Spotkanie czwarte

Spotkanie czwarte

emocje

złość i radzenie sobie ze złością

Obserwacja fizjologicznych sygnałów emocji
(uświadomienie sobie sygnałów płynących z ciała)

Przypomnij sobie ostatnią sytuację, kiedy
przeżywałaś/eś złość. Wypisz, jakie objawy fizjologiczne
się pojawiły.

Przypomnij sobie ostatnią sytuację, kiedy
przeżywałaś/eś lęk/niepokój. Wypisz objawy
fizjologiczne.

Przypomnij sobie ostatnią sytuację, kiedy
przeżywałaś/eś radość. Wypisz objawy fizjologiczne.

ćwiczenie: myśl czy zachowanie?
Wszystkie uczucia są potrzebne…

smutek

wstyd

bezradność

zazdrość

wstręt i odraza

strach

niektóre uczucia są przyjemne, inne trudniejsze,
niektórych nie wolno okazywać…

wszystkie są potrzebne, należy je tylko odpowiednio
wyrażać

dziecko nie zawsze potrzebuje zaspokojenia pragnień,
tylko zauważenia emocji, to przywraca równowagę

ćwiczenie: jakich emocji nie wolno ci było okazywać w
dzieciństwie? Jakie emocje twojego dziecka są dla ciebie
trudne? (praca w trojkach)
Często chcemy unikać tych emocji dziecka, z którymi nie
mieliśmy okazji nauczyć się dobrze radzić w naszym
dzieciństwie.
Ważne jest, aby przeżywać emocje, także te trudne,
bowiem w ten sposób uczymy nasze dzieci przez
modelowanie radzenia sobie z nimi.

dziecko nie umie tłumić swoich uczuć, natychmiast
uzewnętrzniają się w zachowaniu, ruchach, słowach
(wraz z rozwojem reakcje stają się mniej ekspresyjne)

emocje są silne, gwałtowne i krótkotrwałe, łatwo
powstają, są ekspresyjne wyrażane, zmienne

rozwój emocjonalny to osiągnięcie umiejętności
panowania nad uczuciami i rozwój uczuć wyższych

ćwiczenie: korzyści i straty z wybuchów złości

wypisz trzy sytuacje, w których byłaś/eś zadowolony z
wybuchu złości.

wypisz trzy sytuacje, w których złość przyniosła ci straty
lub brak oczekiwanych korzyści

ćwiczenie: omówienie załącznika – rozmawianie o
uczuciach

ćwiczenie parafrazy
Złość

mobilizuje organizm do reakcji na zagrożenie (niezaspokojone
potrzeby, ból, strach, lęk przez porzuceniem)

dziecko za pomocą złości (krzyki, sceny) pokazuje, czego
chce; to ważne dla kształtowania się umiejętności
podejmowania decyzji

forma ekspresji własnego Ja, próba osiągnięcia niezależności

złość pozwala bronić siebie, swojej tożsamości, ktoś, kto nie
odczuwa złości, często w życiu czuje się bezsilny

kiedy dziecko złości się, bo nie może czegoś dostać, jego
emocje pozwalają mu zaakceptować frustrację

temperament (różny próg reakcji, czasami zbyt szybko
prowadzi do czynów, bez namysłu. Pojawia się agresja, która
nie spełnia już funkcji obronnej, a może spowodować szkodę)

zranione uczucia, poczucie niesprawiedliwości

głębsze zaburzenia

pierwsze napady wściekłości około pierwszych urodzin
dziecka (głód, zmęczenie, nuda, nadmiar bodźców)

więcej napadów między 18 a 36 miesiącem życia
(osiąganie nowych sprawności rozwojowych powoduje
osłabienie samokontroli, dzieci nie mają wprawy, w
radzeniu sobie z wyzwaniami (motorycznymi,
poznawczymi, emocjonalnymi, komunikacyjnymi i
społecznymi)

typowy napad trwa 15-2O minut (z reguły dość łatwo
odkryć czynnik wyzwalający wybuch)
Napad złości

w trakcie napadu wściekłości dzieci tracą kontrolę nad sobą (nie
są w stanie myśleć ani porozumiewać się z otoczeniem, liczy się
tylko gwałtowne rozładowanie napięcia)

objawy fizjologiczne (zaczerwienienie skóry twarzy, przyspieszenie
oddechu i tętna, konwulsyjne wierzganie i spazmatyczny szloch)

powolne przychodzenie do siebie i uspokojenie (dobrze jest nie
przeszkadzać w wysiłkach mających na celu wyciszenie się)

często dochodzi do nich w miejscach publicznych, gdy dziecko jest
zmęczone, przeciążone bodźcami, w wyniku jego wewnętrznych
konfliktów decyzyjnych

mogą być wykorzystywane do szantażowania rodziców i
wymuszania swojej woli

paradoksalnie - można odzyskać władzę nad złością dziecka
dopiero wtedy, gdy się z niej zrezygnuje i pozwoli dziecku
samodzielnie się opanować
Jak zapobiegać napadom
wściekłości

przewidywanie zapalnych sytuacji i uczenie tego dzieci
(instrukcja przed wyjściem do sklepu - zasada i własny
sposób na uniknięcie pokusy)

uważna obserwacja znaków ostrzegawczych – zarówno u
dziecka (zmiana głosu, zacinanie się, czerwienienie,
napięcie), jak i rodzica (im więcej wstydu, tym większe
spięcie, które nasila zdenerwowanie dziecka)

dostrzeżenie przyczyny gniewu (głód, zmęczenie, nuda)
i, w miarę możliwości, zaspokojenie potrzeb (pluszowe
zabawki, miękki kocyk, piosenka)

nauka innego wyrażania potrzeb i akceptacji odmowy

nie ustępować

współczucie i empatia (okazanie zrozumienia dla
pragnień dziecka „Rozumiem, masz wielką ochotę na …”)
Jak pomóc dziecku ….

zapewnienie dziecku spokojnego, odizolowanego miejsca,
bezpiecznego miejsca

małe dzieci trzeba powstrzymać, większym zapewnić swój kąt
do wyzłoszczenia się

zaakceptowanie uczuć dziecka, wyrażenie słowami jego emocji

rodzic musi zachować spokój, stosować komunikat ja do
dziecka, mówić o swoich uczuciach

pocieszanie, gdy atak minie (przemawianie łagodnym tonem,
przytulanie, kołysanie, śpiewanie, jednak w odpowiednim
momencie, w środku napadu wściekłości dziecko powinno być
zostawione samo sobie, nie da się do niego dotrzeć)

nowe spojrzenie (rozpoznać inne uczucia, które mogą ukrywać
się pod gniewem)

nauczenie sposobów uspokajania się

wyznaczenie granic
Tłumienie gniewu

pojawiają się kolejne, coraz gwałtowniejsze wybuchy,
dopóki dziecko nie osiągnie swego celu

gniew się kumuluje, dopóki nie eksploduje w sposób
niekontrolowany (wybuch poważniejszym problemem niż
jego przyczyna)

narastanie żalu i rozgoryczenia (chęć odwetu, pragnienie
skrzywdzenia osoby, którą uważa się za winną, biernoagresywny sposób na odegranie się)

trwała uraza

negatywne uczucia kierują się przeciw samemu dziecku
(akty autodestrukcji, depresja)
Rozwój kompetencji w zakresie
samokontroli

polega na stopniowym nabywaniu zdolności do słuchania
rozsądnych poleceń i przestrzegania reguł, do panowania nad
uczuciami gniewu, frustracji i napięcia
 jeśli dziecko ma nauczyć się samokontroli, musi być najpierw
„kontrolowane z zewnątrz” przez rodziców , a następnie
stopniowo dojrzeć do „kontroli wewnętrznej” (radzenia sobie z
silnymi emocjami).
Rodzic może:

uczyć posłuszeństwa, słuchania poleceń i przestrzegania reguł

instruować na bieżąco, że powinno myśleć o konsekwencjach
własnego zachowania i kontrolować silne emocje

uczyć panowania nad gniewem

uczyć umiejętności społecznych i wyrażania uczuć
Wspieranie rozwoju samokontroli

rozwój samokontroli pochłania dużo czasu

aby pomóc dziecku w rozpoznawaniu uczuć i radzeniu
sobie z nimi, rodzice powinni być otwarci na wszystkie
uczucia (dziecka i własne), i umieć je kontrolować

teoretycznie rodzice powinni umieć przyznać, że są źli,
wytłumaczyć przyczynę i dać dzieciom przykład wolnego
od destrukcji sposobu na wyrażenie gniewu. Nie jest to
łatwe zadanie

wzorowanie się na strategiach samokontroli rodziców
(wykorzystanie trudnych sytuacji, żeby pokazać
skuteczny sposób opanowania emocji)

uczenie samodzielnych sposobów opanowywania emocji i
pochwała, gdy dziecku uda się uspokoić (rozmowa o
wybuchach emocjonalnych, co popycha do nich, jakie są
sygnały ostrzegawcze, co można zrobić)
Aby osiągnąć samokontrolę

w środku konfliktu dziecko musi się zreflektować i
powstrzymać od działania

musi przeanalizować sytuację (Co się dzieje? Co ja
robię? Co zaraz zrobię?)

musi zadać sobie pytanie (Czego chcę? Co czuję?)

musi wyrazić swoje uczucia słowami

powinno się uspokoić na tyle, by móc słuchać innych

musi być gotowe do negocjowania i szukania
rozwiązania
Pytania do zagniewanego dziecka

Co się dzieje? (Czy jesteś na kogoś zły? Nie chcesz się
czymś podzielić albo poczekać na swoją kolej? Nie
chcesz czegoś zrobić?)

Co czujesz? (Że to niesprawiedliwe? Że jest ci smutno?
Jakbyś miał zaraz wybuchnąć?)

Co możesz zrobić? (Jeżeli kopniesz lub uderzysz kolegę,
co on poczuje? Jeśli powiesz mu, czego chcesz, czy
pozwoli ci to wziąć? Jeśli nie, zapytaj, czy może się
podzielić lub zamienić na coś, czym on chciałby się
pobawić)
Konsekwencje braku
samokontroli

odrzucenie przez rówieśników

problemy z adaptacją do warunków szkolnych

zachowania przestępcze lub problemy emocjonalne
Wspomaganie rozwoju samokontroli:
uczenie posłuszeństwa

wydawaj skuteczne polecenia (unikaj poleceń
wieloznacznych, w formie pytania (może wykonać lub
nie), z uzasadnieniem (może zacząć dyskutować),
złożonych, powtarzania dziecku tego samego polecenia raz
po raz (dziecko uczy się, że rodzic niekoniecznie mówi
poważnie, kiedy formułuje polecenie po raz pierwszy)

wyciągaj konsekwencje

opanuj emocje i zachowaj spokój (ograniczenie próby sił
ułatwia kształtowanie posłusznego zachowania)

bądź wytrwały (nauka posłuszeństwa odniesie skutek
tylko przy zachowaniu konsekwencji i wytrwałości, nie
można stosować ich tylko od czasu do czasu, może minąć
kilka tygodni lub miesięcy, zanim w zachowaniu dziecka
nastąpi poprawa)
Wspomaganie rozwoju samokontroli:
uczenie przestrzegania reguł
 przedyskutowanie i zapisanie reguł w wielu wypadkach
wystarczy, żeby poprawić zdolność dziecka do ich
przestrzegania
 określenie reguł i ocena ich przestrzegania pozwala
dziecku stopniowo uwewnętrznić te reguły (zostaną
zapamiętane i w razie potrzeby będą przywoływane
automatycznie. Dziecko będzie je wykorzystywać do
kierowania własnym zachowaniem bez przypomnień)

określ wymagania dotyczące zachowania (usiądź z
dzieckiem i przedyskutuj z nim reguły, które są naruszane
systematycznie)

przedyskutuj i wyjaśnij zasady pożądanego zachowania

sporządź listę wszystkich tych reguł i ułóż je pod względem
ważności (na początku skup się na trzech najważniejszych)

usiądź z dzieckiem i zapisz te reguły (formułuj je w sposób
bardzo jasny i konkretny)

upewnij się, czy dziecko dobrze rozumie twoje reguły

określ, jak wymagania dotyczące zachowania są powiązane
z przywilejami i konsekwencjami

zapisz na karcie reguły i wymagania dotyczące zachowania,
a także przywileje, które dziecko może zyskać lub stracić

oceniaj przestrzeganie reguł dzień po dniu (tabele
zachowań, systemy żetonowe, turniej uśmiechniętych
twarzy)
Wspomaganie rozwoju samokontroli:
rozwój kompetencji emocjonalnej

polega na stopniowym uczeniu się rozumienia i wyrażania
uczuć, racjonalnego myślenia i ostatecznie ukształtowaniu
pozytywnej samooceny

rodzice mogą wspomagać rozwój emocjonalny dziecka (uczyć
rozumienia i wyrażania uczuć, uczyć konstruktywnego
myślenia, dawać sposobność odnoszenia sukcesów, tym
samym wspierając kształtowanie pozytywnej samooceny)
Dzieci przeżywające trudności emocjonalne ukrywają swoje
uczucia, myślą niekonstruktywnie, cierpią z powodu niskiej
samooceny. Mogą się rozwinąć u nich depresja lub lęk, mogą
odgrywać emocje w działaniu, przejawiając nieposłuszeństwo,
agresję i inne wybuchy emocjonalne.
Rozwój emocjonalny jest ściśle związany z rozwojem
samokontroli, a w szczególności z panowaniem nad silnymi
emocjami, takimi jak gniew.
Uczenie rozumienia i wyrażania uczuć
Krok 1 - wzbogać słownik uczuć dziecka

dziecko może nie umieć odpowiednio wyrazić swoich
uczuć, zamiast powiedzieć, co czuje, może ono odegrać
swoje emocje w działaniu

uczenie dziecka identyfikowania różnych uczuć (skupić
się na podstawowych uczuciach)

omawianie i odgrywanie różnych sytuacji, które
wywołują określone uczucia
Krok 2 - zademonstruj wyrażanie uczuć

dziecko uczy się wyrażania uczuć obserwując rodziców
(gry w rozpoznawanie emocji, opisywanie swoich uczuć
w konkretnych sytuacjach)
Krok 3 - ćwicz rozpoznawanie i wyrażanie uczuć

omawianie i nazywanie uczuć dziecka w miarę rozwoju
wydarzeń

codzienne regularne rozmawianie o uczuciach i
zdarzeniach („Co teraz czujesz?”, „Czy czujesz złość?”)
Trudności

czasem rodzice nie odbierają nastroju dziecka, nie
umieją odczuwać z nim, więc nie odzwierciedlają uczuć i
nie pomagają przy przyjmowaniu i nadawaniu treści
uczuciom

odczuwają z dzieckiem, ale nie nadają kontrolowanego
sposobu wyrażenia, nie uczą radzenia sobie

pomagają w przyjemnych uczuciach, ale ignorują
nieprzyjemne, zaprzeczają im, unikają bycia z dzieckiem
w trudnych sytuacjach (dziecko ma te uczucia, tylko jest
pozbawione ich świadomości i, w konsekwencji,
możliwości panowania nad sobą)

nakładanie przyjemnych uczuć na nieprzyjemne
(zagadywanie, rozśmieszanie), sztuczne uczucia odcinają
od prawdziwych i nie pomagają w radzeniu sobie

dzieci mogą się czuć przytłoczone uczuciami, nie lubią przykrych
uczuć (należy je jednak dostrzegać: „Nie lubisz jak wychodzę,
wolno ci”, to pomaga w radzeniu sobie)

nie zauważają pewnych sytuacji (jak matka wychodzi), zastępują
nieprzyjemne uczucia radosnymi (śmieją się podczas kary),
martwią z błahych przyczyn zamiast z poważnych

czasem uczuciom towarzyszą złowrogie fantazje i dzieci boją się,
że się one zrealizują (tu też pomagają tłumaczenia)

dzieci, które nie umieją świadomie przeżywać uczuć rozładowują
je przez procesy cielesne, działania niszczycielskie

irracjonalne lęki (złość – głośne przedmioty i zjawiska, zazdrość przez złodziejem. Warto dopytać: co zrobił ten potwór, dlaczego
właśnie to, jak on wygląda)

widzą swoje uczucia u innych

dzieci mogą uważać, że ich gniew sprawia, iż stają się „złe”, co
może utrudnić radzenie sobie z nim

lęki ustępują, gdy dziecko nauczy się lepiej znosić swoje uczucia
lub przechodzi do następnej fazy rozwoju
Jak pomóc dziecku radzić sobie z
frustracjami?
Frustracje budzą złość (jak wielką, zależy od jej znaczenia
dla danej osoby i środków jakim dysponuje do poradzenia
sobie).
Narażać dziecko na frustracje i pozwolić mu je
przeżywać, czy oszczędzić mu ograniczeń?

wiele frustracji jest poza kontrolą rodzica

wiele życzeń nie może być spełnionych ze względu na
bezpieczeństwo dziecka

nie ma frustracji, nie ma nauki radzenia sobie
(najmniejsza frustracja staje się dramatem)

zbyt wiele frustracji (nigdy nie można osiągnąć tego,
czego pragnie, dominuje poczucie bezradności – też nie
można się nauczyć samokontroli, strata potrzeb i
pragnień)

trzeba sprawić, żeby dziecko nie rezygnowało ze swoich
pragnień, ale też nie dążyło nieustępliwie do wszelkich
zachcianek

radzenie sobie z sytuacją może oznaczać wytrwałą
pracę, aby życzenie się spełniło albo rezygnację z niego
(i tu i tu pojawią się nieprzyjemne uczucia)

ogólnie nauka kontroli polega na wpojeniu dziecku „nie
to lecz tamto (akceptacja środka zastępczego), nie tu
lecz tam, nie teraz lecz później (czekanie)

takie zastępstwa nie muszą być chętnie przyjmowane,
ale dzięki nim niemożliwe frustracje stają się łatwiejsze i
oszczędzają kłopotów (przykrych konsekwencji wybuchu
złości)

uczenie się radzenia sobie z frustracjami przebiega
lepiej, gdy dziecko może sobie poradzić z daną
frustracją. To rodzice muszą oszacować, z czym, kiedy i
jak dziecko może sobie poradzić (zależy od wielu
czynników)

można sterować poziomem frustracji

można pomóc przez skupienie się na środkach radzenia
sobie (wspierać dziecko w korzystaniu z jego zasobów
lub zaproponować nowe – pomoc w realistycznej ocenie
sytuacji i odnalezieniu sposobów poradzenia sobie)

bardzo ważny jest stosunek rodziców do frustracji,
sposoby, jakimi sobie radzą (przykład rodzica)

relacja między dziećmi i rodzicami (pełna miłości, żeby
dzieci, mimo złości za narzucone ograniczenia, podążały
za rodzicem)

frustracje trudniej znosić gdy narzucone są z góry, dla
wygody innych, w złości (zasady, krótkie tłumaczenie
powodów, konsekwencja w narzucaniu ograniczeń, to
pomaga w przewidywaniu i akceptacji ich)

ważne jest chwalenie za poradzenie sobie z frustracją
Kodeks złości
Pozwalamy na wybuch złości, ale ukierunkowujemy wybuch
złości w stronę zachowań bardziej akceptowanych. Gdy
zaczyna się wybuch, próbujemy odwołać się do kodeksu
złości:

każdy może być zły

gdy jestem zły
- pójdę na dywan i potupię
- narysuję
- zacisnę pięści
- powiem, o co jestem zły

gdy jestem zły, nie wolno mi
- mówić brzydkich słów, piszczeć, krzyczeć
- bić
- niszczyć rzeczy

kiedy zrobię, czego nie wolno, ponoszę konsekwencje
Raport kontroli złości – omówienie narzędzia

Praca domowa – wypełnienie raportu kontroli złości.