ZAPOBIEGANIE I TERAPIA AGRESYWNEGO ZACHOWANIA SIĘ
advertisement
ZAPOBIEGANIE I TERAPIA AGRESYWNEGO ZACHOWANIA SIĘ MOŻLIWOŚCI ODDZIAŁYWAŃ NAUCZYCIELI Zjawisko agresji i przemocy jest problemem społecznym, gdyż prowadzi do wyrządzenia krzywdy innym. Psycholog E. Aronson podaje pięć wskazówek jak postępować, aby zredukować skłonności człowieka do agresji. Są to: 1. argumentacja rozumowa 2. stosowanie kar 3. karanie agresywnych modeli 4. nagradzanie alternatywnych wzorców zachowania 5. rozwijanie empatii w stosunku do innych NALEŻY ZWRÓCIĆ UWAGĘ, ŻE KARA MA CEL WYCHOWAWCZY TYLKO WTEDY, GDY NIE GODZI W GODNOŚĆ KARANEGO, NIE RANI GO, JEST PROPORCJONALNA DO WYKROCZENIA JEST SPRAWIEDLIWA I JEST UZASADNIONA PRZEZ OSOBĘ KARAJĄCĄ. Zdaniem Z.Skornego warunkiem skutecznego zapobiegania i terapii agresji jest uwzględnienie mechanizmu jej powstania i dostosowanie doń środków oddziaływania pedagogicznego. Przeciwdziałając agresji frustracyjnej należy ustalić, które potrzeby uległy blokadzie powodując wystąpienie zachowań agresywnych oraz rozważyć możliwości ich zaspokojenia. I tak: jeśli dziecko doznaje frustracji wskutek blokady potrzeby uznania społecznego wywołanej złośliwościami i przezwiskami kolegów, to należy oddziaływać na grupę dziecięcą. W zapobieganiu agresji naśladowczej znaczenie ma zabezpieczenie dzieci i młodzieży przed szkodliwym wpływem modeli agresywnego zachowania się. Sceny agresji powinny być odpowiednio komentowane w celu wytworzenia postaw i ocen moralnych przeciwdziałających występowaniu agresywnego zachowania się. Jednocześnie należy zainteresować dzieci filmami, książkami ukazującymi pozytywne modele postępowania. Środkiem zapobiegającym agresji instrumentalnej jest m.in. wykazanie jej nieskuteczności. Uzyskuje się to uniemożliwiając osiąganie różnych celów za pośrednictwem agresywnego zachowania, a równocześnie stosując odpowiednie kary. W kontaktach społecznych dzieci należy więc tworzyć sytuacje, w których agresywne reagowanie osoby usiłującej w ten sposób realizować swe cele nie znajduje aprobaty w otoczeniu, jest negatywnie oceniane i karane. W przypadku agresji patologicznej powinno zapewnić się jednostce dobrą opiekę lekarską, gdyż samo oddziaływanie wychowawcze nie przynosi wtedy pożądanych rezultatów. Reasumując, Skorny proponuje zabiegi wychowawcze zmierzające do zlikwidowania przyczyn frustracji, izolowania od modeli agresywnego zachowania się, wytworzenia nie agresywnych strategii postępowania. Dana jednostka musi przestać identyfikować się z modelami agresywnego zachowania, a doznane przez nią frustracje nie powinny powodować agresji. Wskazówki jak przeciwdziałać agresji i wychowywać dziecko agresywne podaje też Joanna Grochulska. Uważa ona, że utrwalone już zachowania agresywne mogą być likwidowane drogą uczenia, a raczej oduczania. Jeśli zachowanie agresywne jest ignorowane, a jednocześnie inne sposoby prowadzące do zaspokojenia potrzeb są nagradzane, to zachowanie nie nagradzane będzie stopniowo zanikać. Zdaniem tejże autorki najskuteczniejszą drogą terapii jest ignorowanie zachowań agresywnych, przy możliwie pełnym zaspokajaniu potrzeb dziecka i jednocześnie nagradzanie zachowań pożądanych Jak wykazano w wielu badaniach na agresywność dzieci i młodzieży wpływa środowisko szkolne. Nie ulega wątpliwości, że znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania dziecka w szkole ma ogólna atmosfera, która w dużym stopniu zależy od postawy dyrekcji i nauczycieli, ich zdolności dydaktycznych, stosowanych metod wychowawczych oraz umiejętności nawiązywania kontaktu z dziećmi. Często niewłaściwa atmosfera powoduje agresję u uczniów. Pożądani są nauczyciele o pozytywnych postawach, takich jak: - akceptacja każdego dziecka i życzliwość wobec niego - tolerancja, wyrozumiałość i poważne, bez faworyzowania traktowanie dziecka - liczenie się z jego osobowością i indywidualnością - dążenie do zachowania przez ucznia równowagi, dobrego samopoczucia i nastroju zadowolenia Uczniowie naśladują sposób bycia swych pedagogów, dowodem na to były badania Andersona. Badania te dowodzą, że zachowanie uczniów w dużym stopniu zależy od zachowania nauczyciela. Działania pedagogiczne charakteryzujące się stosowaniem demokratycznych metod, są wynagradzane przez większą chęć współpracy uczniów, przez ich spontaniczność, zainteresowanie i inicjatywę. Tymczasem pedagodzy, którzy próbują za pomocą metod agresywnych i dyktatorskich zmusić uczniów do posłuszeństwa, wzbudzają opór, który na lekcji przejawia się w szeptaniu, rozmawianiu, mniejszej aktywności, nieuwadze. Jak się zatem okazuje przy zapobieganiu powstawaniu zjawiska agresji dużą rolę odgrywa sam nauczyciel. To nauczyciel powinien zrezygnować z dyscypliny opartej na strachu i karze. To nauczyciel powinien zmienić swój stosunek do ucznia na zachęcający, wspomagający, oparty na poszanowaniu praw dziecka. To nauczyciel powinien umieć stworzyć takie sytuacje w klasie, aby dziecko czuło się w niej bezpiecznie. K. Jankowski podaje nauczycielom 3 grupy wskazówek radzenia sobie z agresją dzieci: 1. poleganie na sobie samym 2. powstrzymywanie się od pochopnego karania 3. dążenie do zrozumienia sytuacji. Ad 1. Agresja nie musi być wcale skierowana do nauczyciela, w obecności którego zachowania agresywne mają miejsce. Często nauczyciel nie jest celem ataku. Przeciwnie. Być może uczeń w sposób niezwykły, drażniący woła o pomoc. Nauczyciel więc musi polegać na sobie. Musi postawić sobie pytanie o co właściwie uczniowi chodzi, kto jest właściwym celem ataku. Ad 2. Ważne jest powstrzymywanie się od pochopnego karania. Należy pamiętać, że groźby, straszenie, jeśliby nawet okazały się skuteczne i uspokoiły klasę natychmiast, stanowią one jednak przysłowiowe „dolewanie oliwy do ognia”, potęgują napięcie i bunt. Dlatego należy podchodzić do uczniów z mniejszą surowością, wychowywać i uczyć w klimacie życzliwości. Ad 3. Wyżej wymienione dwie wskazówki są warunkiem koniecznym do zrealizowania głównego celu- czyli zrozumienia prawdziwych, ukrytych przyczyn zachowań agresywnych. Jak podaje K. Karlińska trzeba rozpoznać, czy dziecko nie jest wychowywane zbyt surowo, bite, nadmiernie karane. Trzeba porozmawiać z nim, aby przekonać się, czy nie czuje się nieszczęśliwe, mniej kochane, nie aprobowane dlatego wyżywa się na słabszych, czy agresja jest wynikiem stałych niepowodzeń szkolnych. Po zrozumieniu przyczyn należy podchodzić do dziecka z mniejszą surowością, wychowywać je w klimacie miłości i zaufania, pozwolić na ruchliwość, zabawy, by mogło wyżyć się i wyzwolić swoją energię w inny sposób. Dalsze wskazówki dla nauczyciela dotyczące jego wpływu na hamowanie agresji dziecka podaje Irena Kalisz. Zadaniem wychowania nie jest hamowanie wszelkich przejawów agresji dziecka lecz skierowanie ich z drogi aspołecznej na drogę prospołeczną, a w miejsce form prymitywnych wytworzenie takich form agresji, które są akceptowane przez społeczeństwo. Taka postawa rodzi się w kontakcie nauczyciela- wychowawcy i dziecka. Dążenie dziecka do uzyskania znaczenia, dobrej opinii, cenionych i uznawanych efektów swojej pracy, wymaga od niego wysiłku i wyrzeczeń. Musi też przyzwyczaić się, że nie każde jego żądanie jest zaspokajane, że istnieją ograniczenia. Bardzo ważne w związku z tym jest aby dziecko już wcześniej odczuwało, że jest przez nauczyciela traktowane na równi z innymi. Wyrobienie w dziecku poszanowania dla innych, respektowania interesów innych, jest istotnym elementem w osłabianiu i hamowaniu reakcji agresywnych. Dziecko z pewnością łatwiej wyzbędzie się tendencji agresywnych, jeśli ma poczucie bezpieczeństwa i przekonanie, że jest lubiane i cenione w swoim środowisku. Im bardziej dziecko poczuje się pełnowartościowe, im lepiej rozwinie się jego uspołecznienie, tym łatwiej zatraci się jego agresywność. Nauczyciel ze względu na rolę jaką spełnia wobec wychowanków, jest dla dziecka osoba ważną, a wychowanie tylko wtedy przynosi rezultaty, gdy dziecko pragnie identyfikować się ze swoim nauczycielem. Z powyższych rozważań wynika, że wszyscy nauczyciele i wychowawcy mają możliwość i są zobowiązani do przeciwdziałania agresji wśród dzieci i młodzieży. PRZYKŁADOWE FORMY ZAJĘĆ ZAPOBIEGAJĄCYCH AGRESYWNYM ZACHOWANIOM • Zajęcia ruchowe i rekreacjaWychowanie fizyczne ma na celu nie tylko utrzymanie sprawności ruchowej, ale również sprzyja rozwojowi psychiki uczniów Wyżycie ruchowe przynosi emocje i radość. Wychowanie fizyczne wyrabia cechy niezbędne dla zdrowia psychicznego, jak odporność psychiczną, umiejętność ponoszenia klęsk, niepowodzeń. Zajęcia ruchowe zapobiegaja nadmiernemu napięciu nerwowemu. W czasie zajęć sportowych można uczyć pożądanych wzorów zachowań. • Wychowanie plastyczne Plastyka może stać się wypoczynkiem, poruszać sumienia, wskazywać nowe horyzonty działania. Poprzez rysunek tematyczny można poznać ważne dla jednostki treści emocjonalne. Poprzez wykorzystanie twórczej aktywności plastycznej, można wyodrębnić problemy poszczególnych członków grupy lub grupy jako całości. Ta metoda ułatwia mówienie na temat problemów, które są trudne do zwerbalizowania. Plastyka pozwala na odreagowanie silnie przeżywanych emocji, trudnych do ujawnienia wprost, na uświadomienie sobie własnych potrzeb i pragnień. • Muzykoterapia Jest to silna forma oddziaływania na psychikę. Muzyka jest środkiem ułatwiającym wyładowanie niezaspokojonych uczuć i popędów, stymulującymi dynamizującym, ożywiającym fantazję, ułatwiającym ujawnienie własnego zachowania się, wyrażania siebie. Odpowiedni dobór utworów muzycznych działa na różnorodne potrzeby psychiczne: potrzebę ukojenia, uspokojenia, mobilizacji do działań. • Terapia przez dramę Drama to spontaniczna twórczość, to improwizowanie, odgrywanie przez uczniów pewnych ról i sytuacji. Scenki dramowe rozwijają zdolność właściwego reagowania na nową sytuację lub zdolność „nowego” reagowania na „starą’ sytuację. Podejmowanie roli, improwizowanie może być wykorzystane do kształtowania różnych ról społecznych. Poznawanie skutków ludzkich zachowań oraz poszukiwanie własnych wyborów i rozwiązań, przyspiesza emocjonalne, intelektualne i społeczne dojrzewanie. Opracowanie: Agnieszka Borzucka, Izabela Gandziarowska Wykorzystana literatura: E. Bań, A. Sokolska: Sposoby radzenia sobie z agresją. „Powiernik Rodzin” 1997, nr 8. J. Ranschburg: Lęk, gniew, agresja. Warszawa, 1980. J. Papież, A. Płukis (red.): Przemoc wśród dzieci i młodzieży. Toruń, 1998. J. Grochulska: reedukacja dzieci agresywnych. Warszawa, 1982. Z. Skorny: Proces socjalizacji dzieci i młodzieży. Warszawa, 1976. K. Jankowski: Praca z uczniem agresywnym. „Nurt”, 1976, nr 3. K.Karlińska: Dziecko leniwe, agresywne i znerwicowane w szkole. „Życie Szkoły”, 1977, nr 1. I. Kalisz: Dzieci agresywne wymagają szczególnej troski. „Wychowanie w przedszkolu”, 1983, nr 7/8.
