znaczenie wychowawcze autorytetu rodziców

Lublin, wrzesień 2001 r.
Małgorzata Narwińska Szychta
ZSE im. A. i J. Vetterów
w Lublinie
ZNACZENIE WYCHOWAWCZE AUTORYTETU RODZICÓW
Obecny model rodziny polskiej ukształtowany został przez tradycję historyczną,
kulturową i religijną. To one sprawiły, że wartości życia rodzinnego były i są przez
Polaków szczególnie cenione. Zdecydowana większość środowisk społecznych w kraju
w swym systemie wartości na pierwszym miejscu stawia życie rodzinne. Wartości te tkwią
głęboko w realizowanych normach i wzorach zachowań, moralności i obyczajowości
rodzinnej.
Rodzina jest wspólnotą osób i instytucją społeczną opartą na miłości i wolnym
wyborze kobiety i mężczyzny połączonych małżeństwem, którzy odpowiadają wzajemnie
za siebie, rodzą i wychowują następne pokolenie w taki sposób aby ono także rodziło
i wychowywało nowe pokolenia.
To właśnie rodzina rozwija u człowieka jego dyspozycje psychiczne
i uzdolnienia, wdraża go w świat wartości i norm i ostatecznie ma go doprowadzić do pełni
człowieczeństwa. Jest to podstawowe i najbardziej właściwe zadanie rodziny. W rodzinie
kształtuje się poczucie własnej godności, wartości gdzie uczymy się porządkować
wewnętrzne życie opierając się na autorytecie własnych rodziców.
Autorytet, który oddziaływuje wychowawczo jest wcielony w osobę ojca i matki,
która w swoim postępowaniu kieruje się pewnymi zamiarami i intencjami. Ze względu na
osobę kierującą rodziną można wyróżnić dwa zasadnicze typy autorytetu. Jeden, używając
swej władzy podporządkowuje sobie bezwzględnie zależne od siebie dzieci i drugi, gdzie
na pierwszy plan wysuwa cele ogólne ponad osobowe, zmierzające do rozwiązania
problemów rodziny. Dla dobra rodziny i dla dobra sprawy wydobywa on maksimum
własnej energii twórczej i wyzwalając energię członków rodziny pobudza ich do wysiłku
1/4
i wytrwałości. Jest to autorytet wyzwalający. Nie jest sam w sobie celem, raczej środkiem
zmierzającym do realizacji zadań wychowawczych.
Spotyka się też rodziców, którzy własnym autorytetem przytłaczają dzieci, za
pomocą kar wymuszają posłuszeństwo, bezwzględne podporządkowanie się, paraliżują
wolę dziecka, budząc w jego świadomości ciągły lęk i obawy.
Aby poznać psychikę swojego dziecka wystarczy głębsza refleksja nad samym
sobą. Budowanie autorytetu zaczyna się w dwóch pierwszych najważniejszych latach życia
kiedy dziecko wkracza w świat i szuka odpowiedzi na pytanie kim jestem i co jestem wart.
Informacje te otrzymuje od rodziców poprzez obfitość uczuć: pieszczot, pocałunków,
uśmiechów i ciepła oraz radosnych odpowiedzi na swoje pytania. Umacnia to postawę
dziecka że jest wartością samą w sobie i że jest kochane takie jakie jest. Jeśli rodzice nie
potrafią lub nie chcą okazać swojego uczucia dziecku: są chłodni, rzeczowi,
niezadowoleni, dziecko wyczuwa, że jest powodem kłopotliwych sytuacji. Informacje te
kodują się w dziecku w postaci obawy, niepewności i będą się w nim odtwarzać przez
resztę życia. Wiele dzieci w większym lub mniejszym stopniu otrzymuje od rodziców
informacje warunkowe: jeśli posprzątasz to ..., jeśli będziesz grzeczny to ...w dziecku
dojrzewa opinia, że jego wartość nie tkwi w nim samym lecz poza nim w jego wyglądzie,
działaniu, czynieniu czegoś czego inni od niego oczekują. Najczęstszymi wymaganiami
stawianymi przez taką „warunkową miłość” są usłużność, współpraca, konformizm, nie
stwarzanie kłopotów, przynoszenie dumy rodzicom. Warunki te czasem przerastają
możliwości dziecka, staje się bezradne, w konsekwencji pozbawione miłości i ograniczone
we własnym rozwoju.
Gdy dziecko darzone jest właściwą, troskliwą opieką, miłością identyfikując się
z matką, ojcem, obserwując ich postawy życiowe przygotowuje się do wykonywania
przyszłych ról w swoim życiu.
Rodzice mają świadomość swojego autorytetu szczególnie wtedy, gdy dzieci są
w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym.
Swoiste przeżycia i doznania rodzica na tle świadomości własnego autorytetu
odzwierciedlają się w codziennej praktyce życiowej. W ich doznaniach na ten temat
poznajemy cechy wartości oraz warunki, które podnoszą znaczenie osoby wychowującej,
odsłaniają się też przeżycia związane z uświadomieniem sobie sytuacji w której autorytet
może być zachwiany.
Autorytet rodzica nie jest celem samym w sobie lecz tylko jednym ze środków
w urzeczywistnianiu zadań wychowawczych. Pobudza dzieci do szukania właściwej oceny
2/4
ludzkich zachowań i umożliwia dopracowanie się własnego stylu życia. Prawidłowy
stosunek rodzica do dziecka powstać może tylko wówczas, gdy wychowanie odbywa się
w atmosferze wzajemnego zaufania, wolności i zachowania godności każdego członka
rodziny. Dziecko w miarę swojego rozwoju umysłowego dostrzega słabości i przywary
swoich rodziców i stara się je ukryć przed samym sobą a zwłaszcza przed innymi.
Lekceważenie jego ojca lub matki, krytykowanie, budzi przykre i bolesne uczucia
wywołujące nawet ostry sprzeciw. Świadomość naprawdę ciężkiego nałogu, czy upadku
moralnego rodzica może stać się przyczyną tragedii w życiu dziecka a tym samym utratą
autorytetu przez rodziców. Do przyczyn obniżających wartość autorytetu rodziców należą
m.in.:

brak kontaktu emocjonalnego z dzieckiem;

brak konsekwencji w postępowaniu z dzieckiem;

niezaspokojenie podstawowych potrzeb dziecka;

naruszenie przez rodziców podstawowych norm współżycia społecznego;

niejednolite działanie wychowawcze obojga rodziców na dziecko;

rozbieżność między głoszonymi normami etycznymi a postępowaniem w
życiu
codziennym;

niewłaściwe nagradzanie i karanie dziecka.
Podstawowymi czynnikami sprzyjającymi podtrzymywanie autorytetu są np. siła
intelektualna, która powoduje trafność sądu oraz siła woli a także ukształtowany charakter,
którego nie ma jeszcze dziecko. Kolejne walory to miłość do dziecka, wartości moralne,
odwaga i umiejętność współżycia rodzinnego.
Rodzice muszą dotrzymywać kroku swoim dzieciom. W pierwszych latach życia
dziecka wystarczy jeśli zapewnią mu jedzenie i opiekę. Dzieciom dorastającym powinni
pomoc w wyrobieniu i ukształtowaniu prawidłowego poglądu na świat i życie, umieć zająć
stanowisko wobec każdego problemu a także nauczyć patriotyzmu i umiłowania tradycji.
Do autorytetów pozytywnych poza autorytetem moralnym i autorytetem wiedzy
należy autorytet taktu i kultury. Ten typ autorytetu przejawia się u rodziców we
właściwym, zrównoważonym i przyjacielskim odnoszeniu się do dziecka a także
w odpowiednim doborze metod wychowawczych w zależności od wieku i stopnia rozwoju
psychicznego dziecka.
3/4
BIBLIOGRAFIA
1. T. Gordon „Wychowanie bez porażek”; Instytut Wydawniczy PAX; Warszawa 1999;
2. s. M.Pecyna SJE „Rodzinne uwarunkowania zachowania dziecka”; Wydawnictwa
Szkolne i Pedagogiczne; Warszawa 1998;
3. L. Dyczewski „Rodzina, społeczeństwo, państwo”; Towarzystwo Naukowe KUL;
Lublin 1994;
4. J. Powell „Jak kochać i być kochanym”; Wydawnictwo Diecezjalne; Pelpin 1990;
5. S. Kawula, J. Brągiel, A. Janke „Pedagogika rodziny”; Wydawnictwo Adam
Marszałek; Toruń 2000;
6. M. Kalinowski „Dlaczego rodzice tracą autorytet”; Warszawa 1982;
4/4