Rola autorytetu w wychowaniu dzieci i młodzieży

Autorytet i jego rola w wychowaniu dzieci i młodzieży.
Pytając uczniów o to, kto jest dla nich autorytetem,
otrzymywałem bardzo różne, czasami krańcowo odmienne
odpowiedzi. Są osoby, które nie wiedziały co to jest autorytet, są
takie które wymieniały ulubionych bohaterów filmowych czasem
literackich czy postacie powszechnie uznawane za autorytety (np.
Jan Paweł II, Józef Piłsudski, itp.) Są też tacy, którzy kojarzą
pojęcie autorytetu z osobami które wiele znaczą w ich własnym
życiu. Pojawią się wówczas odpowiedzi typu: mój ojciec, wujek,
nauczyciel itp. Są też tacy, którzy wzruszą ramionami twierdząc,
że samo pytanie jest głupie lub nie na miejscu - nie mają
autorytetów, i nam nic do tego. Odmienność odpowiedzi wynika z
tego, że pojęcie autorytetu jest bardzo różnie rozumiane.
Termin autorytet pochodzi od łac. Auctoritas, który tłumaczy
się jako rada, wola, ważność, powaga moralna, nawet wpływowa
osoba.
Słownik Wyrazów Obcych określa autorytet jako 1)
uznanie u innych, wpływowość, 2) człowiek, doktryna, pismo
cieszące się w jakiejś dziedzinie lub opinii pewnych ludzi
szczególną powagą. Autorytet jest zawsze relacją między co
najmniej dwiema osobami z których jedna budzi uznanie drugiej.
Istnieją różne rodzaje autorytetów, które na ogół występują
parami.
Autorytet wyzwalający i ujarzmiający i autorytet wewnętrzny
i zewnętrzny.
Autorytet wyzwalający ma inspirujący i
konstruktywny wpływ na postępowanie osób, u których cieszy się
uznaniem. Autorytet taki ma szczególne znaczenie w pracy
wychowawczej z dziećmi i młodzieżą. Wychowawca darzony takim
autorytetem mobilizuje swoich wychowanków do inicjatyw i
podejmowania
samodzielnych
działań, pogłębia
poczucie
odpowiedzialności za własny rozwój.
Autorytet ujarzmiający
natomiast wypływa nie z osobistych zalet czy zasług jego nosiciela
1
lecz z wygórowanej ambicji i żądzy władzy.
W przypadku
wychowawcy czy nauczyciela o takim autorytecie mamy do
czynienia z osobą pragnącą bezwzględnie podporządkować sobie
wychowanków poprzez stosowany wobec nich przymus
zewnętrzny.
Cel taki uzyskuje się w wyniku wydawania
ambitnych zakazów i nakazów, nieustannej i nużącej perswazji, w
której nie ma miejsca na dyskusję i jakikolwiek kompromis.
Dla autorytetu wewnętrznego charakterystycznym jest fakt
dobrowolnej
uległości
innych
osób
i
gotowości
do
podporządkowania się ze względu na odczuwany podziw i
uznanie. Autorytet taki zwykle przypisuje się osobie, której siła
wpływa na innych, tkwi nie tyle w jej sposobach postępowania czy
stosowanych przez nią technikach oddziaływań ile w jej cechach
charakteru i wartościach, jakie uznaje i konsekwentnie realizuje
w życiu codziennym. Z autorytetem zewnętrznym mamy do
czynienia wówczas, gdy podporządkowanie nie jest dobrowolne.
Osoba o takim autorytecie ma moc wywierania wpływu na
innych nie tyle dzięki swym osobistym przymiotom, ile
zajmowaniu ważnego stanowiska w hierarchii władzy lub
pełnieniu
funkcji
upoważniającej
do
formalnego
podporządkowania sobie innych. Pod tym względem autorytet
zewnętrzny jest tożsamy z autorytetem instytucjonalnym,
urzędowym lub formalnym.
Autorytet
nauczycieli
ulega
dość
znacznym
przekształceniom, zwłaszcza w społeczeństwie awansującym
kulturalnie. Nauczyciel powinien tak pracować na wyznaczonym
stanowisku, dochodzić do takich wyników w swojej pracy, aby
mógł przekonać środowisko do uznania własnej osobowości i tym
samym do powstania i utrwalenia swego autorytetu zarówno
moralnego jak
i intelektualnego.
Cechą nauczyciela szczególnie wysoko cenioną przez
młodzież jest sprawiedliwość wyrażająca się w równorzędnym
traktowaniu wszystkich uczniów.
Jest to cecha łatwo
2
obserwowalna
w codziennych kontaktach, ujawniająca się
przede wszystkim przy ocenianiu. Nauczyciela sprawiedliwego
darzy się szacunkiem. Gdy brak mu tej cechy, część uczniów
czuje się pokrzywdzona i nie akceptuje nauczyciela.
Z pedagogicznego punktu widzenia najbardziej wskazany
i pożądany jest oczywiście autorytet wyzwalający, jak również
bardzo do niego podobny autorytet wewnętrzny.
Autorytet
ujarzmiający- zwłaszcza w ekstremalnej jego postaci – uważany
jest za niepożądany i szkodliwy. Niezbyt skuteczny wychowawczo
wydaje się też autorytet zewnętrzny. Na ogół uważa się, że
zarówno autorytet ujarzmiający jak i zewnętrzny rzadko tylko
zasługują na miano autentycznego.
Nazwą autorytetu
prawdziwego obdarza się autorytet wyzwalający i wewnętrzny.
Prawdziwy autorytet oznacza się z reguły dwustronną interakcją.
Autorytet nauczyciela umacniają nie tylko wysokie kwalifikacje
moralne, ale także życzliwość okazywana młodzieży, ogólne
doświadczenie, mądrość życiowa, zrównoważenie emocjonalne. O
konieczności gruntownego opanowania przedmiotu nie trzeba
nikogo
przekonywać.
Postawę
nauczyciela
powinny
charakteryzować umiar, ostrożność, rozwaga i powściągliwość w
wydawaniu sądów ora tolerancja.
Podstawą współdziałania
dwóch lub więcej osób jest dialog, obopólne rozumienie, a nade
wszystko swobodny udział obu stron. Łączą ich silne więzi
nacechowane życzliwością i wyrozumiałością a także więzi w
postaci dzielonych wspólnie wartości i norm. Szczególne
zobowiązania spoczywają na osobie cieszącej się takim
autorytetem. Zobowiązana jest ona do pełnienia funkcji służebnej
wobec tych, którym zawdzięcza swój autorytet. Autorytet znawczy
lub intelektualny przysługuje osobie, która odznacza się rozległą
i gruntowną wiedzą z pewnej dziedziny. Zasługuje na aprobatę nie
z powodu atrakcyjnego przekazywania wiedzy, lecz ze względu na
treści w nich zawarte, trafne i rzetelne.
Osoba o takim
autorytecie
cieszy się uznaniem również z powodu swych
3
kompetencji zawodowych: wie więcej od innych i jest wiarygodna
w tym co mówi i robi.
Najważniejszym z pedagogicznego punktu widzenia jest
autorytet moralny osoba o takim autorytecie staje się dla innych
wzorem postępowania. na tym polega jej niebywała wręcz siła
wywierania wpływu na sposób myślenia i działania innych.
Dlatego też wychowawcy i nauczyciele cieszący się autorytetem
osobistym u młodzieży są niezastąpionym czynnikiem w ich
prawidłowym rozwoju.
Wymienione rodzaje autorytetu nie występują w czystej
postaci, najczęściej wzajemnie się uzupełniają.
W procesie
wychowania młodzieży należy umożliwić ujawnianie się
autorytetów. Nie oznacza to, iż autorytet urzędowy i zewnętrzny
powinny całkowicie ustąpić miejsca szczególnie pożądanym
wychowawczo. Byłoby to niemożliwe choćby ze względu na różne
sytuacje wychowawcze.
Rola autorytetu w wychowaniu wydaje się obecnie szczególnie
aktualna, pogłębia się bowiem przekonanie jakoby uznawanie
autorytetów było przeżytkiem. W wychowaniu zapewniającym
młodzieży swobodę i poszanowanie ich praw, uznawanie
autorytetów ma znaczącą rolę. Uznawanie autorytetów wiąże się z
pewnym ograniczeniem wolności, ale i ukierunkowaniem co
zapobiega
niepożądanym
zachowaniom.
Wychowawcy
i
nauczyciele będący autorytetem dla swoich uczniów mają na nich
pozytywny wpływ.
Władzy tej młodzież
chętnie się
podporządkowuje.
Jednak nadużycie tej władzy pozbawia
wyrobionego autorytetu na który trzeba sobie długo zapracować.
Rola autorytetu w wychowaniu wydaje się bardzo ważna
szczególnie w obecnych czasach, gdy nastąpiła dewaluacja pojęcia
„autorytet”,
stało
się
ono
niemodne,
nastąpiło
też
przewartościowanie historii w związku ze zmianami ustrojowymi –
upadły jedne, oficjalne autorytety, pojawiły się inne, zanegowano
pewne wartości, a na ich miejscu wyrosły nowe. Wszystko to nie
4
sprzyjało zarówno dyskusji na temat autorytetów, jak i refleksji.
Równocześnie w związku z powszechną dostępnością informacji
medialnej nasiliło się zjawisko naśladowania pewnych zachowań.
Określić je możemy mianem snobizmu, mody, a czasem
zachowanie to związane jest z funkcjonowaniem w subkulturach.
Ponieważ każdy z nas potrzebuje punktu odniesienia jakim jest
autorytet.
Bogdan Kurzelnik
Literatura
Żebrowska, Łuczyńska „Problem autorytetu” Psychologia
wychowawcza
Bzdura E. „Emocjonalne uwarunkowania autorytetu
nauczyciela”
Łobocki „ Autorytet w wychowaniu”
S.Hessen: Podstawy Pedagogiki, Warszawa 1935;
J.Pieter: Poznawanie środowiska wychowawczego, Wrocław
1960;
M.Przetacznikowa, Z. Włodarski: Psychologia wychowawcza,
Warszawa 1980.
5