teoria agencji

INSTYTUCJE GOSPODRAKI RYNKOWEJ
Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek
Wykład 9 i 10
Część I
Teoria agencji
TEORIA AGENCJI
• Relacja agencji: zależność jednego
podmiotu od działalności drugiego,
przy czym temu drugiemu zleca się
pewne zadanie do wykonania.
• Pierwszy podmiot nosi nazwę
zwierzchnika (pryncypała), a drugi
agenta.
2
TEORIA AGENCJI
• Przykłady relacji agencji:
 Kierownik – podlegli pracownicy,
 Akcjonariusze – menedżerowie,
 Właściciel ziemski – dzierżawca,
 Bank – pożyczkobiorca,
 Wyborcy – posłowie.
• Relacje agencji mogą mieć charakter
organizacyjny, rynkowy, a także
polityczny.
3
TEORIA AGENCJI
Dwa nurty rozwoju teorii:
1. Relacja „zwierzchnik – agent”
(principle-agent)
Jest to kierunek sformalizowany, oparty
na modelach dedukcyjnych i pozbawiony
empirycznych treści.
2. Pozytywna teoria agencji
Teoria ta ma empiryczny charakter,
wykorzystuje intuicyjne sposoby
rozumowania i traktowana jest jako
część ekonomii instytucjonalnej.
4
TEORIA AGENCJI
Źródła tzw. kwestii agencji:
1. Asymetria informacji;
• Agent wie więcej o wykonywanych przez
siebie czynnościach niż zwierzchnik.
• Część działalności agenta jest trudna do
obserwacji przez zwierzchnika.
5
TEORIA AGENCJI
Źródła tzw. kwestii agencji:
2. Rozbieżność celów agenta i
zwierzchnika (obaj maksymalizują
własną funkcję użyteczności);
• Postępowanie zarówno agenta jak i
zwierzchnika może być w pełni w pełni
racjonalne, ale cele działań mogą być
rozbieżne.
• Np. zbieżność celów w przedsiębiorstwie
rodzinnym.
6
TEORIA AGENCJI
Koszty związane z problemem agencji:
• Koszty monitorowania agenta przez
zwierzchnika,
• Koszty uwiarygodnienia się agenta
względem zwierzchnika;
• Straty wynikające z niepowodzenia
skłonienia agenta do działania
zgodnego z celami zwierzchnika
(residual loss).
7
TEORIA AGENCJI
Instytucje służące ograniczaniu agencji
(strat):
–
–
–
–
Instytucje monitoringu;
Dobór form własności;
Auditing (formalna kontrola finansowoksięgowa);
Dobór odpowiedniej struktury kontraktu.
8
TEORIA AGENCJI
• Centralnym zagadnieniem kontraktu
między zwierzchnikiem i agentem
jest sposób motywowania agenta
przez zwierzchnika.
• Kształtowanie się różnych form
organizacyjnych, których celem jest
obniżanie kosztów agencji;
–
Przedsiębiorstwo jako wiązka
kontraktów.
9
TEORIA AGENCJI
• Przejawy nieuczciwego postępowania
partnerów kontraktu:
–
–
–
Pokusa nadużycia (moral hazard);
Selekcja negatywna (adverse selection)
Ukryta informacja i ukryte działania
(hidden information, hidden action):
łączy zjawisko pokusy nadużycia i
selekcji negatywnej.
10
TEORIA AGENCJI
• Zjawisko sygnalizowania (signalling) –
przypadki ujawniania informacji
niedostępnych potencjalnemu
zwierzchnikowi ze względu na
przewidywane korzyści tego typu
działań dla agenta.
–
–
Rynek pracy;
Budowanie reputacji (koszty reklamy,
itd.)
11
OPTYMALNY KONTRAKT
• Problem motywowania agenta
(optymalizacja relacji między
zwierzchnikami i agentem):
1. Ustalenie optymalnych bodźców dla
agenta;
2. Podział ryzyka między zwierzchnikiem i
agentem.
• Określenie wpływu na wykonanie
transakcji czynników przypadkowych
(„stanów natury”)
12
TEORIA AGENCJI
• Teoria agencji i ortodoksyjna ekonomia
neoklasyczna:
– Założenie o pełnej racjonalności ludzi;
– Możliwość znajdowania optymalnych
rozwiązań (kontraktów).
• Teoria agencji a ekonomia kosztów
transakcji:
– Ograniczona racjonalność;
– Koncentrowanie się na problemach
powstałych po zawarciu kontraktu.
13
OPTYMALNY KONTRAKT
• Trudność obserwacji wkładu pracy
agenta;
• Trudność określenia czy działania
agenta są adekwatne do okoliczności;
• Znaczenie czynników przypadkowych;
• Porównanie wynagrodzenia, wysiłku i
ryzyka.
14
OPTYMALNY KONTRAKT
Optymalny kontrakt:
1. Zasada intensyfikacji bodźców
Pz = p(e) – g(e)
2.
Warunek partycypacji agenta
Ua = g(e) – h(e)
Gdzie:
Pz – korzyści netto zwierzchnika,
p(e) – korzyści brutto będące rezultatem wysiłku agenta,
g(e) – wynagrodzenie agenta zależne od jego wysiłku,
Ua – użyteczność agenta (korzyści dla agenta),
h(e) – przykrość (ujemna satysfakcja) wysiłku agenta,
(korzyści netto alternatywnego wysiłku)
15
OPTYMALNY KONTRAKT
• Zwierzchnik może wpływać na poziom
wysiłków agenta przez ustalenie
odpowiedniej funkcji jego
wynagrodzenia w zależności od
wyników.
• Wynagrodzenie agenta jest funkcją
szeregu czynników.
16
TEORIA AGENCJI
Stosunek do ryzyka:
• Neutralność wobec ryzyka (risk neutral),
• Awersja do ryzyka (risk averse),
• Skłonność do ryzyka (risk loving).
17
TEORIA AGENCJI
•
•
•
Ekonomia neoklasyczna zakładała, że
ludzie na ogół obawiają się ryzyka i wolą
dochód mniejszy, ale pewniejszy od
dochodu większego, ale niepewnego.
Teoria kosztów transakcji (O.Williamsona)
zakładała neutralny stosunek partnerów
transakcji do ryzyka.
Teoria agencji zakłada występowanie
wszystkich trzech stosunków do ryzyka.
18
FORMY KONTRAKTU
Formy kontraktu w zależności od ryzyka:
1. Agent jest neutralny wobec ryzyka,
optymalny kontrakt dla zwierzchnika to
W=Q–c
gdzie:
W – wynagrodzenie agenta
Q – wytworzona wartość
c – stała opłata dla zwierzchnika
•
Maksymalne motywowanie agenta do wysiłku
i przerzucenie całego ryzyka na niego.
19
FORMY KONTRAKTU
2. Agent jest niechętny ryzyku a zwierzchnik
neutralny:
Z=Q–k
gdzie:
Z – rezydualny dochód zwierzchnika
Q – wytworzona nadwyżka
k – stałe wynagrodzenie agenta
•
•
Jest to kontrakt w warunkach minimalnego
wpływu agenta na wynik.
Taki kontrakt niesie ryzyko słabej motywacji
agenta do działań satysfakcjonujących
zwierzchnika.
20
FORMY KONTRAKTU
3. Agent i zwierzchnik są niechętni ryzyku
Z = Q – g(Q)
gdzie
Z – rezydualny dochód zwierzchnika
Q – wytworzona nadwyżka
G(Q) – wynagrodzenie agenta będące funkcją
wyników
•
•
Podział ryzyka między agenta i zwierzchnika
Agent motywowany jest do większego
wysiłku, a funkcja wynagrodzeń agenta
maksymalizuje także korzyści zwierzchnika. 21
TEORIA AGENCJI
Funkcja użyteczności (korzyści) agenta:
U = g(Q) – h(Q)
Max U: g’(Q) = h’(Q)
Maksimum użyteczności uzyskuje agent w
punkcie zrównania krańcowej korzyści z
pracy z krańcową uciążliwością
(przykrością) tej pracy.
22
TEORIA AGENCJI
Zasada informacyjności:
–
–
–
koszt motywowania agenta rośnie wraz ze
wzrostem trudności obserwowania jego wysiłku.
Siła motywowania agenta powinna być tym
większa im wyższe są krańcowe korzyści z jego
działalności i im większa dokładność obserwacji
jego wyników.
Tym więcej powinno się przeznaczać nakładów
na monitorowanie agenta, im bardziej reaguje
on na monitorowanie.
23
TEORIA AGENCJI
Zasada „mechanizmu zapadki” (ratchet
effect):
–
–
wyznaczanie agentowi przyszłych zadań na
podstawie osiągania zadań w przeszłości,
prowadzi do tego, że agent będzie dążył do
minimalizowania stopnia realizacji zadań, tak
aby nie stawiano mu nadmiernych zadań w
przyszłości.
24