Zadania i funkcje nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej

1. Zadania i funkcje nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej.
Edukacja wczesnoszkolna to nauczanie, kształcenie i wychowanie. Nauczanie to
dostarczanie
wiadomości,
kształcenie
to
rozwijanie
różnorakich
intelektualnych
i
motorycznych umiejętności i nawyków, a wychowanie to formowanie wszystkich postaw, a w
konsekwencji całej osobowości. 1
Powszechne jest przekonanie, że rozwój psychiczny dziecka w młodszym wieku
szkolnym ma bardzo duże znaczenie dla kształtowania osobowości w wyższych klasach.
Powszechnie też docenia się rolę nauczania zintegrowanego, jako głównego i podstawowego
szczebla w kształceniu i wychowaniu człowieka.
Dzieci w klasach młodszych I-III są szczególnie podatne na wpływy, wykazują
ogromną chęć do pracy, a także są ciekawe świata i dążą do jego poznania. Te
charakterystyczne cechy tego okresu wieku nauczyciel musi nie tylko rozwijać, ale także
pobudzać i kształtować nowe.
Od tego, w jaki sposób będzie zorganizowana praca na tym etapie, uzależniony jest dalszy
rozwój dzieci, a także dalsza kariera uczniów. Na żadnym poziomie kształcenia proces
dydaktyczny i wychowawczy nie łączy się tak ściśle ze sobą jak w edukacji wczesnoszkolnej.
W młodszym wieku szkolnym zadania dydaktyczne i wychowawcze ściśle się ze sobą
splatają i przenikają. Należycie prowadzona praca w klasach niższych, uwzględniająca
różnorakie potrzeby rozwojowe wszystkich dzieci, decyduje w znacznym stopniu o dalszej
karierze szkolnej i życiowej ucznia. Praca w klasach młodszych to szeroko rozumiany start
szkolny i życiowy dziecka.
Zadania stawiane przed nauczycielem nauczania początkowego T. Wróbel
sformułował jako zadania: poznawcze, sprawnościowe i wychowawcze.
Praca poznawcza dzieci obejmuje wiedzę rzeczową w zakresie: faktów społecznych,
przyrodniczych, wytworów kulturalnych powstałych w wyniku różnorodnej działalności
człowieka oraz wiedzę językową i matematyczną. Zakres zadań sprawnościowych dotyczy
zdobywania podstawowych technik
zdolności
i umiejętności do dalszej pracy umysłowej, ogólne
– uczenia się oraz sprawności techniczne, plastyczne, muzyczne i ruchowe.
Zadania wychowawcze to przede wszystkim zadania związane z wychowaniem moralnospołecznym. 2
1
M. R. Radwiłowiczowie, Nauczyciel klas początkowych, Warszawa, 1981, s. 17.
2
T. Wróbel, Praca nauczyciela w klasach I-III, Warszawa, 1974, s. 92.
Centralnym czynnikiem warunkującym pożądane wyniki pracy dydaktycznowychowawczej w szkole, a zwłaszcza w nauczaniu zintegrowanym jest nauczyciel. Swoistość
pracy na tym szczeblu szkoły ( klasy I – III ) polega na tym, że osobowość znajduje się w
procesie stawania się, odznaczając się pod wieloma względami jeszcze wielką plastycznością
i podatnością na zamierzone i niezamierzone wpływy zewnętrznego otoczenia. Stąd też
zadania nauczyciela w tym okresie są szczególnie ważne, jak w żadnym już okresie życia
dziecka. Działalność ta dotyczy wykonywania zadań: opiekuńczych, diagnostycznoprognostycznych,
kompensacyjno-usprawniających,
poznawczych,
kształcących
i
wychowawczych. Właściwością szczebla nauczania zintegrowanego jest to, iż powinien on
spełniać w równej mierze wszystkie sześć funkcji. Zadania te występują w rzeczywistości we
wzajemnych związkach, zaś spełnianie jednych jest często nieodzownym warunkiem
realizacji innych.
M.R. Radwiłowiczowie podają następujące funkcje nauczania początkowego:
opiekuńcza,
diagnostyczno-prognostyczna,
kompensacyjno-usprawniająca,
poznawczo-
kształcąca i wychowawcza.
Do zadań wychowawcy w obrębie funkcji opiekuńczej należą zadania szczegółowe
takie jak: troska o zdrowie powierzonych mu dzieci, ich bezpieczeństwo, zapewnienie
odpowiednich warunków higienicznych, dbałość o należyty rozwój fizyczny, ich racjonalne
odżywianie, odpowiednio zorganizowaną rekreację.
W czasie zajęć lekcyjnych wychowawca klas młodszych powinien zwracać uwagę na postawę
dzieci w ławkach, czy siedzą prosto, nie garbią się. Ma to istotne znaczenie przy wszelkiego
typu skrzywieniach kręgosłupa. Nauczyciel powinien często organizować ćwiczenia
gimnastyczne. Gimnastyka taka wpływa odprężająco na układ nerwowy dziecka oraz pozwala
na rozluźnienie mięśni całego ciała, zwiększa dopływ tlenu poprzez kilkakrotne wdechy i
wydechy przy otwartych oknach.3
Przez funkcję diagnostyczno - prognostyczną rozumiemy zadania dotyczące
poznania
poszczególnych
dzieci
przez
dobrze
ukierunkowaną
obserwację
oraz
prognostycznego projektowania możliwie optymalnych dróg dalszego rozwoju każdego
dziecka. Wśród nich należy wymienić zadania szczegółowe, takie jak: poznanie psychiki
dziecka i wnikliwe analizowanie uzyskanych danych, wyciąganie na tej podstawie wniosków,
planowanie zadań rozwojowych. Nauczycielowi powinno przyświecać nastawienie nie na
3
M. R. Radwiłowiczowie, Nauczyciel klas początkowych, Warszawa, 1981, s. 24.
refleksję, lecz na pozytywne zorientowanie samego siebie, rodziców i dziecka w
możliwościach jego potencjalnego rozwoju. 4
Funkcja kompensacyjno - usprawniająca jest jakby przedłużeniem praktycznym
funkcji poprzednio omawianej. „Rola nauczyciela polega na eliminowaniu, złagodzeniu lub
rekompensowaniu takich odchyleń jak wady wzroku, słuchu i mowy czy leworęczności.
Nauczyciel nie działa tu w pojedynkę, lecz w kontakcie z lekarzem, pedagogiem szkolnym,
psychologiem oraz rodzicami.”5
Zadaniem nauczyciela jest również usuwanie wad i niedostatków języka i słownictwa
pochodzenia środowiskowego. Do funkcji tej zalicza się zespół specjalnych zabiegów
dydaktyczno-wyrównawczych i korekcyjnych służących usuwaniu nie tylko przyczyn, ale i
samych niepowodzeń szkolnych.
Funkcja poznawcza jest najwyraźniej preferowana w programach szkolnych i
najlepiej realizowana przez nauczycieli. Konkretyzuje się w zadaniach szczegółowych
oddzielnych przedmiotów nauczania, zmierzając do wyposażenia uczniów w odpowiedni
zasób elementarnych wiadomości. Funkcji poznawczej nie sposób omawiać w oderwaniu od
funkcji kształcącej, gdyż dopiero wtedy widzi się w pełni nową przyśpieszającą rozwój
intelektualny rolę szczebla nauczania początkowego. Za sedno funkcji kształcącej należy
przyjąć rozwijanie ogólnych operacji myślowych i ogólnych sposobów racjonalnego uczenia
się. Do zadań szczegółowych należy: wyrabianie koncentracji i podzielności uwagi,
kształcenie pamięci logicznej, rozwijanie elementarnych sprawności, to jest umiejętności i
nawyków, zarówno intelektualnych jak i manualnych o charakterze ogólnym. Ważne zadanie
to rozwijanie zainteresowań i uzdolnień uczniów.
Bogatą i różnorodną pod względem konkretnych zadań jest funkcja wychowawcza
nauczania początkowego. Mówi się o wychowaniu intelektualnym, politechnicznym,
emocjonalnym,
moralno-społecznym,
światopoglądowym,
fizycznym,
zdrowotnym
i
estetycznym. W ramach zadań wychowawczych dają się wyszczególnić między innymi
następujące zadania: rozwijanie pozytywnej motywacji wobec uczenia się i nauki szkolnej,
wyrabianie poszanowania dla własnej pracy i pracy innych, kształtowania zaufania we własne
siły, woli pokonywania trudności, należytego stosunku do mienia społecznego i
indywidualnego, a także do dzieci młodszych, słabszych, ludzi starych i chorych.
4
Tamże, s. 67.
5
M. Przetacznikowa, Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży, Warszawa, 1967, s. 138.
Poprzez
utrzymywanie
kontaktu
z
rodzicami
nauczyciel
może
pomóc
w
przezwyciężaniu trudności wychowawczych. Szczególną troską powinien wychowawca
otaczać dzieci z rodzin niewydolnych wychowawczo czy też patologicznych.
Duże znaczenie dla odpowiedniego wypełniania funkcji wychowawczych ma postawa
samego nauczyciela. Jeżeli nauczyciel jest sprawiedliwy, dobrze z zaangażowaniem wypełnia
swoja pracę, ma serdeczny stosunek do dzieci, to istnieją wszelkie szanse, że zrealizuje
zadania wychowawcze. 6
Kolejno omawiane funkcje nauczania początkowego, których spoistość i związek
łatwo zauważyć na podstawie zadań szczegółowych, prowadzi do ważnego wniosku. Rola
nauczyciela w tych wszystkich zakresach jest specyficzna i odpowiedzialna. Wykracza poza
zadania, które eksponuje program nauczania, ponieważ oprócz strony intelektualnej
nastawiony jest na rozwijanie umiejętności i postaw dotyczących danych treści. Nauczyciel
musi dostrzegać, wykorzystywać i modyfikować całokształt uwarunkowań, które dopiero
umożliwiają realizację wszystkich funkcji nauczania początkowego.
Jak wynika z powyższych rozważań rola nauczyciela – wychowawcy klas nauczania
zintegrowanego jest specyficzna i wyjątkowo odpowiedzialna. Można stwierdzić, że w
klasach początkowych potrzebny jest nauczyciel o wielkich przymiotach serca i charakteru,
kochający pracę z małymi dziećmi, cierpliwy i opanowany, stale podnoszący swoje
kwalifikacje w drodze samokształcenia i korzystający z różnych organizowanych form
doskonalenia.
2. Autorytet i osobowość nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej.
Autorytet (z łaciny auctoritas – powaga moralna, znaczenie) to prestiż osoby, grupy
lub organizacji oparty na uznanych i cenionych w środowisku lub społeczeństwie
wartościach: religii, prawie, nauce, itp.7 Można tę definicję uzupełnić o takie znaczenia, jak:
ogólne uznanie, wpływ, mir, jak również zespół cech osobowych sprawiających, że chętnie,
bez nakazu czy strachu podporządkowujemy się danej osobie.8
6
7
M. R. Radwiłowiczowie, s. 24.
Por. R. Smolski, M. Smolski, E.Stadtmüller, Edukacja obywatelska. Słownik encyklopedyczny,
Warszawa 1999, s.77.
8
E. Szymanek-Płaska, Waga autorytetu nauczyciela, prezentacja multimedialna. Bielsko-Biała, 2001.
Warto również uświadomić sobie, że z autorytetem kojarzymy pewne związane z nim
symbole: ubiór (np. toga, mundur, sutanna, trzyczęściowy garnitur), wielkość ciała oraz
tytuły.
Autorytety występują we wszystkich społecznościach, jednak, zależnie od
okoliczności, zauważyć można pewne zróżnicowane sposoby, w jakich się one przejawiają.
Zasada autorytetu jest warunkiem umożliwiającym funkcjonowanie każdego systemu
politycznego oraz każdej formacji społecznej.9
Rodzice są pierwszym autorytetem dla dziecka, ale gdy dziecko przekracza progi
szkoły, konkuruje z nimi autorytet nauczyciela. W relacji nauczyciel – uczeń każdy ma ściśle
określone zadania: uczeń musi pokonać własne ograniczenia, a nauczyciel ma wskazać
kierunek i sposób. Nie jest bardzo ważne ani to, co wychowawca mówi, ani to, jakimi
metodami pracuje, ważne jest to, kim on sam jest. Nauczyciel nie może być tylko twórcą
nakazów i zakazów, lecz przede wszystkim ostoją, przykładem i pomocą w kształtowaniu
samego siebie, w żmudnym procesie autokreacji.
Przenosząc wartość definicji autorytetu na grunt szkoły, należy podkreślić, iż autorytet
wychowawcy jest niezbędnym czynnikiem dla właściwego przebiegu procesu wychowawczoedukacyjnego. Nauczyciel dysponuje, jak się wydaje, szeroką gamą czynników, na których
może budować autorytet, a mianowicie:
* kompetencje wynikające z nauczania danego przedmiotu, takie jak: wiedza,
sposób jej przekazania, umiejętność zaciekawienia przedmiotem;
*
cechy
osobowości
nauczyciela
jako
osoby
dorosłej:
konsekwencja,
porównywalność zachowań, niezmienność zasad, uczciwość, rzetelność, samokrytyka i
umiejętność przyznania się do błędu, prezentowany system wartości i działanie zgodne z nim,
umiejętności pozaprzedmiotowe, hobby, zaciekawienie uczniów swoimi zainteresowaniami;
* kompetencje interpersonalne: sposób komunikowania się z uczniami, sposób
formułowania wymagań w zakresie uczenia się i zachowania na lekcji, stosunek do uczniów,
umiejętność budowania konstruktywnych kontaktów, umiejętność słuchania, gotowość do
pomocy, umiejętność udzielania pomocy i wsparcia, respektowanie dojrzałości uczniów.
* efektywność w działaniu: umiejętność organizowania pracy własnej i innych,
umiejętność rozwiązywania powstających problemów, skuteczność w działaniu.10
Powyższe wyliczenie wskazuje, że autorytet nauczyciela nie wynika wyłącznie z
zajmowanego przez niego stanowiska, lecz stanowi sumę pewnych naturalnych i/lub
9
10
A. Aleksander, A. Panek, D. Topa, tamże.
Por. E. Szymanek-Płaska, tamże.
nabytych, wypracowanych umiejętności, natomiast okoliczności (rodzaj szkoły, etos
placówki, wiek, płeć nauczyciela i uczniów) mogą być czynnikiem sprzyjającym lub
utrudniającym budowanie autorytetu.
Reasumując, na autorytet wychowawcy składają się przede wszystkim cechy jego
charakteru i osobowości, jak również talent pedagogiczny, przejawiający się w budzeniu
zainteresowań i zapału do nauki, a także w obcowaniu z dziećmi.11
Obraz nauczyciela ma niewątpliwie wpływ na funkcjonowanie dziecka w szkole. Jeśli
ten obraz jest pozytywny, wpływa on na motywację dziecka do aktywnego uczestnictwa w
zajęciach. Brak stresu pozwala dziecku na kreatywne podejście do stawianych mu zadań. Ma
to swoje konsekwencje w radzeniu sobie z wymaganiami edukacyjnymi.
Dziecko rozpoczynające naukę szkolną przychodzi z obrazem nauczyciela. Od
nauczyciela zależy więc, jaki obraz dziecko utrwali. Nauczycielom nauczania początkowego
przypada w procesie edukacyjnym doniosła rola inicjatora procesu dopasowania się dziecka –
ucznia do szkoły i odwrotnie. To nauczyciel jest twórcą swego autorytetu, bo autorytetu nie
można otrzymać, nikt nie jest też w stanie wyposażyć kogokolwiek w autorytet. 12
Budowanie autorytetu nauczyciela jest przede wszystkim kształtowaniem relacji
między nauczycielem a uczniami, opartych na autonomii obu podmiotów. Nauczyciel –
mistrz, przewodnik przestrzega zasad poszanowania godności ucznia, jest ponadto
odpowiedzialny, otwarty, słuchający. Miarą autorytetu nauczycieli jest postawa uczniów
wobec nich.13
Według W. Okonia autorytet „ogniskuje w sobie to wszystko, co jest konsekwencją
wykształcenia nauczyciela, jego osobistych walorów oraz jego działalności w szkole i w
środowisku.” W żadnym chyba zawodzie osobista wartość nie wpływa w tym stopniu na
owoce jego działalności co w zawodzie nauczycielskim.14
Zgodzić się należy z powszechnie znanym poglądem, że dzieci w pierwszych latach
nauki widzą w wychowawczyni „Swoją Panią”. Mają do niej zaufanie i odnoszą się do niej
życzliwie. Dla zapewnienia prawidłowych kontaktów nauczyciela z uczniami A. Kania
proponuje stosowanie swoistego dekalogu :
11
E. Badura, Emocjonalne uwarunkowania autorytetu nauczyciela, Warszawa, 1981, s. 49.
R. Więckowski, Autorytet nauczyciela nauczania początkowego w opinii uczniów i rodziców, „Życie
Szkoły”, 1982, nr 10.
13
A. Nogała, Autorytet nauczyciela, http://www.sokol.republika.pl/two/publik/nog1.htm
14
W. Okoń, O autorytecie nauczyciela „Życie Szkoły”, 1971, nr 1, s. 5.
12
1. Działać na serce przez miłość, na rozum przez przekonanie, uspokajać swoim
spokojem
–
być
cierpliwym,
rozsądnymi
opanowanym,
unikać
emocji
i
nieprzemyślanych decyzji.
2. Zachęcać, a nie zniechęcać – pobudzać do działania, aktywności, kreatywnego myślenia,
wiary we własne siły.
3. Sukces ucznia moim sukcesem – cieszyć się z osiągnięć swoich podopiecznych, czerpać
z nich siłę do dalszej pracy.
4. Być mediatorem – pośredniczyć między szkołą, domem, środowiskiem lokalnym.
5. Dążyć do kompromisu – widzieć sprawę oczyma nie tylko nauczyciela, ale także ucznia.
6. Otwierać duszę dziecka na piękno – uczyć wrażliwości, poczucia dobrego smaku, taktu
i właściwej kultury bycia w każdej sytuacji.
7. Aby zło zwyciężać, ze złem walczyć trzeba –dawać dziecku szansę poprawy, ukazywać
drogi dojścia ku dobremu i ku zmianie sposobu zachowania.
8. Nadzieja
jest
matką
mądrych,
którzy
umieją
daleko
patrzeć
–
uczyć
perspektywistycznego spojrzenia w przyszłość, mądrego i odpowiedzialnego planowania
dalszego życia.
9. Najlepszym przykładem : przykład własnego życia – staram się być pogodnym,
uśmiechniętym człowiekiem, uczciwie i mądrze kierować własnym życiem.
10. Pamiętać, że bilansem każdego dnia jest zaakceptowanie jego rezultatu wraz z
rozczarowaniem i trudem. 15
Osobowość - termin używany w różnych znaczeniach, najczęściej oznacza zespół
stałych właściwości i procesów psychofizycznych, odróżniających daną jednostkę od innych,
wpływający na organizację jej zachowania, a więc na stałość w nabywaniu i porządkowaniu
doświadczeń, wiadomości i sprawności, w reagowaniu emocjonalnym w stosunkach z innymi
ludźmi oraz na stałość w wyborze celów i wartości. Powstanie tych stałych mechanizmów
zachowania się jednostki jest efektem rozwoju, w którym szczególnie ważną rolę odgrywają
pierwsze lata życia. Nabyte wówczas przez dziecko wzory zachowania wywierają trudny do
przezwyciężenia wpływ na całe jego życie.16
Zatem osobowość to występujący u każdego człowieka zasób utrwalonych postaw i
mechanizmów przystosowawczych pozwalających mu utrzymać równowagę między
wewnętrznymi pragnieniami, emocjami, a otaczającym go światem. Jest to zespół
15
A. Kania, Dekalog nauczyciela, „Wychowawca” ,2001, nr 1, s. 6.
16
Okoń W., Słownik pedagogiczny PWN, Warszawa 1987’, s. 215.
utrwalonych cech określających zachowanie, myśli i emocje, wyznaczający indywidualny i
niepowtarzalny styl życia. Podstawą osobowości są odziedziczone i nabyte cechy biofizyczne
modelowane w procesie rozwojowym w czasie dzieciństwa i młodości przez oddziaływania
kulturowe, społeczne oraz zwyczaje wychowawcze w rodzinie.
Mówić o osobowości nauczyciela znaczy wskazywać na wzór człowieka, który
organizuje pracę i kieruje postępowaniem tego, którego kształcąc równocześnie przysposabia
się do życia. To taki człowiek, który odznacza się umiejętnością bezpośredniego z nim
współżycia i jest bliski temu wszystkiemu, z kim i z czym współżyje jego uczeń, a więc
współbycia z jego rodzicami, jego otoczeniem, jego wzlotami i upadkami, swoistego
współżycia ze społeczeństwem, które go darzy zaufaniem.
Osobowość nauczyciela według Czesława Banacha obejmuje trzy struktury:
1) poznawczą: wyraża się działaniem związanym ze spostrzeganiem i rozumieniem ucznia –
wychowanka,
2) motywacyjną obejmuje system wartości, potrzeby i postawy nauczyciela,
3) czynnościową: prakseologiczno - pedagogiczna.17
Osobowość nauczyciela docelowo znajduje się nieustannie w wytaczaniu sobie drogi,
bez przerwy przekracza niejako sama siebie, by prze swą teraźniejszość móc nadążać za tym,
co z sobą niesie nadchodząca przyszłość. Doskonaląc więc i wzbogacając swoje „teraz”
nauczyciel przygotowuje się do wypełnienia nim przewidywanego „jutra”, a zatem pozostaje
w stałym pogotowiu na przyjmowanie i wychowawcze sposobienie młodego człowieka, który
wraz z nauczycielem dorasta i zarazem wyrasta już dla innych czasów i innych osobowo
zadań. Celem dla nauczyciela zawsze pozostanie dziecko i jego przyszłość.
3. Kompetencje nauczyciela klas I-III.
W pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczycieli klas I-III wyróżnia się następujące
kompetencje:
•
interpretacyjno-komunikacyjne,
•
kreatywności,
•
współdziałania,
•
pragmatyczne,
17
Cz. Banach, Osobowość nauczyciela, „Gazeta Szkolna”, 2001, nr 6, s. 18.
•
informatyczno-medialne.
•
informatyczno-medialne.
Bardzo ważne w przygotowaniu nauczycieli do zawodu są kompetencje
interpretacyjno-komunikacyjne, które wyrażają się umiejętnością rozumienia i
definiowania sytuacji edukacyjnych oraz skutecznością zachowań komunikacyjnych,
zarówno werbalnych, jak też niewerbalnych. Dotyczą one m.in.:
•
posiadania wiedzy o komunikacji interpersonalnej i umiejętności wykorzystania jej w
edukacyjnych,
•
nabycia umiejętności nawiązywania i podtrzymywania kontaktu z uczniem,
•
zrozumienia dialogowego charakteru relacji nauczyciel-uczeń,
•
doskonalenia poprawności, czytelności i etyczności własnych zachowań językowych
np. umiejętności kształtowania wrażliwości językowej wychowanków, odsłaniania funkcji
języka jako narzędzia myślenia i porozumiewania się.
W pracy nauczyciela istotną rolę pełnią również kompetencje kreatywności.
Wyrażają się innowacyjnością i prorozwojową skutecznością działań nauczyciela.
Przejawia je nauczyciel, który:
•
rozumie i zna swoistość działania pedagogicznego jako twórczego,
•
zna możliwości i bezpieczne granice w dokonywaniu twórczych zmian w pracy
nauczyciela i szkoły,
•
umie opracować autorski program nauczania,
•
umie myśleć krytycznie oraz stymulować rozwój samodzielnego i krytycznego
myślenia, samokształcenia i pracy nad sobą oraz swoich wychowanków,
•
umie planować własną koncepcję doskonalenia i samokształcenia zawodowego.
Przedmiotem wszechstronnych analiz są również kompetencje współdziałania
rozumiane jako skuteczność zachowań prospołecznych nauczyciela i sprawność w
integrowaniu zespołów uczniowskich oraz innych podmiotów edukacyjnych. Wyrażają się
one głównie:
•
posiadaniem wiedzy o prawidłowościach współdziałania i rozwoju społecznym
uczniów oraz umiejętnością jej odpowiedniego wykorzystania do tworzenia z grupy
uczniowskiej środowiska wychowawczego,
•
rozumieniem związków zachodzących między własnym systemem interakcyjnym a
procesami społecznymi w grupie uczniowskiej,
•
umiejętnością modyfikowania własnego stylu, kierowania grupą wychowanków w
zależności od stopnia ich rozwoju i dojrzałości społeczno-moralnej,
•
umiejętnością
rozwiązywania
sytuacji
konfliktowych
przez
negocjowanie
i
kompromis oraz kształcenia u wychowanków tej umiejętności,
•
rozumieniem
potrzeby
współpracy
z
pozaszkolnymi
uczestnikami
procesu
edukacyjnego i umiejętnością współdziałania na rzecz tworzenia warunków do uczenia się we
współpracy i współodpowiedzialności za jego efekt.
Dla celów poznawczych istotne są kompetencje pragmatyczne nauczyciela, które
wyrażają się jego skutecznością w planowaniu, organizowaniu, realizacji i ewaluacji
procesów edukacyjnych. Dotyczą one umiejętności:
•
dysponowania podstawową wiedzą psychologiczną i metodyczną o skutecznym
działaniu pedagogicznym,
•
rozumienia potrzeby i umiejętności różnicowania projektów działania w zależności od
dokonanych diagnoz, podmiotowych możliwości ucznia,
•
realizowania założeń edukacji integracyjnej,
•
posługiwania się podstawowymi elementami warsztatu pracy nauczyciela w
kształceniu i wychowaniu,
•
umiejętności
opracowania
własnego
programu
zintegrowanej
edukacji
wczesnoszkolnej,
•
rozumienia
procesów
ewaluacji
szkolnej
oraz
umiejętności
opracowania
i
posługiwania się różnymi technikami kontroli osiągnięć uczniów.
Oprócz analizowanych wcześniej kompetencji pedagogicznych nauczyciela istotną
rolę w jego aktywności zawodowej pełnią kompetencje informatyczno-medialne.
Wyrażają się one umiejętnością wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej
w doskonaleniu procesów edukacyjnych. W zakresie tych kompetencji nauczyciela
nauczania początkowego wskazuje na:
•
umiejętność obsługi komputera, wideo i innego sprzętu technicznego,
•
umiejętność wykorzystania nowoczesnej technologii do wspomagania procesu
nauczania-uczenia się,
•
umiejętność tworzenia autorskich programów edukacyjnych i udostępniania ich w
sieci Internet. 18
18
Anna Sowińska , Świadomy i kompetentny nauczyciel ,„Bliżej Przedszkola”, 2010, nr 5, s. 36-37.
Więckowski wyróżnia następujące rodzaje kompetencji nauczyciela:
1. Kompetencje specjalistyczne, a więc wiedzę i umiejętności dotyczące obszaru
zwanego nauczaniem początkowym.
2. Kompetencje dydaktyczne obejmujące między innymi:

kształcenie umiejętności właściwego projektowania i planowania modułów
zintegrowanych jednostek tematycznych;

respektowanie logiki i specyfiki rozwojowej dzieci w młodszym wieku szkolnym;

uwzględnianie cyklu uczenia się, który charakteryzuje to, iż poczynając od
konkretnego przeżycia, doświadczenia, problemu, poprzez obserwację i refleksje
(czyli stawianie pytań: co? jak? dlaczego?) prowadzi do uogólniania (a więc
nadawania znaczeń i pełnego zrozumienia) i aktywnego eksperymentowania
kolejnych działań cyklów;

rozwijanie umiejętności nawiązywania przez nauczyciela do "strategii" uczenia się
dzieci 7-10 letnich, do sposobu nabywania przez nie kompetencji;

opanowywanie technik motywowania i zachęcania dzieci do podejmowania
wielorakiej aktywności i to w różnorodny sposób organizowanej;

nabywanie umiejętności diagnozowania dziecka i jego rozwoju, a więc ujmowanie
aktualnego poziomu rozwoju dzieci - uczniów na tle ich dotychczasowej drogi
życia, dążenie do odkrycia i zrozumienia logiki tej drogi oraz na tle szeroko
ujmowanego kontekstu społeczno-kulturowego.
3. Kompetencje psychologiczne, a w szczególności:

pozytywne nastawienie do dzieci, ich rodziców, nauczycieli i innych osób
współpracujących;

umiejętność unikania najczęstszych przyczyn zakłóceń w komunikowaniu się ludzi;

umiejętność porozumiewania się w ogóle ,a z uczniami w szczególności oraz
nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu;

umiejętność kontrolowania emocji;
 umiejętność budowania zgranego zespołu uczniowskiego i kierowania nim.19
Opracowała:
Edyta Pryt
19
R. Więckowski , „ Planowanie pracy pedagogicznej nauczyciela”, Życie Szkoły, 2000, nr 9, s. 43.