Karta pracy – krew, serce i krążenie
advertisement
Karta pracy – krew, serce i krążenie Ćwiczenie A/1 - KRWINKI Na zdjęciu pokazano trzy elementy krwi człowieka: krwinkę czerwoną, krwinkę białą i płytkę krwi. Z czym się kojarzą? Do czego są podobne? Zapisz swoje skojarzenia! Krwinka czerwona kojarzy mi się z ………………………….…………………………………………………………………………………………… Krwinka biała kojarzy mi się z ………………………….…………………………………………………………………………………………… Płytka krwi kojarzy mi się z ………………………….…………………………………………………………………………………………… Teraz zajrzyj do wkładki z obrazkami do wycinania. Znajdziesz tam obrazki przedstawiające skojarzenia pewnego biologa-łakomczuszka. Wytnij je i przyklej poniżej, w miejscach wyznaczonych przez gwiazdki – każdy obrazek umieść tak, by znajdował się obok odpowiedniej krwinki. * * KRWINKA BIAŁA KRWINKA CZERWONA PŁYTKA KRWI * A teraz uzupełnij zdania: Biologowi-łakomczuszkowi krwinka czerwona kojarzy się z ………………………….…………………………………………………………………………………………… Biologowi-łakomczuszkowi krwinka biała kojarzy się z ………………………….…………………………………………………………………………………………… Biologowi-łakomczuszkowi płytka krwi kojarzy się z ………………………….…………………………………………………………………………………………… 1 Ćwiczenie B/1 – ZDROWA KREW, CHORA KREW W jednym milimetrze sześciennym krwi zdrowego człowieka znajduje się kilka milionów (4-6) czerwonych krwinek, kilka tysięcy (4-10) białych krwinek oraz kilkaset tysięcy (150-400)płytek krwi . Załóżmy, że średnio w 1 mm3 krwi mamy: - 5 000 000 krwinek czerwonych (erytrocytów) - 7 000 krwinek białych (leukocytów) - 300 000 płytek krwi (trombocytów). Ile krwinek białych i czerwonych, a ile płytek krwi znajduje się średnio w kropli krwi? (jedna kropla krwi ma objętość ok.12 mm3). Średnia liczba krwinek czerwonych w kropli krwi wynosi ………………………….…………………………………………………………………………………………… Średnia liczba krwinek białych w kropli krwi wynosi ………………………….…………………………………………………………………………………………… Średnia liczba płytek w kropli krwi wynosi ………………………….…………………………………………………………………………………………… W preparatach mikroskopowych krwinki czerwone mają barwę od różowej do czerwonej (to zależy od oświetlenia), zaś białe – od różowofioletowej do fioletowej (zależy to od sposobu barwienia). Na podstawie opisów krwi człowieka zdrowego, chorego na białaczkę i chorego na anemię sierpowatą zidentyfikuj mikroskopowe preparaty krwi przedstawione we wkładce, wytnij je i wklej do karty pracy w odpowiednim miejscu. 1. KREW CZŁOWIEKA ZDROWEGO zawiera tysiąckrotnie więcej krwinek czerwonych niż białych. Dlatego pod mikroskopem w polu widzenia powinno się znaleźć dużo czerwonych krwinek (erytrocytów) i 1-2 krwinki białe (leukocyty). Płytki krwi (trombocyty) będą widoczne lub nie, zależnie od powiększenia. Tak duża liczba krwinek czerwonych gwarantuje wydajne przenoszenie tlenu przez krew, co jest niezbędne, by utrzymać organizm w dobrej formie. Krew człowieka zdrowego pod mikroskopem wygląda, jak na obrazku nr 1. 2. KREW CZŁOWIEKA CHOREGO NA BIAŁACZKĘ wygląda inaczej niż krew zdrowa. Białaczka to choroba nowotworowa polegająca na zwielokrotnieniu liczby krwinek białych (leukocytów). Słowo „białaczka” pochodzi właśnie od nadmiaru krwinek białych. Zatem w polu widzenia znajdzie się kilkakrotnie więcej leukocytów niż w krwi zdrowej. Ciekawe jest, że przy ostrej białaczce próbka krwi pobranej od pacjenta również będzie mieć białawy kolor. Natomiast pod mikroskopem krew chorego na białaczkę wygląda tak, jak na obrazku nr 2. 3. KREW CZŁOWIEKA CHOREGO NA ANEMIĘ SIERPOWATĄ bardzo łatwo rozpoznać po obecności dziwnych erytrocytów o kształcie rogalików albo sierpów. Taki właśnie kształt przyczynił się do nadania tej chorobie nazwy „sierpowata”. Nazwa „anemia” pochodzi od właściwości tych krwinek. Z powodu zmienionej budowy barwnika przenoszącego tlen, hemoglobiny, nie są one zdolne do wydajnego transportu tlenu, skutkiem czego organizm jest niedotleniony i osłabiony. Krwinek sierpowatych znajduje się we krwi chorego mniej niż normalnych krwinek czerwonych, ponieważ spora ich część ulega rozpadowi. Krew chorego na anemię sierpowatą będzie wyglądać pod mikroskopem jak na obrazku nr 3. Nr 1 Nr 2 Nr 3 2 Ćwiczenie C/1 – KREW UTLENOWANA I NIEUTLENOWANA Krew tętnicza ma zwykle jasny, żywoczerwony kolor. Krew żylna jest zazwyczaj ciemna, wiśniowoczerwona. Pokoloruj odpowiednimi odcieniami czerwieni erytrocyty: niosący tlen i pusty. TLEN CZERWONA KRWINKA NIOSĄCA TLEN CZERWONA KRWINKA BEZ TLENU Z kolorowej wkładki wytnij dwa obrazki przedstawiające hemoglobinę bez tlenu i związaną z tlenem, po czym przyklej je tu w odpowiednich miejscach: CZĄSTECZKA HEMOGLOBINY BEZ TLENU CZĄSTECZKA HEMOGLOBINY ZWIĄZANEJ Z TLENEM Poniższy rysunek przedstawia przekrój przez serce człowieka wraz z wychodzącymi z niego tętnicami i wchodzącymi do niego żyłami. Strzałki pokazują kierunek przepływu krwi. Zamaluj odpowiednim odcieniem czerwieni te części serca i te naczynia, w których płynie krew utlenowana (żyły płucne, lewy przedsionek, lewa komora, aorta) i te, w których płynie krew nieutlenowana (żyły główne, prawy przedsionek, prawa komora, tętnice pnia płucnego). 5 4 8 8 8 1 5 3 7 9 11 10 2 12 6 8 4 }4 1 - aorta 2 - lewa komora 3 - lewy przedsionek 4 - żyły płucne 5 - tętnice pnia płucnego 6 - prawa komora 7 - prawy przedsionek 8 - żyły główne 9 - zastawka dwudzielna 10 - zastawka aortalna 11 - zastawka płucna 12 - zastawka trójdzielna 3 } Ćwiczenie D/1 – KSZTAŁT SERCA Czy znany wszystkim symbol „serduszko” jest podobny kształtem do prawdziwego serca? Spróbuj narysować czerwony kształt serduszka na rysunku przedstawiającym prawdziwe serce tak, by pokazać, że oba kształty są do siebie bardzo podobne. ? Ćwiczenie E/1 – WPŁYW RUCHU NA TĘTNO I CIŚNIENIE Jak wysiłek fizyczny wpływa na tętno i ciśnienie krwi? Spróbuj się dowiedzieć, wykonując doświadczenie. Posiedź spokojnie przez 10 minut i poproś kolegę/opiekuna, by zmierzył Ci tętno i ciśnienie. Wyniki zapisz w tabeli w rubrykach „JA - w spoczynku”. Teraz Ty zmierz tętno i ciśnienie koledze, a jeśli wystarczy czasu – dwóm kolegom. Wyniki również zanotuj w tabeli. Teraz wykonaj serię ćwiczeń fizycznych i ponownie poproś kolegę/opiekuna o te same pomiary. Następnie zrewanżuj się koledze i wszystkie wyniki skompletuj w tabeli. JA w spoczynku po wysiłku TĘTNO (PULS) KOLEGA 1 w spoczynku po wysiłku KOLEGA 2 w spoczynku po wysiłku JA w spoczynku po wysiłku CIŚNIENIE KRWI KOLEGA 1 w spoczynku po wysiłku KOLEGA 2 w spoczynku po wysiłku Jak zmieniło się Twoje tętno po wysiłku fizycznym? ………………………….…………………………………………………………………………………………… Jak zmieniło się Twoje ciśnienie po wysiłku fizycznym? ………………………….…………………………………………………………………………………………… Czy ta prawidłowość dotyczy wszystkich badanych osób ? ………………………….…………………………………………………………………………………………… Czy potrafisz wyjaśnić, dlaczego tak jest? ………………………….…………………………………………………………………………………………… Ćwiczenie F/1 – CHOROBY CYWILIZACYJNE Uwarunkowania genetyczne i tryb życia każdego człowieka ma ścisły związek ze stopniem zagrożenia chorobami układu krwionośnego. Przeczytaj opisy codziennego życia trzech osób, pani Haliny, pana Zygmunta i pana Andrzeja, i pokoloruj na obrazkach elementy przedstawiające największe błędy, jakie popełnia każda z osób. Następnie zaznacz w tabeli wszystkie czynniki ryzyka chorób krążenia, jakie dotyczą każdej z nich. Kto jest najbardziej, a kto najmniej zagrożony zawałem serca, a kto udarem mózgu? Panią Halinę znajomi nazywają „słodką dziewczyną”. A dlaczego? Bo trzy razy w tygodniu piecze ciasta z kremem i torty. Częstuje nimi sąsiadów, kolegów z pracy i rodzinę, ale przynajmniej połowę 4 zjada sama, popijając kawą, której spożywa dużo, gdyż ma niskie ciśnienie. Pani Halina powtarza często, że cukier jest jej potrzebny do życia jak woda. Dzięki słodyczom zachowuje równowagę psychiczną i pogodę ducha. Dużo się śmieje, wierzy w lepsze jutro i jest lubiana przez wszystkich. Niestety, coraz bardziej przeszkadza jej stale powiększająca się tusza. Pani Halina ma dopiero 26 lat, a waży już ponad 100 kg i przez to nie lubi się ruszać. Ostatnie badania krwi wykazały też, że we krwi pani Haliny jest za dużo cukru i „złego” cholesterolu. Lekarz podejrzewa rozwój cukrzycy. Pani Halina nie uważa, żeby właśnie ta choroba mogła jej zagrażać. Oboje jej rodzice zmarli na zawał. W życiu pana Zygmunta nie ma czasu na spacery, wycieczki, ani nawet wyjścia do kina czy na spotkanie ze znajomymi. Od śmierci mamy, która miała wylew krwi do mózgu, pan Zygmunt wciąż pracuje. Bardzo mało je, bo szkoda mu czasu na zakupy i przygotowywanie posiłków. Od rana do nocy garbi się za biurkiem nad setkami rubryk i wypełnia je rozchwianymi literkami. Czasem nawet o drugiej w nocy z jego pokoju dobiega stukot klawiatury komputera. A o szóstej rano trzeba wstać! Pan Zygmunt wypija wtedy herbatę, łyka swoją codzienną porcję tabletek na nadciśnienie i biegnie na przystanek, żeby się broń Boże nie spóźnić. Pan Zygmunt boi się, że może stracić pracę, bo ma już 48 lat. To byłaby tragedia: byłby całkiem sam na świecie i w dodatku bez źródła utrzymania. Dlatego żyje w pośpiechu i stresie, i jest ciągle zmęczony. A kiedy ostatnio przeczytał w internecie, że tzw. „speed” pomaga na zmęczenie, zaczął go brać… Pierwsze ostrzeżenie ze strony przemęczonego organizmu już się pojawiło: pan Zygmunt miał pewnego dnia napad migotania przedsionków. Pogotowie zabrało go wtedy z ulicy. Pan Andrzej ma 67 lat i jest z siebie dumny, gdyż uważa, że jest w świetnej formie. Istotnie, jest szczupły i ma znakomite wyniki badań. Jego najbliższa rodzina także cieszyła się (i cieszy) dobrym zdrowiem. Pan Andrzej zawsze interesował się sportem i zawsze był aktywny fizycznie. W młodości chodził na treningi lekkoatletyczne, startował też często w zawodach. Tak bardzo zależało mu na zwycięstwie, że brał sterydy jako środki dopingujące i zwiększające masę mięśniową – przez to nieco powiększyło mu się serce, więc przestał to robić. Teraz już nie trenuje, jednak codziennie chodzi na długie spacery z psem, a w weekendy jeździ do lasu, żeby uprawiać nordic walking. Bardzo rzadko się denerwuje, dobrze śpi i stosuje dietę bogatą w warzywa i owoce, a ubogą w tłuszcze. Pan Andrzej ma jednak dwie słabości: mentolowe papierosy i alkoholowe drinki. Zdaje sobie sprawę z tego, że codzienne palenie i popijanie drinków kłóci się z dobrą formą, ale twierdzi, że skoro do tej pory mu nie zaszkodziło, to nic nie powinno się zmienić. CZYNNIK RYZYKA ZAWAŁU SERCA PANI HALINA PAN ZYGMUNT PAN ANDRZEJ wiek powyżej 40 lat płeć męska wysoki poziom cholesterolu wysokokaloryczna, tłusta dieta otyłość nadciśnienie 5 cukrzyca stres brak aktywności fizycznej palenie papierosów zawał i inne choroby serca wśród krewnych ŁĄCZNA LICZBA CZYNNIKÓW RYZYKA ZAWAŁU CZYNNIK RYZYKA UDARU MÓZGU PANI HALINA PAN ZYGMUNT PAN ANDRZEJ migotanie przedsionków wiek powyżej 55 lat płeć męska wysoki poziom cholesterolu wysokokaloryczna, tłusta dieta otyłość nadciśnienie cukrzyca stres brak aktywności fizycznej palenie papierosów nadużywanie alkoholu zażywanie amfetaminy udar wśród krewnych ŁĄCZNA LICZBA CZYNNIKÓW RYZYKA UDARU Osobą najbardziej zagrożoną zawałem serca jest ………………………….…………………………………………………………………………………………… Prowadzi on/ona niezdrowy tryb życia, polegający przede wszystkim na ………………………….…………………………………………………………………………………………… Osobą najmniej zagrożoną zawałem serca jest natomiast ………………………….…………………………………………………………………………………………… Osobą najbardziej zagrożoną udarem mózgu jest ………………………….…………………………………………………………………………………………… Prowadzi on/ona niezdrowy tryb życia, polegający przede wszystkim na ………………………….…………………………………………………………………………………………… Stosunkowo najzdrowszy tryb życia prowadzi ………………………….…………………………………………………………………………………………… ponieważ ………………………….…………………………………………………………………………………………… Ćwiczenie G/1 – MIAŻDŻYCA I HYDRAULIKA Przez zdrowe naczynia krew przepływa szybko. Czy tak samo jest w przypadku tętnic chorych, miażdżycowo zmienionych? Aby odpowiedzieć na to pytanie, wykonaj doświadczenie z dwoma rurkami – krok po kroku. KROK 1. Na statywie umocuj w łapie pustą rurkę. Rurki nie wolno zaciskać. Będzie to Twoja „zdrowa tętnica”. Pod wylotem rurki ustaw zlewkę 500 ml do zbierania „krwi”. Rurka musi kończyć się 2 cm powyżej brzegu zlewki. KROK 2. Wlej 50 ml soku do zlewki 50 -mililitrowej z podziałką. To będzie Twoja „krew”. KROK 3. Ustaw stoper na czas 0. Upewnij się, że potrafisz go włączyć tak, by liczył czas. KROK 4. Na sygnał „start” wlej zawartość zlewki rurki reprezentującej zdrowe naczynie (uważaj jednak, by sok nie przelewał się górą). Druga osoba w tym samym momencie musi włączyć stoper, by odliczać czas. KROK 5. Gdy tylko sok przeleci przez rurkę, zatrzymaj stoper. Odczytaj czas i wpisz go do tabelki 6 KROK 6. Powtórz całość jeszcze raz (od kroku 2 do 5). Jeżeli masz jeszcze chwilę czasu, wykonaj trzecią próbę (kroki 2-5). KROK 7. Zmień rurkę w łapie na tę drugą, wypełnioną w środku. Uważaj, żeby jej zbyt mocno nie ścisnąć –jeśli wypełnienie się pokruszy - doświadczenie nie wyjdzie! To będzie Twoja „tętnica z miażdżycą”. KROK 8. Powtórz procedurę od kroku 2 do kroku 5. Pamiętaj, że teraz sok będzie przelatywał przez rurkę powoli, więc uważaj, by sok nie wypłynął górą KROK 9. Wylicz średnie arytmetyczne uzyskanych wyników (osobno dla rurki zwykłej i z wypełnieniem) CZAS PRZEPŁYWU PRZEZ RURKĘ PUST Ą (tętnica zdrowa) próba I próba II próba III [sek] [sek] [sek] średnia arytmetyczna [sek] CZAS PRZEPŁYWU PRZEZ RURKĘ Z WYPEŁNENIEM (tętnica z miażdżycą) próba I próba II próba III [sek] [sek] [sek] średnia arytmetyczna [sek] Czy w tętnicy zmienionej miażdżycowo przepływ krwi jest taki sam jak w normalnej, zdrowej tętnicy, czy może szybszy lub wolniejszy? Jak bardzo? ………………………….…………………………………………………………………………………………… Dlaczego tak jest? ………………………….…………………………………………………………………………………………… 7 WKŁADKA Z OBRAZKAMI DO WYCINANIA ĆWICZENIE A/1 ĆWICZENIE B/1 ĆWICZENIE C/1 TLEN TLEN TLEN TLEN 8
