SZLAKI PIESZE I ROWEROWE Na sporych odcinkach prowadzą

SZLAKI PIESZE I ROWEROWE
Na sporych odcinkach prowadzą pradolinami rzek, w strefie krajobrazu chronionego,
przez lasy Czerwonego Boru, Puszczy Kurpiowskiej, lasy Rajgrodzkie, Biebrzański Park
Narodowy, koło rezerwatów przyrody. Zieleń, cisza i spokój to zalety rekreacyjne tych tras.
Spotkamy na nich obiekty kultury materialnej, miejscami zachowane elementy kultury
ludowej. Na niektórych trasach czynne są w okresie wakacji szkolne schroniska młodzieżowe.
Trasy zostały zatwierdzone przez Komisję Turystyki Pieszej Zarządu Głównego PTTK (pismem
nr /TK/402/90 z 31.01.1990 r.). Nadano im oznaczenia kodowe, określono kolory.
Trasa 1. ŁO – 261 – gn (zielony) Ciechanowiec – Zuzela „Nadbużańskim traktem” 70 km
Prowadzi z Ciechanowca przez tereny Wysoczyzny Drohickiej, stare wsie podlaskie, od
Grannego bezpośrednio doliną Bugu lub w sąsiedztwie.
0,0 km Początek trasy. Ciechanowiec – Muzeum Rolnictwa.
0,5 km Dworzec PKS, ul. Łomżyńska.
1,0 km Most na Nurcu, ośrodek sportów wodnych nad zalewem.
1,3 km Zabytkowy rynek główny, w lewo pl. ks. K. Kluka, kościół, pomnik ks. Krzysztofa
Kluka, szpital, plebania, cerkiew, nad Nurcem ślady zamku.
2,8 km Cmentarz.
4,4 km Wieś Antonin.
6,3 km Winna Wypychy, Winna Poświętne, zabytkowy kościół.
9,5 km Trzaski.
16,2 km Radziszewo Stare, Sobiechowo Króle.
25,7 km szosa Brańsk – Granne „Trakt napoleoński”, Perlejewo.
30,0 km Granne, dolina Bugu.
32,6 km Kruzy, wieś położona nad rzeką Bug. Funkcjonuje tu kilka małych gospodarstw
rolnych. Pozostałe zabudowania są wykorzystywane przez letników (przeważnie z
Warszawy). Leśniki, w prawo oddalamy się od doliny i przez pole oraz las osiągamy wieś:
37,2 km Głody. Droga prowadzi na dno doliny – zakola, starorzecza, ścieżka po zboczu
doliny. Na skarpie widoczne zabudowania wsi Łokieć. Schodzimy znów na dno doliny – łąki.
krzewy, topole. Oddalamy się w stronę zbocza i do wsi
42,4 km Wojtkowice–Dady.
42,9 Przed wsią w lewo bród na Nurze. Do 1987 r. była tu kładka. Bród jest płytki (około
20 cm przy stanie niskim), podłoże twarde, żwirowate, woda przejrzysta. Szerokość rzeki
około 8 m.
43,1 km Za brodem wieś Ślepowrony–Cempory.
43,7 km dojście do szosy Ciechanowiec – Nur.
Turyści, którzy nie chcą lub nie mogą przejść przez rzekę mogą udać się autobusem PKS do
Ciechanowca (około 10 km) stamtąd do Ślepowron i kontynuować wędrówkę pieszo. Można
też prosić o pomoc w przeprawie miejscową ludność ze wsi Dady. Ze Ślepowron udajemy się
w kierunku zachodnim. Nic ma możliwości wędrowania bezpoś­rednio doliną Bugu i dlatego
idziemy mało uczęszczaną drogą asfaltową w pobliżu doliny przez wsie Obryte, Ołowskie,
Myślibory, Murawskie–Nadbużne, Kossaki, Kamianka–Nadbużna, wieś wczasowa.
55,5 km Nur–Kolonia.
56,1 km Nur. Z rynku skręcamy w ul. Brokowską i drogą polną wzdłuż rzeki idziemy przez
tereny leśne, koło domków letnisko-wych.
58,6 km Przecinamy szosę Łomża – Siedlce.
63,0 km Ołtarze, wieś wczasowa, drogą leśną do szosy głównej Ciechanowiec –
Małkinia.
63,6 km Zuzela, kościół, pomnik i muzeum ks. Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Tu kończy
się szlak Ciechanowiec – Zuzela.
Trasa 2. ŁO – 2401 – bu (niebieski) Morgowniki – Twierdza Osowiec – Goniądz 103 km
Trasa prowadzi prawym brzegiem pradoliny Narwi do Strękowej Góry (63 km), dalej lewą
stroną pradoliny Biebrzy, na dłuższych odcinkach przez Biebrzański Park Narodowy. Na całej
długości strefa krajobrazu chronionego. Na trasie piękne krajobrazy, forty i pola bitewne,
muzeum przyrodnicze, zabytki architektury.
0,0 km Początek trasy. Morgowniki (przystanek PKS) przy szosie Łomża – Nowogród –
Myszyniec. Z przystanku w prawo na drogę Morgowniki Korzeniste – Kolno.
0,6 km Most na Pisie. Panorama Nowogrodu.
2,1 km Dojazd szosą do drogi leśnej skręcającej w prawo. W odległości 200 m plaża nad
Pisą. Trasa pagórkowaty.
5,0 km Ciek wodny.
5,6 km Skrzyżowanie z drogą leśną.
7,0 km Mostek.
9,0 km Koniec lasu, jedziemy w prawo.
9,3 km Chludnie. Domy drewniane z okiennicami. Rzeczka Pęza. Bogato urzeźbione
zbocze doliny Narwi. Przystanek PKS.
13,6 km Kolejne wsie: Włodki, Drożęcin, Nagórki. Droga w pobliżu koryta rzeki.
15,8 km Pęza. Przystanek PKS.
17,3 km Czarnocin. Duża stara historycznie wieś. Za nią wysoki pagórek, Bielna Góra –
miejsce widokowe.
19,5 km Koniec Czarnocina. Fort nr 3 w Piątnicy, miejsce krwawych walk w 1920 i 1939 r.
Muzeum „Klub Fort” znajduje się przy strzelnicy sportowej. Zgromadzono tu eksponaty
związane z historią militarną regionu – najstarsze z okresu wojen szwedzkich. Ulica
Czarnocka w Piątnicy.
21,1 km Centrum Piątnicy, kościół, mogiła z 1920 r., obelisk poświęcony żołnierzom
walczącym w 1939 r.
21,9 km Rozwidlenie dróg.
22,9 km Trasa w prawo wzdłuż doliny Narwi. W lewo wejście na fort
nr 1, dobrze zachowany, miejsce widokowe na uroczą dolinę Narwi i Łomżę, położoną na
wysokim brzegu.
25,0 km Kalinowo, początek wsi Kalinowo, aleja lipowa.
27,5 Rezerwat przyrody „Kalinowo” i początek Drozdowa.
28,4 km Muzeum Przyrody i Dyrekcja Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny
Narwi. Kościół neoromański, kaplica grobowa, plebania. Przystanek PKS i MPK linii nr 15.
Kolejne wsie położone w dolinie Narwi:
29,3 km Niewodowo.
33,2 km Rakowo–Czachy, Rakowo–Boginie. Zbocze doliny pokryte lasem.
35,0 km Krzewo.
37,0 km Za wsią trasa piesza odgałęzia się od szosy, droga polna, ścieżka przy lesie, przez
pola i łąki prowadzi do wsi Bronowo. Most na rzece Łojewek. Przystanek PKS i MPK linii nr
15. Za mostem w prawo ok. 1,6 m most na Narwi, którym można dojść do wsi Koty. Tereny
pagórkowate, z prawej dolina Narwi rozszerzająca się do kilkunastu km.
43,7 km Niwkowo, stara wieś nad Narwią o ciekawej architekturze.
48,6 km Początek Wizny, ul. Czarnieckiego.
49,6 km Wizna, rynek – pl. mjr. Władysława Raginisa, gotycki kościół (odbudowany ze
zniszczeń wojennych), pomnik 1939, w szkole podstawowej muzeum 1939 r. i schronisko
młodzieżowe. Za cmentarzem, powstałym w miejscu średniowiecznej osady, znajduje się
kopiec grodziska zwanego Zamczyskiem, Górą Zamkową lub też Górą Królowej Bony. Ze
względu na strategiczne położenie, już w XI wieku powstał tu kasztelański gród obronny –
okazały drewniany zamek, umocniony izbicowym obwodem warownym z pięcioma basztami,
z murowaną wieżą nad bramą wjazdową. Przed kościołem trasa skręca w prawo, ul.
Kopernika, w kierunku doliny rzeki. Zabudowania wsi Witkowo.
52,5 km Most na Narwi. Za mostem trasa skręca w lewo. Droga polna prowadzi do
zabudowań wsi Sulin-Strumiłowo.
54,2 km Przed nami, koło krzyża przydrożnego z krzakami bzu, piaszczysta droga przez
karłowaty lasek prowadzi do grobli – wału przeciwpowodziowego. W lewo drogą groblą,
rozległe widoki na szeroką pradolinę.
58,1 km Góra Strękowa u podnóża wyniosłego wzgórza, górującego nad okolicą.
Pozostałość schronu nad rzeką i drugiego na wzgórzu, w którym walczył i zginął kpt.
Władysław Raginis (10.09.1939 r.) i por. Stanisław Brykalski. To „Polskie Termopile” lub
,,Drugie Westerplatte”.
W odległości około 400 m w kierunku południowym, przy szosie Łomża – Białystok w
ogrodzeniu mogiła Władysława Raginsa. Droga polna prowadzi do linii wysokiego napięcia,
przed nią skręca w prawo, w kierunku wschodnim.
59,2 km Skraj niewielkiego lasu. Po przejechaniu kilkuset metrów w kierunku północnym
przez łąkę widoczne:
59,4 km koryto Narwi. Droga przez suchą łąkę tuż przy rzece wiedzie do wsi.
62,9 km Strękowa Góra
63,5 km Droga Strękowa Góra – Goniądz. W lewo most na Narwi. Widok na bezkresne
łąki, pastwiska, lasy, w dali wsie. W prawo odgałęzienie drogi.
65,1 km Droga boczna do wsi Zajki. Tędy prowadzi nieznakowany szlak turystyczny, w
górę rzeki Narwi, do Tykocina.
W odległości 3 km od trasy wieś Zajki, położona na śródbagiennym wzniesieniu, stąd
przez łąki wzdłuż jez. Niklerz do wsi Szafranki i dalej na wzgórze wydmowe Cygan (120 m
n.p.m., dalej wieś Ktosny, lasy sosnowe, wieś Łaziuki, Piaski, Tatary, w której zamieszkiwali
Tatarzy zamku tykocińskiego. Tykocin. Cała trasa ze Strękowej Góry do Tykocina wynosi 23
km. W Tykocinie cenne zabytki. Zrekonstruowany na fundamentach XVI wiecznego zamku
królewskiego Króla Polski i Wielkiego Księcia Litwy – Zygmunta Augusta. Rekonstrukcja bryły
została przeprowadzona na podstawie danych archeologicznych i źródeł historycznych. Teren
zamku został także dokładnie zbadany pod kątem archeologicznym. Alumnat, kościół,
synagoga z XVI w., klasztor, rynek, domy, pomnik Stefana Czarneckiego. Trasa prowadzi dalej
ze Strękowej Góry do wsi Laskowiec.
66,1 km Laskowiec, położonej przy drodze odgałęziającej się w lewo prostopadle do trasy.
Dalej przy niej wieś Brzeziny i Giełczyn, Kołodzieje. Zabytkowy kościół drewniany, schrony
bojowe z 1939 r. Przystanek PKS
w Laskowcu.
66,3 km Koniec wsi Laskowiec.
66,8 km Tereny Biebrzańskiego Parku Narodowego. Podmokłe łąki, krzewy, ols,
uroczysko Kopciowce. Las zanika, odsłania się Bagno Ławki
porosłe turzycami, trzcinami, roślinnością bagienną. Bezgraniczna dal tworzy niepowtarzalnie
piękny krajobraz.
69,7 km Mostek na cieku wodnym.
70,6 km W prawo droga leśna na Krynicki Grąd.
75,0 km Turzycowiska kończą się, dalej las bagienny.
76,4 km W ldgezia się Grobla Honczarowska. Jest tam ścieżka edukacyjna (znaki zielone)
o długości 4,5 km, wieża widokowa jest na 3,4 km od Carskiej Drogi.
77,3 km Po prawej stronie trasy trzy zabudowania tzw. „stójki“, kolonia wsi Nowa Wieś.
77,7 km Przystanek PKS. Las sosnowo-świerkowy, malownicze pagórki wydmowe.
78,1 km Skrzyżowanie z drogą leśną, w prawo – Trzcianne 6 km, w lewo – Gugny około 1
km.
82,5 km Wieś Dobarz.
83,1 km. Wiata turystyczna jest ponad 100 m dalej przy następnej drodze do wsi Budy. W
tym miejscu zaczyna się pieszy szlak (znaki czerwone) do Gugien. Wiata jest około 1 km dalej
na uroczysku Barwik zaczyna się ścieżka edukacyjna „Barwik”.
84,6 Budy. Wieś położona na polanie leśnej. Niektóre domy przekształcone
w dacze. Leśnymi drogami i ścieżkami. Trasa oznakowana przez PTTK Łomża.
88,0 km Przy polance zabudowania. Droga leśna prowadzi do wsi Olszowa Droga.
89,0 km Olszowa Droga. Krzyż przydro­żny przy wysokiej sośnie, dalej jałowiec o średnicy
pnia około 30 cm, przy nim kapliczka.
90,3 km We wsi cztery zabudowania, stuletni dąb, jałowce.
95,0 km Wiata turystyczna i parking.
98,4 km Twierdza w Osowcu. Trasa przecina szosę i tory kolejowe Grajewo – Białystok.
102,0 km Goniądz, przed miastem rozwidlenie. W prawo obwodnica,
w lewo trasa; ul. Kościuszki doprowadza do rynku w Goniądzu. W XIV w. gród, przedmiot
sporów między Mazowszem a Litwą. Na przełomie XIV–XV w. włączony do Wielkiego
Księstwa Litewskiego. W latach 1501–1506 Goniądz był własnością kniazia Michała
Glińskiego. W 1569 włączony do Korony, prawa miejskie otrzymał w 1547 r. Ośrodek
rzemieślniczo-handlowy (port rzeczny), od 1795 r. w zaborze pruskim był siedzibą powiatu,
od 1807
w zaborze rosyjskim. W końcu XIX w. połączenie kolejowe (Osowiec). W okresie okupacji
niemieckiej w latach 1941–1942 istniało tu getto (ok. 1,3 tys. osób wywiezionych przez
Niemców do Prostek k. Grajewa. Podczas działań wojennych (rok 1944) miasto zostało
zniszczone w ok. 80%. Koniec trasy.
Na trasie tego szlaku są inne obiekty np. wieża widokowa na Bagnie Ławki, Ścieżka
turystyczna z 400 m kładką „Długa Luka”, Ścieżka edukacyjna wokół Fortu IV, szlak pieszy
zielony Zajki – Dobarz, Podlaski Szlak Bociani, Ośrodek Edukacji Przyrodniczej w Strękowej
Górze.
Trasa 3. ŁO – 2404 – rd (czerwony) Morgowniki – Wincenta – Kolno „Kurpiowska” 74 km
Trasa prowadzi głównie przez kompleksy leśne Puszczy Kurpiowskiej i tereny rolnicze,
pozbawione przemysłu. Czyste powietrze, cisza i zieleń latem to cechy charakterystyczne dla
tych okolic. W wielu miejscowościach zachowane elementy kultury kurpiowskiej.
0,0 km Morgowniki. Początek trasy (2 km od Nowogrodu) przy szosie Łomża –
Nowogród – Myszyniec. Prowadzi szosą w stronę lasu.
1,0 km Na jego skraju parking nadleśnictwa Morgowniki. Obok niego trasa skręca w
prawo przez las, dalej pola, łąki.
3,4 km Letniskowa wieś Jurki. Domy kurpiowskie, niektóre przekształcone w dacze, z
zachowaniem stylu ludowego. Wokół bór suchy – sosnowy.
4,7 km Dolina Pisy.
5,2 km Pole biwakowe. Las sosnowy.
7,3 km Dobrylas – piękna letniskowa wieś kurpiowska.
8,2 km Trasa przecina skrzyżowanie dróg i prowadzi zboczem doliny Pisy. Przy drodze
drewniane domy w stylu kurpiowskim, kościół.
11,0 km Koniec wsi.
12,5 km Niewielki las. W oddali widoczne zabudowania wsi Poredy. Ze żwirówki skręca na
drogę polną, do mostu na kanale prowadzącym z bagna Łokieć do Pisy. Mijamy most i drogę
tuż przy kanale biegnącą do wymienionego bagna.
13,0 km Trasa prowadzi prosto, widać pojedyncze zagrody, wchodzi w las.
14,2 km Rezerwat leśny „Łokieć” z pięknie zachowanym drzewostanem sosny i świerka.
Poza rezerwatem również dobrze zachowane fragmenty Puszczy Kurpiowskiej.
20,1 km Mogiła powstańców z 1863 r., obok sosna 200 lat.
20,5 km Przy skrzyżowaniu trasa skręca w prawo do rezerwatu „Tabory” (sosna, świerk,
brzoza – około 150 lat).
22,0 km Koniec rezerwatu.
22,7 km Dojazd do szerokiej drogi leśnej Kuzie – Charubin. Trasa skręca w prawo
gościńcem. W przeciwnym kierunku dojedziemy do wsi Kuzie (sklepy, telefon, przystanek
PKS). Po wyjeździe z lasu trasa prowadzi do wsi Charubin.
23,4 km Charubin. Pojedyncze zagrody.
27,0 km Za wsią droga przez las.
28,6 km Początek wsi Krusza o rozproszonej zabudowie. Most na kanale z jez. Serafin –
Pisa.
30,8 km Leśniczówka.
31,7 km Przystanek PKS przy szosie Kolno – Myszyniec. Trasa skręca w prawo. Most na
rzece. Turośl – wieś gminna.
33,4 km Zbliżamy się do lasu. Skręcamy w lewo z szosy na drogę polną wzdłuż lasu. Przy
drodze leśniczówka. W pobliżu, w lesie dwie mogiły żołnierskie z 1920 r.
36,1 km Rozwidlenie dróg. Skręcamy w lewo. Droga utwardzona, niedaleko wieś Leman.
Po przejechaniu ok. 3 km widać po obu stronach obniżenie terenu. To pozostałość po
dawnym rowie przeciwczołgowym z 1944 r.
39,2 km Skrzyżowanie z droga leśną. W lewo do Nowej Rudy, w prawo do Łachy. Szlak
czerwony prowadzi prosto, w prawo skręca szlak czarny – łącznikowy o długości około 4 km,
który skraca drogę szlaku czerwonego około 10 km.
0,0 km Szlak czarny prowadzi przez stary bór sosnowo-świerkowy na wysokich
pagór-kach wydmowych.
0,8 km Gajówka Czaki, łąka, las mieszany, w podszyciu paprocie, konwalie.
2,2 km Rozległy widok na łąki, zarośla, w oddali zabudowania wsi Łacha. Przed wsią po
prawej stronie malownicze Jezioro Lachowskie.
2,9 km Rezerwat przyrody „Jezioro Łacha”
4,0 km Szkoła podstawowa w Łasze. Skrzyżowanie dróg.
4,1 km Dojście do szlaku czerwonego. Koniec szlaku czarnego.
Na szlaku czerwonym kolejne skrzyżowanie z drogą leśną.
40,7 km Skręcamy w lewo do rezerwatu „Ciemny Kąt”, w odległości 0,5 km. Stąd powrót
na drogę główną. Pierwsze zabudowania wsi Leman.
43,1 km Leman. Jedna z wcześniejszych osad przemysłowych w puszczy Zagajnicy. Jako
Ruda Leman wzmiankowana w 1605 r. Należała do dóbr starostwa kolneńskiego. Parafię
erygowano w 1906 r. Układ wsi – wielodrożnicowa. Kościół zbudowano w 1925 r. drewniany,
konstrukcji zrębowej, szalowany, jednonawowy. W elewacji frontowej trójkątny szczyt ujęty
w kwadratowe wieże, górą ośmioboczne, zwieńczone namiotowymi hełmami. Rzeźba św.
Jana Nepomucena i krucyfiks ludowy z połowy XIX w. Cztery feretrony ludowe, o charakterze
barokowym z drugiej połowy XIX w. Kaplica cmentarna, drewniana z XVIII w., plebania
drewniana z 1913 r., dzwonnica drewniana z 1925 r. Zabytkowe domy z XX w. w stylu
kurpiowskim. Mogiła pomordowanych przez bolszewików w 1920 r.
46,4 km Koniec wsi. Rozległe łąki, lasy mieszane, wzdłuż drogi kanał melioracyjny Zimna.
48,8 km Zimna. Stara wieś kurpiowska, zachowane drewniane domy z okiennicami,
śparogami. Wokół wsi lasy, łąki.
50,7 km Rogatka, w pobliżu niewielkie jeziorko i lasy.
52,7 km Łacha, duża wieś kurpiowska znana kiedyś z wysokiego poziomu folkloru
ludowego. We wsi skręcamy w lewo. Most na rzeczce Rybnica. Pobliski odcinek rzeki
przekształcony został w rezerwat przyrody „Rybnica”. Przy mostku drewniana, kwadratowa
kapliczka, z daszkiem wspartym na słupach. Figurka ludowa św. Jana Nepomucena. Mała
wieś Zajezierze, piękne lasy, tereny pagórkowate.
61,6 km Kozioł. W prawo odchodzi droga polna w pobliżu rzeki Pisy do wsi Szablaki,
Popiołki i Adamusy. Tą drogą można dojść do szlaku czerwonego w kierunku Turośli, co
skraca trasę szlaku o 25,5 km. Trasa nie jest znakowana.
62,0 km Most na Pisie. Obok plaża, restauracja, hotel, przystanek PKS, szkoła. Za mostem
skręcamy w lewo. Droga obok hotelu, restauracji, przez las prowadzi w sąsiedztwie rzeki. W
pobliżu grodzisko.
66,5 km docieramy do szosy Kolno – Pisz.
67,0 km Wieś Wincenta w lewo. Dawna komora celna do Prus. W pobliżu wsi miejsce,
gdzie znajdował się obóz jeńców rosyjskich w czasie I wojny i jeńców radzieckich w II wojnie
światowej oraz miejsce straceń ludności polskiej.
71 km Czerwone. Wieś liczy ok. 1.000 mieszkańców. Zabytki jakie w niej się znajdują to
drewniane domy z XIX wieku, grodzisko w pobliżu drogi do miejscowości Kozioł, pozostałości
wkopów i nasypów kolejowych z 1914 r. na Sztrece, krzyże przydrożne z XIX w., w tym jeden
upamiętniający działalność w powstaniu styczniowym tzw. żandarmerii wieszającej.
74 km Kolno. Kolno pierwotnie znajdowało się wśród bagien nad rzeką Pisą, gdzie
zachowało się grodzisko Stare Kolno. Najstarsze znaleziska w tym miejscu pochodzą sprzed
3000 lat, natomiast osadnictwo wczesnośredniowieczne datuje się na VIII wiek. Gród
powstał w tym samym lub następnym stuleciu. Miasto pierwszy raz wzmiankowane było w
1422 r. Początkowo należało do książąt mazowieckich, następnie funkcjonowało jako miasto
królewskie. Prawa miejskie (Prawo chełmińskie) miasto otrzymało z rąk księcia Janusza I
Mazowieckiego zwanego Starszym w 1425.
Na dzisiejsze miejsce nad rzeczkę Łabnę przeniósł miasto w latach 1434-1443 wnuk
Janusza I, Bolesław IV warszawski. Przeniesienie to spowodowane było wzrostem zaludnienia
na Wysoczyźnie Kolneńskiej, utratą znaczenia drogi wodnej Pisy na korzyść dróg lądowych
oraz zbyt małą powierzchnią w miejscu dotychczasowej lokalizacji. W XVII i XVIII w. był to
ośrodek starostwa niegrodowego, w XVI w. nastąpił rozkwit miasta (handel, rzemiosło).
Kolno zostało spalone w czasie insurekcji kościuszkowskiej (1794), w 1795 znalazło się w
zaborze pruskim, od 1807 w Księstwie Warszawskim, a od 1815 w Królestwie Polskim. W XIX
w. w mieście mieścił się ośrodek handlu płótnem kurpiowskim. W 1867 Kolno zostało
siedzibą powiatu. Dużą rolę w życiu miasta w XIX i 1 połowie XX wieku odgrywali Żydzi. W
1827 stanowili oni 38% ogółu mieszkańców, podczas gdy w 1857 już 62%. W 1939 miasto
zamieszkiwały 5163 osoby, z czego Żydzi stanowili 67%.
W wyniku działań I wojny światowej zabudowa miasta uległa częściowemu zniszczeniu. W
1915 wojska niemieckie zbudowały połączenie kolejowe między Kolnem a Piszem
(normalnotorowe) oraz Myszyńcem (wąskotorowe).
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 miasto wróciło w jej granice. W 1923 r.
zlikwidowano połączenie kolejowe ze znajdującym się po niemieckiej stronie granicy Piszem.
8 września 1939 Kolno zostało zajęte przez wojska niemieckie, 29 września do miasta
wkroczyli Sowieci. 22 czerwca 1941 miasto ponownie zostało zajęte przez wojska niemieckie.
Administracja niemiecka natychmiast zaprowadziła politykę terroru wobec ludności polskiej
oraz całkowitej eksterminacji ludności żydowskiej. 15 lipca 1941 rozstrzelano 16 Żydów, a ich
zwłoki zakopano wraz ze zburzonym pomnikiem Lenina, wzniesionym na rynku w okresie
władzy sowieckiej. W sierpniu Niemcy zgromadzili na rynku wszystkich pozostałych przy życiu
Żydów. Mężczyzn zapędzono w okolice wsi Kolimagi, zaś kobiety do wsi Mściwuje. Obie
grupy zostały tam wymordowane i pogrzebane w masowych grobach. Wojska radzieckie
zajęły miasto w nocy z 23 na 24 stycznia 1945.
Trasa 4. ŁO – 2405 ye – (żółty) Dębniki – Dłużewo – 25 km
Trasa prowadzi przez lasy Puszczy Zielonej, w tym dwa rezerwaty przyrody, w
początkowym odcinku w pobliżu pradoliny Narwi. Wsie kurpiowskie z elementami dawnej
kultury ludowej.
0,0 Dębniki. Początek trasy. Skręcamy w lewo na drogę wiejską. Domy, niektóre
drewniane, ustawione szczytami do drogi. Z lewej strony dolina Narwi.
0,6 Dom Bolesława Olbrysia, (1907-1993) twórcy ludowego. Wykonywał ligawki,
skrzypce. Pracownik, a po przejściu na emeryturę współpracownik Skansenu Kurpiowskiego
w Nowogrodzie.
0,8 Za wsią rozwidlenie dróg. Jedziemy prosto, teren obniża się; mostek, las, jałowce.
2,0 Skręcamy w prawo do pojedynczych zagród wsi Parzychy.
2,4 Parzychy – wieś powstała w XVIII w. Nazwa od kurpiowskiego rodu Parzych. Istniała
tu kuźnica żelaza (hamernia). Zbocze doliny, lasy, łąki, krzewy, koryto i starorzecza Narwi,
krajobraz pełen uroku i spokoju.
4,5 Krzyż przydrożny. Droga w kierunku wsi Pianki. Wydmy porośnięte drzewiastym
jałowcem, dalej
4,8 Starodrzew sosnowy. We wsi oryginalna architektura drewniana. Bocianie gniazda.
5,2 Przy rozwidleniu jedziemy w lewo. W pobliżu drogi (około 100 m) z lewej strony:
6,4 wieś Tabory – Rzym. Skręcamy wprawo w kierunku wsi Ruda Osowiecka. Nazwa wsi
wiąże się z dawnym wytapianiem żelaza z miejscowej rudy darniowej. W odległej o 2 km wsi
Gontarze 14.04.1864 r. stoczyły zwycięską bitwę z wojskami rosyjskimi oddziały powstańcze
kpt. Wolskiego. Rozstrzelany następnego dnia, pochowany we wsi. Wjeżdżamy do wsi Ruda
Osowiecka. Dużo budynków drewnianych. Droga utwardzona żwirem.
9,5 Przystanek autobusowy PKS do Ostrołęki.
9,6 Skręcamy w lewo. Drogą asfaltową jedziemy 100 m. Skręcamy w prawo w drogę
polną.
9,7 Koniec wsi. Skręcamy w lewo w las, teren wyraźnie pagórkowaty.
11,5 Skrzyżowanie dróg leśnych. Skręcamy w prawo, w piękny starodrzew. W oddziale
leśnym 292 spotykamy w podszyciu buk.
12,7 Pas przydrożny stanowi długi szpaler brzóz.
12,5 Dojeżdżamy do szosy. Skręcamy w lewo i szosą jedziemy 250 m.
12,7 Skręcamy w prawo, w mało uczęszczaną drogę leśną. Teren pagórkowaty, las
sosnowy, około 50 lat. Leśna przesieka oddzielająca oddziały leśne 275 i 276, co widoczne
jest na słupku z lewej strony drogi.
14,4 Przed nami dorodny starodrzew sosnowy (około 90 lat) z domieszką świerka i brzozy
– bór suchy. Skręcamy w prawo w przesiekę (wysoki las po lewej stronie). Teren bogato
urzeźbiony. Znak rozpoznawczy – wysoki jałowiec i świerk po lewej stronie przesieki.
15,0 Przecinamy drogę leśną, wjeżdżamy na wysoki pagórek.
15,1 Słup kamienny – międzyoddziałowy z napisami 266, 267, 276, 277, Z wierzchołka
pagórka widać w dole drogę, do której dojeżdżamy.
15,3 Skręcamy w lewo, do skrzyżowania dróg leśnych (około 250 m). Skręcamy w lewo, do
skrzyżowania dróg leśnych (około 250 m). Skręcamy w prawo i szeroką drogą prowadzącą z
Gąsek idziemy w kierunku północnym w stronę wsi Wyk. Starodrzew sosnowo – świerkowy.
Skrzyżowanie dróg.
18,0 km Przydrożny krzyż. Jedziemy prosto. Gajówka, koło niej wysoki dąb.
18,7 km Niewielka polana. Po prawej stronie rezerwat przyrody „Czarny Kąt” koło Wyku.
Djeżdżamy do końca lasu.
19,3 km Skrzyżowanie dróg. Zagroda leśniczego. Dalej prosto gościńcem. Przydrożna
kapliczka.
19,6 km Rów melioracyjny. Las.
21,1 km Rozwidlenie dróg, jedziemy w prawo, starodrzew. Po prawej stronie w odległości
około 400 m rezerwat leśny „Kaniston”. Prowadzi mało użytkowana droga leśna.
23,1 km Szosa Nowogród – Myszyniec. Skręcamy w prawo i szosą wzdłuż rezerwatu
jedziemy do przystanku PKS.
25,0 km Dłużewo, lub do oddalonej o 3 km Zbójnej i 26 km od Łomży. Koniec szlaku.
Trasa 5. Ł0-2406 – gn (zielony) Gać – Łomża – Nowogród – Rybaki – Miastkowo. Szlak
„Pradolina Narwi” – 53 km
Szlak prowadzi bogato urzeźbioną doliną Narwi, z licznymi zakolami i starorzeczami,
różnorodną roślinnością; rezerwaty przyrody. Na trasie zabytki kultury: grodziska, muzea,
pola bitewne, obiekty architektury. Na całej szerokości strefa krajobrazu chronionego.
0,0 km Początek szlaku. Przystanek PKS Gać na szosie Łomża – Mężenin (Białystok).
Skręcamy w prawo na drogę polną, nieutwardzoną. Po prawej stronie rozległe podmokłe łąki
stanowiące dno doliny ujściowego odcinka rzeki Gać do Narwi, dalej rozległy ols. Po lewej
stronie wyniosłe pagórki krawędzi Wysoczyzny Wysokomazowieckiej. Resztki cmentarza z I
wojny światowej.
0,2 km Wysoki pagórek zwany Góra Gawroniec.
1,7 km Miejsce widokowe.
2,5 km Początek wsi Pniewo. W prawo odgałęzia się droga na grobli prowadzącej na
rozległe łąki i do rezerwatu „Wielki Dział” i do dawnej bazy partyzanckiej AK z czasów II
wojny światowej.
3,6 km W centrum trójkątny plac z rozwidleniem trzech dróg. Pośrodku krzyż w
ogrodzeniu i drzewa, pomnik Franciszka Fiszera (1869-1937), który często gościł w dworze
państwa Jabłońskich. Przystanek PKS. Z rozwidlenia jedziemy w prawo wzdłuż doliny Narwi. Z
wysokiego pagórka rozległe pole widokowe. Po drodze liczne bocianie gniazda.
5,7 km Koniec wsi Pniewo. Teren obustronnie zalesiony. Wysokie zbocze doliny, pagórki
do 20-30 m wysokości.
6,2 km Wieś Rybno (zimą działa tu wyciąg narciarski).
7,8 km Siemień. Altana widowiskowa, a z niej widoczne północne zbocze doliny Narwi
(około 2 km), wieś Drozdowo i rezerwat „Kalinowo”. Od Siemienia do Łomży droga
asfaltowa. Wysokości względne zbocza doliny dochodzą do 30-40 m, są bezleśne i tworzą
urozmaicone formy.
12,2 km Wyniosłe grodzisko Królowej Bony z dwoma podgrodziami – kolebka Łomży.
Głęboka dolina oddziela Wzgórze św. Wawrzyńca z resztkami cegły po dawnym kościele
pochodzącymi z końca XIV w. Końcowy przystanek MPK nr 4.
13,2 km Wieś Stara Łomża nad rzeką, długa rzędówka położona na zboczu doliny.
14.4 km Ul. Zdrojowa w Łomży. W lewo odgałęzia się uliczka wiodąca do cmentarza
żydowskiego na Pociejewie, dawna nazwa dzielnicy Łomży.
15,2 km Ul. Zdrojowa łączy się z ul. Sikorskiego, a za skrzyżowaniem Rybaki – ulica i stara
dzielnica Łomży. Na zboczu niskie budynki, miejscami zabudowa gospodarcza.
15,6 km Plac Zielony, za nim cmentarz żydowski z pocz. XIX w. Przy ul. Rybaki budynek
Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 4 im. M. Skłodowskiej-Curie, dawny
budynek szkoły podstawowej (z 1928 r.). Obok wodociągi miejskie. Z ul. Rybaki skręcamy w
lewo w ul. Żydowską i po kamiennych schodkach wychodzimy na ul. Krzywe Koło. Po prawej
stronie budynek Państwowej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Bogdana
Jańskiego. Dawne kolegium św. Fidelisa (1924-1927), po wojnie szpital i siedziba ZDZ.
Zwiedzamy klasztor kapucynów. Obok hotel „Gromada”. Przez Stary Rynek, ul. Długą (lub
Krótką do Dwornej) możemy dojść do Muzeum Północno-Mazowieckiego (ul. Dworna 22) i
katedry pw. św. Michała Archanioła.
16,5 km Plac T. Kościuszki. Dojeżdżamy do niego ul. Rządową. Ul. Piękną trafiamy do ul.
Stacha Konwy i Nadnarwiańskiej i skręcamy w lewo na szeroką aleję.
17,7 km Grobla Jednaczewska prowadząca przez rozległe łąki przed lasem most na
Łomżyczce.
19,3 km Las Jednaczewski. Wchodzimy w rezerwat przyrody „Rycerski Kierz”. Z drogi
bitej skręcamy w lewo.
20,2 km Ścieżka prowadzi do pomnika Stacha Konwy. Szeroka polana, miejsce
wypoczynku mieszkańców Łomży. Droga biegnie przy lesie w kierunku zachodnim.
20,7 km Skręcamy w prawo w las i dojeżdżamy do drogi bitej i leśniczówki. Jedziemy w
lewo.
21,8 Jednaczewo. Przed wsią skręcamy w prawo w las.
23,7 km Jednaczewo. Mijamy je po prawej stronie.
28,5 km Wieś Szablak o luźnej zabudowie. Za nią las sosnowy, potem obszerna polana,
wstęga błękitnej Narwi i z lewej strony wysokie wzgórza zwane „na Lepaku”.
30,5 km Na skarpie pozostałości schronów bojowych z 1939 r. Na cyplu wzgórza
zbliżonym bezpośrednio do koryta rzeki kolejny ciężki schron bojowy, na nim napis:
„Bohaterskim żołnierzom walczącym w obronie Nowogrodu w latach 1939-1944”. Trwały tu
krwawe walki w dniach 7–9.09.1939 r. Za schronem trasa skręca w lewo.
32,3 km Droga prowadzi do Nowogrodu. Przy wysokim nasypie (grobli) pozostałości
schronów bojowych i miejsca krwawych walk o Nowogród w dniach 8–10.09.1939 r.
32,6 km Stadion. Dojeżdżamy do skrzyżowania. Skręcamy w prawo, ul. Łomżyńską do
rynku.
33,4 km Rynek i przystanek PKS. W głębi Restauracja „Wiszące Tarasy” z której widoczna
jest dolina Narwi i ujście Pisy, a na horyzoncie lasy Puszczy Zielonej. Ul. Kościelna prowadzi
do kościoła, w prawo odchodzi ul. Zamkowa do skansenu. Ul. Miastkowską dochodzimy do
Alei Poległych. U zbiegu ulic mogiła poległych w 1920 r. Skręcamy w prawo, most,
przecinamy drogę Nowogród – Myszyniec.
33,9 km Po lewej stronie przed mostem pomnik – schron bojowy z 1939 r. Przy nim
corocznie odbywa się rekonstrukcja obrony Nowogrodu. Droga prowadzi wzdłuż rzeki
zboczem doliny, miejscami przez lasy. Po prawej stronie Hotel i Restauracja „Zbyszko”.
37,8 km Kolonia jałowców, starorzecza. Skręcamy w lewo w szeroką drogę.
39,1 km Przy niej duże stare grusze. Przed lasem skręcamy w prawo.
40,7 km Widoczne zabudowania wsi Jankowo. Drogą można było dojść do wsi Jankowo–
Młodzianowo znanej z rzeźbiarzy ludowych; m. in. tu żył Konstanty Chojnowski.
41,0 km Rzeczka Krzywa Nowa. Na niej kładka, dojdziemy do niej ścieżką. Zboczem doliny
droga prowadzi do Czartorii.
42,0 km Czartoria. Wieś założył w 1398 r. w miejscu zwanym Czartoryją (teren poryty
jakoby przez czarty) Paweł i Stanisław z Baczów z ziemi ciechanowskiej, których potomkowie
przyjęli nazwisko Czartoryski. We wsi ośrodek wypoczynkowy. Między wsią a rzeką rozległe
błonia, na których, na wydmach rosną liczne odmiany jałowców drzewiastych. Był tu
rezerwat przyrody, zniszczony w czasie II wojny światowej. Ośrodek naturoterapii.
48,4 km Rozwidlenie dróg przy krzyżu: w prawo do wsi Rybaki, a trasa skręca w lewo w
stronę lasu. Droga leśna, dalej przez pole do szosy:
51,8 km Szosa Łomża – Ostrołęka. Przy drodze krzyż i cztery kasztanowce. Idziemy w
lewo.
53,0 km Przystanek PKS w Mias­tkowie. (Łomża 18 km) Koniec trasy.
Trasa 6. ŁO – 2407 ye – (żółty) Wizna – Burzyn – Osowiec – Goniądz – 54 km
Trasa wiedzie wzdłuż wysokiego brzegu Narwi, Biebrzy, dalej przez łąki, torfowiska
skrajem Basenu Południowego. Liczne ostoje ptactwa błotnego, rozległe widoki. Stary szlak
handlowy z północno-wschodniego Mazowsza na Litwę.
0,00 km Przystanek PKS na rynku w Wiźnie. Z rynku trasa prowadzi koło kościoła do wsi
Witkowo i doliną Narwi do mostu.
1,7 km Przed mostem na Narwi skręcamy w lewo.
4,2 km Wieś Ruś.
5,4 km W Samborach grodzisko z XI-XIII w., przy ujściu Biebrzy do Narwi. Odtąd trasa
wiedzie dolną krawędzią zbocza doliny Biebrzy, drogą, ścieżkami przez łąki, miejscami nieco
podmokłe.
6,7 km Na wysokim brzegu wieś Wierciszewo, dalej Sieburczyn. Droga jest granicą
Biebrzańskiego Parku Narodowego.
9,3 km Wieś Rutkowskie. Przejeżdżamy przez nią gdyż nie ma przejścia ścieżką przy
rzece. Za wsią koło sosnowego zagajnika zjeżdżamy na dno doliny i w górę rzeki, dojeżdżamy
do Burzyna. Na wysokiej skarpie stoi kościół w Burzynie. Miejsce widokowe na Bagno Ławki.
Z Burzyna trasa prowadzi górną krawędzią zbocza doliny.
12,2 km Miejscowość Szostaki.
13,7 km Mocarze, Brzostowo.
18,8 km Pluty leżące na skraju doliny Biebrzy.
22,1 km Łoje Gręzko.
23,3 km Przy skrzyżowaniu dróg kościół o ciekawej nowoczesnej architekturze. Droga w
lewo do wsi Pieńki Grodzisko (3 km), gdzie znajduje się dobrze zachowane grodzisko i
cmentarzysko. Droga prosto prowadzi do Radziłowa, a trasa skręca na skrzyżowaniu w prawo
do wsi Łoje Awissa. Ciekawe budownictwo. Trasa prowadzi doliną Wissy do wsi Czachy.
22,9 km Przy rozwidleniu skręcamy w prawo na most na rzece Wissie.
24,0 km Za nim w lewo, potem w stronę lasu, dalej pola. Przydrożny krzyż z napisem
„1939”. Wieś Okrasin położona malowniczo na skraju doliny Biebrzy. Rozległy widok na
bagna zwane Łąki Bielowe, dalej Bagno Biebrzańskie.
28,2 km Wieś Mścichy.
32,7 km Wieś Klimaszewnica. We wsi szkoła, poczta, sklep spożywczy. Most na rzeczce
Klimaszewnica. Wymienione wsie: Burzyn, Radziłów, Mścichy, Klimaszewnica i inne
przewidziane są do zagospodarowania turystycznego w ramach tworzenia Biebrzańskiego
Parku Krajobrazowego, następnie Narodowego. Trasa przez tereny leśne prowadzi do
przystanku PKS.
40,5 km Sośnia. Po lewej stronie wiata turystyczna. Szosa i tory kolejowe Grajewo–
Białystok. Skręcamy w prawo.
43,5 km Most na Kanale Rudzkim. Schrony bojowe, liczne żeremia bobrowe. Za mostem
boczna droga prowadzi do schronów. Przy drodze niewielki parking. Trasa prowadzi od końca
fortów w stronę wsi Osowiec. Przy rozwidleniu dróg koło krzyża skręcamy w prawo.
49,1 km Wieś Budne.
50,7 km Wólka Piaseczna. Przez te wsie oraz most na Biebrzy dojeżdżamy do Goniądza.
54,0 km Goniądz, ul. Wojska Polskiego do przystanku PKS na rynku. Koniec trasy.
Trasa 7. ŁO – 2408 – rd (czerwony) Łomża – Giełczyn – Czerwony Bór – Szumowo – 32 km
Trasa wiedzie przez zwarty kompleks Czerwonego Boru, w kierunku południowym, ma
charakter rekreacyjno-krajoznawczy. Jeśli szlak nie jest znakowany należy zabrać z sobą
osobę znającą dobrze ten teren.
0,0 km Początek szlaku. Parafia pw. Krzyża Świętego.
0,9 km Skrzyżowanie z Szosą do Mężenina.
1,2 km Wieś Zawady.
3,7 km Giełczyn.
4,0 km Końcowy przystanek MPK linii nr 6. Obok jest sklep spożywczy. Z przystanku MPK
idziemy w stroną lasu.
4,5 km Z pagórka widoczna jest panorama lasu Giełczyńskiego i dalej Czerwonego Boru.
4,8 km Las sosnowo-dębowy z domieszką świerku, brzozy, leszczyny. Początkowo aleja
brzozowa.
5,3 km Skrzyżowanie. Trasa skręca w prawo. Leśna twarda droga, las mieszany w
różnych grupach wiekowych.
7,2 km Skrzyżowanie z szerszą drogą Koziki – Podgórze. Za nimi pozostałości
betonowych schronów, dawne magazyny przy strzelnicy 33 pp. Droga lekko piaszczysta
przecina drogi leśne o głównym kierunku E-W i dochodzi do torów kolejowych linii Ostrołęka
– Łapy.
14,5 km W lewo odgałęzienie drogi leśnej do nieczynnej stacji PKP Czerwony Bór (około 5
km) i przystanku PKS w Wygodzie (5,5 km).
14,6 km Za torami przy rozwidleniu jedziemy prosto. Wyrobisko żwirowe. Szeroka droga
prowadzi granicą nieczynnego już poligonu i lasów prywatnych. Na tych terenach toczyła się
krwawa bitwa partyzantów AK z wojskami niemieckimi 23 czerwca 1944 r. – mogiła żołnierzy
AK znajduje się na skraju lasu koło wsi Olszewo. Las staje się rzadszy i widać tam rejon
bardzo pagórkowaty, duże obniżenia, o znacznych różnicach w wysokości względnej (np.
131,5, 173,1 m.n.p.m.). Znaczne różnice wysokości na trasie.
22,5 km Rzadszy las. W pobliżu widać wieś Kaczynek (0,5 km). Tereny wydmowe, droga
piaszczysta, na pagórkach liczne kolonie jałowców.
25,0 km Drogą przy lesie dojeżdżamy do wsi Głębocz i jedziemy szosą lokalną Śniadowo –
Szumowo o minimalnym natężeniu ruchu kołowego. Po lewej stronie w odległości 200-300
m widać wyjątkowo piękną panoramę Czerwonego Boru, krajobraz przypominający tereny
górskie.
26,5 km Szumowo. Wieś gminna. Dojeżdżamy do szosy głównej Białystok – Warszawa.
32,2 km Przystanek PKS w stronę Zambrowa, oddalonego o 11,5 km. Koniec trasy.
Trasa 8. ŁO – 2409 – bu (niebieski) Giełczyn – Czerwony Bór – Wygoda – 15 km
Szlak w 90% prowadzi przez lasy Czerwonego Boru, urozmaicone krajobrazy, wydarzenia
historyczne. Jeśli szlak nie jest znakowany należy wędrować z przewodnikiem.
0,0 km Giełczyn, przystanek MPK. Początek szlaku. Jedziemy w stroną lasu. Z pagórka
(0,5) widoczna jest panorama lasu Giełczyńskiego i dalej Czerwonego Boru.
0,8 km Las sosnowo-dębowy z domieszką świerku, brzozy, leszczyny. Początkowo aleja
brzozowa.
1,3 km Przy skrzyżowaniu szlaki rozchodzą się: niebieski skręca w lewo, w kierunku
wschodnim. Teren pagórkowaty, las dębowy, w podszyciu leszczyna.
2,2 km Z lewej strony drogi widoczna zbiorowa mogiła pomordowanych przez
hitlerowców mieszkańców Łomży i okolic, Polaków i Żydów. W odległości 100 m przy
skrzyżowaniu skręcamy w prawo, gdzie znajduje się druga mogiła w odległości około 0,5 km,
trzecia na skraju lasu od strony wschodniej. Droga prowadzi skrajem lasu w kierunku
południowym, skąd roztaczają się wspaniałe widoki na okolicę.
4,4 km Szeroki gościniec Podgórze – Koziki.
4,9 km Skręcamy w prawo, po przejechaniu 500 m drogą skręcamy
w lewo, w mniejszą drogę leśną. To już sosnowe lasy Czerwonego Boru. Teren pagórkowaty,
przy drodze szpalery brzóz, dalej gęsty, młody las sosnowy.
6,4 km Przy rozwidleniu skręcamy w lewo i po przejechaniu 50 m znów przy rozwidleniu
w prawo. Widoczny grzbiet Czerwonego Boru, którym prowadzi szlak. Starodrzew lasu
mieszanego, dęby, modrzewie, świerki, brzozy.
9,0 km Droga schodzi dość stromo w dolinę. Wyjeżdżamy z lasu do wsi Bacze Suche
założonej w wieku XIV.
11,3 km Po przejechaniu przez wieś trasa prowadzi w stronę południowo-wschodnią w
kierunku wido-cznego lasu.
12,4 km Tory kolejowe. Przed torami w lewo, w kierunku wschodnim wieś Bacze Lipnik.
13,5 km Na skraju lasu przed stacją kolejową mogiła zbiorowa jeńców radzieckich z lat
1941–43.
14,1 Nieczynna stacja PKP Czerwony Bór. Z drogi brukowanej skręcamy w lewo w drogę
leśną.
15,0 km Po przejechaniu około 1 km wyjeżdżamy w Wygodzie na drogę w kierunku Łomży
i Zambrowa. Koniec trasy.
MIĘDZYNARODOWA TRASA ROWEROWA EUROVELO R11
Tarnowo (pow. łomżyński) – Ruda (pow. grajewski) gr (zielony) 130,0 km
0,0 km Szlak rozpoczyna się od granicy województwa mazowieckiego, która przebiega
na rzece Ruż nieopodal wsi Łączyn Włościański. Szlak prowadzi drogą brukowaną, która po
100 m przechodzi w drogę szutrową. Rzeka Ruż to lewy dopływ Narwi o długości 37,9 km i
powierzchni dorzecza 358 km. Płynie na Nizinie Północnomazowieckiej przez Międzyrzecze
Łomżyńskie do Doliny Dolnej Narwi, w województwie podlaskim i mazowieckim. Rzeka
wypływa ze źródeł na obszarze Czerwonego Boru, na południowy wschód od wsi Głębocz
Wielki, a do Narwi uchodzi w pobliżu wsi Rybaki poniżej Nowogrodu.
0,3 km Rozjazd dróg, łagodnym łukiem skręcamy w prawo w drogę szutrową. Po 400 m
początek kompleksu leśnego.
2,1 km Na skrzyżowaniu dróg skręcamy w lewo. Nawierzchnia drogi zmienia się na
asfaltową.
3,1 km Na skrzyżowaniu w centrum Tarnowa skręcamy w lewo. Za wsią rozpoczyna się
las.
8,6 km Miastkowo, wjeżdżamy na drogę krajową nr 61. Na skrzyżowaniu skręcamy w
lewo w ul. Łomżyńską. Po 100 m zjeżdżamy z drogi krajowej nr 61 w prawo w ul. Długą. Na
skrzyżowaniu z ul. Kacpra Wielaka jedziemy w lewo. Następuje zmiana nawierzchni drogi na
szutrową. Początki Miastkowa sięgają XIV wieku, choć na terenie miejscowości znaleziono
cmentarzysko ciałopalne sprzed naszej ery. Rozwój Miastkowa nastąpił w XIX wieku, co
związane było z budową traktu Berlin – Kowno – Petersburg. Znajduje się tu stacja dróżnika.
9,4 km Na skrzyżowaniu z drogą asfaltową skręcamy w prawo i jedziemy asfaltem przez
las.
14,1 km Na skrzyżowaniu we wsi Czartoria skręcamy w prawo razem z zielonym szlakiem
pieszym. Nawierzchnia drogi zmienia się na szutrową.
15,0 km Początek lasu, jedziemy dalej drogą leśną. Mijamy kolejno dwa rozjazdy dróg
leśnych i dojeżdżamy do końca lasu, gdzie następuję zmiana nawierzchni drogi na szutrową.
17,4 km Na skrzyżowaniu przed wsią Jankowo skręcamy w lewo. Za skrzyżowaniem
rozpoczyna się osiemsetmetrowy odcinek drogi brukowanej.
17,8 km Dojeżdżamy do końca wsi Jankowo, następuje zmiana nawierzchni na szutrową.
20,9 km Z lewej strony drogi mijamy oczyszczalnię ścieków.
21,6 km Początek miasta Nowogród.
NOWOGRÓD – historia miasta sięga XIII–XV wieku, gdy było siedzibą kasztelani i jednym z
ważniejszych grodów Mazowsza. Nowogród uzyskał prawa miejskie w 1427 roku. Do atrakcji
miasta należą skansen budownictwa kurpiowskiego z 1927 roku (jeden z największych w
Polsce) i kościół parafialny p.w. Panny Marii (XV–XVI wieku). W granicach miasta i na
przyległych do niego terenach zachowały się w dobrym stanie polskie schrony bojowe
wybudowane latem 1939 roku. Płynące w pobliżu Narew i Pisa stanowią szlaki spływów
kajakowych łączące dorzecze Wisły z Wielkimi Jeziorami Mazurskimi. W Puszczy Kurpiowskiej
znajdują się liczne szlaki turystyczne. Na skrzyżowaniu z ul. Miastkowską skręcamy w lewo,
w drogę asfaltową. Dojeżdżamy do kolejnego skrzyżowania i skręcamy w ul. Poległych. Z
prawej strony widoczny pomnik „Młodym Poległym 1920”. Poruszamy się drogą wyłożoną
kostką brukową.
22,6 km Mijamy z lewej ul. 550-lecia a następnie ul. Sikorskiego. Cały czas jedziemy
prosto. Po 300 m mijamy skrzyżowanie z drogą wojewódzką nr 645. Po lewej stronie stoi
pomnik-czołg poświęcony obrońcom 1939 r. Skręcamy w drogę gruntową prowadzącą w dół
do „Bunkra 0,1”. Na rozjeździe dróg przed bunkrem z tablicą pamiątkową skręcamy w prawo.
23,4 km Jedziemy pod mostem drogi 645 i dalej alejką szutrową przy Narwi.
Narew przepływa przez północno-wschodnią Polskę. To prawy dopływ Wisły o dł. 484 km
(448 km w Polsce, 36 km – na Białorusi, gdzie bierze swój początek). Jest rzeką nizinną,
tworzy rozległe powierzchnie bagien, błot i torfowisk. Jest jedynym w Europie i jednym z
trzech na świecie przykładem rzeki anastomozującej, czasami zwanej rzeką warkoczową
(płynie siecią rozgałęziających się i łączących się koryt).
23,8 km Dojeżdżamy do Skansenu Kurpiowskiego w Nowogrodzie im Adama Chętnika.
Zebrane w nim eksponaty pochodzą z okolicznych terenów. Zgromadził je Adam Chętnik (ur.
20 grudnia 1885 Nowogrodzie, zm. 29 maja 1967 w Warszawie), znawca kultury Kurpiów,
polski etnograf, muzealnik, działacz społeczny.
24,1 km Mijamy rozjazd dróg przy wiacie i jedziemy prosto.
24,4 km Dojeżdżamy do rozjazdu dróg przy stanicy wodnej w Nowogrodzie należącej do
Oddziału PTTK im. Adama Chętnika w Łomży.
24,8 km Na rozjeździe dróg przy przyczółku dawnego mostu skręcamy w prawo. Po 400 m
dojeżdżamy do kolejnego rozjazdu i kierujemy się w lewo, w drogę asfaltową.
25,4 km Opuszczamy Nowogród.
27,2 km Po prawej stronie rozbity schron bojowy z wojny z 1939 roku.
28,3 km Dojeżdżamy do lasu i jedziemy prosto. Z lewej strony dochodzi droga szutrowa,
cały czas jedziemy prosto.
28,8 km Początek miejscowości Szablak. Po 100 m następuje zmiana nawierzchni drogi na
szutrową. Z obu stron dochodzą drogi leśne, jedziemy prosto.
32,6 km Na skrzyżowaniu dróg we wsi Jednaczewo skręcamy w prawo, w drogę
asfaltową. Jedziemy prosto, mijając kolejne skrzyżowanie przy kapliczce oraz rozjazd dróg na
końcu wsi.
39,0 km Tablica granicy miasta Łomża.
Łomża powstała w X wieku, na wysokiej skarpie doliny Narwi. Prawa miejskie Łomża
otrzymała 15 czerwca 1418 roku od księcia Janusza I. Po śmierci ostatnich książąt
mazowieckich i wcieleniu Mazowsza do Korony w 1526 roku, stała się miastem królewskim.
Największy rozkwit miasta przypadł na wiek XV i XVI. W 1925 roku powstała diecezja
łomżyńska. Obecnie miasto liczy ok. 61 tysięcy mieszkańców.
Łomża wraz z całą ziemią łomżyńską leży na terenie Zielonych Płuc Polski, obszaru
zaliczanego do ostatnich w Europie miejsc o nieskażonej przyrodzie i unikatowych walorach
krajobrazowych. W niewielkiej odległości od miasta znajdują się obszary przyrody
chronionej: Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi, Biebrzański Park Narodowy,
Narwiański Park Narodowy.
39,1 km Most na rzece Łomżyczka.
40,8 km Mijamy skrzyżowanie z ul. Stacha Konwy i dojeżdżamy do skrzyżowania za ul.
Wiejską, gdzie lekkim łukiem skręcamy w lewo w ul. Zamiejską.
41,6 km Docieramy do skrzyżowania ul. Zamiejskiej z ul. Zjazd, gdzie skręcamy w lewo na
drogę krajową nr 61, aby po 40 metrach skręcić w prawo w ul. Rybaki i opuścić drogę
krajową nr 61.
41,8 km Jedziemy prosto mijając skrzyżowania ul. Rybaki z ulicami: Kapucyńską, Krzywe
Koło, Zieloną oraz Plac Zielony. Po 900 m dojeżdżamy do skrzyżowania z ul. W. Sikorskiego i
skręcamy w lewo.
44,4 km Na skrzyżowaniu dróg w Piątnicy skręcamy w prawo.
45,6 km Tablica początkowa wsi Kalinowo.
Pierwsza wzmianka o Kalinowie pochodzi z 1499 roku. W XVIII wieku Kalinowo było dużą
wsią kościelną z prawami do jarmarków. Wiek XIX przyniósł zmiany w zarządzaniu i
strukturze ludności. Poszczególne zarządzenia władz z 1834, 1873 i 1888 roku doprowadziły
do usunięcia języka polskiego ze szkół, choć jeszcze pod koniec XIX wieku 76 procent
ludności w parafii Kalinowo mówiła po polsku.
49,0 km Początek wsi Drozdowo. Jedziemy prosto, po 1,1 km dojeżdżamy do rozjazdu
dróg za Muzeum Przyrodniczym. Muzeum Przyrodnicze regionu zlokalizowano w dworku
rodziny Lutosławskich. Znajduje się w nim okazy lokalnej fauny. W 1939 roku w Drozdowie
zmarł Roman Dmowski, który z ramienia Polski podpisywał traktat wersalski kończący
pierwszą wojnę światową. Cały czas poruszamy się główną drogą.
50,5 km Po lewej stronie mijamy siedzibę Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny
Narwi. Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi utworzony został 10 grudnia 1994 roku.
Obejmuje dolinę Narwi na odcinku ok. 16 km od Bronowa do Łomży i jej strefę krawędziową
z malowniczymi wzniesieniami sięgającymi 40-50 m nad poziom rzeki. Łączna powierzchnia
objęta ochroną wynosi 19 664 ha, z czego 7353,5 ha stanowi zasadniczą część parku, a 12
310,5 ha tworzy jego otulinę. Wydzielono dwa rezerwaty: „Kalinowo” – o pow. 69,76 ha i
„Wielki Dział” – o pow. 120,07 ha. W dolinie Narwi znajduje doskonałe miejsca bytowania
ok. 200 gatunków ptaków, z czego aż 137 to gatunki gniazdujące.
50,9 km Jadąc cały czas prosto opuszczamy Drozdowo i dojeżdżamy do Niewodowa.
52,1 km Z Niewodowa wjeżdżamy do miejscowości Rakowo-Czachy.
53,6 km Mijamy ostatnie zabudowania i wjeżdżamy do Rakowo-Boginie.
54,9 km Jadąc prosto opuszczamy Rakowo-Boginie. Z prawej strony drogi mijamy wieżę
widokową na dolinę Narwi.
55,4 km Początek miejscowości Krzewo.
62,0 km Dojeżdżamy do miejscowości Bronowo. Na podwójnym rozjeździe dróg skręcamy
w prawo, a następnie w lewo w drogę główną. Na końcu wsi jedziemy łukiem w prawo.
65,6 km Początek miejscowości Niwkowo.
67,0 km Opuszczamy Niwkowo.
69,9 km Dojeżdżamy do Wizny.
Wizna już w XI wieku była grodem strzegącym wschodniej granicy Mazowsza i ważnej
przeprawy przez Narew. Od połowy XII wieku stanowiła siedzibę kasztelani, a od 1379 roku
była stolicą ziemi wiskiej graniczącej z Prusami i Litwą. Parafia w Wiźnie erygowana była w
1390 roku. W Wiźnie działa Biebrzańsko-Narwiańskie Towarzystwo Agroturystyczne „Łoś”
skupiające gospodarstwa agroturystyczne, które oferują gościom całodzienne wyżywienie,
miejsca noclegowe i atrakcyjne formy wypoczynku. Jedziemy prosto ul. Czarnieckiego,
mijając skrzyżowania z ul. Polną i Łomżyńską.
70,1 km Na skrzyżowaniu ul. Czarnieckiego z ul. 1000-lecia skręcamy w prawo. Po 200 m
dojeżdżamy do rozjazdu dróg Plac Raginisa z ul. Cmentarną i skręcamy w lewo. Po prawej
stronie znajduje się szkoła z izbą tradycji i schroniskiem PTSM, a z lewej, w parku, pomnik
poświęcony obrońcom Wizny w 1939 roku. Po 400 m dojeżdżamy do rozjazdu dróg przy
gotyckim kościele z XVI wieku, gdzie skręcamy w prawo w ul. Kopernika. Następuje zmiana
nawierzchni drogi na brukowaną. Po 500 m na kolejnym rozjeździe skręcamy w prawo w
drogę gruntową prowadzącą do wsi Witkowo.
73,4 km Mijamy skrzyżowanie z drogą krajową nr 64 i jedziemy prosto w kierunku wsi
Ruś. Po lewej stronie widzimy bar. Następuje zmiana nawierzchni na szutrową.
75,8 km Rozjazd dróg przed grodziskiem z XII wieku w Samborach u ujścia Biebrzy do
Narwi, gdzie rozpoczyna się droga gruntowa. Skręcamy w lewo i jedziemy pod górkę, aby na
następnym rozjeździe skręcić w prawo.
76,6 km Na skrzyżowaniu przed wsią Sambory skręcamy w prawo w drogę asfaltową.
77,0 km Opuszczamy Sambory. Jedziemy prosto, mijając kolejno drogi prowadzące do wsi
Sieburczyn i Zanklewa.
81,3 km Wjeżdżamy do wsi Rutkowskie.
83,1 km Początek wsi Burzyn. Z lewej strony znajduje się dojście do wieży widokowej
Biebrzańskiego Parku Narodowego (400 m) i pola namiotowego.
83,8 km Opuszczamy wieś Burzyn i wjeżdżamy do wsi Szostaki. Skręcamy łukiem w lewo.
85,6 km Mocarze, jedziemy prosto, aby na rozjeździe dróg skręcić w lewo w drogę
główną.
86,8 km Opuszczamy wieś Mocarze. Jedziemy prosto i po 300 m mijamy drogę do
Jedwabnego.
Pierwsza wzmianka o Jedwabnem pochodzi z 1455 r. Miasto uzyskało prawa miejskie
magdeburskie w 1736 r. W okresie pierwszej wojny światowej miejsce bardzo zaciekłych
walk pozycyjnych, pozostałością, których jest niemiecki cmentarz wojskowy w Jedwabnem i
w Orlikowie.
W latach 1939–1941 pod okupacja radziecką, w mieście i okolicy działały organizacje
podziemne, oddział partyzancki stacjonujący na uroczysku Kobielne został rozbity przez
Sowietów. 10 lipca 1941 miał tutaj miejsce mord około 380 Żydów (Pogrom w Jedwabnem).
88,2 km Skrzyżowanie z drogą Brzostowo – Nadbory, jedziemy prosto. We wsi Brzostowo
nad Biebrzą są wieże widokowe, pola namiotowe i kwatery agroturystyczne, w okresie
wiosennym na rozlewiskach mnóstwo ptactwa. Po 800 m kończy się bruk, dalej jedziemy
asfaltem.
89,9 km Mijamy skrzyżowanie we wsi Chyliny i jedziemy prosto.
90,6 km Pluty, jedziemy prosto i po 800 m zjeżdżamy na czterystumetrowy odcinek drogi
brukowanej, następnie powracamy na drogę asfaltową.
94,1 km Skrzyżowanie dróg we wsi Łoje obok kościoła z kamienia polnego.
95,2 km Na rozjeździe dróg do wsi Barwiki skręcamy łukiem w prawo.
96,5 km Racibory.
100,1 km Na skrzyżowaniu przy rynku w Radziłowie skręcamy w lewo w drogę
wojewódzką nr 668.
101,0 km Opuszczamy miejscowość Radziłów.
101,5 km Wjeżdżamy do wsi Karwowo. Z prawej mijamy drogę do wsi Okrasin.
105,5 km Początek wsi Mścichy, z prawej mijamy drogę do wsi Święcienin.
106,0 km Na rozjeździe dróg we wsi Mścichy łagodnym łukiem skręcamy w lewo. Z prawej
mijamy drogę do Okrasina, połączenie z żółtym szlakiem pieszym. Od Mścich prowadzi
czarny szlak pieszy do wieży widokowej i pola namiotowego nad Biebrzą, czynnego od 23
czerwca.
109,7 km oczątek wsi Klimaszewnica, z lewej mijamy drogę do wsi Kielany. Dojeżdżamy
do rozjazdu dróg za szkołą i skręcamy w prawo. Na końcu wsi na kolejnym rozjeździe dróg
opuszczamy drogę wojewódzką nr 668 i skręcamy w lewo.
115,3 km Na rozjeździe dróg we wsi Białaszewo skręcamy w prawo.
Z prawej mijamy drogę do wsi Ciemnoszyje.
117,9 km Na skrzyżowaniu we wsi Pieniążki skręcamy w lewo.
118,6 km Na rozjeździe dróg przed wsią Gackie skręcamy w prawo.
120,6 km Na skrzyżowaniu we wsi Łojki jedziemy łagodnym łukiem w lewo.
123,0 km Rozjazd dróg we wsi Okół.
124,0 km Mijamy skrzyżowanie z drogą do żwirowni Łosewo. Za drogą zaczyna się las.
126,5 km Na skrzyżowaniu dróg we wsi Kacprowo skręcamy w prawo razem ze zielonym
szlakiem rowerowym. Za skrzyżowaniem zaczyna się trzystumetrowy odcinek drogi
brukowanej.
129,6 km Przejazd kolejowy na trasie Białystok – Ełk, następuje zmiana nawierzchni na
asfaltową.
129,9 km Na skrzyżowaniu z drogą krajową nr 65 skręcamy w prawo, lokalnym szlakiem
rowerowym Grajewo – Osowiec-Twierdza.
130,0 km Zjazd z drogi krajowej nr 65 (lokalny szlak rowerowy biegnie prosto do
następnego rozjazdu, gdzie skręca w lewo). Koniec trasy.