strategia zrównoważonego rozwoju gminy tuczno
advertisement
URZĄD MIASTA I GMINY W TUCZNIE Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Tuczno MAJ 2004 Strategia Zrównoważonego Rozwoju dla Gminy Tuczno opracował zespół w składzie: mgr inż. Wojciech Krużewski – kierownik zespołu mgr inż. Tomasz Gritzman mgr inż. Lucjan Wierzchowski inż. Zygmunt Łuszcz mgr inż. Ryszard Molski mgr Marta Nowak Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie ..............................................................................................................................6 1.1. Miejsce strategii w lokalnej Agendzie 21 ............................................................................6 1.2. Przebieg prac nad budową strategii ......................................................................................8 2. Ogólna charakterystyka regionu i diagnoza stanu istniejącego .................................................10 2.1. Ogólna charakterystyka województwa zachodniopomorskiego ........................................10 2.2. Ogólna charakterystyka powiatu wałeckiego .....................................................................11 2.3. Charakterystyka gminy Tuczno .........................................................................................13 2.3.1. Położenie geograficzne gminy ...................................................................................13 2.3.2. Ludność, zatrudnienie i bezrobocie ............................................................................14 2.3.2.1. Rozwój ludności w gminie .................................................................................14 2.3.2.2. Ruch naturalny ludności .....................................................................................14 2.3.2.3. Migracja ludności w gminie Tuczno ..................................................................14 2.3.2.4. Ludność wg wieku ............................................................................................14 2.3.2.5. Struktura ludności wg wieku przedprodukcyjnego, produkcyjnego i poprodukcyjnego ....................................................................................................................15 2.3.2.6. Zatrudnienie .......................................................................................................15 2.3.2.6.1. Pracujący w gospodarce narodowej wg sekcji ................................................15 2.3.2.6.2. Poziom i struktura bezrobocia .........................................................................15 2.3.2.6.3. Bezrobotni wg wieku i płci w gminie Tuczno ................................................16 2.3.2.6.4. Bezrobotni wg wykształcenia w gminie Tuczno .............................................16 2.3.2.6.5. Bezrobotni wg czasu pozostawania bez pracy w gminie Tuczno ..................16 2.3.3. Warunki klimatyczne .................................................................................................17 2.3.4. Rolnictwo ...................................................................................................................18 2.3.4.1. Rolnicza przestrzeń produkcyjna .......................................................................18 2.3.4.2. Struktura agrarna gminy Tuczno ........................................................................18 2.3.4.3. Poziom wykształcenia rolników na terenie gminy Tuczno ................................18 2.3.4.4. Liczba i struktura obszarowa gospodarstw w gminie Tuczno ...........................19 2.3.4.5. Struktura zasiewów w gminie Tuczno ...............................................................19 2.3.4.6. Ogólna charakterystyka rolnictwa w gminie Tuczno .........................................20 2.3.4.7. Agroturystyka .....................................................................................................20 2.3.4.8. Melioracje...........................................................................................................20 2.3.5. Obszary i obiekty prawnie chronione.........................................................................21 2.3.5.1. Rezerwaty przyrody ...........................................................................................21 2.3.5.2. Obszary chronionego krajobrazu .......................................................................21 2.3.5.3. Pomniki przyrody ...............................................................................................21 2.3.5.4. Parki ...................................................................................................................22 2.3.5.5. Zieleń cmentarna i przykościelna .......................................................................23 2.3.5.6. Użytki ekologiczne .............................................................................................23 2.3.5.7. Korytarze i bariery ekologiczne .........................................................................24 2.4. Infrastruktura techniczna ....................................................................................................24 2.4.1. Infrastruktura komunikacyjna ....................................................................................24 2.4.2. Gospodarka wodno – ściekowa ..................................................................................25 2.4.2.1. Zaopatrzenie w wodę .........................................................................................25 2.4.2.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków ............................................................26 2.4.3. Zaopatrzenie w energię cieplną ..................................................................................26 2.4.4. Elektroenergetyka.......................................................................................................26 2.4.5. Telekomunikacja ........................................................................................................26 2.4.6. Działania związane z poprawą stanu infrastruktury technicznej................................26 2.5. Infrastruktura społeczna .....................................................................................................28 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2.5.1. Oświata .......................................................................................................................28 2.5.2. Służba zdrowia i opieka społeczna.............................................................................30 2.5.3. Kultura i sport.............................................................................................................30 2.5.4. Gminne Centrum Informacji ......................................................................................31 2.6. Potencjał turystyczny .........................................................................................................31 2.6.1. Walory turystyczne środowiska przyrodniczego .......................................................31 2.6.2. Infrastruktura turystyczna ..........................................................................................32 2.6.2.1. Baza noclegowa..................................................................................................32 2.6.2.2. Szlaki turystyczne ..............................................................................................32 2.7. Wartości kulturowe i architektoniczne gminy Tuczno ......................................................32 2.7.1.1. Zabytki architektoniczne ....................................................................................32 2.8. Informacje o stanie środowiska ..........................................................................................33 2.8.1. Stan i tendencje zmian jakości powietrza ..................................................................33 2.8.2. Jakość powietrza na obszarze powiatu wałeckiego ....................................................34 2.8.3. Stan i tendencje zmian czystości wód powierzchniowych .........................................35 2.8.3.1. Rzeki...................................................................................................................35 2.8.3.2. Jeziora.................................................................................................................35 2.8.3.2.1. Jezioro Marta ...................................................................................................36 2.8.3.2.2. Jezioro Sitno ....................................................................................................36 2.8.3.3. Informacja o wodach powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych w gminie Tuczno ............................................................................................38 2.8.4. Wody podziemne........................................................................................................39 2.8.5. Natężenie hałasu komunikacyjnego i pochodzącego z innych źródeł .......................39 2.8.6. Pole elektromagnetyczne............................................................................................39 2.9. Finanse gminy Tuczno .......................................................................................................40 2.9.1. Ważniejsze źródła przychodów finansowych gminy: ................................................40 2.9.2. Ważniejsze kierunki wydatków finansowych gminy: ................................................40 2.9.3. Ocena wyników ..........................................................................................................40 2.9.3.1. Ocena dochodów ................................................................................................40 2.9.3.2. Ocena wydatków ................................................................................................40 3. Analiza SWOT ...........................................................................................................................43 4. Podstawowe założenia Strategii Rozwoju Gminy Tuczno ........................................................57 4.1. Wizja rozwoju gminy do 2015 ...........................................................................................57 4.2. Misja władz samorządowych gminy ..................................................................................59 4.2.1. Misja ...........................................................................................................................59 5. Strategiczny plan rozwoju gminy...............................................................................................61 5.1. Ogólnych opis celów strategicznych ..................................................................................61 5.1.1. Uzasadnienie wyboru celów.......................................................................................61 5.1.2. Cel 1: Zrównoważony rozwój środowiska przyrodniczego .......................................62 5.1.3. Cel 2: Rozwój Rolnictwa, Przetwórstwa Rolno-Spożywczego i Obszarów Wiejskich . ....................................................................................................................................64 5.1.3.1. Wstęp ..................................................................................................................64 5.1.3.2. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich .....................................................65 5.1.3.3. Rozwój rolnictwa ekologicznego .......................................................................66 5.1.3.4. Uprawa roślin z przeznaczeniem ich jako nośniki energii .................................66 5.1.3.5. Leśnictwo ...........................................................................................................67 5.1.3.6. Wielofunkcyjny model gospodarki leśnej ..........................................................67 5.1.3.7. Odnowa wsi ........................................................................................................67 5.1.4. Cel 3: Rozwój gospodarczy gminy oraz przedsiębiorczości i aktywizacji miejscowego rynku pracy...........................................................................................................68 5.1.5. Cel 4: Rozwój infrastruktury technicznej ...................................................................73 4 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 5.1.5.1. Informacje ogólne ..............................................................................................73 5.1.6. Cel 5: Rozwój funkcji turystycznej ............................................................................74 5.1.7. Cel 6: Rozwój infrastruktury społecznej ....................................................................75 5.1.7.1. Służba zdrowia i opieka społeczna.....................................................................76 5.1.7.2. Bezpieczeństwo publiczne .................................................................................76 5.1.7.3. Kultura, sport i turystyka ....................................................................................77 5.2. Ogólne uwarunkowania wsparcia realizacji strategii .........................................................78 5.3. Zadania Rady Gminy na etapie wdrożenia strategii...........................................................80 5.3.1. Propozycja rozwiązań instytucjonalno-organizacyjnych ...........................................82 5.3.1.1. Organizacja wspierania przedsiębiorczości .......................................................82 5.3.1.1.1. Gminne Towarzystwo Gospodarcze ...............................................................83 5.3.1.1.2. Fundusz Gwarancji Kredytowych ...................................................................84 5.3.1.1.3. Gminne Centrum Przedsiębiorczości i Aktywizacji Gospodarczej ................85 5.3.1.2. Promocja gminy .................................................................................................87 5.3.1.2.1. Promocja gminy na zewnątrz ..........................................................................87 5.3.1.2.2. Działania wewnętrzne .....................................................................................88 6. Bank danych ...............................................................................................................................90 6.1. Zagrożenia wynikające z braku realizacji strategii ............................................................90 6.2. Monitoring i ewaluacja programu ......................................................................................90 7. Plan działań ................................................................................................................................92 8. Spis tabel ....................................................................................................................................96 9. Załączniki ...................................................................................................................................97 5 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 1. WPROWADZENIE Rozwój lokalnej samorządności w procesie transformacji ustrojowo-gospodarczej napotyka na wiele barier. Wejście Polski do Unii Europejskiej stwarza możliwość korzystania ze strukturalnych środków finansowych na rozwój społeczno-gospodarczy regionów, w tym gmin. Jednym z wymogów unijnych umożliwiających korzystanie z pomocy finansowej jest planowanie regionalne obejmujące między innymi strategię rozwoju gmin. Strategia to dokument, w którym określa się rozwój społeczno-gospodarczy gminy w sposób zrównoważony, czyli zgodny z zasadami ekorozwoju państw i regionów. Ekorozwojem określa się rodzaj rozwoju społeczno-gospodarczego, który stwarza szanse zrównoważonego dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw lub ich obywateli w wyniku zrównoważonego rozwoju regionów następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, gwarantujący zachowanie równowagi przyrodniczej. Zasada zrównoważonego rozwoju została zapisana w art. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej: „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. Potwierdzenie przyjęcia takiej drogi rozwoju znajduje się w szeregu dokumentów rządowych o charakterze programowym w tym: Polityka ekologiczna państwa (1991), Długookresowa strategia trwałego i zrównoważonego rozwoju – Polska 2025 (2000), Druga polityka ekologiczna państwa (2000). Idea rozwoju zrównoważonego zakłada równorzędne traktowanie trzech podstawowych sfer: społecznej, gospodarczej i przyrodniczej, czyli ściśle uzależnia wybór kierunków i tempa rozwoju społeczno-gospodarczego od stanu środowiska naturalnego i działań na rzecz jego zachowania lub poprawy, zaspakajając aktualne potrzeby mieszkańców i nie ograniczając możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń. Ekorozwój to w ogólnym ujęciu zrównoważony rozwój, a więc oba pojęcia należy traktować jako tożsame. Strategia Rozwoju Gminy Tuczno to dokument, w którym zaplanowano kierunki zrównoważonego rozwoju gminy w perspektywie do 2015 roku. Jest on spójny ze „Strategią Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do 2015 roku” oraz ze ”Strategią powiatu wałeckiego”. Zawiera ona skwantyfikowaną przyszłość w postaci prognoz i wizji rozwojowych oraz celów, zadań i sposobów ich osiągnięcia, które maja być pomocne w rozwoju społecznogospodarczym gminy. 1.1. Miejsce strategii w lokalnej Agendzie 21 Agenda 21 to jeden z podstawowych dokumentów konferencji Narodów Zjednoczonych, która odbyła się w Rio de Janeiro w czerwcu 1992 r. Dokument ten zawiera program działań, jakie należy popierać na rzecz ekorozwoju w skali globalnej, krajowej, regionalnej i lokalnej. Agenda 21 zaleca budowanie kompleksowych programów ekorozwoju na poziomie kontynentów, krajów, gmin oraz miejscowości. Ich celem jest określenie warunków dla wszechstronnego rozwoju oraz harmonijnej koegzystencji człowieka i przyrody. Opracowane wg zaleceń Agendy 21 programy będą szczególnie pomocne dla wyodrębnienia indywidualnych cech danego regionu o określenia jego specjalnych uwarunkowań oraz kierunków rozwoju. zrównoważony rozwój regionu oznacza nowe podejście do wąsko rozumianego rozwoju gospodarczego. 6 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Podstawy zrównoważonego rozwoju (ekorozwoju) to: rozwój społeczno-gospodarczy zharmonizowany ze środowiskiem, systematyczny rozwój społeczno-gospodarczy dokonujący się z poszanowaniem i racjonalnym wykorzystaniem dóbr przyrody, prowadzenie wszelkiej działalności gospodarczej w taki sposób, aby nie spowodować w środowisku przyrodniczym nieodwracalnych zmian, szeroko rozumiana ochrona środowiska naturalnego, zbiór celów społecznie nadrzędnych a mianowicie: - dobrobyt (materialny i społeczny), - sprawiedliwość, - bezpieczeństwo. Agenda 21 to program działań na rzecz zrównoważonego rozwoju w XXI wieku, który zmierza w kierunku wprowadzenia i integracji ładów: ekologicznego, społecznego, ekonomicznego i przestrzennego. Ukierunkowanie procesów rozwojowych w gminie na ekorozwój, który miedzy innymi, pomoże w uzyskaniu: aktywnego włączenia się mieszkańców w zarządzanie, ochrony własnych zasobów przyrody i dóbr kultury, harmonijnego rozwoju gospodarczego z wykorzystaniem istniejących zasobów przyrodniczych, wskazania sposobów lepszego wykorzystania zasobów, którymi dysponuje gmina, możliwości ubiegania się o środki finansowe na rozwój gminy, zwiększenie szans na pozyskiwanie inwestorów zewnętrznych, zwiększenie szans na rozwój społeczny, poprawy warunków życia, polepszenia warunków zdrowotnych mieszkańców, poprawy estetyki miasta Tuczna, poprawy nastrojów społecznych. Strategia zrównoważonego rozwoju dla gminy to nowoczesny program jego wszechstronnego rozwoju, który może być wspomagany przez fundusze strukturalne Unii Europejskiej, ale także: możliwość lepszej koordynacji działań pomiędzy samorządami, m. in. poprzez poszukiwanie wspólnych rozwiązań wielu problemów, wzrost realnego oddziaływania na administrację wojewódzką i rządową, większa efektywność ekonomiczna i ekologiczna w przypadku realizowanych przedsięwzięć, zwiększenie możliwości pozyskania funduszy pomocowych, m. in. poprzez wykorzystanie faktu współpracy pomiędzy gminami i realizacji przedsięwzięć dla szerokiego kręgu użytkowników. 7 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Schemat miejsca strategii gminy w regionalnej Agendzie 21 WSPÓŁPRACA NA RZECZ EKOROZWOJU POMIĘDZY SAMORZĄDAMI MIAST I GMIN, PRZEDSIĘBIORCAMI, ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI I REGIONALNYMI, INSTYTUCJAMI BADAWCZO-NAUKOWYMI, LOKALNYMI LIDERAMI STRATEGIE ROZWOJU GMIN INWENTARYZACJA PRZYRODNICZA GMIN STUDIUM WYKONALNOŚCI I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIEJSCOWE PLANY ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MONITORING REALIZACJI STRATEGII ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU GMINY PROGRAMY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU GMINY TUCZNO 1.2. Przebieg prac nad budową strategii Na podstawie dotychczasowych doświadczeń wyróżnia się następujące fazy prac nad sporządzaniem strategii zrównoważonego rozwoju dla gminy: Etap I – inwentaryzacja programowo-przestrzenna, Etap II – opracowanie diagnozy i określenie głównych problemów, Etap III – wypracowanie wizji docelowego charakteru gminy, Etap IV – określenie celów strategicznych i zadań realizacyjnych oraz sposobów ich realizacji, Etap V – określenie zasad monitoringu i opracowanie ostatecznej wersji strategii, Etap VI – uchwała Rady Gminy Tuczno. Diagnoza stanu gminy będzie obejmować: ocenę stanu środowiska przyrodniczego: - geologię i zasoby surowcowe, - gleby - zasoby wodne, - stan atmosfery, stan flory i fauny, - system terenów chronionych, - inne zagadnienia. ocenę stanu środowiska kulturowego; - stan zachowania tożsamości regionalnej, - stan zachowania zabytkowych układów urbanistycznych, rualistycznych, ważniejszych zespołów obiektów zabytkowych i ich wykorzystanie, system ochrony konserwatorskiej, ocenę gminnego systemu osadniczego: - stan i powiązania poszczególnych elementów sieci osadniczej, - charakterystyka form zagospodarowania przestrzennego i kierunków rozwoju przestrzennego ośrodków osadniczych, ocenę warunków zamieszkiwania, ocenę rozwoju społecznego: 8 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno - zagadnienia demograficzne, - charakterystyka rynku pracy, - struktura obsługi mieszkańców, zagadnienia bezpieczeństwa (ekonomicznego, socjalnego i porządku publicznego), ocenę rozwoju gospodarki: - struktura sektorowa, branżowa i własnościowa gospodarki, ocenę infrastruktury technicznej: - systemy transportu i komunikacji, - systemy zaopatrzenia w wodę, - systemy kanalizacji i oczyszczania ścieków, - systemy ciepłownictwa, - systemy zaopatrzenia w energię i gaz, - systemy telekomunikacji, - systemy gromadzenia i neutralizacji odpadów, ocenę systemów zarządzania: - systemy funkcjonowania władz samorządowych i państwowych, - relacje pomiędzy funkcjonowaniem ich służb, - stan zaspokojenia potrzeb ludności. Określenie wizji rozwoju to drugi etap prac nad strategią. Na tym etapie zrealizowano następujące zadania: - do tego celu wykorzystano ankiety, na podstawie których uzyskano opinię mieszkańców gminy; - zdefiniowano wizję rozwoju gminy; - określono cele strategiczne ekorozwoju gminy. Trzeci etap prac nad strategią to wskazanie sposobów realizacji celów strategii, podczas którego: - wskazano sposoby realizacji celów, określając założenia dla poszczególnych przedsięwzięć, - opracowano harmonogram (plan działania) odnoszący się i umożliwiający realizację stanu określonego w wizji. Strategia została opracowana w sposób partnersko-ekspercki, to znaczy, ze do jej opracowania zaangażowano społeczność gminy. Udział społeczności lokalnej w procesie tworzenia Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Tuczno jest szansą na to, że realizacja strategii będzie łatwiejsza i społecznie akceptowana. Ponadto wykorzystano dotychczas wykonane opracowania m.in. takie jak: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, programy branżowe i inne dostępne opracowania. 9 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA REGIONU I DIAGNOZA STANU ISTNIEJĄCEGO 2.1. Ogólna charakterystyka województwa zachodniopomorskiego Województwo zachodniopomorskie utworzono na podstawie ustawy o trójstopniowym podziale terytorialnym: na gminy, powiaty i województwa z dnia 24 lipca 1998 r. Obszar województwa tworzą byłe województwa koszalińskie i szczecińskie oraz część byłych województw: gorzowskiego – 11 gmin, pilskiego – 5 gmin i słupskiego – 2 gminy. Województwo położone jest w północno-zachodniej oraz północno-środkowej części Polski nad Morzem Bałtyckim i Zalewem Szczecińskim. Powierzchnia województwa to 22 901 km², a granice to: od zachodu granica z Niemcami na długości 186,6 km, od północy z linią brzegu Morza Bałtyckiego na długości 184,6 km, od wschodu z województwem pomorskim na długości 154,1 km, od południowego wschodu z województwem wielkopolskim na długości 171,3 km, od południa z województwem lubuskim na długości 177.9 km. Województwo zachodniopomorskie zamieszkuje 1.697.718 osób (dane wg Rocznika Statystycznego Województwa Zachodniopomorskiego na dzień 31.XII.2002r.). W miastach mieszka 1.178.370 osób, co stanowi prawie 70% ludności. Na terenach wiejskich zamieszkuje 519.348 osób. Gęstość zaludnienia wynosi 74 osoby na 1 km². Województwo zachodniopomorskie ma charakter rolniczo-przemysłowy. Największe zakłady przemysłowe mające jednocześnie wpływ na środowisko są zlokalizowane w Szczecinie i w rejonie większych miast. Pod względem walorów krajobrazowych oraz z racji swojego położenia województwo zachodniopomorskie jest atrakcyjnym regionem pod względem turystyczno-rekreacyjnym. Do podstawowych walorów turystycznych należy zaliczyć wybrzeże morskie z atrakcyjnymi plażami, lasy, stosunkowo czyste jeziora i rzeki, parki narodowe, rezerwaty przyrody, borowiny, źródła wód mineralnych, stosunkowo czyste powietrze, zwłaszcza w regionie byłego województwa koszalińskiego. Atutem jest też mała gęstość zaludnienia, występujące tu liczne zabytki archeologiczne i architektoniczne. Na obszarze wielu gmin występuje swoisty mikroklimat i inne walory, między innymi, dzięki którym powstały tam uzdrowiska. Zaliczają się do nich miejscowości: Kamień Pomorski, Połczyn Zdrój, Kołobrzeg, Międzyzdroje. Wody powierzchniowe zajmują około 6,1 % powierzchni województwa. Jak wynika ze strategii rozwoju województwa zachodniopomorskiego rozwojowymi dziedzinami gospodarki będą: przemysł stoczniowy i gospodarka morska, rybołówstwo i przetwórstwo rybne, transport morski i lądowy, leśnictwo i przemysł drzewny , rolnictwo i przetwórstwo rolno-spożywcze, infrastruktura transportowa (budowa autostrad i dróg szybkiego ruchu), turystyka przemysł maszynowy i elektromaszynowy, budownictwo usługi dla ludności, rzemiosło, handel hurtowy i detaliczny. 10 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Dużą szansą na rozwój regionu będzie współpraca z przygranicznymi regionami Niemiec, a zwłaszcza z Berlinem. Region ten, tak jak w przeszłości może stać się między innymi zapleczem żywnościowym, turystyczno-wypoczynkowym, sanatoryjno-leczniczym, w zaopatrywaniu się w materiały do budownictwa i wyroby z produkcji rzemieślniczej oraz materiałów budowlanych. 2.2. Ogólna charakterystyka powiatu wałeckiego Powiat Wałcz położony jest w południowo-wschodniej części województwa zachodniopomorskiego w centrum Pojezierza Wałeckiego. Od północy i zachodu graniczy z powiatem drawskim, od zachodu z powiatem choszczeńskim i województwem lubuskim, od południa i wschodu z województwem wielkopolskim. Obszar powiatu wynosi 1407 km2, a ludność - 56792 mieszkańców, co daje zaludnienie 40 osób na 1 km2. W granicach powiatu znajdują się następujące gminy: gmina miejska Wałcz – 38 km2; gmina miejsko-wiejska Człopa – 348 km2; gmina miejsko-wiejska Mirosławiec – 196 km2; gmina miejsko-wiejska Tuczno – 250 km2; gmina wiejska Wałcz – 575 km2. Siedziby władz gminnych zlokalizowane są w miastach. Na terenie powiatu znajdują się 62 sołectwa i 116 miejscowości. Miasto Wałcz jest siedzibą władz powiatowych. Walory krajobrazowe, przyrodnicze i kultury materialnej powiatu sprawiają, że jest chętnie odwiedzany przez turystów. W powiecie znajdują się warunki na turystykę specjalistyczną związaną z myślistwem, wędkarstwem i sportami wodnymi. Struktura gruntów w powiecie przedstawia się następująco: Powierzchnia ogółem – 140739 ha – 100 %; w tym: użytki rolne - 49891 ha – 35,5 %; lasy i grunty leśne - 77891 ha – 55,3 %; wody - 5133 ha – 3,7 %; nieużytki - 2367 ha – 1,7 %; pozostałe - 5457 ha – 3,8 %. Obszar użytków rolnych w powiecie wynosi 35,5 % obszaru ogółem, natomiast lasy i grunty leśne zajmują obszar 77891 ha, co stanowi 55,3 % obszaru ogółem. Ogółem pod wodami znajduje się 5133 ha powierzchni, co stanowi 3,7 % obszaru ogółem. Powiat wałecki posiada największą lesistość w województwie zachodniopomorskim. Największą ilość lasów posiada gmina Człopa, której lesistość wynosi 72,3 %, Mirosławiec 61,5 %, Tuczno – 48,5 % i Wałcz – 48,1 %. Użytki zielone stanowią zaledwie 10,1 % użytków rolnych i są położone w dolinach rzek i jezior. Największymi obszarowo gminami są: gmina Wałcz i gmina Człopa. Na terenie gminy Człopa i gminy Tuczno znajduje się część Drawieńskiego Parku Narodowego, którego powierzchnia na terenie powiatu wałeckiego wynosi 3494,7 ha. Położenie powiatu oraz duża lesistość w połączeniu z jeziorami jest dużym atutem do rozwoju turystyki w powiązaniu z wypoczynkiem. 11 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Najniższe zaludnienie ma gmina miejsko-wiejska Człopa oraz gmina miejsko-wiejska Tuczno. Na ogólną ilość mieszkańców 56792 w powiecie, ludność w wieku produkcyjnym stanowi 35301 osób – 62,1 % ogólnej liczby, w wieku poprodukcyjnym – 6898 osób, co stanowi 12,1 % ogółu mieszkańców. Powiat Wałcz posiada ujemne saldo migracji ludności, które w roku 2001 wyniosło 189 osób. W powiecie utrzymuje się znaczne bezrobocie, które wynosi 31,1 %. Powiat wałecki ma wybitnie charakter rolno – leśny. Na terenie powiatu brak jest dużych zakładów przemysłowych. Rozwój przemysły koncentruje się przede wszystkim na takich sektorach gospodarki jak: przemysł przetwórczy, rolno – spożywczy i drzewny. Niewielkie zakłady przemysłowe są zlokalizowane w Wałczu oraz na terenie powiatu. Powiat Wałcz położony jest w południowo-pomorskiej charakteryzuje się następującymi danymi: średnia temperatura roczna – średnia temperatura okresu V-VII – średnia temperatura styczniu – data początku zimy – ilość dni gorących w roku – ilość okresu zimowego – długość okresu wegetacyjnego – początek okresu wegetacyjnego – suma opadów atmosferycznych w roku – suma opadów atmosferycznych w okresie V-VII – liczba dni z pokrywą śniegu – VI krainie klimatycznej (wg Prawdzica) i 7,3 7,9 C 14,7 15,7 C -1,6 C 17 30.12 22 30 dni 60 85 dni 215 218 dni 0307.04 480 600 mm 160 200 mm 40 50 dni Na obszarze powiatu występują okresy bezwietrzne oraz wiatry zachodnie (szczególnie w okresie letnim), a w okresie wiosennym wzrasta udział wiatrów północno-wschodnich. Przymrozki wiosenne występują w okresie 31.03 29.05, a przymrozki jesienne od 13.10 do 6.11. Tereny wysoczyzn sandrowych i morenowych oraz pagórki moreny czołowej są dobrze przewietrzane i korzystne dla osadnictwa. Gorsze warunki klimatyczne, ze względu na zastoiska chłodnego powietrza, częste mgły, większą wilgotność i słabe przewietrzanie, posiadają dna dolin rzecznych i rynien polodowcowych. Pod względem hipsometrii większość powiatu położona jest w przedziale wysokości między 90130 m n.p.m. Do najwyższych punktów wysokościowych zalicza się punkt o rzędnej 189,8 m n.p.m., położony w okolicach miejscowości Orle w granicach gminy Mirosławiec oraz punkt o wysokości 182,6 m n.p.m., położony 0,5 km od miejscowości Laski, gmina Wałcz. Najniższy punkt o rzędnej około 40 m n.p.m. znajduje się w dolinie rzeki Płocicznej, gm. Człopa. Biorąc pod uwagę ogólny kierunek spływu rzek, teren obniża się z północnego zachodu na południowy wschód. Wody powierzchniowe w powiecie zajmują obszar 5133 ha, co stanowi 3,7% ogólnej powierzchni powiatu. Do wód powierzchniowych zalicza się jeziora, rzeki i inne zbiorniki wodne. Do najważniejszych rzek należy rzeka Piława (prawy dopływ Gwdy). Jej długość wynosi 79,9 km, a na terenie powiatu około 20 km. Rzeka Dobrzyca, której zlewnia wynosi 925 km2 jest prawym dopływem Piławy. Prawym dopływem Gwdy jest również rzeka Rurzyca. Ważną rzeką jest rzeka Płociczna o długości 45,5 km. Rzeka Płociczna przepływa przez Drawieński Park Narodowy i jest lewym dopływem Drawy. 12 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Jeziorność powiatu Wałcz jest bardzo wysoka. Na terenie powiatu dominują jeziora rynnowe i jeziora wytopiskowe. Jeziora rynnowe mają kształt wydłużony, stromość brzegów i dużą głębokość. Przykładem jeziora rynnowego jest największe i najgłębsze jezioro Bytyń. Na terenie powiatu znajduje się 156 jezior o obszarze powyżej 1 ha. Lasy mają istotne znaczenie gospodarcze i są kluczowym elementem bezpieczeństwa ekologicznego oraz mają szczególne znaczenie w ochronie środowiska naturalnego. 2.3. Charakterystyka gminy Tuczno 2.3.1. Położenie geograficzne gminy Gmina Tuczno położona jest w południowo – zachodniej części powiatu Wałcz. Od północy graniczy z gminą Mirosławiec, od wschodu z gminą Wałcz, od południa z gminą Człopa a od zachodu z gminami Drawsko i Kalisz Pomorski. Powierzchnia gminy wynosi 250 km2 a mieszkańców ma 5.031, co daje zaludnienie 20 osób na 1 km2. Siedziba władz gminnych znajduje się w mieście Tuczno, które stanowi podstawowy ośrodek infrastruktury technicznej i infrastruktury społecznej. Ośrodkiem o wyższym poziomie wyposażonym w infrastrukturę społeczną i techniczną jest miasto Wałcz. Gmina Tuczno położona jest w pasie Pojezierza Wałeckiego, co warunkuje dużą jeziorność. Miasto Tuczno położone jest w pagórkowatej okolicy nad trzema jeziorami: Tuczno, Liptowskie i Zamkowe. Gmina i miasto Tuczno ze względu na walory środowiskowe należy do bardzo ciekawych miejscowości turystycznych w województwie zachodniopomorskim. Liczne jeziora, lasy, bogactwo fauny i flory decydują o rekreacyjno – wypoczynkowym charakterze gminy. Gmina posiada charakter rolniczy. Większość gleb wykształciła się z piasków sandrowych o niskiej klasie bonitacyjnej, ilość żyznych gleb jest nieduża. Połączenie peryferyjne w stosunku do większych miast nie sprzyjało rozwojowi obszaru gminy. W rezultacie na omawianym terenie stosunkowo niewielką powierzchnię zajmują osady ludzkie oraz inne formy, związane z działalnością człowieka. Na terenie gminy Tuczno znajduje się dwadzieścia miejscowości i 13 sołectw. Tabela nr 1: Wykaz wsi sołeckich oraz pozostałych miejscowości Lp. Nazwa wsi sołeckiej Miejscowości nie będące sołectwami 1. Jamienko Złotowo 2. Jeziorki Lubiesz 3. 4. Miłogoszcz 5. Martew Krępa Krajeńska 6. Nowa Studnica 7. Prochnowko Bytyn 8. Marcinkowice Ponikiew 9. Płociczno Rusinowo 10. Zdbawo, Mączno 11. Strzaliny Wrzosy 12. Rzeczyca 13. Miasto Tuczno Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tuczno 13 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2.3.2. Ludność, zatrudnienie i bezrobocie 2.3.2.1. Rozwój ludności w gminie Tabela nr 2: Rozwój ludności w gminie Lata Ludność ogółem Mężczyźni Kobiety Gęstość zaludnienia na 1 km m2 2001 2002 4991 5031 2523 2489 2468 2542 20 20 Ilość kobiet na 100 mężczyzn 97,8 102,1 Źródło: Roczniki statystyczne, GUS Gmina Tuczno należy do jednostek administracyjnych o bardzo niskiej liczbie ludności, przypadającej na 1 km2. 2.3.2.2. Ruch naturalny ludności Tabela nr 3: Ruch naturalny ludności Lata Małżeństwa Urodzenia 29 34 2001 2002 Zgony 46 53 60 53 Przyrost naturalny - 14 - Źródło: Roczniki statystyczne, GUS 2.3.2.3. Migracja ludności w gminie Tuczno Tabela nr: Migracja ludności w gminie Tuczno Napływ Z miast Ze wsi Ogółem Z miast Odpływ Ze Z zagranicy Saldo wsi migracji Lata Ogółem 2001 54 26 28 - 83 49 34 - - 29 2002 72 45 25 2 91 57 34 - - 19 Z zagranicy Źródło: Roczniki statystyczne, GUS Podstawowym czynnikiem kształtującym rzeczywisty przyrost ludności są: przyrost naturalny i saldo migracji. Z powyższej tabeli wynika, że w latach 2001 i 2002 wystąpiło ujemne saldo emigracji. Odpływ ludności z gminy odbywał się w większości do miast. 2.3.2.4. Ludność wg wieku Tabela nr 4: Ludność gminy Tuczno wg struktury wieku Ludność w wieku Rok 2001 2002 Ludność ogółem razem 4991 5031 1231 1236 Przedprodukcyjnym 0-2 lat 3-6 lat 171 154 219 230 7-14 lat 15-17 lat 596 245 616 236 produkcyjnym poprodukcyjnym 3004 3054 756 741 Źródło: Roczniki statystyczne, GUS 14 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2.3.2.5. Struktura ludności wg wieku przedprodukcyjnego, produkcyjnego i poprodukcyjnego Tabela nr 5:Struktura ludności wg wieku przedprodukcyjnego, produkcyjnego i poprodukcyjnego % ludności w wieku Rok Ludność przedprodukcyjnym poprodukcyjnym ogółem produkcyjnym 2001 4991 24,7 60,2 15,1 2002 5031 24,6 60,7 14,7 Źródło: Roczniki statystyczne, GUS Analizując ruch ludności w bardzo ograniczonym okresie w roku 2001 i 2002 okazuje się, że ludność w wieku produkcyjnym zwiększyła się o 50 osób, co stanowi przyrost 1,7%. Natomiast ilość w wieku przedprodukcyjnym utrzymuje się na tym samym poziomie. Zmniejszyła się liczba osób w wieku poprodukcyjnym z 15,1% do 14,7%. Udział w wieku produkcyjnym zwiększył się o 0,5%. Zgodnie z prognozami demograficznymi udział grupowy (wiek produkcyjny) będzie wzrastał, a tym samym będzie wzrastał problem zatrudnienia ludzi zdolnych do pracy i chcących pracować. 2.3.2.6. Zatrudnienie 2.3.2.6.1. Pracujący w gospodarce narodowej wg sekcji Tabela nr 6: Pracujący w gospodarce narodowej wg sekcji W tym sekcji Rok Ogółem Rolnictwo, Przemysł i Usługi leśnictwo i budownictwo rynkowe rybactwo 502 78 250 96 2001 501 183 183 103 2002 Usługi nierynkowe 78 157 Źródło: Roczniki statystyczne, GUS Zatrudnienie ludności gminy w gospodarce narodowej jest niskie. W roku 2002 zmniejszyło się zatrudnienie w stosunkudo roku 2001 w rolnictwie, leśnictwie oraz w przemyśle i budownictwie. Natomiast wzrosło zatrudnienie w usługach rynkowych i usługach nierynkowych. W roku 2002 istotny udział w strukturze zatrudnienia stanowią osoby pracujące w przemyśle i budownictwie – 36,5%, w usługach rynkowych – 20,6%, w rolnictwie, leśnictwie i rybactwie – 11,6%. 2.3.2.6.2. Poziom i struktura bezrobocia W roku 2004 poziom bezrobocia w gminie Tuczno przedstawia się następująco: bezrobotni ogółem – 723 osoby, w tym kobiety 320 z prawem do zasiłku – 155 osób, w tym kobiety 79 zamieszkałe na wsi – 447, w tym kobiety 204 Wskaźnik bezrobocia w gminie Tuczno wynosi 23,7%. Wyższy wskaźnik bezrobocia w powiecie Wałcz posiada tylko gmina Wałcz. 15 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2.3.2.6.3. Bezrobotni wg wieku i płci w gminie Tuczno Tabela nr 7: Bezrobotni wg wieku i płci w gminie Tuczno Wiek Liczba osób % W tym kobiety 15 – 17 0 X 0 18 – 24 193 26,7 76 25 – 34 168 23,2 98 35 – 44 150 20,7 63 45 – 54 191 26,5 85 55 – 59 19 2,6 5 60 – 65 2 0,3 x Razem 723 100,0 327 % X 23,2 30,0 19,3 26,0 1,5 x 100,0 Źródło: Roczniki statystyczne, GUS 2.3.2.6.4. Bezrobotni wg wykształcenia w gminie Tuczno Tabela nr 8: Bezrobotni wg wykształcenia w gminie Tuczno Wykształcenie Liczba osób % W tym kobiety wyższe 10 1,3 6 średnie zawodowe 102 14,1 69 średnie ogólnokształcące 23 3,2 17 zawodowe 246 34,1 89 podstawowe 342 47,3 146 Razem 723 100,0 327 % 1,8 21,1 5,2 27,2 44,7 100,0 Źródło: Roczniki statystyczne, GUS 2.3.2.6.5. Bezrobotni wg czasu pozostawania bez pracy w gminie Tuczno Tabela nr 9: Bezrobotni wg czasu pozostawania bez pracy w gminie Tuczno Okres bez pracy Liczba osób % W tym kobiety do 1 miesiąca 35 4,8 12 od 1-2 miesięcy 126 17,4 61 od 3-5 miesięcy 122 16,9 61 6-12 miesięcy 147 20,3 56 od 12-24 miesięcy 158 21,9 71 powyżej 24 miesięcy 135 18,7 66 Razem 723 100,0 327 % 3,7 18,6 18,7 17,1 21,7 20,2 100,0 Źródło: Roczniki statystyczne, GUS Powyższe dane zawarte w powyższych tabelach przedstawiają strukturę bezrobocia. Dokonujące się w ciągu poprzednich lat przekształcenia strukturalne i gospodarcze miały ogromny wpływ na sytuacje ekonomiczną ludności. Dotyczy to zwłaszcza ludności wiejskiej, która z powodu likwidacji PGR-ów i słabej kondycji rolnictwa indywidualnego została szczególnie narażona na niekorzystne skutki transformacji. Bezrobocie zarówno jawne jak i ukryte jest jednym z najważniejszym społecznych i ekonomicznych problemów gminy Tuczno. W dotychczasowych warunkach rynkowych szanse na utrzymanie się z rolnictwa ma nieliczna grupa większych obszarowo gospodarstw rolnych. Sytuacja bezrobotnych kobiet na rynku pracy jest znacznie trudniejsza niż sytuacja mężczyzn. Kobiety mają większy problem w znalezieniu pracy. 16 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Jako główne przyczyny bezrobocia należy wymienić: - restrukturyzację gospodarki, - regres gospodarczy w sektorze rolniczym i innych gałęziach gospodarki, - brak kapitału inwestycyjnego, zarówno własnego jak i obcego. Na stan bezrobocia ma również wpływ stopień wykształcenia. Wśród bezrobotnych zarejestrowanych w I kwartale 2004 r. 47,3% stanowią osoby posiadające zaledwie wykształcenie podstawowe. Najważniejszym czynnikiem rozwoju społeczeństwa jest wykształcenie i skłonność do aktywności gospodarczej. Ożywienie gospodarcze terenów wiejskich, walka z bezrobociem, przez tworzenie nowych miejsc pracy, stają się najważniejszymi celami działania władz gminnych. Proces przechodzenia od praktyki rolnej do wielofunkcyjnego rozwoju wsi jest szansą dla ludności wiejskiej. Można liczyć, że sytuacja na odcinku bezrobocia ulegnie powoli zmianie na lepsze od 1 maja 2004 r. w wyniku przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Wsparcie finansowe Polski przez Unię Europejską umożliwi aktywizacją gospodarczą, a tym samym powstania nowych miejsc pracy. 2.3.3. Warunki klimatyczne Klimat gminy Tuczno ma charakter przejściowy miedzy klimatem oceanicznym Europy Zachodniej a kontynentalnym Europy Wschodniej. Na obszarze Pojezierza Wałeckiego ścierają się klimaty morski i kontynentalny. Na omawianym obszarze opady atmosferyczne przez cały rok przeważają nad parowaniem. Charakterystyczną cechą klimatu omawianego terenu jest niewielka roczna suma opadów atmosferycznych. Maksimum opadów jest w lecie oraz przewaga opadów jesiennych nad zimowymi, co jest mało korzystne dla rolnictwa ze względu na niedobory wilgotności w okresie wiosennym dla intensywności rozwijających się roślin uprawnych. Gmina Tuczno położona jest w południowo – pomorskiej VI krainie klimatycznej (wg Prawdziwca) i charakteryzuje się następującymi danymi: średnia temperatura roczna – 7,3 ÷ 7,90C, średnia temperatura okresu V – VII – 14,7 ÷ 15,70C, data początku zimy – 17 – 30 grudzień średnia temperatura w styczniu – 1,60C, ilość dni gorących w roku – 22 ÷ 30 dni długość okresu zimowego – 60 ÷ 85 dni długość okresu wegetacyjnego – 215 ÷ 218 dni początek okresu wegetacyjnego – 03 ÷ 07 kwiecień suma opadów atmosferycznych – 480 ÷ 600 mm suma opadów atmosferycznych w V – VII – 160 ÷ 200 mm liczba dni z pokrywą śniegu – 40 ÷ 50 dni. Na omawianym terenie występują okresy bezwietrzne oraz wiatry zachodnie i południowozachodnie w okresie letnim. W okresie wiosennym wzrasta udział wiatrów północno – wschodnich i nasila się ich zmienność kierunkowa. Przymrozki wiosenne występują w okresie 31.03 – 29.05, a przymrozki jesienne od 13.10 – 6.11. Tereny wysoczyzn sandrowych i morenowych oraz pagórki moreny czołowej są dobrze przewietrzane i korzystne dla osadnictwa. Gorsze warunki klimatyczne ze względu na masy chłodnego powietrza, częste mgły, większą wilgotność i słabe przewietrzanie, posiadają dna dolin rzecznych i rynien polodowcowych. 17 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2.3.4. Rolnictwo 2.3.4.1. Rolnicza przestrzeń produkcyjna Gmina Tuczno położona jest w obrębie dwóch mezoregionów fizyczno – geograficznych Pojezierza Wałeckiego, składająca się z obszarów położonych w zachodniej i wschodniej części gminy. Mezoregiony te wchodzą w skład makroregionu o nazwie Pojezierze Południowo – Pomorskie, które jest częścią pod prowincji Pojezierza Południowo – Bałtyckiego. Na obszarze gminy widoczny jest podział na część zachodnią i wschodnią, którą spowodowało ostatnie zlodowacenie. W zachodniej części gminy przeważają gleby piaszczyste mało przydatne dla rolnictwa. W części wschodniej gminy przeważają gleby wykształcone na utworach gliniastych oraz piasków luźnych. Konfiguracja gminy jest płaska i lekko falista. W dolinach rzecznych i obniżeniach terenowych występują torfy, namuły i piaski rzeczne. Na terenie gminy występuje duża jeziorność, która wynosi 5,3%, a lasy i grunty leśne zajmują obszar 12 068 ha, które stanowią 48,2% obszary gminy. 2.3.4.2. Struktura agrarna gminy Tuczno Tabela nr 10: Struktura agrarna gminy Tuczno Wyszczególnienie 2003 r. % ogółem Powierzchnia ogółem 24 990 100,0 Użytki rolne 10 123 40,5 w tym: grunty orne 8 824 x sady 77 x łąki trwałe 770 x pastwiska trwałe 452 x Lasy i grunty leśne 12 068 48,2 Wody 1 332 5,3 Pozostałe 1 527 6,0 % UR x 100,0 87,2 0,7 7,6 4,5 x x x Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tuczno i ODR Wskaźnik bonitacyjny gleby wynosi 0,79. Procentowy udział poszczególnych kompleksów glebowych przedstawia się następująco: pszenny dobry – 3,0%, pszenno – żytni (bardzo dobry) – 25,6%, żytnio – ziemniaczany (dobry) – 28,8%, żytni (słaby) – 25,0%, żytnio – łubinowy – 17,6%. Obszar ziemi odłogującej wg danych ODR wynosi 475 ha. 2.3.4.3. Poziom wykształcenia rolników na terenie gminy Tuczno Tabela nr 11: Poziom wykształcenia rolników na terenie gminy Tuczno Powierzchnia gospodarstwa 1 –2 ha 2 – 3 ha 3 –5 ha 5 – 7 ha 7 – 10 ha 10 – 15 ha 15 – 20 ha 20 – 30 ha 30 – 50 ha 50 – 100 ha 100 – 200 ha Liczba Wykształcenie gospodarstw podstawowe 93 12 37 7 39 7 26 3 26 6 18 7 17 8 17 6 25 7 28 2 12 - Wykształcenie zawodowe 29 12 15 6 8 6 5 8 10 6 4 Wykształcenie średnie 33 12 12 13 9 4 3 3 5 17 4 Wykształce nie wyższe 19 6 5 4 3 1 1 3 3 4 18 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 200 – 300 ha 300 – 500 ha 500 – 1000 ha powyżej 1000 ha Razem Udział w % 3 1 - - - 1 - 2 1 - 342 100,0 65 19 109 31,87 116 33,92 52 15,21 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gmin i ODR 2.3.4.4. Liczba i struktura obszarowa gospodarstw w gminie Tuczno Tabela nr 12: Liczba i struktura obszarowa gospodarstw w gminie Tuczno Powierzchnia Liczba gospodarstw gospodarstw w gminie 1 –2 ha 93 2 – 3 ha 37 3 –5 ha 39 5 – 7 ha 26 7 – 10 ha 26 10 – 15 ha 18 15 – 20 ha 17 20 – 30 ha 17 30 – 50 ha 25 50 – 100 ha 28 100 – 200 ha 12 200 – 300 ha 3 300 – 500 ha 1 500 – 1000 ha powyżej 1000 ha Razem 342 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tuczno i ODR Tabela nr 13: Obsada inwentarza żywego w gminie Tuczno Lp. Bydło Na 100 W tym Trzoda Na 100 W tym Owce Na 100 Konie Kozy ogółem ha UR krowy ogółem ha GO macior ha UR (szt.) (szt.) (szt.) (szt.) (szt.) 168 1,66 74 2.103 25,46 149 72 9 1. Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tuczno 2.3.4.5. Struktura zasiewów w gminie Tuczno Tabela nr: Struktura zasiewów w gminie Tuczno Wyszczególnienie Powierzchnia w ha Zboża ogółem 6.800 w tym: pszenica ozima 750 pszenica jara 1.180 żyto 1.580 jęczmień ozimy 30 jęczmień jary 1.200 owiec 950 pszenżyto ozime 530 % -77.06 8,5 13,37 17,91 0,34 13,6 10,77 6 19 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno pszenżyto jare mieszanki zbożowe 200 380 2,27 4,3 Przemysłowe ogółem w tym: rzepak ozimy rzepak jary inne Okopowe ogółem w tym: ziemniaki buraki cukrowe buraki pastewne Strączkowe Kukurydza Inne rośliny pastewne Razem zasiewy Ugory i odłogi Ogółem 890 10,09 550 280 60 464 6,23 3,17 0,68 5,26 460 0 4 90 25 80 8.349 475 8.824 5,21 0 0,05 1,02 0,28 0,91 94,62 5,38 100 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych uzyskanych w Urzędu Gminy 2.3.4.6. Ogólna charakterystyka rolnictwa w gminie Tuczno Jak wynika z danych przedstawionych w powyższych tabelach produkcja rolna nie jest zbyt intensywna, co wynika ze struktury gospodarstw i ich trudności finansowych. Przeważają gospodarstwa małoobszarowe od 1 – 10 ha, które stanowią 64,9% ogółu gospodarstw. W strukturze zasiewów dominuje uprawa zbóż – 77,06%, rośliny przemysłowe – 10,09%, okopowe – 5,26%, strączkowe 1,02% i pozostałe i odłogi – 6,57%. Na terenie gminy znajdują się gospodarstwa, które nie zajmują się produkcją zwierzęcą, co powoduje niską obsadę zwierząt inwentarskich, przede wszystkim bydła. Na terenie gminy nie ma gospodarstw ekologicznych, jak również brak jest gospodarstw będących w okresie przestawiania produkcji konwencjonalnej na system produkcji ekologicznej. Teren gminy ma bardzo dobre warunki do produkcji zdrowej żywności. 2.3.4.7. Agroturystyka Na terenie gminy Tuczno rozwija się działalność w zakresie agroturystyki. Obecnie na terenie gminy znajdują się następujące gospodarstwa zajmujące się agroturystyką: - - Zofia i Andrzej Gos - „Sfinks" – Tuczno (zakwaterowanie, pełne wyżywienie, wypoczynek nad wodą, nauka jazdy konnej, wyjazdy w teren, wygodne boksy dla przyjeżdżających koni, wędkowanie, korzystanie z szerokiego asortymentu ekologicznych owoców); Emilia i Wojciech Nazarek - "Karpia Dolina" – Tuczno; Krystyna Kaźmierczyk – Nowa Studnica; Paweł Sobocki – Tuczno Rusinowo. 2.3.4.8. Melioracje Na terenie gminy Tuczno jest zmeliorowanych 3050 ha użytków rolnych, w tym grunty orne 1950 ha i użytki zielone 1100 ha, z czego jest nawodnionych 227 ha. Obszar zdrenowany wynosi 2115 ha, z czego obszar gruntów ornych wynosi 1950 ha, a użytków zielonych 180 ha. Urządzenia 20 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno wymagające odbudowy i modernizacji obejmują 330 ha gruntów ornych Zdbowo, Lubiesz i Jeziorki oraz 180 ha użytków zielonych we wsi Rzeczyca. Na terenie gminy znajduje się jedna spółka wodna. 2.3.5. Obszary i obiekty prawnie chronione Drawieński Park Narodowy - powstały w 1990, położony w centralnej części Równiny Drawskiej, obejmuje fragment doliny Drawy i część Puszczy Drawskiej. Powierzchnia 8691 ha. Ścisłej ochronie podlega 225 ha. Siedzibą dyrekcji Drawieńskiego Parku Narodowego jest Drawno. Ochroną objęte zostały, zachowane w stanie pierwotnym, fragmenty borów sosnowych Puszczy Drawskiej, oraz głównie na zachodzie, lasy o drzewostanie bukowym i grabowym z występującym jako domieszka dębem. Przy średnim wieku lasów, wynoszącym ok. 120 lat, nierzadkie są okazy drzew 300-450 - letnich. Ukształtowanie terenu równinne, podłoże przeważnie piaszczyste. Poza lasami dużą wartością przyrodniczą i krajobrazową cechuje się dolina Drawy, jej dopływów, m.in. Płocicznej, a także licznie występujące jeziora śródleśne. Stanowiska wielu rzadkich gatunków flory: wawrzynka wilczełyko, storczyków, pajęcznicy liliowatej. Drawieński Park Narodowy obejmuje swoim zasięgiem powiat Wałecki o obszarze 3714 ha i obejmuje zachodnią część gminy Tuczno. 2.3.5.1. Rezerwaty przyrody Na terenie gminy znajduje się rezerwat przyrody: „Wielki Bytyń” o obszarze 1862, ha, z czego na terenie gminy Tuczno obejmuje obszar o powierzchni 625 ha. Celem ochrony jest zachowanie wartości przyrodniczych jeziora oraz swoistych cech krajobrazu. Mszary Tuczyńskie o obszarze 6,10 ha. Leśne Źródła o obszarze 22,48 ha. 2.3.5.2. Obszary chronionego krajobrazu Na terenie gminy Tuczno znajdują się następujące obszary chronionego krajobrazu: „Pojezierze Wałeckie i Dolina Gwdy”, którego obszar zajmuje około 11% obszaru gminy (miejscowości: Pruchnowo, Jamienko, Bytyn, Mączno, Strzaliny, Rusinowo). „Puszcza nad Drawą”, która zajmuje około 21% powierzchni gminy. 2.3.5.3. Pomniki przyrody Na terenie gminy Tuczno objęto ochroną jako pomniki przyrody 11 obiektów: Tabela nr 14: Pomniki przyrody na terenie gminy Tuczno Lp. Nazwa obiektu 1. Buk zwyczajny i 11 zróżnicowanych Leśnictwo Bytyń buków o obwodzie 50 – 260 cm 2. 2 dęby szypułkowe o obwodzie 390 – Tuczno ul. Młyńska 540 cm Zarządzenie Wojewody Pilskiego Nr 25/82 z dnia 29.01.1982 roku Zarządzenie Wojewody Pilskiego Nr 14/83 z dnia 03.02.1983 roku 21 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Zarządzenie Wojewody Pilskiego Nr 15/83 z dnia 03.02.1983 roku Zarządzenie 4. Grupa drzew o obwodzie 530, 394, Leśnictwo Krępa 680, 670 cm Wojewody Pilskiego Nr 42/85 z dnia 28.12.1985 roku 5. Grupa drzew – dąb szypułkowy o Leśnictwo Krępa na Zarządzenie obwodzie 415 cm, lipa drob.–280, obrzeżu jez. Krępa Wojewody Pilskiego klon pospolity – 340 cm, modrzew Nr 28/90 z dnia europ. – 290 cm, świerk – 300 cm 25.05.1990 roku Zarządzenie 6. Dąb szypułkowy o obwodzie 470 cm Leśnictwo Studnica Wojewody Pilskiego Nr 28/90 z dnia 25.05.1990 roku Zarządzenie 7. Dąb szypułkowy o obwodzie 375 cm Leśnictwo Studnica Wojewody Pilskiego Nr 28/90 z dnia 25.05.1990 roku Zarządzenie 8. Jałowiec pospolity o obwodzie 66 cm Leśnictwo Studnica Wojewody Pilskiego Nr 28/90 z dnia 25.05.1990 roku Leśnictwo Złotowo Rozporządzenie 9. Buk zwyczajny o obwodzie 335 cm Wojewody Pilskiego Nr 62/94 z dnia 14.10.1994 roku Rozporządzenie 10. Dąb szypułkowy o obwodzie 470 cm Leśnictwo Tuczno Wojewody Pilskiego Nr 9/97 z dnia 06.10.1997 roku Rozporządzenie 11. Lipa drobnolistna o obwodzie 525 cm Jeziorki Wałeckie Wojewody Pilskiego Nr 9/97 z dnia 06.10.1997 roku 3. Dąb szypułkowy o obwodzie 485 cm Martew Źródło: Dane uzyskane z Urzędu Gminy w Tucznie 2.3.5.4. Parki Parki stanowią ważny element krajobrazowy, który należy chronić poprzez: - wstrzymanie parcelacji założeń parkowych, - rozbiórka samowolnych budowli, - nadzór i egzekwowanie kar za wycinkę drzew. Na terenie gminy Tuczno znajduje się 12 parków, dla których zostały sporządzone metryki i zostały wpisane do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. 22 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Tabela nr 15: Wykaz parków w gminie Tuczno Rodzaj Powierzchnia w ha Lp. Miejscowość parku ogółem w tym park dworski 3,50 3,00 1. Bytyń pałacowy 7,20 5,70 2. Marcinkowiec dworski 2,00 2,00 3. Mączno dworski 1,50 1,50 4. Miłogoszcz 5. Nowa Studnica dworski 2,80 1,20 6. Płociczno dworski 3,00 3,00 7. 8. 9. Rusinowo Strzaliny Tuczno dworski dworski dworski 0,75 1,79 4,50 0,75 1,79 3,90 10. Wszosy 11. Zdbowo dworski dworski 1,50 10,50 1,47 0,50 12. Złotowo dworski 3,87 3,87 Użytkownik lub właściciel osoba prywatna osoba prywatna Nadleśnictwo Tuczno Agencja Nieruchomości Rolnej Pomorska Szkoła Biznesu Agencja Nieruchomości Rolnej Gmina Tuczno osoba prywatna Dom Pracy twórczej Architektura w Tucznie Agricola Sp. z o.o. Agencja Nieruchomości Rolnej Agencja Nieruchomości Rolnej 2.3.5.5. Zieleń cmentarna i przykościelna Na terenie gminy Tuczno znajduje się 16 cmentarzy, których drzewostan tworzą następujące drzewa: lipy, dęby, świerki, jesiony i brzozy. Do najciekawszych przyrodniczo należą: cmentarz w Nowej Studnicy, Lubiesz, Złotowie i Martew. Również ciekawe skupiska starodrzew występują na obszarach przykościelnych, które wymagają zachowania ich jako obiekty kulturowe ale także jako wyspy ekologiczne. 2.3.5.6. Użytki ekologiczne Na terenie gminy Tuczno użytki ekologiczne zajmują obszar 49,53 ha. Użytki ekologiczne znajdują się w miejscowościach niżej podanych Tabela nr 16: Wykaz użytków ekologicznych w gminie Tuczno Lp. Miejscowość Nazwa Obszar w ha „Miejsca lęgowe ptactwa” 6,07 1 Strzaliny Tuczno „Miejsca lęgowe ptactwa” 14,52 2 3 4 5 6 Tuczno-Strzaliny Strzaliny Strzaliny Strzaliny „Bagno” „Śródpolne kępy drzew i krzewów” „Miejsca bytowania bobrów” „Skarpa porośnięta krzewami” 9,19 1,19 17,46 1,10 Źródło: Waloryzacja przyrodnicza gminy Tuczno Wyżej wymienione użytki ekologiczne powołane zostały uchwałami Rady Miasta i Gminy Tuczno. 23 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Na terenie gminy Tuczno znajduje się cały szereg obiektów bardzo ważnych dla środowiska przyrodniczego, które należy objąć prawną ochroną. Do nich należą rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne, zespoły przyrodnicze i pomniki przyrody. 2.3.5.7. Korytarze i bariery ekologiczne Ważnym elementem do rozwoju fauny są bezpieczne korytarze ekologiczne, szczególnie wzdłuż rzek i cieków wodnych. Korytarz ekologiczny jest drogą przepływu materii, energii i migracji organizmów oraz pełni funkcję przewodzącą – łącznikową. Rozróżniane są dwa typy korytarzy – liniowe i pasmowe. Do sztucznych barier ekologicznych na obszarze gminy należą nasypy kolejowe, przejeżdżające pociągi, drogi krajowe i wojewódzkie oraz pozostałe większe drogi szczególnie przecinające kompleksy leśne. Dalszymi zagrożeniami i barierami będą: - rozwój budownictwa rekreacyjnego, - zwiększona ilość samochodów, - zanieczyszczenia wód, - pozyskiwanie kopalin, - wycinanie drzew i likwidacja zadrzewień. W celu zachowania możliwości przemieszczania się zwierząt przy budowie obiektów, które stanowią bariery ekologiczne, należy projektować specjalne przepusty dla korytarzy ekologicznych. Na terenie gminy ważnymi korytarzami ekologicznymi są doliny rzek: Płociczna, Korytnica i Młynówka. Korytarze liniowe stanowią układy biocenotyczne tras komunikacyjnych: dróg i tras kolejowych. Korytarze pasmowe w odróżnieniu od liniowych mają wyższy poziom organizacji i są znacznie szersze od liniowych. Wszystkie korytarze ekologiczne powinny być drożne i umożliwiać wędrówkę zwierząt. Ważnym elementem ochrony przyrody jest ekologiczna sieć „Natura 2000”, która jest krokiem Unii Europejskiej w kierunku trwałego zabezpieczenia zasobów przyrodniczych na obszarze państw członkowskich. 2.4. Infrastruktura techniczna Gmina Tuczno położona jest na południowy zachód od miasta Wałcz w południowowschodniej części województwa zachodniopomorskiego. Lasy i grunty leśne zajmują 49%, a wody powierzchniowe 5,3% obszary gminy. Osadnictwo charakteryzuje się zwartą zabudową. Stan i jakość istniejącej infrastruktury technicznej rzutuje na rozwój gospodarczy gminy oraz jej poszczególnych miejscowości. 2.4.1. Infrastruktura komunikacyjna Infrastrukturę komunikacyjną w gminie Tuczno tworzą: Droga krajowa 22, Droga wojewódzka Nr 177, Drogi powiatowe, Drogi gminne. Droga krajowa 22 na odcinku 4,48 km przebiega przez południowo – wschodni kraniec gminy Tuczno przechodząc przez wieś Rusinowo. Droga wojewódzka Nr 177 przebiega przez teren gminy z północy od granicy z gminą Mirosławiec przechodzi przez miasto Tuczno, dalej na południe do granicy z gminą Człopa. Odcinek ten ma 24 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno długość 17,36 km. Droga ta przebiega przez miasto w ciągu ulic: Wolności i Marii Konopnickiej. Drogi powiatowe w gminie Tuczno mają długość 46,63 km, z tego w ciągu ulic miasta Tuczno jest 5,5 km. Tabela nr 17: Przebieg dróg powiatowych w gminie Tuczno 2301Z Od drogi krajowej Nr 177 do Rzeczycy 2302Z Rzeczyce – Tuczno 2303Z Martew – Tuczno 2313Z Tuczno – Zdbowo – Rutwica – Strączno 2315Z Tuczno – Strzaliny – Zdbowo 2318Z Tuczno – Miłogoszcz – Trzcianka 2337Z ul. 1 Maja w Tucznie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy w Tucznie Drogi gminne są kolejnym elementem infrastruktury komunikacyjnej gminy Tuczno. Drogi gminne w ciągu ulic miasta Tuczno mają długość 17,088 km. Przez obszar gminy poza miastem przebiega 55,2 km dróg gminnych, w tej długości tylko 16,6 km ma nawierzchnię utwardzoną. Pozostałe drogi gminne mają nawierzchnię gruntową, częściowo tylko utwardzoną żwirem lub żużlem. Stan dróg utwardzonych, zarówno powiatowych jak i gminnych, w zdecydowanej większości odbiega od wymagań normatywnych w zakresie podbudowy i nawierzchni. Układ dróg w gminie Tuczno, niezależnie od ich oznaczenia w systemie ewidencji drogowej, stanowi zadowalające połączenie komunikacyjne poszczególnych miejscowości z siedzibą Samorządu Gminy, miastem Tuczno. 2.4.2. Gospodarka wodno – ściekowa 2.4.2.1. Zaopatrzenie w wodę Mieszkańcy gminy Tuczno wodę do celów bytowych mają dostarczaną za pomocą lokalnych wodociągowych sieci rozdzielczych o łącznej długości 46,97 km zasilanych z ujęć wody rozmieszczonych na terenie gminy: miasto Tuczno oraz miejscowość Strzaliny zasilane są z ujęcia wody o wydajności 107,5 m3/h, m. Jamienko, ujęcie wody o wydajności 9,6 m3/h , m. Próchnówko, ujęcie wody o wydajności 9,6 m3/h, m. Rzeczyca, Jeziorki i Wrzosy, ujęcie wody o wydajności 20,6 m3/h, m. Martew, ujęcie wody o wydajności 36 m3/h, m. Płociczno i Ponikiew, ujęcie wody o wydajności 47,25 m3/h, m. Mączno, ujęcie wody o wydajności 4,27 m3/h, m. Rusinowo, ujęcie wody o wydajności 17,2 m3/h, m. Miłogoszcz, ujęcie o wydajności 8 m3/h. W tych miejscowościach zarówno ujęcia wody jak i powiązane z nimi sieci wodociągowe są nadzorowane i obsługiwane przez Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Tucznie. W miejscowościach Bytyń i Nowa Studnica, lokalne sieci wodociągowe są własnością gminy z zasilające je ujęcia wody są zlokalizowane na terenie stanowiącym własność prywatną. W miejscowości Zdbowo ujęcie wody znajduje się w gestii prywatnego właściciela, także sieć wodociągowa jest przez niego administrowana. W miejscowości Krępa Krajeńska i Złotowo, zarówno sieć wodociągowa jak i ujęcia wody są administrowane przez Nadleśnictwo Tuczno. Mieszkańcy gminy Tuczno zużywają rocznie około158 000 m3 wody, co w odniesieniu do 1 mieszkańca daje wartość około 32 m3 rocznie. 25 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2.4.2.2. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków W gminie Tuczno aktualnie funkcjonuje 26,2 km sieci kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej i tłocznej, które ścieki bytowe wytworzone na skanalizowanym obszarze dostarcza do dwóch oczyszczalni. Oczyszczalnia zlokalizowana około 2 km od zabudowy miasta Tuczna przyjmuje ścieki dosyłane układem kanalizacji sanitarnej z części miasta Tuczna oraz z miejscowości Wrzosy, Zdbowo, jak również ścieki dowożone. Łącznie dobowo oczyszczalnia ta przyjmuje ścieki w ilości około 450 m3. Druga pracująca w gminie oczyszczalnia znajduje się w miejscowości Marcinkowice. Oczyszczalnia o dopuszczalnej przepustowości 170 m3/d przyjmuje ścieki w ilości 130÷150 m3/dobę dosyłane systemem kanalizacji sanitarnej z miejscowości Marcinkowice i Lubiesz oraz ścieki dowożone z sąsiednich miejscowości. W miejscowości Martew ścieki bytowe wytwarzane w zlokalizowanych tu gospodarstwach są oczyszczane w indywidualnych przydomowych oczyszczalniach pracujących wg systemu opartego na powiązaniu szczelnego zbiornika – osadnika z układem drenażu rozsączającego. W pozostałych miejscowościach gminy ścieki są gromadzone w szambach i okresowo wywożone do oczyszczalni w Tucznie i Marcinkowicach. Kanalizacja deszczowa funkcjonuje jedynie na głównych ulicach Tuczna i ma długość 1,8 km oraz na terenie firmy Ludwig – Czekolada. 2.4.3. Zaopatrzenie w energię cieplną W gminie Tuczno z uwagi na charakter zabudowy, zarówno obiekty użyteczności publicznej i administracji państwowej, jak również obiekty budownictwa mieszkaniowego i podmiotów gospodarczych korzystają z indywidualnych systemów grzewczych. Jako nośniki energii cieplnej do ogrzewania na terenie gminy wykorzystywane są: paliwa stałe, takie jak koks, węgiel, miał i drewno oraz olej opałowy. Z uwagi na brak na obszarze gminy Tuczno sieci gazu ziemnego, gaz dostarczany jest w zbiornikach w postaci płynnej (gaz propan-butan). 2.4.4. Elektroenergetyka Podstawowym źródłem zasilania obszaru gminy Tuczno w energię elektryczną jest GPZ 110/15 kV zlokalizowany w Mirosławcu. Wyprowadzane z tego GPZ linie średniego napięcia SN 15 kV przesyłają energię elektryczną, która za pośrednictwem stacji transformatorowych usytuowanych wg potrzeb zasilania poszczególnych miejscowości względnie grup obiektów jest rozprowadzona bezpośrednio do odbiorców siecią niskiego napięcia na poziomie 0,4 kV. 2.4.5. Telekomunikacja Możliwości techniczne zainstalowanych w gminie central telefonicznych, telefonii przewodowej nie pokrywają wszystkich potrzeb mieszkańców zgłoszonych w zakresie dostępu do łączności telefonicznej stacjonarnej. Uzupełnienie dostępu do łączności telefonicznej stwarza dynamicznie rozwijający się system telefonii bezprzewodowej różnych sieci. Rywalizacja usługodawców telekomunikacyjnych o zwiększenie liczby swoich abonentów powinna być korzystna dla potencjalnych użytkowników i zaowocować lepszą dostępnością usług, zarówno pod względem technicznym, jak i ekonomicznym. Na obszarze gminy Tuczno zlokalizowane są 4 stacje bazowe telefonii bezprzewodowej. 2.4.6. Działania związane z poprawą stanu infrastruktury technicznej Rozwój infrastruktury technicznej w Gminie Tuczno ze względu na jej rolniczy charakter powinien generalnie zmierzać w kierunku: utrzymania rolnictwa i przetwórstwa rolnego jako ważnego czynnika rozwoju; rozwijania turystyki w połączeniu z powstawaniem gospodarstw ekologicznych; 26 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno tworzenie szans dla osiedlania się ludzi i firm jako tzw. gmina przyjazna; zachowania czystego środowiska, naturalnych krajobrazowych i przyrodniczych walorów gminy; likwidacji zapóźnień w rozwoju infrastruktury technicznej. Przedsięwzięcia priorytetowe Jak wynika ze „Strategii rozwoju powiatu wałeckiego”, w której wzięto pod uwagę aktualny poziom wyposażenia gminy w infrastrukturę techniczną i uwzględniono potrzeby w tym zakresie, należy zrealizować następujące priorytetowe przedsięwzięcia: Poprawę infrastruktury transportowej m.in. poprzez rozbudowę i modernizację dróg lokalnych Budowę, rozbudowę i modernizację ujęć wodociągowych i stacji uzdatniania wody Budowę nowych, rozbudowę i modernizację istniejących systemów oczyszczania ścieków Budowę kanalizacji deszczowej Organizację systemów selektywnego zbioru odpadów komunalnych Unowocześnienie sieci i urządzeń elektroenergetycznych, m. in. poprzez wymianę zdekapitalizowanych urządzeń oraz realizowanie inwestycji poprawiających pewności zasilania energetycznego Wykonywanie termomodernizacji, w pierwszej kolejności budynków mieszkalnych i budynków użyteczności publicznej Pozyskiwanie środków finansowych na realizację zadań związanych z infrastrukturą techniczną Prawidłowy nadzór nad stanem technicznym urządzeń melioracyjnych i wałów przeciwpowodziowych na terenie gminy Drogi i transport Poprawę sytuacji w zakresie infrastruktury technicznej na terenie miasta Tuczno można uzyskać poprzez realizację następujących priorytetowych inwestycji: Modernizację oraz remont: – ul. Świerczewskiego – ul. Polnej – ul. H. Sawickiej Budowę chodnika przy ul. Wolności Budowę chodników w miejscowościach: – Lubiesz – Zdbowo W dalszej perspektywie przewiduje się modernizację i przebudowę dróg: krajowej 22, wojewódzkich i powiatowych zlokalizowanych na terenie gminy zgodnie z długoterminowym planem działania, co będzie miało pozytywny wpływ na poprawę infrastruktury technicznej. Gospodarka wodno - ściekowa W zakresie poprawy gospodarki wodno-ściekowej zakłada się realizacje następujących zadań: Wybudowanie sieci kanalizacyjnej w południowej części miasta Tuczno; Rozbudowę oczyszczalni w Tucznie; Uzbrojenie nowych terenów w mieście Tuczno, które umożliwią budowę osiedla domków jednorodzinnych; Budowę infrastruktury technicznej dla wsi Strzaliny oraz terenów rekreacyjnych położonych nad jeziorem Liptowskim; Wybudowanie sieci kanalizacyjnej wraz z oczyszczalniami obejmującej wszystkie 27 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno miejscowości na terenie gminy dotąd nie skanalizowane z uwzględnieniem wybudowania oczyszczalni indywidualnych w przypadku wystąpienia zabudowy rozproszonej wg propozycji zawartych we wstępnym studium wykonalności; Uzbrojenie terenów przeznaczonych pod rekreację i wypoczynek w sąsiedztwie wsi Strzaliny; Wykorzystanie gospodarcze budynków i terenów ANR zlokalizowanych na terenie gminy Priorytetowe zadania gminy w zakresie gospodarki odpadami Szczegóły dotyczące gospodarki odpadami w gminie zostały zawarte w Planie Gospodarki Odpadami dla gminy Tuczno. Elektroenergetyka Przeprowadzenie modernizacji i rozbudowy systemów oświetlenia we wszystkich miejscowościach gminy przez zastosowanie rozwiązań energooszczędnych opartych o najlepsze dostępne techniki, ze szczególnym uwzględnieniem ciągów komunikacyjnych. Energetyka cieplna Lokalne źródła ciepła eksploatowane na terenie gminy w większości przypadków wymagają prac remontowych przeprowadzonych pod kątem zwiększenia ich sprawności oraz z uwagi na spełnienie aktualnych norm ochrony środowiska. Ponadto należałoby przedsięwziąć prace termomodernizacyjne budynków, które w znacznym stopniu wpływają na zmniejszenie zużycia energii potrzebnej do ich ogrzania szacunkowo o 20÷40 %. 2.5. Infrastruktura społeczna 2.5.1. Oświata Zadaniem priorytetowym przyjętym przez rząd jest wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieży ze wsi. Cel ten można osiągnąć rozpoczynając edukację od wychowania przedszkolnego poprzez dobrze zorganizowane szkolnictwo podstawowe, gimnazjalne oraz możliwość dalszej nauki w szkołach wyższych. Ogólnie można stwierdzić, że na obszarach wiejskich jest niski poziom wykształcenia. Nie oznacza to jednak, że dzieci wiejskie gorzej się uczą tylko jest to uwarunkowane poziomem nauczania oraz infrastrukturą szkolną tj. ilością klas, zapleczem technicznym itp. Należy jednak pamiętać, że to właśnie wykształcenie jest ważniejszym czynnikiem rozwoju niż materialne zasoby produkcyjne. Na podstawie danych uzyskanych z gminy wychowanie przedszkolne, oświata podstawowa i gimnazjalna przedstawia się następująco: Tabela nr 18: Wychowanie przedszkolne w gminie Tuczno Lp. Placówka Ilość dzieci Liczba oddziałów 23 1 1 Tuczno „O” 33 2 2 Tuczno 24 1 3 Oddział Marcinkowice 19 1 4 Oddział Płociczno Razem 99 x Ilość nauczycieli 2 2 1 1 6 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy w Tucznie 28 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Tabela nr 19: Sieć szkół podstawowych rok 2002/2003 Lp. Wyszczególnienie Ilość Liczba oddziałów uczniów 12 292 1 Zespół Szkół Tuczno 6 73 2 Szkoła Podstawowa Płociczno 6 84 3 Szkoła Podstawowa w Marcinkowicach Razem 24 449 Ilość nauczycieli 18 8 7 33 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy w Tucznie W Tucznie znajduje się gimnazjum do którego uczęszczają dzieci z całej gminy. Gimnazjum w Tucznie posiada dziewięć oddziałów, w których uczy się 231dzieci i i pracuje 19 nauczycieli. Szkoły średnie znajdują się w mieście powiatowym Wałcz, do których uczęszczają dzieci z gminy Tuczno. Zajęcia pozalekcyjne Zajęcia pozalekcyjne w tygodniu wynoszą: Szkoła Podstawowa Tuczno – 20 godzin Szkoła Podstawowa Płociczno – 8 godzin Szkoła Podstawowa Marcinkowice – 8 godzin. Tabela nr 20: Dowóz dzieci do szkół w gminie Tuczno Lp. Szkoła Dowóz z miejscowości Strzeliny 1 Zespół Szkół w Tucznie Martew Miłogoszcz Zdbowo Mączno Wrzosy Marcinkowice Lubiesz Próchnowko Jamienko Jeziorki Krępa Rusinowo Płociczno Rzeczyca Studnica Jeziorki 2 Szkoła Podstawowa Płociczno Rzeczyca Próchnowko 3 Szkoła Podstawowa Marcinkowice Ilość km 5 4 6 8 11 6 8 6 11 10 11 16 11 11 8 19 6 3 5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy w Tucznie Do Zespołu Szkół w Tucznie są dowożeni zarówno uczniowie szkół podstawowych, jak i gimnazjum. Przy wszystkich szkołach znajdują się boiska sportowe i sale gimnastyczne. W gimnazjum w Tucznie znajdują się pracownie przyrodnicze i techniczne. Sale komputerowe znajdują się w szkołach podstawowych w Tucznie i Marcinkowicach oraz w gimnazjum w Tucznie. 29 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2.5.2. Służba zdrowia i opieka społeczna W Tucznie znajduje się ośrodek zdrowia, w którym pracuje dwóch lekarzy rodzinnych, 2 pielęgniarki oraz stomatolog i ginekolog. Oprócz tego w Tucznie znajduje się Zakład Opiekuńczo-Leczniczy (106 łóżek), który zatrudnia dwóch lekarzy i 23 pielęgniarki. Zaś przychodnie specjalistyczne i szpital znajdują się w mieście powiatowym Wałcz. W Tucznie znajduje się jedna apteka, która obsługuje obszar całej gminy. Posterunek Ratownictwa Medycznego w Tucznie Posterunek mieści się w czterech pomieszczeniach po byłej pracowni RTG w Zakładzie Opiekuńczo-Leczniczym. Obsługuje on teren trzech gmin: Tuczna, Człopy i Mirosława. Remont i adaptację pomieszczeń pod posterunek sfinansowały wspólnie samorządy gmin Tuczno, Człopa i Mirosławiec, natomiast Dyrektor Wojewódzkiej Stacji Pogotowia Ratunkowego w Szczecinie zapewnił ambulans i obsadę etatową posterunku. Ponadto na terenie gminy Tuczno działa Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej zatrudniający kierownika i trzech pracowników na pełnym etacie i dwóch na ½ etatu. GOPS realizuje zadania wynikające z ustawy o pomocy społecznej oraz rządowych programów pomocy społecznej, niesie pomoc wszystkim tym, którzy z różnych przyczyn znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej, bytowej, jak też rodzinnej- i sami nie mogą ich pokonać wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Zasadniczym celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej realizuje zadania własne i zlecone, które finansowane są z dwóch źródeł: - z budżetu gminy - z budżetu państwa. Zadania w zakresie pomocy społecznej obejmują: tworzenie warunków organizacyjnych funkcjonowania pomocy społecznej, rozbudowę niezbędnej infrastruktury socjalnej, analizę i ocenę zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenie pomocy społecznej, przyznawanie i wypłacanie przewidzianych ustawa świadczeń, pobudzanie społecznej aktywności w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb, pracę socjalną. Dokładnie opisując można stwierdzić, że pomoc społeczna realizowana jest poprzez różnorakie zasiłki w naturze, składki emerytalno-rentowe, zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne, pomoc dla rolników poszkodowanych klęskami żywiołowymi, pomoc w formie wyprawek szkolnych i pomoc w dożywianiu dzieci w szkołach. Według informacji uzyskanej w GOPS w roku 2003 w ramach zadań własnych formą pomocy społecznej objęto 400 osób, a z kolei w ramach zleconych zadań objęto pomocą socjalną 189 osób. 2.5.3. Kultura i sport W Tucznie znajduje się świetlica miejska oraz filia w Marcinkowicach. Świetlice miejskie znajdują się w miejscowościach: Lubiesz, Jamienko, Rzeczyca, Jeziorki, Rusinowo, Miłogoszcz, Strzaliny i Zdbowo oraz świetlice prowadzone na bazie szkoły w Płocicznie i Marcinkowicach. W Tucznie znajduje się stadion sportowy na 300 osób. Boiska sportowe wiejskie znajdują się w Rusinowie, Zdbowie i Strzeliny. W Tucznie działa Ludowy Klub Sportowy „Jedność” oraz Koło Miejsko-Gminne Polskiego Związku Wędkarskiego. 30 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2.5.4. Gminne Centrum Informacji Gminne Centrum Informacji powstało w wyniku organizacji projektu dofinansowywanego przez Ministerstwo Gospodarki Pracy i Polityki Społecznej. Centrum umożliwia społeczności lokalnej dostęp do szerokiej gamy usług teleinformatycznych ze szczególnym uwzględnieniem informacji dotyczących rynku pracy (ofert pracy, możliwości podjęcia działalności gospodarczej, zdobycia lub zmiany kwalifikacji zawodowych). Centrum posiada w swojej ofercie: usługi w zakresie udostępniania informacji istniejącej w sieci Internet, a w szczególności: - informacji o ofertach pracy: wyszukiwanie ofert pracy w serwisach internetowych, możliwość zapoznania się z ofertami zgłaszanymi przez pracodawców na lokalnym, wojewódzkim, krajowym rynku pracy m.in. poprzez kiosk z pracą informacji zawodowych (opisy zawodów, zawody przyszłości, informacje statystyczne z rynku pracy, informacje prawne, przepisy prawne, informacje nt. sporządzania dokumentów aplikacyjnych, inne ); informacje dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą ; informacje o Funduszach Pomocowych Unii Europejskiej pomoc osobom bezrobotnym i poszukującym pracy w tym absolwentom w poszukiwaniu pracy, w przygotowywaniu ofert, CV, podania o pracę, w przygotowaniu do rozmowy kwalifikacyjnej; udostępnianie ulotek i materiałów informacyjnych dotyczących m.in.: rozpoczynania działalności gospodarczej, pomocy świadczonej osobom bezrobotnym i młodzieży przez Powiatowe Urzędy Pracy, Centra Informacji i Planowania Kariery Zawodowej oraz inne instytucje; usługi dotyczących tematyki Unii Europejskiej; udostępnianie sprzętu komputerowego oraz profesjonalnych programów komputerowych na miejscu: "Zasoby Ludzkie w Gminie" - program wspierający poradnictwo zawodowe, "GAWROSZ" - młodzieżowa witryna poszukiwania pracy, "Kiosk z pracą", "Wyprawka maturzysty - Poradnik absolwenta" wydany przez Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, "Poradnik prawny dla gmin" wydany przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, "Jak zdobyć fundusze z Unii Europejskiej" wydany przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, "Oznaczenie CE - przewodnik" wydany przez Urząd Komitetu Integracji Europejskiej 2.6. Potencjał turystyczny 2.6.1. Walory turystyczne środowiska przyrodniczego Gmina Tuczno posiada atrakcyjne warunki do rozwoju turystyki. Walory krajobrazowe i przyrodnicze należą do najciekawszych miejscowości turystycznych województwa zachodniopomorskiego. Gmina ma charakter rolniczy, w której użytki rolne stanowią 40,5 %, lasy 48,2 % i wody 5,3 %. Lasy zajmują przeważnie południowe i zachodnie obszary gminy, na których występuje znaczna ilość jezior. Miasto Tuczno położone jest nad trzema jeziorami, którymi są: jezioro Tuczno, Zamkowe i Liptowskie. Na obszarze gminy do większych jezior zalicza się jeziora: Bytyń Wielki – 747,3 ha, Liptowskie - 137,5 ha, Tuczno - 125,0 ha, Sitno - 65,0 ha, Martew - 62,5 ha, Pniewo – 37,5 ha i Lubicz – 35,0 ha. Na obszarze gminy znajduje się 30 jezior o powierzchni powyżej 1,0 ha. Biorąc pod uwagę wody płynące na terenie gminy najważniejszą rzeką jest Płociczna, która jest lewym dopływem rzeki Drawy. Rzeka Płociczna na większej długości ma charakter naturalny i dziki. Dopływami rzeki Płocicznej są: rzeka Młynówka i rzeka Korytnica. Na terenie gminy znajduje się cały szereg mniejszych cieków przepływających przez tereny leśne, co stanowi ważny 31 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno element czystości tych wód. Zalesione doliny rzek i cieków wodnych w powiązaniu z rzeźbą terenu stanowią dużą atrakcję turystyczną gminy. Na terenie gminy Tuczno objęto ochroną cenne przyrodniczo obiekty i tereny. Południowozachodnia część gminy obejmuje Drawieński Park Krajobrazowy. 2.6.2. Infrastruktura turystyczna 2.6.2.1. Baza noclegowa Najbardziej atrakcyjnymi terenami turystycznymi jest miasto Tuczno, wieś Strzaliny i dolina rzeki Płocicznej. Tabela nr 21: Baza noclegowa na tereni gminy Tuczno Lp. Baza noclegowa Ilość obiektów 1 1. Hotele 5 2. Ośrodki wczasowe 1 3. Pensjonaty 1 4. Zajazdy 3 5. Pola namiotowe 2 6. Strażnice Harcerskie 4 7. Gospodarstwa agroturystyczne Ilość miejsc Ilość miejsc całorocznych sezonowych 80 6 470 15 64 500 600 - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy w Tucznie 2.6.2.2. Szlaki turystyczne Do najważniejszych szlaków turystycznych należy szlak czerwony, biegnący główną linią Wału Pomorskiego o długości 15 km i szlak zielony Tuczno – Martew – Człopa o długości 32 km. a) Szlak Żółty - długość trasy ok. 8 km (wokół jeziora Tuczno), czas przejścia - około 3 godzin. Atrakcje: kościół z początku XVI w., Zamek w Tucznie, Jezioro Tuczno, rezerwat przyrody "Leśne Źródła", stanica Harcerska, rzeka Runica. b) Szlak Niebieski - długość trasy ok. 9 km, czas przejścia ok. 3 godz. Atrakcje: Klasztor sióstr Elżbietanek, rezerwat Mszary Turzyńskie. c) Szlak Czarny - długość trasy ok. 6 km, czas przejścia ok. 2 godz. Atrakcje: jezioro Zamkowe, kapliczka p.w. ś. Józefa. d) Szlak Brązowy - długość ok. 4 km, czas przejścia ok. 1,5 godz. Atrakcje: jezioro Zamkowe, jezioro Liptowskie. 2.7. Wartości kulturowe i architektoniczne gminy Tuczno 2.7.1.1. Zabytki architektoniczne Na terenie gminy Tuczno zachowało się wiele obiektów wśród do których zalicza się pałace i zabytki sakralne, do których należą: Zamek w Tucznie Zamek został wzniesiony w 1338 roku przez Ludka von Wedela, jednak już wcześniej w Tucznie, choć być może w innym miejscu, istniała murowana prawdopodobnie obronna siedziba kasztelana Wielkopolskiego. Siedzibę Wielkopolskiego w 1296 roku zdobył Hasso von Wedel. Gotycki zamek Ludwika von Wedela miał plan czworoboku, dziedziniec otoczony był z trzech stron murem obwodowym o wysokości do 7 metrów, a od wschodu istniało mieszkalne skrzydło o wymiarach 35x15 metrów. Wjazd do zamku znajdował się w północnym odcinku murów. Zamek stanowił w średniowieczu jedną z najsilniejszych warowni na terenie Pomorza Zachodniego. 32 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno W XV wieku miała miejsce pierwsza rozbudowa założenia - powstał nowy budynek przy zachodnim odcinku murów obronnych. Nowe skrzydło nie było duże, miało plan prostokąta o wymiarach 8x11 metrów, było podpiwniczone. W latach 1542-1581 Stanisław Wedel-Tuczyński przebudował gotycką warownię na renesansową rezydencję, rozebrano wtedy średniowieczne skrzydło wschodnie, a na jego fundamentach i piwnicach wzniesiono budynek z narożnymi basztami. Elewacje ozdobione zostały dekoracjami grafitowymi, które istnieją do dziś częściowo zachowane a częściowo rekonstruowane. W latach 1608-1631 Krzysztof Wedel-Tuczyński rozbudował zamek o kolejne dwa skrzydła południowe i zachodnie, a w narożniku północno-zachodnim wzniósł trzecią basztę. Kolejne przebudowy w XVII wieku nadają rezydencji cech barokowych, zamek przestał wtedy spełniać funkcje obronne ponieważ zburzono ostatni północny odcinek muru. Niewielkiej przebudowy dokonali Wedelowie-Tuczyńscy jeszcze w pierwszych latach XVIII wieku, kiedy przebudowano reprezentacyjną elewację skrzydła południowego z głównym wejściem do zamku, którą ozdobiono ryzalitem i dekoracyjnym portalem. W 1717 roku zmarł ostatni przedstawiciel Tuczyńskiej linii Wedelów Andrzej. Zamek zaniedbywany przez kolejnych właścicieli powoli podupadał. W 1736 roku był już zdewastowany, ale użytkowano go jeszcze w drugiej połowie XVIII wieku. Po rozbiorze Polski w 1772 roku Tuczno znalazło się w granicach Prus. W 1846 roku zamek został odnowiony. Skrzydło zachodnie zostało rozebrane i wzniesione na starszych fundamentach od podstaw, pozostałe skrzydła restaurowano z niewielkimi zmianami. Baszta północno-zachodnia uzyskała jeszcze jedną kondygnację. Jednak do końca XIX wieku zamek zdążył znowu zniszczeć. W 1903 roku burmistrz Tuczna pisał do władz o konieczności zabezpieczenia nieużytkowanych już budynków zamkowych. Zamek został częściowo zaadaptowany na cele szpitalne. W czasie drugiej wojny światowej pod wzgórzem zamkowym znalazły się schrony, które w końcu wojny wysadzono w powietrze, przy czym został także uszkodzony zamek. Jeszcze częściowo wykorzystywany po wojnie zamek został w 1947 roku dotknięty przez pożar, który całkowicie zniszczył zabudowania. Od 1957 roku trwały prace nad odbudową zamku. Początkowo odgruzowano i zabezpieczono pozostałości, a w latach 1966-1976 całkowicie zrekonstruowano XVIII-wieczny wygląd. Do dziś zamek stanowi ośrodek wypoczynkowo-hotelowy. Kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia N.M.P. znajduje się w północno – zachodniej części miasta Tuczno; XVIII – wieczny dom, zwany kurią, stojący po lewej stronie bramy wjazdowej do zamku w Tucznie; Strzaliny – kościół drewniany zbudowany w 1740 roku; Zdbowo – kościół wzniesiony w 1680 roku; Lubiesz – kościół zbudowany z głazów granitowych – 1667 roku; Marcinkowice – murowany kościół gotycki, wzniesiony w latach 1627 – 1628; Jeziorki – kościół o konstrukcji ryglowej wzniesiony około 1760 roku; Zabytkiem urbanistycznym jest siatka ulic zachodniej części miasta Tuczno. 2.8. Informacje o stanie środowiska 2.8.1. Stan i tendencje zmian jakości powietrza Zanieczyszczenie powietrza, a szerzej atmosfery uznawane jest powszechnie za główną przyczynę globalnych zmian środowiska. Zanieczyszczeniem jest każda substancja i każde działanie, które powoduje zaburzenia stanu naturalnego atmosfery. Jakość powietrza atmosferycznego zależy przede wszystkim od emitowanych, czyli wprowadzanych do tego powietrza, bezpośrednio lub pośrednio, substancji powstających wyniku 33 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno działalności człowieka. Główne rodzaje i ilości zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery powstają w wyniku spalania różnego rodzaju paliw. Emisja zanieczyszczeń w Wałczu i w powiecie wałeckim ma istotny wpływ na stan środowiska w gminie Tuczno. Można więc założyć, że stan środowiska w gminie jest taki jak w powiecie wałeckim. Podane wyniki są zatem miarodajne dla gminy Tuczno. Emisję zanieczyszczeń do atmosfery na terenie powiatu wałeckiego w latach 2000 – 2001 przedstawiają poniższe tabele. Tabela nr 22:Emisja zanieczyszczeń do atmosfery w powiecie wałeckim w latach 2000-2001 Emisja zanieczyszczeń [Mg/rok] Wyszczególnienie SO2 NO2 CO2 Pyły ogółem Powiat wałecki 183 77 40209 150 Źródło: WIOŚ Tabela nr 23:Wyniki badań powietrza w latach 2001-2002 w Wałczu Wskaźnik Rok 2001 2002 NO2 26,38 mg/m3 0,72 mg/m3 SO2 25,01 mg/m3 0,88 mg/m3 Źródło: Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Wałczu Na podstawie wyników z wieloletnich pomiarów, WIOŚ w Szczecinie ocenił stan powietrza atmosferycznego następująco: Wyniki pomiarów, jak również modelowania matematycznego, wykazały, iż na obszarze powiatu wałeckiego nie następują przekroczenia dopuszczalnych wartości stężeń 24-godzinnych i średniorocznych podstawowych zanieczyszczeń: SO2, NO2 i pyłu zawieszonego ogółem, określonych dla obowiązujących polskich norm, a także dla norm ujętych w dyrektywach Unii Europejskiej. W ostatnich latach obserwuje się spadkową tendencję stężeń zanieczyszczeń w powietrzu. W 2002 r. średnioroczne stężenie SO2 w stosunku do 1997 r. obniżyło się o 62,7 %, a pyłu zawieszonego o 58 %. 2.8.2. Jakość powietrza na obszarze powiatu wałeckiego Wyniki oceny powietrza na obszarze powiatu wałeckiego są miarodajne dla gminy Tuczno. 1. W marcu 2003 r., Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Szczecinie, wykonał obowiązkową, coroczną ocenę jakości powietrza za 2002 r., na obszarach powiatów województwa zachodniopomorskiego (w tym powiatu wałeckiego). Ocenę przeprowadzono dla następujących substancji: dwutlenku siarki (SO2), dwutlenku azotu (NO2) i tlenków azotu (NOx), pyłu zawieszonego o średnicy ziaren poniżej 10 mikronów (pył PM10), benzenu (C6H6), ołowiu (Pb), tlenku węgla (CO), ozonu (O3). 2. Klasyfikacja stref województwa zachodniopomorskiego, będąca wynikiem bieżącej oceny jakości powietrza za rok 2002 wykazała, iż na obszarze powiatu wałeckiego nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych wartości dla wszystkich objętych oceną zanieczyszczeń. Wszystkim zanieczyszczeniom przypisana została "klasa A", co oznacza, iż w roku 2003 nie 34 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 3. obowiązuje na tym obszarze tworzenie programów poprawy jakości powietrza. Wyniki pomiarów wskaźnikowych SO2 i NO2 - metoda pasywna zanieczyszczeń powietrza, wykonywanych na terenie gminy Tuczno w 2002 r. Tabela nr 24: Wyniki pomiarów SO2 i NO2 na terenie gminy Tuczno Lokalizacja stanowiska pomiarowego Stężenie średnioroczne (µg/m3) SO2 NO2 Tuczno 7,6 8,4 Wartość dopuszczalna - cel: ochrona zdrowia 40,0 ludzi Wartość dopuszczalna - cel: ochrona 40 roślin/ekosystemów Źródło: WIOŚ 2.8.3. Stan i tendencje zmian czystości wód powierzchniowych Do najważniejszych czynników mających wpływ na jakość wód powierzchniowych należą uwarunkowania naturalne, takie jak: warunki klimatyczne i hydrologiczne, zdolności ich samooczyszczania oraz presje antropogeniczne. Główne zagrożenie dla wód to zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł przemysłowych i komunalnych oraz spływy wód powierzchniowych zawierających związki biogenne, środki ochrony roślin, a także wypłukiwane frakcje gleb. Nieoczyszczane wody opadowe stanowią także istotne źródło zanieczyszczeń wód. Zanieczyszczenia obszarowe w sposób znaczący wpływają na jakość wód powierzchniowych. Źródłem tych zanieczyszczeń jest rolnictwo, w tym chów zwierząt gospodarskich. Tabela nr 25: Wykaz punktów zrzutów ścieków powyżej 100m3/dobę Miejscowość Tuczno Rodzaj oczyszczalni mech.-biol. Przeciętna ilość odprowadzanych Odbiornik ścieków ścieków Qśr dob [m3/d] 230 j. Tuczno Przeciętny dobowy ładunek zanieczyszczeń BZT5 Nog. Pog. 9,31 10,99 0,84 Źródło: WIOŚ 2.8.3.1. Rzeki Przez teren gminy Tuczno przepływają następujące rzeki: Płociczna, Korytnica oraz Runica. W ostatnich latach na terenie gminy nie prowadzono badań tych rzek w ramach monitoringu regionalnego. Ostatnie badania przeprowadzono przed 1995 rokiem. Wówczas rzeka Korytnica prowadziła wody III klasy, rzeka Płociczna – II klasy, a Runica – częściowo II i III klasy. 2.8.3.2. Jeziora W granicach administracyjnych Gminy Tuczno znajduje się 30 jeziora, w tym: bardzo małe o powierzchni poniżej 10 ha - 15 małe o powierzchni 10-50 ha - 10 średniej wielkości o pow. 50-100 ha -2 duże o pow. 100-1000 ha -3 Klasyfikacja jezior jest prowadzona na podstawie badań wykonanych zgodnie z programem Systemu Oceny Jakości Jezior (SOJJ), opracowanym przez Instytut Ochrony Środowiska w 35 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Warszawie. Zgodnie z tym programem ocena wód jeziora opiera się na określeniu zasobności wód w związki mineralne i organiczne, a więc w azot ogólny i mineralny, ortofosforany, fosfor ogólny oraz stopnia eutrofizacji. Tabela nr 26: Wykaz jezior w gminie Tuczno, badanych w latach 1990-2001 Lp. Nazwa 1. 2. 3. 4. Liptowskie Marta Sitno Szczuczarz (Zamieć) Tuczno 5. Zlewnia Powierzchnia [ha] Objętość [tys. m3] Klas czystości Drawa Drawa Drawa Drawa 129,70 69,19 74,21 136,13 12 457,2 5 111,4 2 666,7 8 707,6 III I III II Kategoria podatności na degradację II II P.K. II Drawa 129,0 11 668,9 II II Rok Gmina badań 1994 1997 1997 1996 Tuczno Tuczno Tuczno Tuczno 1994 Tuczno Źródło: WIOŚ Poniżej przedstawiono opis jezior badanych na terenie gminy Tuczno opracowany przez WIOŚ w Szczecinie. Są to jeziora: Marta oraz Sitno. Opisy jezior na podstawie Raportów o Stanie Środowiska w województwie zachodniopomorskim. 2.8.3.2.1. Jezioro Marta Marta (Martew, Martwica), jezioro położone na terenie gminy Tuczno, to zbiornik średniej wielkości o powierzchni 66,1 ha i objętości wód 5111,4 tys. m3. Kształt misy jeziornej jest wydłużony na kierunku północ-południe. W części środkowej występuje przewężenie dzielące jezioro. W części północnej występują trzy głęboczki; w środkowym zlokalizowano głębokość maksymalną, wynoszącą 25 m. W części południowej znajduje się jeden głęboczek oraz niewielka wysepka o powierzchni 0,1 ha. Średnia głębokość jeziora wynosi 7,7 m. Długość linii brzegowej wynosi 6,4 km. Nad brzegami jeziora wznoszą się strome, zalesione skarpy. Jezioro jest bezodpływowe. Zasilane jest wodami opadowymi oraz wodami podziemnymi. Jezioro posiada korzystne warunki morfometryczne, które wskazują na II kategorię odporności na degradację. Wody jeziora zaliczono do I klasy czystości. Wyniki badań bakteriologicznych również spełniały normy I klasy. Marta jest zbiornikiem o wodach dobrze natlenionych w warstwie powierzchniowej. W warstwie przydennej stwierdzono pogorszenie warunków tlenowych - średnie nasycenie tlenem spełniało wymagania III klasy. Hydrochemię wód charakteryzują: niskie koncentracje azotu ogólnego, fosforu ogólnego i niska zasobność w związki organiczne. W warstwie przydennej stwierdzono podwyższone zawartości: azotu amonowego i ortofosforanów. W sezonie badawczym 1997 roku w wodach jeziora nie zaobserwowano intensywnych zakwitów glonów. Liczebność organizmów planktonowych była bardzo niska. Osady z jeziora Marta charakteryzuje zawartość związków węgla organicznego na poziomie 20% oraz zawartość wapnia 13,3%. 2.8.3.2.2. Jezioro Sitno Sitno jest jeziorem średniej wielkości, zlokalizowanym w gminie Tuczno, o powierzchni 67,2 ha i objętości wód wynoszącej 2666,7 tys. m3. Przez Sitno przepływa Płociczna - dopływ Drawy. Płynie ona przez lasy Drawieńskiego Parku Narodowego. Tereny te znajdują się w granicach powiatu Wałcz. Jezioro powstało w rozszerzeniu doliny rzeki Płocicznej. Misa jeziorna ma kształt regularnego zagłębienia o rozległym litoralu. Dno jeziora jest płaskie, maksymalna głębokość wynosi 7,0 m, a średnia - 4,0 m. Na brzegu północnym znajduje się stroma skarpa, zalesiona i poprzecinana jarami. 36 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Brzeg wschodni (w rejonie dopływu) jest zabagniony, a przez to niedostępny. Odpływ wód odbywa się dwoma korytami. Zlewnia całkowita posiada znaczną powierzchnię, wynoszącą 237,7 km2. Zlewnia bezpośrednia jest zalesiona. W związku z brakiem oddziaływań antropopresyjnych stwierdzoną jakość wód należy wiązać z dopływem obszarowym z leśnej zlewni oraz z wewnętrznym obiegiem materii w jeziorze. Jezioro posiada niekorzystne warunki morfometryczne, które są przyczyną niskiej odporności na degradację - poza kategorią. Stwierdzono, że jakość wód odpowiada III klasie czystości. Wyniki badań bakteriologicznych spełniały normy I klasy. Jezioro jest stosunkowo płytkie, polimiktyczne, jednak badania letnie wykazały, że tylko warstwa do głębokości 2 metrów była odpowiednio natleniona. Poniżej tej głębokości stwierdzono obniżenie ilości tlenu rozpuszczonego w wodzie, do 1,3 mg O2/dm3. Stwierdzono podwyższone koncentracje fosforu ogólnego i azotu ogólnego. W 1997 roku wody jeziora charakteryzowało występowanie intensywnych zakwitów glonów. Wiosną skład gatunkowy fitoplanktonu zdominowany był przez okrzemki, a latem przez bruzdnice i sinice. Osady z jeziora Sitno zawierały 16,4% wapnia i 12,7% węgla organicznego. Nieznacznie podwyższone zawartości strontu i baru związane były z zawartością wapnia. Uwagę zwracają podwyższone stężenia manganu. Koncentracje wanadu i rtęci tylko nieznacznie przekraczają wartość progową dla zakłócenia antropogenicznego. 37 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2.8.3.3. Informacja o wodach powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych w gminie Tuczno Lokalizacja administracyjna Lokalizacja hydrograficzna Użytkowanie wód do celów rekreacyjnych Gmina Miejscowość Nazwa użytkownika Kąpielisko Łodzie bezsilnikowe Łodzie motorowe 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 Odra Warta Noteć Młynówka Piławka tak jezioro Jezioro Liptowskie Tuczno Tuczno 129,7 (0,7) Urząd Miasta i Gminy Tuczno tak tak tak(1.06 -30.09) nie przydatna Odra Warta Noteć Młynówka Piławka tak jezioro Jezioro Bytyń Wielki Tuczno Próchnówko 877 (0,3) Komenda Hufca ZHP Piła tak nie tak przydatna Odra Warta Noteć Młynówka Piławka tak jezioro Jezioro Tuczno Tuczno Tuczno 129 (0,3) Nadleśnictwo Tuczno tak nie nie przydatna nie Szlaki kajakowe Zlewnia transgraniczna (tak/ni) 3 tak (300 m od kąpieliska Nazwa zlewni wyższego rzędu 2 Powierzchnia akwenu wykorzystywana do celów rekreacyjnych w ha Nazwa zlewni bilansowej 1 Rodzaj (ciek, jezioro, sztuczny zbiornik wodny) Nazwa dorzecza Sposób Nazwa regionu wodnego Nazwa (cieku, jeziora, sztucznego zb. wodnego Charakterystyka Nazwa obszaru dorzecza Lokalizacja hydrograficzna Przydatność wody do kąpieli wg rozporządzenia MZ z dn. 16.10.2002r. w sprawie wymagań jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz. U. 02.183.1530) (przydatna/nieprzydatna) Tabela nr 27: Zestawienie tabelaryczne o wodach śródlądowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych Źródło: PISE w Wałczu Tabela nr 28: Wyniki badań fizyko – chemicznych i bakteriologicznych wody z kąpielisk pobranej 28.07.2003 r. z Gminy Tuczno Nazwa kąpieliska Miejsce pobrania prób Jezioro Liptowskie Tuczno, Ośr. Przywodny Substancje Oleje Osady Zakwity Tlen powierzchniowo Fenole mineralne smoliste sinic mg/l czynne Brak Brak Brak Brak Brak 9,3 BZT5 Paciorkowce kałowe Wskaźnik coli typu kałowego w środkowej części kąpieliska 1,8 0 nb Wskaźnik coli nb Źródło: PISE w Wałczu 38 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2.8.4. Wody podziemne Obszar Gminy Tuczno jest zasobny w wody podziemne, występuje kilka poziomów wodonośnych. Wynika to z czynników geologicznych, hydrograficznych i klimatycznych. Gmina Tuczno położona jest częściowo w zasięgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 125, obejmującego region Piła-Wałcz. Jest to obszar wysokiej ochrony. Szacuje się, że zasoby dyspozycyjne zbiornika wynoszą 169 tysięcy m3/d, a średnia głębokość ujęć wynosi 65 m. Do celów komunalnych eksploatowane są wody czwartorzędowe (plejstoceńskie), których poziomy występują na głębokościach od 30 do 90 m p.p.t., oraz trzeciorzędowe w Rusinowie – na głębokości około 100 m p.p.t. Są to wody subartezyjskie. Na terenie gminy Tuczno oraz w powiecie wałeckim nie ma punktów pomiarowych należących do krajowej sieci monitoringu wód podziemnych. Wody należące do GZWP Nr 125 badane są w punktach położonych na terenie powiatu drawskiego: wody wgłębne w Złocieńcu oraz wody gruntowe w Dębsku. 2.8.5. Natężenie hałasu komunikacyjnego i pochodzącego z innych źródeł Hałas jest zanieczyszczeniem środowiska i pochodzi z licznych źródeł oraz charakteryzuje się powszechnością występowania. Długotrwałe występowanie hałasu wywołuje zmęczenie, podatność na stres, bezsenność, a więc jego wpływ na człowieka jest zdecydowanie negatywny. Głównym źródłem hałasu uciążliwego dla środowiska przyrodniczego i ludzi jest komunikacja. Uciążliwość hałasu zależy od jego poziomu, pory i częstotliwości jego trwania. Ciągły wzrost ilości pojazdów, zarówno osobowych, jak i ciężarowych, powoduje wzrost hałasu w środowisku. Do najbardziej uciążliwych źródeł hałasu, na drodze krajowej nr 22, należy komunikacja. Klimat akustyczny środowiska kształtowany jest także przez przemysł. Celem skutecznej ochrony środowiska przed nadmiarem hałasu między innym należy: zinwentaryzować źródła emisji hałasu do środowiska; wyszukiwać tzw. „obszary szczególnej uciążliwości dla środowiska”; prowadzić ciągłe badania (monitoring) w środowisku chronionym akustycznie; prowadzić systematycznie pomiary hałasu komunikacyjnego i przemysłowego; wdrażać technologie (urządzenia) charakteryzujące się niskimi emisjami hałasu do środowiska; stosować maszyny i urządzenia o obniżonej hałaśliwości; budować ekrany akustyczne w miejscach o dużej uciążliwości hałasu drogowego wzdłuż drogi krajowej Nr 22; zakładać pasy zieleni ochronnej (izolacyjne). 2.8.6. Pole elektromagnetyczne Pola i fale elektromagnetyczne otaczają przestrzeń życiową człowieka zewsząd. Wytwarzane są przez linie energetyczne, stacje przekaźnikowe telefonii bezkomórkowej, telefony komórkowe, stacje radiowe i telewizyjne, urządzenia domowe, samochody i przez wiele innych źródeł. Fale elektromagnetyczne o rozmaitych częstotliwościach stwarzają różne zagrożenia dla ludzi i środowiska przyrodniczego. Na co dzień najczęściej występuje pole elektromagnetyczne o niskich częstotliwościach (poniżej 300 kHz). Wytwarzają je urządzenia przemysłowe, energetyczne linie przesyłowe, transformatory, stacje rozdzielcze, elektryczne urządzenia domowe. Na terenie gminy Tuczno, podobnie jak w innych regionach, głównym źródłem emisji pól elektromagnetycznych o szkodliwym promieniowaniu, są linie średniego napięcia 15 kV. 39 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2.9. Finanse gminy Tuczno Bezpośrednim odzwierciedleniem sytuacji gospodarczej i ekonomicznej jest budżet gminy. Jest on instrumentem w kreowaniu kierunków rozwojowych gminy. Analizę budżetu przeprowadzono w oparciu o dane za okres 2002 – 2003 r. Podstawowym celem było wskazanie źródeł dochodów budżetowych, struktury oraz kierunków wydatkowania środków budżetowych. 2.9.1. Ważniejsze źródła przychodów finansowych gminy: I. Dochody własne Podatki i opłaty lokalne, w tym: - Podatek rolny - Podatek leśny - Podatek od nieruchomości - Podatek od środków transportu - Inne opłaty i podatki - Opłata skarbowa II. Pozostałe dochody własne Inne dochody gminy - Udział w podatkach - Subwencja ogólna - Subwencja drogowa - Dotacje z budżetu państwa, w tym na zadania zlecone. 2.9.2. Ważniejsze kierunki wydatków finansowych gminy: I. II. III. Wydatki majątkowe, w tym inwestycyjne Wynagrodzenia ogółem Pozostałe wydatki 2.9.3. Ocena wyników 2.9.3.1. Ocena dochodów Na dochody budżetu gminy wpływają dochody własne gminy oraz inne dochody gminy w formie dotacji, subwencji oraz udziału w podatkach, stanowiących dochody budżetu państwa. Dochody własne gminy są w znacznym stopniu zależne od gminy i wyniosły w roku 2002 – 40,6%, a w roku 2003 – 35,9% ogółu dochodu gminy. W roku 2003 obniżył się dochód własny gminy w stosunku do roku 2002. Najwyższe dochody wg działań przyniosła w omawianych latach gospodarka mieszkaniowa. Na wysokość podatków wpływ mają decyzje samorządu gminnego. W innych dochodach gminy największy udział mają subwencje, które w roku 2002 wynosiły 37,9%, a które w roku 2003 43,9% w stosunku do innych dochodów gminy. Ogólnie dochody gminy w roku 2003 w stosunku do roku 2002 zmniejszyły się o 136 tysięcy złotych. 2.9.3.2. Ocena wydatków W układzie działów najwyższy poziom wydatków ponoszony jest na oświatę w roku 2002 – 52,1, a roku 2003 51,3 oraz na opiekę społeczną i na administrację. W układzie wg rodzajów największe wydatki przeznaczono na inwestycje w roku 2002 – 44,3, a w roku 2003 – 51,2. W tej pozycji wydatki mają tendencję wzrostową. Drugą pozycję wydatków stanowią wynagrodzenia. Strukturę dochodów i wydatków gminy przedstawiają poniższe tabele. 40 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Tabela nr 29: Dochody budżetu gminy w wybranych latach wg wielkości struktury 2002 2003 Wyszczególnienie Wartość w Udział w % Wartość w Udział w % tys. zł tyś. zł Dochody ogółem 6783 100,0 6647 100,0 2751 40,5 2390 35,9 I Dochody własne Podatki i opłaty lokalne 1819 26,8 1793 26,9 - podatek rolny 317 4,7 366 5,5 - podatek leśny 156 2,3 153 2,3 - podatek od nieruchomości 1118 16,5 1031 15,5 - podatek od środków 12 0,2 0,2 transportu 10 - inne opłaty i podatki 205 3,0 230 3,5 - opłata skarbowa 11 0,2 3 0,0 Pozostałe dochody własne 932 13,7 597 8,9 4032 59,4 4257 64,0 II Inne dochody gminy Udział w podatkach 440 6,5 478 7,2 Subwencja ogólna 2571 37,9 2924 43,9 Subwencja drogowa 137 2,0 137 2,0 Dotacje z budżetu państwa 884 13,0 718 10,8 W tym na zadania zlecone 687 10,1 580 8,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tuczno Tabela nr 30: Dochody budżetu gminy w wybranych latach w uwzględnieniem dochodów w działach 2002 2003 Wyszczególnienie Wartość w Udział w % Wartość w Udział w % tys. zł tyś. zł Dochody ogółem 6783 100,0 6647 100,0 Dochody własne 2751 40,5 2390 35,9 Inne dochody gminy 4032 59,4 4257 64,0 Dochody wg działów Rolnictwo Leśnictwo Transport Gospodarka komunalna Gospodarka mieszkaniowa Oświatowa i wychowanie Kultura i sztuka Opieka społeczna Dochody od osób prawnych i od osób fizycznych i jednostek nie posiadających osobowości prawnej Administracja Różne rozliczenia Urzędy naczelne 6783 20 1 0 218 816 54 10 642 2147 100,0 0,3 0,0 0,0 3,2 12,0 0,8 0,2 9,5 31,6 6647 6 1 3 35 608 22 1 606 2217 100,0 0,0 0,0 0,0 0,5 9,1 0,3 0,0 9,1 33,3 145 2709 21 2,1 39,9 0,3 76 3062 10 1,1 46,0 0,2 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tuczno 41 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Tabela nr 31: Dochody budżetu gminy w wybranych latach – porównanie wielkości i struktury 2002 2003 Wyszczególnienie Wartość w Udział w % Wartość w Udział w % tys. zł tyś. zł I Wydatki wg rodzajów 6575 100,0 6119 100,0 1. Wydatki majątkowe 758 11,5 277 4,5 w tym inwestycyjne 758 11,5 277 4,5 2. Wynagrodzenia ogółem 2911 44,3 3132 51,2 3. Pozostałe wydatki 2906 44,2 2710 44,3 II Wydatki wg działów 6575 100,0 6119 100,0 Rolnictwo 9 0,1 7 0,1 Leśnictwo 0 0,0 1 0,0 Transport 103 1,6 222 3,6 Gospodarka komunalna 620 9,4 229 3,7 Gospodarka mieszkaniowa 65 1,0 81 1,3 Oświatowa i wychowanie 3424 52,1 3138 51,3 Kultura i sztuka 110 1,6 105 1,7 Ochrona zdrowia 69 1,1 77 1,3 Opieka społeczna 946 14,4 896 14,4 Kultura fizyczna i sport 51 0,8 52 0,8 Turystyka i wypoczynek 12 0,2 12 0,2 Administracja 989 15,0 1098 17,9 Ochrona przeciwpożarowa 52 0,8 102 1,7 Urzędy naczelne 21 0,3 10 0,2 Działalność usługowa 54 0,8 40 0,6 Obsługa długu publicznego 50 0,7 49 0,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z Urzędu Gminy Tuczno 42 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 3. ANALIZA SWOT Skrót SWOT pochodzi od angielskich słów Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse) oraz Threats (zagrożenia). Analiza SWOT jest efektywną metodą identyfikacji słabych i silnych stron strategii czy organizacji oraz badania szans i zagrożeń jakie stoją przed nią. Analiza SWOT oparta jest na schemacie klasyfikacji dzielącym wszystkie czynniki mające wpływ na bieżącą i przyszłą pozycję organizacji na zewnętrzne w stosunku do organizacji i mające charakter uwarunkowań wewnętrznych, wywierające negatywny i pozytywny wpływ na organizację. Ze skrzyżowania tych dwóch podziałów powstają cztery kategorie czynników: - wewnętrzne pozytywne – mocne strony, czyli walory strategii, które w pozytywny sposób wyróżniają ją z otoczenia, - wewnętrzne negatywne – słabe strony, czyli konsekwencje ograniczeń zasobów i niedostatecznych kwalifikacji. Mogą one dotyczyć całej organizacji, jak i jej części, - zewnętrzne pozytywne – szanse – zjawiska i tendencje w otoczeniu, które gdy odpowiednio wykorzystamy staną się impulsem rozwoju oraz osłabią zagrożenia, - zewnętrzne negatywne – zagrożenia – wszystkie czynniki zewnętrzne, które są postrzegane jako bariery dla rozwoju. Istnienie zagrożeń ma destrukcyjny wpływ na powodzenie przedsięwzięcia. 43 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Cecha Mocne strony Słabe strony 1.Uwarunkowania - korzystne położenie przy - niska świadomość geograficznodrogach krajowych; ekologiczna mieszkańców; przyrodnicze - korzystne warunki - słabe egzekwowanie prawa środowiska naturalnego; w zakresie ochrony - atrakcyjność krajobrazowa i środowiska; przyrodnicza – walory - zły stan techniczny dróg zróżnicowanych elementów rzeźby młodoglacjalnej, dolinki erozyjne, zagłębienia wytopiskowe i małe jeziorka tzw. czyste oczka; - czyste środowisko naturalne; - brak przemysłu uciążliwego dla środowiska naturalnego - duża lesistość powierzchni gminy. Szanse Zagrożenia - rozwój turystyczny gminy; - pogarszający się stan dróg i - rozwój gminy w aspekcie bezpieczeństwa ruchu współpracy kołowego; międzynarodowej; - słaba współpraca z polskimi - współpraca z sąsiednimi i światowymi organizacjami gminami; – fundacjami, - tworzenie wspólnej sieci dysponującymi środkami połączeń komunikacyjnych i finansującymi inwestycje z szlaków turystycznych; zakresu ochrony środowiska; - wykorzystanie bliskości - rabunkowa gospodarka granicy zachodniej do zasobami naturalnymi. rozwoju gospodarczego gminy; - możliwość zwiększenia lesistości poprzez zalesianie najsłabszych rolniczo gruntów oraz nieużytków, - moda na ekologię, tworzenie mocnego lobby ekologicznego w gminie; - położenie większego nacisku na edukację ekologiczną; - tworzenie nowych obszarów chronionych – parki krajobrazowe, korytarze ekologiczne; - wzrastająca świadomość potrzeby współpracy ekologicznej; - ochrona istniejących i odtwarzanie utraconych 44 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2. Warunki agroprzyrodnicze i rolnictwo - - - - korzystne warunki do produkcji rolniczej; dobre warunki do produkcji warzyw z możliwością bezpośredniej sprzedaży; korzystne uwarunkowania do produkcji metodami ekologicznymi; potencjał taniej siły roboczej; stosunkowo dobra dostępność do punktów zaopatrzenia w środki do produkcji rolnej i usług rolniczych na terenie gminy; dość korzystna struktura obszarowa gospodarstw rolnych. - opóźniony okres wegetacji wiosenne przymrozki, duże wahania temperatur; - brak podmiotów skupowych na terenie gminy; - niska opłacalność produkcji rolnej; - problemy ze zbytem, brak wieloletnich kontraktów; - brak współpracy z zakładami przetwórstwa rolnego; - brak kapitału i trudności w jego akumulacji; - niskie kwalifikacje rolników; - przewaga postaw biernych i niewiary we własne możliwości; - brak współpracy producentów rolnych w zakresie produkcji, przetwarzania zaopatrzenia i zbytu; - dekapitalizacja budynków, budowli i maszyn oraz urządzeń rolniczych; - niekorzystna struktura zasiewów, ponad 70% stanowią zboża, - zaniedbania w zakresie konserwacji urządzeń melioracyjnych; zasobów przyrodniczych. - nawiązanie współpracy i więzi kooperacyjnych z miejscowymi podmiotami przetwórstwa spożywczego; - możliwość wzrostu produkcji do bezpośredniego spożycia w sezonie wypoczynkowym; - stworzenie warunków formalno-prawnych oraz ekonomicznych do tworzenia różnych form integracji poziomej i pionowej w sektorze rolnym z jednoczesnym wspieraniem lokalnego przetwórstwa rolno-spożywczego; - optymalne wykorzystanie potencjału produkcyjnego rolnictwa, przyrody oraz istniejącej infrastruktury na obszarach wiejskich; - optymalne wykorzystanie zasobów oraz innych form działalności pozarolniczej na wsi; - dobra, jasna i precyzyjna polityka państwa, wspierająca wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, - pełna integracja z Unią europejską na - likwidacja stada podstawowego bydła; - niski poziom inwestowania w gospodarstwach rolnych – dalsza dekapitalizacja majątku; - ubożenie rolników, wzrost patologii społecznych; - dalszy ubytek dobrych gruntów rolniczych na cele nierolnicze; - niewłaściwa, niestabilna polityka rolna państwa; - dalsza dekoniunktura rolnictwa; - uwarunkowania makroekonomiczne (brak sprawnego rynku rolnego, niskie ceny); - brak płynności finansowej gospodarstw rolnych, ograniczenie inwestowania i produkcji rolnej; - napływ tańszych produktów rolnych z zagranicy i Polski południowej; - drogie i trudnodostępne kredyty dla rolnictwa. 45 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno - problemy z racjonalnym zagospodarowaniem gruntów ANR; - słaba kondycja ekonomiczna funkcjonujących gospodarstw rolnych; - znaczna ilość gleb lekkich, niskoproduktywnych, z reguły kwaśnych i bardzo kwaśnych, o niekorzystnych warunkach wilgotnościowopowietrznych. - - - - 3. Turystyka - korzystne z położenie geograficzne; - walory przyrodniczokrajobrazowe; - braki w infrastrukturze sportowo-rekreacyjnej; niewykorzystane szlaki i możliwości rozwoju - równoprawnych i partnerskich warunkach; wzrost opłacalności produkcji rolnej; dostęp do tanich kredytów na rozwój produkcji rolnej; rozwój przetwórstwa rolnospożywczego; rozwój przedsiębiorczości i poszukiwanie alternatywnych kierunków produkcji; moda na wypoczynek na wsi w gospodarstwach agroturystycznych; rozwój rolnictwa ekologicznego; wykorzystanie światowych trendów i mody w zakresie turystyki wiejskiej w tym agroturystyki i produkcji żywności metodami ekologicznymi; wykorzystanie możliwości produkcji materiału szkółkarskiego przez miejscowe nadleśnictwo do zalesień gruntów rolniczo najsłabszych. wykorzystanie turystycznowypoczynkowe jezior; opracowanie kalendarza imprez i katalogu atrakcji brak tradycji turystycznych i kwalifikacji mieszkańców do prowadzenia działalności turystycznej; 46 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno - malownicze ukształtowanie terenu; - pomniki przyrody; - parki podworskie; - zabytki architektury; - istniejąca baza noclegowa; - baza wypoczynkowagospodarstwa agroturystyczne; - fachowość obsługi ruchu turystycznego; - dogodne połączenia komunikacyjne; - turystyka sentymentalna; - rozwijająca się infrastruktura techniczna i komunalna; - zaangażowanie się władz i społeczności lokalnej w rozwój gminy; - duża lesistość gminy. 4. Ludność, - wzrastający wskaźnik liczby - - - - - turystyki kwalifikowanej; krótki sezon turystycznowypoczynkowy, dominacja wypoczynku sezonowego; zbyt mało imprez o zasięgu regionalnym-promujących gminę; słaba promocja i marketing, braki aktywnej informacji turystycznej; mała oferta wypoczynku sobotnio-niedzielnego; zaniedbania w estetyzacji posesji; zły stan szlaków turystycznych. malejący przyrost turystycznych w gminie; - opracowanie i wdrożenie programu rozwoju turystycznego gminy; - wsparcie zewnętrzne dla rozwoju gminy; - rozwój gospodarstw agroturystycznych i utworzenie gminnego stowarzyszenia agroturystycznego; - przedłużenie sezonu wczasowo-turystycznego; - rozwój współpracy zagranicznej; - poprawa standardu bazy turystyczno-wypoczynkowej; - preferencje podatkowe dla podmiotów gospodarczych; - racjonalne zagospodarowanie terenów wyłączonych z użytkowania rolniczego i przeznaczonych na rozwój infrastruktury turystycznej (pola namiotowe, campingowe, karawaning); - przeznaczenie terenów pod zabudowę rekreacyjną w miejscowości Strzaliny i Tuczno nad jeziorem Liptowskim. - napływ ludności do gminy, - - - - - brak dofinansowania państwa na renowację zabytków architektonicznych i przyrodniczych; brak współpracy z sąsiednimi gminami w zakresie wykorzystania funduszy strukturalnych; moda na wypoczynek poza granicami kraju; powolny zwrot kapitału inwestycyjnego ze względu na krótki sezon turystyczny; odpływ turystów do innych, bardziej atrakcyjnych ośrodków. bezrobocie strukturalne, 47 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno zatrudnienie, bezrobocie ludności zatrudnionej poza rolnictwem, - rosnąca liczba ludności mieszkańców w wieku poprodukcyjnym, - utrzymująca się na stałym poziomie liczba mieszkańców w wieku poprodukcyjnym, - duży potencjał intelektualny i mobilny niektórych grup ludności. - - - - - naturalny, brak miejscowego rynku pracy, mała aktywność zawodowa mieszkańców wsi, niski poziom wykształcenia mieszkańców, nieefektywny system ograniczania bezrobocia prowadzony przez Powiatowy i Wojewódzki urząd Pracy, niska świadomość mieszkańców wsi w zakresie możliwości pozyskiwania dodatkowych pozarolniczych źródeł dochodów, duże bezrobocie, zbyt powolny proces restrukturyzacji terenów po byłych PGR-ach, największy poziom osób bezrobotnych w wieku mobilnym, duże bezrobocie ukryte, zwłaszcza na terenach wiejskich. - wspieranie wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich, - uruchomienie systemu edukacji i przekwalifikowania zawodowego, - opracowanie i wdrożenie gminnego programu promującego tworzenie nowych miejsc pracy i rozwoju przedsiębiorczości mieszkańców, - ulgi podatkowe dla przyszłych firm, które będą zatrudniały bezrobotnych z terenu, - optymalizacja miejscowego rynku pracy, - zdynamizowanie procesów alternatywnego zarabiania przez mieszkańców wsi, - przechodzenie państwa do polityki rolnej do polityki wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, - zagospodarowanie obiektów po byłych PGR np. przetwórstwo produktów pochodzenia rolniczego, - inwestor strategiczny, - wspólne przedsięwzięcia infrastrukturalne, - - - - - - - - wysoki poziom bezrobocia w sąsiednich gminach, bezrobocie może być głównym problemem rozwoju gospodarczego i społecznego gminy, demoralizacja i apatia społeczna spowodowana długotrwałym bezrobociem i brakiem miejsc pracy na terenia gminy, brak programu przeciwdziałającego bezrobociu prowadzonego przez krajowy Urząd pracy, brak dobrej współpracy międzygminnej i planowania długookresowego, brak środków w budżecie PUP na walkę z bezrobociem i działania z tym związane, brak aktywności społecznej i przedsiębiorczości, brak postaw rynkowych, patologie społeczne, pogłębiające się trudności w dostępie do edukacji i kultury, pogłębiające się ubożenie terenów wiejskich, 48 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno - - - 5. Infrastruktura techniczna 5.1 Sieć - wyznaczone tereny pod osadnicza budownictwo; - w zasadzie zwarta zabudowa w poszczególnych miejscowościach gminy; - wolne tereny pod budownictwo na terenie wiejskim gminy. - - - gospodarcze, społeczne, kulturalne z gminami ościennymi, wykorzystanie środków strukturalnych UE, utworzenie gminnego centrum przedsiębiorczości i centrum kształcenia ustawicznego, ścisła współpraca z Powiatowym Urzedem Pracy i racjonalne wykorzystywanie możliwości wspierania tworzenia nowych miejsc pracy, stworzenie dogodnych warunków kształcenia dla młodzieży szczególnie uzdolnionej z terenów wiejskich. brak pełnej infrastruktury - możliwość poprawy i technicznej w sieci unowocześnienia sieci osadniczej; osadniczej po brak opracowanej zagospodarowaniu długofalowej koncepcji wyznaczonych terenów pod rozwoju sieci osadniczej, budownictwo; usługowej i innej w gminie; - rozwój budownictwa brak mieszkań mieszkaniowego w ramach komunalnych i brak Towarzystwa Budownictwa środków na remonty Społecznego. istniejących budynków. - odpływ ludzi wykształconych, inicjatyw, ze względu na brak atrakcyjnych ofert pracy, zaniechanie dalszej edukacji po ukończeniu gimnazjum, dezintegracja społeczności wiejskiej i brak liderów. brak perspektywicznej koncepcji przestrzennej restrukturyzacji sieci osadniczej-uwzględniającej funkcję turystyczną gminy. 49 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 5.2 Komunikacja - dość korzystna gęstość sieci dróg; - korzystny układ komunikacyjny w gminie, sieć dróg zadowalająca; - zaplecze techniczne motoryzacji sprzyja jej rozwojowi; - dobrze rozwinięta komunikacja autobusowa dociera do większości miejscowości w gminie; - stacje paliw. - sieć drogowa na obszarze gminy jest wystarczająca dla ruchu lokalnego, ale nie odpowiada potrzebom aktywizacji turystycznej oraz inwestycyjnej, - przebiegająca przez centrum Rusinowa droga krajowa nr 22 przy ogromnym nasileniu ruchu kołowego stwarza realne zagrożenie i utrudnienie dla mieszkańców, - brak bezpiecznych ciągów komunikacyjnych dla dzieci uczęszczających do szkół (ciągi piesze i rowerowe); - zły stan techniczny dużej części dróg-modernizacji i remontów wymagają droga krajowa, wojewódzkie i powiatowe; - nieutwardzone pobocza, wąskie drogi; - brak chodników dla pieszych na terenach zabudowanych; - niewystarczająca ilość środków na remonty i modernizację dróg infrastruktury komunikacyjnej; - zbyt duże obciążenie dróg w sezonie letnim; - pełne wyposażenie gminy we wszystkie media infrastruktury technicznejdrogowej; - poprawa stanu dróg, rozbudowa i ich modernizacja przyczyni się do rozwoju gospodarczego gminy; - szansa na rozwój firm i usług transportowych; - rozwój przedsiębiorczości mieszkańców; - dalszy rozwój turystyki. - obecny stan dróg może ograniczyć rozwój gospodarczy gminy; - ograniczenie rozwoju turystyki weekendowej i przyjazdu turystów zmotoryzowanych; - utrata rynku usług turystycznych; - silna presja na zabudowę terenów wzdłuż tras komunikacyjnych co może spowodować zanik „zielonych przerw” i likwidację „terenów otwartych” 50 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 5.3 Zaopatrzenie w wodę 5.4 Gospodarka ściekami i usuwanie odpadów - słabo rozwinięta infrastruktura obsługi turystycznej. - zasoby wód podziemnych na - zaopatrzenie w wodę terenie gminy pozwalają na mieszkańców gminy z wielu zaspokojenie potrzeb jej ujęć-ujęcia wiejskie i mieszkańców; zakładowe wymagają - gmina leży na obszarze dość usprawnienia; bogatym w wody - stan zwodociągowania gminy powierzchniowe, śródlądowe. jest niewystarczający; - brak cieków wodnych o walorach energetycznych; - około 30% sieci wodociągowej wykonana z rur przesyłowych azbestowocementowych; - brak programu gospodarki wodno-ściekowej; - niski potencjał samoregulacyjnoodpornościowy i zanieczyszczenie wód powierzchniowych. - podstawą systemu odbioru - niepełne objęcie wywozem ścieków jest grawitacyjna odpadów stałych z części sieć kanalizacyjna z budownictwa zagrodowego; mechaniczno-biologiczną - ograniczony system oczyszczalnią ścieków w selektywnej zbiórki Tucznie, która obsługuje odpadów; miasto Tuczno, wsie Wrzosy - brak oczyszczania ścieków w i Zdbowo oraz oczyszczalnia części miejscowości w w Marcinkowicach gminie oraz kompleksowego - opracowanie i realizacja - stan techniczny niektórych programu gospodarki wodnej wodociągów może utrudnić na terenie gminy; prowadzenie właściwej - uzyskanie wsparcia gospodarki wodnofinansowego z różnych ściekowej; źródeł dla realizacji - zróżnicowanie jakości wody programu poprawy może stanowić zagrożenie gospodarki wodnej i dla mieszkańców i nie zaopatrzenia mieszkańców w sprzyja prawidłowej sanitacji wodę; gminy; - poprawa oferty inwestycyjnej - brak alternatywnych (terenów budowlanych); możliwości zaopatrzenia - lepsze bezpieczeństwo wodę przy istniejących sanitarne mieszkańców; ujęciach w przypadku awarii. - poprawa zdrowotności i jakości żywności. - likwidacja barier ograniczających inwestycje mieszkaniowe, turystyczne oraz ogólne warunki życia mieszkańców; - doprowadzenie do pełnej sanitacji gminy wraz z rozwiązaniem wszystkich problemów dotyczących - utrudnienia w pełnej ochronie środowiska w gminie; - niewystarczająca ilość środków na pełną sanitację gminy i możliwość zagrożeń sanitarnoepidemiologicznych; - „zła” gospodarka ściekami i 51 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno odbierająca też ścieki ze wsi programu gospodarki infrastruktury technicznej; Lubiesz; oprócz tego w ściekowej; - budowa kanalizacji miejscowości Martew istnieją - oczyszczanie ścieków w deszczowej w Tucznie. 22 oczyszczalnie niektórych miejscowościach przyzagrodowe, odbywa się poprzez system - system zakładowych zbiorników bezodpływowych oczyszczalni ścieków; i dołów chłonnych; - zorganizowany system - część małych zbiórki i wywozu odpadów nieużytkowanych wysypisk stałych z terenu gminy. nie było rekultywowanych; - brak kanalizacji sanitarnej odprowadzającej ścieki w gminie; - brak systemów odprowadzenia wód deszczowych. 5.5 - dobrze rozwinięta sieć - niepełna telefonizacja gminy, - całkowite rozwiązanie Telekomunikacja telekomunikacji stałej; szczególnie terenów problemu telefonizacji we - dobrze funkcjonujące wiejskich; wszystkich miejscowościach telefonie komórkowe. - utrudnienia w dostępności do gminy ( w tym również na internetu; obszarach wydzielonych do - zbyt mała ilość stałych inwestowania) przy użyciu punktów telefonicznych w również systemu łączności gminie. radiowej; - korzystna oferta i poprawa warunków do prowadzenia biznesu; - pełny dostęp do internetu oraz poprawa informacji o ofercie turystycznej. 5.6 Komunalna - istniejące komunalne zasoby - zły stan techniczny mieszkań - rozwój budownictwa gospodarka mieszkaniowe; komunalnych wymagający mieszkaniowego w ramach odpadami może spowodować występowanie „dzikich” wysypisk w lasach i na terenach rolniczych; - duże wahania w skali produkcji odpadów w roku (w sezonie letnim wzrasta produkcja tych odpadów); - dalsze stosowanie tworzyw sztucznych do pakowania artykułów spożywczych. . - ubożenie społeczeństwa i ciągły wzrost 52 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno mieszkaniowa - mieszkania budowane w latach 1960-70; - mieszkania budowane w latach 1980-85. natychmiastowych remontów TBS; zarówno bieżących jak i - duże zapotrzebowanie na kapitalnych; mieszkania; - brak w gminie komunalnego - możliwość wyznaczania budownictwa terenów pod budownictwo mieszkaniowego. mieszkaniowe. - - stan urządzeń energetycznych - dewastacja części urządzeń zapewnia wystarczającą energetycznych; dostawę energii elektrycznej; - rosnąca koncentracja - rezerwy możliwości zanieczyszczeń w podawania energii; atmosferze; - powszechna aprobata - relatywnie wysokie i rosnące potrzeby zmiany systemu ceny paliw (gazu, oleju) ogrzewania z paliwa stałego ograniczają pozytywne na ekologiczne. decyzje zmiany systemu ogrzewania na ekologiczne; - pewna grupa gospodarstw domowych i ośrodków nie posiada nowoczesnych systemów ociepleń; - system oświetlenia ulic jest przestarzały i energochłonny. 6. Infrastruktura społeczna 6.1 Aktywność - więzi lokalnej i aktywność - brak liderów; społeczna władz; - mała aktywność części - stosunkowo dobre społeczności; wyposażenie w urządzenia - słaba aktywność zawodowa i 5.7 Elektrotechnika i ciepłownictwo - efektywne wykorzystanie źródeł ciepła i ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery; - doprowadzenie gazu do wszystkich gospodarstw domowych; - wykorzystanie źródeł energii odnawialnej; - zdecydowana poprawa środowiska naturalnego. zapotrzebowania na bardzo tanie mieszkania komunalne (dot. rodzin najuboższych); brak środków na remonty mieszkań i budowę mieszkań dla rodzin z budynków przeznaczonych do rozbiórki; pogarszanie się stanu technicznego budynków komunalnych. większość gospodarstw (obiektów) korzysta z ogrzewania na paliwo stałe co powoduje zbyt duże zanieczyszczenie środowiska; brak odpowiedniej ilości środków finansowych na modernizację systemu ciepłowniczego. - zwiększenie mobilności i - konflikty społeczne rozwój przedsiębiorczości na wywołane regresem terenach wiejskich; gospodarczym; - możliwość aktywizacji - wzrost postaw 53 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno infrastruktury społecznej(oświata, kultura, służba zdrowia); - duża aktywność i zmiana mentalności ludzi młodych. społeczna mieszkańców wsi; - mała przedsiębiorczość 6.2 Edukacja i kultura - dobrze rozwinięta sieć szkół podstawowych, - wysoki poziom wykształcenia nauczycieli, - dobrze rozwinięta sieć bibliotek szkolnych, które pełnią rolę bibliotek środowiskowych. - 7. Rozwój gospodarczy - duży potencjał w wieku produkcyjnym wymagający jednak odpowiedniego przygotowania zawodowego i - potencjału społeczności gminy; - wykreowanie i wspieranie nowych liderów; - możliwość transgranicznych kontaktów oświatowych, naukowych i innych form współpracy w ramach Euroregionu Pomerania. brak sprawnego systemu - możliwość utworzenia edukacji pozaszkolnej i gminnego centrum przekwalifikowań, kształcenia ustawicznego i brak środków na centrum przedsiębiorczości, dofinansowanie oświaty i - poprawa efektywności kultury (niskie subwencje), oświaty realizacja brak typowych pracowni programów edukacyjnych o językowych w szkołach, wysokim poziomie wiedzy, brak typowych pracowni - kształcenie w zakresie technicznych. umiejętności, - stosowania nowoczesnych technologii, - uruchomienie aktywności mieszkańców w zakresie kultury i kultywowania tradycji, - przedsięwzięcia kulturalne mogą być mocną stroną promocji gminy. nierównomierne - pozyskanie inwestora rozmieszczenie infrastruktury strategicznego, technicznej, - powiązanie miejscowej niski poziom przygotowania produkcji z rozwojem pesymistycznych i poczucia braku perspektyw rozwojowych może szczególnie na wsi utrudnić wdrożenie strategii rozwoju gminy; - pogłębianie się nierówności społecznej - źle przygotowana reforma edukacji, - spadek ilości dzieci w wieku szkolnym, - niedostosowanie kształcenia do potrzeb do rynku pracy, - niż demograficzny. - niestabilna polityka fiskalna państwa wobec małych i średnich firm, - migracja młodych, 54 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno motywacji, - stosunkowo dobre wyposażenie w infrastrukturę techniczną, - sprzyjające warunki do rozwoju funkcji pozarolniczych na terenach wiejskich, - dobre warunki dla potencjalnych inwestorów, - wydzielone tereny pod działalność usługową, produkcyjną, turystyczną, - oferta ulg podatkowy dla inwestorów ze strony władz gminy, - wydzielone tereny pod zabudowę letniskową i mieszkaniową, - duży potencjał surowca rolniczego dla rozwoju przetwórstwa, - istniejąca baza obiektów gospodarczych do wykorzystania po byłych PGR-ach. - - - - - - zawodowego i mała przedsiębiorczość ludności obszarów wiejskich, brak fachowców w niektórych branżach, brak zakładów przetwórstwa mięsnego i owocowowarzywnego, sezonowość zbytu, niski standard usług gastronomicznych, słabo rozwinięty system zaopatrzenia wsi i rolnictwa oraz zbytu produktów rolnych, brak zakładów specjalistycznych świadczących usługi, niska estetyka i standard handlu i usług sezonowych, brak przetwórstwa rolnospożywczego, brak zainteresowania inwestorów z zewnątrz podjęciem działalności gospodarczej, ograniczony rynek zbytu na produkty i usługi wytwarzane w gminie, większość proponowanych działek dla inwestorów jest nieuzbrojona. - - - - przetwórstwa (rozwój przetwórstwa mięsnego i owocowo-warzywnego), zagospodarowanie terenów po byłych PGR-ach, pozyskanie środków strukturalnych z UE i Banku Światowego do dalszego zdynamizowania rozwoju gospodarczego gminy, budowa nowoczesnej, o bardzo wysokim standardzie bazy rekreacyjnowypoczynkowej (napływ zamożnych turystów), większa promocja, reklama gminy na zewnątrz, obniżanie kosztów produkcji, rozwój turystyki, rozwój funkcji pozarolniczych, rozwój ekonomiczny gminy, wzrost dochodów firm i gminy, aktywizacja gospodarcza terenów wiejskich, organizacja dokształcania i przekwalifikowania zawodowego w pożądanych kierunkach, wykorzystanie walorów przyrodniczo- - - - - - wykształconych fachowców do większych ośrodków miejskich, brak konsekwencji w podejmowaniu wspólnych przedsięwzięć z sąsiednimi gminami, wzrastające koszty utrzymania zakładów – nośniki energii, nieatrakcyjna polityka państwa w stosunku do małych i średnich firm, brak przemysłu i firm budowlanych powoduje powstanie nadmiaru siły roboczej, ograniczenie inwestycji, wzrost bezrobocia szczególnie na wsi, ograniczenie wpływów do budżetu gminy, pogorszenie nastrojów społecznych. 55 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno krajobrazowych dla rozwoju agroturystyki, rękodzieła, produkcji ekologicznej żywności, - prywatyzacja na dogodnych warunkach mienia państwowego i komunalnego na potrzeby małych i średnich firm, - poprawa poziomu życia mieszkańców. 56 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 4. PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA STRATEGII ROZWOJU GMINY TUCZNO 4.1. Wizja rozwoju gminy do 2015 Wizja jest takim obrazem gminy, który będzie po 10-letnim okresie jej rozwoju w wyniku realizacji wytyczonych celów i zadań w strategii zrównoważonego rozwoju. Po 10 latach rozwoju gmina Tuczno staje się gminą europejskiego wymiaru o charakterze wielofunkcyjnym. Gmina wypełniać będzie poniższe funkcje: - administracyjną (samorządowo-państwową), - rolniczą poprzez dynamicznym rozwojem gospodarstw o charakterze ekologicznym i gospodarstw realizujących programy rolnośrodowiskowe, - oświatowo-kształceniową - kulturalną i kulturotwórczą - przemysłowo–wytwórczą - głównie funkcje przetwórstwa rolno-spożywczego, - rekreacyjno – sportowo – turystyczną, - mieszkalno-weekendową. W gminie występują osiedla miejsko-mieszkaniowe, wsie rolno-agroturystyczne oraz małe i średnie gospodarstwa sadownicze, warzywnicze, ogrodnicze a także duże gospodarstwa hodowlane, uprawy zbóż i roślin okopowych. Architektura gminy będzie zróżnicowana typu miejsko-wiejskiego o niskiej zabudowie, estetyczna, funkcjonalna, utrzymana w czystości, zdrowa i ekologiczna. W gminie wyróżnia się: - część mieszkalną, o charakterze miejskim: Tuczno; - część rolnicza: miejscowości Jamienko, Jeziorki, Lubiesz, miłogoszcz, Martew, Nowa Studnica, Prochnówko, Marcinkowice, Płociczno, Rusinowo, Strzaliny i Rzeczyca; - część agroturystyczna: Nowa Studnica, Martew, Próchnówko, Strzaliny, Tuczno; - część przemysłowo-handlowa: Tuczno; Tuczno jako siedziba gminy, centrum edukacji, miejscowość położona przy drodze wojewódzkiej nr 177 staje się miejscowością o charakterze miejskim, w której wyróżnia się: część mieszkalną: niska willowa zabudowa i domków jednorodzinnych; część turystyczną: hotele, motele, zajazdy, bary, punkty gastronomiczne itp.; część usługową: sklepy, rzemiosło, warsztaty itp.; część handlową: hurtownie, sklepy, place handlowe, giełda (aukcja) rolna; część agrobiznesową: przetwórnie owoców i warzyw, przechowalnie i sortownie itp.; część oświatowo-kulturalną: gimnazjum, szkoła, centrum edukacji dorosłych, dom ludowy; część rekreacyjno-sportową: stadion, basen, korty tenisowe, pole golfowe, kręgielnia itp.; część liturgiczną: kościół, plebania, cmentarz. Gmina z gminami sąsiednimi oprócz dróg komunikacyjnych jest połączona: szlakami rowerowymi i pieszymi szlakami i trasami jazdy konnej. W gminie działają: stowarzyszenia kulturalno-oświatowe młodzieżowe: ZHP i sekcje sportowe 57 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno straż pożarna i jej sekcje ochotnicze stowarzyszenia obywatelskie stowarzyszenia przedsiębiorców Gmina ma charakter ekologiczny, jest w pełni skanalizowana i zwodociągowana oraz zgazyfikowana. Każdy dom w gminie posiada łączność telefoniczną oraz znaczna część mieszkań internetową. W gminie rozwijają się: uprawy zbóż i rzepaku; uprawy roślin okopowych, głównie ziemniaków; uprawy owoców i warzyw ekologicznych; uprawy tzw. roślin energetycznych (wierzba, róża, malwa itp.); hodowla zwierząt gospodarskich; przetwórstwo drewna, w tym produkcja paliwa z biomasy (brykiety, pelety); przetwórstwo płodów rolnych; warzywnictwo i sadownictwo; usługi handlowe, rzemieślnicze, budowlane itp. dla ludności wiejskiej. Gmina jest otwarta dla inwestorów: z zagranicy: sklepy, przedstawicielstwa dużych firm, filie i oddziały zamiejscowe, duże gospodarstwa rolne itp.;. krajowych: dealerstwo, przedstawicielstwa, filie; gminne: gospodarstwa specjalistyczne, przetwórstwo owoców. W gminie prężnie działają: przedsiębiorstwa agrobiznesu, obsługi rolnictwa, produkcyjne; spółdzielnie ogrodnicze, warzywnicze, mieszkaniowe, handlowe; związki producentów rolnych, produkcyjnych, agrobiznesu; stowarzyszenia przedsiębiorców różnych branż; Gminna Kasa Pomocy Wzajemnej i inne kasy przedsiębiorczości, mieszkaniowa itp. Specjalizacje gminy: Mieszkańcy gminy specjalizują się w następujących dziedzinach: rolno - spożywczej - uprawy zbóż, rzepaku i roślin okopowych; - hodowla bydła mlecznego i mięsnego, trzody chlewnej; - sady i plantacje owoców; - uprawy ziół; - przetwórstwo mleka, mięsa, warzyw i owoców; przemysłowo - rzemieślnicza - odkrywki żwiru, piasku, gliny, torfu; - kowalstwo w tym artystyczne; - przetwórstwo drewna; - produkcja estrów metylowych, głównie z oleju rzepakowego, używanych jako komponent do produkcji paliw; - rzemiosło artystyczne i rękodzieło; - krawiectwo i dziewiarstwo; turystyka - agroturystyka; 58 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno - ekoturystyka; - turystyka piesza, rowerowa, kajakarstwo, wędkarstwo; - weekendowa; - krótko – pobytowa; - rekreacyjno – sportowa; handlowo - usługowa - hurtownie, sklepy; - działalność rozrywkowo – gastronomiczna; - różne usługi: budowlane, kamieniarstwo itp. Gminę zamieszkuje około 6-7 tysięcy mieszkańców w tym około 1000 to emeryci mieszkający w domkach. Tuczno jest miejscowością o charakterze małomiasteczkowym z wyraźnie zarysowanymi: centrum (odcinek drogi wojewódzkiej) i częścią usługową i mieszkalną. Odcinek drogi nr 177 przebiegający przez centrum miasta stanowi główny trakt przy, którym rozlokowane są: - przedsiębiorstwa obsługi transportu samochodowego; - parking dla samochodów ciężarowych; - parking dla samochodów osobowych; - stacje benzynowe, warsztaty naprawy i obsługi samochodów; - motel i mała gastronomia; - część rekreacyjna. Mieszkańcy gminy przychylnie nastawieni do przyjezdnych, przedsiębiorczy, uprzejmi i kulturalni. działają w różnych korporacjach, stowarzyszeniach producenckich i gospodarczych, zespołach folklorystycznych i sportowych, zainteresowań i religijnych. Gmina będzie w przyszłości społecznością wielofunkcyjną nastawioną na zaspokajanie różnorodnych potrzeb swoich, mieszkańców i turystów. Miejscowości gminy są estetyczne, ekologiczne i zasobne, w których mieszkańcy żyją dostatnio i są zadowoleni ze swojej „Małej Ojczyzny”. 4.2. Misja władz samorządowych gminy Misja jest to przesłanie mobilizujące i motywujące do wysiłków na rzecz rozwoju zarysowanego w wizji oraz wyznaczenie roli jaką ma pełnić w dążeniu do najbardziej pożądanego zrównoważonego rozwoju gminy. Rozwój ten będzie się odbywał w oparciu o posiadane zasoby i zależeć będzie także od uwarunkowań zewnętrznych.. Kierowana jest ona do: - potencjalnych inwestorów zewnętrznych i wewnętrznych - przyjezdnych i turystów - mieszkańców gminy. 4.2.1. Misja Misja wytycza kierunek i sposób działania na okres do 2015r. Na podstawie analizy mocnych i słabych stron, a zwłaszcza na uwarunkowaniach wynikających z położenia gminy Tuczno władze samorządowe tej i przyszłych kadencji deklarują dla zainteresowanych z kraju i za granicy oraz mieszkańców: 59 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Wspólnym wysiłkiem władzy samorządowej i mieszkańców przekształcimy naszą gminę w małą ojczyznę o europejskim poziomie życia i dobrobytu, przyjazną i gościnną dla innych ludzi. Położenie gminy w regionie wyróżniającym się wyjątkową atrakcyjnością krajobrazu i bogactwem form przyrodniczych predysponuje do przekształcenia jej w prężny ośrodek turystyczny. Władze samorządowe wspólnie z mieszkańcami gminy zobowiązują się do wypełniania swoich funkcji i zadań oraz inspirowania i wspomagania wszelkich inicjatyw lokalnych przyczyniających się do wzrostu dobrobytu i zapewniających stały rozwój gminy. . Nakreślona misja gminy może być zrealizowana poprzez dążenie do pełnego wykorzystania walorów środowiska naturalnego. Aktywizacja gospodarcza i jej rozwój mają być prowadzone zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju (ekorozwoju). Wizję własnego rozwoju oraz cele z niej wynikające mieszkańcy upatrują w realizacji zadań wynikających z następujących kierunków strategicznych: gmina Tuczno ośrodkiem wzrostu gospodarczego; gmina Tuczno gminą o charakterze wielofunkcyjnym; gmina terenem ekologicznym; gmina bezpieczna, spokojna i wygodna dla mieszkańców. W realizacji misji gmina podejmować będzie działania na rzecz: - realizacji inicjatyw gospodarczych, zmierzających do rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości w oparciu o wykorzystanie miejscowych zasobów naturalnych; - rozwój infrastruktury technicznej; - rozwój infrastruktury społecznej; - rozwój funkcji turystyczno-rekreacyjnych gminy; - podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców-edukacja; - pełnego i właściwego wykorzystania infrastruktury turystycznej i walorów turystycznych gminy; - polepszenia warunków życia mieszkańców w zakresie edukacji, ochrony zdrowia, bezpieczeństwa. 60 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 5. STRATEGICZNY PLAN ROZWOJU GMINY 5.1. Ogólnych opis celów strategicznych 5.1.1. Uzasadnienie wyboru celów Proces zrównoważonego i harmonijnego rozwoju gminy wymaga od władz i podmiotów lokalnych umiejętności rozpoznawania zagrożeń, zapobiegania nim, eliminacji dysproporcji w życiu społecznym i gospodarczym oraz zaspokojenia stale rosnących potrzeb. Możliwe jest to, gdy zarządzenie jednostkami samorządowymi wynika ze sformułowanego planu strategicznego, w którym określone są cele, priorytety i zadania. Cele strategiczne, stanowiąc ramy zrównoważonego rozwoju gminy muszą zapewnić maksymalną efektywność gospodarczą, możliwie najwyższy poziom warunków bytowych i konsumpcji oraz takie użytkowanie zasobów, aby zapewnić właściwe funkcjonowanie jednostek samorządowych. Celom strategicznym podporządkowane są zadania i priorytety. Na podstawie zebranego materiału faktograficznego (statystyki; dane z urzędu i instytucji), przeprowadzonych ankiet, konsultacji z władzami i podmiotami gospodarczymi oraz istniejących opracowań diagnostycznych, planistycznych i studialnych, a także nakreślony na tej kanwie misji i wizji rozwoju gminy, sformułowano strukturę hierarchiczną celów strategicznych. Misją rozwoju gminy jest poprawa warunków życia mieszkańców, poprzez rozwój potencjału intelektualnego i gospodarczego. Cel nadrzędny podlega konkretyzacji poprzez cele strategiczne, które przedstawiono poniżej. Wywodzą się one z diagnozy potencjału i problemów rozwojowych gminy. Są to cele infrastrukturalne, społeczne, ekologiczne i gospodarcze. Cele infrastrukturalne Stymulowanie działań na rzecz rozwoju i modernizacji infrastruktury technicznej. Modernizacja, usprawnienie, budowa i rozbudowa gminnej i powiatowej infrastruktury komunikacyjnej. Cele społeczne Poprawa obsługi mieszkańców w sferze kultury, edukacji, sportu i rekreacji oraz opieki społecznej. Poprawa poczucia bezpieczeństwa zbiorowego i osobistego. Wspieranie placówek opieki społecznej. Cele ekologiczne Koordynowanie działań na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa ekologicznego obszarów prawnie chronionych. Zachowanie walorów przyrodniczo-krajobrazowych i kulturowych. Edukacja ekologiczna społeczeństwa. Cele gospodarcze Zachowanie konkurencyjności i dynamiki rozwoju gospodarczego. Rozwój przedsiębiorczości i wspieranie lokalnych inwestycji. Stymulowanie rozwoju infrastruktury turystyczno-wypoczynkowej. Koordynowanie restrukturyzacji rolnictwa i jego otoczenia. Promocja i informacja Aktywna działalność marketingowa. Tworzenie oferty dla inwestorów. 61 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Ustalenie atrakcyjnych i konkurencyjnych warunków pozyskiwania nieruchomości przez inwestorów. Rozpowszechnianie i aktywna promocja ofert inwestycyjnych. Cele strategiczne określano na podstawie inwentaryzacji programowo-przestrzennej, analizy SWOT oraz ankiet wypełnionych przez mieszkańców gminy. Opisują one stan rozwoju społecznogospodarczego gminy, który zamierza się osiągnąć w założonym w strategii okresie (do 2015 r.). Cele strategiczne, wyznaczające kierunki działań, zostały wybrane również w oparciu o uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne gminy. Realizacja celów strategicznych da trwały wzrost ekonomiczny i cywilizacyjny, ograniczenie bezrobocia oraz osiągnięcie europejskich standardów życia. Dla gminy Tuczno zidentyfikowano następujące cele strategiczne: 1. Zrównoważony rozwój środowiska przyrodniczego, 2. Rozwój rolnictwa, przetwórstwa rolno-spożywczego i obszarów wiejskich, 3. Rozwój gospodarczy oraz przedsiębiorczości i aktywacji miejscowego rynku pracy, 4. Rozwój infrastruktury technicznej, 5. Rozwój funkcji turystycznej, 6. Rozwój infrastruktury społecznej. 5.1.2. Cel 1: Zrównoważony rozwój środowiska przyrodniczego Ochrona zasobów środowiska naturalnego stanowi jedno z zadań priorytetowych polityki strukturalnej i rozwoju obszarów wiejskich oraz miejskich. Ochrona środowiska wiąże się między innymi z: ochroną wód powierzchniowych, gruntowych i podziemnych; ochroną powietrza atmosferycznego; ochroną litosfery; zagospodarowaniem odpadów; redukcją wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń; metodami produkcji rolnej; ochroną gatunków roślin i zwierząt; zalesianiem gruntów. Dostosowanie się do wymogów UE będzie wymagało podjęcia wielu działań związanych z ochroną środowiska i przyjaznym dla tego środowiska kształtowaniem krajobrazu. Efektywne połączenie przestrzeni rolnej i aspektów ochrony środowiska to warunek zapewnienia bezpieczeństwa życia i pracy w przestrzeni wiejskiej. Mimo, iż Polska nie jest dotknięta skutkami intensywnego rolnictwa w takim stopniu jak niektóre kraje UE, to jednak trzeba stopniowo wprowadzać programy rolno-środowiskowe chcąc korzystać ze środków jakie Unia przeznacza na te cele. Wspieranie wielofunkcyjności obszarów wiejskich znajduje zrozumienie (i źródła finansowania), jeśli ten proces nie zagraża środowisku naturalnemu. Obszary wiejskie dzięki swym unikalnym zaletom mogą spełniać oczekiwania dotyczące stylu i jakości życia oraz zdrowia i wypoczynku. Polityka wobec wsi musi więc promować taki model rozwoju, który podtrzyma unikalny charakter wiejskiego krajobrazu i nie ograniczy możliwości korzystania z tych zasobów przyszłym pokoleniom. 62 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Nie jest łatwo realizować taki rodzaj rozwoju terenów wiejskich, jednak na ogół udaje się wypracować pewnego rodzaju kompromis przy realizacji celów społeczno-ekonomicznych przy minimalnej interwencji w środowisko naturalne. Jednym z najtrudniejszych problemów związanych z realizacją tak rozumianej polityki wiejskiej jest świadomość mieszkańców wsi i ich poziom wykształcenia. Trzeba zatem podjąć powszechną edukację w tym zakresie, począwszy od dzieci i młodzieży, a skończywszy na starszym pokoleniu. Określenie stanu świadomości ekologicznej mieszkańców wsi jest punktem wyjściowym we wszelkiego rodzaju inicjatywach i tworzonych strategiach na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Działania zrównoważonego rozwoju środowiska przyrodniczego i obszarów wiejskich zawarte są w Sektorowym Programie Operacyjnym (SOP)1 pn. „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich” stanowiącym jeden z dokumentów strategii rozwoju społeczno-gospodarczego w ramach Narodowego Planu Rozwoju. Obejmuje on min. działania: 1) odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego; 2) różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodu. SOP jest źródłem finansowania następujących działań: modernizacja przestrzeni publicznej, budowa lub modernizacja publicznej infrastruktury związanej z rozwojem funkcji turystycznych i kulturalnych, modernizacja i wyposażenie obiektów pełniących funkcje kulturalne, rekreacyjne i sportowe, odnowa obiektów charakterystycznych dla tradycji budownictwa wiejskiego regionu oraz ich adaptacja na cele kulturalne i społeczne, rozbudowa i adaptacja istniejących budynków mieszkalnych i gospodarczych na cele agroturystyczne oraz ich wyposażenie, urządzanie miejsc do wypoczynku, zakup wyposażenia i sprzętu turystycznego lub rekreacyjnego dla działalności agroturystycznej a także zwierząt służących do celów terapeutycznych, sportowych i rekreacyjnych, modernizacja, budowa lub adaptacja obiektów budowlanych, zakup maszyn, urządzeń, narzędzi i wyposażenia, zakup sprzętu komputerowego i oprogramowania, zakup środków transportu na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej, zagospodarowanie terenu na potrzeby prowadzenia działalności gospodarczej. Ponadto wsparcie przedsięwzięć rolno-środowiskowych zapisane jest w Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004-2006. Wśród zaplanowanych działań są: 1) Działanie 3. Obszary znajdujące się w mniej korzystnej sytuacji i obszary podlegające ograniczeniom środowiskowym (zapewnienie ciągłości rolniczego użytkowania ziemi, utrzymanie żywotności obszarów wiejskich, zachowanie walorów krajobrazowych, promocja rolnictwa przyjaznego dla środowiska); 2) Działanie 4. Program rolnośrodowiskowy (promocja systemów produkcji rolniczej przyjaznej dla środowiska, poprawa stanu świadomości ekologicznej wśród społeczności wiejskiej, ochrona zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich); 1 Sektorowy Program Operacyjny 63 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 3) Działanie 5. Zalesianie gruntów rolnych (zalesianie gruntów rolnych o małej przydatności dla rolnictwa, powiększanie obszarów zalesionych, wzmocnienie ekologicznych funkcji obszarów wiejskich). Do zadań własnych gmin należą sprawy związane z ładem przestrzennym, gospodarką terenami i ochroną środowiska. Gminy mają obowiązek sporządzania następujących dokumentów wprowadzających kształtowanie i utrzymywanie ładu przestrzennego: studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego; miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Obszar gminy to atrakcyjne krajobrazy o zróżnicowanych zakresie geo-różnorodności i bioróżnorodności. Jest to także obszar o dużym bogactwie przyrody nieożywionej, flory i fauny. Dlatego ideą ochrony zasobów przyrody jest zachowanie potencjału przyrodniczego biosfery, zwłaszcza zachowania ciągłości istnienia rodzimych gatunków i ekosystemów, co można między innymi osiągnąć poprzez: opracowanie waloryzacji przyrodniczej gminy i tworzenie nowych obszarów chronionych; systematyczne zalesianie poprzez optymalne rozmieszczanie lasów w przestrzeni; objęcie szczególnym nadzorem lasów pozostających poza własnością Skarbu Państwa; sukcesywne tworzenie lasów ochronnych. 5.1.3. Cel 2: Rozwój Rolnictwa, Przetwórstwa Rolno-Spożywczego i Obszarów Wiejskich 5.1.3.1. Wstęp Pomimo trudnej obecnie sytuacji w rolnictwie, a zwłaszcza dramatycznej sytuacji na rynku pracy, funkcja rolnictwa będzie nadal znacząca w rozwoju gmin. Polskie wsie można podzielić na wieś chłopską, popegeerowską oraz podmiejską. Najwięcej problemów występuje na obszarach popegeerowskich. Koniecznym jest odbudowa i wzmocnienie ekonomiczno-organizacyjne funkcji rolniczej; zwłaszcza na terenach dawnych PGR oraz na wsi chłopskiej. Proces przekształceń własnościowych w rolnictwie wielkotowarowym spowodował drastyczne pogorszenie sytuacji materialnej ludności wiejskiej, zwłaszcza tam, gdzie dominowało rolnictwo uspołecznione. Pojawiło się zjawisko wysokiego bezrobocia strukturalnego wśród byłych pracowników PGR. Ważnym czynnikiem stymulującym program rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich będzie pełna integracja z Unią Europejską. W perspektywie najbliższych lat przewiduje się wsparcie finansowe procesu modernizacji gospodarstw rolnych, rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego i marketingu. W polityce rolnej, w najbliższej perspektywie, zakłada się realizację następujących zadań: Poprawa struktury władania i użytkowania gruntów oraz tworzenie efektywnej struktury agrarnej; Realizacja inwestycji w rolnictwie (modernizacja budynków, parku maszynowego, inwestycje związane z ochroną środowiska, inwestycje wpływające na poprawę jakości produkcji); Rozwój przetwórstwa i marketingu produktów rolno-spożywczych; Wyłączenie części gruntów na cele nierolnicze (pod zalesienie, rekreację, infrastrukturę techniczną, pod budownictwo mieszkaniowe); Zalesianie gruntów nie przydatnych rolniczo; Intensyfikację rolnictwa, zwłaszcza takich działów, które wymagają znacznego nakładu pracy żywej, np. uprawa roślin jagodowych i warzyw; 64 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Wprowadzenie systemu kontraktacji na płody rolne i niektóre artykuły przemysłu rolno spożywczego, Wykorzystanie innych funkcji w rozwoju terenów wiejskich np. agroturystyka; Tworzenie grup producenckich; Poprawa organizacji rynku rolnego; Kreowanie warunków i podstaw organizacyjno-finansowych na rzecz integracji sfery produkcji rolnej ze sferą przetwórstwa rolnego oraz z dziedziny obrotu artykułami rolnymi; Wspieranie gospodarstw rodzinnych zapewniających dochody na poziomie parytetowym; Wspieranie mniejszych gospodarstw wykorzystujących alternatywne źródła dochodów. Restrukturyzacja rolnictwa zależeć będzie miedzy innymi od realizacji strategii rozwoju rolnictwa oraz interwencjonizmu państwowego polegającego głównie na preferencyjnym wsparciu finansowym. Zakłada się, że w najbliższych latach w rolnictwie gminy Tuczno powinny nastąpić następujące zmiany strukturalne: Będą funkcjonować gospodarstwa rodzinne oraz gospodarstwa wielkoobszarowe, kierowane przez właściciela, dzierżawcę lub zarządzane w ramach spółek prawa handlowego, Powstanie grupa gospodarstw indywidualnych o powiększonym obszarze w oparciu o nabywane użytki rolne z Agencji Nieruchomości Rolnych. Należy przypuszczać, że będą to gospodarstwa efektywne i dobrze wyposażone w środki produkcji, Zmniejszy się liczba towarowych gospodarstw indywidualnych, Przeciętna wielkość gospodarstw rolnych (w dalszej perspektywie) wzrośnie do 30÷50 ha, 5.1.3.2. Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich Znaczna część funkcjonujących obecnie gospodarstw rolnych nie jest w stanie dostarczyć ludności wiejskiej źródeł utrzymania na odpowiednim poziomie. Dlatego koniecznym jest wyzwalanie inicjatyw wśród społeczności lokalnej, w celu dokonywania przemian, które przyczynia się do poprawy warunków życia na wsi. Koniecznym jest tworzenie odpowiednich warunków prawnych i ekonomicznych, umożliwiających realizację tych inicjatyw. Należy tworzyć warunki do powstawania i rozwoju podmiotów podejmujących działalność gospodarczą w sferze poza rolniczej. Powinny rozwijać się gospodarstwa świadczące usługi turystyczne, produkujące żywność metodami ekologicznymi, czy wytwarzające nośniki energii (np. biomasa} oraz uprawy specjalne, m.in. takie jak: Uprawa traw nasiennych i roślin motylkowych; Zakładanie tzw. Plantacji energetycznych, np. wierzba, trzcina róża, malwa; Wprowadzanie upraw pracochłonnych (truskawki, owoce jagodowe, zioła, warzywa); Wprowadzanie upraw z przeznaczeniem dla zwierzyny łownej. W wyniku wprowadzania upraw specjalnych, należy wykorzystać miejscowe lokalne warunki i możliwości utworzenia zintegrowanych z tymi uprawami zakładów przetwórstwa rolnospożywczego i chłodnictwa oraz zakładów produkujących biopaliwa, (głównie z oleju rzepakowego). 65 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 5.1.3.3. Rozwój rolnictwa ekologicznego Rolnictwo ekologiczne może być szansą rozwoju terenów wiejskich, zwłaszcza na obszarach przyrodniczo-chronionych. Produkcja rolna metodami proekologicznymi, jako alternatywna metoda gospodarowania, oznacza sposób zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej, oparty na środkach biologicznych i mineralnych, nie przetworzonych technologicznie. Rolnictwo ekologiczne to m.in.: Gospodarstwa, w których wyklucza się stosowanie nawozów mineralnych, pestycydów, regulatorów wzrostu i syntetycznych dodatków do pasz, Gospodarstwa zintegrowane, w których wykorzystuje się w sposób harmonijny postęp techniczny i biologiczny w uprawie, nawożeniu i pielęgnacji roślin. Nawozy sztuczne i pestycydy są stosowane w umiarkowanych ilościach, Gospodarstwa zrównoważone, w których sposób gospodarowania pozwala zachować zasoby naturalne i dobry stan środowiska w nieograniczonym czasie (zakłada się gospodarowanie w harmonii z krajobrazem). Rozwój rolnictwa- zrównoważonego i integrowanego ma na celu: świadome kształtowanie krajobrazu; poszerzenie i zachowanie użytków ekologicznych; wprowadzenie zintegrowanej ochrony roślin; odbudowę i zachowanie równowagi pokarmowej gleb; ograniczenie erozji gleb, 5.1.3.4. Uprawa roślin z przeznaczeniem ich jako nośniki energii Duża szansą na aktywizację obszarów rolnych jest zakładanie plantacji i upraw z przeznaczeniem ich na nośniki energii. Postęp naukowo-techniczny spowodował, że stosowane technologie służące do produkcji energii ze źródeł odnawialnych, są coraz bardziej efektywne. Podstawowymi nośnikami energii odnawialnej uzyskiwanymi z użytków rolnych będzie uprawa roślin jako tzw. biomasa oraz uprawa roślin oleistych, głównie rzepaku. Biomasa może służyć jako niskokaloryczne paliwo w procesie spalania lub może być przetwarzana w procesie biologicznym bądź termicznym na paliwo gazowe. Warunki przyrodnicze gminy Tuczno są wyjątkowo sprzyjające do produkcji biomasy. Warunki glebowo-klimatyczne występujące na terenie gminy Tuczno sprzyjają także uprawie rzepaku, z nasion którego można produkować olej z przeznaczeniem na biopaliwa. Powszechne zainteresowanie produkcja paliwa roślinnego wynika z kilku względów, a główne z nich to: odtwarzanie źródeł surowcowych; znaczne ograniczenie emisji trujących substancji do atmosfery oraz zerowy bilans obiegu dwutlenku węgla w przyrodzie; uaktywnienie gospodarcze rolnictwa, prowadzące do znacznej redukcji bezrobocia na obszarach wiejskich; produkcyjne wykorzystanie ziem leżących odłogiem, bądź skażonych; możliwość wykorzystania do nawożenia plantacji roślin oleistych przetworzonych osadów ściekowych. 66 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Technologie produkcji biopaliwa, głównie z nasion rzepaku, nie generują odchodów kłopotliwych i szkodliwych dla środowiska. Produkty uboczne powstające w procesie produkcji, a więc wytłoki, zawierające 8÷10 % oleju oraz faza glicerynowa, zawierająca 4÷45% czystej gliceryny, są cennymi produktami do dalszego zagospodarowania. 5.1.3.5. Leśnictwo Jednym: z istotnych celów jest przeznaczenie na cele leśne części gruntów uprzednio użytkowanych rolniczo, a obecnie wyłączonych z użytkowania. Pod zalesienia należy przeznaczać grunty najsłabsze klasy VI, występujące w pobliżu kompleksów leśnych, w zagłębieniach terenu, itp. Podstawowe cele jakie zamierza się osiągnąć w wyniki realizacji programu zalesiania użytków rolniczych to m.in.: zatrudnianie okolicznych mieszkańców przy zalesianiu i pielęgnacji upraw; podniesienie atrakcyjności obszarów wiejskich, co może się przyczyniać do zwiększenia ruchu turystycznego; zwiększenie pozyskiwania runa leśnego; rozwój gospodarki łowieckiej, w tym tzw. polowań dewizowych; rozwój tzw. turystyki leśnej; wykorzystanie gruntów nieprzydatnych w produkcji rolniczej; racjonalizacja struktury użytkowania ziemi; poprawa walorów przyrodniczych i krajobrazowych; poprawa ładu w gospodarce przestrzennej. Aby osiągnąć powyższe cele, należy między innymi przeprowadzić weryfikację gruntów rolnych pod względem przydatności rolniczej oraz opracować koncepcję realizacji programu zalesień i możliwości pozyskania w perspektywie (subwencja z Unii Europejskiej i budżetu państwa). 5.1.3.6. Wielofunkcyjny model gospodarki leśnej Wielofunkcyjny model gospodarki leśnej spełnia jednocześnie funkcje produkcyjne i społeczne z zachowaniem zgodności biocenozy i biotopu zbliżonym do wzorca naturalnego lasu. Zachowanie wielofunkcyjnego charakteru lasu wymaga: pół-naturalnej hodowli lasów i aktywnej ochrony zbiorowisk zbliżonych do stanu naturalnego; naturalizacji odkształconych zbiorowisk leśnych, w zakresie zgodności składu gatunkowego drzewostanu z warunkami siedliskowymi; zwiększenie biologicznej odporności ekosystemów leśnych przez wykorzystanie zabiegów hodowlanych i stosowanie biologicznych metod ochrony lasów; nadania wysokiego znaczenia zarówno funkcjom środowiskowym, jak i ochrony różnorodności biologicznej lasów; racjonalnego użytkowania zasobami leśnymi; właściwego (optymalnego) kształtowania struktury przestrzennej w przypadku rozmieszczania lasów powstających w wyniku nowych zalesień. 5.1.3.7. Odnowa wsi Zauważalna od wielu lat degradacja obszarów wiejskich, głównie w wyniku kryzysu, jaki przeżywa rolnictwo będące tradycyjną i dominującą gałęzią gospodarki na terenach wiejskich, spowodowała wyraźny spadek dochodów gospodarstw rolnych. Zmniejszyła się możliwość zarobkowania i 67 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno zahamowany został proces inwestowania na terenach wiejskich. Wszystko to spowodowało, iż wieś, w szczególności popegeerowska, stała się obszarem, na którym występują problemy ekonomiczne i społeczne. Jednym ze sposobów przeciwdziałania tym problemom jest wdrażanie programów ochrony wsi. Odnowa wsi to proces kształtowania warunków życia ludzi na obszarach wiejskich. Przyczynia się to do podnoszenia jakości życia, do rewitalizacji wsi oraz rozwoju gospodarczego, zgodnego z poszanowaniem praw przyrody. Podstawowe cele odnowy to: pozyskanie terenów pod zabudowę mieszkaniową, zakłady usługowe i produkcyjne; rozwój infrastruktury technicznej; utrzymanie i tworzenie dodatkowych miejsc pracy np. w gastronomii, agroturystyce, ekoturystyce, czy produkcji odnawialnych nośników energii; waloryzacja zasobów mieszkaniowych i zwiększenie atrakcyjności zamieszkania na wsi; rozwój infrastruktury turystycznej; przywrócenie albo zachowanie jednolitości wsi z krajobrazem; poprawa dostępności komunikacyjnej; waloryzacja środowiska kulturowego i przyrodniczego; likwidacja lokalnych źródeł zanieczyszczania środowiska; polepszenie wyglądu wsi (estetyzacja); zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych mieszkańców; rozwój organizacji społecznych; integracja społeczności lokalnej. Proces odnowy wsi wymaga w pierwszym etapie opracowania planu rozwoju i programu odnowy wsi. Celowym wydaje się opracowanie takiego planu dla jednej lub dwóch wsi w gminie, jako modelowego programu odnowy, również dla innych wsi. W pierwszej kolejności proponuje się opracowanie programu odnowy wsi i jego wdrożenie dla miejscowości Marcinkowice, Rzeczyca, Strzaliny i Nowa Studnica. 5.1.4. Cel 3: Rozwój gospodarczy gminy oraz przedsiębiorczości i aktywizacji miejscowego rynku pracy Obszar gminy Tuczno posiada obecnie typowy charakter wielofunkcyjny. Jednym głównych problemów takich obszarów jest nadmiar siły roboczej występujący w kilku postaciach: bezrobocia (głównie w rodzinach nierolniczych), bezrobocia ukrytego (głównie w gospodarstwach chłopskich), utrzymywanie się struktury rolnictwa wymagającej dużych nakładów pracy. Aktualne nadwyżki siły roboczej w gminie stanowią: bezrobocie (w formie jawnej i ukrytej) oraz efekt demograficzny przyrostów ludności w wieku produkcyjnym. Obok „aktualnych” nadwyżek ujawniają się w trakcie procesów restrukturyzacyjnych tzw. „nadwyżki potencjalne”. Szansą dla gminy jest więc aktywizacja nadwyżek szczególnie wiejskiej siły roboczej poprzez uruchomienie przedsięwzięć gospodarczych tworzących nowe miejsca pracy. Wymagają one jednak wsparcia ze strony powiatu i regionu. Z danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy dotyczących tworzenia systemu prognozowania popytu na pracę wynika, że: struktura zawodowa Polski w istotny sposób odbiega od odpowiedniej struktury w krajach UE i krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej. Charakteryzuje ją przewaga zawodów, 68 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno związanych z tradycyjnymi dziedzinami przemysłu i rolnictwa, a znaczne opóźnienia w rozwoju zawodów o istotnym znaczeniu dla dziedzin, warunkujących funkcjonowanie nowoczesnej gospodarki; w tej sytuacji najpilniejszym problemem, którego rozwiązanie warunkuje poprawę sytuacji na rynku pracy jest dokonanie przejścia od ochrony upadających przemysłów, do polityki promowania i popierania przemysłów rozwojowych; likwidacja tych opóźnień i unowocześnienie struktury zawodowej zależeć będzie od tempa zapotrzebowania na zawody nowoczesne. Wymaga to zasadniczej reorientacji kierunków i programów kształcenia, tak aby zintensyfikować kształcenie w tych zawodach; szczególnego przyspieszenia wymaga kształcenie w zawodach związanych funkcjonalnie z nowoczesną gospodarką rynkową; największych spadków popytu na zawody można oczekiwać w części zawodów tradycyjnych, zwłaszcza związanych z rolnictwem, tradycyjnymi dziedzinami przemysłowymi i usługowymi. Wymaga to odpowiednio wcześniejszego uruchamiania programów zbiorowego przekwalifikowania dotychczas zatrudnionych; newralgiczne znaczenie będzie miało przygotowanie kadr dla informatyki we wszystkich działach gospodarki, personelu do obsługi nowoczesnego zautomatyzowanego sprzętu i linii w przemyśle, a w sferze usług społecznych pracowników do opieki nad chorymi w domu oraz opiekunów społecznych. Zawody o największym, prognozowanym wzroście popytu Zawody o największym, prognozowanym spadku popytu - pomoce i sprzątaczki biurowe, hotelowe i podobne, - księgowi - referenci ekonomiczni, finansowi, - pielęgniarki - pracownicy obsługi biurowej - specjaliści do spraw finansowych - portierzy, woźni i pokrewni - nauczyciele szkół wyższych - murarze i pokrewni - nauczyciele nauczania ponad elementarnego - pracownicy ochrony osobistej - kasjerzy i sprzedawcy biletów - kierownicy wewnętrznych jednostek organizacyjnych - kucharze - magazynierzy i pokrewni - specjaliści do spraw marketingu i handlu - technicy budownictwa, urządzeń sanitarnych i pokrewni tragarze i pokrewni dyżurni ruchu, manewrowi i pokrewni operatorzy maszyn i urządzeń do przeróbki mechanicznej kopalin i pokrewni mechanicy maszyn i urządzeń przemysłowych i pokrewni szwaczki, hafciarki i pokrewni technicy rolnicy, leśnicy i pokrewni hodowcy zwierząt i pokrewni robotnicy leśni operatorzy maszyn wykańczalniczych wyrobów włókienniczych i pokrewne Działania związane ze strategią winny zmierzać do zaoferowania społeczeństwu gminy w bliskiej przyszłości miejsc pracy dla osób: które utraciły pracę w rolnictwie, 69 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno które na stałe muszą z rolnictwa odejść, które utraciły pracę w mieście w wyniku powstałego tam bezrobocia. Do zakładanych działań aktywizujących częściową restrykcję oraz tworzenie nowych miejsc pracy w gminie należą: a) w zakresie rolnictwa: odbudowa i rozwój funkcji rolniczej, poprawa efektywności gospodarowania, rozwój rolniczych działów specjalnych o wysokim zapotrzebowaniu na siłę roboczą, związanych systemem kontraktacji z przemysłem rolno-spożywczym i spożywczym, w niektórych indywidualnych gospodarstwach rolnych - wykorzystanie zasobów własnego gospodarstwa na rzecz innych, pozarolniczych form działalności gospodarczej, zwłaszcza w dziedzinie usług rekreacyjnych (agroturystyka), rozwój usług rolniczych. b) w zakresie przemysłu, budownictwa i usług specjalistycznych: rozwój istniejącego potencjału przetwórstwa rolno-spożywczego i rybnego utworzenie nowych miejsc pracy w drobnym przemyśle lekkim (nastawionym głównie na zatrudnienie nadwyżek kobiecej siły roboczej), oraz uruchomienie produkcji materiałów budowlanych, rozwój rzemiosła, rozwój przemysłu drzewnego, utworzenie nowych miejsc pracy w budownictwie i usługach na rzecz systemu gospodarki komunalnej i mieszkaniowej, c) kreowanie miejsc pracy w innych usługach o charakterze specjalistycznym w zakresie: obsługi ruchu turystycznego i tras komunikacyjnych, usług o charakterze proekologicznym i rehabilitacyjnym, usług w dziedzinie handlu hurtowego i dystrybucji niektórych artykułów spożywczych, usług wczasowo-wypoczynkowych. d) możliwości wykreowania miejsc pracy w systemie robót publicznych, zwłaszcza w zakresie niektórych elementów infrastruktury technicznej takich jak: rekultywacja terenów zdegradowanych , odbudowa zdegradowanych pod względem technicznym systemów melioracyjnych i budowa nowych, utworzenie zbiorników małej retencji, budowa i modernizacja niektórych elementów sieci drogowej, budowa sieci gazowniczej oraz rozbudowa rozdzielczej sieci kanalizacji, oczyszczalni ścieków, budowa tras rowerowych, inne drobne prace modernizacyjne, budownictwo. Wobec bardzo szczupłych zasobów pieniężnych miejscowej ludności, zakłada się: wykorzystanie kapitału skumulowanego przez działające w powiecie podmioty gospodarcze oraz przypływ pozalokalnych prywatnych środków kapitałowych. Ważne będzie wykorzystanie formalno70 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno prawnych możliwości kredytowania preferencyjnego (preferencyjne linie kredytowe) oraz uruchomienie systemowych ulg finansowych (w tym fiskalnych) z tytułu podejmowania i rozszerzania produkcji materialnej i inicjowania nowych miejsc pracy. Zaleca się także następujące działania: szkolenia z zakresu drobnej przedsiębiorczości. Bardzo ważna jest wysoka jakość szkoleń. Ponadto niezwykle istotne jest, by z informacją o organizacji szkoleń dotrzeć do wszystkich mieszkańców gminy. W praktyce jest to realizowane w różny sposób: poprzez gazetę lokalną władze samorządowe, wieszanie ogłoszeń w najbardziej odwiedzanych miejscach, podawaną przez księdza w kościele, wysyłanie informacji pocztą np. do osób z zarejestrowaną działalnością gospodarczą. Osoby uczestniczące w szkoleniu powinny ponosić przynajmniej częściowe jego koszty. W dużej części społeczność gminy panuje przekonanie, że coś, co jest darowane, nie przedstawia wartości. Ponadto osoby kończące szkolenie powinny otrzymać zaświadczenie o uczestnictwie w nim. Niejednokrotnie przedstawiciele banku przy staraniu się o kredyt pytają o uczestnictwo w szkoleniach; inicjowanie utworzenia centrum przedsiębiorczości, które powinno skupiać zarówno osoby z pewnym doświadczeniem w prowadzeniu firmy, jak i tych, którzy dopiero rozpoczynają działalność gospodarczą. Zasadniczym celem takiego centrum byłaby integracja lokalnych przedsiębiorców, wymiana informacji i dalsze szkolenie. W praktyce spotkania powinny odbywać się raz w miesiącu. Na spotkania zapraszany byłby specjalista przedstawiający temat zgłoszonych wcześniej przez członków wynikający z aktualnych potrzeb. Często są to przepisy podatkowe, leasing, zasady udzielania kredytów ulegające częstym modyfikacjom. Spotkania ze specjalistami dają również możliwość przedsiębiorcom do konsultacji indywidualnych problemów firmy bez dodatkowych kosztów i straty czasu związanej z wyjazdem do dużego ośrodka miejskiego. Współdziałanie przedsiębiorców w centrum przedsiębiorczości jest również płaszczyzną do tworzenia wśród członków nowych firm o większym potencjale ekonomicznym i większych obrotach finansowych. Wspólne spotkania przedsiębiorców stwarzają okazję do luźnej wymiany informacji, np. w zakresie nieuczciwych kontrahentów, dostępności kredytów w niektórych bankach, czy doświadczeniach w zarządzaniu własną firmą; utworzenie punktu informacyjnego dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą. Pracownik realizujący to zadanie powinien zostać gruntownie przeszkolony we wszystkich sprawach związanych z przedsiębiorczością. Powinien ponadto posiadać dużą wiedzę o liniach kredytowych, gdyż na ogół tylko takie są przedmiotem zainteresowania przedsiębiorców w chwili obecnej. Wiąże się z tym znajomość i współpraca z organizacjami pomocowymi, oferującymi takie kredyty, jak również oferującym pomoc w zakresie doradztwa specjalistycznego dla małych firm. Pracownik ten powinien posiadać również umiejętność wstępnej weryfikacji pomysłu w odniesieniu do osób rozpoczynających działalność. Chodzi tu głównie o wykonanie wspólnie ze zgłaszającymi projekt, uproszczonego biznes planu celem wychwycenia słabych stron dotyczących przyszłego przedsięwzięcia. Efektem tego działania jest częściowa rezygnacja z realizacji pomysłu lub częściowa jego modyfikacja; Ponadto rozwojowi gospodarczemu sprzyjać będą: Klub promocji przedsiębiorczości Zadaniem klubu powinna być integracja członków klubu, liderów i lokalnych przedsiębiorców, wymiana doświadczeń i szkolenia dla osób planujących podjecie działalności gospodarczej, zrzeszonych w klubie oraz: - nawiązywanie kontaktów z organizacjami krajowymi i zagranicznymi w zakresie praktyk zagranicznych dla lokalnych przedsiębiorców. W tym zakresie nie ma zbyt wiele możliwości, głównie z powodu wysokich na ogół kosztów przejazdu, pobytu w krajach wysoko rozwiniętych. Wyjazdy takie dają spojrzenie od strony praktycznej na to, co czyta się w prasie i ogląda w telewizji, stąd są one korzystne 71 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno zarówno dla przedsiębiorców, jak i dla osób zajmujących się rozwojem przedsiębiorczości w gminie, - podejmowanie współpracy ze szkołą średnią w zakresie dostosowania programów nauczania do obecnych warunków gospodarczych. Program w szkołach ponadpodstawowych nie jest dostosowany do obecnych realiów naszej gospodarki. Efektem tego jest brak przygotowania młodzieży kończącej szkoły i powracającej na wieś do prowadzenia działalności gospodarczej. W efekcie powiększa ona najczęściej szeregi bezrobotnych. Rezultatem współpracy może być wprowadzenie do programów nauczania takich przedmiotów, jak: rachunkowość handlowa, ekonomika i organizacja pracy, elementy prawa, komputer w firmie, reklama, marketing, technika biurowa, korespondencja handlowa oraz etyka i kultura. Organizowanie robót publicznych na zadaniach inwestycyjnych tworzących warunki do powstawania nowych miejsc pracy. Utworzenie i kontynuowanie wspólnie z Powiatowym Urzędem Pracy w Wałczu programów specjalnych celem zwiększenia mobilności zatrudnieniowej typu: 1) „Lider wiejski" Celem programu winna być aktywizacja zawodowa na obszarach wiejskich poprzez: • zwiększenie skuteczności i efektywności przeciwdziałania bezrobociu na terenach objętych bezrobociem strukturalnym, • kształtowanie pozytywnych postaw wśród mieszkańców wsi, • zaktywizowanie i wyzwolenie motywacji do działań prozatrudnieniowych, • inicjowanie, programowanie i wspieranie inicjatyw lokalnych dążących do poprawy warunków wszechstronnego rozwoju dzieci i młodzieży. Kandydaci na lidera etatowego dobrze znają sytuację środowiska wiejskiego, problemy mieszkańców, posiadają nieformalny autorytet, umiejętność nawiązywania kontaktów. 2) „Przedsiębiorstwo" Przeznaczony dla bezrobotnych starających się o pożyczkę z PUP w Wałczu. Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw to mniejsze bezrobocie. Wspieranie tych przedsiębiorstw jest ekonomicznie bardziej skuteczne, a społecznie bardziej korzystne niż socjalne finansowanie bezrobocia czyli głównie wypłacanie zasiłków bezrobotnym. Taki kierunek działań jest słuszny z uwagi na istotną rolę małych i średnich przedsiębiorstw w stymulowaniu rozwoju ekonomicznego i w generowaniu nowych miejsc pracy. Program przeznaczony jest dla osób bezrobotnych, które złożyły wnioski o pożyczkę na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Usprawnienie strefy mieszkalnictwa, budownictwa i rozwój funkcji nierolniczych W ramach długoplanowych działań proponuje się utrzymanie form budownictwa wspierającego potrzeby ludności najsłabszej ekonomicznie (mieszkania komunalne): podjęcie działań utrzymujących techniczny stan posiadania (remonty i modernizacja istniejących zasobów), zasilanie terenów mieszkaniowych w infrastrukturę techniczną, tworzenie rezerw terenów uzbrojonych z uporządkowanym statusem prawnym, wspieranie działań niezależnych tj. promowanie wszystkich form budownictwa spółdzielczego i indywidualnego zrealizowanego ze środków własnych i kredytów mieszkaniowych. Proponuje się wyznaczyć: obszary osadnicze przewidziane do sprzedaży na działki dla potrzeb budownictwa mieszkaniowego jednorodzinnego, obszary na funkcje rekreacyjne, np. atrakcyjny teren o powierzchni ok. 20 ha, położony w miejscowości Strzaliny (np. pole biwakowe) oraz teren o powierzchni ok. 9 ha w Tucznie nad jeziorem Liptowskim, 72 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno obszary pod budownictwo mieszkaniowe wielorodzinne + zabudowę szeregową (Towarzystwo Budownictwa Społecznego, Spółdzielnia Mieszkaniowa). Rekomendowane branże działalności produkcyjnych (pozarolnicze). Są to branże, które mają obiektywne szansę rozwoju i mogą być rekomendowane przyszłym inwestorom lub też stanowić podstawę zamierzeń rozwojowych firm już działających. Do realizacji tego celu posłużono się dwoma pojęciami: ryzyka inwestycyjnego oraz konkurencyjności danej branży. • W przemyśle rolno-spożywczym: - produkcja herbatników, sucharów, chleba, alkoholu etylowego, przetworów mięsnych itp., - przetwórstwo owoców i warzyw, - przetwórstwo i konserwowanie ryb, - produkcja makaronów i wyrobów garmażeryjnych, produkcja wód i gazowanych napojów bezalkoholowych, - wytwarzanie produktów przemiału zbóż. • W przemyśle wyrobów z surowców niemetalicznych: - produkcja płytek ceramicznych, - produkcja innych wyrobów z cementu itp. • W innych rodzajach działalności przemysłowej: - produkcja toreb i innych wyrobów ze skóry lub materiałów skóropodobnych, - produkcja gier i zabawek, - produkcja sprzętu do sterowania procesami produkcyjnymi lub części zamiennych do samochodów, - produkcji konstrukcji metalowych i ich części, - produkcja drewnianych elementów konstrukcyjnych, wyrobów stolarki budowlanej, wyposażenia ogrodowego itp., - produkcja opakowań drewnianych, - produkcja odzieży, w tym również roboczej i ochronnej (najwyższe ryzyko inwestycyjne), - poligrafia i działalność usługowa związana z poligrafią, - produkcja artykułów sportowych. 5.1.5. Cel 4: Rozwój infrastruktury technicznej 5.1.5.1. Informacje ogólne Gmina Tuczno jest średnio wyposażona w infrastrukturę techniczną. Stopień wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej decyduje o rozwoju gospodarczym regionu. Im bardziej zaawansowany jest stan infrastruktury, tym wyższy jest poziom gospodarczy gminy i wyższy poziom ekonomiczny jego mieszkańców, dlatego też zaplanowano szereg przedsięwzięć na terenie gminy celem podniesienia poziomu wyposażenia w infrastrukturę techniczną. Najważniejsze zagadnienia i cele z zakresu infrastruktury technicznej, a tym samym z ochrony środowiska, jakie się rozwiązuje lub należy rozwiązać to przede wszystkim: Gospodarka odpadami komunalnymi W gminie należy doprowadzić do jak najpełniejszej segregacji odpadów „u źródła” przez udostępnienie mieszkańcom możliwości rozdziału odpadów na: tworzywa sztuczne, papier, szkło kolorowe, szkło białe oraz inne odpady. Uporządkowanie gospodarki odpadami zostanie osiągnięte przez realizację „Planu gospodarowania odpadami dla gminy Tuczno” 73 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Gospodarka wodno-ściekowa W zakresie gospodarki wodno-ściekowej sytuacja jest zróżnicowana i wiąże się z odległością zamieszkania od istniejących sieci wodociągowych. W przypadku domostw odosobnionych oraz położonych na koloniach dostawa wody jest realizowana z indywidualnych ujęć wody. Należy zwrócić uwagę na podniesienie jakości dostarczanej wody pitnej mieszkańcom gminy, co można uzyskać m.in. poprzez rozbudowę i modernizację istniejących systemów zaopatrzenia w wodę. Natomiast problemem jest odbiór i oczyszczanie ścieków, który zostanie rozwiązany poprzez realizację przedsięwzięcia polegającego na kompleksowym uporządkowaniu gospodarki ściekowej w gminie. W maju 2004 opracowane zostało „Wstępne studium wykonalności dla tego przedsięwzięcia”. Zaopatrzenie w energię cieplną Na terenie gminy obiekty mieszkalne jak i użyteczności publicznej zasilane są z indywidualnych źródeł ciepła, dotyczy to również miasta Tuczno. Mając na uwadze zrównoważony rozwój gminy, należałoby dążyć do wyeliminowania systemów ciepłowniczych, które w znaczny sposób zanieczyszczają atmosferę. Samorząd gminy powinien wspierać efektywne i innowacyjne przedsięwzięcia zmierzające do zmniejszenia ilości zużywanych paliw oraz powodujące redukcję pyłów np. SO2, NOx, ze źródeł energetycznych. 5.1.6. Cel 5: Rozwój funkcji turystycznej Warunki przyrodnicze, walory krajobrazowe, duża lesistość, relatywnie niski stopień uprzemysłowienia gminy stwarzają dogodne warunki do rozwoju różnorodnych form turystyki. Położenie przy ważnych węzłach komunikacyjnych a także bogate walory kulturowe mogą być dodatkowymi elementami przyciągającymi turystów. Na wyznaczonych obszarach gminy Tuczno wskazany jest zrównoważony rozwój turystyki (zgodnie ze strategią województwa oraz deklaracją podpisaną w Rio de Janeiro w 1992 r.), czyli taki, który zaspokaja potrzeby mieszkańców w harmonii ze środowiskiem przyrodniczym i społeczno-kulturowym. Istotne jest, aby rozwój turystyki zintegrowany był z rozwojem innych dziedzin gospodarki w regionie np. rolnictwem, leśnictwem, transportem, gospodarką komunalną itd. oraz działalnością gospodarczą i życiem mieszkańców. Turystyka zrównoważona przynosi korzyści zarówno środowisku przyrodniczemu jak i lokalnej społeczności. Aby osiągnąć zamierzone korzyści turystyka zrównoważona musi być podporządkowana trzem celom: a) ekologicznemu, w tym: • ochrona przyrody • pełna wiedza i świadomość potrzeb ochrony wśród ludności lokalnej i turystów b) społecznemu, w tym: • satysfakcja turystów, chęć ponownego przyjazdu • poprawa warunków życia miejscowej społeczności • powszechne promowanie turystki zrównoważonej i traktowanie jej jako części lokalnej lub regionalnej kultury • umożliwianie wszystkim grupom społecznym poznawanie atrakcji c) ekonomicznemu, w tym: • poprawa stanu lokalnej gospodarki • tworzenie zaplecza dla miejscowej inicjatywy gospodarczej • możliwość zwiększenia zatrudnienia, a tym samym obniżenia stopy bezrobocia • wzrost generowania przychodu, który pozwala na utrzymanie obszarów cennych pod względem przyrodniczym. 74 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Do rozwoju turystyki w gminie przyczyni się niewątpliwie realizacja następujących podstawowych działań: wyznaczanie nowych terenów pod zabudowę rekreacyjną i rozrywkową; modernizacja i budowa bazy noclegowej oraz żywieniowej, odpowiadającej standardom europejskim; wyznaczanie i oznakowanie tras pieszych, rowerowych, konnych; wyznaczanie ścieżek przyrodniczych dla celów dydaktycznych; wyznaczenie punktów widokowych; tworzenie warunków do uprawiania sportów, spacerów, wycieczek krajobrazowych; tworzenie warunków do rozwoju turystyki krajoznawczej, wypoczynkowej, kwalifikowanej i specjalistycznej; rozwijanie agroturystyki, ekoturystyki i tzw. turystyki leśnej; budowa i modernizacja, lokalnej infrastruktury związanej z turystyką jak: wypożyczalnia sprzętu sportowo-rekreacyjnego; środki transportu i inne; przygotowywanie ofert wydłużających sezon turystyczny; organizacja-imprez kulturalnych i sportowych; wspieranie różnych form usług i rękodzielnictwa związanych z obsługą ruchu turystycznego; promocja usług turystycznych; edukacja ekologiczna. Agroturystyka i ekoturystyka w wybranych miejscowościach Na podstawie zapisów w opracowaniach planistycznych pn. „Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego gminy Tuczno” rozwój agroturystyki może nastąpić w następujących miejscowościach: Strzaliny, Martew, Nowa Studnica. 5.1.7. Cel 6: Rozwój infrastruktury społecznej Infrastruktura społeczna to sieć urządzeń i obiektów współpracujących ze sobą i zaspakajających potrzeby ludności przy wzrastających potrzebach cywilizacyjnych. Dynamikę rozwoju infrastruktury społecznej wyznaczają: liczba i struktura ludności, pojawienie się nowych rodzajów potrzeb, a także zmiany intensywności potrzeb istniejących oraz przeobrażenia w organizacji i technologii świadczenia usług. Obecnie zarówno poziom obsługi mieszkańców jak i poziom rozwoju poszczególnych elementów infrastruktury społecznej jest zróżnicowany. Celem strategicznym będzie osiągnięcie poprawy poziomu usług w zakresie oświaty, kultury, sportu, turystyki, ochrony zdrowia i opieki społecznej oraz bezpieczeństwa. Zadania: Zwiększenie dostępności mieszkańców do wszystkich elementów infrastruktury społecznej Optymalizacja funkcjonowania szkół z uwzględnieniem reformy edukacji Rozszerzenie oferty edukacyjnej dla dzieci, młodzieży i dorosłych (poprawa poziomu wykształcenia) Poprawa bazy szkół oraz ich wyposażenia Poprawa stanu zdrowia mieszkańców, profilaktyka, podnoszenie świadomości zdrowotnej Usprawnienie organizacji służby zdrowia i opieki społecznej Stworzenie warunków uprawiania różnych dyscyplin sportu, turystyki i rekreacji Rozszerzenie oferty kulturalnej w tym promocja powiatu poprzez różnorodne imprezy kulturalne i sportowe Podniesienie bezpieczeństwa mieszkańców gminy. 75 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno W związku z szybkimi zmianami społecznymi oraz zmianami w gospodarce, niezwykle ważną sprawą staje się odpowiednie przygotowanie społeczeństwa, a w szczególności młodzieży do potrzeb rynku. Dlatego też do głównych zadań oświaty zaliczyć należy: • przygotować dobrze kandydatów na lokalne rynki pracy w zawodach poszukiwanych przez gospodarkę narodową, w tym firmy zlokalizowane na danym terenie; • przygotować na dobrym poziomie kandydatów, chcących dalej kontynuować naukę; • wyrobić u młodzieży nawyk permanentnego kształcenia się, douczania się, gdyż w każdym zawodzie pracownik będzie musiał podczas swojego życia zawodowego ustawicznie podnosić kwalifikacje; • mieć atrakcyjną ofertę dla młodzieży nie tylko miejskiej ale i wiejskiej tak, aby jak najbardziej zniwelować różnice środowiskowe. Zmiana i podnoszenie kwalifikacji zawodowych może odbywać się poprzez: program kształcenia rolników – szkolenia, kursy dotyczące zagadnień technologicznych, ekonomicznych, prawnych; program edukacyjny dotyczący alternatywnych źródeł dochodu - np. zajęcia warsztatowe; szkolenie liderów; kursy komputerowe; kursy dla nauczycieli; kursy językowe. Chcąc prowadzić kursy i szkolenia opierając się na bazie istniejących szkół należy jak najszybciej wyposażać je w odpowiednią ilość dobrej jakości sprzętu komputerowego. 5.1.7.1. Służba zdrowia i opieka społeczna Organizacja publicznej służby zdrowia zależeć będzie od sposobu i zakresu zleceń zachodniopomorskiego oddziału Narodowego Funduszu Zdrowia. Problem ochrony zdrowia i opieki społecznej staje się poważnym ze względu na niesprzyjające warunki środowiskowe. Wzrost bezrobocia spowodowany upadkiem wielu zakładów niekorzystnie wpływa na rozwój społeczności, wywołując w niej często postawę pasywną, w skrajnych przypadkach patologię społeczna. Powszechnie spotykane zjawiska biedy przy niewielkich środkach pomocowyeh ze strony państwa to istotne problemy, z jakimi zmaga się na co dzień administracja samorządowa. Innym celem jest rozwiązywanie problemów osób niepełnosprawnych. Zadań do wykonania byłoby kilka: likwidacja bariery architektonicznych; podniesienie standardu życia w istniejących obiektach poprzez ich modernizację; unowocześnienie sprzętu rehabilitacyjnego; utworzenie Środowiskowego Domu Opieki dla Osób z zaburzeniami psychicznymi; tworzenie miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych. 5.1.7.2. Bezpieczeństwo publiczne Priorytetowym zadaniem gminy i powiatu jest zwiększenie bezpieczeństwa publicznego. Problem ten powiązany jest niewątpliwie z dużym bezrobociem, ubóstwem społeczeństwa, zmianami mentalności młodzieży. Są to wszystko elementy mające wpływ na stale pogarszający się stan bezpieczeństwa w regionie. 76 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Instytucje czuwające nad bezpieczeństwem publicznym wymagają nakładów inwestycyjnych w celu zapewnienia sprawniejszego ich działania. Podnoszenie standardu wyposażenia straży pożarnej i policji jest wymogiem sprawnego funkcjonowania tych jednostek. Warto zwrócić uwagę na fakt, iż są to dziedziny, które w szczególny sposób kreują wizerunek władz w oczach społeczeństwa. Zarówno policja, jak i straż posiadają bardzo często sprzęt nie odpowiadający postępowi technicznemu. Przestarzały sprzęt decyduje w wielu przypadkach o ich bezsilności w walce z żywiołem, jak również przestępcami. Jednostki te finansowane są przez powiat z zadań ze środków przeznaczonych na bezpieczeństwo publiczne. W ramach tego zadania powinien powstać szczegółowy plan podnoszenia standardu wyposażenia tych jednostek. Formułując tę strategię rozwoju uznaje się za celowe: przeprowadzenie spisu wyposażenia niezbędnego do funkcjonowania jednostek (wraz z kosztorysem); opracowanie wieloletniego planu wymiany sprzętu; doposażenia OSP w ramach ratownictwa społecznego. Innym ważnym zadaniem poprawy bezpieczeństwa jest stworzenie programu walki z narkomanią i alkoholizmem, bez którego nie ma możliwości podniesienia stanu bezpieczeństwa. Rozwiązanie problemu narkomanii i alkoholizmu nie będzie możliwe bez intensywnych działań przede wszystkim z poziomu lokalnego. Opracowanie takiego programu powinno mieć charakter wymiany doświadczeń różnych środowisk i instytucji. Kształt omawianego programu będzie wynikał z wniosków uczestników prac. Można jednak wskazać kilka obszarów, na których program powinien się koncentrować: walka o ograniczenie dostępności alkoholu dla osób nieletnich; edukację wśród: uczniów każdego szczebla; określenie mapy zagrożeń na terenie gminy; wypracowanie ścisłych zasad współpracy z organizacjami młodzieżowymi. Jest niezwykle ważne, aby opracowany program zawierał wskazania konkretnych działań osób za nie odpowiedzialnych oraz harmonogram ich realizacji. 5.1.7.3. Kultura, sport i turystyka Jednym z zadań gminy powinno być wspieranie działań promocyjnych w zakresie kultury, sportu i turystyki. Do najważniejszych zadań w tym zakresie należy zaliczyć: doposażenie w sprzęt komputerowy wszystkich jednostek jako nieodzowny element ich sprawnego działania; wymianę kulturalną, oświatową i sportową na arenie międzynarodowej jako czynnik integracji europejskiej; współorganizacja i współfinansowanie szeregu imprez o zasięgu regionalnym i międzynarodowym; stworzenie warunków uprawiania sportu i rekreacji. Należałoby przygotować wielowariantowy raport o planowanych inwestycjach we wszystkich szkołach. Ponieważ koszty modernizacji i rozbudowy obiektów sportowych są wysokie, powinno się przeprowadzić analizę, w której szkole jakie inwestycje są najpotrzebniejsze, dokonać wstępnej oceny szans dostania dotacji z różnych źródeł, ustalić harmonogram realizacji inwestycji co najmniej na 10 lat, wykonać analizę możliwości finansowych budżetu gminy. 77 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 5.2. Ogólne uwarunkowania wsparcia realizacji strategii Samorząd gminy, przy pełnym wsparciu mieszkańców, będzie głównym realizatorem projektu. Zasadniczymi narzędziami lokalnej polityki pozostaną: planowanie przestrzenne (opiniowanie) i gospodarcze, polityka opłat, inwestycje infrastrukturalne (np. wodociągi, kanalizacja, drogi), emisja obligacji, polityka informacyjna, działalność szkoleniowa, kontakty zagraniczne, przedsięwzięcia organizacyjne, często podejmowane wspólnie z kapitałem prywatnym. Samorządowi gminy przyświecać musi rola animatora życia gospodarczego, społecznego oraz kulturalnego. Można uważać, że władza lokalna jest organizatorem zagospodarowania lokalnych związków ekonomicznych i społecznych, na które może wpływać regulujące, restrykcyjnie lub promocyjnie. W efekcie teren gminy może charakteryzować się większą konkurencyjnością jako miejsce lokalizacji działalności gospodarczej i atrakcyjny obszar pod względem jakości życia mieszkańców. Gmina Tuczno winna być przykładem gminy o podejściu rozwojowym. Powinna ona zatem uruchomić w bliskiej perspektywie programy promocji gospodarczej, przyśpieszające inwestycje, rozbudowę infrastruktury oraz maksymalizować usługi publiczne dla swoich mieszkańców. Ważne jest, aby władze i społeczność gminy działając w dłuższym horyzoncie czasowym nie nastawiały się na osiąganie szybkich dochodów ze swoich przedsięwzięć rozwojowych. Podstawą wszelkich działań podejmowanych przez władze winno być zachęcenie potencjalnych inwestorów do inwestowania na terenie gminy. Zestaw tych działań przedstawiono poniżej: Rodzaje i instrumenty działań Rodzaje i instrumenty działań Instrumentalizacja działań (przykładowa) I. Działania informacyjno-promocyjne dotyczące: 1) gospodarki danego obszaru i jej potrzeb 2) istniejących bądź potencjalnych barier rozwoju 3) warunków kształtujących dochody potencjalnych inwestorów 4) szeroko pojętych działań marketingowych dotyczących danego obszaru. przedstawienie ofert lokalizacyjnych promocja obszarów rodzajów działalności, nowych możliwości produkcyjnych ograniczenie lokalizacji i działalności szkodzących naturalnemu środowisku uzyskanie informacji o: możliwościach uzyskania środków na sfinansowanie danej inwestycji, kosztach uzyskania kredytów, możliwych ulgach i zachętach, opłatach za gospodarcze korzystanie ze środowiska, karach za przekroczenie dopuszczalnych norm zanieczyszczenia, cenach gruntów budowlanych itp. działalności działalność publicystyczno –wydawnicza, dostarczająca informacji np. na temat 78 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno zamierzeń władz lokalnych działalność szkoleniowa, (seminaria, szkolenia, kursy i sympozja) organizowanie wystaw gospodarczych, obrazujących szczególne osiągnięcia danego obszaru, targów, udział w nich podmiotów z danego obszaru opracowanie i rozpowszechnianie w formie broszur, katalogów, materiałów reklamujących walory użytkowe i udogodnienia dotyczące inwestowania i funkcjonowania podmiotów. II. Działania organizatorskie związane z : 1) realizacją podstawowych zadań własnych gminy budowa gminnych dróg, ulic, placów oraz organizacja ruchu drogowego budowa wodociągów, oczyszczalni. 2) kreowaniem przedsiębiorczości uruchamianie inkubatorów prywatnej organizowanie parków technologicznych 3) tworzenie związków wspólnot i związki i porozumienia komunalne innych przedsięwzięć w celu stowarzyszenia gmin, wójtów sejmik samorządowy 4) poprawą życia mieszkańców prowadzenie bibliotek dofinansowanie klubów sportowych prowadzenie szkół nadzór nad lecznictwem wydawanie decyzji w sprawach zatrudnienia i bezrobocia III. Działania o charakterze administracyjno-prawnym 1) wydawanie przepisów gminnych wydawanie przepisów dotyczących zarządzania mieniem gminy wydawanie przepisów porządkowych wydawanie decyzji dotyczących działań i inwestycji mających wpływ na środowisko 2) ewidencjonowanie działalności wydawanie zezwoleń na prowadzenie gospodarczej i udzielanie zezwoleń działalności gospodarczej (wyłącznie drobna na prowadzenie działalności wytwórczość) dla zagranicznych firm i osób fizycznych 3) bezpieczeństwo mieszkańców nadzór nad Komendą Policji w gminie nadzór nad Strażą Pożarną w gminie nadzór nad Służbą Weterynaryjną w gminie 4) gospodarka gruntami prowadzenie ewidencji zasobów gminnych gruntów i budynków, klasyfikacja gleb i gruntów, ewidencjonowanie sieci uzbrojenia terenu prowadzenie i uaktualnianie mapy gminy z podziałem na grunty taksacja nieruchomości IV. Działania o charakterze ekonomiczno-finansowym 1) podatki i opłaty lokalne za wprowadzenie ulg i zwolnień z podatków 79 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 2) podatki w których władza lokalna ma swój udział i opłat lokalnych obniżki stawek lokalnych np. od nieruchomości udzielanie ulg lub zwolnień w ściśle określonych przypadkach np. gdy inwestorzy podejmują inwestycje dotyczące ochrony środowiska bądź produkcję określonych wyrobów oparta na nowoczesnych technologiach V. Działania inwestycyjne podejmowanie inwestycji w sferze infrastruktury gospodarczej, społecznej, bankowej i telekomunikacyjnej podejmowanie inwestycji w sferze ochrony środowiska 5.3. Zadania Rady Gminy na etapie wdrożenia strategii Przyjęcie strategii winno zostać potwierdzone Uchwałą Rady Gminy, która zobowiąże Zarząd do podjęcia wszelkich działań mających na celu jego pełne wdrożenie. Oznacza to: a) wskazanie komórki koordynującej wdrażanie strategii, b) przyjęcie ogólnych zasad wspierania strategii, c) ustalenie sposobu i metod pozyskania środków finansowych z zewnątrz na wsparcie realizacji programu (PHARE, Bank Światowy, subwencje państwowe, fundacje, fundusze UE, pożyczki preferencyjne, itp.), d) promocja rozwiązań przedstawionych w projekcie, zarówno wśród mieszkańców gminy jak też osób i firm z zewnątrz. W ramach tzw. programu „specjalnych wydarzeń" władze winny zorganizować konferencje naukowe, spotkania przedsiębiorców, uroczystości podpisania istotnego dla gminy kontraktu, otwarcie zakładu lub rozpoczęcie produkcji nowego artykułu. Władze winny dokładnie śledzić wszystkie posunięcia rozwojowe i umieć je odpowiednio nagłaśniać wobec opinii publicznej, e) wprowadzenie systemu ułatwień lokalizacyjnych. Każdy inwestor skazany jest na długą procedurę administracyjno - prawną. Procedura ta wiąże się z uzyskiwaniem zezwoleń budowlanych i koniecznością dopasowania się do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Czynności zmiany przeznaczenia danej działki gruntu są bardzo żmudne i długotrwałe. Stanowi to konkurencyjność danego terenu jako miejsca prowadzenia działalności gospodarczej w stosunku do obszarów otaczających. Władze gminy winny ułatwiać w tym przypadku wszelkie procedury lokalizacyjne. Oznacza to skrócenie czasu procedury i przyjęcie ostrzejszych, niż te które wynikają z przepisów, zobowiązań czasowych przez poszczególne komórki organizacyjne zaangażowane w procedurę lokalizacji inwestycji, f) przygotowanie oferty zagospodarowania działek i obiektów przeznaczonych pod działalność gospodarcza. Oferta powinna zawierać następujące elementy: - wyszczególnienie działek i obiektów oferowanych do zagospodarowania, - rodzaj zalecanej działalności gospodarczej, - proponowaną formę zbycia, dzierżawy lub inną (wspólne przedsięwzięcie), - infrastrukturę - w tym dodatkowe udogodnienia oferowane przez władze gminy, - opis prowadzonej dotychczas na tym terenie działalności gospodarczej, - ścisłe określenie procedury uzyskiwania zezwoleń i nabywania terenu, 80 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno - informacje o ułatwieniach finansowych, ulgach, zwolnieniach podatkowych itp. Opis powinien uwypuklać korzyści związane z inwestowaniem na danym terenie, jego potencjał gospodarczy oraz możliwości rozwoju, - system ulg podatkowych dla inwestorów realizujących cele projektu. Podatek od nieruchomości musi zawierać mechanizmy wspierające przedsięwzięcia rozwijające przedsiębiorczość i gospodarkę gminy. Należy zatem: • obniżyć stawki podatkowe na pewien okres w przypadku podejmowania w już istniejących nieruchomościach, działalności gospodarczej (w tym również rolniczej). Oznacza to określenie przez Radę Gminy skali obniżki, ewentualnych preferowanych rodzajów działalności, okresu obniżki, minimalnego wymogu zwiększenia zatrudnienia. Obniżyć stawki podatkowe na pewien okres w przypadku konieczności dokonania istotnej adaptacji nieruchomości, która nie była dotychczas gospodarczo użytkowana, • czasowo zwolnić z podatku (obniżka) określone grupy podmiotów gospodarczych (małe firmy) rozpoczynające działalność, np. w oparciu o Fundusz Gwarancji Kredytowych PTG. • umożliwić negocjacje skali obciążeń podatkiem od nieruchomości w przypadku gotowości poważnego inwestora do dokonania istotnych, w skali gminy i społeczności lokalnej, inwestycji gospodarczej. System ulg winien mieć charakter zadaniowy. Ulga, obniżka lub czasowe zwolnienie może przysługiwać tylko wtedy, gdy podatnik wypełni określone zadania, ważne z punktu widzenia proponowanego projektu. Należy zastanowić się nad wprowadzeniem w tym przypadku metody „refundacji". Oznacza to, że każdy podmiot gospodarczy opłaca podatek w pełnej wysokości, a dopiero po udowodnieniu, iż spełnia warunki uprawniające do zniżek, ulg lub zwolnień lub po wypełnieniu określonego zadania, władze gminy dokonują zwrotu części lub całości wpłaconych kwot. Proponuje się ustalenie stopy redukcji na poziomie 30 - 50%. Ulgi podatkowe mogą dotyczyć wszystkich inwestorów, jednak w większym stopniu tych, którzy inwestują duże kwoty. Mogą być też przyznane tym przedsiębiorcom, działającym dotychczas w gminie, którzy uzyskując rosnące dochody płacą przy tym coraz większe podatki. Ulgi winni otrzymywać inwestorzy, którzy rozpoczynają lub prowadzą działalność gospodarczą zwiększając zatrudnienie lub podejmują inwestycje infrastrukturalne ważne z punktu widzenia interesu gminy. System ulg gminnych musi być uzupełniany przez system zwolnień i ulg stosowanych przez ANR, w przypadku zagospodarowania jej mienia, g) tworzenie wizerunku gminy w środkach masowego przekazu poprzez: - uruchomienie biuletynu gminnego (miesięcznika, kwartalnika), - podjęcie kontaktów z prasą, radiem i telewizją tj. m.in. cykliczne przekazywanie informacji. Informowanie o wszelkich formach zorganizowanego działania uwieńczonych powodzeniem, organizowanie konferencji prasowych, przekazywanie sprawozdań z realizacji projektu, Odpowiednia dbałość o wizerunek gminy świadczy o tym, że władze mają wymaganą kulturę gospodarczą- tak istotną przy podejmowaniu inwestycji. h) podjęcie wszelkich działań (wspólnie z innymi instytucjami i organizacjami) w celu zmiany mentalności mieszkańców. Mentalność wielu mieszkańców ukształtowana przez ostatnich wiele lat pracy w PGR i system gospodarki nakazowo - rozdzielczej stanowi główną barierę rozwoju przedsiębiorczości w gminie i okolicznych miejscowościach. Oznacza to: • niechęć do nowatorstwa, • apatię, bezczynność i problemy socjalne byłych pracowników PGR, • oczekiwanie na pomoc z zewnątrz, pomoc państwa, • zazdrość sąsiedzką, • brak otwartości i syndrom obcych, • zły system pomocy bezrobotnym. 81 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 5.3.1. Propozycja rozwiązań instytucjonalno-organizacyjnych 5.3.1.1. Organizacja wspierania przedsiębiorczości Wdrożenie strategii winno być realizowane w trzech etapach: Etap I - (organizacyjny) Realizowanie przez gminę określonych rozwiązań organizacyjnych, mających na celu przygotowanie procesu wdrożenia. Etap II - (gospodarczy) Utworzenie Gminnego Towarzystwa Gospodarczego i przyjęcie przez Towarzystwo zadań zapoczątkowanych w etapie i utworzenie Gminnego Centrum Przedsiębiorczości i Aktywizacji Gospodarczej. Etap III - Kontrolna weryfikacja projektu, uzupełnienia oraz kontrola (program otwarty). Poniżej prezentujemy propozycje niektórych rozwiązań organizacyjnych Etap I Po przyjęciu projektu można podjąć konkretne działania, których celem będzie pełne wdrożenie wszystkich propozycji programowych przez Zarząd i Radę Gminy, Biuro Pracy, Agencję Nieruchomości Rolnej, instytucje oświatowe, przedsiębiorców, banki oraz wszystkich mieszkańców gminy. Decydującymi jednak będą rozwiązania organizacyjne podjęte przez Zarząd i Radę Gminy polegające na powołaniu wyspecjalizowanej komórki koordynacyjnej składającej się z 1 - 3 osób zajmujących się wyłącznie zadaniami związanymi z wdrożeniem programów określonych w strategii (aktywizacją gospodarczą, rozwojem przedsiębiorczości, organizacją procesów inwestycyjnych itp.). Personel dobrany na zasadzie konkursu musi być dyspozycyjny, ruchliwy, pełnić obowiązki często poza godzinami pracy. Preferowane winno być wykształcenie ekonomiczne i prawnicze z dobrą znajomością języków angielskiego i niemieckiego. Proponuje się następującą strukturę organizacyjną komórki koordynacyjnej: Kierownik - koordynator Organizator wspierania przedsiębiorczości i pozyskiwania inwestorów Specjalista ds. informacji i promocji gminy Kluczową kwestią jest dobór koordynatora, który musi wykazać się pomysłowością i sprawnością działania. Do zadań zespołu należałoby przygotowanie i praktyczne wdrażanie głównych elementów strategii oraz przygotowywanie wdrożenia etapu II. Ze względu na dość duży koszt funkcjonowania tej komórki, wskazane jest pozyskanie dodatkowych środków na ten cel z innych źródeł (w tym z Biura Pracy). Wskazane jest zastosowanie systemu prowizyjnego. Organem nadzorującym pracę zespołu lub specjalisty winna być Rada Gminy. Zakres pracy zespołu lub specjalisty obejmowałby: promocję drobnej przedsiębiorczości, generowanie liderów, utworzenie centrum edukacyjnego na bazie szkoły, organizowanie szkoleń z zakresu drobnej przedsiębiorczości, przekwalifikowania zawodowego, prowadzenia firmy itp., 82 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno zorganizowanie stałego punktu informacyjnego w siedzibie Urzędu Gminy - dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą, zorganizowanie Gminnego Centrum Przedsiębiorczości i Aktywizacji Gospodarczej, nawiązanie kontaktów z organizacjami krajowymi i zagranicznymi w celu organizowania praktyk dla lokalnych liderów i przedsiębiorców (wyjazdy studyjne, seminaria, konferencje, wymiana grup), podjęcie współpracy z instytucjami finansowymi, Funduszami, Fundacjami itp. w celu pozyskania środków finansowych z zewnątrz na wsparcie rozwoju gospodarczego gminy, pozyskanie inwestorów i zorganizowanie serwisu inwestycyjnego obejmującego wspieranie inwestorów chcących prowadzić działalność gospodarczą na terenie gminy (organizacja procedury obsługi wybranych inwestycji, monitoring inwestycji itp.), nawiązywanie i utrzymywanie stałych kontaktów ze środowiskami przedsiębiorców (organizowanie stałych spotkań, przekazywanie informacji o stanie finansowym i inicjatywach gospodarczych, współorganizowanie przedsięwzięć z zakresu budowy infrastruktury komunikacyjnej, transportowej itp.), tworzenie ułatwień dla podejmowania i rozszerzania działalności gospodarczej i kierowanie propozycji nowych rozwiązań do władz gminy, współpraca z Agencją Rozwoju Regionalnego, Izbą Rolniczą i Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego, promocja gminy (programu) na zewnątrz. Tworzenie image’u gminy w środkach masowego przekazu. Organizowanie kontaktów z mediami wg zasady, jak największego dostępu prasy, radia i telewizji do wszelkich spraw, związanych z realizacją programów. Przygotowanie biuletynu informacyjnego. W informatorze należy zaprezentować możliwości rozpoczynania prowadzenia działalności gospodarczej, walorów turystycznych, kulturalnych, edukacyjnych itp. Ważne będą ogłoszenia prasowe w lokalnych gazetach, w dziennikach ogólnopolskich a także w czasopismach rolniczych. Stały kontakt z Agencją Nieruchomości Rolnej Oddziałem Terenowym w Szczecinie, Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Ośrodkami Doradztwa Rolniczego. Etap II Etap II jest kontynuacją działań podjętych wcześniej. Zakłada się, że rozwój gospodarczy gminy oparty będzie o nowe firmy (głównie prywatne) i przedsięwzięcia inwestycyjne obejmujące infrastrukturę techniczną (programy w załączeniu). Przewiduje się dużą dynamikę korzystnych tendencji. Niezbędne jest zatem utworzenie nowych instytucji, które wspierałyby uruchomione procesy gospodarcze: - Gminnego Towarzystwa Gospodarczego - Funduszu Gwarancji Kredytowych - Gminnego Centrum Przedsiębiorczości i Aktywizacji Gospodarczej - Związków międzygminnych celem realizacji wspólnych przedsięwzięć inwestycyjnych 5.3.1.1.1. Gminne Towarzystwo Gospodarcze Gminne Towarzystwo Gospodarcze będzie grupowało miejscowych przedsiębiorców, rolników, osoby prywatne, banki, Agencje Nieruchomości Rolnej oraz Samorząd Gminy: - winno być ono głównym organizatorem i koordynatorem rozwoju gospodarczego i społecznego gminy. Ważne jest natychmiastowe podjęcie wszelkich działań mających na celu zorganizowanie i zarejestrowanie w Sądzie. Szczegółowe zadania i zakres funkcjonowania Towarzystwa zaprezentowano w Statucie GTG. Przygotowaniem i reprezentacją Gminnego Towarzystwa Gospodarczego zajmuje się komórka koordynująca lub specjalista. 83 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 5.3.1.1.2. Fundusz Gwarancji Kredytowych Może funkcjonować w ramach Gminnego Towarzystwa Gospodarczego lub jako instytucja powiatowa obejmująca swym zasięgiem gminy powiatu Wałcz. Powinien służyć wspieraniu rozwoju drobnej przedsiębiorczości na terenie gminy, ułatwia potencjalnym i obecnym przedsiębiorcom dostęp do kredytów. Fundusz będzie działać na podstawie własnego regulaminu – Statutu. Podstawowymi barierami, ograniczającymi efektywny rozwój małej i średniej przedsiębiorczości w gminie są: - brak wystarczających środków finansowych na rozpoczęcie działalności gospodarczej na własny rachunek, - wysokie oprocentowanie kredytów bankowych, - brak jednoznacznych i wyczerpujących informacji na temat dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania, - wymóg zgromadzenia zabezpieczenia, często w wysokości dwu-trzykrotnie wyższej niż wartości zaciąganego kredytu czy pożyczki, - wzajemna nieufność potencjalnych kredytobiorców i banków, wynikająca z niekorzystnych doświadczeń i uprzedzeń. Stąd pojawiła się konieczność poszukiwania nowych rozwiązań, które łagodziłyby przedstawione wyżej bariery. Jednym z pomysłów było tworzenie funduszy gwarancyjnych, zwłaszcza, że w wielu krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej takie instytucje finansowe w bardzo poważny sposób oddziaływują na rozwój gospodarczy, szczególnie na poziomie lokalnym (Włochy, Francja). Podstawowym zadaniem funduszy jest ułatwienie małym i średnim przedsiębiorstwom oraz aktywnym, chcącym rozpocząć działalność gospodarczą na własny rachunek bezrobotnym, dostępu do kredytów bankowych i z Funduszu Pracy przez udzielanie poręczeń i gwarancji kredytowych. Z reguły nie mają one osobowości prawnej i nie prowadzą wyodrębnionej księgowości według obowiązujących powszechnie zasad finansowo-księgowych, ale funkcjonują jako wewnętrzne jednostki organizacyjne instytucji je tworzących. Ze względu na charakter działalności konieczne jest wyodrębnienie funduszu w zakresie działalności finansowo-operacyjnej. Jest to realizowane przez zdeponowanie środków funduszu na specjalnym koncie (lokata terminowa) w ramach rachunku Towarzystwa Gospodarczego w banku współpracującym. Środki te nie są włączone do operacyjnego obiegu fundacji lecz są zarezerwowane wyłącznie na potrzeby funduszu. Istotnego znaczenia nabiera ścisła kooperacja banku i funduszu, ponieważ możliwe jest rozszerzenie ilości udzielanych poręczeń poza kapitał własny funduszu przez zastosowanie tzw. mnożnika kapitałowego. Jego idea polega na tym, że bank jest gotów akceptować poręczenia do kwoty kilkakrotnie przekraczającej sumę depozytu gwarancyjnego funduszu (suma poręczeń przekracza kilkakrotnie kapitał funduszu). Wynika to z faktu, że udzielenie poręczenia czy gwarancji nie powoduje realnego wypływu pieniądza z kapitału funduszu – pozostaje on w dalszym ciągu na rachunku, a praktyczne doświadczenia wielu krajów potwierdzają, że istnieje bardzo małe prawdopodobieństwo wystąpienia konieczności jednorazowej egzekucji masy poręczeń przewyższającej kapitał funduszu. Aktualnie w naszym kraju banki akceptują mnożnik na poziomie 2-4 krotnej wartości depozytu gwarancyjnego, ale stabilizowanie się sytuacji gospodarczej kraju i umocnienie się instytucji funduszy poręczycielskich na rynku rokuje nadzieję na wzrost jego wartości (we Włoszech stosuje się mnożnik na poziomie 20-25). 84 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno Drogi docierania potencjalnych klientów do funduszu mogą być bardzo różne. Zakładamy poinformowanie o działalności funduszu, banków, urzędów gmin, WODR, Powiatowego i Wojewódzkiego Urzędu Pracy, powstającego Gminnego Centrum Przedsiębiorczości, itp. 5.3.1.1.3. Gminne Centrum Przedsiębiorczości i Aktywizacji Gospodarczej Rozwój gospodarczy gminy uzależniony będzie od aktywności gospodarczej, społecznej przedsiębiorczości mieszkańców gminy. W tym celu niezbędne jest powołanie w Gminie własnego centrum, które stymulowałoby wszelkie procesy aktywizacji mieszkańców i przedsiębiorstw w gminie. W skład centrum winny wchodzić: - Ośrodek przedsiębiorczości (inkubator) - Ośrodek edukacyjno - kulturalny na bazie szkół i Gminnego Ośrodka Kultury. a) Ośrodek przedsiębiorczości (inkubator) Jest to instytucja, która również warunkuje przezwyciężenie barier mentalnych mieszkańców gminy w tym również byłych pracowników PGR - ów. Umożliwienie kilku z nich - najbardziej obiecujących - osiągnięcie statusu zaradnych życiowo spowoduje efekt częściowego domina. Istnieją możliwości częściowego skorzystania ze środków poza budżetowych na ten cel. Inicjatywa powinna się opierać na przekazaniu w użyczenie mało bądź wiele nie przydatnego gminie obiektu innej zlikwidowanej instytucji przy jednorazowym wsparciu z budżetu gminy. Podstawowym zadaniem inkubatora ma być tworzenie nowych miejsc pracy dla bezrobotnych poprzez tworzenie jednoosobowych warsztatów pracy oraz rozwój małych firm. Inkubator wspierany przez małe firmy (w zamian za promocję prowadzoną przez gminę) może być wspierany przez małe i średnie firmy z Gminy. Na terenie gminy znajdują się budynki i hale po upadłych przedsiębiorstwach, spółkach. Obiekty te częściowo niszczeją nie wykorzystane i trudno znaleźć na nie nabywcę. O ile jest możliwość przejęcia ich przez gminę, mogą być wtedy przeznaczone również do utworzenia w nich inkubatora. Konieczne jest wtedy ich adaptowanie pod kątem produkcji i obsługi technicznej dla przyszłych firm tam zlokalizowanych. Generalnym założeniem inkubatora jest stworzenie warunków dla powstania i rozwoju małego przedsiębiorstwa, do momentu uzyskania przez niego samodzielności i wejścia w fazę rozwoju. Oferowany w inkubatorze pakiet korzyści dla potencjalnych firm uczestniczących w nim obejmuje: - preferencyjne formy dzierżawy obiektów na działalność gospodarczą; - łatwy dostęp do urządzeń poligraficznych i telekomunikacyjnych; - bezpłatne lub po cenach preferencyjnych konsultacje ekonomiczne, finansowoksięgowe, prawne oraz techniczne. Firmy umiejscowione w inkubatorze czują się bezpieczniejsze w pierwszym na ogół najtrudniejszym okresie działania, ponoszą mniejsze koszty funkcjonowania, w szybszym tempie powiększają doświadczenie, szybciej wchodzą w sieć dystrybucji i przepływu informacji. Warunkami dobrego funkcjonowania ośrodka (inkubator) są: częste szkolenia uczestników inkubatora; właściwy i elastyczny system finansowania inkubatora; kształtowanie właściwych stosunków pomiędzy firmami współpracującymi; stałe pogłębianie wiedzy przez osobę kierującą inkubatorem; promocja najlepszych firm. Inkubator w gminie nie powinien być wzorowany na inkubatorach utworzonych w dużych miastach. Forma i zakres pomocy dla firm znajdujących się w inkubatorze małej gminy lub kilku sąsiednich gmin jest w większym stopniu ograniczona możliwościami lokalowymi i finansowymi tych gmin. Natomiast pożądana jest wymiana doświadczeń pomiędzy gminami organizującymi 85 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno inkubatory w małych miejscowościach. Wskazane jest przedsiębiorczości natychmiastowych działań organizacyjnych podjęcie w ramach ośrodka Proponujemy między innymi następujące działania: Szkolenie z zakresu drobnej przedsiębiorczości tematyka szkoleń powinna obejmować podstawy prawne tworzenia i funkcjonowania małych firm, sporządzanie biznes planów, marketing, księgowość. Wszystkie tematy należy prowadzić pod kątem czysto praktycznym (np. wypełnianie druków rejestracyjnych spółek, ksiąg przychodów i rozchodów, wniosków kredytowych). Bardzo ważne jest aby z informacją o organizacji szkoleń dotrzeć do wszystkich mieszkańców szczególnie środowisk popegeerowskich. Osoby uczestniczące w szkoleniu powinny ponosić przynajmniej częściowe jego koszty. Szkoleni na zakończenie powinni otrzymać zaświadczenia. Instytucja współpracująca: Powiatowy Urząd Pracy w Wałczu. Utworzenie w Urzędzie Gminy punktu informacyjnego dla osób rozpoczynających i prowadzących działalność gospodarczą, szczególnie rolników chcących podjąć działalność gospodarczą pozarolniczą. Pracownicy realizujący to zadanie powinni zostać gruntownie przeszkoleni we wszystkich sprawach związanych z przedsiębiorczością. Powinni posiadać też wszelkie informacje na temat dostępnych kredytów oraz preferencyjnych pożyczek dla małych i średnich firm, gospodarstw rolnych. Pracownicy punktów informacyjnych powinni posiadać umiejętności wstępnej weryfikacji pomysłu w odniesieniu do osób rozpoczynających działalność. Instytucja współpracująca: Powiatowy Urząd Pracy w Wałczu. Wykorzystanie Programów Specjalnych Urzędu Pracy i ANR. Aktywizacja zawodowa długotrwale bezrobotnych i uprzednio pracujących w PGR-ach może być prowadzona również w oparciu o programy specjalne. Programy te wdrażane są w celu utworzenia stałych miejsc pracy dla osób, które od czasu likwidacji zakładu nie miały żadnych szans uzyskania stałego zatrudnienia. b) Ośrodek edukacyjno – kulturalny Ośrodek taki funkcjonowałby na bazie szkół i Gminnego Ośrodka Kultury. Powinien prowadzić wszelką działalność edukacyjną młodzieży i dorosłych. Wdrażać nowe systemy kształcenia pozaszkolnego. Szkolić liderów i organizować życie kulturalno - sportowe. Pełnić rolę funkcjonującego „Gminnego Ośrodka Kultury”. Rozwój gospodarczy gminy uzależniony będzie od aktywności gospodarczej, społecznej i przedsiębiorczości mieszkańców gminy. W tym celu niezbędne jest powołanie w Gminie własnych centrów, które stymulowałyby wszelkie procesy aktywizacji mieszkańców i przedsiębiorstw w gminie. Ośrodek edukacyjno-kulturalny funkcjonowałby na bazie szkoły podstawowej lub gimnazjum. Powinien prowadzić wszelką działalność edukacyjną młodzieży i dorosłych, wdrażać także nowe systemy kształcenia pozaszkolnego oraz szkolić liderów i organizować życie kulturalno-sportowe. Proponowane formy działalności dla takiego ośrodka zostaną zaprezentowane dalej, a wyboru form działania dokonują przedstawiciele lokalnej społeczności, tj. Rady Rodziców, Rady Sołeckie, Rada Gminna LZS oraz przedstawiciele gminy w Izbie Rolniczej. Ośrodek taki ma mieć w kręgu zainteresowania: - ucznia w końcowej fazie nauki, - ucznia gimnazjum i szkoły średniej z terenu gminy, - młodych pracowników, - młodych bezrobotnych, - dorosłych pracujących i czasowo pozostających bez pracy, - środowisko gminy jako zbiorowość społeczną. W ramach swych działań Ośrodek powinien: 86 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno - przyjmować oddolne inicjatywy w zakresie potrzeb edukacyjnych środowiska, - gwarantować możliwość elastycznego rozwiązywania lokalnych problemów rynku pracy (kursy itp.), - poszukiwać zdolnych, ambitnych „liderów” w różnych dziedzinach, - inspirować nowe formy dokształcania, doskonalenia, promowania, - być jednostką o dużej pojemności i otwartej strukturze organizacyjnej, zdolną do szybkiego reagowania na potrzeby lokalnego rynku i środowiska, - inspirować współpracę ponadlokalną gminy celem nabycia doświadczeń i promocji, - inspirować kulturalne i sportowe potrzeby środowiska poprzez młodzież i ich rodziców, ludzi biznesu i samorządu, - prowadzić działalność gospodarczą i handlową z wykorzystaniem własnej bazy, współpracować z WODR, PUP, WUP, FRDL, itp. Ośrodek ten powinien spełniać oczekiwania środowiska gminy poprzez: przełamanie bariery niemożności i apatii wśród ludzi młodych, generowanie i promowanie „liderów” w różnych dziedzinach życia gospodarczego, kulturalnego i sportowego, aktywizację obywatelską w zakresie: - poszerzenia wśród uczniów wiedzy o samorządności terytorialnej, - rozwoju zdolności przywódczych młodych działaczy społecznych, - nabywania umiejętności organizacji warsztatu pracy społecznej, - kontaktowania młodych liderów z działaczami samorządowymi gminy (dyskusja, współpraca, czynna edukacja), - wymianę doświadczeń z innymi. nawiązywanie współpracy ponadgminnej i zagranicznej celem wymiany doświadczeń, nauki i podpatrywania, sporządzenie mapy instytucji wspierających, stowarzyszeń i związków mogących wesprzeć gminę, bycie ośrodkiem promocji gminy w różnych dziedzinach, promowanie polityki lokalnej i lokalnych polityków. 5.3.1.2. Promocja gminy Jednym z najistotniejszych czynników decydujących o powodzeniu jest przekonanie inwestorów i przedsiębiorców, że na danym obszarze istnieje odpowiednia tradycja i kultura robienia interesów, dobra atmosfera sprzyjająca pobytowi na tym terenie. Na stworzenie takiego przekonania społeczności lokalne pracują pokoleniami, jednakże mimo zauważalnego niedostatku w tej mierze, również w gminie Sianów istnieją znaczące aktywa. Pierwsze wrażenie jest często najważniejsze. Stwarza je ogólny wygląd miejscowości, charakter zabudowań ulic, zadbanie domostw. Często czynnikami decydującymi o korzystnym pierwszym wrażeniu jest czystość. Ogólny wygląd miejscowości lub obszaru wyrabia przekonanie o gospodarności lub niegospodarności okolicy. Drugim elementem wspierającym ogólny obraz gminy jest umiejętność zespołowego działania mieszkańców. Szczególnie wysoko ocenia się taką społeczność lokalną, która potrafi się zorganizować, scalić wokół wspólnych celów i poświecić własny czas i pieniądze do zrealizowania zamierzonych celów. 5.3.1.2.1. Promocja gminy na zewnątrz Cele strategiczne rozwoju gminy muszą być wspierane przez system promocji gminy (oferty inwestycyjnej). Inwestor powinien w jednym miejscu uzyskać wszelkie informacje o dostępnych potencjalnych lokalizacjach działalności gospodarczej. Niezbędne są zatem następujące działania: 87 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno - rozpocząć kampanię reklamową gminy w środkach masowego przekazu – telewizja, radio, prasa, - opracować i wydać nowy profesjonalnie opracowany folder, materiały informacyjne i rozesłać je do wielu organizacji reprezentujących środowiska biznesu w kraju i zagranicą (polskich ambasad, radców handlowych, izb gospodarczych itp.), - uczestniczyć w wystawach, konferencjach i konkursach promując gminę Tuczno, - zapewnić z budżetu gminy specjalne środki na promocję, - zorganizować imprezy promocyjne np.: międzynarodowe zawody wędkarskie; festiwal pieśni religijnej i inne imprezy kulturalne o zasięgu powiatowym i wojewódzkim; zawody sportowe (biegi, turnieje piłki nożnej, żeglarstwo); targi; konferencje i seminaria popularno-naukowe itp.; współpraca z gminami Niemiec, Danii i Szwecji w ramach Euroregionu „Pomerania”. 5.3.1.2.2. Działania wewnętrzne Wewnętrzne działania gminy muszą wspierać intensywną akcję reklamującą miasto i gminę Tuczno jako miejsce, w którym można zainwestować. Należy zbudować wizerunek gminy solidnej i godnej zaufania. Jedną z najważniejszych spraw jest wiarygodność wobec partnerów. Uznać należy, że w rozmowach z inwestorami, nie tyle ważne jest dysponowanie określonymi zasobami (np. zasilaniem energetycznym), ale przekonanie inwestora, że gmina rozwiąże dany problem w określonym czasie i następnie bezwzględnie wywiązanie się z danego słowa. Z tą myślą w Urzędzie Gminy należy wytypować zespół kompetentnych pracowników, którzy potrafią dążyć do wyznaczonych celów i odpowiednio reagować na oczekiwania partnerów. Dużą wagę przywiązuje się do pierwszego kontaktu z kontrahentem. Zespół musi także odpowiednio przygotować się do negocjacji z inwestorem. Musi prowadzić wspólną politykę. Prowadzenie tak zgodnej polityki negocjacyjnej wymaga bardzo dobrej komunikacji pomiędzy członkami grupy negocjacyjnej. Służy temu przede wszystkim czytelny podział obowiązków i umiejętne rozdzielanie zadań wg kompetencji i predyspozycji pracowników. Ważne jest aby Urząd Miasta i Gminy prowadził działania o charakterze integracyjnym takie jak: wyjazdowe szkolenia, spotkania towarzyskie, imprezy wigilijne i rocznicowe. Oprócz stworzenia dobrego i skutecznego zespołu Urzędu Miasta i Gminy należy także zapewnić mu sprzyjającą atmosferę pracy. Zarząd Miasta i Gminy musi podjąć się zbudowania konsensusu w społeczeństwie gminy, przekonanie go, że inwestorzy są gminie potrzebni. Należy także pokazać mieszkańcom wpływ działań proinwestycyjnych w gminie na stopniową poprawę warunków życia we wszystkich wsiach. Cały Zarząd Miasta i Gminy wraz z radnymi regularnie, raz na kwartał (lub częściej jeżeli jest taka potrzeba) musi spotykać się z mieszkańcami poszczególnych wsi. Podstawowym zagrożeniem dla wdrożenia strategii są interesy partykularne i myślenie krótkoterminowe. Cała Gmina Tuczno o rolniczym charakterze powinna rozwijać się tak równomiernie, jak to tylko możliwe. Wzrost inwestycji jest głównym elementem tego rozwoju. Żaden poważny inwestor nie zdecyduje się zainwestować jeżeli nie będzie widział perspektywy szybkiej realizacji inwestycji i uruchomienia działalności. Wielomiesięczne oczekiwania na wszelkie pozwolenia i inne formalności zniechęcą każdego, kierującego się racjonalnymi czynnikami, inwestora, nawet jeżeli lokalizacja inwestycji miałaby być bardzo atrakcyjna. Opierając się na zasadach, którymi kierują się inwestorzy zagraniczni, Zarząd musi przyjąć kilka podstawowych zasad działań proinwestycyjnych wychodzących naprzeciw oczekiwaniom kontrahentów. Podstawową zasadą w kontaktach z inwestorami musi być wzajemna wiarygodność, rzetelność i solidność. Władze Gminy gwarantują krótki okres realizacji transakcji kupna – sprzedaży gruntów. Powinien on trwać maksymalnie 2 miesiące od pierwszych kontaktów z inwestorem, poprzez negocjacje, do umowy notarialnej. Gmina powinna udzielać wszechstronnej pomocy inwestorowi w załatwianiu spraw merytorycznych, formalno – prawnych w administracyjnym toku postępowania. Oferowany teren 88 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno powinien być w pełni uzbrojony i należeć do gminy. Konieczne jest także uprzednie uzgodnienie przeznaczenia terenu na poszczególne rodzaje działalności gospodarczej. Wszelkie negocjacje prowadzone z potencjalnymi inwestorami (jak i podejmowanie decyzji), aż do podpisania umowy przeprowadza zespół trzyosobowy, reprezentujący Zarząd. W trakcie negocjacji obowiązuje zasada eliminowania wszelkich sporów w obecności inwestora. Aby uatrakcyjnić ofertę, należy przyjąć zasadę sprzedaży gruntów na własność. Zgodnie z polskim ustawodawstwem, sprzedaż powinna mieć formę przetargu ofert gdzie oprócz ceny, można zawrzeć dodatkowe uwarunkowania przyszłej inwestycji, przyjęte wcześniej w ramach wzajemnych uzgodnień. Proponowana cena ma być optymalna, co nie znaczy, że niska. Cena porównywalna do cen gruntów o podobnej randze w Polsce wyeliminuje przypadkowych kontrahentów i narzuci partnerski stosunek w negocjacjach. 89 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 6. BANK DANYCH Celem głównym założenia banku danych o Gminie Tuczno jest poprawienie stanu wiedzy władz o posiadanych zasobach, a co za tym idzie bardziej sprawne zarządzanie nimi. Pod pojęciem banku danych należy rozumieć nie jedną komputerową bazę danych, lecz kilka odrębnych, niezależnych tematycznych baz, które winny ze sobą współpracować. Dane w Banku Danych dzielą się na dwie grupy główne: • dane przestrzenne - prezentowane w postaci map • dane tabelaryczne - statystyczne i opisowe - opisujące przestrzeń przy pomocy danych w tabelach, bazach i za pomocą opisów tekstowych. 6.1. Zagrożenia wynikające z braku realizacji strategii W przypadku zaniechania realizacji strategii możliwe jest osłabienie wzrostu gospodarczego gminy Tuczno oraz pojawienie się tendencji recesyjnych co spowoduje wzrost napięć społecznych i niekorzystne zjawiska, procesy: - nieumiejętne zarządzanie zasobami; - brak konkurencyjności wobec innych ośrodków gospodarczych województwa; - regres inwestycyjny, ze względu na odpływ inwestorów do bardziej atrakcyjnych stref gospodarczych; - zaniechanie, bądź odkładanie w czasie realizacji zasadniczych zadań inwestycyjnych dla prawidłowego rozwoju gminy; - brak postępu w rozwoju infrastruktury technicznej, pogorszy warunki życia i uczyni gminę nieatrakcyjnym dla mieszkańców, turystów i potencjalnych inwestorów; - niska dbałość o środowisko przyrodnicze i ład przestrzenny przyczynią się do stworzenia niekorzystnego wizerunku gminy; - ograniczenie ekspansywności urbanizacyjnej; - wystąpienie niekorzystnych procesów demograficznych tj. migracje ludzi młodych najbardziej aktywnych i przedsiębiorczych do większych ośrodków (np. Szczecin, Poznań). W długofalowej perspektywie powyższe tendencje mogą doprowadzić do utraty tożsamości odrębności gminy jako ośrodka życia gospodarczego i społecznego regionu, przekształcając go jedynie w miejsce lokalnych usług. 6.2. Monitoring i ewaluacja programu Jednym z ważnych problemów w realizacji strategii rozwoju gminy jest realna możliwość jej skutecznego wdrażania. Kadencyjność władz samorządu lokalnego sprawia, że zawsze występuje niebezpieczeństwo zaniechania realizacji strategii przez kolejne władze lokalne. Kluczowe znaczenie w monitorowaniu i stymulowaniu realizacji zadań operacyjnych zgodnie z przyjętym harmonogramem, ma Zarząd Gminy. Zakłada się, że Zarząd z chwilą przyjęcia strategii przez Radę Gminy stanie się komórką koordynacyjną, której główną rolą będzie wdrażanie i monitorowanie realizacji strategii oraz interweniowanie w przypadku stwierdzenia opóźnień bądź nieuzasadnionej rezygnacji z realizacji zadania. Oprócz budowy sprawnego systemu monitorowania pozwalającego na szybki wgląd w postępy prowadzonych działań, konieczne jest powstanie systemu obiektywnej oceny -- ewaluacji efektów uzyskiwanych w wyniku realizowanych działań. Ewaluacja działań będzie obejmowała trzy fazy realizacji każdego z programów: 90 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno • ocena przed podjęciem realizacji programu - czy i w jakim zakresie projekt przyczyni się do osiągnięcia planowanych w strategii działań? • ocena w trakcie realizacji programu - czy podjęte działania zmierzają w dobrym kierunku, czy są realizowane zgodnie z założeniem programu? • ocena po realizacji programu - dotyczy osiągniętych krótko - i długoterminowych efektów oraz zakładanych na wstępie korzyści. Należy podkreślić znaczącą rolę lokalnych mediów w kontrolowaniu i pobudzaniu jednostek odpowiedzialnych za realizację strategii. Warte rozważenia wydaje się być włączenie do tych działań przedstawicieli lokalnej prasy i innych mediów. W ten sposób, społeczność lokalna oraz władze gminy będą uczestnikami realizacji i wdrażania Strategii Rozwoju Gminy Tuczno. 91 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 7. PLAN DZIAŁAŃ Tabela nr 32: Zestawienie zadań strategicznych w gminie Tuczno Lp. Nazwa i treść zadania Termin realizacji 1 Opracowanie programów odnowy wsi oraz projektów wsi turystycznych Opracowanie planu zalesiania gleb V i VI klasy i zalesianie (stopniowe) Utworzenie Gminnego Centrum Rozwoju Przedsiębiorczości (Inkubator przedsiębiorczości) Opracowanie programu rozwoju przetwórstwa rolno – spożywczego: - tereny - kontakty - dystrybucja Opracowanie projektu imprezy promocyjnej „Dni Tuczna”: - w mieście i gminie - w powiecie - w województwie - w wybranych gminach krajów UE Opracowanie konkursu cyklicznego na produkt roku Połączyć z dożynkami lub Dniami Tuczna Zorganizowanie gminnego ośrodka informacji turystycznej Opracowanie kompleksowego programu rozwoju turystyki: - tereny pod obiekty i bazę turystyczną - przetargi na obiekty i bazę turystyczną - projekt zagospodarowania turystycznego rezerwatów przyrody - projekt szlaków pieszych, rowerowych, konnych - projekt campingów, pól biwakowych, parkingów i miejsc postojowych - projekt bazy sportowo – rekreacyjnej letniej - projekt osiedla weekendowego Opracowanie konkursu „gospodarstwo turystyczne roku” (razem z konkursem produkt turystyczny) Opracowanie stałych cyklicznych imprez promocyjno – targowych Powołanie „Towarzystwa Przyjaciół Gminy” oraz honorowego tytułu „Honorowy Obywatel Gminy” Nawiązywanie kontaktów z gminami w kraju i 2004-2007 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 2004-2012 2005-2006 Podmioty odpowiedzialne za opracowanie Gmina Lasy Państwowe Gmina, Powiat Gmina 2005-2007 Gmina Przedsiębiorstwa 2005-2006 Gmina Od 2005 Gmina 2005-2006 Gmina 2005-2006 Gmina Od 2005 Gmina Od 2005 Gmina Przedsiębiorstwa Gmina 2005-2007 Od 2005 Gmina 92 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 za granicą – wymiany, wizyty, rewizyty, wspólne imprezy Inicjowanie powstawania i rozwoju kas pomocy wzajemnej oraz stowarzyszeń gospodarczych mieszkańców. Opracowanie systemu ulg w podatkach i opłatach lokalnych dla przedsiębiorców oraz strategii dochodów gminnych Opracowanie gminnego programu zwalczania bezrobocia: - plan rozwoju przedsiębiorczości - plan rozwoju turystyki i agroturystki - plan szkoleń i przekwalifikowania zawodowego - powiązanie z działalnością PUP Opracowanie, upublicznienie kalendarza Imprez Kulturalno – Oświatowych w gminie Opracowanie planu wymiany młodzieży z innymi gminami w kraju i za granicą Opracowanie zasad finansowania zdolnej i biednej młodzieży: - stypendium gminne - stypendium stowarzyszeń gospodarczych i społecznych - nagrody roczne za osiągnięcia młodzieżowe, sportowe Opracowanie kalendarza imprez masowych o krajowym i międzynarodowym znaczeniu i ich organizowanie Zorganizowanie konkursów propagujących gminny produkt kulturalny: - malarstwo, rzeźba, haft - ubiór - wystrój hotelu, restauracji, kawiarni - potrawa - produkt rękodzieła - wiele innych w powiązaniu z imprezami masowymi i kulturalnymi Opracowanie długofalowego planu inwestycji gminnych w infrastrukturę techniczną: - wodociągi - kanalizacja ściekowa - sieć gazowa - oczyszczalnia ścieków Opracowanie długofalowego programu rozwoju mieszkalnictwa Wytyczenie strefy ciszy i obszarów chronionych oraz ich oznakowanie i zagospodarowanie, rozwijanie stref ziołolecznictwa itp. Opracowanie konkursu na: Od 2005 Gmina 2005-2006 Gmina 2004-2005 Gmina Od 2005 Gmina Od 2005 Gmina Od 2005 Gmina Stowarzyszenia Od 2006 Gmina Od 2005 Gmina Stowarzyszenia 2004-2005 Gmina 2004-2005 Gmina 2005-2007 Gmina Od 2005 Gmina 93 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 25 26 27 28 29 30 31 - estetyczne i funkcjonalne gospodarstwo i obejście - dom i ogródek - estetyczna wieś - skwer, parki i zieleńce - balkon Inicjowanie i rozwijanie ruchów wspólnotowych: - spółdzielczości mieszkaniowej, produkcyjnej - stowarzyszeń - kulturowych - religijnych - zainteresowań - rad sołeckich - innych Opracowanie programu rozwoju kultury gminnej: - stowarzyszenia kulturalne - zespoły folklorystyczne - zintegrowanie programu z innymi programami i projektami Zaprojektowanie, modernizacja i rozbudowa Gminnego Ośrodka Sportu i rekreacji: - modernizacja stadionu - kąpieliska i przystanie nad jeziorem Liptowskim - korty tenisowe, pola golfowe, kręgielnie - sołeckie boiska i miejsca rekreacji - ścieżki zdrowia Opracowanie programu bezpieczna gmina: - współpraca z policją i OSP - obywatelski ruch wzajemnej pomocy - doposażenie policji i OSP - patrolowanie i monitoring Inicjowanie i rozwój sportu młodzieżowego: - klubu sportowe - związki sportowe - prywatne ośrodki sportowe Inicjowanie i rozwijanie młodzieżowych kół zainteresowań i organizacji: - ochrony przyrody - ekologicznych - kulturalnych - harcerstwa - oświatowych - naukowych - wielu innych Zorganizowanie monitoringu w gminie: - telefonia ratunkowa - monitoring ruchu drogowego Od 2005 Gmina 2004-2005 Gmina 2004-2006 Gmina 2004-2006 Gmina 2004-2007 Gmina Przedsiębiorstwa Od 2005 Gmina Szkoły 2004-2006 Gmina 94 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 32 33 34 - monitoring obiektów technicznych Utworzenie „Klubu Młodych Tuczna” – agenda Towarzystwa Przyjaciół Tuczna Modernizacja obiektów szkół podstawowych Budowa wielofunkcyjnej sali jako hali widowiskowej i kinowej oraz krytej pływalni 2005 Gmina 2006-2008 2006-2008 Gmina Gmina 95 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 8. SPIS TABEL Tabela nr 1: Wykaz wsi sołeckich oraz pozostałych miejscowości ..............................................13 Tabela nr 2: Rozwój ludności w gminie .........................................................................................14 Tabela nr 3: Ruch naturalny ludności............................................................................................14 Tabela nr 4: Ludność gminy Tuczno wg struktury wieku ...........................................................14 Tabela nr 5:Struktura ludności wg wieku przedprodukcyjnego, produkcyjnego i poprodukcyjnego .........................................................................................................15 Tabela nr 6: Pracujący w gospodarce narodowej wg sekcji ........................................................15 Tabela nr 7: Bezrobotni wg wieku i płci w gminie Tuczno ..........................................................16 Tabela nr 8: Bezrobotni wg wykształcenia w gminie Tuczno ......................................................16 Tabela nr 9: Bezrobotni wg czasu pozostawania bez pracy w gminie Tuczno ..........................16 Tabela nr 10: Struktura agrarna gminy Tuczno...........................................................................18 Tabela nr 11: Poziom wykształcenia rolników na terenie gminy Tuczno ...................................18 Tabela nr 12: Liczba i struktura obszarowa gospodarstw w gminie Tuczno .............................19 Tabela nr 13: Obsada inwentarza żywego w gminie Tuczno .......................................................19 Tabela nr 14: Pomniki przyrody na terenie gminy Tuczno .........................................................21 Tabela nr 15: Wykaz parków w gminie Tuczno............................................................................23 Tabela nr 16: Wykaz użytków ekologicznych w gminie Tuczno .................................................23 Tabela nr 17: Przebieg dróg powiatowych w gminie Tuczno ......................................................25 Tabela nr 18: Wychowanie przedszkolne w gminie Tuczno ........................................................28 Tabela nr 19: Sieć szkół podstawowych rok 2002/2003 ................................................................29 Tabela nr 20: Dowóz dzieci do szkół w gminie Tuczno ................................................................29 Tabela nr 21: Baza noclegowa na tereni gminy Tuczno ...............................................................32 Tabela nr 22:Emisja zanieczyszczeń do atmosfery w powiecie wałeckim w latach 2000-2001 .34 Tabela nr 23:Wyniki badań powietrza w latach 2001-2002 w Wałczu .......................................34 Tabela nr 24: Wyniki pomiarów SO2 i NO2 na terenie gminy Tuczno .......................................35 Tabela nr 25: Wykaz punktów zrzutów ścieków powyżej 100m3/dobę.......................................35 Tabela nr 26: Wykaz jezior w gminie Tuczno, badanych w latach 1990-2001...........................36 Tabela nr 27: Zestawienie tabelaryczne o wodach śródlądowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych ...........................................................................................................38 Tabela nr 28: Wyniki badań fizyko – chemicznych i bakteriologicznych wody z kąpielisk pobranej 28.07.2003 r. z Gminy Tuczno ................................................................38 Tabela nr 29: Dochody budżetu gminy w wybranych latach wg wielkości struktury ...............41 Tabela nr 30: Dochody budżetu gminy w wybranych latach w uwzględnieniem dochodów w działach ......................................................................................................................41 Tabela nr 31: Dochody budżetu gminy w wybranych latach – porównanie wielkości i struktury ...................................................................................................................42 Tabela nr 32: Zestawienie zadań strategicznych w gminie Tuczno.............................................92 96 Strategia zrównoważonego rozwoju gminy Tuczno 9. ZAŁĄCZNIKI 9.1. Wzór ankiet 9.2. Zestawienie wyników z ankiet 9.3. Podstawowe źródła finansowania procesów rozwojowych gminy 97
