Uwarunkowania i skutki uzależnień
advertisement
UWARUNKOWANIA I SKUTKI UZALEŻNIEŃ Spotkanie I CELE: 1. Poznawczy: - poznanie pojęcia i istoty uzależnień, działania, skutków ubocznych używek, najczęstszych przyczyn sięgania po środki odurzające 2. Wychowawczy: - uświadomienie szkodliwości zażywania różnego rodzaju używek - skłonienie do autorefleksji - rozwijanie umiejętności konstruktywnego radzenia sobie z problemami - rozwijanie umiejętności dyskutowania - wskazanie sposobów właściwego spędzania czasu wolnego 3. Opiekuńczy: - kształtowanie pozytywnej atmosfery w grupie - zaspokojenie potrzeby kontaktu z rówieśnikami - zaspokojenie potrzeby wyrażania własnych poglądów ŚRODKI: arkusze, flamastry METODY: praca w grupach, dyskusja, wykład 1. Przedstawienie tematu zajęć Tematem dzisiejszych zajęć będą środki uzależniające i ukazanie faktu, że sięganie po używki nie jest koniecznością ciążącą na człowieku, ale obyczajem, który wchodzi w jego życie, gdy ten nie umie w inny sposób rozwiązywać swoich problemów, inaczej poprawiać swojego samopoczucia i w inny – twórczy sposób spędzać czasu. Z czasem sięganie po środki odurzające przeradza się w uzależnienie i doprowadza do degradacji człowieka, a często i jego najbliższych. Każda z używek ma negatywny wpływ na zdrowie, w skrajnych przypadkach nawet na życie. Środki odurzające i alkohol zmieniają przebieg procesów umysłowych i emocjonalnych i pozostają w bezpośrednim związku z agresją, zachowaniami o charakterze przestępczym i innymi niekontrolowanymi zachowaniami. Każdorazowe sięgnięcie po nie stwarza konkretne zagrożenie dla jednostki, zagrożenie dopuszczania do sytuacji i reakcji, których skutki mogą dramatycznie zmienić bieg życia. Trzeba temu zapobiegać przez zapełnienie swego życia dążeniem do ważnych celów i interesującymi zajęciami, co nie zostawia pustki, w którą wchodzą alkohol i inne uzależnienia. 2. Jak radzić sobie z problemami? Wszyscy jesteśmy w życiu narażeni na trudne sytuacje, problemy, których się boimy, a którym musimy stawić czoło. Każdy z nas inaczej reaguje na sytuację stresową, tak jak każdy z nas inaczej uprzyjemnia sobie życie. Istnieje mnóstwo sposobów, żeby nasze życie uatrakcyjnić, zwalczyć stresy i własne niedoskonałości. Uczniowie dzielą się na 2 grupy. Pierwsza na dużym arkuszu wypisuje konstruktywne sposoby walki z problemami, druga destrukcyjne. (Co waszym zdaniem ludzie robią, żeby czuć się dobrze i mieć zadowolenie z życia, by poprawić swoje samopoczucie?) Obie grupy prezentują swoje propozycje. Podsumowanie: Których sposobów jest więcej i które są łatwiejsze? Co można zrobić w sytuacji trudnej, aby nie narażać się na nieprzyjemne lub szkodliwe konsekwencje? Wyjaśniamy, że są dwa sposoby, przy pomocy których ludzie wpływają na swoje uczucia – pierwszy sposób, polega na tym, że człowiek próbuje tak postępować żeby jego życie stawało się lepsze. Potrzebna jest do tego własna aktywność i wybór takich działań, które człowiekowi służą, a przy tym nie szkodzą jemu i innym. Analizując wypowiedzi wychowanków, prowadzący w szczególny sposób podkreśla znaczenie właściwego spędzania czasu wolnego. Od nas samych zależy wybór naszych zachowań, naszych zajęć, sposób gospodarowania czasem wolnym. Od nas tylko zależy to, czy z czasu wolnego będziemy umieli czerpać różnorodne, często nieoczekiwane, bezcenne korzyści, nieodkryte wartości, czy też czas ten będziemy po prostu „spędzać”, czyli zabijać. – drugi sposób to zażywanie substancji chemicznych po to, by uciec od przeżywania stanów przykrych. Jest to droga sztuczna. Ludzie czują lepiej w danej chwili, mimo, że nic dobrego im się nie przytrafiło. Ważne jest, aby uświadomić sobie, że poprawiając swój nastrój drogą chemiczną, ograniczamy swoją wolność i zanieczyszczamy umysł. 3. Definicja uzależnień Podział grupy na 3 zespoły. Każdy tworzy własną definicję uzależnień. Odczytanie swoich prac, omówienie, szukanie cech wspólnych. 4. Jakie mamy uzależnienia? Pozostając w tych samych zespołach młodzież ma za zadanie wypisać wszystkie uzależnienia, jakie zna. 5. Scenki Prowadzący proponuje, aby młodzież pozostała w tych samych zespołach. Każdy z nich odgrywa scenkę dotyczącą jednej sytuacji, w której młody człowiek sięga po środki uzależniające. Po odegraniu scenek młodzież stara się znaleźć przyczyny popadania w nałóg. Wychowawca dzieli tablicę na pół – po jednej stronie zapisuje przyczyny zewnętrzne, na drugiej przyczyny tkwiące w człowieku (picie jest zwyczajem, alkohol dodaje odwagi, pozwala dobrze się bawić, zapomnieć o kłopotach, kryzys rodziny, brak autorytetów, zagubienie wartości, ciekawość, poszukiwanie nowych podniet, ucieczka od problemów, nuda, popularność konsumpcyjnego stylu życia). Prosi również, aby młodzież spróbowała powiedzieć, co mogłaby zrobić innego, żeby się lepiej poczuć, bawić nie stosując żadnych używek. Zadaje również pytanie: co się dzieje z kimś, kto sięga po środki odurzające z ciekawości? Prowadzący podkreśla, że osoba sięgająca po środki uzależniające wpada w chemiczną pułapkę, tzn. zniekształca obraz świata i oszukuje samego siebie, gdyż pod wpływem tych środków zmienia się nie tylko stan uczuć, ale i sposób myślenia. Przez chwilę „szpanuje”, jednak później uzależnia się i przestaje interesować się czymkolwiek oprócz substancji uzależniających, bez których z czasem nie umie już funkcjonować. Podobnie jest w przypadku zażywania środków odurzających jako sposobu na ulepszanie samopoczucia, ucieczkę od przeżywania stanów przykrych. Jest to droga sztuczna, ponieważ pod wpływem środków chemicznych uczucia ulegają zmianie a ludzie czują się lepiej tylko w danej chwili, a tak naprawdę nic dobrego im się nie przydarzyło. Oczekiwany efekt uzyskuje się tylko na początku brania tych substancji, jednak po jakimś czasie pojawia się przykre napięcie i potrzeba brania coraz większych dawek po to, by znowu poczuć się dobrze. Człowiek nie potrafi wtedy już żyć normalnie bez chemicznego pobudzenia własnego mózgu, ale im dłużej to robi, tym większych szkód doznaje, a nie mogąc od tego się powstrzymać, ulega zniszczeniu. 6. Portret osoby uzależnionej Młodzież pozostając w zespołach ma zadanie na dużym arkuszu papieru stworzyć portret osoby uzależnionej. Uwzględniając jej cechy zewnętrzne, wewnętrzne, zachowania. Następnie następuje prezentacja prac. 7. Wyjście Zadanie polega na stworzeniu takiej rady dla alkoholika i narkomana, by wytłumaczyć mu, że jego życie traci sens. Chodzi o napisanie krótkiego listu, które może przekonają go, iż można żyć inaczej. Ukazać inne wyjście. 8. Posumowanie zajęć Młodzież siedzi w kręgu i dokańcza zdanie: dzisiaj dowiedziałem się, że... UWARUNKOWANIE I SKUTKI UZALEŻNIEŃ Spotkanie II CELE 1. Poznawczy: - zapoznanie z problemem uzależnienia oraz ukazanie zagrożeń, jakie niosą za sobą uzależnienia 2. Wychowawczy: - uczenie postaw asertywnych - uświadomienie szkodliwości zażywania różnego rodzaju używek - kształtowanie umiejętności mówienia „nie” - kształtowanie własnego systemu wartości - integracja grupy - kształtowanie umiejętności wyrażania uczuć - ujawnienie nieprawidłowych przekonań na temat alkoholu 3. Opiekuńczy: - przygotowanie do poszanowania własnego zdrowia ŚRODKI: arkusze papieru, flamastry METODY: praca w grupach, dyskusja, wykład 1. Przywitanie z grupą i zapoznanie z tematem zajęć 2. Otwarty krąg Wychowawca proponuje krótką zabawę na rozluźnienie. Wszyscy siedzą w kręgu i po kolei każdy kończy zdanie: „Najlepsza rzecz, która zdarzyła mi się w tym tygodniu...” 3. Informacje Podział grupy na 3 zespoły. Prowadzący prosi, aby każdy zespół wypisał na arkuszu papieru: - Kto cierpi z powodu uzależnień? - Jak można sobie pomóc? - Gdzie szukać pomocy? Omówienie prac. 4. Sytuacje i uczucia Prowadzący odczytuje następującą sytuację: „Umówiłeś się z koleżanką u siebie w domu. Zbliża się godzina spotkania, a tu właśnie ojciec przyszedł z pracy pijany i przyprowadził ze sobą kolegów”. Następnie prosi młodzież, aby określili uczucia poszczególnych osób (co czuła osoba, która zaprosiła koleżankę, jak czuła się przybyła koleżanka). 5. Prawda czy fałsz? Wychowawca czyta hasła, młodzież ma zadanie określić czy jest to prawda czy fałsz. Następnie wychowawca weryfikuje i objaśnia prawidłowe odpowiedzi. - Osoby mające „silną głową” mogą spokojnie spożywać duże ilości alkoholu (fałsz - - - - - – „Mocna głowa” zwiększa jedynie ryzyko uzależnienia. Osoby, które jednorazowo wypijają duże ilości alkoholu bez większych komplikacji np. wymioty, zaburzenia równowagi, uszkadzają swój organizm i psychikę, ryzykują szybsze uzależnienie od alkoholu.) Uzależniają się jedynie osoby wywodzące się ze środowisk patologicznych (fałsz – Każdy, kto spożywa alkohol, jest narażony na jego działanie, w tym również uzależnienie. Wykształcenie, pochodzenie nie uodparniają na działanie alkoholu.) Kierujący samochodem może się nieco napić, jeśli jednocześnie spożyje obfity posiłek (fałsz, każda ilość alkoholu zabuża zdolność oceny tego, co dzieje się na drodze, obniża szybkość reagowania i podejmowania decyzji, co zwiększa prawdopodobieństwo spowodowania wypadku) Piwo i wino to nie jest prawdziwy alkohol (fałsz, głównym składnikiem piwa i wina jest alkohol etylowy, taki sam jak w wódce. Nawet osoba pijąca piwo może się uzależnić od alkoholu.) Alkohol jest dobrym lekarstwem na różne dolegliwości człowieka (fałsz, alkohol jedynie znieczula i w ten sposób jedynie usuwa złe samopoczucie. Nie leczy, gdyż nie usuwa przyczyn dolegliwości.) Od alkoholu nie uzależniają się ludzie posiadający silną wolę (fałsz, alkohol czyni wiele szkód, w pierwszej kolejności uszkadza silną wolę. Dlatego też liczenie na nią jest jedynie wymówką.) 6. Badacze Podział grupy na 3 zespoły. Każdy zespół wybiera sobie jedną używkę i bada jej wpływ na wyniki jej działalności. Każda grupa powinna napisać „raport” ze swojej pracy, w której powinna uwzględnić: nazwę używki, przyczyny jej stosowania, objawy i wpływ na organizm, pogląd – czy stosowanie tego środka wpływa na lepsze wyniki i czy ewentualna poprawa wyników jest warta kosztów. Następnie następuje omówienie prac. 7. Trening asertywności Wprowadzenie: Do zaistnienia zachowań ryzykownych, o których mówimy, dochodzi prawie zawsze pod wpływem innych osób, najczęściej grupy rówieśniczej. Umiejętność zachowania niezależności w myśleniu, a przede wszystkim działaniu, oparcie się presji grupy, to jedna z najważniejszych a zarazem najtrudniejszych umiejętności społecznych, które młody człowiek powinien wykształcić w sobie. Odpowiedzią w sytuacjach namowy i wywierania nacisku ze strony grupy rówieśniczej dotyczących zachowań destrukcyjnych są zachowania asertywne. Polegają na stanowczym i konsekwentnym reagowaniu zgodnie z własnymi sądami i przekonaniami, bez agresji i uległości. Młody człowiek skłaniany do zachowań ryzykownych powinien od razu, jasno i stanowczo odmówić, nie dając się sprowokować do tłumaczeń, wyjaśnień i usprawiedliwień. Wykład na temat asertywności (techniki i zachowania asertywne) 8. Stanowczo mówię „Nie” Omawiamy trzy etapy odmawiania i decydowania: - I. Sprawdź, czy to, co proponuje kolega, jest dla ciebie dobre - II. Jeśli pomysł jest zły, powiedz sobie „Nie, tego nie będę robić” - III. Powiedz „nie” i ewentualnie zaproponuj coś innego Prowadzący proponuje odegranie scenki, w której młodzież powinna powiedzieć NIE. Np. kolega proponuje ci spróbowanie działki narkotyku, czy wypicie jednego piwa, twierdząc, że od jednego razu nie można się uzależnić. Następnie wszyscy omawiają skuteczność odmowy (nie, nie piję – zyski, straty), zapisując na arkuszu papieru. Pytamy również odgrywających: Jak czuła się osoba odmawiająca? Czy trudno było odmawiać? Jakie zdania były najskuteczniejsze podczas odmawiania? Podsumowując, podkreślamy, że odmawianie jest trudną sytuacją, z którą nie tylko młodzież ma kłopoty – życie przynosi jednak wiele sytuacji, w których musimy odmawiać. 9. Zakończenie zajęć. Prowadzący prosi, aby każdy wypowiedział się, co mu się podobało lub nie, co dały mu te zajęcia. Literatura: M. Braun-Gałkowska, W tę samą stronę. Książka dla nauczycieli o wychowaniu i lekcjach wychowawczych, Wyd. Krupski i S-ka, Warszawa 1994 E. Kosińska, B. Zachara, Profilaktyka pierwszorzędowa. Scenariusze zajęć z uczniami gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych, Wyd. Rubikon, Kraków 2003 G. Gajewska, A. Szczęsna, A. Doliński, Teoretyczno-metodyczne aspekty wychowania młodzieży. Scenariusze zajęć wychowawczych, PEKW GAJA, Zielona Góra 2003 K. Zajączkowski, Dziękuję... nie piję, nie palę, nie biorę..., Wyd. Rubikon, Kraków 2000 Opracowała: Beata Matwiejuk ASERTYWNOŚĆ – to umiejętność, dzięki której ludzie otwarcie wyrażają swoje myśli, uczucia i przekonania, nie lekceważąc uczuć, poglądów i myśli swoich rozmówców. Teoria asertywności jest oparta na założeniu, że każda jednostka ma pewne podstawowe prawa. W sytuacjach konfliktowych umiejętności asertywne pozwalają osiągnąć kompromis bez poświęcania własnej godności i rezygnacji z wyznawanych wartości. Ludzie zachowujący się w sposób asertywny potrafią stanowczo powiedzieć nie, bez wyrzutów sumienia, złości czy lęku. Asertywność łączy się z przyjmowaniem odpowiedzialności za siebie i za swoje życie, a więc z podejmowaniem własnych decyzji i działań zamiast poddawania się decyzjom innych. Człowiek asertywny jest raczej aktywny niż bierny, czuje się panem, autorem swojego życia. Oprócz zachowań asertywnych ludzie mogą się zachowywać w podobnych sytuacjach ulegle bądź agresywnie. W przypadku zachowań agresywnych sytuacje postrzegane są w kategoriach „ja wygrywam – ty przegrywasz”. Dobrze jest umieć odróżniać agresję od złości. Złość jest uczuciem, agresja jest sposobem wyrażania złości. Złość może być obecna zarówno w zachowaniach uległych jak i asertywnych. W przypadku zachowań uległych jest tłumiona wewnętrznie, a w asertywnych wyrażona jako czytelny komunikat, np. „jestem teraz zły”. Asertywność daje satysfakcję z wyrażania siebie po to, aby konflikty można było rozwiązywać bez poczucia winy czy nieszczerości. Zarówno w przypadku uległości jak i agresji można mówić o braku szacunku i w uległości – dla samego siebie, w agresji – dla innych i dla siebie. ULEGŁOŚĆ – respektowanie praw innych, lekceważenie własnych praw AGRESJA – respektowanie własnych praw, lekceważenie praw innych ASERTYWNOŚĆ – respektowanie własnych praw, respektowanie praw innych TECHNIKI ZACHOWAŃ ASERTYWNYCH 1. TECHNIKA CZTERECH KROKÓW Określenie w jednym zdaniu (krótkim), na czym polega problem (I krok), jakie w związku z tym przeżywa się emocje (II krok), co się proponuje (III krok) i jakie to będzie miało konsekwencje (IV krok). Np. robisz mi zarzut, że nie chcę pójść z tobą do pubu na piwo. Jest mi przykro i ogarnia mnie złość, że od picia piwa uzależniasz naszą przyjaźń. Myślę, że moglibyśmy razem przejść się na spacer, będziemy mogli porozmawiać i zacieśnić nasze kontakty towarzyskie bez naruszania wartości osobistych. 2. TECHNIKA „ZDARTEJ PŁYTY” Polega na wielokrotnym i stanowczym powtarzaniu zdania kluczowego oraz parafrazie połączonej z nazywaniem uczuć np. „nie, nie pożyczę ci tej książki”, „nie pożyczę ci tej książki, bo poprzedniej nie oddałeś”, „rozumiem, że to się zmieni, ale nie pożyczę ci tej książki” itd., aż do wycofania się proszącej. 3. TECHNIKA „ZASŁONY DYMNEJ” Gdy ktoś atakuje, nie mówi wprost, o co chodzi. Kluczowe w tej technice jest użycie zwrotów: możliwe, że tak jest; chyba faktycznie...; być może... np. „być może źle to zrobiłem”, „chyba faktycznie nie pomyślałem...”. Wtrąca się w ten sposób „broń agresji słownej i zarzutów” rozmówcy. ASERTYWNOŚĆ 1. DLACZEGO JESTEŚMY ASERTYWNI? - Jesteśmy zadowoleni z siebie i innych - Mamy szacunek dla siebie i innych - Pomaga nam to w osiąganiu celów i realizacji potrzeb - Dzięki temu mniej ranimy innych - Dzięki temu rośnie wiara w nas samych - Daje to poczucie kontroli nad własnym życiem - Jesteśmy uczciwi w stosunku do samych siebie i innych 2. CO RYZYKUJEMY? - Będziemy nielubiani za to, że wyrażamy swoje odczucia – niechęć otoczenia, za to, że głośno i stanowczo wyrażasz swoje uczucia - Etykietę człowieka idącego przez życie przebojem - Zmiany w naszych relacjach z innymi (która odbywa się zwykle na twoją korzyść) 3. ZACHOWANIA - Bronimy własnych praw, uznając jednocześnie prawa innych - Wyrażamy swoje potrzeby, poglądy i odczucia - Nasze stosunki z innymi ludźmi cechuje wiara w siebie 4. PRZEKAZ BRZMI - Takie jest moje zdanie - Tak to odczuwam - Tak oto widzę tę sytuację - Chciałbym usłyszeć jak się z tym czujesz - Może uda nam się znaleźć rozwiązanie, zadowalające nas oboje 5. W JAKI SPOSÓB DBAĆ O WZAJEMNE RELACJE? - Nie obawiaj się być czasem uprzejmy i nie unikaj komplementów wobec innych - Jak najczęściej pytaj bliskich o ich samopoczucie, uczucia i zdanie - Podczas rozmowy staraj się patrzeć im prosto w oczy. To znak szacunku - Zanim zaczniesz mówić opanuj wszystkie swoje negatywne emocje - Przyznawaj się do popełnianych błędów 6. ASERTYWNOŚĆ FIZYCZNA To także właściwa postawa. Oto kilka rad jak sprawiać wrażenie osoby, która jest pewna siebie i doskonale wie, czego chce od życia. - CHODŹ zawsze równym, pewnym krokiem z podniesioną głową - BĄDŹ CZUJNY i spostrzegawczy. Rejestruj, co się dzieje wokół ciebie - MÓW zawsze wyraźnie, dobitnie oraz z przekonaniem - ZMIEŃ SWOJE NASTAWIENIE wobec otoczenia. Pamiętaj, że wrogość i agresja bywają postrzegane jako słabość oraz zniechęcają do ciebie otoczenie - DBAJ o wygląd zewnętrzny: uśmiechaj się, bądź uprzejmy, a nie agresywny 7. ASERTYWNE ODMAWIANIE TO PODSTAWA DOBREGO SAMOPOCZUCIA - Mówisz: „Tak w porządku” Zacznij mówić: „Pozwól, że się nad tym zastanowię” - Mówisz: „ Zrobię to, naprawdę nie ma żadnego problemu” Zacznij mówić: „W innej sytuacji chętnie, ale teraz, niestety, mam sporo własnych zajęć” - Mówisz: „Nie ma sprawy, pożyczę ci pieniądze. Ile chcesz?” Zacznij mówić: „Chciałbym ci pożyczyć, ale w tym miesiącu z forsą u mnie krucho”
