9. Czy pracownikowi zwolnionemu w trybie art. 32

I.
ZLECAJĄCY
Urząd Miejski w X
ZLECENIOBIORCA
Dr Dorota Sylwestrzak, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, radca prawny
ul. Broniewskiego 66a/17, 87-100 Toruń
II. STAN FAKTYCZNY
Z pracownikiem Urzędu Miejskiego zatrudnionym na czas nie określony w dniu 31 sierpnia
2012 roku został rozwiązany stosunek pracy w trybie ar. 32 § 1 pkt 3, art. 36 § 1 pkt 3 oraz
art. 36¹ kp w związku z art. 1 ust. 1 i art. 10 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania
z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczącym pracowników. Przyczyną
rozwiązania umowy o pracę była likwidacja stanowiska pracy. Pracownikowi zostało
w drodze decyzji przyznane świadczenie przedemerytalne. W dniu 23 kwietnia 2013 roku
były pracownik złożył wniosek o wypłatę odprawy emerytalnej.
III. PRZEDMIOTEM OPINII JEST:
Zajęcie stanowiska w sprawie, czy stosownie do art. 38 ust. 3 ustawy o pracownikach
samorządowych pracownikowi przysługuje prawo do odprawy emerytalnej.
IV. DOKUMENTY ŹRÓDŁOWE
Akty prawne:
1.Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz.
94, z późn. zm., dalej jako kp)
2. Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz. U. Nr 223, poz.
1458, z późn. zm., dalej jako ups)
V. STAN PRAWNY
1. Zgodnie z art. 921 § 1 kp pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty
z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku
z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości
jednomiesięcznego wynagrodzenia”.
1
2. W orzecznictwie przyjmuje się, że „związek między ustaniem stosunku pracy a nabyciem
prawa do emerytury lub renty może mieć charakter czasowy (ustanie stosunku pracy zbiega
się w czasie z nabyciem prawa do świadczenia niezależnie od przyczyny rozwiązania
stosunku pracy), przyczynowy (ustanie stosunku pracy następuje dlatego, że pracownikowi
przysługuje prawo do świadczenia), bądź czasowo-przyczynowy (przyczyną rozwiązania
stosunku pracy jest nabycie prawa do emerytury lub renty i rozwiązanie następuje w chwili
przyznania świadczenia). Między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem prawa do
świadczenia może zachodzić także związek funkcjonalny (w istocie przyczynowo-czasowy) rozwiązanie stosunku pracy następuje wprawdzie przed ustaleniem prawa do świadczenia, ale
przyznanie świadczenia jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej ustanie
zatrudnienia” [Por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 1989 r., III PZP 19/89,
OSNCP 1990 nr 4-5, poz. 61, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1993 r., I PRN
111/93, OSNCP 1994 nr 12, poz. 243, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2011 r. I
PK 269/10, LEX nr 1001282).W judykaturze związek między ustaniem stosunku pracy a
przejściem na rentę inwalidzką lub emeryturę jest ujmowany szeroko. Przyjmuje się, że „do
nabycia prawa do odprawy nie jest konieczne, aby rozwiązano stosunek pracy z powodu
przejścia pracownika na rentę lub emeryturę. Przyczyna nie ma wpływu na prawo do tej
odprawy” [Por. wyrok SN z dnia 28 lipca 1999 r., I PKN 174/99, OSNAPiUS 2000, nr 21,
poz. 786, w którym SN stwierdził, że „przepis art. 92¹ § 1 kp wiąże prawo do odprawy
emerytalnej z ustaniem, nie zaś z rozwiązaniem stosunku pracy. Wygaśnięcie stosunku pracy
wskutek upływu czasu, na jaki zawarto umowę o pracę, nie wyklucza jego związku
z przejściem na emeryturę”, uchwała SN z dnia 7 stycznia 2000 r., III ZP 18/99, OSNAPiUS
2000, nr 24, poz. 888].
3. Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą „pracownik, który po rozwiązaniu stosunku pracy
nie spełniał warunków uprawniających do nabycia emerytury i uzyskania odprawy
emerytalnej, ale skorzystał ze świadczenia przedemerytalnego, nie może nabyć prawa do
odprawy emerytalnej przewidzianej dla pracowników, którzy rozwiązali stosunki pracy w
związku z przejściem na emeryturę”. [Zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2009
r., II PK 259/08, OSNP 2010/23-24/285], „rozwiązanie stosunku pracy, wraz z którym
pracownik uzyskuje świadczenie przedemerytalne, nie jest ustaniem stosunku pracy
„w związku z przejściem na emeryturę" w rozumieniu art. 92¹ § 1 kp” [Zob. wyrok Sąd
Najwyższego z dnia 6 maja 2003 r., I PK 257/02, OSNP 2004, nr 15, poz. 267, podobnie M.
Skąpski, Ibidem].
2
4. W odniesieniu do urzędników państwowych odnośnie nabycia prawa do odprawy do
emerytury lub renty w orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowane było liberalne
stanowisko. I tak np. w wyroku z dnia 2 grudnia 2004 r., III PK 53/04, OSNP 2005, nr 13,
poz. 191 Sąd Najwyższy przyjął, że „urzędnikowi państwowemu przysługuje jednorazowa
odprawa na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach
urzędów państwowych (jednolity tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.) w razie
przejścia na emeryturę bezpośrednio po następujących po sobie bez przerwy okresach
pobierania świadczenia na podstawie art. 131 tej ustawy i świadczenia przedemerytalnego”.
Z kolei w wyroku z dnia 2 grudnia 2004 r., III PK 53/04, OSNP 2005, nr 13, poz. 191 Sąd
Najwyższy stwierdził, że „urzędnikowi państwowemu przysługuje jednorazowa odprawa na
podstawie art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych w razie przejścia na emeryturę bezpośrednio po następujących po sobie bez
przerwy okresach pobierania świadczenia na podstawie art. 131 tej ustawy i świadczenia
przedemerytalnego”, podobnie w wyroku z dnia 26 listopada 2002 r., I PKN 656/01, OSNP
2004, nr 11, poz. 189.
5. Komentatorzy przychylają się do liberalnego stanowiska prezentowanego przez Sąd
Najwyższy, uzasadniając, je w ten sposób, że „skoro prawo do odprawy jest świadczeniem
powszechnym i jednorazowym, to w razie wątpliwości przepisy szczególne jej dotyczące
powinny być interpretowane w kierunku umożliwienia realizacji tego prawa”. [Zob. E.
Maniewska, [w:] K. Jaśkowski, E. Maniewska, Komentarz aktualizowany do ustawy z dnia
26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U.98.21.94), LEX/el., 2013].
6. Uprawnienia pracowników samorządowych do odprawy emerytalno-rentowej uregulowane
są w ustawie o pracownikach samorządowych. Według art. 38 ust. 3 ups pracownikowi
samorządowemu w związku z przejściem na emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do
pracy przysługuje jednorazowa odprawa. Wysokość odprawy zróżnicowana jest w zależności
od długości okresu zatrudnienia.
7. Przyjmuje się, że przesłanką nabycia przez pracownika samorządowego prawa do odprawy
emerytalnej jest „uzyskanie "statusu emeryta", które następuje zawsze i tylko przez
rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy (związek czasowy)” [Zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 4 października 2006 r., II PK 14/06, OSNP 2007/19-20/273], „zamiana
statusu pracownika lub pracownika-emeryta (rencisty) na status wyłącznie emeryta
(rencisty)”, [Zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2011 r., I PK 269/10, LEX nr
1001282], „istnienie związku między ustaniem stosunku pracy a przejściem na emeryturę lub
3
rentę” [Zob. M. Mazuryk [w:] W. Drobny, M. Mazuryk, P. Zuzankiewicz, Ustawa
o pracownikach samorządowych. Komentarz, Oficyna, 2010, Lex, wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 16 czerwca 2011 r., I PK 269/10, LEX nr 1001282]. Przejście na emeryturę lub rentę
rozumiane jest jako „nabycie każdego z typów świadczenia emerytalnego, a zatem zarówno
emerytury
nabywanej
po
osiągnięciu
powszechnego
wieku
emerytalnego,
jak
i "wcześniejszej", w przypadku której wiek emerytalny jest obniżony” [Zob. M. Skąpski, [w:]
K. W. Baran (red.), B. M. Ćwiertniak, S. Driczinski, Z. Góral, A. Kosut, W. Perdeus, J.
Piątkowski, M. Skąpski, M. Tomaszewska, M. Włodarczyk, T. Wyka, Kodeks pracy.
Komentarz, WKP, 2012, Lex].
8. W odniesieniu do pracowników samorządowych, odnośnie związku między ustaniem
stosunku pracy a przejściem na rentę inwalidzką lub emeryturę, prezentowane jest bardziej
rygorystyczne stanowisko. W wyroku z dnia 6 października 2004 r., I PK 694/03, OSNP
2005, nr 11, poz. 155 Sąd Najwyższy przyjął, że „pracownikowi samorządowemu nie
przysługuje odprawa emerytalna, jeżeli wiek emerytalny osiągnął po rozwiązaniu stosunku
pracy, choćby w czasie pobierania zasiłku chorobowego”. Podobne stanowisko zostało
zaprezentowane w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2006 r., II PK 14/06,
OSNP 2007/19-20/273. W wyroku tym Sąd Najwyższy stwierdził, że „pracownikowi
samorządowemu nie przysługuje odprawa emerytalna, jeżeli wiek emerytalny osiągnął po
wygaśnięciu
stosunku
pracy w
czasie
pobierania
świadczenia
przedemerytalnego
poprzedzonego okresem pobierania zasiłku chorobowego”. W uzasadnieniu wyroku słusznie
Sąd Najwyższy zauważa, że zaprezentowany pogląd w uchwale z dnia 4 czerwca 1991 r., I
PZP 17/91, OSNCP 1992 nr 3, poz. 37 i z dnia 7 stycznia 2000 r., III ZP 18/99, OSNAPiUS
2000 nr 24, poz. 888 oraz wyrokach z dnia 17 lutego 1998 r., I PKN 528/97, OSNAPiUS
1999 nr 2, poz. 55 i z dnia 20 czerwca 2001 r., I PKN 477/00, OSNP 2003 nr 10, poz. 241),
zgodnie z którym „pracownikowi samorządowemu, który w czasie zatrudnienia stał się
niezdolny do pracy z powodu choroby i pobierał zasiłek chorobowy, a bezpośrednio potem
przeszedł na rentę inwalidzką (z tytułu niezdolności do pracy) przysługuje prawo do
jednorazowej odprawy na podstawie art. 21 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych w
związku z art. 28 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, w istocie dotyczy odprawy
rentowej, a przesłanka nabycia prawa do renty inwalidzkiej (z tytułu niezdolności do pracy)
była w nich spełniona przed rozwiązaniem stosunku pracy. Pracownik stał się bowiem
niezdolny do pracy w czasie zatrudnienia, a tylko ze względu na pobieranie zasiłku
chorobowego po rozwiązaniu stosunku pracy nie dochodziło do przyznania mu prawa do
4
świadczenia rentowego i jego wypłaty. Tym samym "przejście na rentę" następowało w
wyniku rozwiązania stosunku pracy”.
Obecnie w orzecznictwie SN dominuje pogląd, zgodnie z którym kontynuowanie
stosunku pracy po przyznaniu pracownikowi świadczenia emerytalno-rentowego, a nawet
pobieranie świadczenia nie oznacza przejścia na emeryturę. Spełnienie bowiem przez
pracownika warunków uprawniających do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury
nie stwarza dla żadnej ze stron obowiązku rozwiązania stosunku pracy. Dlatego też
zachowanie prowadzące do ustania stosunku pracy w związku z nabyciem wymienionych
uprawnień musi przybrać formę prawną rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy,
określoną w przepisach prawa pracy. Powyższy pogląd wyraził SN w uchwale z 06.08.1998 r.
(III ZP 22/98, OSN 1998/24/713), i powtórzył w wyroku z 04.06.2002 r. (I PKN 346/01, Pr.
Pracy 2003/1/35).
WNIOSKI KOŃCOWE
1. Przesłankami
nabycia
prawa
do
odprawy
emerytalnej
przez
pracownika
samorządowego jest rozwiązanie stosunku pracy z powodu "przejścia na emeryturę".
Przejście na emeryturę" rozumiane jest jako „zamiana statusu pracownika lub
pracownika-emeryta na status wyłącznie emeryta, stąd też odprawa emerytalna
przysługuje pracownikowi, jeżeli rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z
tak rozumianym przejściem pracownika na emeryturę, choćby ją wcześniej pobierał,
chyba że już wcześniej skorzystał z uprawnienia do tej odprawy” [Zob. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 11 października 2007 r., III PK 40/07, LEX nr 338805].
2. Uzyskanie "statusu emeryta" następuje zawsze i tylko przez rozwiązanie lub
wygaśnięcie stosunku pracy (związek czasowy). Pojęcia "ustanie" stosunku pracy
obejmuje zarówno jego rozwiązanie, jak i wygaśnięcie. Dla powstania prawa do
odprawy nie ma znaczenia sposób ustania stosunku pracy, jak również jego przyczyny
oraz podmiot, który dokonuje czynności rozwiązującej. Prawo do odprawy nabywa
pracownik przechodzący na emeryturę zwykłą, jak i pomostową lub wcześniejszą
[Zob. wyrok SN z dnia 11 stycznia 2001 r., I PKN 187/00, OSNP 2002, nr 18, poz.
429].
3. Z treści zapytania skierowanego do eksperta nie wynika jednoznacznie, czy pracownik
spełniał warunki uprawniające go do emerytury. Jeżeli pracownik nie spełniał warunków
5
uprawniających go do emerytury, to nie nabył prawa do uzyskania odprawy emerytalnej.
Przejście na inny rodzaj świadczenia, tj. korzystanie ze świadczenia przedemerytalnego
nie rodzi uprawnienia do nabycia prawa do odprawy emerytalnej przewidzianej dla
pracowników, którzy rozwiązali stosunki pracy w związku z przejściem na emeryturę.
Ponadto rozwiązanie stosunku pracy, wraz z którym pracownik uzyskuje świadczenie
przedemerytalne, nie jest traktowane jako ustanie stosunku pracy „w związku z
przejściem na emeryturę" w rozumieniu art. 38 ust. 3 usp.
Wykaz publikacji:
1. K. Jaśkowski, E. Maniewska, Komentarz aktualizowany do ustawy z dnia 26 czerwca
1974 r. Kodeks pracy (Dz.U.98.21.94), LEX/el., 2013,
2. K. W. Baran (red.), B. M. Ćwiertniak, S. Driczinski, Z. Góral, A. Kosut, W. Perdeus, J.
Piątkowski, M. Skąpski, M. Tomaszewska, M. Włodarczyk, T. Wyka, Kodeks pracy.
Komentarz, WKP, 2012, Lex,
3. W. Drobny, M. Mazuryk, P. Zuzankiewicz, Ustawa o pracownikach samorządowych.
Komentarz, Oficyna, 2010, Lex
dr Dorota Sylwestrzak
Niniejsza porada prawna nie jest oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Administracji i
Cyfryzacji.
Udzielane porady prawne nie mogą być wykorzystywane w jakichkolwiek postępowaniach
sądowych, administracyjnych i innych, jako dowód na poparcie stanowiska stron, posiadają
bowiem walor doradczo-informacyjny.
6