ZAPOBIEGANIE I TERAPIA AGRESYWNEGO ZACHOWANIA SIĘ

advertisement
ZAPOBIEGANIE I TERAPIA AGRESYWNEGO ZACHOWANIA SIĘ MOŻLIWOŚCI ODDZIAŁYWAŃ NAUCZYCIELI
Zjawisko agresji i przemocy jest problemem społecznym, gdyż prowadzi do
wyrządzenia krzywdy innym. Psycholog E. Aronson podaje pięć wskazówek jak postępować,
aby zredukować skłonności człowieka do agresji. Są to:
1. argumentacja rozumowa
2. stosowanie kar
3. karanie agresywnych modeli
4. nagradzanie alternatywnych wzorców zachowania
5. rozwijanie empatii w stosunku do innych
NALEŻY ZWRÓCIĆ UWAGĘ, ŻE KARA MA CEL WYCHOWAWCZY TYLKO
WTEDY, GDY NIE GODZI W GODNOŚĆ KARANEGO, NIE RANI GO, JEST
PROPORCJONALNA
DO
WYKROCZENIA
JEST
SPRAWIEDLIWA
I
JEST
UZASADNIONA PRZEZ OSOBĘ KARAJĄCĄ.
Zdaniem Z.Skornego warunkiem skutecznego zapobiegania i terapii agresji jest
uwzględnienie mechanizmu jej powstania i dostosowanie doń środków oddziaływania
pedagogicznego.
Przeciwdziałając agresji frustracyjnej należy ustalić, które potrzeby uległy blokadzie
powodując wystąpienie zachowań agresywnych oraz rozważyć możliwości ich zaspokojenia.
I tak: jeśli dziecko doznaje frustracji wskutek blokady potrzeby uznania społecznego
wywołanej złośliwościami i przezwiskami kolegów, to należy oddziaływać na grupę
dziecięcą.
W zapobieganiu agresji naśladowczej znaczenie ma zabezpieczenie dzieci i młodzieży
przed szkodliwym wpływem modeli agresywnego zachowania się. Sceny agresji powinny być
odpowiednio
komentowane
w
celu
wytworzenia
postaw
i
ocen
moralnych
przeciwdziałających występowaniu agresywnego zachowania się. Jednocześnie należy
zainteresować dzieci filmami, książkami ukazującymi pozytywne modele postępowania.
Środkiem
zapobiegającym
agresji
instrumentalnej
jest
m.in.
wykazanie
jej
nieskuteczności. Uzyskuje się to uniemożliwiając osiąganie różnych celów za pośrednictwem
agresywnego zachowania, a równocześnie stosując odpowiednie kary. W kontaktach
społecznych dzieci należy więc tworzyć sytuacje, w których agresywne reagowanie osoby
usiłującej w ten sposób realizować swe cele nie znajduje aprobaty w otoczeniu, jest
negatywnie oceniane i karane.
W przypadku agresji patologicznej powinno zapewnić się jednostce dobrą opiekę
lekarską, gdyż samo oddziaływanie wychowawcze nie przynosi wtedy pożądanych
rezultatów.
Reasumując, Skorny proponuje zabiegi wychowawcze zmierzające do zlikwidowania
przyczyn frustracji, izolowania od modeli agresywnego zachowania się, wytworzenia nie
agresywnych strategii postępowania. Dana jednostka musi przestać identyfikować się
z modelami agresywnego zachowania, a doznane przez nią frustracje nie powinny
powodować agresji.
Wskazówki jak przeciwdziałać agresji i wychowywać dziecko agresywne podaje też
Joanna Grochulska. Uważa ona, że utrwalone już zachowania agresywne mogą być
likwidowane drogą uczenia, a raczej oduczania. Jeśli zachowanie agresywne jest ignorowane,
a jednocześnie inne sposoby prowadzące do zaspokojenia potrzeb są nagradzane, to
zachowanie
nie
nagradzane
będzie
stopniowo
zanikać.
Zdaniem
tejże
autorki
najskuteczniejszą drogą terapii jest ignorowanie zachowań agresywnych, przy możliwie
pełnym zaspokajaniu potrzeb dziecka i jednocześnie nagradzanie zachowań pożądanych
Jak wykazano w wielu badaniach na agresywność dzieci i młodzieży wpływa
środowisko szkolne. Nie ulega wątpliwości, że znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania
dziecka w szkole ma ogólna atmosfera, która w dużym stopniu zależy od postawy dyrekcji
i nauczycieli, ich zdolności dydaktycznych, stosowanych metod wychowawczych oraz
umiejętności nawiązywania kontaktu z dziećmi. Często niewłaściwa atmosfera powoduje
agresję u uczniów. Pożądani są nauczyciele o pozytywnych postawach, takich jak:
- akceptacja każdego dziecka i życzliwość wobec niego
- tolerancja, wyrozumiałość i poważne, bez faworyzowania traktowanie dziecka
- liczenie się z jego osobowością i indywidualnością
- dążenie do zachowania przez ucznia równowagi, dobrego samopoczucia i nastroju
zadowolenia
Uczniowie naśladują sposób bycia swych pedagogów, dowodem na to były badania
Andersona. Badania te dowodzą, że zachowanie uczniów w dużym stopniu zależy od
zachowania nauczyciela. Działania pedagogiczne charakteryzujące się stosowaniem
demokratycznych metod, są wynagradzane przez większą chęć współpracy uczniów, przez
ich spontaniczność, zainteresowanie i inicjatywę. Tymczasem pedagodzy, którzy próbują za
pomocą metod agresywnych i dyktatorskich zmusić uczniów do posłuszeństwa, wzbudzają
opór, który na lekcji przejawia się w szeptaniu, rozmawianiu, mniejszej aktywności,
nieuwadze.
Jak się zatem okazuje przy zapobieganiu powstawaniu zjawiska agresji dużą rolę
odgrywa sam nauczyciel. To nauczyciel powinien zrezygnować z dyscypliny opartej na
strachu i karze. To nauczyciel powinien zmienić swój stosunek do ucznia na zachęcający,
wspomagający, oparty na poszanowaniu praw dziecka. To nauczyciel powinien umieć
stworzyć takie sytuacje w klasie, aby dziecko czuło się w niej bezpiecznie. K. Jankowski
podaje nauczycielom 3 grupy wskazówek radzenia sobie z agresją dzieci:
1. poleganie na sobie samym
2. powstrzymywanie się od pochopnego karania
3. dążenie do zrozumienia sytuacji.
Ad 1.
Agresja nie musi być wcale skierowana do nauczyciela, w obecności którego
zachowania agresywne mają miejsce. Często nauczyciel nie jest celem ataku. Przeciwnie. Być
może uczeń w sposób niezwykły, drażniący woła o pomoc. Nauczyciel więc musi polegać na
sobie. Musi postawić sobie pytanie o co właściwie uczniowi chodzi, kto jest właściwym
celem ataku.
Ad 2.
Ważne jest powstrzymywanie się od pochopnego karania. Należy pamiętać, że groźby,
straszenie, jeśliby nawet okazały się skuteczne i uspokoiły klasę natychmiast, stanowią one
jednak przysłowiowe „dolewanie oliwy do ognia”, potęgują napięcie i bunt. Dlatego należy
podchodzić do uczniów z mniejszą surowością, wychowywać i uczyć w klimacie życzliwości.
Ad 3.
Wyżej wymienione dwie wskazówki są warunkiem koniecznym do zrealizowania
głównego celu- czyli zrozumienia prawdziwych, ukrytych przyczyn zachowań agresywnych.
Jak podaje K. Karlińska trzeba rozpoznać, czy dziecko nie jest wychowywane zbyt surowo,
bite, nadmiernie karane. Trzeba porozmawiać z nim, aby przekonać się, czy nie czuje się
nieszczęśliwe, mniej kochane, nie aprobowane dlatego wyżywa się na słabszych, czy agresja
jest wynikiem stałych niepowodzeń szkolnych. Po zrozumieniu przyczyn należy podchodzić
do dziecka z mniejszą surowością, wychowywać je w klimacie miłości i zaufania, pozwolić
na ruchliwość, zabawy, by mogło wyżyć się i wyzwolić swoją energię w inny sposób.
Dalsze wskazówki dla nauczyciela dotyczące jego wpływu na hamowanie agresji
dziecka podaje Irena Kalisz. Zadaniem wychowania nie jest hamowanie wszelkich przejawów
agresji dziecka lecz skierowanie ich z drogi aspołecznej na drogę prospołeczną, a w miejsce
form prymitywnych wytworzenie takich form agresji, które są akceptowane przez
społeczeństwo. Taka postawa rodzi się w kontakcie nauczyciela- wychowawcy i dziecka.
Dążenie dziecka do uzyskania znaczenia, dobrej opinii, cenionych i uznawanych efektów
swojej pracy, wymaga od niego wysiłku i wyrzeczeń. Musi też przyzwyczaić się, że nie każde
jego żądanie jest zaspokajane, że istnieją ograniczenia. Bardzo ważne w związku z tym jest
aby dziecko już wcześniej odczuwało, że jest przez nauczyciela traktowane na równi
z innymi. Wyrobienie w dziecku poszanowania dla innych, respektowania interesów innych,
jest istotnym elementem w osłabianiu i hamowaniu reakcji agresywnych. Dziecko
z pewnością łatwiej wyzbędzie się tendencji agresywnych, jeśli ma poczucie bezpieczeństwa
i przekonanie, że jest lubiane i cenione w swoim środowisku. Im bardziej dziecko poczuje się
pełnowartościowe, im lepiej rozwinie się jego uspołecznienie, tym łatwiej zatraci się jego
agresywność. Nauczyciel ze względu na rolę jaką spełnia wobec wychowanków, jest dla
dziecka osoba ważną, a wychowanie tylko wtedy przynosi rezultaty, gdy dziecko pragnie
identyfikować się ze swoim nauczycielem.
Z powyższych rozważań wynika, że wszyscy nauczyciele i wychowawcy mają
możliwość i są zobowiązani do przeciwdziałania agresji wśród dzieci i młodzieży.
PRZYKŁADOWE
FORMY
ZAJĘĆ
ZAPOBIEGAJĄCYCH
AGRESYWNYM
ZACHOWANIOM
• Zajęcia ruchowe i rekreacjaWychowanie fizyczne ma na celu nie tylko utrzymanie sprawności ruchowej, ale
również sprzyja rozwojowi psychiki uczniów Wyżycie ruchowe przynosi emocje i radość.
Wychowanie fizyczne wyrabia cechy niezbędne dla zdrowia psychicznego, jak odporność
psychiczną, umiejętność ponoszenia klęsk, niepowodzeń. Zajęcia ruchowe zapobiegaja
nadmiernemu napięciu nerwowemu. W czasie zajęć sportowych można uczyć pożądanych
wzorów zachowań.
• Wychowanie plastyczne
Plastyka może stać się wypoczynkiem, poruszać sumienia, wskazywać nowe
horyzonty działania. Poprzez rysunek tematyczny można poznać ważne dla jednostki treści
emocjonalne. Poprzez wykorzystanie twórczej aktywności plastycznej, można wyodrębnić
problemy poszczególnych członków grupy lub grupy jako całości. Ta metoda ułatwia
mówienie na temat problemów, które są trudne do zwerbalizowania. Plastyka pozwala na
odreagowanie silnie przeżywanych emocji, trudnych do ujawnienia wprost, na uświadomienie
sobie własnych potrzeb i pragnień.
• Muzykoterapia
Jest to silna forma oddziaływania na psychikę. Muzyka jest środkiem ułatwiającym
wyładowanie
niezaspokojonych
uczuć
i
popędów,
stymulującymi
dynamizującym,
ożywiającym fantazję, ułatwiającym ujawnienie własnego zachowania się, wyrażania siebie.
Odpowiedni dobór utworów muzycznych działa na różnorodne potrzeby psychiczne: potrzebę
ukojenia, uspokojenia, mobilizacji do działań.
• Terapia przez dramę
Drama to spontaniczna twórczość, to improwizowanie, odgrywanie przez uczniów
pewnych ról i sytuacji. Scenki dramowe rozwijają zdolność właściwego reagowania na nową
sytuację lub zdolność „nowego” reagowania na „starą’ sytuację. Podejmowanie roli,
improwizowanie może być wykorzystane do kształtowania różnych ról społecznych.
Poznawanie skutków ludzkich zachowań oraz poszukiwanie własnych wyborów i rozwiązań,
przyspiesza emocjonalne, intelektualne i społeczne dojrzewanie.
Opracowanie: Agnieszka Borzucka, Izabela Gandziarowska
Wykorzystana literatura:
E. Bań, A. Sokolska: Sposoby radzenia sobie z agresją. „Powiernik Rodzin” 1997, nr 8.
J. Ranschburg: Lęk, gniew, agresja. Warszawa, 1980.
J. Papież, A. Płukis (red.): Przemoc wśród dzieci i młodzieży. Toruń, 1998.
J. Grochulska: reedukacja dzieci agresywnych. Warszawa, 1982.
Z. Skorny: Proces socjalizacji dzieci i młodzieży. Warszawa, 1976.
K. Jankowski: Praca z uczniem agresywnym. „Nurt”, 1976, nr 3.
K.Karlińska: Dziecko leniwe, agresywne i znerwicowane w szkole. „Życie Szkoły”, 1977, nr 1.
I. Kalisz: Dzieci agresywne wymagają szczególnej troski. „Wychowanie w przedszkolu”,
1983, nr 7/8.
Download