadła, a ojciec wyemigrował do Anglii. Z córką spotkał się dopiero, gdy była dorosła. Ma młodszego o 4 lata brata Krzysztofa i przyrodniego Janusza.Była żoną Andrzeja Wajdy, z którym ma córkę, Karolinę Wajdę. Była także żoną Witolda Orzechowskiego i Jacka Padlewskiego, z którym ma córkę Wiktorię Padlewską. Po szkole podstawowej miała problemy z przyjęciem do gimnazjum ze względu na pochodzenie arystokratyczne. Przyjęto ją po interwencji matki w Ministerstwie Kultury i Sztuki.. W 1973 roku Ministerstwo Kultury i Sztuki przyznało jej – bez egzaminu – uprawnienia aktorskie, bowiem w filmie zadebiutowała jeszcze jako uczennica, a w następnych dekadach zagrała w niemal stu filmach. Debiutowała w 1957 roku w ekranizacji Zemsty w reżyserii Antoniego Bohdziewicza, wcielając się w postać Klary. Jako Izabela Łęcka w „Lalce” (http://pl.wikipedia.org) 29 Joanna Hruby, Koniecpolscy herbu Pobóg Joanna Hruby Koniecpolscy herbu Pobóg Koniecpolscy to, wywodzący się z Koniecpola koło Częstochowy, ród magnacki, którego genealogię otworzył w drugiej połowie XIV wieku starosta kujawski Przedbor. Ród Koniecpolskich był jednym z najzamożniejszych i najbardziej zasłużonych w dawnej Polsce. Dzięki spokrewnianiu go z najbardziej majętnymi rodzinami oraz sprawowaniu przez jego przedstawicieli urzędów ziemskich i koronnych, miał on znaczący wpływ na dzieje kraju. Wśród Koniecpolskich było bardzo wielu kasztelanów, starostów, sekretarzy, dworzan i doradców królewskich. Najznamienitszym przedstawicielem rodu Koniecpolskich był jednak książę, hetman wielki koronny i jeden z najwybitniejszych wodzów w historii Polski, Stanisław Koniecpolski. Brał udział w wojnie z Tatarami, po bitwie pod Cecorą na trzy lata dostał się do tureckiej niewoli. Dzięki wygranej w bitwie pod Ochmatowem stał się znany w całej Europie. Ród Koniecpolskich wygasł na Janie Aleksandrze Koniecpolskim, zmarłym w 1719 roku. Nad jego grobem, zgodnie z tradycją, złamano szablę i strzaskano tarczę herbową. Herb – Pobóg (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: w polu błękitnym podkowa srebrna, z zaćwieczonym na barku krzyżem kawalerskim, złotym. Klejnot: Pół charta srebrnego, wspiętego, z obrożą złotą (wariant: ze smyczą). Labry: Błękitne, podbite srebrem. Herb Koniecpolskich wywodził się od pobożności, jednakże w swej pobożności byli Koniecpolscy, zdaniem Jana Długosza, skłonni do gniewu i porywczy. 30 Joanna Hruby, Koniecpolscy herbu Pobóg Stanisław Koniecpolski (http://pl.wikipedia.org) Stanisław Koniecpolski (1594-1646) to wybitny wódz polski. Karierę wojskową rozpoczął od walki z Moskwą, zbuntowanym wojskiem i Tatarami, ale były to dość niefortunne doświadczenia. Dostał sie do niewoli pod Cecorą, wolność odzyskał po 3 latach. W 1624 pokonał Tatarów pod Martynowem. Największe sukcesy odniósł w wojnie ze Szwedami w latach 1627-1629; potrafił wówczas stawić czoło samemu Gustawowi Adolfowi. Po śmierci Zygmunta III był jedną z kilku osób decydujących o losach państwa . W 1633 uchronił Polskę od wojny z Turcją. Starał sie wprowadzić reformy wojskowe w armii ( w strukturze, organizacji i taktyce). Nazywany kunktatorem, był bliskim współpraciownikiem Władysława IV, przeciwnikiem Tatarów (których pokonał pod Ochmatowem w 1644 roku) i zwolennikiem twardego kursu wobec Kozaków. Przyczynił się do rozwoju Brodów i Podhorców. 31 Katarzyna Kaczmarczyk, Leszczyńscy herbu Wieniawa Katarzyna Kaczmarczyk Leszczyńscy herbu Wieniawa Leszczyńscy to ród magnacki wywodzący się z południowej Wielkopolski, a pieczętujący się herbem Wieniawa. Nazwisko rodziny pochodzi od osady Leszczno (późniejsze miasto Leszno). Na przełomie XVI i XVII wieku należeli do najznaczniejszych zwolenników reformacji w Koronie, potem jednak wrócili do katolicyzmu. Najbardziej znanym przedstawicielem rodu był król Polski, Stanisław Leszczyński, ostatni męski przedstawiciel Leszczyńskich. Mieli wiele posiadłości, początkowo głównie w Wielkopolsce, z której wywodził się ród, potem także w Małopolsce, na Mazowszu, na Rusi i na Litwie, m.in.: Leszno, Gołuchów, Gołuchowo, Rydzyna, Zębców, Wieniawa, Baranowo, Baranów Sandomierski, Milanów, Leszno (jurydyka), Radzymin, Korzec, Krasnobród, Włodawa, Pobiedno, Stuposiany, Zboiska, Podhajce. O dziejach rodziny Leszczyńskich opowiada powieść Hanny Malewskiej „Panowie Leszczyńscy”. Herb – Wieniawa (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu złotem - czarny łeb żubra ze złoty kołem w nozdrzach. Nad hełmem w koronie pół lwa złotego z mieczem w prawej łapie wzniesionym. Legenda herbowa: Otrzymał go rycerz Łastek za to, iż będąc na polowaniu z księciem morawskim (ród Wieniawów przybył do Polski ponoć razem z Dąbrówką) żywcem ujął żubra, chwytając go rękami za rogi. W nozdrza żubra włożył Lastek pierścień sporządzony z gałęzi dębowej i tak przyprowadził zwierza przed księcia. gdy jednak na chwile oddał żubra innemu z rycerzy, zwierz urwał się i Lastek zmuszony był mieczem odciąć głowę zwierzęciu. 32 Katarzyna Kaczmarczyk, Leszczyńscy herbu Wieniawa Znani przedstawiciele rodu: Rafał Leszczyński (?–1441), podkomorzy kaliski, starosta generalny wielkopolski, protoplasta rodu Leszczyńskich Rafał Leszczyński (ok. 1526 - 1592)- wojewoda brzeskokujawski i kasztelan śremski (kalwinista), Andrzej Leszczyński (wojewoda brzeskokujawski) - wojewoda brzeskokujawski (kalwinista) Rafał Leszczyński (1579 - 1636)- wojewoda bełski ("papież kalwinów" w Polsce), Andrzej Leszczyński (wojewoda dorpacki) (zm. 1651) - wojewoda dorpacki (kalwinista) Samuel Leszczyński (1637-1676), poeta (kalwinista potem katolik) Bogusław Leszczyński (ok. 1612 - 1659) - podskarbi i podkanclerzy koronny (kalwinista, potem katolik) Rafał Leszczyński (1650 - 1703) - starosta wschowski, podstoli koronny, starosta generalny wielkopolski, podskarbi wielki koronny, Stanisław Leszczyński (1677-1766) - król Polski, książę Lotaryngii i Baru, ostatni męski przedstawiciel rodziny Maria Leszczyńska - królewna, żona Ludwika XV, króla Francji i Nawarry ostatnia z rodu Jan Leszczyński (1603-1678) – kanclerz wielki koronny od 1666 (katolik) Przecław Leszczyński (1605-1670) wojewoda dorpacki (katolik) Wacław Leszczyński (1605–1666), biskup warmiński, prymas Polski Wacław Leszczyński (1576–1628), wojewoda kaliski, kanclerz wielki koronny (kalwinista, potem katolik) Andrzej Leszczyński (1608–1658) - prymas Polski i Litwy, kanclerz wielki koronny Jan Leszczyński (zm.1657) biskup kijowski. Andrzej Leszczyński Jan Leszczyński (http://pl.wikipedia.org) Stanisław Leszczyński (1677-1766) Stanisław Leszczyński to król Polski, książę Lotaryngii i Baru. Urodził się w 1677 r. we Lwowie. W 1697 r. otrzymał starostwo odolanowskie i tytuł podczaszego koronnego, a w 1699 r. został wojewodą poznańskim. Od 1703 r. popierał politykę antysaską i był organizatorem konfederacji wielkopolskiej przeciw Augustowi II, która przeradzając się w ruch ogólnopolski doprowadziła do detronizacji króla. Związał się ze szwedzkim monarchą Karolem XII i przy jego poparciu w 1704 r. został wybrany na króla Polski. Po klęsce Karola XII pod Połtawą (1709 r.) zmuszony został 33 Katarzyna Kaczmarczyk, Leszczyńscy herbu Wieniawa do emigracji. Przebywał w Turcji, w 1714 r. przeniósł się do Nadrenii, później do Strasburga. Po ślubie córki Marii z królem Francji Ludwikiem XV (1725 r.) rezydował w zamku Chambord nad Loarą. Po śmierci Augusta II wrócił do Polski i w 1735 r. przy poparciu Ludwika XV ponownie został wybrany na króla. W roku następnym musiał schronić się w Gdańsku przed popieranym przez Rosję Augustem III. Abdykował w Królewcu, skąd udał się do Francji, gdzie otrzymał w dożywocie księstwo Lotaryngii i Baru. Zyskał wśród miejscowego społeczeństwa powszechne uznanie i wielki szacunek jako dobry gospodarz oraz mecenas sztuki i nauki. Tam też powstała większość jego dorobku pisarskiego, w tym słynne dzieło „Głos wolny wolność ubezpieczający” (1749). Zmarł w 1766 r. w Lunéville, pochowany został w Nancy. Jego serce spoczywa w kryptach królewskich na Wawelu. (http://pl.wikipedia.org) 34 Anna Koper, Lubomirscy herbu Szreniawa Anna Koper Lubomirscy herbu Szreniawa Lubomirscy to magnacki ród książęcy pochodzenia polskiego, herbu Szreniawa, wywodzący się prawdopodobnie z rodu Szreniawitów lub Drużynnitów, żyjących w zakolach rzeki Szreniawy w czasach Mieszka I. Swoją świetność rodzina zawdzięcza Sebastianowi Lubomirskiemu, kasztelanowi wojnickiemu, hrabiemu Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. Ród Książąt Lubomirskich obecny jest w historii Polski od X wieku. Istnieją dwie teorie dotyczące pochodzenia rodziny. Pierwsza z nich, autorstwa Adama Bonieckiego, polskiego heraldyka, zakłada, że funkcjonowały dwie gałęzie rodu. Jedna osiedlała się nad rzeką Szreniawą w powiecie proszowickim, druga – w szczyrzyckim. Data podziału rodziny nie jest znana, ale najprawdopodobniej nastąpiło to przed przyjęciem chrześcijaństwa przez Polskę. Szreniawitów łączył wspólny herb, co oznacza, że mieli również tych samych przodków. Za czasów Mieszka I członkowie rodziny wykazali się męstwem w walkach z poganami. Za ten czyn zostali nagrodzeni godnością rycerską i herbem Drużyna (Szreniawa bez Krzyża), który przedstawia zakola rzeki Szreniawy w formie litery S białej barwy na czerwonym polu. Dewiza Patriam Versus (Zwróceni ku Ojczyźnie) jest używana przez przedstawicieli rodu do dziś. Autorem drugiej teorii pochodzenia rodziny jest mediewista Władysław Semkowicz. W artykule „Drużyna i Śreniawa. Studyum heraldyczne” pisze, że rodzina zamieszkiwała nad brzegami rzeki Szreniawy w powiecie szczyrzyckim, czyli na terenie ograniczonym strumieniami: Rabą, Stradomką z Trzciańskim Potokiem, Łososiną i Krzyworzeką. Semkowicz opisuje, że tam znajdowało się pierwotne terytorium rodowe Drużynnitów (przodków Lubomirskich, Wieruskich, Rupniewskich i Lasockich). Zaś herb przedstawia nie zakola rzeki, ale „krzywaśń”, czyli zakrzywioną laskę – oznakę władzy świeckiej lub biskupiej. Oznaczałoby to, że rodzina wiele wieków przed przyjęciem swojego nazwiska pełniła znaczące funkcje związane z władzą. Kolejni przodkowie Lubomirskich pełnili ważne funkcje na dworach piastowskim i jagiellońskim. Jeden z nich był kanonikiem na dworze wawelskim. Jakub Lubomirski w XIV wieku pełnił funkcję pisarza grodzkiego. Pierwsze źródła pisane dotyczące rodziny pochodzą z 1180 roku. Najdawniejsze wzmianki dotyczące Lubomierza – rodzinnej miejscowości – zostały utrwalone w 1398 roku. Rodzinne włości, poczynając od Gdowa i Szczyrzyca, którymi władali członkowie rodu już w XIII wieku, znacznie się rozrosły. W XVII i XVIII wieku obejmowały między innymi Lubomierz, Nowy Wiśnicz, Bochnię, Wieliczkę, Łańcut, Baranów Sandomierski, Puławy, Rzeszów, Równe, Tarnów, Jarosław, Janowiec nad Wisłą. Do dziś zamek w Nowym Wiśniczu jest własnością Zjednoczenia Rodowego Lubomirskich. Wiele posiadłości znajdowało się na terenie największych polskich miast: Warszawy (np. Mokotów), Krakowa (Wola Justowska), Sandomierza, Lwowa. Prestiż podkreślało utrzymywanie rezydencji w Dreźnie, Wiedniu, Paryżu. Lubomirscy stali się jedną z najpotężniejszych rodzin arystokratycznych Rzeczypospolitej na przełomie XVI i XVII wieku. Wpływy rodziny koncentrowały się w głównej mierze w województwie krakowskim, sandomierskim, stanisławowskim, ruskim, aby w późniejszym czasie objąć cały teren Rzeczypospolitej Obojga Narodów. 35 Anna Koper, Lubomirscy herbu Szreniawa Herb – Szreniawa (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu czerwonym krzywaśń srebrna, z takimż zaćwieczonym krzyżem kawalerskim. Klejnot: Lwia głowa na wprost, między dwoma rogami myśliwskimi z dzwonkami sokolimi złotymi. W pierwotnej formie klejnot składał się tylko z rogów turzych z dzwonkami, prawego czerwonego, lewego srebrnego. Labry czerwone, podbite srebrem. Szreniawa bez Krzyża Jerzy Dominik Lubomirski - wojewoda krakowski od 1726, podkomorzy nadworny koronny od 1702, generał-lejtnant piechoty I Rzeczypospolitej, starosta kazimierski, olsztyński, rycki, bratkowski , uszycki, lipiński. Był najmłodszym synem hetmana polnego koronnego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego i Barbary z Tarłów. W 1684 wziął udział w wojnie Ligi Świętej przeciwko Turcji. W 1685 uczestniczył w działaniach zgrupowania hetmana wielkiego koronnego Stanisława Jabłonowskiego na Bukowinie. Walczył z Tatarami w 1693 i 1695.W czasie elekcji 1696 opowiedział się za kandydaturą księcia Franciszka Ludwika Burbon-Conti, po czym udał się na Ukrainę, gdzie szukał poparcia Kozaków Semena Paleja. Ostatecznie uznał Augusta II i wziął udział w wyprawie podhajeckiej 1698. W czasie III wojny północnej, przeszedł w 1704 do obozu Stanisława Leszczyńskiego. Od tego czasu jeszcze dwa razy zmieniał orientacje polityczne, by ostatecznie w 1710 stanąć u boku powracającego do kraju Augusta II. W 1712 walczył z powstańcami kozackimi Filipa Orlika. W 1716 podjął się mediacji między konfederatami tarnogrodzkimi a Augustem II. Na sejmie 1718 domagał się wycofania wojsk rosyjskich z Rzeczypospolitej. W 1724 rozpatrywał okoliczności Tumultu Toruńskiego w komisji śledczej, uczestniczył w sądzie asesorskim i osobiście dopilnował egzekucji wysokiego wymiaru kary. W 1715 odznaczony Orderem Orła Białego. (http://pl.wikipedia.org) 36 Beata Kuś, Ostrorogowie herbu Nałęcz Beata Kuś Ostrorogowie herbu Nałęcz Ród magnacki z Wielkopolski, wywodzący się z rodu Nałęczów. Od XIII do połowy XVII stulecia rodzina magnacka, za Piastów używała tytułu hrabiów (komes), w 1410 i 1518 otrzymali od cesarza tytuł hrabiów Świętego Państwa Rzymskiego (S.I.R.). Z czasem rozdzielili się na kilka gałęzi, które przyjęły nowe nazwiska: Ostrorogów ze Lwówka Lwowskich, z Gorzenia (Górzna) Gorzeńskich i Prusimia Prusimskich. W 1783 otrzymali potwierdzenie dziedzicznego tytułu hrabiowskiego w Austrii. Ostrorogowie posiadali liczne majątki ziemskie w Wielkopolsce, Małopolsce i na Rusi Czerwonej. W Małopolsce byli m. in. właścicielami wsi Chmielów w powiecie pińczowskim, parafia Działoszyce 1498-1525 (Krzep. Mał.). Do wielkiego znaczenia doprowadził Sędziwój z Ostroroga (zm. 1441). Ostrorogowie w trakcie swojej świetności posiadali urzędy kasztelana poznańskiego, międzyrzeckiego i kaliskiego, wojewody poznańskiego, podczaszego koronnego i regimentarza. Dobra ziemskie Ostrorogów koncentrowały się w zachodniej Wielkopolsce i województwie ruskim. Ostrorogowie byli zwolennikami nowych prądów religijnych i filozoficznych związanych z reformacją i renesansowym humanizmem. Jan Ostroróg – wojewoda poznański był jednym z najbardziej znanych pisarzy politycznych, autorem słynnego traktatu „O urządzeniu Rzeczypospolitej”, a także rozprawy na temat gry w szachy (jako pierwszy w świecie wprowadził numerację pól 1-8 i a-h). Ród Ostrorogów pieczętuje się herbem Nałęcz. Herb – Nałęcz (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu czerwonym pomłość lub nałęczka (Pomłość występowała w średniowiecznych przedstawieniach herbu) srebrna. W klejnocie, pomiędzy rogami jelenia – panna w sukni czerwonej, z włosami rozpuszczonymi, złotymi, spowitymi nałęczką srebrną. Dziewczyna trzyma się oburącz rogów. Labry czerwone podbite srebrem. Herb Nałęcz to jeden z najstarszych herbów polskich – zachował się na pieczęci z 1293, zaś legendy herbowe umieszczają jego początek w czasach pierwszych Piastów. Występował głównie w gnieździe rodu Nałęczy – Wielkopolsce. Spośród ponad 900 rodów używających Nałęcza, największe znaczenie uzyskali Małachowscy, Ostrorogowie, Raczyńscy i Czarnkowscy. 37 Beata Kuś, Ostrorogowie herbu Nałęcz Sędziwój Ostroróg (ok. 1375 – 1441) – wojewoda poznański od października 1406 do 1441 roku; w latach 1426-1432 był starostą brzesko-kujawskim, a następnie starostą generalnym Wielkopolski. Syn kasztelana santockiego Dzierżysława. Sędziwój był jednym z najbliższych doradców Władysława II Jagiełły i jego następcy Władysława III Warneńczyka. Miarą zaufania jaką się cieszył, było włączenie go do grona ośmiu doradców, którzy tworzyli sztab królewski w czasie wielkiej wojny z zakonem krzyżackim. W bitwie grunwaldzkiej dowodził własną chorągwią. Stał na czele rycerstwa wielkopolskiego, które w listopadzie 1410 roku spustoszyło pomorskie pogranicze polskokrzyżackie. W 1413 roku uczestniczył w zawarciu unii polsko-litewskiej w Horodle. W 1420 roku był członkiem poselstwa, które reprezentowało Polskę podczas procesu polskokrzyżackiego we Wrocławiu. W tym samym roku prowadził skomplikowane rokowania z margrabią brandenburskim Fryderykiem, które doprowadziły do zawarcia sojuszu antykrzyżackiego. Wielokrotnie posłował też do książąt Pomorza Zachodniego i Krzyżaków. W 1438 roku, wspólnie z wojewodą krakowskim Janem z Tęczyna, dowodził wyprawą wojenną, która bez powodzenia próbowała zainstalować na czeskim tronie królewicza Kazimierza. W 1440 roku uczestniczył w pochodzie Władysława III Warneńczyka po koronę węgierską. Doprowadził do wielkiego znaczenia Ostrorogów. Sędziwoj otrzymał z rąk Jagiełły najwyższe urzędy w ówczesnej Wielkopolsce: Urząd Wojewody Poznańskiego (1406 r.) i Starosty Generalnego Wielkopolski. Podczas bitwy pod Grunwaldem wystawił własną chorągiew. Towarzyszył królowi Jagiełłę w licznych podróżach. Sędziwoj zapewnił następnym pokoleniom panów z Ostroroga znaczącą pozycję ekonomiczna i społeczną. Zmarł na Węgrzech w 1441 roku. Jan Ostroróg (ur. 1436 – zm. 1501) odegrał bardzo szczególną rolę w dziejach naszej literatury. Najważniejszym dziełem Ostroroga a zarazem, jak to określił Julian Krzyżanowski „niezwykle znamienną ilustracją drogi przebytej w ciągu w. XV przez myśl polską” jest „Monumentum pro Reipublicae ordinatione” – „Memoriał o urządzeniu/uporządkowaniu Rzeczypospolitej”, przygotowany na sejm piotrkowski roku 1477. Postulował wzmocnienie władzy królewskiej, której silnym zapleczem winna być elita szlachecka i magnacka. Wskazywał na kluczową rolę pisemnego używania języka ojczystego w miejsce łaciny, co było odblaskiem silnych w Wielkopolsce idei protestanckich. Głównym postulatem dzieła była nadrzędność scentralizowanego państwa nad wszystkimi sprawami życia publicznego. Autor proponował także reformę sądownictwa. Przeciwstawiał króla i szlachtę brudnym i plugawym rzemieślnikom, przede wszystkim niemieckojęzycznym mieszczanom. Pragnął niezależności kościoła katolickiego na arenie międzynarodowej, ale jednocześnie chciał, aby był on bardziej narodowy w poszczególnych krajach. Postulował także ujednolicenie systemu prawnego Rzeczypospolitej, spisanie praw w języku polskim, zniesienie organizacji cechowych, uzbrojenie mieszczan i chłopów oraz piętnował żebranie i włóczęgostwo, a także lenistwo – główną przyczynę kryzysu państw. Swój program uzupełniał o zniesienie dziedziczności urzędów, zniesienie tortur, oraz obowiązek powszechnej służby wojskowej, ten ostatni warunek pojawił się ponownie dopiero podczas wielkiej rewolucji. Był patriotą i rzecznikiem suwerenności Polski, zdecydowanym przeciwnikiem wpływów niemieckich. TEKST „Monumentum pro Reipublicae ordinatione”: http://staropolska.pl/sredniowiecze/Publicystyka/Ostrorog 38 Angelika Kwaśniowska, Pacowie herbu Gozdawa Angelika Kwaśniowska Pacowie herbu Gozdawa Pacowie to litewski ród magnacki herbu Gozdawa, który apogeum swej potęgi osiągnął w drugiej połowie XVII w. Ród poświadczony jest w źródłach już w drugiej połowie XV wieku, za panowania Kazimierza Jagiellończyka. Pierwszym Pacem, którego istnienie potwierdzają źródła pisane jest Pac Dowkszewicz, który żył w XV w. Nic bliższego o nim nie wiadomo, jednak już jego syn, Jerzy Pac wyrósł na jedną ze znaczniejszych postaci na dworze Kazimierza Jagiellończyka i na Litwie. Od tego czasu Pacowie byli jedną ze znaczniejszych rodzin litewskich, posiadającą duży majątek i regularnie sięgającą po różne funkcje państwowe i kościelne, ale prawdziwa i wielka magnacka kariera tego rodu rozwinęła się, ale i przygasła, w drugiej połowie XVII wieku. Sprzyjał jej okresowy zmierzch potęgi rodu Radziwiłłów, których linia na Birżach i Dubinkach skompromitowała się zdradziecką ugodą kiejdańską w początkach szwedzkiego potopu. Karierze Paców sprzyjało też poparcie udzielone Janowi Kazimierzowi podczas rokoszu Lubomirskiego; Michał Kazimierz Pac (1624-1682), hetman polny i wojewoda smoleński, choć nie uczestniczył w decydującej, a przegranej przez wojska królewskie bitwie pod Mątwami, został nagrodzony awansem na hetmana wielkiego litewskiego. Po abdykacji Jana Kazimierza był stronnikiem Michała Korybuta, który już na sejmie koronacyjnym nominował Paca wojewodą wileńskim. Znacznie gorzej układały się jego stosunki z Janem Sobieskim. Wojska litewskie dowodzone przez Michała Paca wzięły wprawdzie udział w zwycięskiej bitwie pod Chocimiem w listopadzie 1673 roku, ale natychmiast po bitwie odeszły ku Litwie; nie pozwoliło to na wykorzystanie owoców tego świetnego zwycięstwa. Hetman wielki litewski pozwalał sobie na taką niesubordynację i nielojalność wobec swego koronnego kolegi, wkrótce obranego królem, bo w latach siedemdziesiątych i na początku lat osiemdziesiątych XVII wieku Pacowie praktycznie osiągnęli na Litwie hegemonię, skupiwszy w swych rękach najważniejsze w Wielkim Księstwie urzędy. Krewny hetmana, Krzysztof (zmarły w 1684 roku), był jeszcze od czasów panowania Jana Kazimierza najpierw podkanclerzym, a potem kanclerzem wielkim litewskim; popierał plany elekcji vivente rege, do czego być może przyczyniała się jego żona, Klara Izabela de Mailly, dama dworu królowej Ludwiki Marii. To na jego wniosek co trzeci sejm miał obradować na Litwie, konkretnie w Grodnie. Podobnie jak hetman wielki litewski, także Krzysztof pozostawał w ostrej opozycji do Jana III. Z kolei brat Krzysztofa, Mikołaj Stefan, wojewoda trocki, potem kasztelan wileński, zamienił stan świecki na duchowny i osiągnął błyskawicznie biskupstwo wileńskie. Ta wszechmoc Paców tak dalece dała się we znaki Janowi III, że dla poskromienia ich wrogiej potęgi popierał Sapiehów, co jednak okazało się brzemiennym w fatalne skutki błędem. Ich dominacja, w kraju zniszczonym przez wieloletnie wojny, skutkowała niemal nieustającym wrzeniem wewnętrznym, a ród został odsunięty na ubocze przez rosnących w siłę Sapiehów. Ostatnim ze znanych Paców był Ludwik Michał Pac, uczestnik wojen napoleońskich i powstania listopadowego – po upadku tego ostatniego został zmuszony do emigracji, gdzie zmarł, a potężny majątek Paców został skonfiskowany przez władze rosyjskie. Herb Gozdawa (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: w polu czerwonym, srebrna lilia podwójna, z pierścieniem złotym w środku. W klejnocie siedem piór pawich, na nich takaż lilia. 39 Angelika Kwaśniowska, Pacowie herbu Gozdawa Podanie głosi że herbem tym Władysław Herman obdarzył rycerza Krystyna z Gozdawy za męstwo na polu walki; lilia symbolizowała niepokalane rycerstwo, a pawie pióra w klejnocie – mądrość. Herb ten nasuwa jednak przypuszczenia, że niektóre rodziny musiały przybyć do Polski z Węgier w XIV wieku, gdyż panowała tam wówczas andegaweńska rodzina o podobnym herbie. W XVII w. Pacowie ulegli modzie dorabiania sobie antycznych genealogii przez rody magnackie. Twierdzili, że ich przodkiem miał być niejaki Palemon, który na Litwę przybył z Rzymu. Około połowy XVII w. Pacowie nawiązali kontakt z florencką rodziną patrycjuszowską Pazzich, którzy nie dość, że nosili podobne nazwisko, to pieczętowali się herbem podobnym do Gozdawy, w związku z czym zostali uznani za dalekich krewniaków, pochodzących od członków rodziny, którzy pozostali w Italii. Gdy przedstawicielka tej włoskiej rodziny, Maria Magdalena de' Pazzi, została kanonizowana, Pacowie uznali ją za patronkę rodu i poświęcili jej kościół w fundowanym wówczas zespole kamedulskim w Pożajściu. Michał Kazimierz Pac – urodził się ok. 1624 roku, a zmarł 4 kwietnia 1682 roku w Wace pod Wilnem. Był hetmanem polnym litewskim w latach 1663-1667 oraz hetmanem wielkim litewskim w latach 1667-1682 oraz wojewodą wileńskim od 1669 roku. Uczestniczył za panowania króla Jana Kazimierza w wojnach z wszystkimi wrogami Rzeczypospolitej. W 1649 odznaczył się w walkach przeciwko Chmielnickiemu. W 1658 mianowany pułkownikiem królewskim, w 1659 cześnikiem wielkim litewskim, a następnie oboźnym wielkim litewskim i regimentarzem wojsk koronnych. Podczas potopu prowadził kampanię w Kurlandii przeciwko Szwedom, a następnie działania wojenne przeciwko Rosjanom okupującym Litwę (walczył m.in. pod Szkłowem. W 1663 stłumił bunt żołnierzy, którzy doprowadzili do śmierci hetmana polnego litewskiego Wincenty Gosiewski. Między innymi dzięki temu w tymże roku otrzymał urząd wojewody smoleńskiego i buławę hetmańską po Gosiewskim. W czasie rokoszu Lubomirskiego stanął po stronie króla Jana Kazimierza, lecz w czasie bitwy pod Mątwami nie wziął udziału w boju. Mimo to wkrótce (1667) uzyskał buławę hetmana wielkiego litewskiego. 40 Angelika Kwaśniowska, Pacowie herbu Gozdawa Po abdykacji Jana II Kazimierza w 1668 roku, popierał do polskiej korony kandydaturę carewicza Fiodora, zwolennik razem z Sobieskim stronnictwa profrancuskiego popierającego kandydaturę księcia d'Enghien do tronu polskiego, jednak w 1668 stał na Litwie na czele stronnictwa szlacheckiego popierającego Michała Korybuta Wiśniowieckiego. W 1669 objął prestiżowy urząd wojewody wileńskiego i za panowania króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego miał duży wpływ na rządy Rzeczypospolitej. Jako hetman przyczynił się do rozbudowy artylerii litewskiej, ale również wydania przepisów regulujących życie wewnętrzne wojska, przepisów dyscyplinarnych i sądowych. Jego stosunki z Janem Sobieskim były od początku zaostrzone, jako przeciwnika polityki profrancuskiej. Posunął się aż do tego, że pod Dubienką 16 października 1671 roku podczas wojny z Tatarami w latach 1666-1671 rozpuścił wojsko litewskie aby uniemożliwić kontynuowanie zwycięskiej kampanii Janowi Sobieskiemu, co pośrednio doprowadziło do wojny z Turcją, która wybuchał rok później. Podczas wyprawy chocimskiej w 1673 wszczął w wojsku litewskim bunt, który o mało nie skończył się odejściem Litwinów. Uczestniczył jednak w zwycięstwie pod Chocimiem, ale zaraz po bitwie odszedł wraz z wojskiem litewskim nie pozwalając na wykorzystanie owoców zwycięstwa przez Sobieskiego. Po elekcji Sobieskiego prowadził zażartą opozycję, wiążąc się z Carstwem Rosyjskim, Austrią i Brandenburgią. Za jego głównie sprawą nie doszło do skutku planowane przez Sobieskiego wystąpienie przeciw Wielkiemu Elektorowi w związku z Szwecją celem odzyskania Prus Wschodnich. Za jego życia (i głównie za sprawą jego ambicji) ród Paców osiągnął szczyty znaczenia, dominując na Litwie i spychając w cień Radziwiłłów i Sapiehów. (http://pl.wikipedia.org) 41 Monika Listwan , Poniatowscy herbu Ciołek Monika Listwan Poniatowscy herbu Ciołek Korzenie rodu Poniatowskich nie są do końca znane. Niektóre źródła podają, że ród wywodził się z dość specyficznego miejsca jak na tradycyjną, polską rodzinę szlachecką. Jego protoplasta - Giuseppe Salinguerra przybył do Krakowa z Włoch w XVII wieku. Po przybyciu do Polski, ożenił się Zofią Śreniawą i miał z nią syna Jana. Inne źródła podają, że Poniatowscy w rzeczywistości należeli do średniozamożnej szlachty, a nazwa rodu pochodzi od miasta Poniatowa, gdzie mieli swój majątek. Awans rodzinie zapewniła szybka kariera Stanisława Poniatowskiego na początku XVIII wieku. Po licznych zwycięstwach wżenił się w wpływową rodzinę Czartoryskich. Syn Stanisława- Stanisław August, w 1764 został królem Polski a w 1765 roku za służbę w armii cesarskiej zdobył tytuł księcia czeskiego. Jego brat - Michał wybrał drogę duszpasterską i został biskupem Płockim, później w roku 1785 – prymasem Polski. Królewski bratanek- książę Józef otrzymał krzyż Virtuti Militari podczas wojny o Konstytucję 3 maja 1792 r. Inny bratanek, Stanisław, przez kilka lat był wielkim podskarbim litewskim. Po rozbiorach wyprzedał wszystkiego dobra znajdujące się na terenie Rzeczpospolitej i wyjechał do Italii, gdzie nabył w Toskanii dobra Monte Rotundo i założył istniejącą do dzisiaj arystokratyczną linię rodu. znanych jej przedstawicieli był Michel Casimir Jean Pierre Guillaume Marie André Poniatowski, zwany Ponia (1922–2002), minister w różnych resortach Republiki Francuskiej w latach 70. XX w. Herb – Ciołek (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu srebrnym ciołek stojący czerwony. W klejnocie pół ciołka wspiętego. Najwcześniejsze użycie heraldycznego Ciołka, nie związane jednakże z nazwą heraldycznego rodu Ciołek, na ternach Polski zostało znalezione na Śląsku na pieczęci Henryka z Wizengurga (Henricus de Wisenburgh) pochodzącej z 1279. Najwcześniejszy dokument odnoszący się do herbu Ciołek pochodzi z XIV wieku. Znane są wizerunki pieczętne z roku 1385 i 1401. 42 Monika Listwan , Poniatowscy herbu Ciołek Stanisław Poniatowski, ojciec „króla Stasia”, miał być w rzeczywistości nieślubnym synem hetmana wielkiego litewskiego Kazimierza Jana Sapiehy i pewnej Żydówki, a adoptował go Franciszek Poniatowski ((http://pl.wikipedia.org) Książę Józef Poniatowski (1763-1813) był generałem wojska polskiego, ministrem wojny oraz marszałkiem Francji. Urodził się w Wiedniu a zmarł pod Lipskiem, był bratankiem króla Stanisława. Od dziecka pragnął służyć w wojsku, marzenie to spełniło się w roku 1780 – wstąpił do wojska austriackiego zostając porucznikiem. Chociaż kariera wojskowa po stronie austriackiej rozwijała się, Józef nie wahał się na przyjęcie propozycji dołączenia do oddziałów polskich. Już w 1792 brał udział w wojnie polsko-rosyjskiej (wsławił się w bitwie pod Zieleńcami). W 1795 roku wycofał się z życia politycznego. W tym okresie głownie przebywał w Polsce (warszawski Pałac pod Blachą). Po roku 1806 wrócił do armii. W okresie Księstwa Warszawskiego był naczelnym wodzem armii, przeprowadził udaną kampanię w 1809. W 1812-13 roku uczestniczył w wyprawie na Rosję. Brał także udział w kampanii napoleońskiej w 1813; zginął w bitwie pod Lipskiem. Był człowiekiem znanym z rozrywkowego życia. Bardzo nie lubił się uczyć, za to lubił grać na instrumentach, w karty, uwielbiał się zakładać z kolegami. Raz przepłynął Dunaj w poprzek na koniu z pełnym ekwipunkiem, kiedy indziej przejechał nago przez stolicę. Uwielbiał brać udział w zabawach i balach, nawet w czasie postu. Nie przestrzegał zasady brania ślubu z przymusu i do końca swoich dni był „wolnym strzelcem”. (http://pl.wikipedia.org) 43 Małgorzata Łoś, Potoccy herbu Pilawa Małgorzata Łoś Potoccy herbu Pilawa Potoccy to magnacki ród herbu Pilawa. Magnaci ci wywodzili się z Potoka, koło Jędrzejowa. Pierwsza wzmianka o tymże rodzie pochodzi z 1236 roku. Pierwszym znanym przedstawicielem Potockich był Żyrosław z Potoka. Jego potomkowie byli protoplastami rodów m.in. Moskorzewskich, Stanisławskich, Tworowskich, Borowskich i Stosłowskich. Rodzina Potockich to jeden z najmożniejszych i najpotężniejszych rodów w historii Rzeczypospolitej. Mieli oni bardzo duży wpływ na dzieje naszego narodu od XIV do XVIII wieku. W okresie buntów przeciw władzy rosyjskiej (XVIII w.), ród stał na czele obozu antyrosyjskiego w osobach najwybitniejszych swych przedstawicieli, Ignacego i Stanisława Kostki, jednocześnie w osobie Stanisława Szczęsnego popierając targowiczan. Inni znani Potoccy to m.in.: Adam Potocki (polityk) , Seweryn Potocki (poseł na Sejm Czteroletni) , Wacław Potocki (poeta, „Wojna chocimska”), Feliks Kazimierz Potocki (hetman polny koronny). Członkowie rodziny Potockich bardzo mocno angażowali się w organizację oświaty w Księstwie Warszawskim i Królestwie Kongresowym, członkowie jego zajmowali wybitne stanowiska w życiu politycznym byłego zaboru austriackiego, co przyczyniało się do rozwoju kraju. Protoplastą linii, która przetrwała do dzisiaj był Jakub Potocki, żyjący w XV/XVI w; ; główne posiadłości Potockich to Lwów, Zator, Krzeszowice. Herb Pilawa (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu błękitnym półtrzecia krzyż srebrny. W klejnocie pięć piór strusich. Mapa: (http://pl.wikipedia.org) Potok 44 Małgorzata Łoś, Potoccy herbu Pilawa Aleksander Stanisław Potocki (1778 – 1845) - hrabia, dziedzic, szambelan cesarza Napoleona Bonaparte. Od 1829 r. kawaler Orderu Orła Białego. W 1809 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława. W 1802 został kawalerem maltańskim. Od 1805 mieszkał w dobrach wilanowskich, w posiadłości nazwanej w 1807 na cześć swojej córki Natalii – Natolinem. Nie brał udziału w powstaniu listopadowym, ani w obradach sejmu powstańczego, za co w 1831 został skreślony z listy senatorów. W 1805r. zawarł Wilnie związek małżeński z Anną Tyszkiewicz (z którego urodzili się August Potocki, Natalia Potocka i Maurycy Potocki), zakończony rozwodem. W roku 1823 zawarł małżeństwo z Izabellą Mostowską, z którego urodził się Stanisław Potocki. W niejasnych okolicznościach doszło do rozstania, rozwód nastąpił w 1829 r. Pod koniec życia związał się z wdową, Aleksandrą Stokowską, która jednak nie została jego żoną. Aleksander Stanisław Potocki był właścicielem pałacu w Wilanowie, a zgromadzone w nim zbiory sztuki udostępnił do zwiedzania w 1805 r. jego ojciec, Stanisław Kostka Potocki. Jedną z największych jego pasji były konie – sprawował urząd Wielkiego Koniuszego Korony, jest autorem rozpraw o hodowli koni, a także za jego kadencji jako Dyrektora Generalnego Stad i Stacji Stadnych Królestwa Polskiego, został wyhodowany specjalny typ konia janowskiego w stadninie w Janowie. Przy staraniu się o wstąpienie do kawalerów maltańskich musiał udokumentować swoje pochodzenie, z którego wynika, że Andrzej Morsztyn był praprapradziadkiem Aleksandra Potockiego. (http://pl.wikipedia.org) 45 Barbara Mazur, Rzewuscy herbu Krzywda Barbara Mazur Rzewuscy herbu Krzywda Rzewuscy herbu Krzywda to jeden z polskich rodów magnackich. Kariera rodziny rozpoczyna się w XVII w., gdy Stanisław Rzewuski (zm. 1668) ożenił się z Anną Czerniejewską, córką podkomorzego lwowskiego, jednego z najważniejszych urzędników ziemskich, która wniosła mu w posagu dobra Rozdół w ziemi lwowskiej. Odtąd Rozdół stał się jednym z majątkowych fundamentów rodu. O rosnącej randze Rzewuskich świadczy fakt, że ostatnią żoną Michała Floriana była Anna z Potockich, kasztelanka kamieniecka, siostra m.in. przyszłego prymasa Teodora Potockiego. Spośród synów Michała Floriana - Adam zapoczątkował linię na Rozdole, natomiast Stanisław Mateusz – linię na Podhorcach należących dawniej do Koniecpolskich. Rzewuscy linii rozdolskiej osiągali urzędy ministerialne, np. marszałka nadwornego koronnego. W ich zasięgu były już ożenki z przedstawicielkami czołowych rodów magnackich. Linia ta wygasła na jednym z wnuków Adama Rzewuskiego, Kazimierzu (ok. 1750–1820 ), pisarzu polnym koronnym. Protoplasta linii podhoreckiej (1662–1728) Rodzina Rzewuskich występuje w dziejach polskich dopiero w drugiej połowie XVII w. Pierwotnie ród ich (drobna szlachta) nosił przydomek Beydo. Pochodzili z okolic Łosic na Podlasiu ze wsi Bejdy (dawna nazwa Beydy), gminy Olszanka, Starych Rzewusk, gminy Przesmyki i Zawad (dawna nazwa Rzewuski-Zawady), gminy Przesmyki. (http://pl.wikip edia.org) Herb – Krzywda(Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu błękitnym podkowa srebrna ocelami w dół zwrócona. W środku niej krzyż kawalerski złoty. Na niej umieszczony krzyż kawalerski złoty bez prawego ramienia. W klejnocie nad hełmem w koronie trzy pióra strusie. 46 Barbara Mazur, Rzewuscy herbu Krzywda Seweryn Rzewuski (http://pl.wikipedia.org) - herbu Krzywda (ur. 13 marca 1743 w Podhorcach, zm. 11 grudnia 1811 w Wiedniu) – hetman polny koronny, generał wojsk koronnych, jeden z przywódców konfederacji targowickiej. Jego ojcem był hetman wielki koronny Wacław Rzewuski. W 1764 roku podpisał elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego. Seweryn był posłem na sejm delegacyjny 1767 (Sejm Repninowski). W wyniku sprzeciwu wobec żądań posła rosyjskiego Nikołaja Repnina został wraz z ojcem porwany przez wojsko rosyjskie i wywieziony na zesłanie do Kaługi. Po powrocie do Polski w 1774 dostał buławę polną koronną. W czasie przeprowadzania reform ustroju Rzeczypospolitej w roku 1776 (kiedy to mocno ograniczono władzę hetmanów) ostro występował przeciwko królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i Radzie Nieustającej. Był chciwy i próżny w swych działaniach, funkcji hetmańskich nie pełnił, oddany pomnażaniu majątku i działalności opozycyjnej. W roku 1788 prosił Berlin o pomoc w celu zdobycia dla siebie dyktatury. W czasie sejmu czteroletniego stanął na czele obozu hetmańskiego, wrogiego wszelkim reformom. Wydał wówczas szereg pism politycznych. M. in. "O sukcesji tronu w Polsce" 1789, "Punkta do reformy rządu" (1790), "O tronie polskim zawsze obieralnym dowody" 1790. Wyjechał do Wiednia, gdzie zgromadził obóz malkontentów, niechętnych jakimkolwiek zmianom. W 1791 przybył do Sankt Petersburga, by pod protekcją cesarzowej Katarzyny II rozwinąć działalność przeciwko konstytucji 3 maja. Był jednym z inicjatorów zawiązania konfederacji targowickiej, występując jako jej dowódca wojskowy. W 1793 po ujawnieniu planów rozbiorowych Rosji i Prus wyjechał do Galicji i wycofał się z życia politycznego. Zmarł w Wiedniu. W czasie insurekcji kościuszkowskiej Sąd Najwyższy Kryminalny skazał Seweryna Rzewuskiego na karę śmierci przez powieszenie, wieczną infamię, konfiskatę majątków i utratę wszystkich urzędów. Wobec nieobecności skazanego, wyrok wykonano in effigie 29 września 1794. Podhorce od 1772 znajdowały się na terenach należących do Cesarstwa Austriackiego i były własnością Rzewuskich (od 1725 do 1865) (http://pl.wikipedia.org) 47 Izabela Mikut, Radziwiłłowie herbu Trąby Izabela Mikut Radziwiłłowie herbu Trąby Nazwisko Radziwiłłów występuje pierwszy raz w dokumencie unii polsko-litewskiej w 1401 roku. Ród Radziwiłłów nie miał sobie równych w historii Wielkiego Księstwa Litewskiego pod względem liczby wybitnych postaci politycznych, religijnych, wojskowych i kulturowych. Jego przedstawiciele dwukrotnie sprawowały najwyższy urząd w hierarchii kościelnej biskupa wileńskiego, a jeden z nich później został arcybiskupem krakowskim i kardynałem. Na przestrzeni XV – XVIII wieku 13 członków tego rodu zajmowało najwyższe stanowisko świeckie wojewody wileńskiego, z których to 7 było kanclerzami wielkimi koronnymi, a 6 hetmanami wielkimi. 38 Radziwiłłów zajmowało stanowiska zapewniające miejsce w Radzie Wielkoksiążęcej, a później – w Senacie Rzeczypospolitej. Barbara Radziwiłł w 1550 roku została koronowana na królową Polski. Podobnie jak i większość arystokracji, Radziwiłłowie mieli romantyczną legendę o pochodzeniu swojego rodu, która sięga XIII wieku. Znane są trzy linie rodu Radziwiłłów: pierwsza (najstarsza) linia na Goniądzu i Medelach (Polska), wygasła w linii męskiej w 1542 r. na Janie Mikołaju podczaszym litewskim i staroście żmudzkim. W r. 1547 przedstawiciele dwóch innych linii rodu zostali obdarzeni przywilejem potwierdzającym dziedziczny tytuł książęcy. Jednak ta gałąź najstarsza rodu Radziwiłłów nie miała związku z dziejami Nieświeża. Druga gałąź otrzymała w przyszłości uprawnienie do używania tytułu książęcego na Birżach i Dubinkach (Litwa). Znana również jako linia birżańska. Zapoczątkował ją wybitny wódz Jerzy Radziwiłł (ok. 1480 – 1541 r.) nazywany „Hercules litewski”, kasztelan wileński i hetman wielki litewski. Gałąź ta wygasła w linii męskiej w 1669 roku wraz ze śmiercią księcia Bogusława. Jego ogromne dobra w 1744 roku zostały odziedziczone przez członków linii Radziwiłłów z Nieświeża. Trzecia gałąź na Nieświeżu (Białoruś) i Ołyce (Ukraina) wywodzi się od Jana „Brodatego” (1474 – 1522 r.), kasztelana trockiego. W następnych latach ród rozgałęził się na trzy kolejne linie: nieświeską, klecką oraz ołycką. Historia ordynacji nieświeskiej zaczyna się od śmierci Mikołaja Radziwiłła „Czarnego”, który pozostawił po sobie synów Mikołaja Krzysztofa, Jerzego, Albrychta, Stanisława oraz cztery córki. Jeden z braci, Jerzy (1556 – 1600 r.), był znanym działaczem katolickim. Trzej bracia, będąc osobami świeckimi, podzieli między siebie dobra ojcowskie. Aby zabezpieczyć te dobra przed rozdrobnieniem i przejściem w obce ręce, założyli oni ordynacje z ośrodkami w Nieświeżu, Ołyce i Klecku, które miały być dziedziczone przez ich potomków z ojca na syna. Dóbr objętych ordynacją nie wolno było obciążać długami, ani sprzedawać. W przypadku wygaśnięcia którejś z linii jej dobra miały zostać włączone do sąsiedniego majoratu. Ordynacje te założone zostały na podstawie układu grodzieńskiego z 1586 roku zawartego przez synów Mikołaja Radziwiłła „Czarnego” oraz zatwierdzone przez króla Stefana Batorego dnia 10.12.1586 r. oraz przez Sejm w 1589 roku „na wieki wieków”. Herb Radziwiłłów to trzy trąby czarne o okuciach złotych połączone ustnikami na srebnym polu. Labry herbowe czarne, podbite srebrem. Innymi odmianami tego herbu są trąby w polu czerwonym lub błękitnym. Archiwum Radziwiłłów jest niewątpliwie najcenniejszym zespołem archiwalnym z terenów Europy Środkowo - Wschodniej. Rodzina, która je zgromadziła przez kilka wieków należała do najściślejszej elity władzy i majątku w Wielkim Księstwie Litewskim i Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Jej dobra ziemskie rozsiane były od obszarów dzisiejszej 48 Izabela Mikut, Radziwiłłowie herbu Trąby Łotwy poprzez Litwę, Białoruś, Ukrainę aż do Zachodniej Polski. Wchodzili w związki rodzinne nie tylko z przedstawicielami największych polskich i litewskich rodzin magnackich i arystokratycznych, lecz także z domami panującymi, w tym szczególne z Hohenzollernami. Niektórzy z nich znaleźli trwałe miejsce w legendzie i literaturze, jak unieśmiertelnieni przez Henryka Sienkiewicza w Potopie Bogusław Radziwiłł koniuszy wielki litewski i jego brat stryjeczny Janusz, hetman wielki i wojewoda wileński. Do legendy sarmatyzmu przeszedł inny członek rodziny Karol Stanisław "Panie Kochanku", wojewoda wileński, zm. 1790 r. Nawet upadek Rzeczypospolitej nie złamał pozycji rodziny. Wszystko to sprawiło, że Radziwiłłowie zgromadzili w swoich rękach niespotykaną w innych archiwach prywatnych ilość dokumentów o charakterze publicznym dotyczących Rzeczypospolitej, w tym szczególnie Wielkiego Księstwa Litewskiego, jej księstw lennych Kurlandii i Prus Książęcych, stosunków Rzeczypospolitej z innymi państwami, w tym z Rosją, Szwecją, Turcją, Chanatem Krymskim, Cesarstwem i innymi. Zgromadzono w nim też bardzo bogate materiały do historii gospodarczej, społecznej i kulturalnej państw i narodów naszej części Europy. Wspomnieć tu należy, że w Archiwum Radziwiłłów znajdują się także fragmenty archiwów innych słynnych rodzin, Sapiehów, Wiśniowieckich, Połubińskich, czy Sobieskich. Sprawia to, że nie można sobie właściwie wyobrazić rzetelnej pracy historycznej dotyczącej losów Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rzeczypospolitej epoki nowożytnej, w której nie wykorzystano by materiałów przechowywanych w zespołach utworzonych z Archiwum Radziwiłłów. Niezwykle skomplikowane i często dramatyczne losy archiwów i bibliotek radziwiłłowskich spowodowały, że wchodzące w ich skład dokumenty uległy rozproszeniu i obecnie przechowywane są w archiwach i bibliotekach publicznych oraz zbiorach prywatnych. Herb – Trąby (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu srebrnym trzy trąby czarne o okuciach złotych, połączone ustnikami. W klejnocie pięć piór strusich. Labry herbowe czarne, podbite srebrem. Innymi odmianami tego herbu są trąby w polu czerwonym, albo błękitnym. 49 Izabela Mikut, Radziwiłłowie herbu Trąby Barbara Radziwiłłówna Jedną z najbardziej znanych postaci naszej historii była niewątpliwie Barbara Radziwiłłówna, córka kasztelana wileńskiego i hetmana wielkiego litewskiego Jerzego Radziwiłła i Barbary z Kolów, siostra hetmana Mikołaja Radziwiłła, zwanego Rudym. Poprzez swoją matkę Barbarę była w prostej linii potomkinią trzeciej żony Władysława Jagiełły Elżbiety z Pilczy, której proces obierania na królową Polski również toczył się w atmosferze skandalu. O jej urodzie krążyły legendy, jej piękno podkreślali nawet ci, którzy byli jej wrogami. Według opisu „była słusznego wzrostu, smukła, jej szczupła talia kontrastowała z szerokimi biodrami”, zachwyt wzbudzało piękne oblicze – „twarz miała owalną, ciemne, wielkie oczy, jasną cerę”, była blondynką, odpowiadała renesansowym wyobrażeniom piękna. Lubowała się w drogich sukniach, kosztownościach, ozdobach. Nade wszystko upodobała sobie kolor czerwony. W tym kolorze sprawiała sobie nie tylko suknie i birety, lecz także poduszki, nawet powóz kazała wyłożyć szkarłatnymi materiami. Zgodnie z modą przyozdabiała się biżuterią. Lubowała się w pierścieniach, których nosiła zawsze kilka. Ulubioną jej ozdobę stanowiły jednak perły, których miała ogromną kolekcję (po jej śmierci ową kolekcję przez podstawionych ludzi wykupiła królowa angielska). 18 maja 1537 r. poślubiła w Gieranojach starszego od siebie o lat ok. 15 Stanisława Gasztołda, wojewodę nowogródzkiego, a potem trockiego, po czterech latach małżeństwa owdowiała. Na Stanisławie wygasł ród Gasztołdów. W myśl zasad starego prawa litewskiego po wygaśnięciu w linii męskiej rodu, jego dobra przypadały wielkiemu księciu. Opiekun Barbary, jej brat, Mikołaj Rudy, zwrócił się o pomoc do królowej Bony (chodziło o możliwość korzystania chociaż z części dóbr ziemskich). W październiku 1543 r. nastąpiło wydarzenie, które zmieniło całe życie Barbary. Do Gieranojów przyjechał król Zygmunt August. Oficjalnym celem wizyty było załatwienie spraw spadkowych po Gasztołdach. Wówczas prawdopodobnie nastąpiło pierwsze zbliżenie pomiędzy późniejszymi małżonkami. Pobyt króla został wtedy przedłużony, oficjalnie z powodu szerzącej się zarazy. Romans był kontynuowany w Wilnie, w tym czasie Zygmunt August był jeszcze małżonkiem Elżbiety Austriaczki. Dopiero gdy król został wdowcem, zawarł potajemny ślub z Barbarą w 1547 roku. Małżeństwo wywołało burzę wśród szlachty i spotkało się ze sprzeciwem Zygmunta Starego i Bony. Na sejmie piotrkowskim w 1548 roku, senatorowie pod wodzą prymasa Mikołaja Dzierzgowskiego, Piotra Kmity, Jana Tęczyńskiego, Andrzeja Górki i Izba Poselska z Piotrem Boratyńskim i Stanisławem Podlodowskim na czele, żądała unieważnienia małżeństwa. Król odparł wszystkie ataki, stanowczością i energią zmusił wszystkich po kolei oponentów do uległości, doprowadził do koronacji Barbary. Barbara Radziwiłłówna została koronowana na królową Polski 7 grudnia 1550 r. Jej małżeństwo podniosło znaczenie rodu Radziwiłłów i innych rodów litewskich, co spotkało się z oporem szlachty i magnaterii polskiej. Po przedwczesnej, spowodowanej najprawdopodobniej rakiem szyjki macicy (nie ma żadnych dowodów, że śmierć Barbary nastąpiła na skutek otrucia zleconego przez królową Bonę) śmierci, pochowana została 24 czerwca 1551 w katedrze wileńskiej. Jej losy stały się tematem wielu utworów dramatycznych 50 Dorota Nieciąg, Sapiehowie herbu Lis Dorota Nieciąg Sapiehowie herbu Lis Pierwsze wzmianki o powstaniu rodu pochodzą z lat 40. XV wieku. Jednym z najważniejszych twórców tego rodu w XVI w. był kanclerz wielki litewski Lew Sapieha (1557 – 1633). Ród Sapiehów pod rządami kanclerza litewskiego doszedł do pierwszego szeregu rodów Rzeczypospolitej. Ród ten otrzymał tytuł książęcy, niestety jednak utracił go w tym samym roku. Otrzymał go Michał Franciszek Sapieha w 1700 r. od cesarza Leopolda I. W 1768 roku sejm polski przyznał tytuł książęcy dla całego rodu. W roku 1939 nastąpił koniec rodu Sapiehów w Polsce. Ostatnim członkiem rodu przebywającym na terenie Polski był kardynał Adam Stefan Sapieha, zmarły w roku 1951. Inni przedstawiciele rodu byli zmuszeni do opuszczenia kraju w czasie działań wojennych. W czasach obecnych żyjący członkowie rodu przebywają poza granicami kraju. Z danych statystycznych wynika, że jest ich ok. 20 osób. Ród Sapiehów sięga aż 15 pokoleń. Herb - Lis (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu czerwonym rogacina dwa razy przekrzyżowana, srebrna. Klejnot: pół lisa (połulis) czerwonego wspiętego. Labry: czerwone podbite srebrem 51 Dorota Nieciąg, Sapiehowie herbu Lis Lech Sapieha – urodził się w 1557 w Ostrownie. Pierwszy członek rodziny Sapiehów rozpoczynający 5 pokolenie rodu. Był hetmanem wielkim litewskim, kanclerzem wielkim litewskim, marszałkiem sejmu w Warszawie, podkanclerzym litewskim, wojewodą litewskim, sekretarzem królewskim, pisarzem wielkim litewskim, starostą słonimskim, brzeskim, mohylewskim. W 1580 brał udział w wyprawach na Wielkie Łuki i Psków. Po śmierci w 1598 cara Fiodora Lew był zwolennikiem Zygmunta III jako kandydata na tron moskiewski. Wbrew utartym opiniom nie był zwolennikiem i mecenasem Dymitra Samozwańca. Uważał Dymitriadę za szkodliwą dla kraju ze względu na trwającą wojnę ze Szwecją. Po upadku Dymitra Samozwańca w roku 1607 uznał za niezbędną wojnę z Moskwą. Jego zdaniem była to jedyna okazja do wyjaśnienia spraw związanych z sąsiadem. Zmarł w Wilnie 7 lipca 1633. Z dwóch zawartych małżeństw miał czworo potomków: Jana Stanisława, Annę, Krzysztofa Mikołaja i Kazimierza Leona. (http://pl.wikipedia.org) 52 Sandra Nosal, Sobiescy herbu Janina Sandra Nosal Sobiescy herbu Janina Sobiescy to polska rodzina szlachecka, pieczętująca się herbem Janina, z której wywodził się król Jan III Sobieski. Pochodzili ze wsi Sobieszczyn w województwie sandomierskim. Przedstawicielem rodu był Mikołaj Sobieski, żyjący w XV wieku, średniozamożny szlachcic dzierżący, oprócz Sobieszczyna, trzy inne wsie. Ród Sobieskich był pokrewny z najświetniejszymi rodami Rzeczypospolitej: Wiśniowieckimi, Żółkiewskimi, Radziwiłłami czy Lubomirskimi. Według bałamutnych relacji mieli wywodzić się od Wizimira, rzekomego syna Leszka Czarnego bądź Wizimiry Teodory, córki tegoż księcia. W rzeczywistości Leszek Czarny zmarł bezpotomnie, a Wizimir(a) to tylko genealogiczny wymysł, mający wskazywać na rzekome dynastyczne pochodzenie króla Jana III Sobieskiego. Do największego znaczenia doszła linia, wywodząca się od Marka Sobieskiego, wojewody lubelskiego. W nagrodę za ocalenie życia Stefanowi Batoremu w czasie polowania, został mianowany na wysokie stanowiska państwowe. Najpierw sprawował godność chorążego koronnego, a potem wojewody lubelskiego. Odznaczył się w bitwie pod Byczyną (1588) jako najbliższy doradca Jana Zamoyskiego. Pracował również nad powiększeniem swojego osobistego majątku, otrzymał wiele królewszczyzn w dożywocie, nie gardził też dzierżawami. Umarł jako posiadacz fortuny i rozlicznych koligacji. Jego dzieci miały otwartą drogę do świetnych małżeństw (syn Jakub ożenił się z wnuczką hetmana Stanisława Żółkiewskiego) i kariery politycznej. O ogromnym postępie kariery mogą świadczyć dwa małżeństwa Marka Sobieskiego; jego pierwszą żoną była szlachcianka Jadwiga Snopkowska, a drugą Katarzyna pochodząca z magnackiego rodu Tęczyńskich. Jego synem był Jakub, kasztelan krakowski, a wnukiem Jan III Sobieski, król Polski w latach 1674-1696. Niespodziewanie, w wieku trzydziestu ośmiu lat, zmarł Jan Zamoyski. Posądzona o trucicielstwo młoda wdowa, po miesiącu od śmierci męża, poślubiła w tajemnicy Jana Sobieskiego. Po śmierci Michała Korybuta Wiśniowieckiego Marysieńka namówiła go do ubiegania się o tron. Jako król zasłynął on zwycięstwem pod Wiedniem w 1683 roku. Podejmując coraz mniej trafne decyzje polityczne, tracił wcześniejszy autorytet. Zmarł na syfilis w 1696 roku. Herb – Janina (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu czerwonym tarcza fioletowa lub brunatna. Klejnot: pawi ogon. 53 Sandra Nosal, Sobiescy herbu Janina Jakub Sobieski (1590-1646) Był synem wojewody lubelskiego Marka i Jadwigi Snopkowskiej. W młodości studiował w Zamościu, Krakowie i Paryżu, podróżował po Francji, Anglii, Niderlandach, Rzeszy, Hiszpanii, Portugalii, Sabaudii i państwach włoskich; w czasie podróży prowadził diariusz. Po powrocie do kraju został dworzaninem królewicza Władysława, rozpoczynając jednocześnie działalność polityczną i wojskową. Wielokrotnie posłował na sejmy, czterokrotnie pełniąc funkcję marszałka (w latach 1623, 1626, 1628 i podczas sejmu elekcyjnego 1632), uczestniczył w wyprawie moskiewskiej Władysława (1617-1619), wojnie chocimskiej 1621 r. (w obu wyprawach pełnił również rolę komisarza, uczestnicząc w pertraktacjach pokojowych, z obu pozostawił też diariusze) oraz działaniach przeciw Kozakom zaporoskim Marka Żmajły i zawarciu ugody kurukowskiej 1625 r. Brał udział w rokowaniach ze Szwedami w Altmarku w 1629 i Sztumsdorfie w 1635 r. (pertraktacje altmarskie opisał w dzienniku, do dzisiaj pozostającym w rękopisie oraz odparciu najazdu Abazy paszy w 1633 r. W 1638 r. został wojewodą bełskim. Towarzyszył Władysławowi IV w wyjeździe do Baden; z podróży tej pozostawił diariusz, wydany wspólnie z dziełem „Peregrynacja po Europie”. W 1641 r. awansował na województwo ruskie, a w 1646 na kasztelanię krakowską. Zmarł na atak serca 13 VI 1646 r. Został pochowany w kościele św. Wawrzyńca w Żółkwi; w latach 1693/4 Jan III Sobieski ufundował mu nagrobek, wykonany przez rzeźbiarza Andrzeja Schlütera. Pierwsze z małżeństw Sobieskiego, zawarte w 1620 r. z Marianną z Wiśniowieckich, pozostało bezdzietne; w drugim z Teofilą z Daniłowiczów, wnuczką hetmana Stanisława Żółkiewskiego, miał synów: Marka, Jana, Stanisława i Stanisława Michała oraz córki: Zofię, Katarzynę Radziwiłłową i Annę. (http://pl.wikipedia.org) 54 Kinga Pęczek, Tarnowscy herbu Leliwa Kinga Pęczek Tarnowscy herbu Leliwa Tarnowscy to polski ród magnacki, będący w posiadaniu znacznych dóbr w Małopolsce. Od 1547 roku – ród hrabiowski, kiedy to Karol V Habsburg nadał hetmanowi Janowi Tarnowskiemu dziedziczny tytuł hrabiego. Nazwisko wywodzi się od Tarnowa – pierwszej siedziby rodu. Za protoplastą rodu uważa się komesa Spycimira Leliwitę, pierwotnie pieczętującego się herbem Lubomla, ale na początku XIV wieku już używającego Leliwy. Czasy największego znaczenia rodu to wieki Xiv, XV i XVI, gdy panowie z Tarnowa, Melsztyna i nieco później Jarosławia stawali u boku tronu Piastów i Jagiellonów z ojca na syna, piastując dziesięć razy godność wojewody krakowskieg i sześć razy kasztelanię krakowską. Najsłynniejsze miasta założone przez Tarnowskich to: Tarnów, Tarnobrzeg, Tarnogród, a nawet Tarnopol, obecnie znajdujący się na Ukrainie. Ciała rodziny Tarnowskich spoczywają w kościele o. Dominikanów w Tarnobrzegu, gdzie znajduje się także cudowny obraz Matki Boskiej Dzikowskiej. Ród Tarnowskich podzielił się na liczne linie: wielowiejsko-dzikowską, melsztyńską, jarosławską, rzemieńsko-rzochowską, kożangródzką, drążgowską, chorzelowską, wróblewicką, rudnicką, konecką. Herb – Leliwa (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu błękitnym półksiężyc złoty, nad którym takaż gwiazda. W klejnocie na ogonie pawim – samo godło. Labry herbowe błękitne, podbite złotem. Herb ten był już używany w dawnej Persji oraz w czasach średniowiecza w Europie zachodniej, skąd zapewnie przybył do Polski w XIII wieku i został przyjęty przez poza 150 rodów. W dawnym polskim górno-łużyckim dialekcie, Leliwa znaczy “Patrz ... Zobacz” jako zawołanie lub hasło. Według najnowszych prac genealogicznych wygląda, że komes Spycimir, protoplasta rodu Tarnowskich, wpierw używał herbu Lubomla (ogniwo z zaćwieczonym krzyżem), ale już na samym początku XIV-ego wieku podpisywał się Leliwą. 55 Kinga Pęczek, Tarnowscy herbu Leliwa Stanisław Tarnowski (http://pl.wikipedia.org) Jednym ze znanych przedstawicieli rodu Tarnowskich był Stanisław Tarnowski. Urodzony 7 listopada 1837 w Dzikowie, zm. 31 grudnia 1917 w Krakowie – polski historyk literatury, krytyk literacki, publicysta polityczny i przywódca konserwatystów. Stanisław Tarnowski uczęszczał do gimnazjum Św. Anny w Krakowie, następnie studiował prawo i filologię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studia w dziedzinie filologii uzupełniał na uniwersytecie w Wiedniu. Związał się w tym okresie z Hotelem Lambert, był korespondentem galicyjskim Biura Politycznego Hotelu Lambert, a podczas pobytu w Paryżu w ramach działalności tego biura za współpracę z Komitetem Narodowym podczas był więziony przez władze austriackie w Ołomuńcu. Po ułaskawieniu stanął na czele krakowskich konserwatystów powołał do, redagował i wydawał miesięcznik "Przegląd Polski", ogłosił manifest programowy konserwatystów. Zasiadał w galicyjskim Sejmie Krajowym (1867-1875), później w Izbie Panów w Wiedniu (od 1885). W 1870 obronił doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim i uzyskał również habilitację, a rok później tytuł profesora nadzwyczajnego i kierownictwo Katedry Historii Literatury Polskiej; szybka procedura objęcia katedry przez Tarnowskiego miała na celu zablokowanie kandydatury ubiegającego się o to miejsce Józefa Ignacego Kraszewskiego, niechętnie widzianego przez środowisko konserwatywne. W 1879 Tarnowski został profesorem zwyczajnym, był dziekanem Wydziału Filozoficznego; dwukrotnie pełnił funkcję prorektora Uniwersytetu Jagiellońskiego, również dwukrotnie – rektora. Przeszedł na emeryturę w 1909. W 1873 został członkiem czynnym Akademii Umiejętności w Krakowie, w 1883 zastąpił zmarłego Józefa Szujskiego na stanowisku sekretarza generalnego AU. W 1880 został powołany na członka honorowego Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Był wybitnym mówcą, wygłaszał przemówienia z okazji ważnych wydarzeń narodowych i publicznych; w 1884 organizował w Krakowie ogólnopolski Zjazd im. J. Kochanowskiego. Wręczał papieżowi Leonowi XIII obraz Jana Matejki Sobieski pod Wiedniem. Został odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Franciszka Józefa (1887), a pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta . Przez niemal 40 lat kierowania prestiżową Katedrą Historii Literatury Polskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego Tarnowski doczekał się licznego grona wybitnych studentów. Zajmował się historią literatury polskiego Odrodzenia i romantyzmu, metodologią historii literatury, krytyką literacką. Z niechęcią odnosił się do literatury pozytywizmu i Młodej Polski. Zakres badań nad historią literatury poszerzył o historyków i pisarzy politycznych, sam badał dorobek Andrzeja Frycza Modrzewskiego. W badaniach kładł nacisk na portret psychologiczny autora, w mniejszym stopniu na biografię. Jego głównym dziełem była Historia literatury polskiej stanowiąca pionierską prezentację historię kultury duchowej; z drugiej strony praca ta spotkała się z krytyką jako przestarzała pod względem erudycyjnym i okazująca brak zrozumienia dla literatury najnowszej. Był autorem utworów satyrycznych; napisał m.in. komedię Wędrówka po Galilei , parodię twórczości Stanisława Wyspiańskiego Czyściec Słowackiego (1903). 56 Kinga Pyka, Wiśniowieccy herbu Korybut Kinga Pyka Wiśniowieccy herbu Korybut Ród Wiśniowieckich był jednym z najbardziej wpływowych magnackich rodów książęcych. Jego protoplastą był Michał Zbaraski, który odziedziczył zamek w Wiśniowcu i od niego przyjął nazwisko Wiśniowiecki. Tytuł książęcy dziedziczyli Wiśniowieccy jako potomkowie Zbaraskich po bracie Władysława Jagiełły Fiodorze Korybutowiczu. Na cześć swojego pochodzenia każdy z nich miał na trzecie imię Korybut. Siedzibami rodowymi Wiśniowieckich były Wiśniowiec, Zbaraż i Łubnie. Pieczętowali się herbem własnym, dzielili się na dwie gałęzie rodowe, królewską (nazwaną tak, jako że pochodził z niej król Michał Korybut Wiśniowiecki) i książęcą. Królewska (Zadnieprzańska) wywodziła się od syna Michała Zbaraskiego – Aleksandra i rządziła terenami Zadnieprza. Należał do niej ojciec króla Michała Korybuta – Jeremi Wiśniowiecki. Książęcą natomiast zapoczątkował drugi syn Michała Zbaraskiego – Iwan. Pochodził z niej sławny awanturnik, ataman kozacki Dymitr Wiśniowiecki, zwany przez kozaków Bajdą. Poprowadził on wiele bardzo udanych wypraw łupieżczych na ziemie Tatarów Krymskich i Turków. W końcu został jednak złapany i stracony przez sułtana. Do XVII wieku Wiśniowieccy pozostali wierni prawosławiu. Jako pierwsza na rzymski katolicyzm przeszła gałąź książęca, gałąź królewska uczyniła to dopiero w 1632 za sprawą Jeremiego. Posiadając bardzo silną pozycję na południowo-wschodniej Ukrainie ("królewięta") Wiśniowieccy prowadzili własną politykę wobec Mołdawii, a nawet Rosji (dymitriady), komplikując niekiedy politykę zagraniczną Rzeczypospolitej. Jednym z najsłynniejszych przedstawicieli rodu, obok swojego syna Michała Korybuta Wiśniowieckiego, był wojewoda ruski Jeremi Wiśniowiecki, znany m.in. z powieści "Ogniem i mieczem" Sienkiewicza. Linia królewska Wiśniowieckich wymarła 10.XI.1673 roku wraz ze śmiercią Michała Korybuta Wiśniowieckiego, który zmarł bezpotomnie, natomiast ostatni z gałęzi książęcej – Michał Serwacy – zmarł 18.IX.1744 roku. Herb – Korybut (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu czerwonym księżyc na opak, złoty, z krzyżem zdwojonym zaćwieczonym na barku takimż i gwiazdą w środku złotą. W klejnocie mitra. 57 Kinga Pyka, Wiśniowieccy herbu Korybut Michał Korybut Wiśniowiecki Król Michał w małym stopniu wpłynął na dzieje ówczesnego państwa polskiego. Zapisał się w historii jako gnuśny i niepopularny polityk. Okres jego panowania był krótki. Elekcja Michała, mało znanego księcia była „cudowna”, niezwykła i nieprzewidywalna. A zatem klęska rywalizujących ze sobą stronnictw, orientacji profrancuskiej i prohabsburskiej oraz obcych wpływów, często nie liczących się z interesem Polski, potem próby detronizacji niepożądanego króla przez zawiedzione grupy oligarchów, ich spiski i manifestacje doprowadzające do dwóch zbrojnych i zwalczających się konfederacji: spod Lublina i Szczebrzeszyna – oto obraz wewnętrznych dziejów Rzeczypospolitej. Szczególnie trudne problemy stwarzała w tym okresie polityka zagraniczna, szczególnie śmiertelne niebezpieczeństwo za strony potężnego państwa tureckiego. Niestety król Michał Korybut Wiśniowiecki nie przysporzył swojemu rodowi chwały. Otrzymał on co prawda dobre wykształcenie, ale nie odziedziczył po swym ojcu talentów politycznych i wojskowych. Sam zresztą zdawał się być zaskoczony wygraną elekcją. Zgodnie z przekazem Jana Chryzostoma Paska, gdy rozległy się okrzyki na jego cześć, siedział „pokorniusieński, skurczył się, nic nie mówił”. W rządach skutecznie przeszkadzała mu, zrywająca sejmy, pogardliwa i zastraszająca szlachta. Ocena jego panowania nie powinna więc być nazbyt surowa – czas, na który ono przypadło, nie należał do najlepszych. Przyznać jednak trzeba, że królowi brakło siły i zdolności, by opanować sytuację w kraju. (http://pl.wikipedia.org) 58 Gabriela Sitarz, Zamoyscy herbu Jelita Gabriela Sitarz Zamoyscy herbu Jelita Ród Zamoyskich wywodzi swoje początki od Floriana Szarego, legendarnego uczestnika bitwy pod Płowcami w 1331 r. Rycerz ten, ranny trzema włóczniami podczas walki, miał być zauważony przez króla Władysława Łokietka, oglądającego pobojowisko. Król miał zapytać rycerza, czy bardzo bolą go rany powodujące, iż ranny podtrzymywał wypływające jelita. Bohaterski rycerz odpowiedział, iż mniej one bolą, niż zły sąsiad, na co król obdarował go nadaniem ziemskim i herbem Jelita z zawołaniem rodowym „To mnie boli”. W rzeczywistości herb ten pojawił się faktycznie w II ćwierci XIV w., natomiast zawołanie rodowe zostało dodane znacznie później. Przydomek rodowy Saryusz pochodzi najprawdopodobniej od wsi Szarzyn nieopodal Sieradza i dotyczy szerszej gałęzi rodów szlacheckich pieczętujących się herbem Jelita. Pierwszymi historycznie udokumentowanymi przedstawicielami rodu byli przybysze z województwa łęczyckiego, osiedli w zachodniej części województwa bełskiego, gospodarujący początkowo na dwóch nowo nabytych wsiach: Zamościu, nazwanym później Starym Zamościem i Wierzbą, stopniowo pomnażając rodową fortunę. Największym z rodu był niewątpliwie Jan Zamoyski, który doprowadził do stworzenia Ordynacji Zamojskiej - drugiej po radziwiłłowskiej na ziemiach polskich (wprawdzie powstałej 3 lata wcześniej, lecz zatwierdzonej w tym samym roku co zamojska). Ordynacja to niepodzielny majątek, dziedziczony przez najstarszego potomka z rodu. Powstawała poprzez wyłączenie określonego obszaru ziemskiego spod ogólnych przepisów prawa i nadanie mu specjalnego statutu zatwierdzanego przez sejm. Zgodnie ze statutem dzielenie majątku oraz dziedziczenie go przez kobiety było zakazane. Sejm nakładał na ordynację obowiązek utrzymywania w pogotowiu stałej (proporcjonalnie do majątku) siły zbrojnej, gotowej do obrony kraju. Było to kosztowne, lecz dysponowanie liczną armią przysparzało splendoru, a przy niewielkiej sprawności aparatu sądowego państwa zapewniało bezpieczeństwo. Każdy nowy ordynat obejmujący władzę w Ordynacji zaprzysięgał w kościele przestrzeganie jej statutu. Zmian w treści statutu, nawet kilkakrotnie, udało się dokonać jedynie ordynatowi założycielowi w latach: 1590, 1591, 1593, 1601 i 1604. Jan Zamoyski swoją karierę zaczynał mając 4 wsie odziedziczone po ojcu, kasztelanie chełmskim, Stanisławie Zamoyskim. Statutem ordynacji mógł objąć 2 miasta i 39 wsi. Pod koniec jego życia ordynacja obejmowała już 23 miasta i 816 wsi - nazywana była "państwem zamojskim". Dobra własne i dzierżone starostwa zajmowały obszar 17 500 km² (mniej więcej obszar dzisiejszego województwa podkarpackiego), rozrzucone były po całej Koronie oraz w Inflantach, tworząc większe skupiska na Podolu i wokół założonego przez hetmana Zamościa. Roczne dochody kanclerza szacowane były na 700 tys. ówczesnych złotych. Dla porównania, przeciętny dochód roczny ze średniej wielkości wsi wynosił wówczas ok. 200 złotych, zaś cały koszt zwycięskiej wyprawy połockiej Stefana Batorego z 56-tysięczną armią w 1579 kosztował skarb państwa ok. 330 tys. złotych. Centralnym ośrodkiem ordynacji był Zamość, prywatne miasto-twierdza z wyższą uczelnią zwaną Akademią Zamojską, drukarnią oraz sądem (trybunał). Dzięki majątkowi i urzędom ordynacja w znacznym stopniu była jednostką samodzielną administracyjnie i gospodarczo, tworząc swoiste państwo w państwie. Po bezpotomnej śmierci Jana Sobiepana Zamoyskiego w roku 1665 rozpoczęła się trwająca do 1676 dysputa prawna, mająca doprowadzić do przejęcia Ordynacji przez nowych właścicieli. Stronami byli w niej: siostra ostatniego Ordynata – Gryzelda Wiśniowiecka, 59 Gabriela Sitarz, Zamoyscy herbu Jelita siostrzeniec Stanisław Koniecpolski oraz daleki krewny, Zdzisław Zamoyski, a po jego śmierci jego syn, Marcin. Ostatecznie Ordynacja przeszła w ręce Marcina Zamoyskiego. Po jego śmierci wobec małoletności jego syna Tomasza Józefa, walka o Ordynację rozgorzała na nowo. Tym razem swoje roszczenia zgłosiła królowa polska Maria Sobieska, pierwsza żona III Ordynata. Ostatecznie dochodzi do ugody pomiędzy matką Tomasza Józefa a Marią Sobieską i w roku 1698 Tomasz Józef obejmuje Ordynację jako V Ordynat. W momencie wkroczenia Armii Czerwonej, licząca 59 054 ha ordynacja, była wciąż przynoszącym dochody wielkim, sprawnie zorganizowanym przedsiębiorstwem ziemskim, posiadającym wiele zakładów przemysłowych. Jej istnienie zakończył dekret PKWN z 6 września 1944 o reformie rolnej. Praktycznie natychmiast przystąpiono do parcelacji ordynackich gruntów uprawnych i zakończono ją do listopada. 1208 rodzin otrzymało 2 764 ha ziemi. Resztę ziemi przeznaczono dla PGR-u. Główny majątek, czyli 54 889 ha lasów, państwo przejęło na mocy dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944 r. o nacjonalizacji lasów. W zamian za przejęte dobra ordynat nabył prawo do płacy urzędnika państwowego VI kategorii . Formalnie Ordynacja Zamojska (zarząd i urzędnicy) zakończyła swe istnienie 21 lutego 1945. Herb – Jelita (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu czerwonym dwie kopie w krzyż skośny, złote, na nich takaż trzecia na opak w słup. W klejnocie pół kozła wspiętego srebrnego z czarnymi rogami. Jan Zamoyski Jan Zamoyski, herbu Jelita (ur. 19 marca 1542, zm. 3 czerwca1605) to jeden z najbardziej znanych magnatów XVI wiecznej Rzeczpospolitej. Był sekretarzem królewski od 1565, podkanclerzym koronnym od1576, kanclerzem wielkim koronnym od 1578 i hetmanem wielkim koronnym Rzeczypospolitej Obojga Narodów od roku 1581.Generalny starosta krakowski w latach 1580-1585, starosta bełski, międzyrzecki, krzeszowski, knyszyński, tykociński i dorpacki. Doradca króla Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego. Główny przeciwnik sukcesora po Batorym, Zygmunta III Wazy. Humanista, mecenas, filolog i mówca. 60 Gabriela Sitarz, Zamoyscy herbu Jelita Jan Saryusz Zamoyski urodził się w Skokówce, a jego rodzicami byli Stanisław, kasztelan chełmski i Anna Herburtówna z Miżyńca. Pierwsze nauki Jan odebrał w Krasnymstawie, a następnie został wysłany na studia do Paryża, skąd po kilku latach przeniósł się do Strasburga, a następnie do Padwy, gdzie przeszedł na katolicyzm. W 1563 został wybrany rektorem akademii padewskiej. Po powrocie do kraju został mianowany sekretarzem króla Zygmunta II Augusta. W ostatnich latach jego panowania uczestniczył w porządkowaniu archiwum koronnego na Wawelu. Niektórzy historycy przypisują Zamoyskiemu, po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów w 1572, ogromny wpływ na ustanowienie w Rzeczypospolitej elekcji viritim. Był w opozycji do magnaterii, która chciała zaoferować polski tron Habsburgom. Podczas elekcji w 1573 popierał Henryka III Walezego, a podczas elekcji w 1575 jego faworytem był wrogi Habsburgom Stefan Batory. Za panowania Batorego został jego najbliższym politycznym współpracownikiem. W tym czasie był jednym z najpotężniejszych ludzi w kraju, król mianował go kanclerzem wielkim oraz hetmanem wielkim koronnym. Wkrótce stał się jednym z najbogatszych polskich magnatów. W 1580 r. założył miasto Zamość. W latach 1600-1601 brał udział w wojnie przeciwko najazdowi szwedzkiemu, dowodząc siłami polskimi w bitwach o Inflanty. (http://pl.wikipedia.org) 61 Edyta Skrabuła, Żółkiewscy herbu Lubicz Edyta Skrabuła Żółkiewscy herbu Lubicz Ród ten wywodził się z Mazowsza skąd przed końcem XIV stulecia jako drobna szlachta przybył na ruską Ziemię Chełmską. Żółkiewscy mieszkali we wsi Żółkiew koło Krasnegostawu położonej nad rzeką o podobnej nazwie – Żółkiewką. Od nazwy tej wsi ród wziął swe nazwisko. Pierwsza wzmianka o rodzie Żółkiewskich pochodzi z około roku 1417 i wymienia Jakuba z Żółkwi jako właściciela ziemskiego spod Krasnegostawu. Żółkiewscy byli rodem pochodzenia polskiego, lecz w bliżej nieznanych okolicznościach i czasie stali się wyznawcami prawosławia oraz ulegali stopniowo obyczajowej rutenizacji. Było to związane z faktem, że w czasach, gdy osiedli na ziemi chełmskiej przeważającą siłą społeczną był tam kościół prawosławny, natomiast parafie kościoła rzymsko-katolickiego zaczęto na tych ziemiach organizować dopiero od około 1417 roku i proces ten trwał całe lata. Inne gałęzie Żółkiewskich stały się na krótko ostoją kalwinizmu. Powiat krasnostawski oraz istniejąca tam wieś Żółkiew, które wcielił do Korony Polskiej Władysław Jagiełło w roku 1387, były też gniazdem rodowym innej rodziny o tym samym nazwisku – Żółkiewskich herbu Bończa. Relacje pomiędzy oboma rodzinami są niejasne, zwłaszcza jeśli chodzi o ich kolebkę rodową. Nie wiadomo czy rody te są spokrewnione. Herb – Lubicz (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu błękitnym podkowa srebrna z krzyżem kawalerskim złotym zaćwieczonym na barku i takimż samym krzyżem w środku. Klejnot: trzy pióra strusie. Herbem Lubicz pieczętowały się przede wszystkim rodziny średnioi drobnoszlacheckie. Najbardziej rozpowszechniony był na ziemi brzeskiej, inowrocławskiej, lubelskiej, łęczyckiej, poznańskiej, sandomierskiej, krakowskiej i sieradzkiej a także w województwach trockim, nowogródzkim wileńskim i podlaskim. Źródła podają 892 nazwiska pieczętujące się herbem Lubicz. 62 Edyta Skrabuła, Żółkiewscy herbu Lubicz Stanisław Żółkiewski Główny przedstawiciel rodu Żółkiewskich urodzony 1547 w Turynce pod Lwowem, zmarł 7 października 1620 pod Mohylowem, kilka kilometrów od granicy na Dniestrze w Mołdawii podczas odwrotu spod bitwy pod Cecorą. Polski magnat, od 1618 hetman wielki koronny i kanclerz wielki koronny, hetman polny koronny od 1588 do 1618, wojewoda kijowski od 1608, kasztelan lwowski od 1590, sekretarz królewski od 1573, starosta hrubieszowski i kałuski zwycięzca wielu kampanii przeciwko Rosji, Szwecji, Imperium Osmańskiemu i Tatarom, pisarz i pamiętnikarz. Karierę polityczną rozpoczął u boku kanclerza wielkiego koronnego Jana Zamoyskiego. Później został sekretarzem króla Stefana Batorego. W 1588 wyróżnił się w bitwie pod Byczyną, gdzie został ciężko ranny. Wziął udział w pierwszej bitwie pod Cecorą. W 1597 na miejscu wsi Winniki założył miasto Żółkiew, które stało się siedzibą rodu. W 1602 przerzucił swoje jednostki do Estonii by wziąć udział w wojnie polsko-szwedzkiej. W czerwcu 1602 pobił Szwedów w bitwie pod Rewlem. Przyczynił się do kapitulacji Szwedów w Białym Kamieniu. W 1609 roku stanął na czele polskiego korpusu interwencyjnego, wysłanego na pomoc tzw. dymitriadzie, w której wojska magnatów polskich wplątały się w rosyjską wojnę domową. Interwencja rozpoczęła oficjalnie wojnę polsko-rosyjską 1609-1618. Rozpoczął długotrwałe oblężenie Smoleńska. 4 lipca 1610 roku, w słynnej bitwie pod Kłuszynem, odniósł swoje największe zwycięstwo, pokonując niewielkim 7-tysięcznym oddziałem wojska armię rosyjską liczącą 30 000 żołnierzy, wspieraną przez korpus szwedzki liczący 5000 wojska, po czym na dwa lata zajął Moskwę. Od 1612 roku kierował karierą przyszłego hetmana Stanisława Koniecpolskiego, za którego wydał swą córkę Katarzynę. W polityce zagranicznej był zwolennikiem przeprowadzenia działań zaczepnych przeciwko Rosji, przy zachowaniu neutralności Turcji i przekupieniu Tatarów. 23 września 1617 podpisał porozumienie z Turcją pod Jarugą, mocą którego Rzeczpospolita zrzekła się swoich wpływów w Mołdawii i zobowiązywała się do powstrzymania kozaków. W 1620 prowadził źle przygotowaną wyprawę na Mołdawię i poniósł ciężką klęskę w bitwie pod Cecorą - zginął w nocy z 6 na 7 października 1620 podczas odwrotu wojsk polskich. Jego głowę nadziano na pikę i odesłano sułtanowi, który na ponad dwa lata powiesił ją nad wejściem do swego pałacu. Śmierć hetmana Stanisława Żółkiewskiego pod Cecorą, obraz Walerego Radzikowskiego(http://pl.wikipedia.org) 63 Paulina Sowa, Zborowscy herbu Jastrzębiec Paulina Sowa Zborowscy herbu Jastrzębiec Zborowscy herbu Jastrzębiec polska rodzina szlachecka, znana od czasów Marcina Zborowskiego (ur. 1492, zm. 1565). Marcin był ojcem ośmiu synów, w tym: Marcina, Piotra, Jana, Andrzeja, Krzysztofa i Samuela. Główna gałąź rodu wymarła na Aleksandrze, synu Samuela w 1621. Ród istniał od XV wieku i zasłynął podczas walki Zygmunta III Wazy z Maksymilianem III Habsburgiem o tron Polski w 1587 roku, w czasie elekcji, w której zbrojnie popierał kandydaturę Habsburga. Istniało wiele gałęzi rodu Zborowskich nie tylko w Polsce, ale również w Austrii i Rosji. Herb – Jastrzębiec (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu błękitnym podkowa na opak, złota, z takimż krzyżem kawalerskim w środku. Klejnot: jastrząb zrywający się do lotu w barwach naturalnych, z dzwonkami sokolimi, trzymający godło w prawym szponie. Samuel Zborowski Był to sławny rycerz, ale i nie mniej sławny awanturnik. Jego sprawa stała się sławna, bowiem w obecności króla Henryka Walezego Samuel Zborowski zabił kasztelana przemyskiego Andrzeja Wapowskiego. Według ówczesnego prawa czyn taki karano śmiercią. Samuela jednak (pewnie z racji potęgi rodu Zborowskich) skazano tylko na banicję. Wyjechał wtedy do Siedmiogrodu, gdzie nawiązał bliskie kontakty z księciem siedmiogrodzkim Stefanem, późniejszym królem Polski – Stefanem Batorym. 24 lutego 1574 roku Samuel wyszedł na środek wawelskiego dziedzińca i wywoławszy Tęczyńskiego z posiedzenia senatu począł rzucać wyzwania. Dopiero po którymś z kolei „zaproszeniu” do pojedynku hrabia się zgodził, miał tylko wyjść na chwilę po broń. Zborowski czekał. I czekał. I nadal czekał, a Tęczyńskiego nie było ani śladu. Po kilku godzinach Samuel widocznie zorientował się, że hrabia ani myśli krzyżować z nim kopie i postanowił go poszukać. „Zdybał niechętnego pojedynkowicza w bramie między królewskimi kuchniami, a przylegającym do wawelskiej katedry mieszkaniem Anny Jagiellonki” (cyt. za J. M. Rymkiewicz, „Samuel Zborowski”). Najpierw zapewne posypały się obelgi, a gdy 64 Paulina Sowa, Zborowscy herbu Jastrzębiec panowie znaleźli się na odległość ramienia od siebie, w ruch poszła broń. Zborowski zamachnął się na hrabiego Tęczyńskiego, ale nie trafił. W szarpaninę wmieszał się kasztelan Wapowski, jadący w orszaku niedoszłej ofiary i cios przeznaczony dla kogo innego spadł na jego głowę. Realny i niedoszły poszkodowany popędzili na skargę do króla. Kiedy Zborowski się zreflektował, uciekł z zamku, nie wiedząc jak mocno uszkodził Wapowskiego. Sprawa o zabójstwo (ranny nie przeżył) toczyła się przed sądem królewskim. Samuel obawiając sie konsekwencji nie stawił się na procesie. Co prawda Zborowski nie został okrzyknięty infamisem, jednak król skazał go na banicję obejmującą całe rozległe terytorium Rzeczypospolitej i pozbawił wszystkich majętności. Niespodzianką było tylko przekazanie przejętego dobra bratu Zborowskiego. Widać Walezy miał słabość do Zborowskich. Przebywał na wygnaniu w Siedmiogrodzie na dworze Stefana Batorego, z którym, nie bacząc na ciążący na nim wyrok przyjechał do Rzeczypospolitej w 1576. Udał się na Sicz zaporoską, gdzie jako hetman kozacki wziął udział w wojnie z Rosją (1580). Spiskował z Habsburgami przeciwko królowi. Groził zamachem na króla Stefana Batorego. Gdy w końcu kwietnia 1584 r. Samuel Zborowski pociągnął zbrojnie do swej ukochanej siostrzenicy w Piekarach, nie kryjąc, że celem wyprawy jest Kraków, Jan Zamoyski wydał rozkaz egzekucji dekretu z 1574 r. Była to rzecz bez precedensu w dotychczasowej historii egzekucji prawa w Polsce szlacheckiej. 11 maja 1584 r. Samuel Zborowski został ujęty w Piekarach i osadzony jako niebezpieczny złoczyńca w wieży wawelskiej. Egzekutorami rozkazu kanclerza Zamoyskiego byli: ówczesny wojewoda bełski Stanisław Żółkiewski i podstarości krakowski Wacław Urowiecki. Na nic zdały się protesty możnowładców, interwencja deputowanych szlachty województwa krakowskiego, którzy jeszcze w dniu 19 maja 1584 r. żądali u kanclerza, aby sprawę Zborowskiego przekazał do decyzji sejmu. Bez rezultatu – kanclerz podjął decyzję za wcześniejszym werbalnym przyzwoleniem króla Stefana Batorego, który wyraził się o Samuelu Zborowskim: Canis mortuus non mordet (Nieżywy pies nie gryzie). Kanclerz Zamoyski, który był prawnikiem, w noc poprzedzającą stracenie próbował jeszcze wymóc na Samuelu zeznania dotyczące spisku familii Zborowskich, które sankcjonowałyby wyrok śmierci. Rozmowa odbyła się w cztery oczy i zapewne nie spełniła oczekiwań kanclerza, skoro ten zrewanżował się w sposób niegodny i nieprawny, nie spełniając ostatniego życzenia skazanego – Samuel poprosił o ostatnią posługę ministra (pastora protestanckiego) lub kapłana. Zamoyski odmówił. Samuel Zborowski został ścięty na dziedzińcu zamku wawelskiego 26 maja 1584 r. Jego niewprawnie odrąbana głowa skoczyła [...] trzy razy ku Urowieckiemu, aż się jej umykał - jak zapisał w swoim "Pamiętniku" siostrzeniec Zborowskich, wojewoda Jan Zbigniew Ossoliński, świadek stracenia. Po ciało Samuela Zborowskiego przyjechał pan marszałek, brat jego (Andrzej Zborowski) i do Oleśnice zawiózł. W Krakowie i kraju pozostało natomiast piwo Zamoyskiego jak współcześni nazwali atmosferę buntu spowodowaną ścięciem Samuela Zborowskiego. Że wielki tumult ludzki i smętek był... i wrzawa - jak zapisał Zbigniew Ossoliński, świadczyła powstająca na gorąco literatura, która z Samuela czyniła ofiarę prywatnej zemsty kanclerza i nietolerancji, męczennika wolności. W 1588 r. na sejmie koronnym ustalona została ustawa, którą można by uznać za triumf Zborowskich i nazwać "Lex Zborowski" o crimen lesae maiestatiis (Ustawą Zborowskich o zarzut zbrodni stanu – obrazy majestatu), która precyzowała postulaty Zborowczyków tyczące sposobu prowadzenia spraw o obrazę majestatu. Osiągnięciem szlacheckiej demokracji było pozbawienie króla, jako zainteresowanej strony, głosu decydującego. Jego miejsce zajmować mieli odtąd posłowie sejmowi. Ustawa wykluczała również ściganie buntowników w domach szlacheckich. Sejm w 1589 r. uznał ścięcie Samuela Zborowskiego za zgodne z prawem. 65 Natalia Suwada, Wielopolscy herbu Starykoń Natalia Suwada Wielopolscy herbu Starykoń Wielopolscy, znani byli już w XV wieku jako zamożna rodzina szlachecka. Sposoby i metody budowy majątkowych fundamentów rodu nie były jednak typowe dla ogółu polskiej szlachty. Oto Jan Wielopolski z najważniejszej, klęczańskiej linii rodu (zmarły przed rokiem 1592), wieloletni podstarości biecki, miał dochodowy młyn papierniczy koło Lublina, będącego od czasów Batorego jedną z siedzib (drugą był Piotrków Trybunalski) Trybunału Koronnego. Obecność najwyższej instancji szlacheckiego sądownictwa pobudzała przecież popyt na papier. Zgromadziwszy spore zasoby wolnej gotówki, udzielał pożyczek pod zastaw szlacheckich włości, które też przejmował w razie niespłacenia długu. Ponadto prowadził intratny handel z Węgrami. Syn Jana, Kasper (zmarły w 1636 roku), kontynuował gromadzenie majątku. Wspinał się też dość skutecznie po szczeblach drabiny urzędniczej, dochodząc do prestiżowego stanowiska podkomorzego krakowskiego. Zdecydowany przełom w dziejach rodu nastąpił za panowania Jana Kazimierza. Syn Kaspra Wielopolskiego, Jan, wszedł wreszcie w skład Senatu Rzeczypospolitej, obejmując urząd wojewody krakowskiego, a więc jednego z najważniejszych w hierarchii senatorskiej. Uzyskanie tej nominacji było zapewne nagrodą za popieranie dworskich planów elekcji vivente rege i osadzenia na polskim tronie francuskiego kandydata. Posłowanie na dwór cesarski w Wiedniu przyniosło mu tytuł hrabiego Cesarstwa św. Rzymskiego. Awans do magnaterii został potwierdzony przez nabycie dwóch rezydencji: Pieskowej Skały w Krakowskiem oraz Obór w okolicach Warszawy. Syn wojewody krakowskiego, podobnie jak ojciec noszący imię Jan (zmarł w 1688 roku), osiągnął kolejne sukcesy. Do najważniejszych należały kolejne małżeństwa: z Anielą Febronią z Koniecpolskich (świadczące o uznaniu magnackiego awansu Wielopolskich przez stary ród możnowładczy), z posażną Konstancją Krystyną z Komorowskich oraz z Marią Anną de la Grange d’Arquien, siostrą królowej Marii Kazimiery. Tak bliskie kontakty z dworem królewskim nie mogły nie wpłynąć na tempo kariery urzędniczej: już w pierwszych latach panowania Jana III, Jan Wielopolski błyskawicznie wszedł do kręgu ministrów, najpierw jako podkanclerzy w 1677 roku, a rok później awansowany na kanclerza wielkiego koronnego. Jednak pod koniec życia kanclerz przeszedł do opozycji, co tak dalece zaostrzyło stosunki z dworem, że po jego śmierci przeszukano jego dom i jakoby odnaleziono papiery świadczące o antymonarszych knowaniach królewskiego szwagra. Ożenek z drugą z wymienionych, Konstancją z Komorowskich, był niezwykłe intratny: wniosła ona w dom Wielopolskich dobra żywieckie (oprócz miasta obejmujące kilkadziesiąt wsi) oraz prawa do bogatej ordynacji pińczowskiej Myszkowskich. Gdy w 1727 roku umarł ostatni z tego rodu, Józef Władysław, kolejnym VIII ordynatem został, po pewnych perturbacjach, syn kanclerza Jana, Franciszek. Przejął on także po poprzedniku tytuł margrabiego oraz nazwisko Gonzaga Myszkowski i to tak dalece, że w korespondencji często pomijał nazwisko Wielopolski, eksponując to nowo nabyte. Najsłynniejszym przedstawicielem rodu jest żyjący w XIX wieku, Aleksander, XIII ordynat pińczowski (1803-1877), tuż przed powstaniem styczniowym powołany na naczelnika Rządu Cywilnego Królestwa Polskiego. 66 Natalia Suwada, Wielopolscy herbu Starykoń Herb – Starykoń (http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu czerwonym koń srebrny kroczący, z kopytami złotymi i popręgiem czarnym. W klejnocie topór srebrny. Aleksander Wielopolski herbu Starykoń (1803-1877) – arystokrata, filozof, konserwatysta. Studiował prawo na uniwersytetach w Warszawie, Paryżu i Getyndze. W młodości działał w konspiracyjnych kołach politycznosamokształceniowych. W czasie powstania listopadowego był związany ze służbą dyplomatyczną i wyjeżdżał z posłannictwem do Londynu. Po klęsce powstania uznał, że znacznie korzystniejsza dla sprawy polskiej będzie polityka ugody z carem( lojalizm). Wierzył, że w ten sposób Polacy szybciej zyskają autonomię, a może nawet i niepodległość. Za tę postawę car Mikołaj II mianował go przewodniczącym resortu oświaty w Królestwie, a następnie postawił go na czele resortu spraw wewnętrznych (1861r.). Wielopolski otrzymał zadanie uspokojenia patriotycznych nastrojów w Królestwie. Jego postawa była jednak powszechnie odrzucana i nie udało mu się przekonać Polaków, że nie warto drażnić cara, lecz lepiej z nim współpracować. W październiku 1861 r. wprowadził stan wojenny w Królestwie Polskim i guberni litewskiej, a następnie podał się do dymisji. Mimo trudności Wielopolski przekonał jeszcze cara, że przeprowadzi w Królestwie pewne reformy i uspokoi antyrosyjskie nastroje. Mikołaj II powołał więc w czerwcu 1862r. rząd cywilny dla Królestwa, na czele którego stanął Wielopolski. Za zgodą cara doprowadził do spolszczenia szkół i urzędów, powołał w Warszawie Szkołę Główną (uniwersytecką), przeprowadził oczynszowanie chłopów (w swoim majątku zrobił to już w 1846 r.), zrównał w prawach Żydów. Mimo wszystko potępiono go za współpracę z zaborcą, rozwiązanie Towarzystwa Rolniczego i nie podzielano jego opinii, że marzenia o niepodległości Polski są nierealne i najlepszym wyjściem jest autonomia w państwie carów. Chcąc zapobiec wybuchowi powstania styczniowego, Wielopolski przygotował projekt imiennej branki do wojska, by w ten sposób pozbyć się na jakiś czas młodzieży (głównie „czerwonych”) marzącej o niepodległościowej walce. Latem 1863 r. opuścił Warszawę. Zasłynął z powiedzenia: „Dla Polaków można czasem coś dobrego zrobić, ale z Polakami nigdy”. Zmarł na wygnaniu w Dreźnie. (http://pl.wikipedia.org) 67 Aleksandra Wajdzik, Opalińscy herbu Łodzia Aleksandra Wajdzik Opalińscy herbu Łodzia Opalińscy to nazwisko polskiej rodziny szlacheckiej, posługującej się herbem Łodzia. Opalińscy wzięli swe nazwisko od Opalenicy, osady powstałej pod koniec XIV wieku. Pierwszą osobą, która przyjęła nazwisko Opaliński, był brat biskupa Andrzeja z Bnina, Piotr, który przyczynił się do rozwoju miejscowości. Zamieszkał on na zakupionym niedaleko zamku. Pod koniec XVI wieku powstała druga, sierakowska gałąź rodu. Zamek zbudował pierwszy władca Opalenicy, Ticz Bar. Warownia została zburzona przez Szwedów w trakcie "Potopu" a następnie odbudowana, zmodernizowana i powiększona przez rodzinę Opalińskich, którzy byli nowymi właścicielami Opalenicy. Po śmierci ostatniego z rodu (1775), zamek zaczął popadać w ruinę. W latach 60-tych XIX w. Prusacy rozebrali ruiny, a fosę zasypali gruzem. Dzisiaj, w miejscu w którym stał zamek, są pozostałości wzgórza oraz nikły zarys fosy. Jedna z legend mówi, że na zamku urodziła się Katarzyna Opalińska, teściowa króla Francji Ludwika XV. Herb – Łodzia(Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu czerwonym łódź złota. Klejnot godło na ogonie pawim. Katarzyna Opalińska-Leszczyńska – zapomniana królowa Polski Była córką kasztelana poznańskiego – Jana Karola Opalińskiego i starościanki międzyrzeckiej Zofii Czarnkowskiej. W maju 1698 r. w Krakowie wyszła za mąż za starostę odolanowskiego – Stanisława Leszczyńskiego. W 1699 urodziła się ich córka Anna, a 4 lata 68 Aleksandra Wajdzik, Opalińscy herbu Łodzia później Maria. W wyniku poparcia króla szwedzkiego – Karola XII, po detronizacji Augusta II przez konfederację warszawską – Stanisław i Katarzyna koronowali się 4 października 1705 r. w Warszawie na władców Polski. W wyniku niepomyślnego obrotu spraw Leszczyńskiego, zmuszona była wraz z dziećmi opuścić Rzeczpospolitą w 1708 roku. W latach 1708-1711 przebywała w Szczecinie, 1711-1714 rezydowała w szwedzkim Kristianstad. Po kilkuletniej tułaczce Katarzyny z dziećmi po północnej Europie, cała rodzina wyjechała w 1714 do nadanego Leszczyńskiemu Księstwa Dwóch Mostów. „Pobyt w Księstwie Dwu Mostów trwał cztery lata. Małżonkowie borykali się że spłatą długów, zmarła ukochana córka Anna a August II organizował zamachy na życie Leszczyńskiego. Katarzyna ciągle kłóciła się z mężem. Leszczyński słał rozpaczliwe listy "proszę o litość dla nędzy, w jakiej się znajduję nie mając z czego żyć i będąc prześladowany przez wierzycieli". Szczupłą pensję dostał od nowej władczyni Szwecji, Katarzyna musiała wielokrotnie zastawiać swoje klejnoty. W 1719 r. Leszczyńscy osiedlili się we Francji w Wissembourgu. Król francuski wyznaczył im pensję. Ogromnym przeżyciem dla rodziny były oświadczyny i ślub córki Marii z królem Francji, Ludwikiem XV w 1725 roku. Poprawiło to sytuację Leszczyńskich, którzy przenieśli się do królewskiej rezydencji. Katarzyna z uporem podkreślała swą polskość i nie chciała wtopić się w środowisko francuskie. Katarzyna coraz bardziej uciekała w zainteresowania religijne. Rodzinę reprezentował na zewnątrz Stanisław, nawet z córką i wnukami miał lepszy kontakt. Niemniej sztywna etykieta wersalska bardzo utrudniała kontakty z dziećmi. Gdy Leszczyński wyruszył do Polski w 1733 roku, Katarzyna pozostała we Francji. Często odwiedzała córkę, bardzo się do siebie zbliżyły. Kolejnym przełomem w jej życiu była rezygnacja z tronu polskiego męża i przenosiny do Lotaryngii. Skończyła się tułaczka i kłopoty finansowe. Katarzyna prowadziła odtąd wystawny tryb życia w otoczeniu świetnego dworu. W 1733 r. Stanisław wyjechał do Polski po koronę, a Katarzyna pozostała w tym czasie na obczyźnie. Po powrocie męża, Leszczyńscy uzyskali, na mocy traktatu w Wiedniu pomiędzy Austrią, Rosją i Francją (1735 r.), księstwo Lotaryngii i Baru i zamieszkali w Lunéville. Katarzyna z Opalińskich Leszczyńska zmarła 19 marca 1747 i została pochowana w kościele Notre-Dame de Bon Secours w Nancy. (http://pl.wikipedia.org) 69 Natalia Wągiel, Sanguszkowie herbu Pogoń Litewska Natalia Wągiel Sanguszkowie herbu Pogoń Litewska to magnacki ród książęcy herbu Pogoń Litewska, wywodzący się od księcia Sanguszki (od jego imienia pochodzi nazwisko rodu) syna księcia Fiodora (brat Jagiełły - później Władysława II Jagiełły króla Polski), wnuka wielkiego księcia litewskiego Olgierda, prawnuka wielkiego księcia litewskiego Giedymina. Pierwotnie dobra Sanguszków znajdowały się na Wołyniu. Z czasem rodzina nabyła nowe na Podolu i w Małopolsce (Lubartów, Tarnów). Na przełomie XV i XVI wieku ród podzielił się na dwie główne linie: - linia koszyrska ("Sanguszkowie-Koszyrscy") - zapoczątkowana przez Michała, wymarła w 1653 roku; - linia kowelska ("Sanguszkowie-Kowelscy") - zapoczątkowana przez Aleksandra, istnieje po dziś dzień. Sanguszkowie pojawiają się za czasów królewicza Kazimierza Jagiellończyka; w sierpniu 1440 roku w Wilnie wraz z synami składa hołd i przysięgę wierności nowemu wielkiemu księciu. W zamian za to dostaje na razie dobra: Korostycze, Oleszkowicze i Szczosławicze przyległe do Trościanicy w powiecie kamienieckim, w brzeskim zaś 2 wsie: Romanowo i Iwaszkowo. Wreszcie, 23 marca 1443 roku dostaje mandat wielkoksiążęcy w języku ruskim. Jeszcze za swojego życia zapisał kniaź Sanguszko żonie swojej Hance dobra: Trościanicę, Dziesiuchicze, Nujno,Hrabów, Berezów. Była to oprawa wdowia kniahini. Po jej śmierci dobrami tymi, miały się podzielić ich dzieci. Po raz ostatni kniaź Sanguszko występuje w dokumentach w roku 1454. Zapewne wkrótce po tym roku zmarł. Żona, jego zmarła na krótko przed 1475 roku. Synów kniazia Sanguszki znamy czterech: Wasyla, Iwana, Aleksandra i Michała. Dwaj pierwsi przestali żyć przed rokiem 1476. Aleksander i Michał Sanguszkowie dali początek dwom liniom tego rodu: pierwszy - linii koszyrskoniesuchojeżskiej, drugi - kowelskiej. Przedstawiciele męscy dwóch gałęzi linii koszyrskoniesuchojeżskiej wygaśli już w XVI i XVII wieku. Ród kniaziów Sanguszków jest kontynuowany przez tzw. linię kowelską. Szymon Samuel Sanguszko porzuca prawosławie i przechodzi na katolicyzm. Zasłużył się w wojnach ze Szwecją i Rosją w czasach panowania Zygmunta III Wazy. Pełnił też obowiązki posła do Moskwy. Był człowiekiem wykształconym i artystą-amatorem. Zmarł w listopadzie 1638 roku pochowany został w Białym Kowlu. Paweł Karol, urodzony w 1682 roku w Zahajcach, miał się okazać twórcą prawdziwie magnackiej fortuny Sanguszków. Paweł Karol miał troje rodzeństwa, brata Kazimierza Antoniego zmarłego bezpotomnie i dwie siostry Annę i Krystynę. Anna została żoną Karola Stanisława Radziwiłła kanclerza litewskiego, Krystyna wyszła za mąż za Władysława Józefa Sapiehę, wojewodę mińskiego. Paweł Karol Sanguszko w 1711 roku zostaje podskarbim nadwornym litewskim, w 1713 roku marszałkiem nadwornym, zaś w 1734 roku marszałkiem wielkim litewskim. Po raz pierwszy żeni się w 1707 roku z wdową po swoim bracie, Bronisławą z Pieniążków. Małżeństwo to było bezdzietne. Po śmierci pierwszej żony żeni się po raz drugi w 1710 roku z Marią Anną z Lubomirskich, córką Józefa Karola Lubomirskiego (zmarł w 1702 roku), marszałka nadwornego a później wielkiego koronnego, starosty zatorskiego, sandomierskiego, niepołomickiego, soleckiego, lubomlskiego, ryskiego, hrabiego na Jarosławiu, Wiśniczu i Tarnowie. Józef Karol Lubomirski wraz z ręką Teofili Ludwiki z Zasławskich (matki Marii Anny) otrzymał też ordynację ostrogską liczącą około1000 miast, miasteczek i wsi. Po śmierci brata, Aleksandra Dominika Lubomirskiego, w 1720 roku Maria Anna Sanguszkowa staje się jedyną dziedziczką olbrzymiej, największej w ówczesnej Rzeczypospolitej, fortuny. 70 Natalia Wągiel, Sanguszkowie herbu Pogoń Litewska W dniu 5 maja 1712 roku urodził się w Lubartowie (wtedy jeszcze Lewartowie) jedyny syn Pawła Karola Sanguszki z Marią Anną z Lubomirskich, Janusz Aleksander. Prawem dziedzictwa na niego też przeszły dobra po matce, która zmarła w 1729 roku. Olbrzymi majątek byłby roztrwonił dość szybko, gdyby nie interwencja ojca. Wymógł on na synu zapis na hrabstwo tarnowskie i księstwo zasławskie. W ten sposób książęta Sanguszkowie stali się właścicielami Zasławia i Sławuty nad Horyniem, a także Tarnowa. Resztę ordynacji ostrogskiej rozebrali Lubomirscy. Sanguszkowie zdołali jednak zatrzymać w swych rękach Tarnów, Lubartów (taka nazwa od 1743 roku) oraz Sławutę na Wołyniu. Szymon Samuel (zmarł w 1638 roku), wojewoda miński i witebski, jako pierwszy z rodu przeszedł z prawosławia na katolicyzm. Paweł Karol (zmarł w 1759 roku), marszałek wielki litewski, przez małżeństwo wszedł w posiadanie olbrzymich dóbr ziemskich ordynacji ostrogskiej. Janusz (zmarł w 1773 roku), syn Pawła Karola, w 1753 roku podzielił dobra ordynacji pomiędzy kilka domów magnackich oraz szlachtę (tzw. "transakcja kolbuszowska"), wywołując wielki skandal polityczno-dyplomatyczny. W epoce rozbiorowej Sanguszkowie uczestniczyli w powstaniach narodowych, brali udział w życiu politycznym i społecznym Galicji. Czołowymi przedstawicielami rodu w tym okresie byli: - książę Eustachy Erazm (żył w latach 1768-1844), generał. Brał udział w wojnie polskorosyjskiej w 1792 roku. W powstaniu kościuszkowskim w 1794 roku jako dowódca dywizji, walczył m.in. pod Szczekocinami, gdzie uratował życie Tadeuszowi Kościuszce oraz w obronie Warszawy. W Księstwie Warszawskim występował jako wiceregimentarz pospolitego ruszenia. W 1812 roku został tytularnym adiutantem cesarza Francuzów Napoleona I, wziął udział w kampanii moskiewskiej. Po klęsce cesarza w 1814 roku osiadł we własnych dobrach na Wołyniu. - książę Eustachy Stanisław (żył w latach 1842-1903), polityk galicyjski, konserwatysta, w latach 1873-1879 był posłem do Rady Państwa w Wiedniu. W latach 1873-1901 był posłem do Sejmu Krajowego Galicji, w latach 1885-1895 został jego marszałkiem. W latach 18951898 został namiestnikiem Galicji; był zwolennikiem porozumienia polsko-ukraińskiego. - książę Roman Stanisław (żył w latach 1800-1881), działacz polityczny i społeczny, uczestnik powstania listopadowego w latach 1830-1831, w czasie którego został adiutantem generała Jana Skrzyneckiego. Po powstaniu listopadowym został skazany na zesłanie na Syberię. Od 1834 roku służył w wojsku rosyjskim, biorąc udział w walkach z plemionami kaukaskimi. W 1845 roku powrócił do kraju i osiadł w rodzinnym majątku. Zwolnił swych poddanych z obowiązku pańszczyzny. Dbał o rodzinną bibliotekę w Sławucie, którą znacznie powiększył - książę Władysław Hieronim (żył w latach 1803-1870), polityk galicyjski, konserwatysta. Od 1847 roku członek Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego. Od 1854 roku prezes Towarzystwa Sztuk Pięknych w Krakowie. W latach 1861-1869 był posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego. Od 1861 roku dożywotni członek austriackiej Izby Panów. Herb – Pogoń Litewska (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Herb znany był w przynajmniej dwóch wersjach: średniej i wielkiej. Herb średni: W polu czerwonym rycerz na koniu wspiętym, z mieczem i tarczą owalną, błękitną, na której krzyż podwójny złoty, a pod nim, z prawej, trzy baszty. Całość otacza Płaszcz heraldyczny podbity gronostajem zwieńczony mitrą książęcą. Herb wielki – patrz s. 14. 71 Natalia Wągiel, Sanguszkowie herbu Pogoń Litewska Książę Roman Sanguszko Większość ogromnej fortuny Romana Władysława ks. Sanguszki (m.in. Sławutę i Zasław) zagarnęło po I wojnie światowej imperium sowieckie. Ale i tak pozostałe dobra dawały ks. Sanguszce 30. miejsce wśród najbogatszych ziemian II RP . W Gumniskach była słynna na cały świat stadnina koni arabskich. Jako jedyny hodowca na świecie, sprowadzał konie arabskie czystej krwi wprost z pustyń Arabii Saudyjskiej. Niestety, stadnina przejęta przez Niemców, w czasie ewakuacji pod koniec II wojny światowej uległa rozproszeniu lub zagładzie. Ks. Sanguszko, znakomity kierowca, jeden z najlepszych w Polsce, posiadał unikalną na owe czasy kolekcję wspaniałych samochodów. Niezwykle ważną sprawą dla księcia była wprost niebywała troska o warunki bytowe jego pracowników. We wszystkich folwarkach otwierał ochronki dla dzieci, budował baseny i boiska sportowe. Każdy ze służby dostawał emeryturę i teren pod budowę własnego domu. W samym Tarnowie, który był stolicą dawnego sanguszkowskiego hrabstwa tarnowskiego, założył ochronkę dla dzieci i przytułek dla starców. W latach II wojny światowej i okresie PRL krewni i znajomi, dawni oficjaliści i ich rodziny mieszkające w Polsce, a będące w trudnych warunkach, otrzymywały od niego z Brazylii wszechstronną pomoc. Wybuch II wojny światowej zastał ks. Sanguszkę na Węgrzech, gdzie przebywał z wizytą u Beli ks. Odescalchi. Szlak jego dalszej emigracyjnej tułaczki, wraz z 2-letnim synem Piotrem, prowadził przez Rzym, Paryż, Nowy Jork do Brazylii. Ks. Roman na emigracji bardzo zaprzyjaźnił się z wybitnymi polskim pisarzami i poetami: Janem Lechoniem (pisze o nim w swoich Dziennikach) oraz Julianem Tuwimem, który uwiecznił go w Kwiatach polskich. W San Paulo ks. Roman hojnie wspomagał liczne polskie organizacje - naukowe, kulturalne i dobroczynne. W klubie "44", skupiającym polską emigrację, można było dostać typowo polskie potrawy, jak kotlet schabowy, bigos, flaki. Stworzył i całkowicie wyposażył "Dom Spokojnej Starości" w Sa~o Paulo przeznaczony dla Polaków. Zmarł 26 września 1984 r. w San Paulo w Brazylii i tam został pochowany. Z pierwszego małżeństwa z Wandą Turżańską pozostawił syna, Piotra, który miał kontynuować działalność ojca jako biznesmen i filantrop. 72 Paulina Wicherek, Komorowscy herbu Korczak Paulina Wicherek Komorowscy herbu Korczak Komorowscy to polska rodzina arystokratyczna herbu Korczak, której gniazdem rodowym był Komorów w Księstwie Bełskim. Pierwsze wzmianki o rodzie Komorowskich pochodzą z XIV wieku. Jego protoplastą miał być rycerz Dymitr Komorowski z Komorowa. Od czasów panowania Władysława III Warneńczyka Komorowscy obecni byli w życiu politycznym Królestwa Węgier, Królestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego, a w wiekach późniejszych Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Przedstawiciele Komorowskich tytułowali się w XV wieku hrabiami na Liptowie i Orawie. Tytuł ten został im nadany w 1469 roku przez króla węgierskiego, Macieja Korwina. Wygasł on po odebraniu Komorowskim ich dóbr na Słowacji, był jednak przez niektórych przedstawicieli rodziny używany zwyczajowo dla podkreślenia pozycji rodu. Herb Korczak (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu czerwonym, trzy wręby srebrne w słup, zwężające się w dół, w klejnocie, pół szczenięcia wyżła srebrnego w naczyniu złotym. Herb ma pochodzenie węgierskie, trzy wręby oznaczają trzy rzeki Dunaj, Cisę (lub Drawę) i Sawę. Adam Ignacy Komorowski Adam Ignacy Komorowski herbu Korczak (ur. 24 maja 1699 – zm. 2 marca 1759) – arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski. Doktor obojga praw, wybitny homiletyk. Zwolennik Augusta III. W 1739 wydał w Warszawie dzieło Obrona stanu duchownego przeciw zarzutom stanu świeckiego. W 1748 73 Paulina Wicherek, Komorowscy herbu Korczak mianowany arcybiskupem gnieźnieńskim, co wywołało liczne protesty szlachty. W 1749 otrzymał Order Orła Białego. Zamieszkał w Skierniewicach, organizując tam okazały dwór prymasowski. Na sejmie 1752 występował za zwiększeniem liczby wojska, proponował zwiększenie dochodów skarbu państwowego przez sprzedaż urzędów, wprowadzenie cła generalnego 3% od szlachty i 6% od mieszczaństwa, zwiększenie opodatkowania Żydów, reformę mennicy. Był stronnikiem familii Czartoryskich, których interesy popierał. W czasie wojny siedmioletniej, gdy w 1756 August III został uwięziony przez Prusaków, wyjednał jego uwolnienie. W 1758 popierał Karola Krystiana syna Augusta III w jego staraniach o księstwo kurlandzkie. Zmarł niespodziewanie w marcu 1759 roku na skutek gangreny, która rozwinęła się na skaleczonej przypadkowo nodze. Zgodnie z ostatnim życzeniem został pochowany w kolegiacie łowickiej przed ołtarzem Świętego Krzyża. W miejscu tym zbudowano później wspaniałą kaplicę, w której umieszczono pomnik prymasa. (http://pl.wikipedia.org) 74 Klaudia Witek, Działyńscy herbu Ogończyk Klaudia Witek Działyńscy herbu Ogończyk Działyńscy herbu Ogończyk, polski ród szlachecki, którego nazwisko pochodzi od nazwy ich siedziby rodowej, Działynia w ziemi dobrzyńskiej. Protoplastą rodu był Piotr z Działynia (zm.1441). W XVI w. ród Działyńskich zaczął przenikać z Kujaw do Prus Królewskich. Związki z dworem królewskim pozwoliły na szybkie osiągnięcie godności senatorskich przez pruską linię rodziny (wydała ona 16 senatorów pruskich). Od drugiej połowy XVII w. kolejni przedstawiciele rodu Działyńskich przenosili się do Wielkopolski i to oni stali się dominującą linią rodziny. Ostatnim męskim przedstawicielem był Jan Kanty Działyński (zm. 1880). Ród Działyńskich, wywodzący swe początki od rycerzy walczących pod sztandarami króla Władysława Jagiełły, przeżywał w XVI wieku apogeum świetności. W następnych dwóch stuleciach zabrakło wszakże wybitnych indywidualności, które zdołałyby podtrzymać prestiż rodu. Dopiero w XIX wieku hrabia Tytus Działyński i jego syn Jan przywrócili rodowemu nazwisku dawny blask i pozycję. Herb – Ogończyk (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: W polu czerwonym pół toczenicy srebrnej, na której zaćwieczona takaż rogacina. W klejnocie dwie ręce panieńskie w szacie srebrnej, wzniesione do góry. Adam Tytus Działyński (1796-1861) Założyciel zbiorów kórnickich i wydawca źródeł historycznych urodził się w Poznaniu 24 grudnia 1796 z ojca Ksawerego i matki Justyny z Dzieduszyckich. Początki wykształcenia odebrał w domu, dalsze nauki odbywał w Berlinie, w latach 1808-1812 w Paryżu (nauki humanistyczne) i 1813-1815 w Pradze (szkoła politechniczna). Po powrocie porządkował archiwum i księgozbiór w rodzinnym Konarzewie. Około 1817 r. rozpoczął gromadzenie rękopisów i starych druków z zakresu politycznych i kulturalnych dziejów Polski, dążąc do utworzenia biblioteki, w której by te pomniki przeszłości znalazły ochronę przed zagładą i służyły jako materiał do prac badawczych. 75 Klaudia Witek, Działyńscy herbu Ogończyk W tym celu odbywał w latach 1817-1823 podróże po kraju i Europie, nawiązywał stosunki z antykwariuszami i uczonymi. Z biegiem czasu rozszerzył swe zainteresowania na zabytki muzealne. Jeszcze przed r. 1822 powziął zamiar publikowania swym nakładem gromadzonych źródeł i w roku 1828 rozpoczął druk tekstów praw litewskich, a w r. 1829 wydał Pamiętniki Jana Kilińskiego. W 1829 r. powołano go na członka Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Tworzenie księgozbioru stało się głównym zadaniem jego żywota w latach przed powstaniem listopadowym, a objęcie w r. 1826 należnej części schedy po ojcu, złożonej z rozległych dóbr kórnickich, ułatwiało realizację zamierzeń. Gdy wybuchło powstanie listopadowe, Działyński zgłosił się i służył najpierw w 2. pułku strzelców konnych jako podporucznik, a w kwietniu przeszedł do sztabu naczelnego wodza, gdzie był adiutantem Skrzyneckiego. W czerwcu odznaczony został złotym krzyżem, a w sierpniu przeniesiony do sztabu korpusu gen. Ramorino. Za udział w powstaniu rząd pruski obłożył sekwestrem dobra Działyńskiego. Sekwestr trwał do 3 marca 1838. Pozbawiony majątku mieszkał w Krakowie, u krewnych w Wysocku i Zarzeczu oraz w Oleszycach pod Jarosławiem, posiadłości żony. Nie zaniechał nabywania książek, dawnej broni i zbroi. Uzyskawszy w wyniku procesu z rządem pruskim zniesienie sekwestru włości kórnickich, przybył do Wielkopolski w listopadzie 1839, ale na stałe osiadł tu ponownie dopiero w r. 1842. Mieszkał odtąd na przemian w Kórniku i w Poznaniu, rozwijając bardzo żywą działalność kulturalną. Przebudował zamek Kórnicki specjalnie w celu pomieszczenia zbiorów bibliotecznych i muzealnych. Z pomocą bibliotekarza Kajetana W. Kielisińskiego przystąpił do przerwanych powstaniem i tułaczką planów naukowych i ogłaszał swym nakładem cenne źródła do dziejów Polski oraz zabytki literackie. Do ważniejszych jego wydawnictw, dotąd zachowujących wartość, należą: -Statut Litewski (Poznań 1841), -Liber geneseos familiae Schidloviciae (Berlin 1852), -Acta Tomiciana (t. I-VIII, Poznań 1852-60), -Lites ac res gestae inter Polonos ordinemque Cruciferorum (t. I-III, Poznań 1855-56), -Źródłopisma do dziejów unii Korony Polskiej i W. Księstwa Litewskiego (części II i III, Poznań 1856-61), -Collectanea vitam resque gestas Joannis Zamoyscii illustrantia (Poznań 1861). Wszystkie wydawnictwa odznaczały się piękną szatą zewnętrzną, a co ważniejsze, ukazywały się w okresie zaniku polskiego ruchu wydawniczego w Księstwie Poznańskim pod wpływem wzmożonego ucisku ze strony zaborczego rządu. Działyński troszczył się o sprawy nauki i oświaty w Księstwie. W czerwonej sali swego pałacu w Poznaniu organizował wykłady z różnych dziedzin wiedzy, zabiegał o utworzenie uniwersytetu, był jednym z założycieli istniejącego do dzisiaj Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu i drugim, po Cieszkowskim, jego prezesem od 12 lutego 1858 do śmierci. W życiu politycznym Księstwa brał udział jako poseł na sejm prowincjonalny w latach 1841-46. W okresie Wiosny Ludów wsparł ruch w Księstwie. Uwięziony został w twierdzy poznańskiej, wkrótce zwolniony, utwierdził się w postanowieniu usunięcia się od życia politycznego. Dopiero w r. 1858 zgodził się stanąć do wyborów sejmowych, licząc na zmianę polityki Prus wobec Polaków. Uzyskał mandat, ale złożył go zaraz w roku 1859, by nie głosować za wnioskiem rządu pruskiego o pożyczkę na wojnę włoską. Wybrany ponownie do sejmu pruskiego w 1859 przyjął mandat i uczestniczył w pracach Koła Polskiego i parlamentu. 76 Klaudia Witek, Działyńscy herbu Ogończyk Działyński poświęcał wiele uwagi rozwojowi polskiego rzemiosła, przemysłu, gospodarki i zagadnieniu ekonomicznego podniesienia kraju, gdyż tu widział środki mające podtrzymać narodowość polską. Sam szkolił własnym kosztem polskich rzemieślników, urządzał wystawy polskich wyrobów i pokazy ogrodnicze. Był jednym z założycieli i prezesem Towarzystwa Przemysłowego. Utworzył w Kórniku park, w którym aklimatyzował różne gatunki drzew i krzewów, nie rosnące na ziemiach Polski, a czynił to z myślą o przyszłej uczelni rolniczej. Ożenił się 19 listopada 1825 z Gryzeldą Celestyną Zamoyską i miał z nią 5 córek i jednego syna: Elżbietę, Jana, Jadwigę, Marię, Cecylię i Annę. Zmarł w Poznaniu w nocy z 11 na 12 kwietnia 1861, został pochowany w Kórniku. Zapisał się trwale w dziejach nauki i kultury polskiej założeniem Biblioteki Kórnickiej i swą działalnością wydawniczą. (http://pl.wikipedia.org) 77 Iwona Zaręba, Giedroyciowie herbu Hippocentaurus i Róża Iwona Zaręba Giedroyciowie herbu Hippocentaurus i Róża Giedroyciowie to litewscy kniaziowie herbu Hippocentaurus i Róża. Pisownia ich nazwiska przybierała różne formy: Gedroyć, Giedrojć czy Giedroyc. Używamy ostatniej formy, którą posługiwał się redaktor "Kultury" i inni żyjący przedstawiciele rodu Hippocentaurusów. Wiele miejscowości na Litwie nosiło nazwę Giedrojcie. Jedna z nich położona nad Wisłą, stanowiła gniazdo książęcego rodu Giedroyciów, rządzącego tą krainą do końca XIII wieku. Od miejscowości wzięli nazwisko, które pojawiło się już w dokumentach z XVI wieku. Mimo książęcej, dynastycznej genealogii, nigdy nie należeli do elity majątkowej Litwy. Nie było reprezentantów tej rodziny wśród hetmanów, kanclerzy czy marszałków litewskich. Rzadko osiągali godność posłów czy senatorów Rzeczypospolitej. Więcej szczęścia mieli ci, którzy obierali służbę bożą, a było ich wielu. W wieku XIX liczni przedstawiciele rodu robili cywilne i wojskowe kariery w Rosji. Niektórzy doszli nawet do wyższych stopni oficerskich, urzędów i godności. Jednak gdy ojczyzna ich potrzebowała, zrzucali rosyjskie mundury i zgłaszali się do powstania. Tak było w roku 1830 1863 1918. Nie zabrakło ich również wśród żołnierzy walczących w 1939 i 1944 roku. Z racji zamieszkiwania i posiadania dóbr na Litwie i na kresach przynajmniej kilkunastu Giedroyciów w latach II wojny światowej zostało deportowanych w głąb ZSRR. Niektórzy stracili tam życie, nieliczni trafili do armii Andersa. Herb - Hippocentaurus i Róża (Źródło: http://pl.wikipedia.org) Blazon: na tarczy ma być półczłowieka nagiego od głowy do pasa - centaura; od pasa koń, zamiast ogona wąż, głowę podniesioną ma ku owemu Człowiekowi. Lecz i Człowiek obrócony, albo nakręcony do węża, z łuku naciąganego obiema rękami strzela strzałą w pysk wężowi, jednak jeszcze z łuku strzała nie wypuszczona, w Hełmie trzy pióra strusie. Giedroyciowie - książęta - pieczętowali się herbem Hipocentaur - Kitaurus. Część rodziny pieczętowała się herbem Poraj, a następnie po połączeniu obu herbów, Giedroyciowie zaczęli używać Hipocentaura a pod nim róża 78 Iwona Zaręba, Giedroyciowie herbu Hippocentaurus i Róża (http://pl.wikipedia.org) Jerzy Giedroyc (1906 – 2000) Jeden z ostatnich książąt sławnego rodu Hippocentaurusów, ponad pół wieku spędził w Paryżu. Przez kilkadziesiąt lat uważany za osobistego wroga PRL, mozolnie i wytrwale pracował na obczyźnie dla Polski. Jego wysiłek został w pełni doceniony dopiero po roku 1989. Spadł wtedy na niego istny deszcz odznaczeń i honorów. Doktor honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego (1991), Wrocławskiego (1998), Warszawskiego (1998), Szczecińskiego (2000) i UMCS(27 września 2000), Laureat Nagrody Kisiela (1992). Krytycznie patrząc na stosunki panujące w Polsce po 1989 roku odmówił przyjęcia Orderu Orła Białego (1994). Przyjął natomiast Honorowe Obywatelstwo Litwy (1997). Wiosną 1999 roku otrzymał zaszczytną Nagrodę Fundacji Kultury Polskiej. Urodził się w roku 1906 w Mińsku Litewskim w zubożałej rodzinie arystokrackiej nieposiadającej już ziemi. Rodzice Jerzego, mimo tytułu książęcego, spadli do rzędu szlacheckiej gołoty. Jerzy Giedroyc ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Podczas studiów działał w korporacjach akademickich. Przed II wojną światową próbował kariery urzędniczej w różnych resortach, rozpoczął też działalność publicystyczną oraz polityczną. Jak sam napisał w wydanej w 1994 roku „Autobiografii na cztery ręce”, należał do zdeklarowanych konserwatorów. Po klęsce wrześniowej wraz z bratem dostał się przez Rumunię na Zachód, gdzie służył w II Korpusie. Po zakończeniu działań wojennych z inicjatywy Jerzego powołano w Rzymie polskie wydawnictwo pod nazwą Instytut Literacki, który wydawał miesięcznik polityczno-literacki „Kultura” i „Zeszyty Historyczne”. Miesięcznik „Kultura” odegrał rolę intelektualnego zaczynu w procesie rodzenia się opozycji demokratycznej w Polsce, torował drogę przemianom końca lat 80. Jerzy Giedroyc nie wrócił już do kraju. Pozostał w Paryżu, bacznie jednak śledził wydarzenia w Polsce. Jak powiedział Leszek Kołakowski, Giedroyc „był zawsze bezprzykładnie odważny, dzielny w przeciwstawianiu się stereotypom, w piętnowaniu naszej głupoty i przesądów” 79 BIBLIOGRAFIA (dla całości wydawnictwa) R. Aftanazy, Dzieje rezydencji na danych kresach rzeczpospolitej, Wrocław 1991. W. Czapliński, J. Długosz, Życie codzienne magnaterii polskiej w XVII w., Warszawa 1976. I. Domańska-Kubiak, Zakątek pamięci. Życie w XIX-wiecznych dworkach kresowych, Warszawa 2004. W. Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959. Encyklopedia, Wyd. PWN, Encyklopedia Muzyczna PWM, 2002, t.7. P. Jasienica, Ostatnia z rodu, Wyd. Prószyński 2009. W. Konopczyński, Dzieje polski nowożytnej, 1936, t. I-II. K. Lenczewski, Genealogie rodów utytułowanych, Warszawa 1995-1996. A. Mączak, Klientela, Warszawa 1994. A. Mączak, Magnateria, w: Encyklopedia historii Polski do 1945 roku, t. I, Warszawa 1981. M. Miller, Arystokracja, Warszawa 1993. A. Przyboś , Michał Korybut Wiśniowiecki , Warszawa 1984. M. K. Schirmer, Arystokracja. Polskie rody, Wydawnictwo PWN, 2012. S. Sobol, Polskie rody arystokratyczne, Poznań 2001. Szkolny „Słownik historia”, Wydawnictwo Greg, złote wydanie. M. Urbański , Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 2005. Wielka Encyklopedia PWN T.19, Warszawa 2003. I.A. Własow „Potomstwo Ruryka” («Потомство Рюрика») T. Zielińska, Poczet polskich rodów arystokratycznych, Warszawa 1997. http://annaschr.republika.pl/buch.html http://ciekawski.weebly.com http://ciekawostkihistoryczne.pl/2012/07/16/samuel-zborowski-droga-krola-banitow-pod-katowskimiecz/ http://dziedzictwo.ekai.pl/text.show?id=4610 http://drzewo.waw.pl http://free.art.pl http://historiapolski.eu/chodkiewicz-tajemnica-rodu-t2428.html http://lubartow24.pl/informacje/lokalne/10370/sanguszkowie_odwiedzili_lubartow http://oziemblowski.eu/odrowaz/index.htm http://pl.wikipedia.org http://polonia.wp.pl http://regionwielkopolska.pl http://sanguszko.fm.interia.pl/sanguszko31.htm http://wyburzone.pl/miasta/opalenica/opal1.html http://www.culture.pl/baza-muzyka-pelna-tresc/-/eo_event_asset_publisher/eAN5/content/michalkleofas-oginski http://www.kresy.pl/kresopedia,postacie?zobacz/michal-kleofas-oginski http://www.opal.waw.pl/?p=184 http://www.sarmata.com http://www.wilanow-palac.art.pl/pacowie_herbu_gozdawa.html http://www.wisniowiecki.com http://www.wladcy.myslenice.net.pl/Polska/opisy/Katarzyna%20Opalinska.htm / 80
