BIP - Monitoring Bałtyku - informacja
advertisement
NAJWYśSZA IZBA KONTROLI DEPARTAMENT ŚRODOW ISKA, ROLNICTW A I ZAGOSPODAROW ANIA PRZESTRZENNEGO KSR-411400/08 Nr ewid. 149/2008/D08501/KSR Informacja o wynikach kontroli monitoringu środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego Warszawa listopad 2 0 0 8 r. Misją NajwyŜszej Izby Kontroli jest dbałość o gospodarność i skuteczność w słuŜbie publicznej dla Rzeczypospolitej Polskiej Wizją NajwyŜszej Izby Kontroli jest cieszący się powszechnym autorytetem najwyŜszy organ kontroli państwowej, którego raporty będą oczekiwanym i poszukiwanym źródłem informacji dla organów władzy i społeczeństw Informacja o wynikach kontroli monitoringu środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego Dyrektor Departamentu Środowiska, Rolnictwa i Zagospodarowania Przestrzennego Tadeusz Bachleda-Curuś Akceptuję: Marek Zająkała Wiceprezes NajwyŜszej Izby Kontroli ________________________________________ Zatwierdzam: Jacek Jezierski Prezes NajwyŜszej Izby Kontroli Warszawa, dnia 13 listopada 2008 r. NajwyŜsza Izba Kontroli ul. Filtrowa 57 00-950 Warszawa tel./fax: 0-22 444 50 00 www.nik.gov.pl 2 SPIS TREŚCI strona 1. Wprowadzenie 7 2. Podsumowanie wyników kontroli 8 2.1. Ogólna ocena kontrolowanej działalności 8 2.2. Synteza wyników kontroli 9 2.3. Wnioski 13 WaŜniejsze wyniki kontroli 15 3.1. Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowań ekonomicznych i organizacyjnych 15 3. 3.1.1. Charakterystyka stanu prawnego 15 3.1.2. Uwarunkowania ekonomiczne i organizacyjne 21 3.2. Istotne ustalenia kontroli 3.2.1 4. 5. 24 Organizacja monitoringu Morza Bałtyckiego 24 3.2.2. Zakres badań monitoringowych 28 3.2.3. Jakość badań monitoringowych 36 3.2.4. Sprawozdawczość, wymiana i publikowanie wyników badań monitoringowych 40 3.2.5. Finansowanie badań monitoringowych Morza Bałtyckiego 44 3.2.6. Plan Działań na Morzu Bałtyckim 48 Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli 49 4.1. Przygotowanie kontroli 49 4.2. Postępowanie kontrolne i działania podjęte po zakończeniu kontroli 49 Załączniki 52 5.1. Wykaz skontrolowanych podmiotów oraz jednostek 52 organizacyjnych NIK, które przeprowadziły w nich kontrole 5.2. Lista osób zajmujących kierownicze stanowiska, odpowiedzialnych za kontrolowaną działalność 3 52 5.3. Wykaz aktów prawnych dotyczących kontrolowanej działalności 53 5.4. Wykaz organów, którym przekazano informację o wynikach kontroli 54 5.5. Zakres i częstotliwość badań monitoringowych Morza Bałtyckiego 55 4 Wykaz stosowanych skrótów, pojęć i terminów COMBINE – Co-operative Monitoring in the Baltic Marine Environment - Zintegrowany Program Monitoringu Morza Bałtyckiego EUROSTAT - Statistical Office of the European Communities - Urząd Statystyczny Wspólnot Europejskich Eutrofizacja - Wzbogacenie wody składnikami odŜywczymi, szczególnie związkami azotu i/lub fosforu, powodującymi przyspieszony wzrost glonów i wyŜszych form Ŝycia roślinnego, co jest przyczyną niepoŜądanych zakłóceń równowagi wśród organizmów Ŝyjących w wodzie oraz jakości danych wód GUS - Główny Urząd Statystyczny HELCOM – Helsinki Commission - Komisja Helsińska HELCOM EUTRO-PRO – HELCOM Project to Elaborate the Baltic Sea-Wide Integrated Thematic Assessment on Eutrophication - Projekt Komisji Helsińskiej mający na celu wypracowanie szerokiej zintegrowanej oceny eutrofizacji Morza Bałtyckiego HELCOM/MORS Intercomparison Sea Water - Test interkalibracyjny wód morskich Komisji Helsińskiej dotyczący monitorowania radioaktywnych substancji ICES - International Council for the Exploration of the Sea - Międzynarodowa Rada Badań Morza z siedzibą w Kopenhadze, prowadząca m.in. bazę danych z monitoringu Morza Bałtyckiego dla Komisji Helsińskiej Interkalibracja - Badania prowadzone w tym samym czasie przez róŜne laboratoria w celu porównania i zharmonizowania wyników oceny stanu ekologicznego wód OROMA - Operational Radar and Optical Mapping in Monitoring Hydrodynamic, Morphodynamic and Environmental Parameters for Coastal Management - Operacyjne mapy radarowe i optyczne w monitoringu parametrów hydrodynamicznych, morfodynamicznych i ochrony środowiska dla zagospodarowania nabrzeŜy OSPAR – Oslo-Paris Convention for the Protection of the Marine Environment of the North-East Atlantic - Konwencja OSPAR – Konwencja OsloParyŜ w sprawie ochrony środowiska morskiego północno-wschodniego Atlantyku pH - stęŜenie jonów wodorowych w wodzie (odczyn wody) Porównanie laboratoryjne - Porównanie techniki i technologii stosowanej w badaniu laboratoryjnym 5 ppk - punkt pomiarowo-kontrolny PPMŚ - Program Państwowego Monitoringu Środowiska Program HELCOM MORS Helsinki Commission’s Programme on Monitoring of Radioactive Substances in the Balic Sea - Program Komisji Helsińskiej dotyczący monitoringu substancji radioaktywnych w Morzu Bałtyckim QUASIMEME - Quality Assurance of Information for Marine Environmental Monitoring in Europe - Zapewnienie jakości informacji z monitoringu środowiska morskiego w Europie SKRM - Stały Komitet Rady Ministrów STGQAB – Steering Group on Quality Assurance of Biological Measurements - Grupa Sterująca do spraw zapewnienia jakości badań biologicznych HELCOM/MORS Intercomparison Sea Water - Test interkalibracyjny wód morskich Komisji Helsińskiej dotyczący monitorowania radioaktywnych substancji STUK Radiation and Nuclear Safety Authority - Urząd STUK do spraw Radiacji i Bezpieczeństwa Nuklearnego Wody morskie - wody morza i przybrzeŜne Wody przejściowe - wody powierzchniowe w obszarach ujść rzek, pozostające pod znacznym wpływem dopływów wód słodkich, częściowo zasolone na skutek bliskości wód przybrzeŜnych Wody przybrzeŜne - wody morskie w pasie 1 mili morskiej od linii bazowej, od której mierzona jest szerokość wód terytorialnych WPMŚ - Wojewódzki Środowiska 6 otwartego, Program przejściowe Monitoringu Wprowadzenie _________________________________________________________________________________ 1. Wprowadzenie Temat kontroli D/08/501: „Monitoring środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego”. Przyczyny podjęcia kontroli: Kontrola podjęta została we współpracy z najwyŜszymi organami kontroli 8 państw nadbałtyckich, w ramach działalności Grupy Roboczej ds. Kontroli Środowiska EUROSAI. Stanowić będzie polski wkład do międzynarodowej kontroli pn. „Zarządzanie połowami i monitoring wpływu środowiska na zasoby rybne w Morzu Bałtyckim”. Celem kontroli była ocena wypełniania przez Polskę postanowień Konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (tzw. Konwencji Helsińskiej) oraz wymagań dyrektywy 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy wspólnego działania w dziedzinie polityki wodnej, tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW)1, w części dotyczącej prowadzenia monitoringu jakości wód morskich. Główne zagadnienia objęte tematyką kontroli dotyczyły: − programowania i planowania zadań związanych z monitoringiem wód morskich, − metodyki prowadzenia i zakresu wykonywania badań monitoringowych, w tym stosowania wymaganych standardów jakości badań, − zasad finansowania badań monitoringowych, − raportowania wyników badań i wymiany tych wyników z innymi Państwami-Stronami Konwencji Helsińskiej. Badaniami kontrolnymi objęto lata 2005 - 2007. Czynności kontrolne zostały przeprowadzone w dniach od 1 kwietnia do 9 maja 2008 r. w 5 jednostkach, w tym w: Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska (GIOŚ), Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Oddział Morski w Gdyni (IMGW/ OM w Gdyni) oraz w Wojewódzkich Inspektoratach Ochrony Środowiska (WIOŚ) w Gdańsku, Olsztynie i Szczecinie. Kontrolę przeprowadzono i gospodarności. pod względem celowości, rzetelności, legalności Ponadto, w trybie art. 29 pkt 2 lit. f ustawy o NIK, zasięgnięto informacji w Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) nt. zawierania i realizacji umów z GIOŚ, dotyczących finansowania badań monitoringowych Morza Bałtyckiego. 1 Dz.U. L 327 z 22.12.2000, s.1 z późn. zm. 7 Podsumowanie wyników kontroli _________________________________________________________________________________ 2. Podsumowanie wyników kontroli 2.1. Ogólna ocena kontrolowanej działalności NajwyŜsza Izba Kontroli ocenia pozytywnie z nieprawidłowościami wykonanie badań monitoringowych Morza Bałtyckiego w latach 2005-2007, natomiast negatywnie ocenia funkcjonowanie systemu finansowania monitoringu oraz systemu nadzoru nad realizacją zadań monitoringowych. W latach 2005–2007, monitoring Bałtyku obejmował badania wód morskich w wyznaczonych stanowiskach pomiarowych, w zakresie określonych parametrów meteorologicznych, hydrologicznych i jakościowych, prowadzone z ustaloną częstotliwością. Kontrola wykazała, Ŝe pomimo upływu 1,5 roku od wejścia w Ŝycie Ramowej Dyrektywy Wodnej, nie wydano aktów wykonawczych dla wdroŜenia jej wymagań, dotyczących form i sposobu prowadzenia monitoringu wód oraz oceny ich stanu. Skutkiem tego Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska w Gdańsku, Olsztynie i Szczecinie prowadziły badania monitoringowe wód przejściowych i przybrzeŜnych w oparciu o dokumenty nieobligatoryjne, tj. projekty rozporządzeń i wytyczne GIOŚ. Podstawę wykonania badań stanowiły równieŜ wojewódzkie programy monitoringu środowiska, opracowywane w WIOŚ zgodnie z wymaganiami Programu Państwowego Monitoringu Środowiska, zatwierdzane przez GIOŚ. Brak powyŜszych rozporządzeń, a takŜe podstawy prawnej dla nadzoru GIOŚ nad wojewódzkimi inspektorami ochrony środowiska, powodowały, Ŝe w wyniku decyzji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska bądź wojewody, WIOŚ w Gdańsku, Olsztynie i Szczecinie wprowadzały zmiany w wojewódzkich programach ochrony środowiska bez uzgodnienia z GIOŚ oraz rezygnowały z wykonania części badań. Nie przekazywały równieŜ do GIOŚ wyników wykonanych pomiarów. System finansowania badań monitoringowych Morza Bałtyckiego nie zapewniał terminowego i pełnego pokrycia kosztów tych badań. Niewystarczające finansowanie i opóźnienia w przyznawaniu środków finansowych na badania monitoringowe przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, powodowały, Ŝe zarówno Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, wykonujący monitoring otwartego morza, jak i WIOŚ, badające wody przybrzeŜne i przejściowe, corocznie wstrzymywały rozpoczęcie badań do czasu uzyskania środków finansowych i stosownie do wielkości przyznanego przez NFOŚiGW dofinansowania, decydowały o liczbie stanowisk pomiarowych, częstotliwości poboru prób i zakresie wykonywanych oznaczeń. Szczupłość środków finansowych była teŜ przyczyną problemów kadrowych w wojewódzkich inspektoratach ochrony środowiska, niedostatecznego wyposaŜenia laboratoriów inspektoratów w sprzęt, urządzenia i aparaturę oraz niepełnej akredytacji tych laboratoriów. Zdaniem NIK, brak niezawodnego źródła finansowania oraz ustawowego nadzoru GIOŚ nad WIOŚ stanowi zagroŜenie dla utrzymania odpowiedniej jakości danych 8 Podsumowanie wyników kontroli _________________________________________________________________________________ i wykonania badań w zakresie wymaganym przepisami Ramowej Dyrektywy Wodnej UE i postanowieniami Konwencji Helsińskiej. 2.2. Synteza wyników kontroli 1. W latach 2005-2006, badania monitoringowe wód Morza Bałtyckiego prowadzono zgodnie z zaleceniami Podręcznika do monitoringu morskiego w Programie Komisji Helsińskiej COMBINE, uszczegółowiającego w tym zakresie postanowienia Konwencji Helsińskiej. W 2007 r., z monitoringu Bałtyku wydzielono monitoring wód przejściowych i przybrzeŜnych, który dostosowano do wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej. (str. 24-25) W 2007 r., system monitoringu Bałtyku opierał się na badaniach wód morskich w 58-stanowiskach pomiarowych, w tym 23 stanowiskach na obszarze otwartego morza, prowadzonych przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddział Morski w Gdyni na zlecenie GIOŚ, oraz 11 na wodach przybrzeŜnych i 24 na wodach przejściowych, prowadzonych przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska w Gdańsku, Olsztynie i Szczecinie. Badaniami objęto parametry meteorologiczne i hydrologiczne, oraz wskaźniki jakości chemicznej i biologicznej wód oraz zawartość substancji szczególnie szkodliwych. (str. 28-32) 2. Z powodu niewłaściwych sformułowań, zawartych w delegacjach w ustawie – Prawo wodne, niezgodnych z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej, niedoprowadzono do wydania 3 rozporządzeń Ministra Środowiska regulujących sposób i formy prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych, klasyfikację ich stanu oraz definicje klasyfikacji stanu i potencjału ekologicznego. Dopiero po wyeliminowaniu wadliwych przepisów ustawowych, w październiku 2007 r., wznowiono proces legislacyjny ww. rozporządzeń. Do czasu zakończenia kontroli NIK, omawiane rozporządzenia nie zostały wydane2. (str. 25) 3. Wojewódzkie programy monitoringu środowiska na lata 2007–2009 przedkładano GIOŚ do zatwierdzenia w okresie styczeń – marzec 2007 r. Programy zostały zatwierdzone przez GIOŚ w kwietniu i w maju 2007 r., tj. po terminie rozpoczęcia okresu badawczego. Opóźnienia w przygotowaniu i zatwierdzaniu ww. programów NIK ocenia jako działania nierzetelne. (str. 27) 4. Brak podstawy prawnej dla prowadzenia monitoringu wód morskich, a takŜe brak ustawowego nadzoru Głównego Inspektora Ochrony Środowiska nad wojewódzkimi inspektorami ochrony środowiska były – w ocenie NIK przyczyną dość duŜej dowolności w realizacji zadań przez skontrolowane 2 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008), weszło w Ŝycie z dniem 24 września 2008 r. 9 Podsumowanie wyników kontroli _________________________________________________________________________________ WIOŚ – zarówno w zakresie planowania i wykonania badań monitoringowych, jak i raportowania ich wyników. I tak: W skontrolowanych WIOŚ działano nierzetelnie, zmieniając bez powiadamiania GIOŚ zakres wykonywanych badań, określony w wojewódzkich programach monitoringu środowiska, zatwierdzonych przez GIOŚ. Na przykład: − w WIOŚ w Gdańsku zrezygnowano z badań substancji priorytetowych w 2007 r., przekładając je na lata 2008-2009 (w oparciu o przepisy projektu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych), (str. 33, 34) − w WIOŚ w Olsztynie i Szczecinie zrezygnowano z badania składu i liczebności innej flory wodnej, bezkręgowców bentosowych i ichtiofauny, uzasadniając tę decyzję brakiem metodyk badawczych i przepisów prawa w tym zakresie, (str. 34-36) − w WIOŚ w Szczecinie prowadzono tylko monitoring diagnostyczny, (str. 32) − w WIOŚ w Szczecinie do badań monitoringowych włączono 6 dodatkowych stanowisk pomiarowych, w wyniku uzyskania dotacji z NFOŚiGW, (str. 36) − w WIOŚ w Olsztynie odstąpiono od wykonania niektórych badań, zaplanowanych w wojewódzkim programie monitoringu środowiska na 2005 r., na podstawie decyzji Wojewody Warmińsko-Mazurskiego; (str. 35) Kontrolowane WIOŚ, zgodnie z Programem Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2007-2009, obowiązane były do przekazywania do GIOŚ co 3 miesiące wyników pomiarów wykonanych w 2007 r. w ramach monitoringu wód przejściowych i przybrzeŜnych, wg ustalonego formatu bazy danych. Do maja 2008 r., do GIOŚ wpłynęło jedynie sprawozdanie WIOŚ w Szczecinie, przekazane w dniu 25 lutego 2008 r. WIOŚ w Gdańsku i Olsztynie zdecydowały o przekazaniu sprawozdań po zakończeniu cyklu badań, co zgodnie z umową ich finansowania, zawartą z NFOŚiGW, planowane było w czerwcu 2008 r. (str. 41-42) 5. Laboratoria, wykonujące analizy prób materiału pobranego ze stanowisk pomiarowych do monitoringu Morza Bałtyckiego, w całym lub części badanego okresu działały bez certyfikatów akredytacji, wymaganych przepisem art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska lub posiadając certyfikaty na część wykonywanych badań. W IMGW realizowano działania mające na celu wdroŜenie procedur kontroli jakości pomiarów w laboratoriach Oddziału Morskiego w Gdyni, wykonywano analizy kontrolne w czasie rejsów badawczych, a pracownicy laboratoriów uczestniczyli w międzynarodowych testach interkalibracyjnych i biegłości laboratoryjnej. Pomimo tego, do czasu zakończenia kontroli NIK, laboratoria IMGW/OM w Gdyni nie posiadały certyfikatów akredytacji. Jako przyczynę podano brak ciągłości finansowania. (str. 36-38) 10 Podsumowanie wyników kontroli _________________________________________________________________________________ Laboratoria kontrolowanych WIOŚ realizowały politykę jakości badań, m.in. poprzez wykonywanie badań w oparciu o polskie normy i udokumentowane procedury badawcze, prowadzenie kontroli jakości badań, wzorcowanie wyposaŜenia. Pracownicy laboratorium WIOŚ w Szczecinie uczestniczyli w porównaniach laboratoryjnych w ramach współpracy polsko-niemieckiej. Wg stanu na koniec 2007 r., wszystkie laboratoria skontrolowanych WIOŚ posiadały certyfikaty jakości. Jednak, laboratorium WIOŚ w Gdańsku nie posiadało takiego certyfikatu w okresie 2005–2006 z powodu remontu pomieszczeń; WIOŚ w Olsztynie nie posiadał certyfikatu w 2006 r. z powodu reorganizacji, a certyfikat jakości uzyskany w 2007 r. nie obejmował wszystkich wskaźników zanieczyszczeń wód; laboratoria WIOŚ w Szczecinie posiadały certyfikaty akredytacji na część wykonywanych badań. (str. 38-40) 6. W badanym okresie w GIOŚ podejmowano działania dla zapewnienia zgodności techniki badań wód morskich, wykonywanych przez IMGW i WIOŚ, z zaleceniami podręcznika do programu COMBINE, wytycznymi Międzyrządowej Komisji Oceanograficznej oraz normami międzynarodowymi. Działania te obejmowały m.in. przygotowanie referencyjnych metodyk badań, spowodowanie opracowania załoŜeń dotyczących miejsc, zakresu i częstotliwości poboru prób do badań wód przejściowych i przybrzeŜnych oraz sposobu oceny jakości tych wód (wrzesień 2006 r.), przygotowanie do realizacji zadania dotyczącego oceny stanu ekologicznego jednolitych części wód przejściowych i przybrzeŜnych połączonego z udziałem w europejskim ćwiczeniu interkalibracyjnym (w dniu 27 marca 2008 r. złoŜono w NFOŚiGW wniosek o dofinansowanie przedsięwzięcia), a takŜe organizację w 2007 r. 5 szkoleń dla pracowników wioś z zakresu metodyk poboru prób i analizy laboratoryjnej. NIK ocenia te działania pozytywnie. (str. 36) 7. Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska w Gdańsku, Olsztynie i Szczecinie nie wykonały w kontrolowanym okresie pełnego zakresu badań monitoringowych, określonych w PPMŚ i WPMŚ. Przyczyną tego było niedofinansowanie WIOŚ, powodujące trudności w utrzymaniu kadr i zatrudnianiu nowych pracowników, niedobory sprzętu, aparatury i urządzeń do poboru prób materiałów do badań i wykonania potrzebnych analiz. Mianowicie: W WIOŚ w Gdańsku zadania te wykonywał 1 pracownik po półrocznym staŜu dla bezrobotnych oraz 1 osoba na umowę-zlecenie; w WIOŚ w Szczecinie występowały trudności z utrzymaniem personelu, co zagraŜało wykonaniu zadań związanych m.in. z monitoringiem wód morskich; w WIOŚ w Olsztynie zespół odpowiedzialny za monitoring wszystkich komponentów środowiska liczył jedynie 4 osoby. Brak zasobów kadrowych i duŜa rotacja zatrudnionych, spowodowane były niskimi wynagrodzeniami pracowników Inspekcji Ochrony Środowiska. (str. 26-27, 35) 11 Podsumowanie wyników kontroli _________________________________________________________________________________ Niedostateczne wyposaŜenie kontrolowanych WIOŚ w sprzęt, urządzenia i aparaturę powodowało konieczność wynajmowania sprzętu pływającego od instytucji zewnętrznych, uzaleŜnienie wykonania badań od dostępności tego sprzętu, niewykonanie oznaczeń substancji szczególnie szkodliwych oraz ograniczenia częstotliwości poboru prób do badań. (str. 32-33) 8. Późno zawierano umowy pomiędzy NFOŚiGW a Głównym Inspektoratem Ochrony Środowiska na finansowanie monitoringu Bałtyku, skutkiem czego z duŜym opóźnieniem, nawet półtorarocznym od rozpoczęcia cyklu badawczego, GIOŚ zlecał IMGW wykonanie badań monitoringowych. ZagraŜało to niewykonaniem badań przez IMGW i niewywiązaniem się Polski ze zobowiązań wynikających z Konwencji Helsińskiej, a spowodowało: rozpoczynanie przez IMGW badań bez umowy i na własny koszt, niewykonanie pełnego zakresu badań oraz opóźnienie lub nieprzekazanie raportów do Komisji Helsińskiej. I tak: W kontrolowanym okresie Prezes Zarządu NFOŚiGW zawarł z GIOŚ 2 umowy na finansowanie monitoringu Morza Bałtyckiego: w dniu 1 września 2006 r. na monitoring w latach 2005-2006 oraz w dniu 11 października 2007 r. na monitoring w 2007 r. Późne zawarcie umów spowodowane było długotrwałymi uzgodnieniami wysokości dotacji i terminów realizacji badań oraz przewlekłym przygotowywaniem treści umowy w NFOŚiGW. (str. 45-46) Późne zawarcie ww. umów spowodowało późne zlecenie IMGW wykonania badań monitoringowych Bałtyku, odpowiednio w dniach 28 września 2006 r. i 28 listopada 2007 r., tj. odpowiednio, po ponad 1,5 roku i 10 miesiącach od ich rozpoczęcia. Z powodu późnego zawarcia umów-zleceń, IMGW/OM w Gdyni przeprowadził badania na mniejszej ilości stacji pomiarowych niŜ wymagana, nie wykonał pełnego zakresu badań i nie dotrzymał wymaganej częstotliwości pomiarów. (str. 46) Raport z wynikami hydrograficznych i hydrochemicznych badań Bałtyku, wykonanych w 2005 r., został przekazany Komisji Helsińskiej z 5-miesięcznym opóźnieniem, po zawarciu umowy-zlecenia pomiędzy GIOŚ i IMGW. Natomiast raporty z wynikami badań biologicznych nie zostały przekazane Komisji Helsińskiej za Ŝaden rok okresu objętego kontrolą, z powodu późnego zawarcia ww. umów i zmiany przez ICES formatu raportowania, wymagającej opracowania oprogramowania bazy danych w IMGW/OM w Gdyni. (str. 41) 9. W 2007 r., skontrolowane WIOŚ pokryły wydatki związane z prowadzeniem monitoringu wód przejściowych i przybrzeŜnych z dotacji NFOŚiGW oraz ze środków własnych. Dotacje NFOŚiGW w wysokości 1.201 tys. zł przyznano dopiero w dniu 28 września 2007 r., tj. 4 miesiące od złoŜenia wniosków o przyznanie dotacji i 6 miesięcy po wymaganym terminie rozpoczęcia cyklu badawczego wód przybrzeŜnych i przejściowych, z powodu późnego złoŜenia 12 Podsumowanie wyników kontroli _________________________________________________________________________________ wniosków przez WIOŚ oraz negocjowania kwoty dotacji i terminu zakończenia badań. Skutkowało to przesunięciem wykonania badań z 2007 r. na okres od dnia 19 września 2007 r. do dnia 30 czerwca 2008 r. i niewypełnieniem wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej z powodu ograniczenia liczby stanowisk pomiarowych, zakresu i częstotliwości badań. Przyczyną późnego zawarcia umów były długotrwałe negocjacje kwoty dotacji i terminu zakończenia badań. (str. 33-36, 47-48) 2.3. Wnioski W celu usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości i poprawy funkcjonowania monitoringu wód Morza Bałtyckiego, niezbędnie jest podjęcie następujących działań przez: Ministra Środowiska: rozwaŜenie ustalenia zasad finansowania monitoringu Morza Bałtyckiego, w sposób zapewniający niezawodność i ciągłość jego funkcjonowania w celu realizacji wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej Unii Europejskiej i postanowień Konwencji Helsińskiej, doprowadzenie do jak najszybszego wydania rozporządzeń dotyczących sposobu i formy prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych oraz definicji klasyfikacji stanu i potencjału ekologicznego. Głównego Inspektora Ochrony Środowiska: rzetelne weryfikowanie, przed zatwierdzeniem, projektów wojewódzkich programów monitoringu środowiska pod kątem ich zgodności z Programem Państwowego Monitoringu Środowiska, podjęcie działań w celu egzekwowania od wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska sprawozdań z monitoringu wód przejściowych i przybrzeŜnych oraz dokonywanie ich analizy pod kątem realizacji zadań określonych w wojewódzkich programach monitoringu środowiska, w tym lokalizacji stanowisk pomiarowych, zakresu i częstotliwości badań, ustalenie z wojewódzkimi inspektorami ochrony środowiska zasad i form uzgadniania zmian wprowadzanych do wojewódzkich programów monitoringu środowiska i odstępstw od wykonania zaplanowanych badań. Wojewodów - Pomorskiego, Zachodniopomorskiego i Warmińsko-Mazurskiego: przeprowadzenie analizy stanu zatrudnienia w wojewódzkich inspektoratach ochrony środowiska w celu zapewnienia odpowiednich zasobów kadrowych dla pełnej realizacji zadań wynikających ze zobowiązań wobec Unii Europejskiej, związanych z monitorowaniem jakości wód przejściowych i przybrzeŜnych, rozwaŜenie moŜliwości udzielenia wsparcia finansowego wojewódzkim inspektoratom ochrony środowiska dla uzupełnienia brakującego wyposaŜenia, 13 Podsumowanie wyników kontroli _________________________________________________________________________________ niezbędnego do prowadzenia badań monitoringowych wód przejściowych i przybrzeŜnych. Wojewódzkich Inspektorów Ochrony Środowiska - Pomorskiego, Zachodniopomorskiego i Warmińsko-Mazurskiego: zapewnienie przekazywania wojewódzkich programów ochrony środowiska do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, w terminie umoŜliwiającym ich zatwierdzenie przed rozpoczęciem cyklu pomiarowego, podjęcie pilnych działań w celu uzyskania certyfikatów akredytacji laboratoriów w pełnym zakresie, ustalenie z Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska zasad i form uzgadniania zmian wprowadzanych do wojewódzkich programów monitoringu środowiska oraz odstępstw od wykonania zaplanowanych badań, Dyrektora Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej: podjęcie pilnych działań w celu uzyskania certyfikatów akredytacji laboratoriów Oddziału Morskiego w Gdyni. 14 WaŜniejsze wyniki kontroli _________________________________________________________________________________ 3. WaŜniejsze wyniki kontroli 3.1. Charakterystyka stanu prawnego oraz uwarunkowań ekonomicznych i organizacyjnych 3.1.1. Charakterystyka stanu prawnego Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego sporządzona została w 1974 r. w Helsinkach (Konwencja Helsińska) i podpisana przez wszystkie państwa połoŜone wokół Morza Bałtyckiego, w tym Polskę. Konwencja ta, w wyniku społecznogospodarczych przemian w Europie, została znowelizowana i podpisana w dniu 9 kwietnia 1992 r. w Helsinkach przez wszystkie dotychczasowe i nowopowstałe państwa nadbałtyckie (Danię, Estonię, Finlandię, Litwę, Łotwę, Niemcy, Polskę, Rosję i Szwecję) oraz Europejską Wspólnotę Gospodarczą. Polska ratyfikowała Konwencję w dniu 8 października 1999 r.3 W oświadczeniu rządowym z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie ratyfikacji przez Rzeczpospolitą Polską przedmiotowej Konwencji4 podano, Ŝe zgodnie z art. 36 ust. 1 Konwencji, wchodzi ona w Ŝycie w stosunku do jej Sygnatariuszy dnia 17 stycznia 2000 r. Dokument Konwencji składa się z 38 artykułów i 7 załączników. W myśl art. 3 ust. 1, Umawiające się Strony podejmą indywidualnie lub wspólnie wszelkie właściwe ustawodawcze, administracyjne i inne odpowiednie środki zapobiegające i eliminujące zanieczyszczenia w celu popierania odnowy i zachowania równowagi ekologicznej Morza Bałtyckiego. Konwencja ma zastosowanie do ochrony środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, określonego w art. 1 Konwencji, które obejmuje wodę i dno morskie łącznie z ich Ŝywymi zasobami i innymi formami Ŝycia w morzu. Bez uszczerbku dla swojej suwerenności kaŜda z Umawiających się Stron wykonuje postanowienia niniejszej Konwencji w obrębie swego morza terytorialnego i swych wód wewnętrznych poprzez swoje organy krajowe (art. 4 ust. 2 Konwencji). W Konwencji określono m.in. zasady postępowania i działania mające na celu zapobieganie i eliminowanie zanieczyszczenia Bałtyku substancjami szkodliwymi ze źródeł lądowych, ze statków, w wyniku zatapiania urobku z pogłębiania dna, badań i eksploatacji dna morskiego oraz mające na celu ochronę przyrody i bioróŜnorodności w odniesieniu do obszaru morza i jego przybrzeŜnych ekosystemów. Konwencja ustala teŜ zakaz spalania i zatapiania na obszarze Morza Bałtyckiego, zasady powiadamiania i konsultacji w przypadkach zanieczyszczeń, współpracy w zwalczaniu zanieczyszczenia morza (art. 5, 8 – 15 Konwencji). Zgodnie z art. 19 ust. 1 i 2 Konwencji, Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku, utworzona na podstawie Konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego z 1974 r., staje się Komisją utworzoną dla celów niniejszej Konwencji. 3 4 Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 346. Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 347. 15 WaŜniejsze wyniki kontroli _________________________________________________________________________________ Komisja prowadzi działalność wykonawczą poprzez specjalistyczne komitety, m.in. Komitet do spraw Środowiska, którego głównym zadaniem jest koordynowanie badań monitoringowych oraz przygotowywanie okresowych ocen stanu środowiska morskiego Morza Bałtyckiego. W 1992 r. Komitet ds. Środowiska wprowadził do stosowania Zintegrowany Program Monitoringu Morza Bałtyckiego, zwany COMBINE, obejmujący róŜne wcześniejsze programy badań monitoringowych Bałtyku. Zgodnie z decyzją Komisji Helsińskiej HELCOM 14/18, § 5.27, celem programu COMBINE jest zidentyfikowanie i opisanie ilościowe efektów antropogenicznych zrzutów/działań w obszarze Morza Bałtyckiego w kontekście naturalnej zmienności systemu oraz zidentyfikowanie i opisanie ilościowe zmian w środowisku wynikających z zastosowanych regulacji. W szczególności program COMBINE obejmuje badania obszarów morza otwartego oraz stref przybrzeŜnych w zakresie: zmienności warunków hydrograficznych, wielkości dopływu i dróg rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń w morzu i ich wpływu na faunę i florę. Szczegółowe wytyczne do realizacji programu COMBINE zostały zawarte w „Podręczniku do Monitoringu Morskiego w Programie COMBINE”. Określono w nim lokalizację stacji pomiarowo-kontrolnych na poszczególnych obszarach Morza Bałtyckiego, zakres badań (3 kategorie parametrów, tzw. zmienne centralne, zmienne główne i opracowania wspierające), częstotliwość i metodologię poboru prób do badań i metodologię wykonania oraz sposób opracowywania wyników badań. Wyniki badań, prowadzonych zgodnie z ww. Podręcznikiem, powinny być gromadzone w krajowej bazie danych oceanograficznych i przekazywane Komisji Helsińskiej w rok po dokonaniu poboru prób, lecz nie później niŜ dnia 1 maja - dla danych hydrograficznych i hydrochemicznych oraz dnia 1 września - dla danych biologicznych i substancji szkodliwych. Raportowanie danych powinno być dokonywane na formularzach ICES – formularze Międzynarodowej Rady Badań Morza z siedzibą w Danii, prowadzącej europejską oceanograficzną bazę danych. Wraz z ww. danymi do Komisji Helsińskiej naleŜy przekazać raport krajowy zawierający informacje m.in. o: rodzaju wykonanych prób, zgodności badań z programem COMBINE, jakości badań, metodyce ich wykonania, uzyskanych wynikach i stanie środowiska. Dane uzyskane w ramach programu COMBINE są przechowywane i dostępne dla wszystkich Państw-Stron Konwencji. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej ma na celu ustalenie ram dla ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, wód przejściowych, wód przybrzeŜnych oraz wód podziemnych. Zgodnie z art. 8 ust. 1 RDW, Państwa członkowskie zapewnią utworzenie programów monitorowania stanu wód w celu ustalenia spójnego i całościowego przeglądu stanu wód w kaŜdym obszarze dorzecza. Dla wód powierzchniowych programy takie obejmują m.in. stan ekologiczny, stan chemiczny 16 WaŜniejsze wyniki kontroli _________________________________________________________________________________ i potencjał ekologiczny. Monitorowanie powinno odpowiadać wymaganiom załącznika V, w którym określono: − elementy jakości dla klasyfikacji stanu ekologicznego wód powierzchniowych (pkt 1.1.), w tym zakres badań wód przejściowych (pkt 1.1.3.) i wód przybrzeŜnych (pkt 1.1.4.), − zasady monitorowania stanu ekologicznego i chemicznego wód powierzchniowych (pkt 1.3.), w tym: zasady ustanawiania monitoringu diagnostycznego (pkt 1.3.1.) i operacyjnego (pkt 1.3.2.), częstotliwość wykonywania pomiarów (pkt. 1.3.4.) i normy dla monitorowania elementów jakości, − zasady klasyfikacji i prezentacji stanu ekologicznego (pkt 1.4.). Podstawą funkcjonowania Państwowego Monitoringu Środowiska, zwanego dalej PMŚ, jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska5, zwana dalej ustawą poś, oraz ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska6, zwana dalej ustawą ioś. Państwowy Monitoring Środowiska, zgodnie z art. 25 ust. 2 ustawy poś, jest systemem pomiarów, ocen i prognoz oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Celem PMŚ jest wspomaganie działań na rzecz ochrony środowiska poprzez systematyczne informowanie organów administracji i społeczeństwa o: 1) jakości elementów przyrodniczych, dotrzymywaniu standardów jakości środowiska określonych przepisami oraz obszarach występowania przekroczeń tych standardów, 2) występujących zmianach jakości elementów przyrodniczych i przyczynach tych zmian, w tym powiązaniach przyczynowo-skutkowych występujących pomiędzy emisjami i stanem elementów przyrodniczych (art. 25 ust. 3 ustawy poś). Państwowy Monitoring Środowiska obejmuje zadania wynikające z odrębnych ustaw, zobowiązań międzynarodowych Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych potrzeb wynikających z polityki ekologicznej państwa (art. 23 ust. 2 ustawy ioś). Elementy przyrodnicze bądź zjawiska objęte PMŚ określa art. 26 ust. 1 ustawy poś, m.in. uzyskiwane na podstawie badań monitoringowych informacje o jakości morskich wód wewnętrznych i morza terytorialnego. Informacje wytworzone w ramach PMŚ wykorzystywane są przez jednostki administracji rządowej i samorządowej dla potrzeb: − operacyjnego zarządzania środowiskiem za pomocą instrumentów prawnych, takich jak: postępowanie w sprawie ocen oddziaływania na środowisko, pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, programy i plany ochrony środowiska jako całości i jego poszczególnych elementów, plany zagospodarowania przestrzennego, − monitorowania skuteczności działań i strategicznego planowania w zakresie ochrony środowiska i zrównowaŜonego rozwoju na wszystkich poziomach zarządzania. 5 6 Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm. Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287 z późn. zm. 17 WaŜniejsze wyniki kontroli _________________________________________________________________________________ PMŚ zapewnia takŜe dane podlegające udostępnianiu w myśl przepisów art. 19 ust. 1, 2 i 3 ustawy poś, regulujących sprawy dostępu do informacji o środowisku i jego ochronie. Zgodnie z przepisem art. 2 ust. 1 pkt 8 ustawy ioś, organizowanie i koordynowanie PMŚ, prowadzenie badań jakości środowiska, obserwacji i oceny jego stanu oraz zachodzących w nim zmian naleŜy do zadań Inspekcji Ochrony Środowiska, zwanej dalej IOŚ. Zadania IOŚ wykonują: - Główny Inspektor Ochrony Środowiska, - wojewoda przy pomocy wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska jako kierownika wojewódzkiej inspekcji ochrony środowiska, wchodzącej w skład zespolonej administracji wojewódzkiej (art. 3 ust. 1 ustawy ioś). Główny Inspektor Ochrony Środowiska jest centralnym organem administracji rządowej, powołanym do kontroli przestrzegania przepisów o ochronie środowiska oraz badania i oceny stanu środowiska, nadzorowanym przez Ministra Środowiska (art.1 ustawy ioś). Główny Inspektor Ochrony Środowiska: - kieruje działalnością Inspekcji Ochrony Środowiska (art. 4 ust. 1 ustawy ioś); - ustala ogólne kierunki działania organów Inspekcji lub - w przypadku powaŜnej awarii w zakresie naleŜącym do właściwości Inspekcji Ochrony Środowiska szczegółowe zasady postępowania inspektorów, a takŜe zasady ich współdziałania z innymi organami administracji publicznej (art. 8a ust. 1 ustawy ioś). Zgodnie z art. 24 ustawy ioś działalność Państwowego Monitoringu Środowiska koordynują organy Inspekcji Ochrony Środowiska, w tym: 1) sieci krajowe i regionalne - Główny Inspektor Ochrony Środowiska; 2) sieci lokalne - Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska, w uzgodnieniu z Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska. IOŚ, zgodnie z jej ustawowymi kompetencjami, prowadzi badania jakości środowiska i obserwacje jego stanu samodzielnie lub korzysta z wyników badań i obserwacji prowadzonych przez inne organy administracji rządowej oraz samorządowej. Organy administracji publicznej, zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy ioś (takŜe w myśl przepisów art. 29 ustawy poś), są obowiązane do nieodpłatnego udostępniania danych o stanie środowiska, pozyskiwanych w wyniku wykonywania ich zadań własnych. W odniesieniu do wszystkich rodzajów zadań cząstkowych, zarówno tych o charakterze pomiarowo-badawczym i analitycznym, jak i informacyjnym, w PMŚ obowiązuje zasada cykliczności badań oraz zasada jednolitości metod zbierania, gromadzenia i przetwarzania danych (art. 26 ust. 2 ustawy poś), a takŜe zasada wiarygodności danych. 18 WaŜniejsze wyniki kontroli _________________________________________________________________________________ Państwowy Monitoring Środowiska realizowany jest na podstawie: − wieloletnich programów monitoringu środowiska, opracowanych przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska i zatwierdzanych przez ministra właściwego do spraw środowiska7, − wojewódzkich programów monitoringu, opracowanych przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska i zatwierdzanych przez GIOŚ, zawierających zadania określone w wieloletnich programach PMŚ (art. 23 ust. 3 i 4 ustawy ioś). Programy państwowego monitoringu środowiska obejmują, dla poszczególnych elementów środowiska, zadania realizowane w sieciach: 1) krajowych; 2) regionalnych (wojewódzkich i międzywojewódzkich) – art. 23 ust. 5 ustawy ioś. W programach Państwowego Monitoringu Środowiska moŜna uwzględnić zadania realizowane w sieciach lokalnych (art. 23 ust. 6 ustawy ioś). Celem sieci krajowych jest monitorowanie głównych elementów środowiska, z uwzględnieniem zobowiązań międzynarodowych wynikających z umów i konwencji wiąŜących Rzeczpospolitą Polską, dla potrzeb oceny skuteczności działań podejmowanych w skali kraju na rzecz ochrony środowiska (art. 23 ust. 7 ustawy ioś). Laboratoria zajmujące się pomiarami środowiskowymi powinny wdroŜyć system jakości oraz posiadać akredytację w rozumieniu ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności8 (art. 25 ust. 3 ustawy ioś). W programach Państwowego Monitoringu Środowiska, opracowanych na lata 20032005, na rok 2006 oraz na lata 2007-2009, zgodnie z przepisem art. 26 ust. 1 ustawy poś, wyodrębniono podsystem monitoringu Morza Bałtyckiego, w którym dla kaŜdego roku określono miejsca wykonywania pomiarów, zakres i częstotliwość badań oraz wykonawców badań. Programy PMŚ stanowiły podstawę opracowania wojewódzkich programów monitoringu środowiska. Informacje o środowisku i jego ochronie na obszarze województwa, objęte PMŚ, są gromadzone przez wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska i przekazywane GIOŚ. GIOŚ ustala sposób gromadzenia i przetwarzania danych oraz zakres i sposób przekazywania tych informacji. (art. 25 ust. 2 i art. 25a ustawy ioś). Przepis art. 25b9 ustawy ioś zobowiązuje Głównego Inspektora Ochrony Środowiska do opracowania nie rzadziej niŜ raz na 4 lata, raportu o stanie środowiska w Polsce, uwzględniającego dane z PMŚ. W programach Państwowego Monitoringu Środowiska ustalono, Ŝe: a) GIOŚ będzie publikował wyniki zintegrowanych ocen stanu środowiska w kraju w formie: 7 8 9 W badanym okresie obowiązywały: „Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 20032005”, „Program Państwowego Monitoringu Środowiska na rok 2006” i „Program Państwowego Monitoringu Środowiska na lata 2007-2009”. Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087 z późn. zm. Obowiązuje od dnia 29 czerwca 2006 r. 19 WaŜniejsze wyniki kontroli _________________________________________________________________________________ − raportów o stanie poszczególnych elementów środowiska, co najmniej raz na 2 lata, − kompleksowych edukacyjnych raportów o stanie środowiska, adresowanych do szerokich kręgów społeczeństwa, co 4 - 5 lat, − raportów wskaźnikowych zawierających analizy problemów środowiskowych oraz oceny stopnia zintegrowania polityk sektorowych z polityką ekologiczną adresowanych do ośrodków decyzyjnych – przemiennie z kompleksowymi raportami, b) wioś będą publikować analizy i oceny w formie kompleksowych raportów o stanie środowiska w województwie, z częstotliwością 2-letnią. W programach PMŚ przyjęto, Ŝe raporty krajowe i wojewódzkie będą zamieszczane na stronach internetowych IOŚ. W myśl art. 102 ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne10, zwanej dalej upw, państwowa słuŜba hydrologiczno-meteorologiczna wykonuje zadania państwa w zakresie osłony hydrologicznej i meteorologicznej społeczeństwa oraz gospodarki, a takŜe na potrzeby rozpoznania i kształtowania oraz ochrony zasobów wodnych kraju. Do zadań słuŜby naleŜy m.in. wykonywanie badań elementów hydrologicznych i morfologicznych dla potrzeb oceny stanu wód powierzchniowych (art. 103 pkt 1a upw). Zgodnie z art.155a ust. 1 upw, monitoring wód ma na celu pozyskanie informacji o stanie m.in. wód powierzchniowych dla potrzeb planowania w gospodarowaniu wodami oraz oceny osiągania celów środowiskowych. Badania i oceny stanu m.in. wód powierzchniowych dokonuje się w ramach państwowego monitoringu środowiska (art.155a ust. 2 upw). Wojewódzki inspektor ochrony środowiska wykonuje badania wód powierzchniowych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych, państwowa słuŜba hydrologiczno-meteorologiczna wykonuje badania wód powierzchniowych w zakresie elementów hydrologicznych i morfologicznych (art.155a ust.3 i 4 upw). Państwową słuŜbę hydrologiczno-meteorologiczną pełni Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (art. 102 ust. 3 upw). Instytut jest nadzorowany przez Ministra Środowiska. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej jest jednostką badawczo-rozwojową w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczorozwojowych11, zwanej dalej jbr (art. 102 ust. 5 upw). Zgodnie z art. 1 ust. 3 jbr, jednostka ta posiada osobowość prawną. Przedmiot i zakres działania jednostki badawczo-rozwojowej, jej nazwę i siedzibę oraz organ sprawujący nad nią nadzór, określa akt o jej utworzeniu (art. 4 ust. 1 jbr). 10 11 Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm. Dz. U. z 2001 r. Nr 33, poz. 388 z późn. zm. 20 WaŜniejsze wyniki kontroli _________________________________________________________________________________ Szczegółowy przedmiot i zakres działania jednostki badawczo-rozwojowej określa statut, uchwalony przez radę naukową, po zaopiniowaniu przez zakładowe organizacje związkowe i zatwierdzony przez organ sprawujący nadzór nad tą jednostką (art. 4 ust. 3 jbr). Zgodnie z art. 13 ust. 1 jbr, jednostka badawczo-rozwojowa gospodaruje samodzielnie przydzieloną i nabytą częścią mienia ogólnonarodowego oraz prowadzi samodzielną gospodarkę w ramach posiadanych środków, kierując się zasadami efektywności ich wykorzystania. Finansowanie monitoringu wód Morza Bałtyckiego − ze środków budŜetowych Głównego Inspektora Ochrony Środowiska; − ze środków budŜetowych wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska, dla których dysponentem budŜetu jest wojewoda; − ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej – art. 409 i 410 w związku z art. 406 i 407 ustawy poś. 3.1.2. Uwarunkowania ekonomiczne i organizacyjne Morze Bałtyckie jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie. Stan jego środowiska jest wynikiem akumulacji zanieczyszczeń pochodzących z intensywnej działalności gospodarczej w gęsto zaludnionym jego zlewisku oraz procesów wymiany wód z Morzem Północnym. OdświeŜanie wód Morza Bałtyckiego dokonuje się głównie poprzez ich wymianę ze słonymi, natlenionymi wodami Morza Północnego. Wlewy wód Morza Północnego do Bałtyku pojawiają się przeciętnie co 11 lat. Ocenia się, Ŝe pełna wymiana wód Morza Bałtyckiego wymaga około 25 - 30 lat.12 Zlewisko Bałtyku jest czterokrotnie większe od jego powierzchni i wynosi 1.720,3 tys. km2. Jest to rejon zamieszkały przez około 80,0 mln ludzi, charakteryzujący się intensywnym rozwojem gospodarczym - dynamiczną urbanizacją, rozwojem przemysłu i rolnictwa. Gigantyczna produkcja odpadów, ścieków i zanieczyszczeń gazowych na tym terenie, spowodowała zanieczyszczenie wody, gleb i powietrza, a w konsekwencji zanieczyszczenie i degradację środowiska Morza Bałtyckiego. Zasięg oddziaływania zanieczyszczeń na wody Morza Bałtyckiego rozłoŜony jest nierównomiernie. Największe zanieczyszczenie występuje w jego południowych i wschodnich rejonach, głównie w zatokach, zalewach i w okolicach ujść rzek, m.in. w Zatoce Ryskiej, Zalewie Kurońskim, Zalewie Wiślanym, Zatoce Gdańskiej oraz w Zalewie Szczecińskim. Pierwszą międzynarodową umową, mającą na celu ochronę środowiska Morza Bałtyckiego, była Konwencja Gdańska o rybołówstwie i ochronie Ŝywych zasobów Bałtyku i Bełtów, podpisana w 1973 roku. 12 Źródło: „Konwencja Helsińska a ochrona środowiska Morza Bałtyckiego”, Helcom 1995. 21 WaŜniejsze wyniki kontroli _________________________________________________________________________________ Następnym międzynarodowym dokumentem była Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, tzw. Konwencja Helsińska, podpisana po raz pierwszy w 1974 r., a w obecnym brzmieniu – w 1992 r. Celem Konwencji Helsińskiej jest zapobieganie zanieczyszczeniom Morza Bałtyckiego pochodzącym ze statków, lądu i atmosfery oraz w wyniku eksploatacji dna morskiego. Cel Konwencji realizowany jest w oparciu o wspólnie podejmowane decyzje i uzgodnienia, wspólnie przyjmowane deklaracje i zalecenia oraz szeroką współpracę w dziedzinie ochrony środowiska, w tym współpracę naukową i technologiczną. Koordynację realizacji i przestrzegania postanowień Konwencji powierzono specjalnemu organowi - Komisji Helsińskiej (HELCOM). Komisja realizuje swoją działalność wykonawczą przez specjalistyczne Komitety, które powołują i nadzorują działania grup ekspertów: Komitet ds. Środowiska, Komitet Technologiczny, Komitet Morski, Komitet ds. Zwalczania Rozlewów oraz Grupa Zadaniowa ds. WdroŜenia Programu Bałtyckiego. Do głównych zadań Komitetu ds. Środowiska (KS) naleŜy monitoring środowiska wód morskich. Jego celem jest ocena długookresowych zmian stanu środowiska naturalnego Morza Bałtyckiego, wykorzystywana w procesach decyzyjnych przy określaniu priorytetowych zadań i działań na rzecz zapobiegania zanieczyszczaniu morza. Badania jakości środowiska morskiego Bałtyku realizowane są od 1979 roku, początkowo na podstawie Programu Monitoringu Wód Otwartych Morza Bałtyckiego, a od 1992 r. na podstawie Zintegrowanego Programu Monitoringu Morza Bałtyckiego (COMBINE). Badania obejmują podstawowe parametry fizyko-chemiczne wód morskich, stęŜenia substancji toksycznych i podstawowe dane dotyczące biocenoz bałtyckich oraz - od 1984 r. - zawartość substancji radioaktywnych. Komitet ds. Środowiska co 5 lat przygotowuje okresowe oceny stanu środowiska morskiego Morza Bałtyckiego, na podstawie sprawozdań z wyników badań monitoringowych, prowadzonych w Państwach – Stronach Konwencji. Ostatnio opracowana została „Piąta okresowa ocena stanu środowiska morskiego Morza Bałtyckiego, 1999 2003”. Rok 2008 zamyka kolejny 5-letni okres. Stan środowiska morskiego polskiej strefy Bałtyku monitorowany jest od 1979 r., w tym od 1991 r. - w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Od 1998 r. badania wód morskich w strefie głębokomorskiej prowadzone są zgodnie z programem COMBINE. Monitoring wód morskich w strefach przejściowych i przybrzeŜnych wykonywany był zgodnie z wymaganiami Konwencji Helsińskiej, a od 2007 r. - zgodnie z wymaganiami dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2000/60/WE z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Monitoring wód morskich prowadzony jest przez: − Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Oddział Morski w Gdyni, na zlecenie GIOŚ – wody otwartego morza, tzw. monitoring strefy głębokowodnej, prowadzony na stacjach 22 WaŜniejsze wyniki kontroli _________________________________________________________________________________ badawczych w rejonie Głębi Gotlandzkiej, Bornholmskiej i Gdańskiej (przed 2007 r. IMGW/OM w Gdyni prowadził teŜ monitoring wód przejściowych i przybrzeŜnych), − wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska w Gdańsku, Olsztynie i Szczecinie – wody przejściowe i przybrzeŜne w Zatoce Gdańskiej i Pomorskiej, w Zalewie Wiślanym i Szczecińskim. Wyniki badań monitoringowych gromadzone są w bazie danych oceanograficznych, prowadzonej w IMGW i corocznie, w postaci raportów, przekazywane Komisji Helsińskiej. Badania monitoringu Bałtyku finansowane są ze środków GIOŚ, wioś, IMGW, NFOŚiGW oraz wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Środki finansowe z NFOŚiGW na monitoring wód przejściowych i przybrzeŜnych kierowane są bezpośrednio do właściwych wioś, na wniosek wioś, po uprzednim zgłoszeniu przez GIOŚ. Natomiast środki finansowe z NFOŚiGW na monitoring morza otwartego, kierowane są do GIOŚ, który zawiera umowę na wykonanie badań z IMGW/OM w Gdyni. 23 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ 3.2. Istotne ustalenia kontroli 3.2.1. Organizacja monitoringu Morza Bałtyckiego Rys. 1. Schemat organizacyjny Państwowego Monitoringu Środowiska w Polsce Prezes RM Minister Środowiska wojewodowie GIOŚ WIOŚ zarządzanie i koordynacja PMŚ Minister Finansów marszałkowie województw monitoring wód przejściowych i przybrzeŜnych IMGW monitoring morza otwartego NFOŚiGW wfośigw - nadzór - współpraca - finansowanie W badanym okresie, zadania dotyczące monitorowania stanu środowiska morskiego polskiej strefy Morza Bałtyckiego wynikały m.in. z: − postanowień Konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, − wymagań dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Zgodnie z Zaleceniem 19/3 Komisji Helsińskiej13, w 1998 r. wdroŜono w Polsce Zintegrowany Program Monitoringu Morza Bałtyckiego, zwany programem COMBINE, dostosowując metody, częstotliwość i zakres badań do wytycznych 13 Zalecenia mają charakter fakultatywny, nie wymagają transpozycji do krajowego porządku prawnego. 24 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ zawartych w „Podręczniku do Monitoringu Morskiego w Programie COMBINE”, zwanym dalej podręcznikiem do programu COMBINE. Natomiast przepisy Ramowej Dyrektywy Wodnej, dotyczące monitoringu wód przejściowych i przybrzeŜnych, w 2007 r. były wdraŜane w oparciu o projekty rozporządzeń Ministra Środowiska dotyczące sposobu prowadzenia monitoringu, klasyfikacji stanu wód i oceny ich stanu ekologicznego, a takŜe zalecenia GIOŚ w sprawie lokalizacji punktów pomiarowych oraz zakresu i częstotliwości pomiarów. P.o. Zastępcy Dyrektora Departamentu Zasobów Wodnych Ministerstwa Środowiska, pismem z dnia 21 grudnia 2004 r., zwrócił się do Dyrektora Departamentu Monitoringu w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska o rozpoczęcie prac nad projektami rozporządzeń dotyczących monitoringu wód podziemnych i powierzchniowych. Pomimo upływu 1,5 roku od wejścia w Ŝycie Ramowej Dyrektywy Wodnej, nie wydano aktów wykonawczych dla wdroŜenia wymagań tej dyrektywy, dotyczących form i sposobu prowadzenia monitoringu wód oraz oceny ich stanu. W maju 2007 r., na podstawie delegacji ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne, w GIOŚ przygotowano projekty 3 rozporządzeń Ministra Środowiska: - w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych - na podstawie art. 155 b ust. 1 ustawy - Prawo wodne, - w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych14 - na podstawie art. 38 a ust. 3 ustawy - Prawo wodne, - w sprawie elementów jakości, definicji klasyfikacji stanu ekologicznego i potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych oraz w sprawie typów wód powierzchniowych - na podstawie art. 38 a ust. 2 ustawy - Prawo wodne. Powodem opóźnień ww. prac legislacyjnych były nieprawidłowo sformułowane, niezgodnie z przepisami Ramowej Dyrektywy Wodnej, upowaŜnienia do wydania rozporządzeń, zawarte w ustawie - Prawo wodne. Nieprawidłowości dotyczyły zastosowania określenia „wody powierzchniowe” zamiast „jednolite części wód powierzchniowych”. Projekty rozporządzeń, opracowane w GIOŚ w grudniu 2006 r. na podstawie ww. delegacji ustawowych, w maju 2007 r. otrzymały negatywną opinię Departamentu Prawnego Ministerstwa Środowiska, ze stanowiskiem, iŜ „wypełnienie delegacji w ich obecnym brzmieniu jest niemoŜliwe”. Wady delegacji w ustawie - Prawo wodne zostały wyeliminowane przepisami art. 3 ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie i uchyleniu niektórych upowaŜnień do wydawania aktów wykonawczych z zakresu ochrony środowiska i gospodarki wodnej15, opublikowanej w dniu 1 października 2007 r. UmoŜliwiło to ponowne wszczęcie procesu legislacyjnego dla omawianych projektów rozporządzeń. W lutym 2008 r., po uzgodnieniach wewnętrznych, projekty rozporządzeń zostały skierowane do SKRM do zatwierdzenia Oceny Skutków Regulacji, a w marcu 2008 r. – do konsultacji społecznych i uzgodnień międzyresortowych. W czasie 14 Rozporządzenie Ministra Środowiska, z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008), weszło w Ŝycie z dniem 24 września 2008 r. 15 Dz.U. Nr 181, poz. 1286. 25 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ kontroli NIK, w GIOŚ trwały prace nad oceną uwag zgłoszonych do projektów rozporządzeń w ramach ww. uzgodnień. W latach 2005-2006 badania monitoringowe Morza Bałtyckiego prowadził Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, na zlecenie GIOŚ. W dniu 23 kwietnia 2003 r. Dyrektor Naczelny IMGW powierzył Dyrektorowi Oddziału Morskiego IMGW w Gdyni bezpośrednią odpowiedzialność za realizację umów na prowadzenie monitoringu Bałtyku. W 2007 r., zgodnie z ustawą - Prawo wodne, z monitoringu Bałtyku wydzielono monitoring wód przejściowych i przybrzeŜnych, dostosowując badania tych wód do wymagań Ramowej Dyrektywy Wodnej. IMGW/OM w Gdyni pozostawiono prowadzenie monitoringu środowiska morskiego morza otwartego, a monitoring wód przejściowych i przybrzeŜnych powierzono Wojewódzkim Inspektoratom Ochrony Środowiska w Gdańsku, Olsztynie i Szczecinie. Wg stanu na dzień 31 grudnia 2007 r., zadania Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, związane z monitoringiem Morza Bałtyckiego, realizowane były w ramach 1 etatu – stanowisko ds. monitoringowych wód (Bałtyk) w Departamencie Monitoringu, Ocen i Prognoz (od 26 marca 2008 r. – Departament Monitoringu i Informacji o Środowisku). Zadania monitoringu wód morskich w IMGW realizował zespół 15-osobowy, złoŜony z pracowników Ośrodka Oceanografii i Monitoringu Bałtyku IMGW/OM w Gdyni (12 osób – 7,6 etatu), Uniwersytetu Gdańskiego i Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku. W Wojewódzkich Inspektoratach Ochrony Środowiska w Gdańsku, Olsztynie i Szczecinie zadania dotyczące monitoringu wód przejściowych i przybrzeŜnych wykonywane były przez zespoły pracowników odpowiedzialne za monitoring środowiska oraz przez pracowników laboratoriów. I tak: w WIOŚ w Szczecinie, w Wydziale Monitoringu Środowiska w Szczecinie i Dziale Monitoringu Środowiska w Koszalinie, realizujących m.in. zadania związane z monitoringiem wód przejściowych i przybrzeŜnych, zatrudnionych było 15 pracowników. Ilość etatów w latach 2005-2007 pozostała na niezmienionym poziomie, pomimo zwiększenia ilości zadań, m.in. wynikających z wdroŜenia RDW na wodach przejściowych i przybrzeŜnych. Średni staŜ pracy zatrudnionych w Inspektoracie wynosił niecałe 1,5 roku. Jak wyjaśnił Zastępca Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska „…problemem są niskie wynagrodzenia, jakie WIOŚ w Szczecinie moŜe zaproponować przyjmowanym specjalistom, co odzwierciedla się w spadku zainteresowania pracą w Inspektoracie. Trudne teŜ jest utrzymanie zatrudnionego personelu… jest to jedna z głównych przyczyn zagroŜenia wykonywania obowiązkowych dla WIOŚ w Szczecinie zadań”; w WIOŚ w Gdańsku wykonywanie zadań związanych z monitoringiem wód przejściowych i przybrzeŜnych powierzono pracownikowi Wydziału Monitoringu, zatrudnionemu od 3 grudnia 2007 r. W okresie od 4 czerwca do 30 listopada 2007 r. pracownik ten odbył w WIOŚ półroczny staŜ dla bezrobotnych, obejmujący prace 26 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ z zakresu monitoringu wód morskich. W laboratorium zatrudniano 13 pracowników wykonujących analizy, a w dniu 9 października 2007 r. zlecono dodatkowej osobie (na okres do 31 marca 2008 r.) prowadzenie czynności związanych z „Monitoringiem wód przybrzeŜnych i przejściowych”, obejmujących: odbiór, przegląd i rejestrację dostarczonych prób, przeprowadzenie określonych badań laboratoryjnych, opracowanie wyników badań i przygotowanie sprawozdania z analiz; we WIOŚ w Olsztynie nie wydzielono odrębnych stanowisk i komórek organizacyjnych do realizacji monitoringu wód przejściowych. Zadania te wykonywali pracownicy Działu Monitoringu Delegatury WIOŚ w Elblągu – 4 osoby. W laboratoriach ww. WIOŚ pracowało łącznie 60 osób, do których zadań naleŜało wykonywanie analiz laboratoryjnych, m.in. wód przejściowych i przybrzeŜnych, w tym 13 we WIOŚ w Gdańsku, 14 – w Olsztynie i 33 - w Szczecinie. Podstawę prowadzenia badań monitoringowych dla IMGW oraz wioś stanowiły opracowywane w GIOŚ programy Państwowego Monitoringu Środowiska, zwane dalej PPMŚ, określające cele i strukturę funkcjonowania systemu monitoringu środowiska, w tym środowiska morskiego oraz zakres zadań do wykonania. W badanym okresie opracowano PPMŚ na lata 2003-2005, na rok 2006 oraz na lata 2007-2009. W oparciu o PPMŚ, we wioś przygotowywano wojewódzkie programy monitoringu środowiska, zwane dalej WPMŚ, które przekazywano Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska do zatwierdzenia. Przed zatwierdzeniem przez GIOŚ, wioś uzgadniały WPMŚ z regionalnym zarządem gospodarki wodnej, państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym, wojewódzkim funduszem ochrony środowiska i gospodarki wodnej, marszałkiem województwa oraz wojewodą. WPMŚ na lata 2007-2009 w województwie pomorskim, warmińsko-mazurskim i zachodniopomorskim przekazano do GIOŚ do zatwierdzenia, odpowiednio: 20 lutego 2007 r., 5 marca 2007 r. i 26 stycznia 2007 r. Programy zostały zatwierdzone przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w terminie ponad 2 miesięcy od daty wpływu, tj., odpowiednio: 25 kwietnia 2007 r., 8 maja 2007 r. oraz 2 kwietnia 2007 r. W WPMŚ na lata 2007-2009 określono zakres badań niezbędnych do wykonania w ramach monitoringu wód przybrzeŜnych i przejściowych. W toku kontroli ustalono, Ŝe w WIOŚ w Gdańsku i Szczecinie wprowadzono zmiany w WPMŚ, których nie uzgodniono z GIOŚ. I tak: − w WIOŚ w Gdańsku przesunięto z 2007 r. na 2008 r. wykonanie badań liczebności, składu gatunkowego oraz obecności taksonów wraŜliwych na zanieczyszczenia w grupie bezkręgowców bentosowych. Powodem zmiany było uzyskanie dofinansowania z NFOŚiGW po okresie letnim, kiedy badania takie naleŜało przeprowadzić; − w WIOŚ w Szczecinie, w WPMŚ ograniczono ilości punktów pomiarowokontrolnych, na których w kwietniu 2007 r. rozpoczęto wykonywanie pomiarów i badań monitoringowych. Zmiany powyŜsze spowodowane zostały trudnościami w finansowaniu monitoringu i nie zostały zgłoszone do GIOŚ z powodu perspektywy pozyskania finansowania z NFOŚiGW i planowanego uzupełnienia badań. 27 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ IMGW/OM w Gdyni, w celu zapewnienia pełnej i terminowej realizacji programu COMBINE, corocznie przekazywał propozycje programów badań monitoringowych do GIOŚ oraz informacje o konieczności wykonania badań w określonych terminach. I tak: • propozycję programu monitoringowego na lata 2004 – 2006 przekazano do GIOŚ w dniu 30 stycznia 2004 r., • propozycję karty tematycznej Monitoringu Bałtyku na rok 2005 - w dniu 4 marca 2005 r., • w marcu 2006 r. oraz w dniu 5 czerwca 2006 r. przekazano informację o konsekwencjach zaniechania przez IMGW realizacji badań monitoringowych w związku z brakiem umowy. 3.2.2. Zakres badań monitoringowych Monitoring Morza Bałtyckiego prowadzono na stacjach badawczych, których liczba i lokalizacja została ustalona na podstawie analizy wieloletnich zmian parametrów wody morskiej, kierunków przemieszczania się mas wodnych, wielkości i mieszania się dopływów wód rzecznych oraz wyników badań biologicznych. W kontrolowanym okresie, badania monitoringowe prowadzono na 45 stacjach w 2005 r., na 37 stacjach w 2006 r. oraz na 58 stacjach w 2007 r. (w tym 23 stacje monitoringowe na otwartym morzu, 24 – na wodach przejściowych i 11 - na wodach przybrzeŜnych). W latach 2005-2007 nie wystąpiły przypadki zmiany lokalizacji stacji pomiarowych w wyniku wymiany informacji z Państwami-Stronami Konwencji Helsińskiej. Badania monitoringowe Bałtyku prowadzone przez IMGW/OM w Gdyni. Zakres badań monitoringowych obszaru morskiego, prowadzonych przez IMGW/OM w Gdyni, obejmował: − w 2005 r. - pomiary i badania na obszarze morza otwartego, wód przybrzeŜnych i przejściowych, na 45 stacjach (w tym na 8 nowych stacjach, wprowadzonych do programu monitoringu w ramach jego dostosowania do wymagań ramowej dyrektywy wodnej), 3 łowiskach ryb (2 śledzia i 1 okonia) i 1 łowisku – organizmy denne; − w 2006 r. - pomiary i badania na obszarze morza otwartego, wód przybrzeŜnych i przejściowych, rozpoczęte dopiero w sierpniu z powodu braku umowy-zlecenia z GIOŚ na wykonanie monitoringu. Spowodowało to ograniczenie liczby stacji badawczych do 37; − w 2007 r. - pomiary i badania w ramach monitoringu morza otwartego, na 23 stacjach badawczych, w tym na 4 stacjach głębokowodnych oraz 3 stacjach dla monitoringu HELCOM MORS, 13 stacjach płytkowodnych i 1 stacji wysokiej częstotliwości. Ponadto do badań makrofitobentosu wyznaczono 2 transekty (przekroje badawcze). Zaprzestano wykonywania badań w strefie wód przybrzeŜnych i przejściowych objętych badaniami wioś. Badania w strefie głębokowodnej i przybrzeŜnej prowadzono podczas rejsów statkiem naukowo-badawczym r/v Baltica – współwłasność IMGW i Instytutu 28 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ Morskiego w Gdyni. Do prac na płytkich akwenach przybrzeŜnych i w strefie przejściowej oraz podczas sztormowej pogody wykorzystywano łodzie pomiarowe IMGW – m/y Littorina, Wa-IV-1191 i Wa-IV-1192, kuter badawczy Morskiego Instytutu Rybackiego – m/y Stynka II i inne wynajmowane jednostki pływające. Harmonogram rejsów statku r/v Baltica przesyłany był drogą elektroniczną do Sekretariatu HELCOM w Helsinkach, w kaŜdym roku poprzedzającym badania monitoringowe. Przykład: Mapa trasy statku r/v Baltica podczas rejsu monitoringowego przeprowadzonego w dniach 7-11 sierpnia 2006 r. 15 16 17 18 19 20 56 56 P140 55 55 L7 P1 LP ZN4 P16 P116 P104 M3 KO DR P110 ZN2 K K6 MR B13 54 SW3 B15 DZ6 SK 54 15 • 16 17 18 19 stacje badawcze IMGW/OM w Gdyni nie posiadał morskich stacji przenośnych ani automatycznie ustawiających się, poza jednym automatycznym systemem pomiarowym Ferry-Box, zainstalowanym na promie Stena Nordica naleŜącym do kampanii Ŝeglugowej Stena Line. Eksploatację systemu rozpoczęto w kwietniu 2007 r., a część wyników pomiarów uzyskanych z tego systemu wykorzystano jako uzupełnienie badań monitoringowych. System słuŜył do ciągłych pomiarów chlorofilu „a”, temperatury wody, zasolenia i stęŜenia oraz nasycenia tlenem w warstwie powierzchniowej morza. W określonych lokalizacjach pobierano równieŜ automatycznie próby wody do oznaczenia zawartości biogenów i fitoplanktonu. 29 20 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ Nie wykorzystywano obcych statków do wykonywania pomiarów lub poboru prób w ramach monitoringu Bałtyku. Zakres badań monitoringowych Bałtyku prowadzonych przez IMGW/OM w Gdyni, w ramach programu COMBINE, obejmował pomiary meteorologiczne, parametry hydrologiczne (przezroczystość, temperatura, zasolenie, tlen, siarkowodór, pH), parametry hydrochemiczne (fosforany, fosfor ogólny, krzemiany, azotany, azotyny, azot ogólny, amoniak), parametry biologiczne (chlorofil „a”, fitoplankton, zooplankton, fitobentos, zoobentos), substancje toksyczne (metale oraz trwałe związki organiczne w tkankach ryb, w organizmach i osadach dennych). Pobory prób i analizy wykonywano z róŜną częstotliwością, w zaleŜności od rodzaju stacji badawczej i badanych parametrów wód. Zakres badań monitoringowych Morza Bałtyckiego, przeprowadzonych przez IMGW/OM w Gdyni w latach 2005-2007, przedstawiono w Załączniku 5.5.1. IMGW/OM w Gdyni nie wykonał pełnego zakresu badań niezbędnych do realizacji programu COMBINE. Mianowicie: • w 2005 r., ograniczył częstotliwość pomiarów na stacji w Głębi i Bornholmskiej do 2 poborów prób, z powodu braku umowy z GIOŚ i konieczności minimalizacji kosztów monitoringu; • w 2006 r., do końca lipca, nie prowadził badań monitoringowych Morza Bałtyckiego z powodu braku umowy-zlecenia z GIOŚ. Wskutek tego nie zbadano biogenów w okresie zimowym i nie pobrano prób do oznaczeń substancji radioaktywnych na 5 stacjach, a ogólną liczbę stacji zmniejszono z 45 do 37; • w 2007 r., w ramach I etapu prac monitoringu Bałtyku, nie wykonano jednej serii pomiarowej parametrów hydrologicznych, hydrochemicznych i zawartości chlorofilu „a” na stacji P14, objętej badaniami wysokiej częstotliwości, z powodu zamknięcia akwenu. Komisja powołana w GIOŚ do odbioru pracy zdecydowała, Ŝe IMGW uzupełni brakujące dane w II etapie prac, którego zakończenie ustalono na 30 kwietnia 2008 r. Instytut nie badał skutków zanieczyszczeń wód na organizmy morskie, z powodu odłoŜenia przez Komisję Helsińską decyzji o wprowadzeniu takich badań do programu monitoringu, do czasu zgromadzenia większej wiedzy w tym zakresie. Badał natomiast tzw. zaleŜności funkcyjne, np. przezroczystości wody morskiej od stęŜeń chlorofilu „a”, stęŜeń chlorofilu „a” od stęŜeń soli odŜywczych w wodzie morskiej lub stęŜeń tych substancji, wskaźnika biotycznego charakteryzującego stan zoobentosu od stęŜeń chlorofilu „a”, itp., stosując zasady wypracowane podczas narad roboczych grupy sterującej HELCOM EUTRO-PRO oraz zasady ustalone przez ekspertów z Bałtyckiej Grupy Interkalibracji Geograficznej (Baltic GIG) – związanej z procesem interkalibracji przy wdraŜaniu RDW. Badania prowadzono od 2006 r. w ramach tematów badawczych finansowanych ze środków przeznaczonych na działalność statutową IMGW. Wyniki ww. badań zostały przedstawione w marcu 2007 r. na Kongresie „Baltic Sea Science” 30 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ w Rostoku i opublikowane w czasopiśmie „Journal of Marine Systems”, a w styczniu 2008 r. przekazano je do publikacji w „Oceanological and Hydrobiological Studies”. Ponadto IMGW/OM w Gdyni wykonywał badania środowiska morskiego Bałtyku obejmujące: • regularny monitoring skaŜeń radioaktywnych - oznaczanie Sr-90 i Cs-137 w wodzie morskiej, zawiesinie, osadach i organizmach dennych (wg programu HELCOM MORS), na 7 stacjach w strefie głębokowodnej i 10 – w strefie płytkowodnej, • przestrzenny rozkład zanieczyszczeń biogenicznych w wodach morskich, na ustalonej sieci stacji pomiarowych (wg HELCOM - program kontroli eutrofizacji i intoksykacji), • realizację „Zadania 4. Opracowanie oceny stopnia eutrofizacji wybranych obszarów polskiej strefy Bałtyku w odniesieniu do warunków referencyjnych”, w 2005 r., w ramach przygotowywania paneuropejskiego systemu ocen eutrofizacji środowiska morskiego, zgodnie z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej i ustaleniami grupy projektowej Komisji Helsińskiej – HELCOM EUTRO-PRO. Badania monitoringowe wód przejściowych i przybrzeŜnych prowadzone przez wioś W 2007 r., monitoring wód przejściowych i przybrzeŜnych prowadziły Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska w Gdańsku, Olsztynie i Szczecinie, według programów monitoringu środowiska dla województwa pomorskiego, warmińsko-mazurskiego i zachodniopomorskiego na lata 2007 – 2009, opracowanych na podstawie PPMŚ i zatwierdzonych przez GIOŚ. PPMŚ zobowiązywał ww. WIOŚ do przeprowadzenia badań wód przejściowych i przybrzeŜnych w ramach monitoringu diagnostycznego i operacyjnego, na 45 stanowiskach pomiarowych, w tym 28 zlokalizowanych na wodach przejściowych i 17 – na wodach przybrzeŜnych. Zakres badań wskazany w PPMŚ obejmował warunki fizyko-chemiczne oraz obserwacje parametrów biologicznych i hydromorfologicznych. Częstotliwość badań określono na 4 do 8 pomiarów w roku, za wyjątkiem substancji priorytetowych, badanych 12 razy w roku (jeden pomiar w kaŜdym miesiącu) oraz elementów jakości hydromorfologicznej, badanych raz na 6 lat. Wobec braku odpowiednich rozporządzeń, wytycznych i metodyk oraz braku doświadczenia w badaniach morza, WIOŚ w Gdańsku prowadził wspólnie z WIOŚ w Olsztynie i Szczecinie, jako obowiązanymi w PPMŚ do prowadzenia monitoringu wód przejściowych i przybrzeŜnych, uzgodnienia co do zakresu i sposobu prowadzenia badań. W 2007 r. badania monitoringowe wód przejściowych i przybrzeŜnych prowadzono na 35 stacjach badawczych: objętych właściwością WIOŚ w Gdańsku: 31 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ − na 10 stacjach badawczych na wodach przejściowych (na Zalewie Puckim – 2 stacje monitoringu operacyjnego i 1 stacja monitoringu diagnostycznego, w Zatoce Puckiej Wewnętrznej – 2 stacje monitoringu operacyjnego i 2 – diagnostycznego, w Zatoce Gdańskiej Wewnętrznej – 1 stacja monitoringu operacyjnego i 1 – diagnostycznego, w ujściu Wisły – 1 stacja monitoringu diagnostycznego i operacyjnego), − na 9 stacjach badawczych na wodach przybrzeŜnych (Mierzeja Wiślana – 1 stacja monitoringu diagnostycznego, Półwysep Hel – 2 stacje, kaŜda monitoringu operacyjnego i diagnostycznego, Port Władysławowo – 1 stacja monitoringu operacyjnego, Władysławowo – Jastrzębia Góra – 1 stacja monitoringu diagnostycznego, Jastrzębia Góra - Rowy – 2 stacje monitoringu diagnostycznego; Rowy - Jarosławiec Wschód – 1 stacja monitoringu operacyjnego i diagnostycznego i 1 stacja monitoringu diagnostycznego). WIOŚ w Gdańsku przy pomocy WIOŚ w Szczecinie i udziale pracowników Departamentu Monitoringu GIOŚ, w marcu 2007 r. ustalił zakres i częstotliwość badań monitoringowych wód przejściowych i przybrzeŜnych. objętych właściwością WIOŚ w Olsztynie: − na 9 stacjach badawczych na wodach przejściowych (Zalew Wiślany), w tym na 6 stacjach monitoringu operacyjnego, 2 stacjach monitoringu diagnostycznego i 1 stacji monitoringu operacyjnego i diagnostycznego; objętych właściwością WIOŚ w Szczecinie: − na 5 stacjach badawczych monitoringu diagnostycznego na wodach przejściowych (do których zaliczono Zalew Szczeciński, Zalew Kamieński, ujście Świny, ujście Dźwiny), − na 2 stacjach badawczych monitoringu diagnostycznego na wodach przybrzeŜnych (do których zaliczono jednolite części wód: Świna-Niemcy, Dźwina-Świna, Sarbinowo-Dźwina, Jarosławiec-Sarbinowo). Podjęcie badań wód przybrzeŜnych i przejściowych w ramach monitoringu operacyjnego zaplanowano w WIOŚ w Szczecinie na 2009 r., na stacjach, na których stwierdzone zostaną przekroczenia norm jakości środowiska. Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska w Gdańsku, Olsztynie i Szczecinie nie posiadały sprzętu pływającego i do wykonywania badań monitoringowych wynajmowały statki od urzędów morskich w Gdyni, Słupsku i Szczecinie oraz od Zarządu Portu Morskiego w Elblągu. I tak: Pomorski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska, w dniu 23 kwietnia 2007 r. zawarł porozumienia o współpracy z dyrektorami Urzędów Morskich w Gdyni i w Słupsku, m.in. w sprawie udostępnienia pracownikom WIOŚ w Gdańsku jednostek pływających do poborów prób wód Bałtyku, znajdujących się w obszarze właściwości dyrektorów ww. Urzędów Morskich. W 2007 r., na podstawie ww. porozumień, 32 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ pracownicy WIOŚ w Gdańsku wykonali pomiary podczas 4 rejsów na wodach przejściowych i podczas 2 rejsów na wodach przybrzeŜnych. PoniewaŜ ilość rejsów zorganizowanych przez WIOŚ w Gdańsku była niewystarczająca do wykonania programu monitoringu, Pomorski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska zawarł umowę z Dyrektorem IMGW/OM w Gdyni na wykonanie pozostałych pomiarów oraz poborów prób wód z dostarczeniem do laboratorium WIOŚ. Na podstawie powyŜszej umowy, pracownicy IMGW/OM w Gdyni dokonali pomiarów i poboru prób wód morskich podczas 6 rejsów na wodach przejściowych i 7 rejsów na wodach przybrzeŜnych. Umowa została sfinansowana z dotacji Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w wysokości 54,0 tys. zł; WIOŚ w Olsztynie, dla potrzeb poboru prób wód do badań monitoringowych, wynajmował statek rejsowy od Zarządu Portu Morskiego w Elblągu; Zachodniopomorski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w dniu 8 maja 2000 r. zawarł porozumienie z Dyrektorem Urzędu Morskiego w Szczecinie, m.in. w sprawie udostępnienia WIOŚ w Szczecinie jednostki pływającej wraz z załogą do poboru prób wody z Zalewu Szczecińskiego - 1 raz w miesiącu od kwietnia do listopada oraz do poboru prób wody z Zatoki Pomorskiej - raz na dwa miesiące od maja do listopada. Ponadto, w dniu 9 sierpnia 2007 r. zawarł porozumienie z Dyrektorem Urzędu Morskiego w Słupsku, m.in. w sprawie udostępnienia pracownikom WIOŚ w Szczecinie jednostek pływających do poboru prób z wód przybrzeŜnych znajdujących się na obszarze właściwości dyrektorów Urzędów Morskich w Słupsku i Szczecinie. W badaniach wód przybrzeŜnych i przejściowych, prowadzonych przez WIOŚ w Gdańsku, Olsztynie i Szczecinie, nie korzystano z przenośnych lub automatycznie ustawiających się stacji pomiarowych, ani z przygodnie nadarzających się promów lub innych statków. Monitoring wód przejściowych i przybrzeŜnych prowadzono wg programów monitoringu diagnostycznego i operacyjnego, obejmujących elementy jakości fizykochemicznej (wskaźniki charakteryzujące stan fizyczny wód, tj. temperatura, natlenienie, zasolenie, zakwaszenie, zawartość związków biogennych), elementy jakości biologicznej (fitoplankton, bezkręgowce bentosowe, ichtiofauna, chlorofil „a”, feofityna), wskaźniki mikrobiologiczne, a takŜe wskaźniki charakteryzujące występowanie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego. Cykl badawczy obejmował okres od kwietnia do listopada. Zakres badań monitoringowych wód przejściowych i przybrzeŜnych, przeprowadzonych przez wioś w 2007 r., przedstawiono załącznikach 5.5.2. – 5.5.4. Objęte kontrolą WIOŚ nie wykonały pełnego zakresu zaplanowanych badań, niezbędnych do realizacji PPMŚ i WPMŚ, mianowicie: WIOŚ w Gdańsku nie przeprowadził badań: 33 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ − substancji priorytetowych, poniewaŜ „Minister Środowiska w ostatnio opublikowanym projekcie rozporządzenia w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu … określił częstotliwość badań priorytetowych na 2 do 4 w roku prowadzenia monitoringu diagnostycznego. Zgodnie z tym samym projektem, częstotliwość prowadzenia monitoringu diagnostycznego wynosi 1 raz w cyklu planowania”. WIOŚ w Gdańsku zdecydował więc o przeprowadzeniu ww. badań 1 raz w latach objętych WPMŚ, tj. w okresie 2007-2009, w kaŜdym punkcie monitoringu diagnostycznego. W 2007 r. w Inspektoracie wdraŜano metodyki oznaczeń substancji priorytetowych w wodach morskich i badanie tych substancji przełoŜono na dalsze lata cyklu; − liczebności, składu gatunkowego oraz obecności taksonów wraŜliwych na zanieczyszczenia w grupie bezkręgowców bentosowych, zaplanowanych w WPMŚ do wykonania na 3 stacjach badawczych na wodach przejściowych i 3 stacjach na wodach przybrzeŜnych. Powodem nieprzeprowadzenia badań było późne uzyskanie dofinansowania z NFOŚiGW - we wrześniu 2007 r., tj. po okresie letnim, w którym badania powinny być przeprowadzone. Ponadto, „Zgodnie z ostatnią wersją projektu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu, we wioś załoŜono wykonanie tych badań 1 raz w cyklu planowania, który obejmuje lata 20072009, więc badania bentosu zostały zaplanowane na rok 2008 i następne. WIOŚ w Olsztynie nie przeprowadził badań: − składu i liczebności innej flory wodnej, bezkręgowców bentosowych i ichtiofauny, z powodu braku „metodyk badawczych dotyczących wód przejściowych, w tym obejmujących pobór próby oraz ocenę jakości, a takŜe z uwagi na brak przepisów wykonawczych… Ponadto w Programie Państwowego Monitoringu Środowiska nie wskazano tych badań jako obowiązkowe w 2007 r.” Pobór prób bezkręgowców bentosowych zaplanowano na przełom maja i czerwca 2008 r.; − 29 spośród 33 substancji priorytetowych, a 4 pozostałe substancje badał z częstotliwością mniejszą od wymaganej. Ponadto 10 innych substancji, zrzucanych w większych ilościach do wód, badano z częstotliwością inną niŜ wymagana. Braki ww. badań i wykonywanie badań z odmienną częstotliwością tłumaczono we wioś brakiem przepisów wykonawczych (projekty rozporządzeń były kilkakrotnie zmieniane w ciągu roku) i referencyjnych metod badawczych, na podstawie których laboratorium mogłoby wystąpić o zakup materiałów potrzebnych do badań, a takŜe tym, Ŝe „badanie zanieczyszczeń specyficznych w 200 r. objęte było pilotaŜowym programem badań Zalewu Wiślanego, zgodnie z Programem Państwowego Monitoringu Środowiska”. Niewykonanie w 2007 r. badań wszystkich parametrów wymaganych RDW wynikało teŜ z powodu braków sprzętu. W 2008 r. zaplanowano zakup terenowej sondy wieloparametrowej, m.in. do oznaczeń temperatury, pH, przewodnictwa elektrycznego oraz zakup chromatografu gazowego i cieczowego do oznaczeń, m.in. substancji priorytetowych. 34 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ Ponadto, do dnia 8 kwietnia 2008 r. nie wykonano oznaczeń fitoplanktonu w próbach pobranych w 2007 r., z powodu braku personelu (biolodzy, zatrudnieni w 2007 r., przechodzili zawodowe szkolenia). Próby wód zostały odpowiednio zabezpieczone – utrwalone, a wykonanie badań planowano zlecić obcemu podmiotowi. W programach monitoringu środowiska w województwie warmińsko-mazurskim na 2005 r. i 2006 r. zaplanowano badanie i ocenę jakości wód przejściowych Zalewu Wiślanego, jednak WIOŚ w Olsztynie badań tych nie przeprowadził, poniewaŜ w dniu 5 sierpnia 2005 r. otrzymał zgodę Wojewody Warmińsko-Mazurskiego na odstąpienie od nich „…z uwagi na brak jednolitych metod badawczych…” (brak aktów wykonawczych do ustawy – Prawo wodne, dotyczących form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód). „W 2006 r. z uwagi na nierozwiązanie problemów merytorycznych (dalszy brak metod i form prowadzenia badań), nie ujęto monitoringu wód Zalewu w planie badań…, zatwierdzonym przez Wojewodę Warmińsko-Mazurskiego”. WIOŚ w Szczecinie nie przeprowadził badań: − w 6 punktach pomiarowo-kontrolnych, spośród 8 zaplanowanych w WPMŚ na wodach przejściowych i przybrzeŜnych, w okresie kwiecień-czerwiec 2007 r., ograniczając badania tylko do 2 punktów zlokalizowanych na wodach przejściowych. W pozostałym okresie badania wykonywał w 7 punktach pomiarowo-kontrolnych na wodach przejściowych i przybrzeŜnych. Ponadto w całym okresie badawczym w 2007 r., tj. w miesiącach od kwietnia do października, zmniejszono częstotliwość badań: w 5 ppk na wodach przejściowych pobrano próby 3 do 7 razy zamiast 8 razy, a w jednym – 4 razy zamiast 6, natomiast w 3 ppk na wodach przybrzeŜnych zaplanowano 8 poborów prób wód do badań, a pobrano tylko 1 raz w 2 ppk. Przyczyną ograniczenia ilości ppk i częstotliwości poborów prób do badań były trudności w finansowaniu badań monitoringowych wód przejściowych i przybrzeŜnych, a takŜe problemy z pozyskaniem jednostki pływającej do poboru prób. Umowa dotacji z NFOŚiGW została zawarta dopiero 28 września 2007 r. i z zastrzeŜeniem, Ŝe kwota dotacji nie moŜe być przeznaczona na pokrycie kosztów poniesionych przed dniem 19 września 2007 r.; − składu i liczebności innej flory wodnej, bezkręgowców bentosowych i ichtiofauny, z powodu braku metodyk badawczych; − 7 substancji priorytetowych i innych zanieczyszczających spośród 11 substancji zaplanowanych do oznaczenia, a próby wód do badań pobrano z 5 zamiast 8 ppk. Zostało to spowodowane brakiem środków na zakup aparatury do wykonania analiz ww. substancji (technika stosowana w laboratorium WIOŚ w Szczecinie, nie pozwalała na oznaczenie z wymaganą dokładnością śladowych ilości metali w wodzie o duŜej zawartości chlorków) oraz niedoborem pracowników wykonujących analizy. Ponadto, zakres badań 35 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ substancji priorytetowych planowano określić w WPMŚ po uzyskaniu z GIOŚ wyników pilotaŜowego programu badań, wskazujących jednolite części wód, w których stwierdzono występowanie takich substancji. Wobec pozyskania środków finansowych z NFOŚiGW, Zachodniopomorski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska zdecydował o przeprowadzeniu w 2007 r. dodatkowych 22 badań monitoringowych w 6 punktach pomiarowo-kontrolnych, pomimo nie ujęcia tych badań w WPMŚ. Główny Inspektor Ochrony Środowiska wyjaśnił, Ŝe „GIOŚ przeanalizuje stan wypełnienia wytycznych w zakresie zakresu i częstotliwości wykonanych badań po przekazaniu wyników badań wykonanych przez WIOŚ Gdańsk i Olsztyn. … trwają jeszcze prace nad oznaczeniami prób biologicznych oraz ich weryfikacją”. WIOŚ w Gdańsku, Olsztynie i Szczecinie nie planowały i nie badały wpływu biologicznych zanieczyszczeń wód morskich na organizmy Ŝyjące w morzu, ani przestrzennego rozkładu zanieczyszczeń. Jedynie we WIOŚ w Szczecinie badano wpływ stopnia eutrofizacji wód (zanieczyszczenia wód związkami azotu i fosforu) na wzrost stęŜenia chlorofilu i rozwój fitoplanktonu. Badania prowadzono we współpracy polsko-niemieckiej na wodach Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej. Wyniki badań zamieszczono w sprawozdaniach i opublikowano w „Raporcie o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2004-2005”. W badanym okresie w skontrolowanych WIOŚ nie korzystano z danych monitoringowych Państw-Stron Konwencji Helsińskiej. 3.2.3. Jakość badań monitoringowych W latach 2005 – 2006 w GIOŚ podejmowano działania dla zapewnienia zgodności techniki badań wód morskich, wykonywanych przez IMGW i wioś, z zaleceniami podręcznika do programu COMBINE, wytycznymi Międzyrządowej Komisji Oceanograficznej oraz normami międzynarodowymi. Działania te, poza pracami legislacyjnymi, obejmowały m.in. przygotowanie referencyjnych metodyk badań, zapewnienie opracowania załoŜeń dotyczących miejsc, zakresu i częstotliwości poboru prób do badań wód przejściowych i przybrzeŜnych oraz sposobu oceny jakości tych wód (wrzesień 2006 r.), przygotowania do realizacji projektu „Opracowanie metodyki badania i klasyfikacji elementów biologicznych w procedurze oceny stanu ekologicznego jednolitych części wód przejściowych i przybrzeŜnych wraz z udziałem w europejskim ćwiczeniu interkalibracyjnym” (w dniu 27 marca 2008 r. złoŜono w NFOŚiGW wniosek o dofinansowanie przedsięwzięcia), a takŜe organizację 5 szkoleń w 2007 r. dla pracowników wioś z zakresu metodyk poboru prób i analizy laboratoryjnej. W laboratoriach IMGW W 1999 r. w IMGW podjęto działania w celu wdroŜenia procedur kontroli jakości pomiarów w lądowych i statkowych laboratoriach Ośrodka Oceanografii i Monitoringu Bałtyku IMGW, zgodnie z zaleceniami podręcznika do programu COMBINE, wytycznymi Międzynarodowej Komisji Oceanograficznej i międzynarodowymi normami 36 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ ISO/IEC/EN 17025. W wyniku tych działań, prowadzonych w ramach pracy badawczej „Opracowanie procedur dla pomiarów właściwości fizycznych wody morskiej”, w 2000 r. opracowano i wdroŜono standardowe procedury analiz laboratoryjnych wraz z systemem wewnętrznej kontroli jakości w zakresie oznaczania zawartości w wodzie morskiej: rozpuszczonych nieorganicznych fosforanów, fosforu całkowitego (metodą utleniania w środowisku kwaśnym), jonów krzemianowych, jonów azotynowych, sumy jonów azotynowych i azotanowych, jonów amonowych, azotu całkowitego (metodą utleniania w środowisku alkalicznym), tlenu (metodą Winklera), siarkowodoru i jonów chlorkowych w wodzie ze stacji przybrzeŜnych, a takŜe w zakresie pomiaru odczynu pH wody morskiej. Według ww. procedur wykonywano równieŜ pobory prób i pomiary „na miejscu”. W latach 2005, 2006 i 2007, zgodnie z systemem zapewnienia jakości w zakresie wewnętrznej kontroli, w czasie rejsów badawczych wykonywano analizy kontrolne natlenienia wody morskiej i zawartości soli biogenicznych. Wyniki analiz, w postaci wykresów kontrolnych oraz obliczeń precyzji i dokładności pomiarów, zamieszczono w sprawozdaniach z wykonania badań monitoringowych w 2005 r. i 2006 r. Wyniki analiz z 2007 r. planowano przekazać w II etapie sprawozdania z wynikami badań monitoringowych. Ponadto, w 2005 r., w ramach wewnętrznej kontroli jakości analiz biologicznych, w czasie kaŜdego rejsu pobierano dodatkowe serie prób do oznaczeń chlorofilu-a, fitoplanktonu i zooplanktonu na stacjach głębinowych, a w ramach wewnętrznej kontroli jakości analiz radiochemicznych, podczas rejsu czerwcowego i sierpniowego pobrano 9 dodatkowych prób wody z powierzchni morza, w których oznaczono aktywność 137Cs w celu porównania powtarzalności i kontroli rozrzutu uzyskanych wyników. W 2005 i 2006 roku pracownicy laboratorium radiochemicznego Ośrodka Oceanografii i Monitoringu Bałtyku IMGW uczestniczyli w teście interkalibracyjnym wód morskich w ramach programu HELCOM/MORS, zorganizowanym przez fiński urząd STUK ds. Radiacji i Bezpieczeństwa Nuklearnego. W ramach interkalibracji oznaczono aktywność 137Cs i 90Sr w próbach wody morskiej. Wyniki analiz wraz ze sprawozdaniem przekazano w 2006 roku do organizatora interkalibracji. W celu zapewnienia wymaganej jakości pomiarów, pracownicy IMGW co roku uczestniczyli w testach biegłości laboratoryjnej QUASIMEME oraz HELCOM, zgodnych z zaleceniami podręcznika do programu COMBINE. Wyniki testów przekazywano kaŜdorazowo do Sekretariatu Komisji Helsińskiej razem z raportami z wykonania badań monitoringowych Bałtyku. W latach 2005-2007, uczestnicząc w testach QUASIMEME, w zakresie zewnętrznej kontroli biegłości analitycznej, wykonywano analizy serii pomiarowej materiału pobranego w okresach: lipiec-październik 2005 r., styczeń-kwiecień 2006 r. oraz lipiec – październik 2007 r. Wyniki badań przesłano do centrali QUASIMEME – 37 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ Centrum Wody i Klimatu Alterra w Wageningen w Holandii, gdzie zostały poddane ocenie statystycznej. Do czasu zakończenia kontroli nie uzyskano certyfikatu jakości dla laboratoriów Ośrodka Oceanografii i Monitoringu Bałtyku IMGW, a „…główną przeszkodą w realizowaniu tego zamierzenia był brak ciągłości finansowania monitoringu Bałtyku”. W laboratoriach wioś Laboratoria wioś juŜ od 2004 r. rozpoczęły wdraŜanie nowych oraz dostosowanie istniejących metod badań do wymagań projektu rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych. W kontrolowanym okresie, badania wód powierzchniowych, w tym wód przejściowych i przybrzeŜnych, wykonywano w oparciu o polskie normy określone w ww. projekcie rozporządzenia, a takŜe zgodnie z metodykami referencyjnymi zalecanymi przez GIOŚ, których wdraŜanie odbywało się w miarę uzyskiwania dokumentacji z GIOŚ, np. metodyki do oznaczeń biologicznych wdraŜane są od 2007 r. Laboratoria wioś realizowały politykę jakości badań poprzez: - zatrudnienie wykwalifikowanego personelu, - wykonywanie badań w oparciu o polskie normy i udokumentowane procedury badawcze, - stosowanie nowoczesnego wyposaŜenia pomiarowego i badawczego oraz właściwą jego obsługę, sprawdzanie i wzorcowanie, - sprawowanie nadzoru nad wdroŜonym systemem jakości w formie audytów wewnętrznych i przeglądów zarządzania, - prowadzenie kontroli jakości badań, - zlecenie usług wzorcowania laboratoriom dysponującym państwowymi lub międzynarodowymi wzorcami jednostek miar, - stosowanie wzorców państwowych (wzorcowe roztwory jonów, odwaŜki analityczne, filtry optyczne, termometry) oraz certyfikowanych materiałów odniesienia, - wzorcowanie wyposaŜenia przed oddaniem do uŜytkowania. Wszystkie laboratoria wioś współpracujące w realizacji badań wód przejściowych i przybrzeŜnych, tj. w Szczecinie, Gdańsku i Olsztynie, posiadały system zarządzania zgodny z normą PN-EN ISO/IEC 17025:2005 + Ap 1: 2007+AC:2007 „Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących”, potwierdzony przez Polskie Centrum Akredytacji. Akredytacje uzyskały: w dniu 18 grudnia 2007 r. laboratoria WIOŚ w Szczecinie, 3 kwietnia 2007 r. laboratorium WIOŚ w Gdańsku i 10 lipca 2007 r. laboratorium WIOŚ w Olsztynie. Laboratoria skontrolowanych wioś posiadały akredytację w części badanego okresu, a zakres uzyskanych akredytacji nie obejmował wszystkich wykonywanych badań. I tak: Laboratorium WIOŚ w Gdańsku nie posiadało akredytacji w 2005 r. i 2006 r. z powodu remontu pomieszczeń. Certyfikat akredytacji uzyskało 3 kwietnia 2007 r. 38 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ WIOŚ w Olsztynie posiadał Certyfikat Akredytacji dla pracowni w Olsztynie, Elblągu i GiŜycku od dnia 15 maja 1998 r., z przerwą w 2006 r. z powodu reorganizacji. Certyfikat Akredytacji uzyskał ponownie w dniu 10 lipca 2007 r. Zakres akredytacji obejmował 36 spośród 76 wskaźników, mających zastosowanie w badaniu wód zgodnie z normami RDW. „Z powodu braków sprzętowych oraz braku opracowań określających metody badań (zwłaszcza biologicznych), nie uzyskano akredytacji na wszystkie badania wskaźników ujętych w RDW. Pozostałe metody i wskaźniki, obejmujące w szczególności oznaczenie substancji priorytetowych i wskaźników biologicznych, są sukcesywnie przystosowywane przez Laboratorium do nowych uregulowań prawnych i norm międzynarodowych. WIOŚ planuje wystąpić o uzyskanie akredytacji na te oznaczenia w 2009 r.” Laboratorium WIOŚ w Szczecinie posiadało Certyfikaty Akredytacji Polskiego Centrum Akredytacji wydane w dniu 7 kwietnia 1998 r. i 21 lutego 2003 r. (waŜność do dnia 15 lipca 2009 r.). Akredytację uzyskano w zakresie woda i ścieki, obejmującym: pobieranie próbek i pomiary (pH, przewodność, tlen), analizy manualne (spektrofotometryczne, miareczkowe, wagowe, potencjometryczne), analizy w przepływie, analizy chromatograficzne, oznaczanie metali metodą absorpcji atomowej i spektrografii plazmowej, analizy bakteriologiczne, analizy hydrobiologiczne (makrobezkręgowce bentosowe, chlorofil-a). Laboratorium Delegatury WIOŚ w Koszalinie od dnia 10 listopada 1997 r. posiadało Certyfikat Akredytacji Laboratorium Badawczego, wydany przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji, a od dnia 7 lutego 2003 r. - Certyfikat Akredytacji Laboratorium Badawczego Nr AB 141, wydany przez Polskie Centrum Akredytacji, z datą waŜności do 9 listopada 2011 r. Akredytację uzyskano w zakresie woda i ścieki, obejmującym: pobieranie próbek wód powierzchniowych i ścieków, analizy manualne (spektrofotometryczne, miareczkowe, wagowe, potencjometryczne), oznaczanie metali metodą absorpcji atomowej, analizy bakteriologiczne, analizy hydrobiologiczne (chlorofil-a). W latach 2006 – 2007 pracownicy laboratorium WIOŚ w Szczecinie brali udział w międzynarodowych porównaniach międzylaboratoryjnych: a) w ramach prac polsko-niemieckiej Grupy W2 Komisji ds. Wód Granicznych: − w 2006 r. przeprowadzono 3 badania porównawcze w zakresie: analiz wód realizowanych w okresie od marca do kwietnia 2006 r., oznaczania wybranych wskaźników jakości wód w okresie od listopada do grudnia 2006 r., analizy opadów atmosferycznych realizowanych w grudniu 2006 r. Wspólne próby pobrano na rzece Odrze i Zalewie Szczecińskim. Ocena porównań dokonana była na podstawie instrukcji opracowanej przez specjalistów strony niemieckiej. Oba porównania oceniono pozytywnie; − w 2007 r. przeprowadzono 1 badanie porównawcze w zakresie analiz wód realizowanych w okresie od marca do kwietnia 2006 r. Wspólną próbkę pobrano na rzece Odrze. W próbce oznaczono parametry fizykochemiczne i biologiczne. Ocena 39 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ porównań dokonana była na podstawie instrukcji opracowanej przez specjalistów strony niemieckiej. Porównanie oceniono pozytywnie; b) w ramach prac Grupy ds. Zapewnienia Jakości Pomiarów Biologicznych ICES/OSPAR/HELCOM STGQAB, w badaniach, tzw. „Zooplankton ring test 2007”, obejmujących analizy składu gatunkowego i biomasy zooplanktonu. Ponadto, pracownicy laboratorium WIOŚ w Szczecinie i Delegatury w Koszalinie uczestniczyli w krajowych porównaniach międzylaboratoryjnych, mianowicie: − w okresie od stycznia do czerwca 2005 r. oraz w kwietniu, październiku i grudniu 2006 r. przeprowadzono 8 badań porównawczych w zakresie analizy wybranych wskaźników jakości wód. Organizatorem badań była Politechnika Krakowska – Wydział InŜynierii i Technologii Chemicznej oraz Centrum Badań Ekologicznych PAN. Porównania oceniono pozytywnie; − w marcu i sierpniu 2007 r. przeprowadzono 3 badania porównawcze w zakresie: fizykochemii wody i makrobezkręgowców bentosowych oraz chlorofilu-a. Organizatorem badań była Politechnika Krakowska i Gdańska Fundacja Wody. Porównania oceniono pozytywnie. W okresie objętym kontrolą, pracownicy WIOŚ w Gdańsku i Olsztynie nie uczestniczyli w ćwiczeniach porównawczych dotyczących jakości pomiarów. 3.2.4. Sprawozdawczość, wymiana i publikowanie wyników badań monitoringowych W programach Państwowego Monitoringu Środowiska określano zadania sprawozdawcze GIOŚ, IMGW oraz wioś, dotyczące przekazywania wyników badań monitoringowych morza otwartego oraz wód przejściowych i przybrzeŜnych. Do zadań GIOŚ w tym zakresie naleŜało coroczne przekazywanie wyników pomiarów (w określonej formie) do Komisji Helsińskiej, Europejskiej Agencji Środowiska (EAŚ), GUS i EUROSTAT-u. Obowiązek raportowania do Komisji Helsińskiej GIOŚ przekazał IMGW w umowach na wykonanie badań monitoringowych Morza Bałtyckiego. IMGW przygotowywał równieŜ sprawozdania, które za pośrednictwem GIOŚ przekazywane były do Europejskiej Agencji Środowiska. Zgodnie z wytycznymi Komisji Helsińskiej, dane monitoringowe i tzw. „data reports” były raportowane do HELCOM bezpośrednio przez IMGW, jako laboratorium raportujące. Natomiast wszystkie materiały wraz z wynikami przeprowadzonych badań i pomiarów przekazywano do GIOŚ w ramach rozliczenia wykonania umowy na monitoring Bałtyku. Wszystkie raporty przygotowywane przez IMGW były weryfikowane przez GIOŚ. WIOŚ zostały obowiązane w PPMŚ na lata 2007-2009, m.in. do przekazywania GIOŚ co 3 miesiące wyników pomiarów wód przejściowych i przybrzeŜnych wg ustalonego formatu bazy danych. 40 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ Do zadań WIOŚ naleŜało równieŜ upowszechnianie wyników badań w formie: - raportów wojewódzkich (tematycznych lub kompleksowych) – co dwa lata, - strony internetowej – aktualizacja roczna. Terminy przekazywania sprawozdań z wykonanych badań monitoringowych Morza Bałtyckiego, w tym wód przejściowych i przybrzeŜnych, przedstawiały się następująco: Jednostka raportująca Adresat raportu WIOŚ w Gdańsku WIOŚ w Olsztynie WIOŚ w Szczecinie IMGW GIOŚ GIOŚ Wymagana data przekazania raportu Co 3 miesiące GIOŚ Co 3 miesiące Nie przekazano GIOŚ Co 3 miesiące Tylko w dniu 25 lutego 2008 r. (dane za 2007 r.) 27 kwietnia 2005 r. (dane za 2004 r.) 23 października 2006 r. (dane za 2005 r.) 30 kwietnia 2007 r. (dane za 2006 r.) październik 2006 r. (dane za 2005 r.) Raportów z danymi za 2006 i 2007 r. nie przekazano 27 kwietnia 2005 r. (dane za 2004 r.) 7 marca 2007 r. (dane za 2005 r.) 7 marca 2007 r. (dane za 2006 r.) 15 kwietnia 2008 r. (dane za 2007 r.) 29 września 2006 r. 30 listopada 2006 r. 29 marca 2007 r. 7 grudnia 2007 r. 30 kwietnia 2008 r. 28 października 2005 r. 31 października 2006 r. 21 grudnia 2007 r. HELCOM – dane hydrograficzne i hydrochemiczne Do 1 maja HELCOM – dane biologiczne i substancje szkodliwe Do 1 września HELCOM – raport statystyczny Do 1 maja GIOŚ KaŜdorazowo przy rozliczeniu zleconej pracy EAŚ Do 31 października Data przekazania raportu Nie przekazano Raporty z danymi hydrograficznymi i hydrochemicznymi za 2005 r. zostały przekazane przez IMGW do Komisji Helsińskiej, po podpisaniu umowy-zlecenia na wykonanie badań monitoringowych Morza Bałtyckiego w 2005 r. – ww. umowę pomiędzy GIOŚ i Dyrektorem IMGW podpisano dopiero we wrześniu 2006 r. 41 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ Natomiast nieprzekazanie Komisji Helsińskiej raportów z danymi biologicznymi i o substancjach szkodliwych za 2006 r. i 2007 r. spowodowane było: wykonaniem analiz biologicznych dopiero po podpisaniu ww. umowy, w I kwartale 2007 r. oraz zmianą przez ICES formatu raportowania, co wiązało się z opracowaniem oprogramowania bazodanowego dla tych danych. Bazę dla danych biologicznych uruchomiono w 2007 r. w ramach działalności badawczo-wdroŜeniowej IMGW. W 2008 r. do bazy wprowadzano historyczne dane biologiczne, weryfikując dane dotychczas przekazane do ICES. W IMGW planowano przekazać dane do HELCOM po zakończeniu wprowadzania danych i ich zakodowaniu w wymaganym formacie. Następnie zamierzano przystąpić do uzupełnienia bazy biologicznej o moduł oprogramowania dla wyników badań substancji niebezpiecznych. W badanym okresie nie wystąpiły przypadki braków danych w raportach. Nie było przypadków zwrotu raportów z bazy danych HELCOM. Wstępne wyniki pomiarów i opis aktualnej sytuacji ekologicznej w polskiej strefie Bałtyku publikowano w IMGW na bieŜąco, po kaŜdym rejsie r/v Baltica, na stronie internetowej Ośrodka Oceanografii i Monitoringu Bałtyku16, w postaci raportów rejsowych. Wyniki uzyskane z badań monitoringowych zostały wykorzystane w ok. 30 publikacjach, w tym w raportach o stanie środowiska, wydaniach naukowych, materiałach konferencyjnych, czasopismach. Główny Inspektor Ochrony Środowiska współpracował w zakresie wymiany doświadczeń i wyników badań monitoringowych z Europejską Agencją Środowiska oraz Komisją Helsińską i powołanymi przez Komisję grupami roboczymi. W ramach tej współpracy GIOŚ delegował ekspertów do prac w międzynarodowych projektach dotyczących np. eutrofizacji (EUTRO-PRO i EUTRO) i udostępnił posiadane wyniki badań monitoringowych Bałtyku z okresu 1999 - 2006. IMGW korzystał z danych innych państw bałtyckich, głównie w formie bieŜących informacji o nadzwyczajnych zjawiskach, w postaci informacji o wlewach nadtlenowych wód przydennych do Bałtyku, a takŜe przy opracowywaniu niektórych publikacji związanych z ocenami stanu środowiska morskiego Morza Bałtyckiego. Partnerami IMGW w wymianie danych i doświadczeń był Instytut Oceanografii w Warnemünde w Niemczech, Instytut Meteorologiczno - Hydrologiczny w Szwecji, Instytut Morski w Finlandii i Instytut Morski w Estonii. Ponadto, w latach 2005 – 2007 IMGW/OM w Gdyni współpracował m.in. z: − Komitetem Ochrony Środowiska ICES w zakresie realizacji zadań grupy SGQAC i SGQAB (kontrola jakości pomiarów chemicznych i biologicznych); − z Sekretariatem Komisji Helsińskiej w Helsinkach w zakresie współpracy w przygotowaniu dokumentów grup zadaniowych; 16 „Raport z rejsu monitoringowego r/v Baltica” (w j.polskim) zamieszczano na stronie http://baltyk.imgw.gdynia.pl/raporty/index.html oraz „Cruise Report of r/v Baltica” (w j.angielskim) - pod adresem http:/baltyk.imgw.gdynia.pl/en/reports/index.html 42 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ − z Instytutem Badań Bałtyku w Warnemünde i Laboratorium Oceanograficznym Szwedzkiego Instytutu Hydrologiczno-Meteorologicznego w zakresie wymiany informacji o sytuacji środowiskowej Bałtyku. Z powodu późnego rozpoczęcia badań monitoringowych polskiej strefy południowego Bałtyku w 2006 r., do opisu sytuacji tlenowej w Bałtyku w pierwszym półroczu wykorzystano dane z raportów rejsowych tych Instytutów; − ze Szwedzkim Instytutem Hydrologiczno-Meteorologicznym, Łotewskim Uniwersytetem w Rydze, Fińskim Instytutem Badań Morza i Estońskim Instytutem Badań Morza w ramach Bałtyckiego Projektu Regionalnego w zakresie uruchomienia linii pomiarowej „ferry-box” na linii promowej. W latach 2002-2005 IMGW uczestniczył w realizacji projektu badawczo-rozwojowego OROMA, finansowanego z 5. Programu Ramowego Badań Rozwoju Technicznego i Prezentacji Unii Europejskiej. Na stronie internetowej http://baltyk.imgw.gdynia.pl/oroma zamieszczono wszystkie wyniki monitoringowe w formie graficznej. System logowania umoŜliwiał GIOŚ bezpośredni dostęp do danych monitoringowych w formie cyfrowej. Do czasu zakończenia kontroli NIK, w WIOŚ w Olsztynie nie przygotowano dla GIOŚ wyników badań monitoringowych wód Zalewu Wiślanego przeprowadzonych w 2007 r., tym samym nie sporządzono raportu z ww. badań i nie zamieszczono na stronie internetowej informacji o wynikach badań. Kierownik Delegatury WIOŚ w Elblągu wyjaśniła, Ŝe : - „nie przekazano wyników ww. badań z powodu przeoczenia, …byłam przekonana, Ŝe dane te naleŜy przekazywać po zakończeniu rocznego cyklu badań, który kończy się w naszym przypadku w czerwcu 2008 r. Poza tym nie otrzymaliśmy Ŝadnej dodatkowej informacji dotyczącej przekazania tych wyników, w tym informacji określającej wg jakiego formatu bazy danych mamy te wyniki przekazywać… - Raporty zostaną sporządzone po zakończeniu dwuletniego okresu badawczego przewidzianego na lata 2007-2009… - Jeśli chodzi o roczną aktualizację strony internetowej w zakresie monitoringu Zalewu Wiślanego, badania te rozpoczęto w ubiegłym roku i nie zakończono jeszcze całego cyklu oraz nie opracowano wyników. W najbliŜszym czasie zakładka na stronie internetowej zostanie utworzona i w miarę moŜliwości dane z prowadzonych badań będą tam zamieszczane.” W latach 2005-2007 WIOŚ w Olsztynie nie korzystał z wyników badań monitoringowych, prowadzonych przez inne Państwa-Strony Konwencji Helsińskiej. Nie współpracował z zagranicznymi instytucjami w zakresie wymiany doświadczeń, wspólnych projektów badawczych ani wymiany wyników badań monitoringowych. Dane z badań wód przejściowych i przybrzeŜnych, przeprowadzonych przez WIOŚ w Szczecinie w 2007 r., zostały przekazane do GIOŚ w formie elektronicznej w dniu 25 lutego 2008 r. Natomiast raport z monitoringu, zgodnie z postanowieniami umowy dotacji z NFOŚiGW, planowano opracować po zakończeniu badań, tj. po 30 czerwca 2008 r. 43 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ W 2006 r. WIOŚ sporządził „Raport o stanie środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2004-2005”. W czasie kontroli NIK, opracowywano wyniki badań do raportu za lata 2006-2007. Ponadto, w latach 2005-2007, zgodnie z planem pracy polsko-niemieckiej Grupy Roboczej W2 Komisji ds. Wód Granicznych, WIOŚ w Szczecinie corocznie przekazywał stronie niemieckiej raporty z badań, dotyczących jakości wód granicznych. Raporty przekazywano jednak z opóźnieniami, tj. po terminie - 30 kwietnia ustalonym przez współpracujące strony. Mianowicie: - raport z badań Zalewu Szczecińskiego za 2004 r. został przekazany w dniu 16 czerwca 2005 r., tj. 47 dni po terminie, - raport z badań Zatoki Pomorskiej za 2005 r. został przekazany w dniach 23 i 24 maja 2006 r., tj. 23 dni po wyznaczonym terminie; - raport z badań Zalewu Szczecińskiego za 2006 r. został przekazany w dniu 20 czerwca 2007 r., tj. 51 dni po wyznaczonym terminie, - raport z badań wód Zatoki Pomorskiej za 2007 r., do czasu zakończenia kontroli NIK, tj. do dnia 9 maja 2008 r. nie został przygotowany. Opóźnienia w przekazaniu ww. raportów spowodowane były brakami kadrowymi w WIOŚ. W latach 2005-2007 w WIOŚ w Szczecinie nie korzystano z wyników monitoringu, prowadzonego przez inne Państwa-Strony Konwencji Helsińskiej. W WIOŚ w Gdańsku opracowano zbiorcze zestawienia wstępnych wyników badań monitoringowych wód przybrzeŜnych i przejściowych przeprowadzonych w 2007 r., jednak zestawienia te „nie mogły jeszcze słuŜyć do przygotowania raportu ani oceny jakości wód”. Wyniki powyŜsze nie zostały opublikowane. Inspektorat nie posiadał wyników badań wód przybrzeŜnych i przejściowych wykonanych w innych państwach bałtyckich i nie współpracował z zagranicznymi instytucjami w zakresie monitoringu środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego. W 2008 r. w GIOŚ zaplanowano zlecenie opracowania oprogramowania bazodanowego do gromadzenia, przetwarzania oraz raportowania w odpowiednim formacie danych, w tym biologicznych pochodzących z monitoringu wód przejściowych i przybrzeŜnych. 3.2.5. Finansowanie badań monitoringowych Morza Bałtyckiego W badanym okresie, monitoring środowiska morskiego finansowany był z dotacji Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, ze środków własnych wioś oraz w niewielkim zakresie - z budŜetu państwa. Finansowanie badań monitoringowych Morza Bałtyckiego wykonywanych przez IMGW/OM w Gdyni Proces finansowania przez NFOŚiGW monitoringu Bałtyku realizowanego przez IMGW/OM w Gdyni przedstawiał się następująco: 44 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ − IMGW przedstawiał GIOŚ propozycje programów badań monitoringowych Morza, − GIOŚ przekazywał Zarządowi NFOŚiGW do zatwierdzenia listę priorytetowych zadań, w zakresie PMŚ, w tym zadań dotyczących monitoringu Bałtyku, do finansowania ze środków nieinwestycyjnych, − GIOŚ składał w NFOŚiGW wnioski o dotacje dla ww. zadań, − GIOŚ negocjował i zawierał umowę z Prezesem NFOŚiGW na finansowanie badań monitoringowych, a następnie zawierał umowę z IMGW na przeprowadzenie tych badań, − IMGW przekazywał do GIOŚ sprawozdanie z wykonanych prac i wyniki badań, do komisyjnego odbioru, − GIOŚ przekazywał komplet dokumentów do NFOŚiGW z wnioskiem o dokonanie płatności. Przepływ środków finansowych odbywał się bezpośrednio pomiędzy NFOŚiGW a IMGW. W kontrolowanym okresie, GIOŚ dwukrotnie występował do NFOŚiGW o przyznanie dotacji na badania monitoringowe Bałtyku, prowadzone przez IMGW: na lata 2005 – 2006 i na lata 2007 – 2008. I tak: a) dla pozyskania finansowania badań monitoringowych Bałtyku na lata 2005 – 2006, w dniu 28 stycznia 2005 r. GIOŚ przekazał Prezesowi NFOŚiGW wykaz przedsięwzięć priorytetowych w zakresie PMŚ do finansowania ze środków nieinwestycyjnych NFOŚiGW. Po uzgodnieniu wysokości dofinansowania, w dniu 18 października 2005 r. złoŜył wniosek o dofinansowanie badań monitoringowych (wniosek korygowano w dniu 20 marca 2006 r. z powodu zmiany stawki VAT). Umowę dotacji zawarto z Prezesem NFOŚiGW w dniu 1 września 2006 r., a umowę z Dyrektorem IMGW na wykonanie pracy – w dniu 28 września 2006 r., tj. po upływie 20 miesięcy od terminu rozpoczęcia badań. b) dla pozyskania finansowania badań monitoringowych Bałtyku w strefie głębokomorskiej na lata 2007-2008, w dniu 28 marca 2007 r. GIOŚ przekazał Prezesowi NFOŚiGW listę zadań priorytetowych w zakresie PMŚ do finansowania ze środków nieinwestycyjnych NFOŚiGW. W dniu 8 maja 2007 r. Prezes NFOŚiGW zatwierdził ww. listę. W dniu 22 czerwca 2007 r. przerwano negocjacje w sprawie wysokości dotacji, w wyniku stanowiska NFOŚiGW o moŜliwości finansowania badań tylko do 31 grudnia 2007 r. Po uzasadnieniu przez GIOŚ konieczności prowadzenia badań w dłuŜszym okresie, w dniu 31 lipca 2007 r. NFOŚiGW zadeklarował moŜliwość finansowania PMŚ do dnia 30 czerwca 2008 r. W dniu 20 sierpnia 2007 r. GIOŚ złoŜył wniosek do Prezesa NFOŚiGW o przyznanie dotacji na „Monitoring Bałtyku w roku 2007 w strefie głębokomorskiej”, po ograniczeniu zakresu i kosztorysu przedsięwzięcia do jednorocznego monitoringu. W dniu 11 października 2007 r. GIOŚ zawarł z Prezesem NFOŚiGW umowę dotacji, a w dniu 28 listopada 2007 r. – umowę z IMGW na wykonanie badań, tj. po upływie 10 miesięcy od rozpoczęcia badań. 45 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ Przyczyną późnego składania przez GIOŚ wniosków do NFOŚiGW o dotacje na monitoring Bałtyku były długotrwałe uzgodnienia-negocjacje z Prezesem Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w sprawie wysokości środków potrzebnych na realizację badań monitoringowych, warunkujące przyjęcie wniosku GIOŚ. Natomiast późne zawarcie umowy z NFOŚiGW w 2006 r., po 6 miesiącach od złoŜenia wniosku, jak wynika z wyjaśnień uzyskanych w GIOŚ, spowodowane było przewlekłym przygotowywaniem treści umowy w NFOŚiGW. Tak więc badania monitoringowe były finansowane ze środków własnych IMGW, a po przedstawieniu wyników prac i dokonaniu ich komisyjnego odbioru w GIOŚ, IMGW wystawiał faktury VAT dla GIOŚ, który przekazywał je do NFOŚiGW do wypłaty. Umowy zawarte pomiędzy GIOŚ i IMGW przewidywały etapowe wykonywanie i rozliczanie prac. Mianowicie: − w umowie z dnia 28 września 2006 r. na „Monitoring Bałtyku w latach 2005-2006”, zobowiązano IMGW do wykonania pracy w 3 etapach, w terminach odpowiednio do dnia: 30 września 2006 r., 30 listopada 2006 r. i 30 marca 2007 r. Poszczególne etapy prac zostały zakończone w terminach odpowiednio: 29 września 2006 r., 30 listopada 2006 r., 29 marca 2007 r.; − w umowie z dnia 28 listopada 2007 r. na „Monitoring Bałtyku w roku 2007 w strefie głębokowodnej”, zobowiązano IMGW do wykonania prac w 2 etapach, w terminach odpowiednio do dnia: 7 grudnia 2007 r. i 30 kwietnia 2008 r. I i II etap pracy został zakończony w umownym terminie. W dniach dokonania komisyjnego odbioru ww. prac, IMGW wystawił faktury: − Faktura VAT nr 72/2/10/2006 z dnia 10.10.2006 r. za wykonanie I etapu umowy Nr 10/2006/F, wartość netto 827.868,85 zł, podatek VAT 182.131.15 zł, wartość brutto 1.010.000,00 zł − Faktura VAT nr 80/2/12/2006 z dnia 11.12.2006 r. za wykonanie II etapu umowy Nr 10/2006/F , wartość netto 549.180,33 zł, podatek VAT 120.819,67 zł, wartość brutto 670.000,00 zł − Faktura VAT nr 82/2/4/2007 z dnia 12.04.2007 r. za wykonanie III etapu umowy Nr 10/2006/F , wartość netto 114.754,10 zł, podatek VAT 25.245,90 zł, wartość brutto 140.000,00 zł, − Faktura VAT nr 111/2/12/2007 z dnia 14.12.2007 r. za wykonanie I etapu umowy Nr 48/2007/F, wartość netto 286.885,24 zł, podatek VAT 63.114,75 zł, wartość brutto 349.999,99 zł. Łączna wysokość dotacji ze środków NFOŚiGW na badania monitoringowe Morza Bałtyckiego wykonane przez IMGW w latach 2005 – 2007, wyniosła 2.170 tys. zł. Finansowanie badań monitoringowych wód przybrzeŜnych i przejściowych wykonywanych przez wioś. Skontrolowane wioś pokryły wydatki związane z prowadzeniem monitoringu wód przejściowych i przybrzeŜnych, ze środków NFOŚiGW i własnych. 46 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ Proces finansowania badań przez NFOŚiGW obejmował: umieszczenie monitoringu wód przybrzeŜnych i przejściowych na listach priorytetowych zadań do finansowania ze środków NFOŚiGW, zatwierdzenie przez NFOŚiGW ww. list, złoŜenie przez GIOŚ wniosków wioś o przyznanie dofinansowania ze środków NFOŚiGW, zawarcie umów dotacji pomiędzy Prezesem NFOŚiGW a WIOŚ. Pismem z dnia 25 maja 2007 r. Główny Inspektor Ochrony Środowiska przekazał Prezesowi NFOŚiGW trzy wnioski, przygotowane przez WIOŚ w Szczecinie, Gdańsku i Olsztynie, o dofinansowanie wspólnego przedsięwzięcia pt.: „Monitoring wód przejściowych i przybrzeŜnych w latach 2007-2009”. Umowy na dotowanie ww. przedsięwzięcia zostały zawarte pomiędzy Prezesem NFOŚiGW a wojewódzkimi inspektorami ochrony środowiska w dniu 28 września 2007 r., tj. 4 miesiące od złoŜenia wniosków i 6 miesięcy po rozpoczęciu cyklu badawczego. Przyczyną późnego zawarcia ww. umów było późne złoŜenie wniosków oraz negocjacje kwoty dotacji i terminu zakończenia badań. Okres realizacji umów ustalono od dnia 19 września 2007 r. do dnia 30 czerwca 2008 r. Wartość przedmiotowej pracy została oszacowana przez skontrolowane WIOŚ na 2.135,6 tys. zł, w tym do realizacji w 2007 r. - 619,9 tys. zł. Natomiast wysokość dotacji przyznanej przez NFOŚiGW – 1.201 tys. zł., w tym na 2007 r. – 466,0 tys. zł. Do końca 2007 r., na realizację monitoringu wód przejściowych i przybrzeŜnych, objęte kontrolą WIOŚ wydatkowały: − WIOŚ w Gdańsku – 240,4 tys. zł, w tym 121,8 tys. zł z dotacji NFOŚiGW oraz ok. 118,6 tys. zł ze środków własnych. Dotację przyznaną przez NFOŚiGW w wysokości 500,0 tys. zł, w tym 124,0 tys. zł na 2007 r., w rozliczeniu 2007 r. wykorzystano w 98,2%; − WIOŚ w Olsztynie - 206,4 tys. zł, w tym: 68,0 tys. zł z budŜetu i dochodów własnych oraz 138,4 tys. zł z dotacji NFOŚiGW. Przyznana dotacja NFOŚiGW wynosiła 274,6 tys. zł, w tym na 2007 r. – 140,0 tys. zł i w rozliczeniu 2007 r. została wykorzystana w 98,9%%; − WIOŚ w Szczecinie - 29,2 tys. zł, w całości z dotacji NFOŚiGW. Dotacja przyznana przez NFOŚiGW wynosiła 407 tys. zł, w tym 202,0 tys. zł na wydatki w 2007 r. i w rozliczeniu 2007 r. została wykorzystana w 14,5%. Niskie wykorzystanie dotacji NFOŚiGW w Szczecinie spowodowane było nieznajomością zasad korzystania z tych środków. NiemoŜliwe okazało się m.in. pokrywanie płatności częściowo ze środków NFOŚiGW, a częściowo ze środków własnych, kredytowanie wydatków ze środków budŜetu państwa oraz przyjęcie środków z NFOŚiGW bezpośrednio na konto WIOŚ w Szczecinie. Wiązało się to z brakiem moŜliwości rozliczenia wydatków dotyczących m.in.: delegacji, wynagrodzeń z umów o dzieło i umów-zleceń, zakupu paliwa, konserwacji i napraw aparatury, zakupu urządzeń do poboru analiz, dostępu do Internetu, ubezpieczenia pracowników i sprzętu, które to koszty w załączniku do umowy z NFOŚiGW stanowiły ponad 40%. Pozostałe środki niewykorzystane w 2007 r. przeznaczone były na zakup odczynników i innych środków nietrwałych, niezbędnych do realizacji przedsięwzięcia, 47 Istotne ustalenia kontroli _________________________________________________________________________________ na co nie zdąŜono przeprowadzić przetargu. WIOŚ w Szczecinie zrezygnował z niewykorzystanej dotacji przyznanej na zadania w 2007 r. i brakującą kwotę pokrył z własnych środków. 3.2.6. Plan Działań na Morzu Bałtyckim W sprawie wpływu wdroŜenia Planu Działań na Morzu Bałtyckim na monitoring krajowy Główny Inspektor Ochrony Środowiska wyjaśnił, Ŝe: „Bałtycki Plan Działania HELCOM obejmuje cztery obszary priorytetowe: eutrofizację, substancje niebezpieczne, ochronę przyrody i róŜnorodność biologiczną oraz działalność na morzu. Eutrofizacja – W ramach przeciwdziałania eutrofizacji określone zostały podstawowe warunki wymagane do przywrócenia w Bałtyku dobrego stanu środowiska morskiego. Dla kaŜdego ze znaczących źródeł emisji substancji biogennych zaproponowano działania, których wdroŜenie przyczyni się do zmniejszenia ładunku biogenów trafiających do Bałtyku. GIOŚ, w ramach obowiązku ustawowego nałoŜonego ustawą o Inspekcji Ochrony Środowiska, tj. opracowania metod oceny stanu środowiska, zgłosił do finansowania w 2008 r. ze środków NFOŚiGW na Liście przedsięwzięć nieinwestycyjnych zadanie pt.: Opracowanie metody badania i oceny oddziaływań antropogenicznych na stan środowiska Morza Bałtyckiego (pismo znak DST01/02/2008/RJ z dnia 06 lutego 2008 r.). Substancje niebezpieczne - W ramach komponentu zidentyfikowano 11 grup substancji niebezpiecznych, które wymagają specjalnej uwagi. Podstawę dla działań na rzecz zapobiegania zanieczyszczeniom substancjami niebezpiecznymi powinno stanowić przeprowadzenie oznaczeń analitycznych, pozwalających na ustalenie skali problemu dot. zanieczyszczenia środowiska. Planowane jest w związku z tym podjęcie działań monitoringowych, takich jak: przeprowadzenie badań rozpoznawczych stęŜeń substancji w środowisku morskim, realizacja projektu pilotaŜowego dot. screeningu substancji niebezpiecznych w rejonach polskiej strefy ekonomicznej Bałtyku oraz opracowanie programu monitoringu efektów biologicznych. W chwili obecnej obszarem spornym są wskaźniki przyjęte dla celów ekologicznych, które będą monitorowane w przyszłości: GIOŚ postulował, aby zaproponowane wskaźniki traktować jako wstępne i opracować nowe wskaźniki uwzględniające zróŜnicowanie regionalne i tym samym lepiej dopasowane do warunków poszczególnych krajów. GIOŚ przewiduje, Ŝe ostatecznie przyjęta wersja BSAP nie spowoduje istotnych zmian w zadaniach realizowanych przez Inspekcję Ochrony Środowiska. Spodziewać się naleŜy jednak, Ŝe nastąpi istotne zwiększenie zadań związanych z oceną zrzutów zanieczyszczeń w tym równieŜ związków biogennych do Bałtyku. Polski system monitoringu jest w stanie generować i raportować dane dotyczące wskaźników stanu ekologicznego. W celu doskonalenia systemów informatycznych Programu PMŚ, w 2008 r. zaplanowano w GIOŚ zlecenie, mające na celu m.in. opracowanie oprogramowania bazodanowego do gromadzenia, przetwarzania oraz raportowania w odpowiednim formacie danych biologicznych oraz fizyko-chemicznych pochodzących z monitoringu wód przejściowych i przybrzeŜnych”. Realizacja Bałtyckiego Planu działań stanowić będzie jednocześnie wypełnienie postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie strategii ochrony środowiska morskiego, której projekt został przedstawiony w październiku 2005 r. 48 Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli _________________________________________________________________________________ 4. Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli 4.1. Przygotowanie kontroli Do kontroli wybrano 5 jednostek organizacyjnych, odpowiedzialnych za nadzorowanie wdraŜania i wdraŜanie przepisów prawa, dotyczących monitorowania stanu jakości wód Morza Bałtyckiego w obszarze polskich wód terytorialnych. Kontrolę przeprowadzono w : − Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska – obowiązanym m.in. do organizowania i koordynowania Państwowego Monitoringu Środowiska, dokonywanie oceny stanu środowiska polskich wód morskich i zachodzących w nich zmian, − Wojewódzkich Inspektoratach Ochrony Środowiska w Gdańsku, Olsztynie i Szczecinie – odpowiedzialnych m.in. za monitorowanie jakości wód przejściowych i przybrzeŜnych w województwie od 2007 r., dokonywanie ocen zmian zachodzących w tych wodach i przekazywanie wyników badań monitoringowych do Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, − Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Oddział Morski w Gdyni – wykonującym m.in. zadania z zakresu monitoringu wód morza otwartego, wód przejściowych i przybrzeŜnych do 31 grudnia 2006 r., a od 2007 r. – wód morza otwartego, obowiązanym do dokonywania ocen stanu tych wód i zachodzących w nich zmian, a takŜe do przekazywania wyników badań monitoringowych do Komisji Helsińskiej i Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Kontrola nie była poprzedzona innymi z monitorowaniem jakości wód morskich. kontrolami o tematyce związanej 4.2. Postępowanie kontrolne i działania podjęte po zakończeniu kontroli Protokoły kontroli we wszystkich skontrolowanych jednostkach zostały podpisane bez zastrzeŜeń. W skontrolowanych jednostkach przeprowadzono narady w toku kontroli. Do kierowników skontrolowanych jednostek skierowano wystąpienia pokontrolne. Kierownicy 3 jednostek udzielili odpowiedzi na wystąpienia pokontrolne i poinformowali o sposobie wykorzystania zawartych w nich uwag i realizacji wniosków oraz o podjętych w tym celu działaniach. Z pozostałych 2 jednostek odpowiedzi nie otrzymano. Nie wniesiono zastrzeŜeń do ocen, uwag i wniosków zawartych w wystąpieniach pokontrolnych. 49 Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli _________________________________________________________________________________ 1. W wystąpieniu do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska wnioskowano m.in. o: podjęcie działań zapewniających przedkładanie Prezesowi NFOŚiGW, ze stosownym wyprzedzeniem, listy priorytetowych zadań GIOŚ w zakresie monitoringu środowiska do finansowania ze środków NFOŚiGW; podjęcie działań dla zawarcia wieloletniej umowy z NFOŚiGW na finansowanie badań monitoringowych środowiska Morza Bałtyckiego, wód przybrzeŜnych i przejściowych; spowodowanie, aby wojewódzkie programy monitoringu środowiska były uzgadniane i zatwierdzane przed rozpoczęciem badań; dołoŜenie starań dla jak najszybszego wydania rozporządzeń Ministra Środowiska dotyczących sposobu prowadzenia monitoringu wód i zasad dokonywania oceny ich jakości. W odpowiedzi Główny Inspektor Ochrony Środowiska poinformował, Ŝe: − lista zadań priorytetowych na kolejne lata przekazywana jest do NFOŚiGW w IV kwartale danego roku; − podjął działania mające na celu podpisywanie wieloletnich umów dotacji z NFOŚiGW. W bieŜącym roku przedłoŜona została do akceptacji Zarządowi NFOŚiGW lista przedsięwzięć priorytetowych m.in. na realizację programu monitoringu Morza Bałtyckiego w strefie głębokomorskiej oraz monitoringu wód przejściowych i przybrzeŜnych do finansowania do I połowy 2010 roku; − sprawa związana z terminami zatwierdzania wojewódzkich programów monitoringu środowiska zostanie omówiona na najbliŜszej naradzie z wojewódzkimi inspektorami ochrony środowiska, a GIOŚ podejmie działania mające na celu umoŜliwienie wcześniejszego uzgadniania i zatwierdzania WPMŚ; − rozporządzenia dotyczące sposobu prowadzenia monitoringu oraz zasad dokonywania ocen stanu wód znajdują się na liście priorytetowych prac legislacyjnych resortu i GIOŚ dokłada wszelkich starań, aby zostały one wydane w jak najbliŜszym czasie. Projekt rozporządzenia w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych, tj. rozporządzenia przygotowanego na podstawie upowaŜnienia zawartego w art. 155b ust. 1 ustawy - Prawo wodne, przeszedł przez konsultacje społeczne, natomiast nie został uzgodniony z Ministrem Finansów. W przypadku rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych, projekt został uzgodniony między resortami oraz poddany konsultacjom społecznym. W dniu 23 czerwca 2008 r. projekt został przekazany do Rządowego Centrum Legislacji. Rozporządzenie w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych zostało podpisane przez Ministra Środowiska po zakończeniu kontroli NIK. 50 Informacje dodatkowe o przeprowadzonej kontroli _________________________________________________________________________________ 2. W wystąpieniu do Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska wnioskowano o: doprowadzenie do zatwierdzenia przez GIOŚ zmian wprowadzonych do „Programu monitoringu środowiska w województwie zachodniopomorskim w latach 2007-2009”, terminowe składanie sprawozdań o stanie jakości wód granicznych. W odpowiedzi Zachodniopomorski Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska poinformował o przekazaniu Głównemu Inspektorowi Ochrony Środowiska „Aneksu nr 1 do Programu monitoringu środowiska w województwie zachodniopomorskim w roku 2008”, z wnioskiem o jego zatwierdzenie oraz oświadczył, Ŝe dołoŜy wszelkich starań aby uzgodnione sprawozdania roczne o jakości wód Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej przekazywane były zgodnie z planem pracy Grupy W2 Polsko-Niemieckiej Komisji Wód Granicznych. 3. W wystąpieniu do Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska wnioskowano o: uzgodnienie z GIOŚ formatu bazy danych i przekazywanie wyników badań wód Zalewu Wiślanego z częstotliwością określoną w programie wojewódzkim; zamieszczenie informacji o prowadzonych badaniach wód przejściowych na stronie internetowej WIOŚ. W odpowiedzi Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Olsztynie poinformował, Ŝe wyniki monitoringu wód Zalewu Wiślanego z cyklu badawczego 2007-2008 zostaną przekazane do GIOŚ po zrealizowaniu pełnego zakresu badań oraz, Ŝe informacja o zakresie badań wód Zalewu Wiślanego została przygotowana i zostanie umieszczona na stronie internetowej Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Olsztynie do dnia 6 czerwca 2008 r. 4. W wystąpieniach do Pomorskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Gdańsku i Dyrektora Oddziału Morskiego Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej Oddział w Gdyni nie sformułowano wniosków. 51 Załącznik _________________________________________________________________________________ 5. Załączniki 5.1. Wykaz skontrolowanych podmiotów oraz jednostek organizacyjnych NIK, które przeprowadziły w nich kontrole Departament Środowiska, Rolnictwa i Zagospodarowania Przestrzennego 1. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Delegatura NIK w Gdańsku 2. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - Oddział Morski w Gdyni. 3. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku Delegatura NIK w Olsztynie 4. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie Delegatura NIK w Szczecinie 5. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie 5.2. Lista osób zajmujących kierownicze stanowiska, odpowiedzialnych za kontrolowaną działalność Głównym Inspektorem Ochrony Środowiska był Pan Andrzej Jagusiewicz, od dnia 1 stycznia 2008 r. Poprzednio stanowisko Głównego Inspektora Ochrony Środowiska zajmowali: - Pan Krzysztof Zaręba, od dnia 17 grudnia 2001 r. do dnia 19 kwietnia 2005 r., - Pan Wojciech Stawiany, od dnia 20 kwietnia 2005 r. do dnia 25 października 2006 r., - Pan Marek Haliniak, od dnia 26 października 2006 r. do dnia 31 grudnia 2007 r. Dyrektorem Oddziału Morskiego Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Gdyni była Pani Barbara Cygan, od dnia 24 listopada 1998 r. Pomorskim Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska był Pan Stanisław Czechura, od dnia 31 sierpnia 2007 r. Poprzednio funkcję Pomorskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska pełnili: - Pan Andrzej Walkowiak, od dnia 27 kwietnia 1999 r. do dnia 31 sierpnia 2005 r. - Pani Halina Czarnecka, od dnia 31 sierpnia 2005 r. do dnia 31 sierpnia 2007 r., Warmińsko-Mazurskim Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska była Pani Danuta Budzyńska, od dnia 26.06.2007 r. Poprzednio funkcję Warmińsko-Mazurskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska pełnił Pan Zdzisław Krajewski, od dnia 15 marca 2004 r. do dnia 25 czerwca 2007 r. Zachodniopomorskim Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska była Pani Małgorzata Kołodziej-Nowakowska, od dnia 1 marca 2002 r. 52 Załącznik _________________________________________________________________________________ 5.3. Wykaz aktów prawnych dotyczących kontrolowanej działalności 1. Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2003 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, Dz. U. L 327.1 z 22.12.2000, s.1, z późn. zm. 2. Decyzja Nr 2455/2001/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 20 listopada 2001 r. ustanawiająca wykaz priorytetowych substancji w dziedzinie polityki wodnej oraz zmieniająca dyrektywę 2000/60/WE - Dz. U. L 331 z 15.12.2001, s.1. 3. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r. - Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 346. 4. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska - Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm. 5. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne - Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm. 6. Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności - Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087 z późn. zm. 7. Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska - Dz. U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287 z późn. zm.. 8. Ustawa z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach badawczo-rozwojowych Dz. U. z 2001 r. Nr 33, poz. 388 z późn. zm. 9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać morskie wody wewnętrzne i wody przybrzeŜne będące środowiskiem Ŝycia skorupiaków i mięczaków - Dz. U. Nr 176, poz. 1454. 10. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej - Dz. U. Nr 230, poz. 1934. 53 Załącznik _________________________________________________________________________________ 5.4. Wykaz organów, którym przekazano informację o wynikach kontroli 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 2. Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej 3. Marszałek Senatu Rzeczypospolitej Polskiej 4. Prezes Rady Ministrów 5. Prezes Trybunału Konstytucyjnego 6. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji 7. Minister Finansów 8. Minister Środowiska 9. Główny Inspektor Ochrony Środowiska 10. Rzecznik Praw Obywatelskich 11. Przewodniczący Sejmowej Komisji do Spraw Kontroli Państwowej 12. Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego 13. Szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego 14. Przewodniczący Sejmowej Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa 15. Przewodniczący Sejmowej Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej 16. Przewodniczący Sejmowej Komisji Finansów Publicznych 17. Przewodniczący Senackiej Komisji Rolnictwa i Ochrony Środowiska 18. Wojewoda Pomorski, Warmińsko-Mazurski, Zachodniopomorski 19. Pomorski, Warmińsko-Mazurski, Zachodniopomorski, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska 20. Dyrektor Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej 54 Załącznik _________________________________________________________________________________ 5.5. Zakres i częstotliwość badań monitoringowych Morza Bałtyckiego 5.5.1. Zakres badań monitoringowych wód Morza Bałtyckiego wykonanych przez IMGW/OM w Gdyni, w latach 2005 - 2007. Ilość pobranych prób Strefa przybrzeŜne Strefa przejściowa Wysoka częstotliwość Referencyjne Strefa głębokowodne Strefa przybrzeŜne Strefa przejściowa Wysoka częstotliwość Strefa głębokowodne Strefa płytkowodna Wysoka częstotliwość Referencyjne Hydrologiczne Hydrochemiczne Biologia 2007 Pomiary meteorologiczne 17 41 27 5 3 9 22 13 3 31 33 0 5 Przezroczystość 15 32 67 11 3 8 18 45 12 26 45 12 3 Temperatura 218 182 284 43 14 123 122 184 42 401 337 36 26 Zasolenie 218 182 284 43 14 123 122 184 42 401 337 36 26 O2 211 182 284 43 14 123 122 184 42 354 317 36 26 H2S 7 0 0 0 0 0 0 0 0 9 0 0 0 pH 218 182 284 43 14 123 122 184 42 345 317 36 25 Inne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 309 0 0 PO4 218 182 284 43 14 123 122 184 42 301 309 36 26 Tot.P 218 182 284 43 14 123 122 184 42 301 309 36 26 SiO4 218 182 284 43 14 123 122 184 42 301 309 36 26 NO2 218 182 284 43 14 123 122 184 42 301 309 36 26 NO3 209 182 284 43 14 123 122 184 42 292 309 36 26 Tot.N 218 182 284 43 14 123 122 184 42 301 309 36 26 NH4 218 182 284 43 14 123 122 184 42 301 309 36 25 Inne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Chlorofil-a 30 37 145 43 3 16 26 103 42 46 79 36 9 Fitoplankton 8 28 36 19 0 6 23 27 12 24 28 12 0 Zooplankton 8 14 24 4 0 6 12 18 3 36 24 11 0 Fitobentos 0 0 0 1 0 0 0 0 3 0 1 0 0 Zoobentos 0 0 0 0 0 3 1 4 0 0 0 0 0 Mikrobiologia 0 0 0 0 0 0 6 3 0 Inne 0 20 16 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 w rybach 0 0 0 0 0 2 0 0 0 10 0 0 6 w 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 5 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 40 0 0 Badany parametr Substancje toksyczne 2006 Strefa głębokowodne 2005 Metale organizmach w osadach 55 Załącznik _________________________________________________________________________________ w rybach 0 0 0 0 0 2 0 0 0 30 0 0 0 w 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 15 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 120 0 0 Woda profil 28 0 12 0 0 5 6 4 0 56 46 0 0 Woda pow. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Zawiesina 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Osady 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Organizmy denne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Inne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Trwałe związki Substancje radioaktywne organiczne organizmach w osadach 56 Załącznik _________________________________________________________________________________ 5.5.2. Zakres monitorowania wód przybrzeŜnych i przejściowych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku w 2007 r. a) wody przejściowe Badany parametr Data badania Stacji badawcze, z których pobrano próby wód do badań Elementy biologiczne: skład, liczebność i biomasa fitoplanktonu 06, 12, 24, 26 września 16, 17, 22 października 08, 15, 28 listopada T6, T7, T10, T11, T14, T16 (po 2 pobory) T12, T18, OM1, OM3 (po 3 pobory) 06, 12, 24, 26 września 16, 17, 22 października 08, 15, 28 listopada T6, T7, T10, T11, T14, T16 (po 2 pobory) T12, T18, OM1, OM3 (po 3 pobory) Elementy chemiczne i fizykochemiczne: przejrzystość, temperatura, natlenienie zasolenie, zawartość biogenów b) wody przybrzeŜne Badany parametr Data badania Stacji badawcze, z których pobrano próby wód do badań Elementy biologiczne: skład, liczebność i biomasa fitoplanktonu, 26 września 04, 22, 26, 30 października 19, 20, 21, 22 listopada 13 (1 pobór), 15, 16, 17, 18, 19 (po 2 pobory) 9, 11, 12 (po 3 pobory) Elementy chemiczne i fizykochemiczne: przejrzystość, temperatura, natlenienie zasolenie, zawartość biogenów 26 września 04,22,26,30 października 19,20,21,22 listopada 57 13 (1 pobór), 15, 16, 17, 18, 19 (po 2 pobory) 9, 11, 12 (po 3 pobory) Załącznik _________________________________________________________________________________ 5.5.3. Zakres monitorowania wód przejściowych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Olsztynie w 2007 r. a) elementy biologiczne L.p. Badany parametr Skład, liczebność i biomasa fitoplanktonu 1. 2. Chlorofil „a” 3. Feofityna Data badania Liczba stacji monitoringowych, z których pobrano próby w określonych miesiacach 22.05., 22.08., 26.09., 18.10. maj - 9, sierpień - 9, wrzesień - 9, październik - 9 22.05., 21.06., 18.07., 22.08., 26.09., 18.10. 22.05., 21.06., 18.07., 22.08., 26.09., 18.10. maj, czerwiec, od sierpnia do października - 9, lipiec - 3 b) elementy chemiczne i fizykochemiczne L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. Badany parametr Data badania Przezroczystość Barwa Zawiesina ogólna Temperatura powietrza Temperatura wody Tlen rozpuszczony Nasycenie tlenem BZT5 (biochemiczne zapotrzebowanie tlenu) TOC (całkowity węgiel organiczny) Zasolenie Przewodność elektrolityczna właściwa Chlorki Azot amonowy Amoniak Azot azotanowy Azotany Azot azotynowy Azotyny Azot ogólny Kjeldahla Azot całkowity Fosforany Fosfor ogólny Krzemionka 58 22.05., 21.06., 18.07., 22.08., 26.09., 18.10. Załącznik _________________________________________________________________________________ c) substancje priorytetowe L.p. Badany parametr Data badania 1. 2. 3. Kadm Ołów Nikiel 22.05., 21.06., 22.08., 26.09., 18.10. 22.05., 21.06., 22.08., 26.09., 18.10. 22.05., 21.06., 22.08., 26.09., 18.10. 4. Rtęć 22.05., 21.06., 22.08., 18.10. Liczba stacji monitoringowych, z których pobrano próby w określonych miesiącach maj - 9, czerwiec - 7, sierpień 9, wrzesień - 9, październik - 9 d) substancje zrzucane do wód w znacznych ilościach Badany L.p. parametr Data badania 1. Arsen 21.06., 26.09., 18.10. 2. Bar 21.06., 26.09., 18.10. 3. Bor 21.06., 26.09., 18.10. 4. selen 21.06., 26.09., 18.10. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Chrom ogólny Chrom +6 Cynk Miedź Glin Oleje mineralne Liczba stacji monitoringowych, z których pobrano próby w określonych miesiącach czerwiec - 7, wrzesień - 9, październik - 9 22.05., 21.06., 22.08., 26.09., 18.10. 22.05., 21.06., 22.08., 26.09., 18.10. 22.05., 21.06., 22.08., 26.09., 18.10. 22.05., 21.06., 22.08., 26.09., 18.10. 22.05., 21.06., 22.08., 26.09., 18.10. 22.05., 18.07., 22.08., 18.10. maj - 9, czerwiec - 7, od sierpnia do października - 9 maj - 9, lipiec - 3, sierpień - 9, październik - 9 W próbach wody Zalewu Wiślanego, pobranych w 6 miesiącach - od maja do października - oznaczono równieŜ wskaźniki zakwaszenia wody (odczyn pH i zasadowość ogólną) oraz wskaźniki mikrobiologiczne (NPL grupy coli, miano grupy coli, NPL typu fekalnego, miano coli typu fekalnego). 59 Załącznik _________________________________________________________________________________ 5.5.4. Zakres monitorowania wód przybrzeŜnych i przejściowych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie w 2007 r. Badany parametr Numer stacji badawczej Ilość prób wód pobranych do badań Skład, liczebność i biomasa fitoplanktonu 4, 5; 1 DZ; 3 WL, E; 4 SW, C 7 Skład i liczebność innej flory wodnej Skład i liczebność bezkręgowców bentosowych Nie wykonano badań i nie pobrano prób ze Skład i liczebność ichtiofauny względu na brak metodyk Mikrobiologia 4, 5; 1 DZ; 3 WL, E; 4 SW, C 7 Wskaźniki charakteryzujące warunki termiczne, tlenowe, 1, 5; 1 zasolenie, zakwaszenie oraz warunki biogenne DZ; 3 WL, E; 4 SW, C 7 Wskaźniki charakteryzujące występowanie substancji 4, 5; 1 zanieczyszczających WL, E; 4 C 7 60
