Jak radzić sobie z prowokacyjnymi zachowaniami uczniów
advertisement
•Śląskie Centrum Profilaktyki •i Psychoterapii •ul. Powstańców 21 •40-039 Katowice •Tel. 510 621 397 •Więcej prezentacji oraz ciekawych informacji na: •www.centrumprofilaktyki.org.pl • • CENTRUM METODYCZNE POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ JAK SOBIE RADZIĆ Z PROWOKACYJNYMI ZACHOWANIAMI UCZNIÓW? METODA KONSTRUKTYWNEJ KONFRONTACJI Zadanie z programu rządowego „Bezpieczna i Przyjazna Szkoła” wdrażanego przez MEN przy współpracy z CMPPP Plan prezentacji • • • Budowanie pozytywnego klimatu społecznego w klasie. Zachowania uczniów sprawiające nauczycielom najwięcej kłopotów. Wiedza i umiejętności potrzebne nauczycielowi, aby mógł radzić sobie z trudnymi zachowaniami uczniów. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 3 Założenia • Do szkoły przychodzi cały uczeń a nie tylko jego umysł. • Każdy nauczyciel, czy tego chce czy nie, jest wychowawcą. • Uczniowie i nauczyciele przychodząc do szkoły, wnoszą swoje problemy. • Lekcje, mogą być okazją do rozwoju osobistego ucznia (a nie tylko zdobywania wiedzy). Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 4 Kreowanie pozytywnego klimatu społecznego w klasie Ćw. 1 Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 5 Ćwiczenie 1 • Czym dla Państwa jest pozytywny klimat społeczny w klasie? Proszę o podanie kilku skojarzeń: • ………………………………………………… ……………………………………………… • ………………………………………………… ……………………………………………… Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 6 Obszary budowania bezpiecznego klimatu przez nauczyciela: 1. Relacje z uczniem. 2. Dawanie wsparcia. 3. Ustalanie norm i reguł obowiązujących w klasie/szkole. 4. Ocenianie. 5. Zarządzanie klasą oraz procesem nauczania i wychowania. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 7 Tworzenie podmiotowych relacji z uczniem Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 8 Tworzenie podmiotowych relacji z uczniem • Posługuję się zawsze imieniem dziecka. • Zwracam uwagę na ucznia w czasie lekcji, nie tylko wtedy, gdy źle się zachowuje (kontakt wzrokowy, pochwała, pomoc). • Wykorzystuję dogodny moment, by pokazać, że interesuję się nim (rozmawiam czasem o sprawach nie związanych ze szkołą). • Uśmiecham się i pokazuję, że rozpoznaję ucznia poza klasą. • Mówię dobrze o nim w obecności innych dzieci oraz dorosłych. Ćw. 2 Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 9 Ćwiczenie 2 • Proszę przypomnieć sobie ucznia, który zachowuje się w sposób utrudniający pracę nauczyciela. Proszę zapisać jego imię. • …………………………………. • (imię ucznia) • Proszę przeanalizować czy stosuje Pani/Pan któryś z poniższych zachowań w odniesieniu do niego (proszę podkreślić te, które Pani/Pan stosuje) Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 10 Tworzenie podmiotowych relacji z uczniem • Posługuję się zawsze imieniem dziecka; • Wykorzystuję dogodny moment, by pokazać, że interesujesz się nim (porozmawiaj czasem o sprawach nie związanych ze szkołą); • Uśmiecham się i pokazuję, że rozpoznaję ucznia poza klasą; • Zwracam uwagę na ucznia w czasie lekcji, nie tylko wtedy, gdy źle się zachowuje (kontakt wzrokowy, pochwała, pomoc); • Mówię dobrze o nim w obecności innych dzieci oraz dorosłych. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 11 • Proszę zastanowić się jakiego rodzaju pozytywny komunikat mogłaby/mógłby Pani/Pan przekazać temu uczniowi (proszę pomyśleć o jego dobrych stronach, umiejętnościach, zaletach). • ………………………………………………… ……………………………………………. • ………………………………………………… ……………………………………………. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 12 Znaczenie relacji nauczyciela z uczniami • Jest wysoko usytuowaną w rankingu osobą znaczącą w życiu dziecka. • Relacje nauczyciela z uczniem mogą decydować o pozycji socjometrycznej ucznia, mają wpływ na procesy i role grupowe w klasie. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 13 c.d. • Dla nastolatka może stać się drugą, co do ważności, osobą znaczącą. Jest oceniany jako bardziej obiektywny od rodziców, toteż jego opinie mają wielki wpływ na formującą się osobowość ucznia (samoocenę, emocje, obraz świata); Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 14 2. Dawanie wsparcia społecznego • Czy uczeń dostaje od Ciebie sygnały, że interesujesz się jego sprawami? • Czy zachęcasz ucznia do tego, aby w razie potrzeby zwrócił się do Ciebie z prośbą o pomoc? • Czy wiesz jakie wsparcie może dostać dany uczeń od innych osób ze swojego otoczenia? Ćw. 3. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 15 Ćwiczenie 3 • Proszę uszeregować następujące osoby: rodzice, grupa rówieśnicza, nauczyciel . • ......................................................... • .......................................................... • .......................................................... Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 16 c.d. wsparcie • Wsparcie ze strony nauczyciela może rekompensować brak wsparcia ze strony rodziców i rówieśników. • Wspierający nauczyciel stanowi istotny czynnik chroniący (uodporniający). Małkowska A., Woynarowska B. (2005), Harper S. (2001), Wentzel K.R. (1998) Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 17 3. Określenie norm i reguł zachowania w klasie/szkole • Wspólnie z uczniami wypracowuję reguły i konsekwencje ich nie przestrzegania. • Upowszechniam je w całej społeczności szkolnej (nauczyciele, uczniowie, rodzice, personel administracyjny). • Formułuję zasady w sposób pozytywny (np. „W czasie lekcji pozostajemy na swoich miejscach” zamiast „Nie wychodzimy z ławki w czasie lekcji”). • Wspólnie z uczniami przestrzegamy przyjętych norm. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 18 4. Ocenianie • Ustalam jasne kryteria i informuję o nich uczniów. • Koncentruję się na tym , co w pracy ucznia dobre, a co trzeba jeszcze ulepszyć. • Przekazuję konstruktywną informację zwrotną. • Korzystam z możliwości oceniania ucznia na osobności – daję konkretne wskazówki, w jaki sposób może się poprawić. • Stosuję pochwałę opisową. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 19 Ocenianie Ćw. 4 Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 20 Ćwiczenie 4 • Chyba nie jest przesadą, że każdy nauczyciel musiał postawić kiedyś jedynkę. Proszę zastanowić się, jakie komentarze można uznać za typowe dla takiej sytuacji. Proszę zapisać przykłady takich komentarzy. • ………………………………………………… ……………………………………………. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 21 • Jaki komentarz, zdaniem Pani/Pana, uczeń chciałby usłyszeć? • …………………………………………… …………………………. . . . ………………… • …………………………………………… …………………………………………… ……. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 22 5. Zarządzanie klasą • Staram się, aby lekcja była urozmaicona i ciekawa – stosuję aktywne metody pracy (podział na grupy, inicjowanie dyskusji, odgrywanie ról). • Zachęcam uczniów do udziału w lekcji; dbam, by każdy uczeń brał udział w zajęciach. • Daję uczniowi możliwość wyboru zadań, które go interesują i z którymi sobie poradzi oraz strategii ich rozwiązywania. • Zachęcam uczniów do współpracy (dzielenia się notatkami, informacjami, wzajemnej pomocy) Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 23 Jakie zachowania uczniów sprawiają nauczycielom najwięcej trudności ? Ćw. 5 Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 24 Ćwiczenie 5 • Jakie zachowania uczniów sprawiają nauczycielom najwięcej trudności (proszę podać pięć przykładów) • ………………………………………………… ……………………………………………. • ………………………………………………… ……………………………………………. • ………………………………………………… ……………………………………………. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 25 Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 26 • Ściąganie • Kłócenie się o oceny • Ciągłe dopytywanie się o coś, komentowanie wypowiedzi nauczyciela • Bicie, przeklinanie • Granie, słuchanie muzyki • Pakowanie książek przed dzwonkiem (dane z pilotażowej realizacji warsztatów, N=860) Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 28 Co w takiej sytuacji czuje nauczyciel? Ćw. 6 Jak najczęściej reaguje nauczyciel? Ćw. 7 Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 29 Ćwiczenie 6 • Co nauczyciel czuje w sytuacji, kiedy uczeń źle się zachowuje? (proszę podać pięć przykładów) • …………………………………………… …………………………………………… ……. • …………………………………………… …………………………………………… ……. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 30 Ćwiczenie 7 • Jak najczęściej reaguje nauczyciel w sytuacji, kiedy uczeń źle się zachowuje? • Proszę zaznaczyć po 3 reakcje, które Pana/Pani zdaniem występują: • najczęściej, • najrzadziej. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 31 • • • • • • • • • • • • • • Wysyła do pedagoga lub psychologa. Nakrzyczy na niego. Ośmieszy go, zwłaszcza wobec kolegów (ironicznie skomentuję jego zachowanie). Uda, że nie widzi (nie słyszy). Powiadomi rodziców (na zebraniu lub wpisze uwagę do dzienniczka). Postraszy (zagrozi mu np. obniżeniem ocen). Porozmawia z nim. Spiorunuje wzrokiem. Dotknie jego rodzinę (np. powie, że to wizytówka kultury rodziców lub przypomni, że ma brata w szkole specjalnej i sam się tam kwalifikuje). Pobije go, gdy nikt nie będzie widział. Powiadomi wychowawcę klasy. Zwróci uwagę, że źle się zachowuje. Zagrozi, że spuści mu lanie. Wyśle do dyrektora. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 32 Reakcje nauczycieli na trudne zachowania uczniów (dane z pilotażowej realizacji warsztatów, N=860) 1. Porozmawiam z nim. 2. Zwrócę uwagę, że źle się zachowuje. 3. Spiorunuję wzrokiem. 4. Powiadomię wychowawcę klasy. 5. Wyślę do pedagoga lub psychologa. 6. Wyślę do dyrektora. 7. Powiadomię rodziców (na zebraniu lub wpiszę uwagę do dzienniczka). Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 33 8. Nakrzyczę na niego. 9. Ośmieszę go, zwłaszcza wobec kolegów, (ironicznie skomentuję jego zachowanie). 10. Postraszę (zagrożę mu np. obniżeniem ocen). 11. Udam, że nie widzę (nie słyszę). 12. Dotknę jego rodzinę (np. powiem, że to wizytówka kultury rodziców lub przypomnę, że ma brata w szkole specjalnej i sam się tam kwalifikuje). 13. Zagrożę, że spuszczę mu lanie. 14. Pobiję go, gdy nikt nie będzie widział. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 34 Co w takich sytuacjach czuje uczeń? Ćw. 8 Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 35 Ćwiczenie 8 • Co czuje uczeń, gdy nauczyciel reaguje w taki sposób? (proszę podać pięć przykładów) • …………………………………………… …………………………………………… ……. • …………………………………………… …………………………………………… ……. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 36 Najczęściej wymieniane uczucia ucznia Zdenerwowanie Złość Wściekłość Niepokój Napięcie Niepewność Strach Zdezorientowanie Żal Przygnębienie Rozczarowanie Frustracja Skrępowanie Zażenowanie Zawstydzenie Upokorzenie Satysfakcja Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 37 Zachowanie ucznia Uczucia nauczyciela Uczucia ucznia Reakcje nauczyciela Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 38 Zachowanie nauczyciela doświadczającego trudnych emocji • Reakcje odruchowe - wyrażające jego uczucia (gniew, lęk, niepewność), świadczące o „podjęciu walki” • Świadomie użyta strategia zmierzająca do konstruktywnego rozwiązania sytuacji. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 39 Warunki niezbędne do podjęcia świadomej strategii przez nauczyciela • Gotowość do powstrzymania odruchowej reakcji (podstawowy warunek). • Umiejętność zidentyfikowania uczuć i potrzeb własnych i ucznia. • Znajomość zasad skutecznej strategii, np. konstruktywnej konfrontacji. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 40 Przykładowe sposoby powstrzymania odruchowej reakcji – kilka oddechów, – spojrzenie w okno, – sięgnięcie po chusteczkę do nosa, – użycie „ słów nawiązujących” - np. ...widzę, że dziś jest dzień na... rzucanie kredą, pstrykanie długopisem..., etc. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 41 „Nie jest możliwe właściwe zrozumienie osoby bez rozpoznania przyczyny jej zachowania…” Dreikurs (1982) Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 42 Niektóre przyczyny trudnych zachowań uczniów Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 43 Przyczyny tkwiące w uczniu • Przeżywanie silnych uczuć; • Realizacja roli społecznej jaka jest mu przypisana na terenie klasy; • Maskowanie trudności z wykonaniem zadania; • Stan zdrowia, samopoczucie fizyczne i psychiczne; • Syndrom złego dnia bez konkretnej przyczyny. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 44 Przyczyny tkwiące w nauczycielu • Metody stosowane przez nauczyciela; • Niespójność oczekiwań nauczyciela, niezrozumiałe polecenia; • Niespójność zachowania nauczyciela, brak konsekwencji działania; • Etykietowanie uczniów - prowokuje zachowania uczniów, zgodne z przekonaniami nauczycieli na ich temat. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 45 Nauczyciele najczęściej wzbudzający agresję uczniów AUTORYTARNY i AGRESYWNY • Naruszający godność uczniów, • Nie respektujący praw uczniów, • Stosujący różne formy przemocy, • Stawiający przesadnie sztywne granice. ULEGŁY i BEZRADNY • Nie dbający o własne prawa, • Nie stawiający granic, • Przyzwalający na łamanie norm, • Delegujący rozwiązanie problemów na innych Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 46 Nauczyciele najmniej narażeni na agresję uczniów WSPÓŁPRACUJĄCY I WSPIERAJĄCY • Respektujący godność i prawa uczniów, ale też dbający o własne prawa; • Ustalający (wspólnie z uczniami) jasne normy; • Pilnujący granic, ale bez przesadnej sztywności; • Rozumiejący sytuację uczniów; • Służący uczniowi pomocą w sytuacjach dla niego trudnych. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 47 Przyczyny tkwiące w otoczeniu • Brak umowy dotyczącej obowiązujących reguł i zasad postępowania; • Relacje z grupą rówieśniczą, nauczycielami; • Problemy rodzinne; • Choroba w domu; • Warunki, w jakich odbywają się lekcje; • Warunki pogodowe. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 48 Po co uczeń to robi? Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 49 Motywy trudnych zachowań uczniów • chęć zwrócenia na siebie uwagi, • chęć zwrócenia uwagi na problem lub dramatyczną sytuację („wołanie o pomoc”) • poszukiwanie akceptacji grupy rówieśniczej • chęć zdobycia wpływu oraz poprawy pozycji w grupie, • uniknięcie niepowodzenia. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 50 Trudne zachowania mogą być dla nas informacją o tym, że dziecko: • jest znudzone, samotne, smutne, rozczarowane • pragnie oparcia, pomocy spokoju ... • potrzebuje zainteresowania, • źle się czuje, jest chore uwagi, docenienia ... • zraniono jego uczucia, dumę, poczucie godności • chce być lubiane, ważne, kochane ... Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 51 Konstruktywna konfrontacja Strategia radzenia sobie z trudnymi i prowokacyjnymi zachowaniami uczniów bez uciekania się do metod autorytarnych, czy środków przymusu. Konstruktywna konfrontacja proponuje inny sposób komunikowania się z uczniami i wyjście poza typowy model reagowania „Nagroda-Kara”. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 52 Konfrontacja jest nieuniknioną częścią relacji interpersonalnych w szkole Jeśli nauczyciel nie będzie kontrolował sytuacji – zrobią to uczniowie. W związku z tym musi on umieć konfrontować się z uczniami w taki sposób, by powodować pożądane zmiany postaw i zachowań nie tracąc szacunku wychowanków. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 53 Proponuję rozmowę po lekcji. „Proponuję, abyśmy porozmawiali o Twoim zachowaniu po lekcji”. - jeśli chcę wyjaśnić trudną sytuację, dopytać o przyczyny zachowania itp.. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 54 Konstruktywna konfrontacja Krok 1. „Widzę.., słyszę…” Krok 2. „Czuję się ..,ponieważ..” Krok 3. „Zastanawiam się, po co to robisz?” Ćw. 9 Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 55 Konstruktywna konfrontacja Praktyczne wskazania Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 56 Konstruktywna konfrontacja praktyczne wskazania: 1. Reaguj, gdy trwa właśnie taka sytuacja. 2. Zwracaj się do ucznia po imieniu. 3. Podejdź bliżej i patrz na niego, by nie było wątpliwości, do kogo kierujesz ten komunikat. 4. Używaj wypowiedzi osobistych (zaimków: ja, mnie, mój). Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 57 c.d. 5. Opisuj zachowanie, a nie oceniaj cech tej osoby. 6. Bądź zwięzły - wypowiadaj się krótko i na temat, nie rób wykładu. 7. Opisuj swoje uczucia (złości mnie to, martwię się itp.). 8. Gdy uczeń odpowiada, upewnij się, czy dobrze go zrozumiałeś/łaś. 9. Bądź empatyczny. On coś w tym momencie przeżywa, ponieważ postawiłeś go w sytuacji, której nie przewidywał. Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 58 Uwaga! 1. Nie przystępuj do konfrontacji z kimś, jeśli nie chcesz mu pomóc i nawiązać z nim głębszego kontaktu. 2. Nie przystępuj do konfrontacji z kimś, kto nie jest do tego gotowy (jest niespokojny i rozproszony, gdy nie ma warunków, by cię słuchał i zrozumiał co mówisz). 3. Konfrontacja nie powinna dotyczyć zachowań z przeszłości (nie rób remanentu: „A ty jak zwykle..”, mów tylko o aktualnym zachowaniu). 4. Nie przystępuj do konfrontacji, zanim ta osoba nie podejmie konfrontacji z tobą (nie zaczynaj, jeśli ktoś cię nie prowokuje). Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 59 Śląskie Centrum Profilaktyki i Psychoterapii ul. Powstańców 21 40-039 Katowice Tel. 510 621 397 www.centrumprofilaktyki.org.pl Dziękuję Państwu www.cmppp.edu.pl Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej 61
