Osocze jest - LOGIM.EDU.GORZOW.PL

1.32. Skład i rola krwi
Opracowała Bożena Smolik
Konsultant Arleta Poręba-Konopczyńska
Krew jest żywą tkanką,
złożoną z komórek
(elementy morfotyczne):
 krwinek czerwonych,
 krwinek białych,
 i płytek krwi,
które zawieszone są w części
płynnej krwi zwanej
 osoczem.
Erytrocyty (krwinki czerwone)

Są najliczniejszymi składnikami spośród elementów
morfotycznych krwi, w 1 ml jest ich 4-5 milionów.







Stanowią ok. 40% objętości całej krwi.


Hemoglobina ma zdolność nietrwałego łączenia się z tlenem i dwutlenkiem węgla.

Do prawidłowej produkcji krwinek czerwonych niezbędne są , oprócz
odpowiednich składników budulcowych, hormony, witaminy, enzymy i żelazo.
Wśród tych czynników szczególną role odgrywa witamina B 12.
Mają kształt dwuwklęsłego dysku.
Są pozbawione jądra komórkowego.
Powstają w czerwonym szpiku kostnym.
Żyją krótko- 30-120 dni, po czym giną i ulegają rozkładowi w śledzionie i wątrobie.
W każdej sekundzie powstaje ponad 2 miliony nowych krwinek i tyle samo ginie.
Głównym składnikiem krwinek czerwonych jest hemoglobina, nadająca czerwone
zabarwienie.
Erytrocyty transportują tlen z płuc do komórek i w niewielkiej ilości dwutlenek
węgla, pochodzący z metabolizmu komórek, w odwrotnym kierunku.
Leukocyty (krwinki białe)
 W polu widzenia mikroskopu, na preparacie
rozmazu krwi (zdjęcie obok) widoczne są
jako większe, nieliczne, niebiesko
wybarwione komórki różnego kształtu,
z wyraźnym jadrem komórkowym.
 Powstają głównie w czerwonym szpiku
kostnym, ale również w śledzionie, grasicy
i węzłach chłonnych.
 Wyróżniamy wśród nich
monocyty i limfocyty.

granulocyty,
Mają zdolności żerne i poruszania się,
dzięki czemu mogą przemieszczać się
„pod prąd” i przenikać przez ściany naczyń
do tkanek .
 Są jednym z elementów systemu obronnego, skierowanego przeciwko
czynnikom powodującym choroby.
 Ich ilość jest zmienna i wynosi w 1ml krwi 4800-10000. Podczas infekcji
znacznie się podwyższa.
Trombocyty (płytki krwi)




Są to małe, bezjądrowe komórki o nieregularnych kształtach, które powstają w
szpiku.
Po 1-2 tygodniach są niszczone w wątrobie i śledzionie.
Odgrywają ważna rolę w krzepnięciu krwi.
W przypadku uszkodzenia naczynia krwionośnego przylegają do ściany naczynia
i w ciągu kilku minut powstaje czop uszczelniający ranę, pod warunkiem, że nie
jest ona duża.

Niedobór płytek krwi zaburza prawidłowe krzepnięcie krwi, natomiast
w przypadku nadmiaru płytek krew szybciej krzepnie, co może prowadzić do
groźnego w skutkach zaczopowania naczynia.

Przyczyną zwiększonej liczby trombocytów są choroby infekcyjne, choroby
szpiku kostnego, nowotwory, przewlekłe zapalenia, niedobór żelaza, następstwo
usunięcia śledziony.

Przyczyną zmniejszonej liczby trombocytów są wady wrodzone, radio- i
chemioterapia, powiększenie śledziony, alkohol, białaczka, następstwa zakażeń,
leki np. antybiotyki i leki.
Osocze

Osocze jest:
- substancją międzykomórkową ,
- ma zabarwienie żółte,
- stanowi ok. 55% objętości krwi, z czego 93% stanowi woda, z rozpuszczonymi
w niej białkami, glukozą, tłuszczami, witaminami, solami mineralnymi,
hormonami, mocznikiem, dwutlenkiem węgla, przeciwciałami,
- zawiera wiele białek pełniących istotne funkcje w organizmie, w tym
fibrynogen, odpowiedzialny za krzepnięcie krwi.

Rola osocza:
- przenosi i dostarcza komórkom ciała rozpuszczone składniki pokarmowe,
- zabiera z komórek zbędne lub szkodliwe produkty,
- przenosi przeciwciała zwalczające infekcje,
- transportuje enzymy i hormony kontrolujące procesy życiowe organizmu.
Surowica – jest to osocze pozbawione fibrynogenu.
Krzepnięcie krwi

Krzepnięcie krwi umożliwia naprawę
uszkodzonych naczyń.

Uszkodzone naczynie kurczy się, zwalniając
przepływ krwi.

Płytki krwi osadzają się na brzegach uszkodzenia
i zlepiają ze sobą, aby zamknąć ranę.

Następuje zainicjowanie procesu krzepnięcia,
podczas którego następuje wiele reakcji
łańcuchowych.

Tworzy się skrzep z udziałem fibryny- białka
osocza, płytek krwi i krwinek.

W dalszym etapie następuje rozkład skrzepu
i regeneracja naczynia.
Dlaczego chorzy na hemofilię czasem krwawią
dłużej niż inni ludzie?

W przypadku hemofilii brakuje jednego z
czynników krzepnięcia lub jego poziom jest niski.

Powoduje to trudności w utworzeniu skrzepu.
Grupy krwi

Krwinki czerwone są z wyglądu identyczne u wszystkich ludzi, ale różnią się
między sobą w znacznym stopniu. Na ich powierzchni znajdują się pewne
charakterystyczne białka, które określa się mianem antygenów grup krwi.

U każdej osoby na powierzchni krwinek czerwonych istnieją substancje
grupowe, które decydują o przynależności do określonej grupy krwi. Można
oznaczyć 4 podstawowe grupy krwi:
* grupa O - brak na krwinkach substancji grupowej,
* grupa A -istnieje substancja grupowa A,
* grupa B - istnieje substancja grupowa B,
* grupa AB - istnieje substancja grupowa A i B.

Oprócz substancji grupowych na krwinkach czerwonych, w surowicy krwi
znajdują się naturalne przeciwciała skierowane przeciwko nieobecnej
substancji grupowej np.:
* grupa O - przeciwciała anty-A i anty-B
* grupa A - przeciwciała anty-B
* grupa AB - nie posiada przeciwciał.
Czynnik Rh

Na krwinkach czerwonych oprócz substancji grupowych ABO u 85% ludzi występuje czynnik D,
który określa przynależność do grupy Rh dodatniej (Rh+). U pozostałych 15% czynnik ten nie
występuje i zalicza się ich do grupy Rh ujemnej (Rh-).

Każda z tych grup głównych może posiadać substancję z układu grupowego Rh - antygen D,
daną osobę określa się wtedy jako Rh-dodatnią.


U osoby Rh-ujemnej, substancja D nie występuje.

W razie potrzeby podawać trzeba krew identyczną w zakresie przynajmniej tych dwóch
układów, a więc osobie z grupą krwi A Rh+ należy podać krew A Rh+.

Grupa krwi jest niezmienna w ciągu życia,
jedynie sporadycznie, po przeprowadzeniu
allogenicznego przeszczepu szpiku
(od rodzeństwa lub dawcy niespokrewnionego)
może dojść (choć nie musi) do zmiany
grupy krwi u biorcy przeszczepu.
Oznaczenie grup krwi ma podstawowe znaczenie przy doborze krwi do przetoczeń wymaganych
np. w trakcie wielu zabiegów operacyjnych lub podczas leczenia chorób krwi.
Grupy krwidziedziczenie
O występowaniu białek A i B
znajdujących się na powierzchni
erytrocytów decydują enzymy,
o ich produkcji - geny, nazwane
również A i B.
Allele A i B są dominujące w stosunku
do allelu 0, ale równoważne w
stosunku do siebie.
Allele te dziedziczą się zgodnie
z prawami Mendla.
Dziedziczenie grup krwi
gamety
A
0
gamety
A
A
B
AB
B0
B
AB
AB
B
AB
B0
0
A0
A0
gamety
A
0
gamety
A
A
A
AA
A0
B
AB
B0
0
0
A0
A0
A0
A0
Dziedziczenie układu Rh

D - oznacza występowanie antygenu D,

d - oznacza jego brak.

Antygen D oddziedziczony choćby od jednego z rodziców decyduje o
tym, że dziecko będzie miało czynnik Rh+.

Może wystąpić przypadek, gdy oboje rodzice mają czynnik Rh+ a ich
dziecko będzie miało Rh- (oboje rodzice są heterozygotami Dd i Dd).

Natomiast jeżeli oboje rodzice mają układ Rh-, a więc nie mają
antygenu D, wtedy ich dziecko też go nie będzie miało i odziedziczy
układ Rh-.

Jeśli się zdarzy, że matka ma grupę krwi Rh-, a dziecko odziedziczy po
ojcu grupę Rh+, może dojść do tzw. konfliktu serologicznego, polega
on na tym, że krew matki zacznie zwalczać krew płodu doprowadzając
do rozpadu jego czerwonych krwinek. Należy więc podczas ciąży
poddawać się badaniom krwi i opiece lekarza.
Znaczenie biologiczne krwi
Krew spełnia w organizmie różnorodne i ważne zadania:

U człowieka dorosłego ogólna objętość krwi w organizmie wynosi około 6-8%
masy ciała; zatem objętość krwi u osoby ważącej 70 kg wynosi około 5-6
litrów.




Krew jest nośnikiem gazów oddechowych: tlenu i dwutlenku węgla.



Krew bierze udział w utrzymaniu i regulacji temperatury ciała.

Krew dostarcza do narządów składniki odżywcze, witaminy i sole mineralne.
Usuwa niepotrzebne bądź szkodliwe uboczne produkty przemiany materii.
Jest także nośnikiem hormonów, chemicznych substancji przekaźnikowych,
i w ten sposób współdziała w przekazywaniu informacji w organizmie.
Pełni funkcje obronne, chroniąc nas przed czynnikami chorobotwórczymi.
Pełni funkcje naprawcze w ustroju. Dzięki właściwości krwi jaką jest
krzepliwość, możliwe jest uszczelnianie ściany naczynia krwionośnego
w przypadku jego pęknięcia (zranienia) i zahamowania krwawienia.
Badanie laboratoryjne krwi

Krew, przepływając przez cały organizm, zbiera informacje dotyczące
stanu naszego zdrowia.

Analiza składu krwi umożliwia szybkie wykrycie zmian i nieprawidłowości
w funkcjonowaniu organizmu.

Tabela niżej przedstawia fragment wyniku badania morfologicznego
krwi osoby zdrowej.
WBC
Liczba leukocytów
5,2
K/ul
RBC
Liczba erytrocytów
4,23
M/ul
HGB
Hemoglobina
13,0
g/dL
HCT
Hematokryt – określa % objętość
erytrocytów (ważne gdy krew jest zbytnio
zagęszczona, albo rozrzedzona)
39,1
%
MCH
Średnia zawartość hemoglobiny w krwince
30,7
pq
PLT
Liczba trombocytów
238
K/ul
Zadania
1.
Wymień elementy morfotyczne krwi.
2.
Podaj składnik krwi, odpowiedzialny za transport tlenu do każdej
komórki ciała.
3.
Wymień dwa składniki krwi, warunkujące jej krzepnięcie.
4.
Na podstawie danych, dostępnych w tej prezentacji ustal, jaki
problem ma osoba, u której stwierdzono we krwi 10K/ul
leukocytów we krwi.
5.
Na podstawie danych, dostępnych w tej prezentacji, uzasadnij,
dlaczego kobiety w ciąży powinny regularnie odwiedzać lekarza.
Źródła






W.Lewiński,J.Prokop, Biologia1, OPERON 2004r.
B.Klimuszko, Biologia I, ŻAK,2000r.
D.Cichy,I.Żeber-Dzikowska,DEBIT 2000r.
B.Potocka,W.Górski, Biologia, MAC Edukacja 2003r.
J.Loritz-Dobrowolska i wsp., Biologia, OPERON 2007r.
www.szkolnictwo.pl