KNF 1. Wykorzystanie instrumentów pochodnych przez fundusze
advertisement
Załącznik 1. Wykorzystanie instrumentów pochodnych przez fundusze inwestycyjne otwarte w celu zabezpieczenia wartości posiadanych aktywów Zgodnie z art. 94 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. z 2014 r., poz. 157, z późn. zm., dalej jako: „ustawa”) fundusz inwestycyjny otwarty może zawierać umowy mające za przedmiot instrumenty pochodne, o ile spełniony zostanie szereg warunków określonych w tymże artykule ustawy. W szczególności zgodnie z art. 94 ust. 1a pkt 2 ustawy fundusz inwestycyjny otwarty może zawierać umowy mające instrumenty pochodne pod warunkiem, że „umowa ma na celu zapewnienie sprawnego zarządzania portfelem inwestycyjnym funduszu lub ograniczenie ryzyka inwestycyjnego związanego ze zmianą: a) kursów, cen lub wartości papierów wartościowych i instrumentów rynku pieniężnego posiadanych przez fundusz albo papierów wartościowych i instrumentów rynku pieniężnego, które fundusz zamierza nabyć w przyszłości, w tym umowa pozwala na przeniesienie ryzyka kredytowego związanego z tymi instrumentami finansowymi, b) kursów walut w związku z lokatami funduszu, c) wysokości stóp procentowych w związku z lokatami w depozyty, dłużne papiery wartościowe i instrumenty rynku pieniężnego oraz aktywami utrzymywanymi na zaspokojenie bieżących zobowiązań funduszu”. Tym samym, zgodnie z przepisami prawa występują dwa zasadnicze cele, dla których fundusz inwestycyjny otwarty może zawierać umowy mające za przedmiot instrumenty pochodne: zapewnienie sprawnego zarządzania portfelem lub ograniczanie ryzyka inwestycyjnego, przy czym ryzyko inwestycyjne ograniczane poprzez stosowanie instrumentów pochodnych może być związane ze zmianą kursów, cen lub wartości papierów wartościowych i instrumentów rynku pieniężnego, kursów walut lub wysokości stóp procentowych. Uzasadnione wydaje się więc przyjęcie, że użyte w piśmie Ministerstwa Finansów sformułowanie odnoszące się do „wykorzystania instrumentów pochodnych przez fundusze inwestycyjne otwarte dla zabezpieczenia wartości posiadanych aktywów” może być utożsamiane z tymi umowami mającymi za przedmiot instrumenty pochodne zawieranymi przez fundusze inwestycyjne otwarte, które mają na celu ograniczanie ryzyka inwestycyjnego. Jednocześnie należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 2 pkt 18 ustawy przez instrumenty pochodne rozumie się „prawa majątkowe, których cena rynkowa zależy bezpośrednio lub pośrednio od ceny lub wartości papierów wartościowych, o których mowa w art. 3 pkt 1 lit. a ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, oraz inne prawa majątkowe, których cena rynkowa bezpośrednio lub pośrednio zależy od kształtowania się ceny rynkowej walut obcych lub od zmiany wysokości stóp procentowych”. Natomiast zgodnie z art. 2 pkt 20 ustawy przez bazę instrumentów pochodnych rozumie się „papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego lub inne prawa majątkowe, a także określone indeksy, kursy walut, stopy procentowe, stanowiące podstawę do ustalenia ceny instrumentu pochodnego lub niewystandaryzowanego instrumentu pochodnego”. Mając na uwadze brzmienie przytoczonych powyżej przepisów prawa należy zaznaczyć, że instrumentami bazowymi instrumentów pochodnych wykorzystywanych przez fundusze inwestycyjne otwarte mogą być co do zasady: papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego, indeksy, kursy walut lub stopy procentowe. Z analizy danych przekazywanych do UKNF przez fundusze inwestycyjne otwarte wynika, że zdecydowana większość instrumentów pochodnych, w których fundusze inwestycyjne otwarte posiadają otwarte pozycje stanowią instrumenty pochodne, których instrument bazowy stanowią kursy walut. W tym zakresie, instrumenty pochodne oparte o kursy walut stanowią około 75% ogólnej liczby wszystkich otwartych pozycji w instrumentach pochodnych posiadanych przez 1 fundusze inwestycyjne otwarte. Natomiast instrumenty pochodne oparte o stopę procentową stanowią około 10% ogólnej liczby wszystkich otwartych pozycji w instrumentach pochodnych posiadanych przez fundusze inwestycyjne otwarte. Pozostałą część instrumentów pochodnych stanowią co do zasady instrumenty pochodne oparte o indeksy lub papiery wartościowe. Ze względu na fakt, że fundusze inwestycyjne otwarte zgodnie z przepisami ustawy nie są uprawnione do dokonywania bezpośrednich lokat w waluty obce, należy stwierdzić, że instrumenty pochodne oparte o kursy walut są wykorzystywane przez fundusze inwestycyjne otwarte w celu ograniczenia ryzyka inwestycyjnego, nie zaś w celu zapewnienia sprawnego zarządzania portfelem. Należy przy tym zaznaczyć, że pozostała część stosowanych przez fundusze inwestycyjne otwarte instrumentów pochodnych (instrumenty pochodne oparte o papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego, indeksy lub stopy procentowe) może być wykorzystywana zarówno w celu zapewnienia sprawnego zarządzania portfelem inwestycyjnym funduszu, jak również w celu ograniczania ryzyka inwestycyjnego. Uwzględniając powyższą konstatację, a także mając na uwadze wysoki udział instrumentów pochodnych opartych o kursy walut w ogólnej liczbie wszystkich otwartych pozycji w instrumentach pochodnych posiadanych przez fundusze inwestycyjne otwarte, należy wskazać, że zdecydowana większość (ponad 75%) umów mających za przedmiot instrumenty pochodne zawieranych przez fundusze inwestycyjne otwarte ma na celu ograniczanie ryzyka inwestycyjnego (tj. zabezpieczenie wartości posiadanych aktywów). W kwestii sposobów wykorzystywania przez fundusze inwestycyjne otwarte instrumentów pochodnych w celu zabezpieczenia wartości posiadanych aktywów, uwzględniając wzmiankowane powyżej przeważające znaczenie instrumentów pochodnych opartych o kursy walut w katalogu instrumentów pochodnych stosowanych przez fundusze inwestycyjne otwarte, należy wskazać, że przeważającym sposobem, w jaki fundusze inwestycyjne otwarte wykorzystują instrumenty pochodne w celu zabezpieczania wartości posiadanych aktywów jest zajęcie pozycji w instrumencie pochodnym opartym o kurs walutowy w związku z dokonywanymi przez fundusz lokatami denominowanymi w walutach obcych (np. akcje będące przedmiotem obrotu na zagranicznych giełdach), tak aby z jednej strony ewentualna strata funduszu poniesiona w wyniku deprecjacji waluty obcej została zrekompensowana przez dodatni wynik na instrumencie pochodnym, z drugiej zaś – aby wynik funduszu na inwestycji w papiery wartościowe denominowane w walucie obcej odzwierciedlał zmiany wartości tych papierów wartościowych wynikające z działalności gospodarczej ich emitentów, nie zaś zmiany wynikające z wahań kursów walutowych. Na podstawie danych przekazywanych do UKNF przez fundusze inwestycyjne otwarte należy stwierdzić, że głównymi rodzajami instrumentów pochodnych opartych o kursy walut wykorzystywanymi w powyższym celu przez fundusze inwestycyjne otwarte są kontrakty terminowe forward na kurs walutowy, kontrakty terminowe futures na kurs walutowy, a także transakcje typu fx swap, przy czym dotyczą one co do zasady kursów następujących walut obcych: dolara amerykańskiego, euro, funta brytyjskiego, liry tureckiej, franka szwajcarskiego, korony czeskiej, a także forinta węgierskiego. Jak wskazano powyżej, w celu ograniczania ryzyka inwestycyjnego fundusze inwestycyjne otwarte wykorzystują również inne instrumenty pochodne niż te oparte o kursy walut (niemniej jednak w znacznie mniejszej skali). W tym zakresie zastosowanie znajdują instrumenty pochodne oparte o stopy procentowe, stosowane w celu zabezpieczenia przed zmniejszeniem wartości posiadanych przez fundusze instrumentów dłużnych w związku ze zmianami wysokości stóp procentowych – z danych przekazywanych do UKNF przez fundusze inwestycyjne otwarte wynika, że dominującym rodzajem instrumentów pochodnych stosowanych w tym przypadku są swapy stopy procentowej. 2 Ponadto, zastosowanie w tym zakresie znajdują instrumenty pochodne oparte o indeksy akcji, stosowane w celu zabezpieczenia przed zmniejszeniem wartości aktywów funduszu inwestycyjnego w związku ze spadkiem kursów akcji będących przedmiotem lokat funduszu – z danych przekazywanych do UKNF przez fundusze inwestycyjne otwarte wynika, że dominującym rodzajem instrumentów pochodnych stosowanych w tym przypadku są kontrakty terminowe futures na indeksy giełdowe. W odniesieniu zaś do efektywności stosowania przez fundusze inwestycyjne otwarte instrumentów pochodnych w ramach zabezpieczania posiadanych aktywów przed zmniejszeniem ich wartości, mając na uwadze zaprezentowane powyżej dominujące znaczenie instrumentów pochodnych opartych o kursy walut w katalogu instrumentów pochodnych stosowanych przez fundusze inwestycyjne otwarte należy wskazać, że zasadniczą kwestią z punktu widzenia zapytania Ministerstwa Finansów jest kwestia efektywności zabezpieczenia funduszy inwestycyjnych otwartych przed ryzykiem walutowym. W tym zakresie, z danych przekazywanych do Komisji przez fundusze inwestycyjne otwarte wynika, że ok. 75% funduszy inwestycyjnych otwartych, które posiadają ekspozycję na ryzyko kursowe, wykorzystuje w prowadzonej działalności instrumenty pochodne. W przypadku większości spośród tych funduszy łączny wynik z tytułu różnic kursowych oraz osiągnięty na instrumentach pochodnych jest dodatni lub zbliżony do zera. Stąd, uprawnionym wydaje się stwierdzenie, iż wykorzystywanie przez fundusze inwestycyjne otwarte instrumentów pochodnych w prowadzonej działalności umożliwia im zabezpieczenie posiadanych aktywów przed zmniejszeniem ich wartości z powodu zmiany kursów walut. Należy jednocześnie wskazać, że powyższe wnioski oparte są na danych zagregowanych. 3
