Siedliskowe podstawy hodowli lasu

Siedliskowe podstawy hodowli lasu
Załącznik nr 1 do
Zasad hodowli i użytkowania lasu wielofunkcyjnego
Warszawa 2003
1
Siedliskowe podstawy hodowli lasu
Opracowanie wykonane na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych w Warszawie.
Przez zespół Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego d/s. nowelizacji „Siedliskowych podstaw hodowli lasu”
oraz „Instrukcji wyróżniania i kartowania siedlisk leśnych” w składzie:
Bańkowski Janusz, Cieśla Adam, Czerepko Janusz, Czępińska-Kamińska Danuta,
Kliczkowska Anna, Kowalkowski Alojzy, Krzyżanowski Adam, Mąkosa Kazimierz,
Sikorska Ewa, Zielony Roman (przewodniczący).
Współpraca: Bernadzki Eugeniusz, Chmurski Jerzy, Majer Adam, Marzec Marian, Wójcik Józef,
Zajączkowski Stanisław, Zalewa Stefan.
Opracowanie redakcyjne:
Kliczkowska Anna, Zielony Roman, Czępińska-Kamińska Danuta, Kowalkowski Alojzy, Sikorska Ewa,
Krzyżanowski Adam, Cieśla Adam, Czerepko Janusz
2
SPIS TREŚCI
Wstęp
Część I. – ogólna
1
1. Regionalizacja przyrodniczo-leśna
1
2. Podstawowe pojęcia używane w siedliskoznawstwie
2
3. Jednostki wyróżniane w pracach siedliskowych
5
3.1. Typy siedliskowe lasu
5
3.2. Odmiany siedliskowego typu lasu
7
3.3. Warianty uwilgotnienia siedlisk
8
3.4. Rodzaj siedliska leśnego
10
3.5. Stan siedliska
12
3.6. Typy lasu
17
4. Zasady wyróżniania siedliskowych typów lasu
Część II. Typy siedliskowe lasu
1.
2.
18
22
Charakterystyka cech geologiczno-glebowych
22
1.1. Siedliska terenów nizinnych
22
1.2. Siedliska terenów wyżynnych i podgórskich
37
1.3. Siedliska terenów górskich
43
Szata roślinna
53
2.1. Kraina Bałtycka
53
2.2. Kraina Mazursko-Podlaska
73
2.3. Kraina Wielkopolsko-Pomorska
94
2.4. Kraina Mazowiecko-Podlaska
113
2.5. Kraina Śląska
131
A. Siedliska terenów nizinnych
133
B. Siedliska terenów wyżynnych i podgórskich
149
C. Siedliska terenów górskich
157
2.6. Kraina Małopolska
162
A Siedliska terenów nizinnych
165
B. Siedliska terenów wyżynnych i podgórskich
181
B. Siedliska terenów górskich
192
2.7. Kraina Sudecka
194
A. Siedliska terenów wysokogórskich
196
B. Siedliska terenów górskich
198
C. Siedliska terenów wyżynnych i podgórskich
210
2.8. Kraina Karpacka
211
A. Siedliska terenów wysokogórskich
214
B. Siedliska terenów górskich
216
C. Siedliska terenów wyżynnych i podgórskich
230
3
Część III. Załączniki
1.
Regionalizacja przyrodniczo-leśna
1.1. Mapa
1.2. Jednostki regionalizacji przyrodniczo-leśnej
2.
Klasyfikacja gleb leśnych Polski - Typy i podtypy gleb
3.
Odmiany podtypów gleb
4.
Próchnica gleb leśnych
5.
Wybrane dane klimatyczne
5.1. Średnia roczna temperatura powietrza
5.2. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych
5.3. Średnie miesięczne temperatury powietrza w styczniu i lipcu
5.4. Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych w styczniu i lipcu
6.
Siedliskowe typy lasu w Lasach Państwowych
7.
Gatunki panujące w Lasach Państwowych
8.
Wykaz skrótów i symboli gatunków drzew i krzewów
4
WSTĘP
We współczesnym gospodarstwie leśnym zwraca się szczególną uwagę na zachowanie
trwałości lasu, czyli stabilności odnawialnych, naturalnych zasobów leśnych. Wymaga to
gospodarowania opartego na dokładnym poznaniu przyrodniczych warunków życia lasu, a
zarazem produkcji drewna, czemu służy prezentowany w tym opracowaniu system typologii
leśnej IBL.
Opracowanie typologiczne obiektu, według zasad systemu IBL wymaga zlokalizowania
rozpatrywanego obszaru w odpowiednim regionie przyrodniczo-leśnym, aby w ten sposób
określić geologiczno-glebowe i klimatyczne warunki, kształtujące strukturę siedlisk i składy
gatunkowe drzewostanów. W regionalizacji przyrodniczo-leśnej Polski wyróżniono 8 krain,
57 dzielnic oraz 149 mezoregionów. Podział ten, który sprawdził się w praktyce leśnej, jest
zamieszczony i wykorzystany w niniejszym wydaniu „Siedliskowych podstaw hodowli lasu”.
Naczelnym zadaniem prac typologicznych jest rozpoznanie i sklasyfikowanie warunków
siedliskowych obiektu leśnego, wraz z wyróżnieniem i skartowaniem jednostek glebowych,
siedliskowych i ich zdolności lasotwórczych. Podstawową jednostką w typologii jest
siedliskowy typ lasu, wyróżniany zgodnie z kryteriami systemu typologicznego IBL, które
przedstawiono w dalszych rozdziałach tego opracowania.
Stosowany w praktyce gospodarstwa leśnego system typologiczny wymaga doskonalenia
i unowocześniania w miarę rozwoju dyscyplin naukowych i pokrewnych siedliskoznawstwu
oraz pogłębiania wiedzy o zróżnicowaniu warunków siedliskowych kraju.
W niniejszym wydaniu „Siedliskowych podstaw hodowli lasu” wprowadza się pewne
nowe elementy, a w szczególności:
-
charakterystyki krainowych odmian typów siedliskowych lasu i jednostek
podrzędnych,
-
opisy jednostek glebowych zgodne z obowiązującą od 2000 roku klasyfikacją gleb
leśnych Polski,
-
podział siedlisk wyżynnych i górskich wg stopnia uwilgotnienia oraz wyróżnianie
odmian fizjograficzno-klimatycznych tych siedlisk,
5
-
typy lasu przyporządkowane typom siedlisk, które wskazują ogólny cel
hodowlany, jaki winien być realizowany w określonych warunkach siedliskowych,
-
znowelizowany system oceny stanu siedlisk,
-
próba określenia zależności pomiędzy typem siedliskowym lasu, a zespołem
potencjalnej roślinności naturalnej,
-
wprowadzenie aktualnie obowiązujących nazw rodzajowych i gatunkowych roślin
runa leśnego.
Nowe elementy zawarte w obecnym wydaniu „Siedliskowych podstaw hodowli lasu”
winny służyć pełniejszemu poznaniu warunków siedliskowych, jak również ocenie stanu
ekosystemów leśnych i zachodzących w nich zmian, co ułatwi poznanie i zachowanie,
restytucję bądź wzbogacenie różnorodności biologicznej lasów. Będzie to zgodne z
wymogami współczesnego leśnictwa, a zwłaszcza trwałej, zrównoważonej gospodarki leśnej,
w ramach której siedlisko stanowi nie tylko podstawę postępowania hodowlanego i decyzji
urządzeniowych, lecz także waloryzacji, kształtowania i ochrony naturalnej różnorodności
lasu.
6
CZĘŚĆ I - OGÓLNA
1. Regionalizacja przyrodniczo-leśna
Zadaniem
regionalizacji
przyrodniczo-leśnej
jest
przedstawienie
w
sposób
uporządkowany, zróżnicowania środowiska przyrodniczego, tworzącego warunki wzrostu i
rozwoju roślinności leśnej. W regionalizacji przyrodniczo-leśnej obowiązującej w Polsce,
opracowanej przez Tramplera i in. (1990) wyróżnia się trzy jednostki hierarchiczne:
mezoregion, dzielnicę i krainę. Kryteria różnicujące wymienione jednostki ustalono na
podstawie szerokiej analizy warunków ekologicznych..
Mezoregion
przyrodniczo-leśny
jest
podstawową
jednostką tej regionalizacji
wyróżnianą na podstawie dominującego na jego obszarze podłoża geologicznego i typu
krajobrazu naturalnego. Charakter przyrodniczy mezoregionów wynika z dominacji
określonych typów siedliskowych lasu oraz potencjalnej roślinności naturalnej.
Dzielnica przyrodniczo-leśna jest hierarchicznie wyższą od mezoregionu jednostką
regionalizacji. W dzielnicy zgrupowane są sąsiadujące
mezoregiony, które łączy
podobieństwo cech środowiska geograficznego, np. wzniesienie n.p.m., relief, podłoże skalne,
a może różnić lesistość, funkcja lasów i in.
Kraina przyrodniczo-leśna jest najwyższą hierarchicznie jednostką regionalizacji, w
której przyrodnicze warunki produkcji leśnej są kształtowane przez klimat. Różnica między
poszczególnymi krainami wyraża się w różnej roli podstawowych gatunków drzew leśnych
w budowie drzewostanów (buka, jodły, świerka) i w różnej ich przydatności dla produkcji
leśnej.
Regionalizacja
przyrodniczo-leśna,
wykorzystywana
także
szeroko
w
zagospodarowaniu przestrzennym kraju, ułatwia prowadzenie gospodarki leśnej zgodnie z
przyrodniczym charakterem regionu, a w typologii siedlisk leśnych jest podstawą
wyróżniania
i
charakteryzowania
regionalnych
odmian
jednostek
siedliskowych.
Rozmieszczenie krain, dzielnic i mezoregionów przyrodniczo-leśnych w kraju obrazuje
załączona mapa (Zał.1)
Załączniki 5,6,7 zawierają informacje o wybranych cechach przyrodniczych w
poszczególnych krainach i dzielnicach przyrodniczo-leśnych, a w szczególności:
-
cechach klimatu - zał. 5
-
powierzchniowy udział typów siedliskowych lasu – zał. 6,
-
powierzchniowy udział drzewostanów (wg panujących gatunków) w Lasach
Państwowych – zał. 7.
7
2. Podstawowe pojęcia używane w siedliskoznawstwie
Ekosystem to system wzajemnych zależności organizmów żywych i warunków
przyrodniczych w jakich żyją te organizmy. Ekosystem jest biocenozą zajmującą q
określonym czasie biotop o określonej przestrzeni.
Ekosystem leśny = las funkcjonujący w kreślonych warunkach środowiska przyrodniczego.
Jest to przestrzeń zajmowana przez roślinność drzewiastą wraz z zespołami innych
organizmów. W ekosystemie występują wzajemne zależności i powiązania pomiędzy:
• współbytującymi organizmami żywymi,
• organizmami żywymi i biotopem.
Biocenoza jest ożywioną częścią ekosystemu. W jej skład wchodzą żywe organizmy:
zwierzęce, rośliny, grzyby. Ich istnienie uzależnione jest od przyrodniczych warunków
zewnętrznych czyli biotopu, który modyfikują żyjące w nim organizmy.
Biotop to abiotyczna część ekosystemu leśnego składająca się z powietrza atmosferycznego,
skał, gleb, reliefu i wody.
Środowisko leśne jest kompleksem warunków życiowych lasu, ukształtowanych w wyniku
współoddziaływania i wzajemnych przekształceń biocenozy leśnej i jej siedliska. Środowisko
leśne odznacza się charakterystycznym mikroklimatem i glebą leśną.
Siedlisko leśne – zespół względnie trwałych czynników klimatycznych, topograficznych,
wodnych i glebowych stwarzających warunki dla życia lasu.
Siedliskoznawstwo leśne – nauka zajmująca się poznawaniem przyrodniczych warunków
życia lasu, badaniem ich zdolności lasotwórczych (produkcyjnych) oraz określaniem zasad
wyróżniania (klasyfikowaniem) siedlisk w lasach naturalnych i zagospodarowanych.
Typologia siedlisk leśnych – dział siedliskoznawstwa, nauka o typach siedlisk leśnych
zajmująca się badaniami porównawczymi, charakterystyką, podziałem i wyróżnianiem
siedlisk leśnych oraz ich oceną, głównie pod kątem przydatności hodowlano-leśnej.
Typ siedliskowy lasu (typ siedliska leśnego) – podstawowa jednostka w systemie
klasyfikacji siedlisk leśnych, obejmująca powierzchnie leśne o zbliżonych warunkach
siedliskowych wynikających z żyzności i wilgotności gleb, podobieństwa cech klimatu oraz
ukształtowania terenu i jego budowy geologicznej. Obszary należące do tego samego typu
siedliskowego lasu wykazują podobne zdolności leśno-produkcyjne i przydatność dla hodowli
lasu.
Odmiany typu siedliskowego lasu – cechą charakterystyczną odmian typu siedliskowego
lasu i jednocześnie kryterium ich wyróżniania jest rola lasotwórcza ważniejszych gatunków
drzew leśnych, uwarunkowana ich zasięgiem poziomym i pionowym oraz naturalnym
składem gatunkowym drzewostanów. Wyróżnia się odmiany krainowe i odmiany
fizjograficzno-klimatyczne typu siedliskowego lasu.
8
Wariant uwilgotnienia – jednostka niższego rzędu, wyróżniana w ramach typu
siedliskowego lasu w celu uściślenia stosunków wilgotnościowych siedliska, kształtujących i
różnicujących warunki ekologiczne życia lasu. Warianty uwilgotnienia wyróżniane są w
zależności od rodzaju wody glebowej (gruntowa, opadowa, stokowa, zalewowa) oraz
głębokości jej występowania w glebie w okresie wiosennym i długości okresu stagnowania w
ciągu roku.
Woda gruntowa (glebowo-gruntowa) tworzy w odkrywkach glebowych lustro wody w
zasięgu warstwy wodonośnej, wykazuje z reguły sezonowe wahania poziomu o rozmaitej
amplitudzie, okresowo może pojawiać się na powierzchni gleby. Głębokość zwierciadła wody
gruntowej waha się w szerokich granicach i jest w dużym stopniu uwarunkowana głębokością
zalegania warstw nieprzepuszczalnych.
Woda opadowa stagnująca (glebowo-opadowa) woda grawitacyjna podparta stagnująca,
spotykana głównie na utworach cięższych; zatrzymująca się okresowo po roztopach
wiosennych oraz obfitych opadach atmosferycznych latem na trudno przepuszczalnych
warstwach lub poziomach gleb. Występuje okresowo, rzadziej przez cały rok; powoduje
opadowe (odgórne) uwilgotnienie i oglejenie gleby.
Woda stokowa – woda spływająca po warstwach nieprzepuszczalnych na stokach w terenach
wyżynnych i górskich
Woda zalewowa - woda przepływowa rzek i strumieni, która wskutek ich sezonowego
wylewu pojawia się okresowo na powierzchni gleby w dolinach rzecznych.
Rodzaj siedliska leśnego – jednostka wyróżniana w ramach typu siedliskowego lasu,
odzwierciedlająca zróżnicowanie geologiczno-glebowe; wykorzystywana w planowaniu
hodowlanym (przy określaniu typu lasu)
Typ lasu – jednostka wyróżniana w ramach typu siedliskowego lasu, obejmująca płaty lasu o
podobnych warunkach siedliskowych z właściwym dla nich względnie trwałym składem i
strukturą drzewostanu oraz innych warstw roślinności. Wskazuje on ogólny cel hodowlany,
wynikający z roli lasotwórczej gatunków drzew na danym siedlisku.
Gatunki różnicujące runa - gatunki, których obecność pozwala na postawienie diagnozy
siedliskowej. Gatunki te w danym typie siedliskowym lasu znajdują minimum warunków
ekologicznych niezbędnych do życia i w ten sposób odróżniają siedliska żyźniejsze od
uboższych lub wilgotniejsze od mniej wilgotnych.
Gatunki częste runa tworzą główne tło runa w danym typie siedliskowym lasu; mogą
występować także na innych siedliskach.
Zespół roślinny (asocjacja) abstrakcyjnie ujęty, terytorialnie ograniczony, najniższy
hierarchicznie typ fitocenozy, który na danym terytorium stanowi swoistą kombinację
gatunków (zestaw gatunków charakterystycznych, wyróżniających i towarzyszących);
(Matuszkiewicz 2001). W pracach siedliskowych ułatwia określenie typu lasu.
9
Potencjalna produkcyjność siedliska (naturalne możliwości produkcyjne) – zdolność
produkcyjna siedliska w stanie zbliżonym do naturalnego. W praktyce leśnej określana jest
dla drzewostanów o składzie gatunkowym właściwym dla siedliskowego typu lasu, na
podstawie przeciętnego rocznego przyrostu sumarycznej produkcji miąższości drzewostanu w
całym okresie jego życia. Może być także wyrażana wielkością rocznej produkcji biomasy
(nadziemnej i podziemnej).
Aktualna produkcyjność siedliska (aktualne możliwości produkcyjne) zdolność
produkcyjna siedliska w jego aktualnym stanie, określana w praktyce leśnej na podstawie
przeciętnego rocznego przyrostu sumarycznej produkcji miąższości aktualnego drzewostanu;
może być określana także wielkością rocznej produkcji biomasy (nadziemnej i podziemnej).
Aktualna produkcyjność siedliska równa jest potencjalnej produkcyjności jedynie w
przypadku siedlisk w stanie naturalnym i zbliżonym do naturalnego z właściwym dla nich
składem gatunkowym drzewostanów o pełnym zadrzewieniu. Aktualna zdolność produkcyjna
siedliska są to możliwości produkcyjne siedliska w jego aktualnym stanie – naturalnym, bądź
zmienionym antropogenicznie o obniżonej (niekiedy podwyższonej) urodzajności.
Stan siedliska leśnego – wyraża zgodność lub charakter niezgodności siedliska z jego
naturalna postacią w lasach pozostających w stanie ekologicznej równowagi elementów
siedliskowych i zbiorowisk roślinnych, nie poddanych presji szkodliwych działań człowieka i
przemysłu. Siedliska nie będące w stanie naturalnym (z wyjątkiem nawożonych), to siedliska
zazwyczaj niekorzystne, sztucznie zmienione o obniżonej naturalnej żyzności. Przejawia się
to w pogorszeniu właściwości wierzchnich warstw gleby i zmianach w zbiorowiskach
roślinnych. Wyróżnia się siedliska w stanie naturalnym i zbliżonym do naturalnego,
zniekształcone lub przekształcone i zdegradowane.
10
3. Jednostki wyróżniane w pracach siedliskowych
3.1. Typy siedliskowe lasu
W metodzie typologicznej siedlisk leśnych IBL podstawową jednostką jest typ
siedliskowy lasu (TSL). Głównymi kryteriami wyróżniania TSL są:
•
warunki geograficzno-klimatyczne, które traktować należy jako najbardziej stabilny
element siedliska,
•
budowa warstwowa, skład gatunkowy i bonitacja drzewostanu, będące świadectwem
roli lasotwórczej gatunków drzew w budowie drzewostanu oraz możliwości
produkcyjnych siedliska,
•
warunki fizjograficzno-klimatyczne różnicujące siedliska na odmiany,
•
rośliny runa odgrywające pomocniczą rolę przy wyróżnianiu TSL; a specjalistom
umożliwiające określenie zespołów roślinnych.
Na wymienionych kryteriach oparte są zasady wyróżniania i charakterystyka typów
siedliskowych lasu.
W metodzie typologicznej siedlisk leśnych IBL wyróżnia się typy siedliskowe lasu
terenów nizinnych, wyżynnych i podgórskich oraz górskich – tabele 1-3:
a) na terenach nizinnych wszystkich krain przyrodniczo-leśnych - 15 podstawowych
typów siedliskowych lasu:
- bory: suchy (Bs), świeży (Bśw), wilgotny (Bw) i bagienny (Bb);
- bory mieszane: świeży (BMśw), wilgotny (BMw), bagienny (BMb);
- lasy mieszane: świeży (LMśw), wilgotny (LMw), bagienny (LMb);
- lasy: świeży (Lśw), wilgotny (Lw), bagienny czyli ols (Ol),
- lasy łęgowe: wilgotny (oznaczany jako Lł), bagienny czyli ols jesionowy (OlJ);
b) na terenach wyżynnych i podgórskich południowej Polski (w krainach V - VIII) 8 typów siedliskowych lasu:
- bory mieszane wyżynne: świeży (BMwyżśw), wilgotny (BMwyżw)
- lasy mieszane wyżynne: świeży (LMwyżśw), wilgotny (LMwyżw)
- lasy wyżynne: świeży (Lwyżśw), wilgotny (Lwyżw)
- lasy łęgowe: wilgotne (Lłwyż), bagienne czyli olsy jesionowe (OlJwyż)
c) na terenach górskich południowej Polski (w krainach V - VIII) - 15 typów
siedliskowych lasu;
> w reglu górnym:
11
- bór wysokogórski (BWG) z wyróżnieniem świeżego (BWGśw), wilgotnego (BWGw) i
bagiennego (BWGb),
> w reglu dolnym:
- bory górskie: świeży (BGśw), wilgotny (BGw), bagienny (BGb),
- bory mieszane górskie: świeży (BMGśw), wilgotny (BMGw), bagienny (BMGb),
- lasy mieszane górskie: świeży (LMGśw), wilgotny (LMGw),
- lasy górskie: świeży (LGśw), wilgotny (LGw),
- lasy łęgowe górski: wilgotny (LłG), bagienny zwany olsem jesionowym (OlJG)
Wymienione siedliskowe typy lasu terenów nizinnych, wyżynnych i górskich
przedstawiono w układach siatek typologicznych.
Tabela 1. Typy siedliskowe lasu terenów nizinnych
Grupy żyznościowe (troficzne) siedlisk
Grupy wilgotnościowe
siedlisk
bory
bory
mieszane
lasy
mieszane
lasy
lasy
łęgowe
suche
Bs
-
-
-
-
świeże
Bśw
BMśw
LMśw
Lśw
-
wilgotne
Bw
BMw
LMw
Lw
Lł
bagienne
Bb
BMb
LMb
Ol
OlJ
Tabela 2. Typy siedliskowe lasu terenów wyżynnych i podgórskich
Grupy wilgotnościowe rupy żyznościowe (troficzne) siedlisk
siedlisk
bory
mieszane
lasy
mieszane
lasy
lasy
łęgowe
świeże
BMwyżśw
LMwyżśw
Lwyżśw
-
wilgotne
BMwyżw
LMwyżw
Lwyżw
Lłwyż
bagienne
-
-
-
OlJwyż
Tabela 3. Typy siedliskowe lasu terenów górskich
Piętra
Grupy
klimatyczno-roślinne wilgonościowe
Grupy żyznościowe (troficzne) siedlisk
bory
mieszane
lasy
(BWGśw,
BWGw,
BWGb)
-
bory
lasy
lasy
łęgowe
-
-
-
mieszane
BWG
Regiel górny
(strefa siedlisk
wysokogórskich)
Regiel dolny
świeże
BGśw
BMGśw
LMGśw
LGśw
(strefa siedlisk
górskich)*
wilgotne
BGw
BMGw
LMGw
LGw
LłG
bagienne
BGb
-
-
OlJG
BMGb
* - w krainie Karpackiej typy siedlisk BMGśw, BMGw, BMGb, LMGśw, LMGw, mogą być wyróżniane z uwzględnieniem podziału
regla dolnego na wysoki i niski.
12
3.2. Odmiany typu siedliskowego lasu
Zróżnicowanie warunków klimatycznych oraz topograficznych, występujące na obszarze kraju, stanowi podstawę do wyróżniania odmian typu siedliskowego lasu, wskazujących
na potrzeby odmiennego planowania hodowlanego. Kryterium różnicującym odmiany typu
siedliskowego lasu jest naturalna rola lasotwórcza ważniejszych gatunków drzew leśnych,
uwarunkowana ich zasięgiem terytorialnym poziomym i pionowym, oraz wynikającym stąd
naturalnym składem gatunkowym drzewostanów. Wyróżnianie odmian siedliskowego typu
lasu szczególnie jest wskazane w sytuacji, gdy warunki klimatyczne np. ograniczają
możliwości bytowania niektórych gatunków drzew i wskazują na zmianę celu hodowlanego.
Wyróżnia się następujące odmiany typu siedliskowego lasu:
•
odmiany krainowe (geograficzne) siedliskowego typu lasu, ze względu na położenia w
określonej krainie przyrodniczo-leśnej, o specyficznym mezoklimacie i warunkach
geologiczno-glebowych, kształtujących typowe dla danej krainy składy gatunkowe
drzewostanów;
•
odmiany fizjograficzno-klimatyczne siedliskowego typu lasu, wyróżniane na terenach
wyżynnych i podgórskich oraz górskich, ze względu na lokalne położenie (stok,
ekspozycja, dolina, wierzchowina) i związane z nim zróżnicowanie warunków mezo- i
mikroklimatycznych. Odmiany te wyróżnia się zgodnie z kryteriami podanymi w tabeli 4.
Tabela 4. Odmiany fizjograficzno-klimatyczne typów siedliskowych lasu na terenach
wyżynnych, podgórskich i górskich.
L.p.
Nazwa
odmiany
1.
Wierzchowiny Regiel górny i wysoki regiel dolny
głównych
grzbietów
2.
Występowanie (cechy fizjograficzne)
Cechy mikroklimatyczne
Strefa o dużych kontrastach temperatur.
W dzień bywa silnie nagrzewana, w
nocy
intensywnie
ochładzana.
Występuje
tu
silne
zagrożenie
przymrozkowe związane z częstym
napływem chłodnych mas powietrza.
Wierzchowiny Regiel dolny i górnoreglowe wierzchowiny grzbietów Mikroklimat
łagodniejszy
w
grzbietów
niższych, leżących w zaciszu grzbietu górnego.
porównaniu
z
mikroklimatem
niskich,
lub
wierzchowin głównych grzbietów. Dość
podrzędnych
duże zagrożenie przymrozkowe typu
adwekcyjnego.
3.
Środkowe
południowe
stoki
Regiel dolny, pogórza, przedgórza i wyżyny. Partie
stoków leżące powyżej zasięgu inwersji termicznych
(około 120 m ponad dnem doliny w górach, około 50 m
powyżej dna doliny na wyżynach), za wyjątkiem
wklęsłych form urzeźbienia terenu. Stoki o ekspozycjach:
S, SW, SE, W, E, a także grzbiety wzniesień i
spłaszczenia wierzchowinowe na obszarze wyżynnym.
Najcieplejsze, okresowo najbardziej
przesuszone partie wyżyn i gór o
niewielkim
zagrożeniu
przymrozkowym, wysokich maksimach
i minimach temperatur dobowych.
4.
Środkowe
Regiel dolny, pogórza, przedgórza i wyżyny. Partie
północne stoki stoków leżące powyżej zasięgu inwersji termicznych
(około 120 m ponad dnem doliny w górach, około 50 m
powyżej dna doliny na wyżynach), za wyjątkiem silnie
Stoki umiarkowanie ciepłe, wilgotne, o
niewielkim
zagrożeniu
przymrozkowym. W porównaniu z
ponadinwersyjnymi
stokami
13
wklęsłych form urzeźbienia. Stoki o ekspozycjach: N,
NW. NE
Dolne
Regiel dolny, pogórza, przedgórza i wyżyny. Dolne partie
południowe
stoków, leżące w zasięgu inwersji termicznych (do około
stoki
120 m od dna doliny w górach, do 50 m powyżej dna
doliny na wyżynach). Stoki o ekspozycjach: S, SE, SW,
W,E.
Dolne
Regiel dolny, pogórza, przedgórza i wyżyny. Dolne partie
północne stoki stoków leżące w zasięgu inwersji termicznych (do 120 m
ponad dnem doliny w górach, do 50 m powyżej dna na
wyżynach). Stoki o ekspozycjach: N, NW, NE.
Miejsca
Regiel dolny, pogórza, przedgórza i wyżyny. Silnie
chłodne
wklęsłe stoki i inne wklęsłe formy urzeźbienia terenu:
rynny spływu chłodnego powietrza, kotlinki chłodu w
niszach osuwiskowych i obniżeniach na stokach.
Dna dolin
Regiel dolny niski, pogórza, przedgórza i wyżyny. Dna
dolin W górach zwłaszcza ich dolne odcinki.
5.
6.
7.
8.
południowymi występuja tu mniejsze
amplitudy temperatur dobowych.
Ciepłe stoki, silnie nagrzewane w ciągu
dnia, podczas pogodnych nocy mocno
ochładzane. Duże niebezpieczeństwo
wystąpienia
przymrozków
radiacyjnych.
Umiarkowanie ciepłe, dość wilgotne
stoki, podczas pogodnych nocy silnie
ochładzane.
Występuje tu silne
zagrożenie przymrozkami radiacyjnymi.
Mikroklimat
surowy,
chłodny,
zwłaszcza nocą. Miejsce powstawania
tzw. „zmrozowisk”, częste przymrozki.
W dzień doliny, zwłaszcza południowe
są silnie nagrzewane, nocą ochładzane.
Miejsce najczęstszych „zmrozowisk”
3.3. Warianty uwilgotnienia siedlisk
Wariant uwilgotnienia siedliska, wyróżniany w ramach typu siedliskowego lasu i
precyzujący stosunki wilgotnościowe siedliska, określa się w zależności od charakteru wody:
a) gruntowej (g) i jej głębokości występowania,
b) glebowo-opadowej (og) i stokowej (sg) oraz głębokości jej występowania i okresu
stagnowania.
Warianty uwilgotnienia, wyróżniane w ramach grup wilgotnościowych typów siedliskowych lasu, wpływ wody gruntowej, opadowej i stokowej na siedlisko oraz symbole
stosowane w pracach siedliskowych podane są w tabeli 5. Zamieszczono w niej także
orientacyjne dane o długości okresu i głębokości występowania wody gruntowej i opadowej.
Informacją pomocniczą przy określaniu wariantu uwilgotnienia TSL jest ustalenie stopnia
wody gruntowej. W przypadku występowania wody gruntowej wyróżnia się 7 stopni,
oznaczonych sym-bolami g1 - g7, a w przypadku wody opadowej 5 stopni, oznaczonych og1
- og5.
W przypadku wody gruntowej podano, dla poszczególnych wariantów uwilgotnienia
siedlisk, stopień oraz orientacyjny poziom występowania przy jej stanie wiosennym. Stopnie
w przypadku wody opadowej są zależne od długości okresu jej występowania i głębokości
stagnowania. W przypadku wód zalewowych wyróżnia się siedliska zalewane i jednocześnie
podtapiane, gdzie woda w profilu glebowym utrzymuje się przez znaczną część roku oraz
siedliska zalewane co najmniej raz w roku wiosną lub wielokrotnie w ciągu roku podczas
krótkich zalewów.
W przypadku siedlisk zalewanych symbol poprzedzany jest literą „z”, a w przypadku
odwodnionych - „O”.
14
15
Tabela 5. Warianty uwilgotnienia siedlisk leśnych
Wariant
uwilgotnienia
siedliska
Grupa
wilgotnościo
wa
nazwa
siedlisk
Siedliska
suche
Siedliska
świeże
Siedliska
wilgotne
Siedliska
bagienne
Siedliska
łęgowe
Stopnie i symbole Orientacyjny
okres
Wpływ wody Orientacyjny poziom wiosennego
wody:
występowania
wody
w
m
występowania wody
gruntowej,
- gruntowej (g),
opadowej lub
Występowanie oglejenia
- opadowej (og),
zalewowej
gruntowej
stagnującej
gruntowej (g) opadowej
(og) - zalewowej (z)
symbol na siedlisko
lub stokowej (sg) - odwodnienia (O)
w miesiącach
suche
brak wpływu
poniżej 2,5
g7
0
0
nie występuje
g6
poniżej 1
0
g5, og5
1
poniżej 1
nie występuje
nie występuje, lub słabe marmurkowate poniżej
130 cm w utw. piaszczystych, bądź plamiste
poniżej 40 cm na utw. zwiężlejszych
niecałkowitych
0
0
o cechach oks.-reduk. poniżej 40 cm
2
3
1
2
strefowe, rzadziej, całkowite poniżej 40 cm
wyraźne strefowe lub całkowite poniżej 60 cm
2
1
o cechach oks.-reduk. poniżej 40 cm
2–3
1–2
o cechach oks.-reduk.do 80 cm, a poniżej
całkowite
3–5
5–9
2–3
3–5
całkowite poniżej 40 cm
całkowite od pow. gleby mineralnej
świeże
1
bardzo słaby
poniżej 2,5
silnie świeże
2
słaby
poniżej 1,8
odwodnione*
0
wilgotne
silnie wilgotne
1
2
silnie
odwodnione*
0
odwodnione*
1
mokre
bardzo mokre
2
3
niezalewane
0
zalewane
1
zalewane
i podtapiane
2
poniżej 1,3
słaby wskutek
poniżej 1,8
poniżej 1,3
Og5-6, Oog5
odwodnienia
umiarkowany 0,8–1,8
1,3–1,8
g4, og4
dość silny
0,5–0,8
0,4–0,8
g3, og3
umiarkowany
wskutek silnego poniżej 1,8
poniżej 1,3
Og4-5, Oog4-5
odwodnienia
dość
silny
wskutek
0,5–1,8
0,4–1,3
Og3, Oog3
odwodnienia
silny
0,2–0,5
0,2–0,4
g2, og2
bardzo silny
0,0–0,2
0,0–0,2
g1, og1
umiarkowany
sporadycznie (tylko w okresie wielkich
wskutek braku
Og4, Oog4
powodzi) powyżej powierzchni
zalewu
okresowo (co najmniej raz w roku)
silny - okresowy
zg1-4
powyżej powierzchni, krótkie zalewy
okresowo (co najmniej raz w roku)
bardzo silny –
powyżej powierzchni, zalewy i
zg1-3, zog1-3
okresowy
podtopienia - woda utrzymująca się
(zabagnienia)
przez znaczną część roku
zalewane
zalewane
sporadycznie sporadycznie
strefowe rzadziej poniżej 40 cm
5–9
3–5
jak w siedliskach bagiennych lub wilgotnych
nieodwodnionych
ponad 9
ponad 5
jak w siedliskach bagiennych nieodwodnionych
* - dotyczy wyłącznie obszarów (siedlisk) sztucznie odwodnionych
16
3.4. Rodzaj siedliska leśnego
Rodzaj siedliska leśnego, wyróżniany w typie siedliskowym lasu, obrazuje jego
wewnętrzne zróżnicowanie pod względem cech geologiczno-glebowych (głównie skał
macierzystych, typów i podtypów gleb). Rodzaje siedlisk są pomocne przy ustalaniu typów
lasu, a w planowaniu hodowlanym służą do określenia gospodarczych typów drzewostanów.
Szczegółowy opis rodzajów siedlisk leśnych, najczęściej występujących w
poszczególnych typach siedliskowych lasu, podany jest w rozdziale 1 w II części niniejszego
opracowania. Charakterystyka przedstawiona jest oddzielnie dla siedlisk nizinnych,
wyżynnych i podgórskich oraz górskich i wysokogórskich.
Przy określaniu rodzaju siedliska uwzględniane są:
-
typ i podtyp gleby
-
odmiana podtypu gleby
-
rodzaj gleby
-
gatunek gleby
Typy i podtypy gleb oraz odmiany podtypów gleb zwierają załączniki 2 i 3. Nazwy
ich przyjęto zgodnie z Klasyfikacją gleb leśnych Polski (2000). Wymienione w tym
opracowaniu w Części II.1 - przy charakterystyce typów siedliskowych lasu - typy, podtypy i
odmiany podtypów gleb są najczęściej występującymi w opisywanych siedliskach.
Rodzaj gleby jest określany poprzez wiek (formację geologiczną), geologiczne
pochodzenie i właściwości skał macierzystych gleb. Podstawowym źródłem informacji o
rodzaju gleby są mapy geologiczne w skali 1:50 000 oraz inne dostępne materiały i opisy
geologiczne. Dla terenów górskich wskazane jest korzystanie z map dokładniejszych, np. 1:25
000, 1:10 000.
Gatunek gleby określa uziarnienie (skład granulometryczny) profilu glebowego gleb
mineralnych oraz warstw mineralnych w niektórych glebach organicznych i organicznomineralnych. Podstawą określenia gatunku gleby jest podział materiału mineralnego gleby na
frakcje i grupy granulometryczne.
17
Tabela 6. Podział mineralnego materiału glebowego na frakcje i podfrakcje granulometryczne
wg obowiązującej Polskiej Normy PN-R-04033: 1998.
A.
I.
1.
2.
3.
Nazwa frakcji i podfrakcji granulometrycznych
CZĘŚCI SZKIELETOWE
Frakcja kamienista:
Kamienie duże, głazy, bloki skalne
Kamienie średnie, otoczaki, gruz
Kamienie małe (kamyki), gruz
II.
1.
2.
3.
B.
III.
1.
2.
3.
4.
5.
Frakcja żwirowa:
Żwir gruby
Żwir średni
Żwir drobny
CZĘŚCI ZIEMISTE
Frakcja piaskowa:
Piasek bardzo gruby
Piasek gruby
Piasek średni
Piasek drobny
Piasek bardzo drobny
Średnica ziaren w milimetrach
powyżej 2
powyżej 75
powyżej 500
od 500 do 250
od 250 do 75
od 75 do 2
od 75 do 20
od20 do 5
od 5 do 2
poniżej 2
od 2,0 do 0,05
od 2,0 do 1,0
od 1,0 do 0,5
od 0,5 do 0,25
od 0,25 do 0,10
0d 0,10 do 0,05
od 0,05 do 0,002
poniżej 0,002
IV. Frakcja pyłowa
V. Frakcja iłowa
W celu umożliwienia korzystania z opracowań siedliskowych wykonanych przed
rokiem 2000, w których stosowano inny podział na frakcje granulometryczne zamieszczono
tabelę 7.
Tabela 7. Frakcje granulometryczne gleb stosowane w pracach siedliskowych przed i
po 2000 roku.
Średnica ziaren
(mm)
Do roku 2000
Po roku 2000
2,0 – 1,0
żwir drobny
piasek bardzo gruby
1,0 - 0,5
piasek gruby
piasek średni
piasek
piasek
piasek drobny
piasek
0,1 - 0,05
pył gruby
piasek
0,05 - 0,02
pył drobny
pył
0,02 - 0,005
ił pyłowy gruby
0.005 - 0,002
ił pyłowy drobny
> 0,002
ił koloidalny
0,5 - 0,25
0,25 - 0,1
ił
18
3.5. Stan siedliska
Stan siedliska leśnego wyraża zgodność lub charakter niezgodności siedliska z jego
naturalną postacią w lasach pozostających w stanie ekologicznej równowagi elementów
siedliskowych i zbiorowisk roślinnych, nie poddanych presji szkodliwych działań człowieka i
przemysłu. Siedliska nie będące w stanie naturalnym (z wyjątkiem nawożonych) to siedliska
zazwyczaj niekorzystnie, sztucznie zmienione o obniżonej naturalnej żyzności. Przejawia się
to w pogorszeniu właściwości wierzchnich warstw gleby i zmianach w zbiorowiskach
roślinnych. Stan siedliska jest jego postacią czasową i może ulegać zmianie powodowanej
czynnikami zewnętrznymi. Siedlisko nie będące w stanie naturalnym drogą samoregulacji
ekosystemu leśnego może stopniowo wrócić do stanu normalnego, jeżeli ustanie
oddziaływanie czynnika sprawczego. Proces ten można przyspieszyć głównie poprzez
odpowiednie zabiegi gospodarcze i fitomelioracyjne. Przyjmuje się przy tym ogólną zasadę,
że im żyźniejsze jest siedlisko tym bardziej celowe jest podejmowanie takich działań.
Stan siedliska leśnego określany jest głównie na podstawie łatwo zmiennych
składników ekosystemu leśnego, tj. drzewostanu (składu gatunkowego, budowy warstwowej,
klasy bonitacji gatunków panujących), runa (składu gatunkowego, pokrycia), właściwości
wierzchnich poziomów gleby (typu i podtypu próchnicy, właściwości fizycznych i
chemicznych gleby, odmiany podtypu gleby) oraz warunków wodnych w glebie. Ustala się go
poprzez porównanie wyżej wymienionych elementów ocenionych na badanej powierzchni z
elementami uznanymi za typowe w danym obiekcie; elementy typowe mogą być ustalone
także na podstawie lokalnego klucza rozpoznawania typów siedliskowych lasu.
Definicje i kryteria wydzielenia wymienionych stanów i form siedlisk podane są w
tabeli 8. Kryteria te należy uszczegóławiać indywidualnie w ramach poszczególnych obrębów
(dużych kompleksów leśnych) także w oparciu o analizę gospodarki leśnej, lokalny stan
skażenia
atmosfery
oraz
analizę
warunków
hydrogeologicznych
i
rozpoznanie
fitosocjologiczne.
W ramach typów siedliskowych lasu, określonych zgodnie z kryteriami kompleksowej
metody typologicznej siedlisk leśnych IBL, wyróżniane są siedliska w stanie naturalnym i
zbliżonym do naturalnego, zniekształcone lub przekształcone i zdegradowane.
19
Tabela 8. Stan siedlisk leśnych i gruntów przeznaczonych do zalesień
Grupa stanów siedlisk*
Opis stanu
Stan siedliska
Nazwa
Siedliska w stanie
naturalnym i zbliżonym do
naturalnego
Uszczegółowienie
Naturalny
Ekosystem znajduje się w stanie
Zbliżony do naturalnego
równowagi ekologiczne;j polegającej
(z drzewostanami niezgodnymi z
na zgodności, naturalnej lub mało
gospodarczym typem
zmienionej, szaty roślinnej z
drzewostanu)
warunkami siedliska
Charakterystyka i cechy rozpoznawcze
Symbol
(właściwości wierzchnich warstw gleby, typ i podtyp próchnicy, stosunki wodne w glebie, drzewostan, runo)
N1
♦
właściwości wierzchnich warstw gleby, typ próchnicy, drzewostan i runo nie zmienione - zgodne z
warunkami siedliska w stanie naturalnym
N2
♦
właściwości wierzchnich warstw gleby, typ próchnicy i runo nie zmienione - zgodne z warunkami siedliska
w stanie naturalnym
w glebie często zachowana jest warstwa płużna (20-30 cm), co najmniej przez 1-2 pokolenia drzewostanu.
Wyróżnia się odmiany porolne gleb i/lub agrotroficzne.
♦
w pierwszej generacji lasu:
zniekształcony
♦
Porolne, siedliska na
terenach
zalesionych
bądź planowanych do
Z1a
zalesienia, gdzie gleby
przez długi okres były
użytkowane rolniczo
Zniekształcony na
skutek źle prowadzonej
gospodarki
Z1b
Zniekształcony
nawożeniem
(agrotechnicznie)
Z1c
gleba w pierwszym okresie życia drzewostanu nie ma prawidłowo wykształconego poziomu O; poziom ten wykształca
się z czasem (z wiekiem drzewostanu) w zależności od typu gleby,
w wierzchnich warstwach gleby często wskaźnik pH jest podwyższony oraz występuje zachwianie stosunków
ilościowych składników mineralnych (nadmiar azotu w relacji do potasu);
w runie przeważają gatunki łąkowe i polne, głównie trawy,
♦
brak wykształconych układów symbiotycznych sprzyja rozwojowi szczególnie chorób korzeni, które
występują w 1 i 2 pokoleniu lasu
♦
drzewostan (zazwyczaj sosnowy lub świerkowy), niezgodny z warunkami siedliskowymi,
♦
runo słabo zmienione; na siedliskach lasowych pojawiają się gatunki oligotroficzne, a na siedliskach
borowych jest zwiększony udział mszaków oraz gatunków oligotroficznych,
♦
zubożenie próchnicy – zmiana najczęściej o jeden typ,
♦
występują odmiany gleb - mezo- i/lub oligotroficzne
♦
gleba zachowuje swoje cechy morfologiczne, ale zmieniony jest jej chemizm - wzrasta jej trofizm, głównie w
wierzchnich poziomach; występują odmiany gleb - sylwitroficzne;
♦
roślinność runa i podszytu uległa słabemu przekształceniu, pojawiły się gatunki roślin eutroficznych (w tym
synatropjjnych i nitrofilnych), obcych dla danego typu siedliskowego lasu w stanie naturalnym
20
♦
Siedliska zniekształcone
lub przekształcone
♦
♦
♦
A. Siedliska zniekształcone
Siedliska słabo zmienione przez, złą
gospodarkę leśną, wypasy, grabienie
ściółki leśnej, nawożenie, zmiany
warunków wodnych bądź inne
czynniki
Zniekształcony
odwodniony
Cechy łatwo zmienne siedliska są
zmienione, lecz nie wskazują na inny
typ siedliska leśnego niż jego cechy
trwałe
przesuszenie wierzchnich warstw gleby,
zmiana próchnicy na typy towarzyszące glebom o mniejszej wilgotności,
występowanie odmian gleb - odwodnione
w typach siedliskowych OL, OlJ oraz LMb:
murszenie torfu,
następuje przemieszczanie wapnia w głąb profilu,
w runie częściowo ustąpiły gatunki roślin o większych wymaganiach wilgotnościowych, pojawiły się gatunki siedlisk
świeżych i wilgotnych w tym zwiększonej ilości pokrzywa zwyczajna oraz śmiałek darniowy,
sukcesja zmierza w kierunku wytworzenia siedlisk Lw bądź LMw,
Z1d
♦
w typach siedliskowych Bb oraz BMb na glebach z torfów wysokich:
mineralizacja przebiega powoli a proces murszenia pozostaje w stadium inicjalnym (słabo wykształcony poziom M1). Na
Bb zaznacza się w drzewostanie wzrost udziału brzozy omszonej oraz może pojawiać się pojawia się świerk,
sukcesja zmierza w kierunku wytworzenia siedlisk Bw bądź BMw.
ustępowanie torfowców oraz silniejszy rozwój gatunków siedlisk wilgotnych i świeżych,
♦
na siedliskach wilgotnych
nastąpił częściowy zanik oglejenia redukcyjnego, nad poziomem wody gruntowej wykształca się poziom oksydacyjny
lub strefa wytrąceń żelazistych
B. Siedliska przekształcone
Siedliska, w których w skutek
sztucznie głębokiego obniżenia
poziomu wód gruntowych (silnego
odwodnienia) bądź jego podniesienia
(zawodnienia) dokonały się daleko
idące zmiany jakościowe prowadzące
do nowego układu ekologicznego i
ukształtowania innego typu siedliska
ustępowanie gatunków roślin siedlisk wilgotnych na korzyść siedlisk świeżych.
♦
♦
♦
Zniekształcony
zawodnione
Z1e
♦
♦
♦
Silnie zniekształcony
♦
Silnie zniekształcony na
skutek źle prowadzonej
gospodarki
w glebach glejo-bielicowych i ubogich glebach glejowych powstają możliwości scementowania poziomu
oksydacyjno-iluwialnego
występuje większa wilgotność wierzchnich warstw gleby,
pojawia się oglejenie,
występowanie odmian gleb – zawodnione i gruntowoglejowe,
próchnica przekształca się w na typy towarzyszące glebom o większej wilgotności.,
w warstwach mszystej, runa oraz podszytu występują gatunki o większych wymaganiach wilgotnościowych,
np. torfowce, turzyce, wierzby
w wierzchnich poziomach gleby często stwierdza się:
pogorszenie typu próchnicy leśnej co najmniej o dwa typy,
obniżenie pH i stopnia wysycenia kompleksu sorpcyjnego zasadami,
pojawiają się odmiany gleb – mezo- i oligotroficzne,
zubożenie w azot i inne składniki odżywcze,
cechy wtórnego bielicowania, głównie w glebach rdzawych, brunatnych i płowych.
Z2
♦
♦
roślinność dna lasu jest silnie zmieniona pod względem składu gatunkowego i wskazuje na siedliska uboższe
o jeden typ w przypadku siedlisk borowych i o dwa typy w przypadku siedlisk lasowych w runie dominują
gatunki oligotroficzne,
drzewostan może mieć obniżoną bonitację
21
♦
♦
przekształcenie głębokich gleb torfowych w torfowo-murszowe, płytkich gleb torfowych w murszowo-mineralne lub
murszowate, a tych z kolei w murszaste. Warstwa murszu, o miąższości ponad 30 cm ma wyraźnie wykształcony poziom
przejściowy M3.
w glebach torfowych wysuszenie wierzchniej warstwy torfu i uruchomienie procesu murszowego. Następuje
przekształcenie struktury masy organicznej z włóknisto-amorficznej w ziarnistą a nawet proszkową. Poziom przejściowy
M3, od murszu do torfu, tworzy warstwę o grubokawałkowej, luźnej strukturze drenującej glebę oraz przerywającą
podsiąk wody do korzeni
osiadanie torfu, co uwidacznia się w odsłonięciu szyi korzeniowych drzew
mineralizację substancji organicznej i ubytek substratu glebowego
uwalnianie związków mineralnych azotu, głównie azotanów
niedobór, w formach dla roślin dostępnych, niektórych składników pokarmowych, szczególnie potasu a także fosforu i
magnezu
wymywanie wapnia w głąb profilu glebowego
wycofanie się i zanik roślinności hydrofilnej rozwój pokrzywy, maliny, jeżyn, śmiałka darniowego bądź szczawika
zajęczego.
osłabienie rozwoju drzew i przyrostu drzewostanu a nawet jego zamieranie
Z3a
Przekształcony
Przekształcony
odwodniony
zwiększa się stopień zmurszenia i zmniejsza się zabagnienie gleb torfowych co można wyrazić odpowiednią
odmianą podtypu gleby,
w pierwotnych (naturalnych) typach siedliska leśnego Ol, OlJ i LMb występuje:
♦
w pierwotnych (naturalnych) typach siedliska leśnego Bb i BMb
procesy przekształcania gleb wytworzonych z torfów wysokich, spowodowane silnym osuszeniem, przebiegają
stosunkowo wolno, a murszenie zachodzi w płytkiej warstwie gleby (do 15-20 cm).
przesuszone torfy wykazują skłonność do osiadania, w efekcie czego powstają nierówności na ich powierzchni.
w runie zanikają gatunki związane z torfowiskami.
♦
♦
♦
♦
♦
♦
Przekształcony
zawodniony
Z3b
♦
♦
♦
♦
w siedliskach wilgotnych gleby mineralne i organiczno-mineralne ulegają przesuszeniu i typologiczne-mu
przekształceniu (np. na łegach powstają Lw lub Lśw), a siedliska tracą swój wilgotny charakter. O obniżeniu
poziomu wody gruntowej świadczą występujące w profilu glebowym ślady oglejenia oksydacyjnego.
w glebach glejowo-bielicowych i ubogich glebach glejowych często wykształcają się warstwy rudawca.
zmiana typów próchnic na wilgotniejsze,
wykształcenie się poziomów glejowych,
pojawiają się podtypy i odmiany gleb – glejowe, a w skrajnych przypadkach – murszaste i torfiaste,
pojawienie się i rozwój higrofitów,
osłabienie lub zamieranie drzewostanów,
zmiana wilgotności o jedną grupę, a w przypadku pokrycia powierzchni wodą przekształcenie gleby leśnej w
mokradło,
dłużej trwające zawodnienie powoduje zmiany w roślinności leśnej. Odcięcie dopływu powietrza do korzeni
drzew powoduje masowe ich wydzielanie aż do całkowitego zamarcia drzewostanu,
w warstwie ziół pojawiają się gatunki higrofilne a także bagienne (helofity).
22
♦
Przekształcony
nawożony
Z3c
♦
♦
♦
♦
Zdegradowany
D1
♦
♦
Silnie zdegradowany
D2
♦
♦
Siedliska zdegradowane
zmiany (podwyższenie) właściwości wierzchnich warstw gleby, w tym typu próchnicy,
występowanie gatunków roślin o wyższych wymaganiach troficznych,
podwyższona bonitacja drzewostanu,
pojawiają się odmiany gleb – sylwitroficzne
obniżenie przyrostu wysokości, pogorszenie zdrowotności drzew, uszkodzenie aparatu asymilacyjnego
drzew, wyrażające się redukcją i przebarwieniem,
ustępowanie gatunków wrażliwych na zanieczyszczenie powietrza: porostów (głównie z drzew) oraz z
warstwy runa, m.in. porostów i mchów Dicranum polysetum, Hylocomium splendens
w wierzchnich poziomach gleby następuje akumulacja imitowanych i dostających się do gleby szkodliwych
substancji chemicznych. Charakter zachodzących przekształceń zależy od jakości, ilości i czasu
oddziaływania tych zanieczyszczeń na procesy glebowe. W próchnicy leśnej następuje zahamowanie
rozkładu ściółki (igliwie w podpoziomie Ol ma ciemne zabarwienie). W zależności od przeważającego
charakteru (składu chemicznego) imisji pojawiają się odmiany gleb – obciążone, skażone, zakwaszone itp.
w warstwie zielnej pojawiają się gatunki synantropijne, ruderalne, których nie spotyka się w zbiorowiskach
leśnych. Dno lasu często opanowuje trzcinnik piaskowy,
w drzewostanie objawami degradacji są:
silne uszkodzenia aparatu asymilacyjnego drzew,
przerzedzenie na skutek intensywnego wydzielania się posuszu,
zahamowanie przyrostu i obniżenie bonitacji od jednej do dwóch klas
Do zagospodarowania
Zdewastowany
bez rekultywacji
Do zagospodarowania
po wykonanej rekultywacji
Do zagospodarowania po
wykonaniu rekultywacji
Niemożliwe do
zagospodarowania
D3a
♦
po zaprzestaniu działania czynnika sprawczego (człowieka, katastrofy – powodzie, erozji itp.) las wkracza
samoistnie, można sadzić drzewa bez rekultywacji terenu bądź specjalnego przygotowania gleby.
D3b
♦
po zaprzestaniu działania czynnika sprawczego, teren został zrekultywowany i istnieją warunki do
posadzenia drzew oraz powstania zbiorowiska drzewiastego, które z czasem może przekształcić się w las.
D3c
♦
po zaprzestaniu działania czynnika sprawczego należy stworzyć warunki (wykonać rekultywację terenu) do
posadzenia drzew oraz powstania zbiorowiska drzewiastego, które z czasem może przekształcić się w las.
D3d
♦
tereny takie powinny być przeklasyfikowane np. na nieużytki
23
3.6. Typ lasu
Typ lasu stanowi jednostkę taksonomiczną wyróżnianą w ramach typu siedliskowego
lasu, obejmującą obszary lasu o podobnych warunkach siedliskowych, z właściwą dla nich
fitocenozą, której skład gatunkowy warstwy drzew określony jest poprzez proponowany cel
hodowlany. Cel ten wynikać powinien z roli lasotwórczej gatunków drzew na danym terenie
oraz długoterminowych kierunków gospodarki.
Podstawą wydzielania i nazewnictwa typu lasu jest skład gatunkowy drzewostanu,
potencjalny dla warunków edaficznych danego typu siedliska leśnego. Przykładowy typ lasu
w obrębie boru mieszanego świeżego może być następujący: bór mieszany świeży dębowososnowy, bór mieszany świeży świerkowo-sosnowy itp.; zaś w obrębie lasu świeżego: las
świeży dębowo-bukowy, las świeży bukowy itp. W przypadku gdy typ lasu został
wyróżniony także na podstawie innego kryterium ekologicznego, w jego nazwie należy
uwzględnić to kryterium, np. kserotermiczny zboczowy las mieszany świeży sosnowodębowy, wierzchowinowy las mieszany świeży bukowo-jodłowy.
Wyróżnienie typu lasu w danym siedliskowym typie lasu wymaga określenia właściwej
dla danych warunków siedliskowych fitocenozy. Zadanie to ułatwia określenie jednostek
potencjalnej roślinności naturalnej, zazwyczaj w randze zespołów lub podzespołów. Ponadto
należy pamiętać, że zespoły roślinne wyrażają także zróżnicowanie warunków ekologicznych
i są pomocne zarówno przy oznaczaniu typu siedliskowego lasu jak też pozwalają pełniej
określić zakres jego zróżnicowania wewnątrz typu.
Typ lasu należy traktować jako podstawę do określenia gospodarczych typów
drzewostanu.
22
4. Zasady wyróżniania siedliskowych typów lasu
Podstawą określania typu siedliskowego lasu zgodnie z przyjętą kompleksową metodą
typologiczną siedlisk leśnych IBL, są elementy położenia i geologiczno-glebowe.
Rozpoznawanie tych elementów przeprowadza się na typologicznych powierzchniach
siedliskowych, z odkrywką glebową, zakładanych w starszych drzewostanach.
Przy opisie terenu należy, na podstawie rzeźby terenu oraz budowy geologicznej,
określić czy siedliska znajdują się na terenie nizinnym, wyżynnym lub podgórskim czy też
górskim. Formacja geologiczna i utwór geologiczny określane są na podstawie map
geologicznych i własnych obserwacji terenu i gleby. Podstawowym źródłem informacji o
rodzaju gleby są mapy geologiczne w skali 1:50 000 oraz badania własne, a dla obszarów, dla
których takich map w tej skali jeszcze nie opracowano należy korzystać z innych dostępnych
materiałów geologicznych.
Opisu gleby i ustalenia jej typu, podtypu oraz odmiany podtypów gleb dokonuje się
zgodnie z „Klasyfikacją gleb leśnych Polski [CILP 2000] na podstawie odkrywki glebowej,
metodą przyjętą i szczegółowo opisaną w „Instrukcji wyróżniania i kartowania siedlisk
leśnych”.
Nieciągłość litologiczno-pedogeniczna, jeżeli została rozpoznana, powinna być
określana wg kryteriów podanych w „Klasyfikacji gleb leśnych Polski [CILP 2000]. Gatunek
gleby opisywany jest
w profilach gleb mineralnych oraz w warstwach mineralnych
niektórych gleb organicznych i organiczno-mineralnych. Podstawą jego wyróżnienia jest
podział materiału mineralnego gleby na frakcje i grupy granulometryczne, są one określone
Polską Normą PN-R-04033: 1998 oraz wytycznymi zawartymi w „Instrukcji wyróżniania i
kartowania siedlisk leśnych”.
Podstawowymi jednostkami taksonomicznymi stosowanymi w klasyfikacji próchnic
leśnych są: typ, podtyp i odmiana. Określane są one zgodnie z „Klasyfikacją gleb leśnych
Polski” [CILP 2000] oraz wytycznymi zawartymi w załączniku 4 niniejszego opracowania.
Kolejnym etapem jest wykonanie opisu roślinności z uwzględnieniem warstw:
drzewostanu (I, II, III piętro, podrost, podszyt, nalot) oraz runa (warstwa zielna i mszystoporostowa). Przy opisie drzewostanu należy podać skład gatunkowy, wiek i bonitację
poszczególnych gatunków drzew. Dla runa sporządza się listę wszystkich występujących
gatunków i porównuje z zestawem gatunków różnicujących i częstych charakterystycznych
dla poszczególnych typów siedliskowych lasu w danej krainie przyrodniczo-leśnej. Wskazane
jest określanie także zespołu roślinnego.
23
Na podstawie elementów geologiczno-glebowych, z uwzględnieniem roślinności runa
oraz składu gatunkowego, bonitacji i jakości drzewostanu, określa się przynależność danego
siedliska do odpowiedniej jednostki siedliskowej
-
typu siedliskowego lasu, rodzaju
siedliska oraz także określa się typ lasu. Pomocne w tym celu jest niniejsze opracowanie,
zawierające opis jednostek najczęściej spotykanych. Określenie TSL następuje poprzez
porównanie stanu istniejącego z kryteriami zawartymi w niniejszym opracowaniu. Składa się
ono z 2 części i załączników.
Część I zawiera charakterystykę typów siedliskowych lasu pod względem
geologiczno-glebowym. Dla każdego typu siedliskowego lasu i wariantu wilgotnościowego
przedstawiono rodzaje siedliska oraz typy i podtypy próchnic leśnych.
Przy charakterystyce TSL rodzaje gleby przedstawione są z podziałem na utwory
węglanowe i niewęglanowe. Przyjmuje się przy tym, że na terenach nizinnych w grupie
utworów niewęglanowych znajdują się utwory nie zawierające węglanu wapnia lub
zawierające śladowe jego ilości w najgłębszych poziomach profilu glebowego. Natomiast w
grupie utworów węglanowych znajdują się gleby zawierające w profilu węglan wapnia lub
gleby na płytkich skałach węglanowych. Dla terenów wyżynnych i górskich przyjęto, że
skałami węglanowymi będą margle, wapienie i dolomity oraz inne utwory (np. piaskowce) o
spoiwie zawierającym węglany.
Należy zaznaczyć, że wymienione w Części II.1 opracowania utwory geologiczne, jak
też spoiwa (węglanowe, kalcytowe, dolomitowe), a także podany okres geologiczny
traktować należy wyłącznie jako najczęściej spotykane przykłady.
Charakterystyka szaty roślinnej Polski, z podziałem na krainy przyrodniczo-leśne,
przedstawiona jest w części II.2. Zawiera ona krótką ogólną charakterystykę poszczególnych
krain oraz charakterystykę typów siedliskowych lasu w poszczególnych krainach.
Poszczególny opis typu siedliskowego lasu pod względem roślinności zawiera opis
runa leśnego z podziałem na gatunki różnicujące (od typu uboższego lub mniej wilgotnego)
oraz gatunki częste. Podany zestaw gatunków różnicujących służy do rozpoznawania typów
siedliskowych lasu w stanie zbliżonym do naturalnego, zawiera gatunki, których
występowanie odróżnia ekologicznie typ siedliskowy wyższej grupy żyzności od typu niższej
grupy żyzności, a także siedliska silniej uwilgotnione od słabiej uwilgotnionych. Zestaw
częstych gatunków runa zawiera gatunki o wysokim stopniu częstości występowania,
właściwych dla danego typu siedliskowego lasu, tworzące główne tło runa.
24
Drzewostan, przestawiający naturalne występowanie lasotwórczych gatunków
głównych (panujących i współpanujących) oraz domieszkowych opisywany jest z podziałem
na piętra. Wyróżnia się także gatunki tworzące warstwę podrostu i podszytu. Gatunki główne
charakteryzuje bonitacja wzrostowa, średnia dla tego typu lasu. Należy przy tym zaznaczyć,
że przy ocenie roli lasotwórczej poszczególnych gatunków uwzględnia się ich występowanie
w poszczególnych piętrach i warstwach niezależnie od udziału, dlatego przy opisie należy
także zaznaczyć ich pojedyncze występowanie.
Poszczególne charakterystyki nizinnych, wyżynnych i górskich siedliskowych typów
lasu, przedstawione w tym opracowaniu, zawierają opisy, wyróżnionych w syntetycznych
opracowaniach zespołów, podzespołów oraz częściowo też wariantów roślinnych, najczęściej
występujących na terenie Polski (na podstawie prac W. Matuszkiewicza i J.M.
Matuszkiewicza). Przy określaniu jednostek fitosocjologicznych wchodzących w zakres
siedliskowych typów lasu można uwzględniać także opracowania regionalne, traktując je
jako uzupełnienie, bądź uszczegółowienie przyjętej systematyki. Należy przy tym podkreślić,
że istotnym elementem diagnostycznym, przy określaniu przynależności zbiorowiska leśnego
do określonego zespołu lub podzespołu jest także charakter i
kierunek
zmian
przejawiających się w składzie dolnych warstw roślinności oraz w drzewostanie.
Zespół roślinny, podzespół i często wariant, podawany na końcu opisu, przedstawia
najbardziej naturalny charakter roślinności dla opisywanego siedliska i jest pomocny przy
określaniu typu lasu.
Wymienione w niniejszym opracowaniu typy lasu są najczęściej występującymi w
danych warunkach siedliskowych. Możliwe jest wyróżnienie dodatkowych typów lasu w
zależności od specyfiki lokalnych warunków przyrodniczych.
Należy pokreślić, ze przedstawione w tym opracowaniu cechy drzewostanowe oraz
gatunki różnicujące runa leśnego mogą służyć jedynie do diagnozowania siedlisk leśnych w
starszych drzewostanach (rębnych i bliskorębnych) o składzie gatunkowym zbliżonym do
naturalnego. Określanie siedlisk w drzewostanach młodszych klas wieku oraz na
powierzchniach leśnych nie zalesionych, a także na gruntach nieleśnych przeznaczonych do
zalesienia, należy przeprowadzać głównie na podstawie elementów glebowych, porównując je
z uzyskaną diagnozą przeprowadzoną w przyległych drzewostanach rębnych lub
bliskorębnych.
Szczegółowe instrukcje zakładania typologicznych powierzchni siedliskowych oraz
ich opisu zawarte są w opracowaniu „Instrukcja wyróżniania i kartowania siedlisk leśnych”,
25
natomiast „Siedliskowe podstawy hodowli lasu”
mają za zadanie sprecyzować kryteria
określania typu siedliskowego lasu.
Literatura
Matuszkiewicz J.M. 2001: Zespoły leśne Polski. Wydawn. Nauk. PWN
Matuszkiewicz W. 2001: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski.
Wydawn.Nauk. PWN
Mirek Z., Piękoś-Mirek H., Zając A., Zając M., 1995: „Vascular plants of Poland a checklist”.
Pol. Bot. Studies. Quidebook series No 15, Pol. Acad. Soc. Szafer Institute of Botany
Kraków, 308 s. + erraty;
Nowak J., Tobolewski Z. 1975: „Porosty Polskie”, PWN
Ochyra R., Szmajda P., 1978: An Annotated list of Polish Mosses – Wykaz mchów Polski.
Fragm. Flor. et. Geobot. Ann. XXIV 1: 93-145;
Trampler T., Kliczkowska A., Dmyterko E., Sierpińska A. 1990: Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych. PWRiL.
26
CZĘŚĆ II - TYPY SIEDLISKOWE LASU
1. CHARAKTERYSTYKA CECH GEOLOGICZNO-GLEBOWYCH
W niniejszym opracowaniu charakterystyka siedlisk przedstawiona jest w
zgeneralizowanej formie dla siedlisk terenów nizinnych, wyżynnych i podgórskich oraz
górskich, przez podanie dla każdego typu siedliskowego lasu (także dla wariantu
uwilgotnienia) elementów geologiczno-glebowych i typu próchnicy leśnej - w postaci
tabelarycznej.
1.1. SIEDLISKA TERENÓW NIZINNYCH
Do siedlisk terenów nizinnych w szerokim ujęciu leśno-hodowlanym zalicza się
siedliska w przyrodniczo-leśnych krainach I-VI na terenach nizinnych, oraz na terenach
wyżynnych, głównie akumulacyjnego typu rzeźby, gdy w podłożu nie występują starsze od
czwartorzędu utwory geologiczne, a wysokość bezwzględna nie przekracza 300 m.
BORY - siedliska ubogie – suche, świeże, wilgotne i bagienne, o glebach bardzo silnie
kwaśnych. W przypadku gleb mineralnych - wytworzonych z piasków (z dominującą frakcją
piasku średniego i grubego), a w przypadku gleb organicznych - z warstwą słabo rozłożonego
torfu różnej miąższości na w/wym. piaskach. Próchnica typu mor (mor suchy, mor świeży,
mor wilgotny, mor mokry) lub torfowa i murszowa. Drzewostan jednopiętrowy sosnowy,
runo ubogie w gatunki.
Bór suchy - Bs
Siedliska skrajnie ubogie i suche, z bardzo głębokim poziomem wody gruntowej,
wyróżniające się drzewostanem sosnowym IV-V bonitacji o złej jakości technicznej oraz
runem krzewinkowo- lub trawiasto-mszystym z silnie rozwiniętą warstwą chrobotków.
Bs
Występowanie
Rodzaj gleby
Spotykany tylko w skrajnie suchych i ubogich warunkach.
Utwory piaszczyste nie zawierające CaCO3
- piaski wydmowe (eoliczne)
- piaski eoliczne wydm nadmorskich /*
Uziarnienie
Piasek luźny (z dominującą frakcją piasku średniego i grubego)
Typ, podtyp próchnicy
mor suchy
Typ i podtyp gleby
ARi – arenosole inicjalne
ARw – arenosole właściwe
ARb – arenosole bielicowane
Wariant uwilgotnienia
Uwaga: /* - dotyczy krainy Bałtyckiej
Bór świeży - Bśw
Siedliska ubogie, świeże, znajdujące się pod bardzo słabym lub słabym wpływem wody
gruntowej. Gleby najczęściej bielicowe, wytworzone z piasków rzecznych tarasów
plejstoceńskich lub piasków sandrowych. Rzadziej spotykane są arenosole wytworzone z
piasków eolicznych lub piasków zwydmionych na piaskach różnego pochodzenia; występują
one zwykle na rozproszonych areałach w dolinach nadrzecznych lub w sąsiedztwie obniżeń
wypełnionych torfem (np. w Puszczy Kampinoskiej i Puszczy Kurpiowskiej). Gleba w
wariancie silnie świeżym wyróżnia się oglejeniem dolnych warstw. Od Bs wyróżnia się
drzewostanem sosnowym lepszej bonitacji - ok. III - oraz pojedynczym występowaniem lub
brakiem chrobotków w runie.
27
Bśw
Występowanie
Rodzaj gleby
Stanowi dość znaczną powierzchnię lasów.
Utwory piaszczyste nie zawierające CaCO3
Piaski
- rzeczne tarasów plejstoceńskich
- wodnolodowcowe
- eoliczne i eoliczne nadmorskie /*
- trzeciorzędowe (sporadycznie)
Uziarnienie
Piasek luźny (głównie z frakcją ziaren >0,1 mm)
Typ i podtyp gleby
Bw – bielicowa właściwa
Bwgg – bielicowa właściwa odm.
Blw – bielica właściwa
głęboko gruntowoglejowa
RDb – rdzawa bielicowa
Blwgg – bielica właściwa odm.
ARw – arenosole właściwe
głęboko gruntowoglejowa
ARb – arenosole bielicowane
RDbgg – rdzawa bielicowa odm.
głęboko gruntowoglejowa /**
Typ, podtyp próchnicy
mor świeży
Wariant uwilgotnienia
Bśw1
Bśw2
Uwaga: /* - dotyczy krainy Bałtyckiej; /** - dotyczy krain Mazursko-Podlaskiej i Mazowiecko -Podlaskiej
Bór wilgotny - Bw
Siedliska ubogie, znajdujące się pod umiarkowanym lub dość silnym wpływem wody
gruntowej, utrzymującej się w zasięgu profilu przez znaczną część roku. Charakterystyczne
są dla nich gleby piaszczyste, najczęściej typu glejo-bielicowych. Są to siedliska często
występujące w strefie przejściowej między borami świeżymi a olsami i borami bagiennymi.
Występowanie
Rodzaj gleby
Uziarnienie
Typ, podtyp próchnicy
Typ i podtyp gleby
Wariant uwilgotnienia
Bw
Spotykany w płaskich obniżeniach terenu, często na przejściu między siedliskami
świeżymi i bagiennymi.
Utwory piaszczyste nie zawierające CaCO3
Piaski
- rzeczne tarasów plejstoceńskich
- wodnolodowcowe
- eoliczne (niecki deflacyjne)
Piasek luźny (z dominującą frakcją piasku średniego i grubego)
mor świeży
mor wilgotny
Bg – glejo-bielicowe odm. Bgw – glejo-bielicowa
Bgts – glejo-bielicowa
odwodniona
właściwa
torfiasta
Blg – glejo-bielice odm.
Blgw – glejo-bielica
Gts – gruntowoglejowa
odwodniona
właściwa
torfiasta
G – gruntowoglejowe
Gt – gruntowoglejowa
odm. odwodniona
torfowa
Bw0
Bw1
Bw2
Bór bagienny - Bb
Siedliska występujące w bezodpływowych zagłębieniach terenu, związane ze
stagnującymi kwaśnymi wodami gruntowymi, utrzymującymi się przez znaczną część roku
blisko powierzchni. Miąższość tworzącego się torfu jest znaczna – często wynosi ponad 2 m.
Siedliska te zajmują często niewielkie obszary wśród borów sosnowych tworząc strefę
przejścia pomiędzy nieleśnym torfowiskiem wysokim, a borami wilgotnymi i borami
świeżymi. Niejednokrotnie wkraczają też na obszar torfowiska wysokiego. Wyróżniają się
drzewostanem ok. V bon., o złej jakości technicznej, występowaniem w runie warstwy
torfowców oraz krzewinek borówki bagiennej i bagna.
Na terenach odwodnionych wierzchnia warstwa torfu ulega zmurszeniu.
28
Występowanie
Rodzaj gleby
Uziarnienie
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp gleby
Wariant
uwilgotnienia
Bb
Zajmuje bezodpływowe obniżenia terenu wypełnione słabo rozłożonym torfem, często
znacznej miąższości
- torfy wysokie (sfagnowe)
murszowa
torfowa
Tw – torfowa
torfowisk wysokich
odm. odwodniona
Mt1 – torfowomurszowa
Bb0
Tw – torfowa
torfowisk wysokich
odm. słabo
zabagniona
Bb1
Tw – torfowa
torfowisk wysokich
odm. średnio
zabagniona
Bb2
Tw – torfowa
torfowisk wysokich
odm. silnie
zabagniona
Bb3
BORY MIESZANE - siedliska dość ubogie - świeże, wilgotne i bagienne. Gleby
piaszczyste, z dominującą frakcją piasku średniego i grubego, w przypadku siedlisk
wilgotnych i bagiennych przykryte warstwą torfu różnej miaższości. Próchnica typu modermor (suchy, świeży, wilgotny i mokry) oraz torfowa i murszowa. Drzewostan najczęściej
mieszany, składający się z gatunków iglastych i liściastych, ok. II-III bonitacji, miejscami z II
piętrem o niewielkim pokryciu. W runie, obok gatunków oligotroficznych, pojawiają się
gatunki mezotroficzne.
Bór mieszany świeży - BMśw
Siedliska świeże o glebach mineralnych, znajdujące się pod bardzo słabym lub słabym
wpływem wody gruntowej. Tworzą często większe wspólne kompleksy z siedliskami Bśw,
zajmując nieco żyźniejsze gleby. Występują głównie w powiązaniu z piaskami
wodnolodowcowymi oraz piaskami rzecznymi tarasów plejstoceńskich. Dominują w nich
gleby rdzawe bielicowe oraz rdzawe właściwe; gleby bielicowe występują znacznie rzadziej.
Wyjątkowo też spotykane są w tym typie siedliskowym piaski lodowcowe – zwykle są to
niewielkie fragmenty, znajdujące się w sąsiedztwie uboższych utworów innego pochodzenia.
W wariancie silnie świeżym zaznacza się gruntowe oglejenie w głębszych warstwach gleby.
BMśw
Występowanie
Rodzaj gleby
Uziarnienie
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp
gleby
Często spotykany
Występuje nieco rzadziej
utwory nie zawierające CaCO3 lub niewielkie ilości w najgłębszych poziomach profilu
glebowego
Piaski całkowite
Bardzo głębokie piaski naglinowe:
- rzeczne tarasów plejstoceńskich
- rzeczne plejstoceńskich tarasów
- akumulacji wodnolodowcowej
- eoliczne
- zwałowe na piaskach wodnolodowcowych - wodnolodowcowe (rzadziej)
- trzeciorzędowe
Piaski luźne i słabogliniaste
Piaski luźne i słabogliniaste (z dominującą
frakcją piasku o średnicy ziaren ponad 0,1
mm) bardzo głęboko podścielone gliną lub z
wkładkami utworów mocniejszych
moder-mor świeży, mor świeży
RDb – rdzawa
bielicowa
RDw – rdzawa
właściwa
Bw – bielicowa
właściwa
OC – ochrowa
RDbgg – rdzawa
bielicowa odm. głęboko
gruntowoglejowa
RDwgg – rdzawa
właściwa odm. głęboko
gruntowoglejowa
Bwgg – bielicowa
RDb – rdzawa
bielicowa
RDw – rdzawa
właściwa
ARw – arenosole
właściwe
RDbgg – rdzawa
bielicowa odm. głęboko
gruntowoglejowa
RDwgg – rdzawa
właściwa odm. głęboko
gruntowoglejowa
Bwgg – bielicowa
29
Wariant
BMśw1
uwilgotnienia
Uwaga: */ - dotyczy krainy II
właściwa odm. głęboko
gruntowoglejowa
OCgg – ochrowa odm
płytka głęboko
gruntowoglejowa
ARwgg – arenosole
właściwe odm. głęboko
gruntowoglejowa
BMśw2
właściwa odm.
głębowko
gruntowoglejowa *
BMśw1
BMśw2
Bór mieszany wilgotny - BMw
Siedliska dość ubogie, pod umiarkowanym lub dość silnym wpływem wody
gruntowej, wyjątkowo w głębszych warstwach opadowej. Spotykane są w obniżeniach
terenowych, często w sąsiedztwie siedlisk BMśw i Bw. Najbardziej typowymi glebami są
glejo-bielicowe i glejo-bielice, a w wariancie wilgotniejszym także gleby gruntowo-glejowe
torfowe i torfiaste.
Występowanie
Rodzaj gleby
Uziarnienie
Typ, podtyp próchnicy
Typ i podtyp gleby
Wariant uwilgotnienia
Uwaga: * - w krainie II;
BMw
Spotykany w płaskich obniżeniach terenu, często w sąsiedztwie siedlisk BMśw i
Bw.
Utwory piaszczyste nie zawierające CaCO3
Piaski
- rzeczne tarasów plejstoceńskich
- wodnolodowcowe
- eoliczne (niecki deflacyjne)
Piasek luźny, (grubo, średnio i drobnoziarnisty), miejscami z płytką wierzchnią
warstwą torfu. Także piaski warstwowane lub na bardzo głębokich glinach
mor świeży
mor wilgotny
Bg – glejo-bielicowa odm. Bgw – glejo-bielicowa
Bgts – glejo-bielicowa
orsztynowa, odwodniona właściwa
torfiasta
Blg – glejo-bielica odm.
Blgw – glejo-bielica
Gts – gruntowoglejowa
odwodniona
właściwa
torfiasta
G – gruntowoglejowa
Bgms – glejo-bielicowa
Gt – gruntowoglejowa
odm. odwodniona
murszasta odm.
torfowa odm. orsztynowa
orsztynowa
Gw – gruntowoglejowa
Gw – gruntowoglejowa
właściwa
właściwa /*
Bgms – glejo-bielicowa
murszasta /*
Grd – gruntowoglejowa z
rudą darniową /**
BMw0
BMw1
BMw2
** - w krainach II, III, VI
Bór mieszany bagienny - BMb
Siedliska pod dość silnym, silnym i bardzo silnym wpływem wody gruntowej.
Związane są z glebami torfowisk przejściowych przechodzących w torfowiska wysokie.
Zwykle spotykane w strefie przejściowej miedzy siedliskami Bb a siedliskami wilgotnymi.
Na terenach odwodnionych warstwa torfu ulega zmurszeniu.
Występowanie
Rodzaj gleby
BMb
Zajmuje obniżenia terenu w których występuje powolny przepływ wód powierzchniowych
Warstwa torfu słabo rozłożonego na utworach piaszczystych nie zawierających CaCO3
30
Uziarnienie
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp
gleby
Wariant
uwilgotnienia
- torfy wysokie i przejściowe (zmurszałe)
- torfy wysokie i przejściowe
Torf głęboki na piaskach luźnych, (z dominującą frakcją piasku średniego i grubego)
murszowa
torfowo-murszowa
Torfowa
Mt3 – torfowomurszowa odm.
odwodniona, silnie
zmurszała
Mt2 – torfowomurszowa odm.
odwodniona, średnio
zmurszała
BMb0
Tp – torfowa torfowisk
przejściowych odm.
słabo zmurszała
odwodniona
Tw – torfowa
torfowisk wysokich
odm. słabo zmurszała
odwodniona
Mt1 – torfowomurszowa odm. słabo
zmurszała odwodniona
BMb1
Tp – torfowa
torfowisk
przejściowych odm.
średnio zabagniona
Tw – torfowa
torfowisk wysokich
odm. średnio
zabagniona
Tp – torfowa
torfowisk
przejściowych odm.
silnie zabagniona
Tw – torfowa
torfowisk wysokich
odm. silnie
zabagniona
BMb2
BMb3
LASY MIESZANE - siedliska średnio żyzne - świeże, wilgotne i bagienne, o glebach
piaszczystych lub gliniastych, z wierzchnią warstwą organiczną w przypadku siedlisk
wilgotnych i bagiennych. Próchnica typu moder (suchy, świeży, wilgotny, mokry) oraz
próchnica torfowa i murszowa. Drzewostan tworzą liczne gatunki liściaste i iglaste, a w runie
wśród gatunków mezotroficznych pojawiają się pojedynczo gatunki eutroficzne.
Las mieszany świeży - LMśw
Siedliska średnio żyzne, świeże, pod bardzo słabym i słabym wpływem wody gruntowej
lub opadowej. Najczęściej wyróżniają się glebami rdzawymi właściwymi i rdzawymi
brunatnymi wytworzonymi zwykle z piaszczystych utworów wodnolodowcowych, a tylko
sporadycznie z piasków rzecznych tarasów plejstoceńskich oraz płowymi bielicowymi i
brunatnymi bielicowymi, wytworzonymi z piasków i glin lodowcowych. Rzadziej występują,
związane z wariantem silnie świeżym, gleby brunatne kwaśne i brunatne bielicowe odmian
opadowoglejowych oraz, w określonych warunkach terenowych, rzadko spotykane gleby
deluwialne. Siedliska występujące na utworach żwirowych i piaszczystych o grubszym
uziarnieniu zawierają węglan wapnia – dotyczy to przede wszystkim I i II krainy
przyrodniczo-leśnej. W wariancie silnie świeżym zaznacza się słabe oglejenie: gruntowe w
spągu profilu lub opadowe w płytszej warstwie gleby. Woda, jeżeli pojawia się w odkrywce
glebowej ma charakter krótkookresowy.
Las mieszany wilgotny - LMw
Siedliska dość żyzne i wilgotne, pod umiarkowanym lub dość silnym wpływem wody
gruntowej lub opadowej. Występują często razem z siedliskami LMśw, zajmując lokalne,
płaskie obniżenia, z płytkim poziomem wód gruntowych lub długotrwale stagnującymi
wodami opadowymi. Można spotkać je także w strefie przejściowej między siedliskami BMw
i Lw. Gleby odznaczają się występowaniem wierzchniej warstwy organicznej nie
przekraczającej 30 cm.
31
LMśw
Występowanie
Rodzaj gleby
Dość często spotykany
Występuje bardzo pospolicie;
utwory nie zawierające CaCO3 lub niewielkie ilości w najgłębszych poziomach profilu glebowego
utwory piaszczyste
Rzadko spotykany;
utwory zawierające CaCO3 lub podścielone
głęboko gliną węglanową,
utwory gruboziarniste
utwory niecałkowite lub całkowite piaszczystogliniaste
- piaski zwałowe na glinach
Piaski
- piaski zwałowe
- gliny na piaskach wodnolodowcowych
- wodnolodowcowe
- żwiry zwałowe
- piaski wodnolodowcowe na glinach
- zwałowe
- piaski wodnolodowcowe
zwałowych i pyłach
- zwałowe na piaskach wodnolodowcowych
- gliny zwałowe
- rzeczne tarasów plejstoceńskich
- utwory deluwialne
- trzeciorzędowe
- less spiaszczony /*
- piaski stożków napływowych
- piaski eoliczne
Uziarnienie
Piaski luźne i słabogliniaste
- piaski głęboko podścielone gliną lub pyłem - piaski przeważnie żwirowate
piaszczystym
- utwory piaszczysto-żwirowe
- piaski gliniaste, gliny i pyły piaszczyste
- głębokie piaski żwirowate naglinowe
- piasek bardzo drobnoziarnisty, glina lub pył
piaszczysty, płytko podścielone piaskiem o
ziarnach większych od 0,1 mm
Typ, podtyp próchnicy
moder świeży, moder-mull świeży
Typ i podtyp gleby
RDw – rdzawa
RDw gg – rdzawa
BRb – brunatna
Odmiany głęboko
PRi – pararędzina
PRwgg, PRwog –
właściwa
właściwa odm.
bielicowa
gruntowoglejowe lub
inicjalna
pararędzina właściwa
RDb – rdzawa
głęboko
BRk – brunatna
opadowoglejowe
PRw – pararędzina
odm. głęboko
bielicowa
gruntowoglejowa
kwaśna
podtypów gleb wym.
właściwa
gruntowo- lub
RDbgg – rdzawa
RDbr – rdzawa
w wariancie 1, a także PRbr – pararędzina
opadowoglejowa
bielicowa odm.
brunatna
RDbgg – rdzawa
brunatna /**
PRbrgg, PRbrog –
głęboko
Pb – płowa bielicowa bielicowa odm. głęb.
Rw – rędzina
pararędzina brunatna
gruntowoglejowa
Dbr – deluwialna
gruntowoglejowa
właściwa /***
odm. głęboko
OC – ochrowa odm.
brunatna
OGw –
gruntowo- lub
głęboko
opadowoglejowa
opadowoglejowa **
gruntowoglejowa
właściwa
Wariant uwilgotnienia
LMśw1
LMśw2
LMśw1
LMśw2
LMśw1
LMśw2
Uwaga: /* - dotyczy krain V, VI, VIII; / ** - głównie w II krainie; /*** - w południowej części kraju; sporadycznie w krainie I (np. w Puszczy Bukowej)
32
LMw
Występowanie Jak w sąsiednich
kolumnach
Rodzaj gleby
Jak w sąsiednich
kolumnach
Uziarnienie
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp
gleby
Zwykle występuje niewielkimi fragmentami
Najczęściej spotykany
Zajmuje zwykle zagłębienia terenu
wśród siedlisk żyźniejszych
Utwory nie zawierające CaCO3 lub niewielkie ilości w najgłębszych poziomach profilu glebowego
Utwory piaszczyste
Utwory niecałkowite lub całkowite piaszczystoUtwory słabo przepuszczalne;
gliniaste
gleby z długotrwale stagnującymi
wodami opadowymi
Wszystkie
Piaski
- piaski zwałowe na glinach
- gliny zwałowe z głazami
wymienione rodzaje - wodnolodowcowe
- gliny zwałowe z głazami
- deluwia piaszczysto-pyłowe
gleby w tej tabeli
- zwałowe na piaskach wodnolodowcowych
na piaskach wodnolodowcowych
- zwałowe
- piaski zwałowe
Piaski luźne,
Piaski luźne i słabogliniaste
- piaski luźne i słabogliniaste głęboko
- gliny zwykłe, średnie i ciężkie, iły,
słabogliniaste,
podścielone gliną lub pyłem piaszczystym
pyły zwykłe i ilaste
gliniaste oraz glina
- piaski gliniaste, gliny i pyły piaszczyste
lekka
- glina lub pył piaszczysty, płytko podścielone
piaskiem luźnym lub słabogliniastym
moder świeży
moder wilgotny
moder mokry, moder moder wilgotny
moder mokry, moder
moder wilgotny
moder-mor
mokry murszowaty,
mokry murszowaty,
wilgotny
moder wilgotny
moder wilgotny
Odm. odwodnione
Bgw – glejo-bielicowa Gw –
OGw– opadowoglejowa OGb –
Grd –
OGSt –
gleb
właściwa
gruntowoglejowa
gruntowoglejowa z
właściwa
opadowoglejowa stagnoglejowa
Bg – glejoGw –
właściwa
rudą darniową
Grd – gruntowoglejowa bielicowana
torfowa
bielicowych
gruntowoglejowa
Gm –
z rudą darniową
Gw –
OGSw –
OGSts –
G–
właściwa
gruntowoglejowa
gruntowoglejowa
OGSt – stagnoglejowa
stagnoglejowa
stagnoglejowa
gruntowoglejowych Gms –
murszowa
właściwa /*
torfowa
właściwa
torfiasta
OG –
gruntowoglejowa
Gms –
Bgw – glejo-bielicowa OGSts – stagnoglejowa
opadowoglejowych nurszasta
gruntowoglejowa
właściwa /*
torfiasta
MR –murszowych i MRw – murszowata
murszasta
Gw – gruntowoglejowa
murszowatych
właściwa
Gt – gruntowoglejowa
właściwa /*
MRms – murszasta
OGSt –
stagnoglejowych
LMw0
LMw1
LMw2
LMw1
LMw2
LMw1
LMw2
Wariant
uwilgotnienia
Uwaga : /* w krainie II
33
Las mieszany bagienny - LMb
Siedliska pod dość silnym, silnym lub bardzo silnym wpływem wody gruntowej.
Spotykane są zwykle w sąsiedztwie borów bagiennych lub olsów, gdzie stanowią strefę
przejściową między tymi siedliskami. Odznaczają się glebami torfowymi torfowisk
przejściowych z wodą gruntową o bardzo słabym przepływie. Gleby te bywają też podtapiane
i często zamulane. Od siedlisk wilgotnych wyróżniają się warstwą organiczną o miąższości
przekraczającej 30 cm.
Występowanie
Rodzaj gleby
Uziarnienie
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp
gleby
Wariant
uwilgotnienia
LMb
Zajmuje obniżenia terenu, najczęściej w sąsiedztwie siedlisk Bb i Ol;
warstwa organiczne na utworach piaszczystych
- torfy przejściowe
Warstwa organiczna na piaskach luźnych, słabogliniastych, gliniastych
murszowa
mor wilgotny
torfowo-murszowa
torfowa
murszowaty
Mt3 – torfowoMt2 – torfowoTp – torfowa
Tp – torfowa
murszowa odm.
murszowa odm.
torfowisk
torfowisk
silnie zmurszała
średnio zmurszała
przejściowych odm.
przejściowych odm.
odwodniona
odwodniona
silnie zabagniona
średnio zabagniona
Mmł3 – mułowoMt1-2 – torfowomurszowa odm.
murszowa
silnie zmurszała
odwodniona
LMb0
LMb1
LMb2
LMb3
LASY - siedliska żyzne i bardzo żyzne - świeże, wilgotne i bagienne, o glebach
piaszczystych, gliniastych, pylastych i ilastych; w przypadku siedlisk wilgotnych i
bagiennych z wierzchnią warstwą organiczną. Próchnica typu mull lub moder-mull (suchy,
świeży, wilgotny, mokry) oraz próchnica torfowa i murszowa. Drzewostan tworzą głównie
gatunki liściaste, a z gatunków iglastych - jodła. W starszych drzewostanach może
występować dobrze rozwinięte II piętro. W runie występują liczne gatunki eutroficzne.
Las świeży - Lśw
Siedliska żyzne, świeże, pod bardzo słabym lub słabym wpływem wody gruntowej lub opadowej.
Najczęściej odznaczają się glebami brunatnymi lub płowymi, wytworzonymi z utworów akumulacji
lodowcowej, głównie piasków na glinach i glin, a w południowej części kraju także z lessu. Znacznie rzadziej
występują gleby rdzawe brunatne oraz pararędziny i czarne ziemie. Najżyźniejsze siedliska, zawierające w
glebie węglan wapnia, wyróżniają się glebami brunatnymi właściwymi, szarobrunatnymi oraz typu pararędzin,
rzadko rędzin. W wariancie silnie świeżym zaznacza się w glebach piaszczystych oglejenie gruntowe, a w
glebach gliniastych, pylastych i ilastych oglejenie opadowe. Drzewostan na tym siedlisku jest zwykle dobrej
jakości i wysokiej bonitacji, często dwupiętrowy, z podszytem i runem bogatym w gatunki.
34
Lśw (utwory niewęglanowe)
Spotykany rzadziej
Najczęściej występujący
Rzadko występujący, zwykle jako Lśw2
Utwory nie zawierające węglanów lub niewielkie ilości CaCO3 w najgłębszych poziomach profilu glebowego
Utwory piaszczyste
Utwory niecałkowite lub całkowite
Utwory gliniaste, pylaste i ilaste
piaszczysto-gliniaste
Piaski
- piaski zwałowe na glinach
- gliny zwałowe z głazami
- zwałowe
- gliny zwałowe z głazami na piaskach
- iły zastoiskowe
- zwałowe na piaskach wodnolodowcowych wodnolodowcowych
- iły trzeciorzędowe
- wodnolodowcowe
- less spiaszczony lub na utworach
- deluwia gliniaste
piaszczystych /*
- less, less na glinie /*
Uziarnienie
- piaski słabogliniaste i gliniaste
- piaski podścielone gliną lub pyłem
- gliny, pyły, iły i piasek bardzo drobnoziarnisty
piaszczystym
- piaski gliniaste, gliny piaszczyste i pyły
piaszczyste
- średnio głębokie gliny lub pyły piaszczyste,
podścielone piaskiem luźnym lub
słabogliniastym
Typ, podtyp próchnicy
Moder świeży, moder-mull świeży
Typ i podtyp gleby
RDbr – rdzawa
RDbr – rdzawa
Pbr – płowa brunatna Odmiany głęboko
Pw – płowa właściwa Gleby odmiany
brunatna
brunatna odm.
Pb – płowa bielicowa gruntowoglejowe lub Pbr – płowa brunatna opadowoglejowej:
gruntowoglejowa
Pw – płowa właściwa opadowoglejowe
BRk – brunatna
Pw – płowa właściwa
MDbrgg –mada
RDbr – rdzawa
podtypów gleb wym. kwaśna
Pbr – płowa brunatna
brunatna odm.
brunatna
w wariancie 1, a także BRwy – brunatna
BRk – brunatna kwaśna
głęboko
BRk – brunatna
BRsog –
wyługowana
BRwy – brunatna
gruntowoglejowa,
kwaśna
szarobrunatna
wyługowana
odwodniona
BRb – brunatna
OGw –
BRb – brunatna bielicowa
bielicowa
opadowoglejowa
BRs – szarobrunatna
właściwa
oraz gleby:
Pog – płowa
opadowoglejowa
PE – pelosole
OGw – opadowoglejowa
właściwa
Wariant uwilgotnienia
Lśw1
Lśw2
Lśw1
Lśw2
Lśw1
Lśw2
Uwaga: /* - w krainach: V, VI, VIII;
Występowanie
Rodzaj gleby
36
Lśw
Występowanie
Rodzaj gleby
Rzadko spotykany
Utwory piaszczyste
Uziarnienie
Typ, podtyp próchnicy
Typ i podtyp gleby
Piaski
- wodnolodowcowe
- zwałowe
Żwiry i piaski luźne i słabogliniaste
mull świeży, mull-moder świeży
PRbr – pararędzina
PRbrgg –
brunatna
pararędzina
brunatna odm.
gruntowoglejowa
CZbr – czarna
ziemia brunatna
odm. odwodniona
Wariant uwilgotnienia
Uwaga: * w krainach V, VI, VIII;
Lśw1
Lśw2
Lw
(utwory węglanowe)
Stanowi najżyźniejszą grupę siedlisk Lśw
Utwory zawierające CaCO3
Utwory niecałkowite lub całkowite piaszczystogliniaste
- piaski zwałowe na glinach
- iły zastoiskowe
- iły trzeciorzędowe
Piaski na glinach i pyłach oraz piaski gliniaste,
gliny piaszczyste i lekkie, iły piaszczyste i pyły
piaszczyste
mull świeży, mull-moder świeży
BRw – brunatna
BRsog – szarobrunatna
właściwa
odm. opadowoglejowa
PRbr – pararędzina
BRwog – brunatna
brunatna
właściwa odm.
opadowoglejowa
PRbrog – pararędzina
brunatna odm.
opadowoglejowa
CZbrog – czarna
ziemia brunatna odm.
opadowoglejowa
CZbrgg – czarna
ziemia brunatna odm.
gruntowoglejowa
Lśw1
Lśw2
Częściej występuje jako Lśw2
Utwory gliniaste, pylaste i ilaste
- gliny zwałowe z głazami
- iły zastoiskowe
- less /*
Gliny zwykłe, średnie, ciężkie i pylaste,
iły ciężkie i pylaste oraz pyły ilaste
mull świeży, mull-moder świeży
PRbr – pararędzina BRsog –
brunatna
szarobrunatna odm.
PRw – pararędzina opadowoglejowa
właściwa
BRwog – brunatna
BRw – brunatna
właściwa odm.
właściwa
opadowoglejowa
BRwy – brunatna
PRbrog –
wyługowana
pararędzina
brunatna odm.
opadowoglejowa
CZbrog – czarna
ziemia brunatna
odm.
opadowoglejowa
Lśw1
Lśw2
(utwory niewęglanowe)
37
Rodzaj gleby
Uziarnienie
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp gleby
Utwory nie zawierające węglanów lub niewielkie ilości CaCO3 w najgłębszych poziomach profilu glebowego
Piaski, gliny, iły Utwory piaszczyste
Utwory niecałkowite lub całkowite
Utwory gliniaste, pylaste, ilaste
i pyły
piaszczysto-gliniaste
Wszystkie
- piaski zwałowe na glinach
– piaski zwałowe
– gliny zwałowe z głazami
wymienione
- gliny zwałowe z głazami na piaskach
- piaski zwałowe na piaskach
- deluwia gliniaste /*
rodzaje gleby w wodnolodowcowych
wodnolodowcowych
– iły zastoiskowe
tym typie
- piaski zwałowe
- piaski i żwiry wodnolodowcowe
– iły trzeciorzędowe
siedliskowym
- aluwialne piaski, gliny i pyły
- deluwia piaszczysto-pyłowe /*
piaski, piaski na żwiry oraz piaski luźne i słabogliniaste
- piaski luźne i słabogliniaste podścielone - gliny, pyły, iły
glinach i pyłach,
gliną lub pyłem piaszczystym
gliny, pyły, iły
- glina lub pył piaszczysty, podścielone
niewęglanowe
piaskiem luźnym lub słabogliniastym
- piaski gliniaste
mull wilgotny
Odmiany
odwodnione gleb
występujących w
tym typie
siedliskowym
Wariant
Lw0
uwilgotnienia
Uwaga: */ z wyjątkiem krain III i IV
Gw –
gruntowoglejowa
właściwa
Gp –
gruntowoglejowa
próchniczna
Gm –
gruntowoglejowa
murszowa
Dp – deluwialna
próchniczna
Lw1
Gm –
OGam gruntowoglejowa
amfiglejowa
murszowa
Gms –
gruntowoglejowa
murszasta
MRw – murszowata
właściwa
MRms – murszasta
Dp – deluwialna
próchniczna
MRm – mineralnomurszowa (rzadziej)
Lw2
Lw1
Lw
Rodzaj gleby
MDbrog, MDbrgg
– mada brunatna
odm.
opadowoglejowa i
gruntowoglejowa
MRm – mineralnomurszowa
OGam –
amfiglejowa
Dp – deluwialna
próchniczna
OGw opadowoglejowa
właściwa
OGb –
opadowoglejowa
bielicowa
Dbr – deluwialna
brunatna
odm.
opadowoglejowa
Lw2
Lw1
OGSw – stagnoglejowa
właściwa
OGam – amfiglejowa
OGw –
opadowoglejowa
właściwa
Dbrog – deluwialna
brunatne odm.
opadowoglejowa
Dw – deluwialna
właściwa
Dp – deluwialna
próchniczna
Lw2
(utwory węglanowe)
Utwory zawierające CaCO3
38
Piaski, gliny, iły i pyły Utwory piaszczyste
Uziarnienie
Wszystkie
wymienione rodzaje
gleby w tym typie
siedliskowym
Piaski,
piaski
na
glinach i pyłach, gliny,
pyły, iły węglanowe
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp gleby Wszystkie
wymienione typy gleb
w odmianie
odwodnionej
Wariant
uwilgotnienia
Lw0
Utwory niecałkowite lub całkowite
piaszczysto-gliniaste
- piaski zwałowe na glinach
- piaski wodnolodowcowe na glinach
- deluwia piaszczysto-pyłowe
- piaski wodnolodowcowe
- piaski zwałowe
- aluwia piaszczyste
Żwiry oraz piaski luźne i słabogliniaste
Piaski na glinach i pyłach oraz piaski
gliniaste, gliny piaszczyste i lekkie, iły
piaszczyste i pyły piaszczyste
mull wilgotny, mull mokry
PRbrgg –
pararędzina
brunatna odm.
gruntowoglejowa
CZwgg – czarna
ziemia właściwa
odm.
gruntowoglejowa
CZbrgg – czarna
ziemia brunatna
odm.
gruntowoglejowa
CZwygg - czarna
ziemia wyługowana
odm.
gruntowoglejowa
w odmianie
węglanowej:
MRm – mineralnomurszowa
MRw – murszowata
właściwa
MRms - murszasta
MDp – mada
próchniczna odm.
gruntowoglejowa
Lw1
Lw2
PRbrog – pararędzina
brunatna odm.
opadowoglejowa
CZbrog – czarna
ziemia brunatna odm.
opadowoglejowa
CZwygg – czarna
ziemia wyługowana
odm.
gruntowoglejowa
CZwog – czarna
ziemia właściwa odm.
opadowoglejowa
BRsog –
szarobrunatna odm.
opadowoglejowa
Dbr – deluwialna
brunatna
Lw1
Dw – deluwialna
właściwa
Dp – deluwialna
próchniczna
MRm mineralnomurszowa
Mgy – gytiowomurszowa
MDp – mada
próchniczna odm.
gruntowoglejowa
Mmł – mułowomurszowa odm.
węglanowa
Lw2
Gliny, pyły, iły
- gliny zwałowe z głazami
- deluwia gliniaste
- iły zastoiskowe
- iły trzeciorzędowe
Gliny zwykłe, średnie, cieżkie i
pylaste, iły ciężkie i pylaste oraz pyły
ilaste
BRsog –
szarobrunatna
odm.
opadowoglejowa
PRbrog –
pararędzina
brunatna odm.
opadowoglejowa
CZbrog – czarna
ziemia brunatna
odm.
opadowoglejowa
CZwyog - czarna
ziemia
wyługowana odm.
opadowoglejowa
Dbr – deluwialna
brunatna
Lw1
Dw – deluwialna
właściwa
OGw –
opadowoglejowa
właściwa
CZms – czarna
ziemia murszasta
CZw – czarna
ziemia właściwa
Mgy – gytiowomurszowa
Lw2
39
Las wilgotny - Lw
Siedliska bardzo żyzne, związane z dość płytkim poziomem lustra wód gruntowych lub z
dość silnym wpływem okresowo stagnujących wód opadowych. Zwykle zajmują rozległe,
płaskie obniżenia terenu, często wśród siedlisk Lśw, a także spotykane są w dolinach rzek w
sąsiedztwie siedlisk lasu łęgowego, gdzie zajmują tereny od dawna niezalewane, na których
obserwuje się przekształcanie łęgów w grądy niskie. Do siedlisk Lw należą także siedliska z
wyżej położonych miejsc na tarasach zalewowych i nadzalewowych, gdzie nie docierają
wody powodziowe oraz z terenów obecnie niezalewanych, odgraniczonych od rzeki wałem
przeciwpowodziowym. Przyjmuje się przy tym, że siedliska te, przekształcone z lasów
lęgowych i nazywane często grądami połęgowymi, powstają po upływie co najmniej 20 lat od
zbudowania obwałowań lub obniżenia poziomu rzeki spowodowanej regulacją.
Ols - Ol
Siedliska pod dość silnym, silnym i bardzo silnym wpływem wody gruntowej i
opadowej. Związane są z reguły z zagłębieniami i obniżeniami terenu, zabagnionymi
dolinami cieków i mis jeziornych. Powstają w warunkach, gdzie odpływ nadmiaru wód w
glebie jest utrudniony i przez znaczną część roku poziom wody gruntowej znajduje się płytko
pod powierzchnią gleby. Dno lasu tworzy strukturę kęp i dolinek.
Siedliska te według typologii leśnej należą do grupy lasów bagiennych i taką też
powinny mieć nazwę; nazwa ols jest przyjęta tradycyjnie w leśnictwie.
Ol
Występowanie
Rodzaj gleby
Uziarnienie
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp
gleby
Wariant
uwilgotnienia
Powstaje w warunkach utrudnionego odpływu nadmiaru wód w glebie
- torfy niskie
Warstwa organiczna na utworach mineralnych
murszowa
torfowo-murszowa
torfowa
Mt3 – torfowomurszowa odm. silnie
zmurszała
odwodniona
Mmł3 – mułowomurszowa odm. silnie
zmurszała
odwodniona
MRm – mineralnomurszowa
Ol0
Mt2 – torfowomurszowa odm.
średnio zmurszała
odwodniona
Mt1 – torfowomurszowa odm. słabo
zmurszała
odwodniona
Tn – torfowa
torfowisk niskich
odm. średnio
zabagniona
MŁt – torfowomułowa odm. średnio
zabagniona
MŁgy - gytiowa
Ol1
Ol2
Tn – torfowa
torfowisk niskich
odm. silnie
zabagniona
MŁgy – gytiowa
Mmł – mułowomurszowa
Mgy – gytiowomurszowa
Ol3
LASY ŁĘGOWE - siedliska bardzo żyzne, o glebach słabo kwaśnych lub obojętnych. Występują na
terenach często zalewanych (na terasach zalewowych większych rzek) oraz na terenach zalewanych
nieregularnie (w sąsiedztwie mniejszych cieków), a także na okresowo zalewanych obrzeżach jezior i dolinkach
odprowadzających nadmiar wód opadowych. Charakterystyczne dla tych siedlisk jest występowanie
powierzchniowego spływu wód, natlenionych i zasobnych w składniki pokarmowe. Drzewostan, często 2-3
piętrowy wysokiej bonitacji, tworzą liczne gatunki liściaste. Występuje bogata w gatunki i o dużym pokryciu
warstwa podszytu oraz bujne runo utworzone z gatunków zielnych.
40
Las łęgowy - Lł
Siedliska bardzo żyzne, związane najczęściej z tarasami rzecznymi większych rzek,
jednak mogą występować także w rozległych zagłębieniach na tarasach jeziornych oraz w
dolinach mniejszych rzek i cieków. Przeważają gleby typu mad rzecznych. Warunkiem
istnienia tych siedlisk są periodyczne lub epizodyczne, krótkotrwałe zalewy powierzchniowe
lub spływ po stokach nadmiaru wód opadowych i roztopowych. Ten ostatni przypadek odnosi
się do terenów urozmaiconych geomorfologicznie, np. o krajobrazie morenowym czy
wyżynnym, gdzie w dolnych częściach stoków osadzają się deluwia. Drzewostan tworzą
gatunki liściaste o wysokiej bonitacji, a runo jest obfite i bogate w gatunki.
Siedliska te, spotykane stosunkowo często, nie zawsze w całości są inwentaryzowane.
Wynika to stąd, iż zajmują one często wąskie płaty powierzchni ciągnące się wzdłuż rzek.
Lł
Występowanie
Rodzaj gleby
Uziarnienie
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp
gleby
W strefie zalewów rzecznych lub przy spływie po stokach nadmiaru wód opadowych i
roztopowych;
niewęglanowe i węglanowe piaski, iły, pyły
- piaski aluwialne współczesnych tarasów rzecznych
- deluwia gliniaste
- iły rzeczne
Piaski, iły, pyły
mull wilgotny i mull mokry
MD – mady rzeczne
odm. odwodniona
G – grubtowoglejowe
odm. odwodniona
M – murszowe odm.
odwodniona
Wariant
uwilgotnienia
Lł0
MDbr – mada
rzeczna brunatna
Mmł – mułowomurszowa
Gmł –
gruntowoglejowa
mułowa
Lł1
MDp – mada rzeczna
próchniczna
Gmł –
gruntowoglejowa
mułowa
MŁw – mułowa
właściwa
Dw – deluwialna
właściwa
Dbr – deluwialna
brunatna
Lł2
MDp – mada rzeczna
próchniczna
MDi – mada rzeczna
inicjalna
Gmł –
gruntowoglejowa
mułowa
Lł3
Ols jesionowy - OlJ
Siedliska związane z rozległymi tarasami zalewowymi i wałami przykorytowymi
mniejszych cieków, obrzeżami mis jeziornych i źródliskami, gdzie występują wody
powierzchniowo-gruntowe, a ponadto okresowo mogą występować zalewy i podtopienia,
związane z niewielkim zabagnieniem terenu. Spotykane są także na zboczach dolin lub wałów
morenowych, w miejscach wysięku lub wypływu wód z przeciętych warstw wodonośnych.
Siedliska te, o charakterze łęgów bagiennych stwarzają korzystne warunki dla hodowli
olszy, a tylko w miejscach słabo zabagnionych jesionu. Z tego względu, a także zgodnie z
zasadami typologii leśnej, bardziej właściwa dla tych siedlisk byłaby nazwa „Las łęgowy
bagienny”. Nazwa ols jesionowy przyjęła się jednak w leśnictwie i ma swoją tradycję.
OlJ
41
Występowanie
Rodzaj gleby
Uziarnienie
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp
gleby
Wariant
uwilgotnienia
W strefie występowania wód powierzchniowo-gruntowych oraz okresowych zalewów i
podtopień
utwory niewęglanowe i węglanowe
- iły rzeczne
- gytie wapienne i kredy jeziorne
Piaski bardzo drobnoziarniste, iły, pyły często z wierzchnią warstwą mułu
mull wilgotny właściwy i mull wilgotny murszowy
CZ – czarne ziemie
odm. odwodniona
G–
gruntowoglejowe
odm. odwodniona
M – murszowe odm.
odwodniona
MR – murszowate
OlJ0
Gm –
gruntowoglejowa
murszowa
MRm – mineralnomurszowa
CZms – czarna
ziemia murszasta
MŁt – torfowomułowa odm.
średnio zabagniona
Mmł3 – mułowomurszowa odm.
silnie zmurszała
Mgy3 – gytiowomurszowa odm.
silnie zmurszała
OlJ1
MŁw – mułowa
właściwa odm.słabo
zabagniona
MŁt – torfowomułowa odm.
średnio zabagniona
MŁgy – gytiowa
odm. słabo
zabagniona
Mmł – mułowomurszowa odm.
średnio zmurszała
Mgy – gytiowomurszowa odm.
średnio zmurszała
MRm – mineralnomurszowa
Mn - namurszowa
Gm –
gruntowoglejowa
murszowa
Gmł –
gruntowoglejowa
mułowa
MDp – mada
rzeczna próchniczna
OlJ2
MŁw – mułowa
właściwa
odm.średniozabagniona
MŁt – torfowo-mułowa
odm. silnie zabagniona
Mn - namurszowa
MRm – mineralnomurszowa
MŁgy – gytiowa
OlJ3
1.2. SIEDLISKA TERENÓW WYŻYNNYCH I PODGÓRSKICH
Do siedlisk terenów wyżynnych zalicza się siedliska występujące w krajobrazie wyżynnym,
obejmującym obszary zbudowane ze skał starszego podłoża geologicznego, przykrytych nieciągłymi pokrywami
osadów lodowcowych, wodnych i eolicznych, wyniesione głównie w wyniku ruchów epeirogenicznych na
42
wysokość 200-300 m, sporadycznie ponad 400 m n.p.m. (np. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska i Wyżyna
Kielecka) i co najmniej kilkadziesiąt metrów względem otaczających terenów, rozpościerające się ponad
nizinami lub stanowiące podnóża gór i wtedy noszą nazwę podgórzy (np. Podgórze Rzeszowskie, Podgórze
Krakowskie) lub przedgórzy – jeżeli występują w sąsiedztwie gór zrębowych jako ich część oddzielona
uskokiem, ale nie mające charakteru gór (np. Przedgórze Sudeckie); wyżyna o płaskiej lub falistej
wierzchowinie nosi nazwę płaskowyżu (np. Płaskowyż Tarnowski, Płaskowyż Nałęczowski).
Wyżynne siedliska w krainie Śląskiej występują przede wszystkim w dzielnicy Przedgórza Sudeckiego
i Płaskowyżu Głubczyckiego. Gleby, przeważnie średnio głębokie, wytworzone są ze zwietrzelin starszych
utworów geologicznych (paleozoicznych i mezozoicznych), często przykryte warstwą lessu różnej miąższości.
W krainie Małopolskiej wyżynne siedliskowe typy lasu występują zwykle na terenach wzniesionych
powyżej 300 m n.p.m., wyjątkowo powyżej 400m, a także poniżej, od ok. 200 m n.p.m., gdy w zasięgu profilu
glebowego występują utwory geologiczne starsze od czwartorzędowych, głównie mezozoiczne i paleozoiczne.
Siedliska wyżynne występują głównie w dzielnicach: Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżyny Śląskiej,
Gór Świętokrzyskich i Roztocza. W krainie Sudeckiej siedliska wyżynne występują bardzo rzadko i tylko w
najdalej na zachód położonym mezoregionie Sudetów Zachodnich. Wyżynne siedliskowe typy lasu w Krainie
Karpackiej występują na terenach podgórskich i w obniżeniach górskich położonych od 300 do 400-500 m
n.p.m., głównie w dzielnicach: Pogórza Środkowobeskidzkiego, Beskidu Makowskiego i Wyspowego oraz
rzadziej – Beskidu Śląskiego i Beskidu Żywieckiego.
BORY MIESZANE WYŻYNNE
Bór mieszany wyżynny świeży - BMwyżśw
Ubogie siedliska wyżynne - występują rzadko, małymi fragmentami.
BMwyż św
Położenie
Rodzaj gleby
Wierzchowiny i górna część stoków
Ciepłe i suche wierzchowiny oraz stoki
południowe i dobrze naświetlone
Skały nie zawierające CaCO3 lub niewielkie ilości węglanów w głębokich warstwach
glebowych
- piaski wodnolodowcowe oraz piaski i gliny zwałowe z seriami stref przekształceń
peryglacjalnych na piaskowcach i zlepieńcach ze spoiwem krzemianowym lub ilastym
- zwietrzelina piaskowców i zlepieńców ze spoiwem krzemianowym lub ilastym z serią
glebopokryw stokowych
Typ, podtyp
mor świeży
próchnicy
Typ i podtyp gleby RDw – rdzawa właściwa
RDb – rdzawa bielicowa
Bw – bielicowa właściwa
Wariant
BMwyżśw1
uwilgotnienia
mor suchy
RDw – rdzawa właściwa
RDb – rdzawa bielicowa
BMwyżśw0
43
Bór mieszany wyżynne wilgotny - BMwyżw
Występuje bardzo rzadko, zwykle razem z BMwyżśw, zajmując tereny w zasięgu wody stokowej lub
niższe partie terenu z wodą gruntową w profilu glebowym.
BMwyżw
Położenie
Rodzaj gleby
Lokalne zagłębienia w wyższych częściach wzniesień
Skały nie zawierające węglanów lub niewielkie ilości CaCO3 w
głębokich warstwach glebowych
- piaski wodnolodowcowe oraz piaski i gliny zwałowe z seriami
stref przekształceń peryglacjalnych na piaskowcach i zlepieńcach
ze spoiwem krzemianowym lub ilastym
- zwietrzelina piaskowców i zlepieńców ze spoiwem
krzemianowym lub ilastym z serią glebopokryw stokowych
mor wilgotny
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp gleby Bgw – glejo-bielicowa właściwa
Bgms – glejo-bielicowa murszasta
Bgts - glejo-bielicowa torfiasta
Blgw – glejo-bielica właściwa
Gt – gruntowoglejowa torfowa
Gts – gruntowoglejowa torfiasta
LASY MIESZANE WYŻYNNE
Las mieszany wyżynny świeży - LMwyżśw
Siedliska zajmujące średnio zasobne skały niewęglanowe. Występują w górnych i środkowych
częściach wzniesień, ale także spotykane są na niewielkich płaskich wierzchowinach. Gleby dość płytkie,
szkieletowe. Drzewostan z udziałem buka, jodły, świerka osiąga bonitację ok. III.
LMwyżśw
Położenie
Rodzaj gleby
Typ, podtyp próchnicy
Typ i podtyp gleby
Wariant uwilgotnienia
Górne i środkowe partie wzniesień terenowych
Skały nie zawierające węglanów lub niewielkie ilości
CaCO3 w głębokich warstwach glebowych
- piaski i gliny zwałowe z seriami stref przekształceń
peryglacjalnych na piaskowcach, łupkach i zlepieńcach ze
spoiwem krzemianowym lub ilastym (triasowych,
jurajskich,
kredowych,
kambryjskich),
z
serią
glebopokryw stokowych
- zwietrzelina piaskowców, łupków i zlepieńców ze
spoiwem krzemianowym lub ilastym
- less na piaskowcach i zlepieńcach ze spoiwem
krzemianowym lub ilastym
moder świeży
BRk – brunatna kwaśna
Odmiany stokowe
BRb – brunatna bielicowa
opadowoglejowe gleb
Pb – płowa bielicowa
występujących w
RDbr – rdzawa brunatna
wariancie 1
RDw – rdzawa właściwa
LMwyżśw2
LMwyżśw1
Skały węglanowe
- zwietrzelina wapieni i
opok, głównie jurajskich
- piaskowce ze spoiwem
węglanowym,
kalcytowym ,
dolomitowym
Rw – rędzina właściwa
PRw – pararędzina
właściwa
LMwyżśw1
Las mieszany wyżynne wilgotny - LMwyżw
Występuje w obniżeniach terenowych, w miejscach gromadzenia się wód opadowych,
tworzących na pewnej głębokości stały lub okresowy poziom lustra wody i gruntowe lub
opadowe oglejenie gleb.
44
LMwyżw
Teren
Rodzaj gleby
Lokalne obniżenia terenu wśród siedlisk LMwyżśw
Skały nie zawierające węglanów lub niewielkie ilości CaCO3 w głębokich
warstwach glebowych
- piaski i gliny zwałowe na piaskowcach, łupkach i zlepieńcach ze spoiwem
krzemianowym lub ilastym (triasowych, jurajskich, kredowych, kambryjskich), z
serią stref przekształceń peryglacjalnych
- less, lessopodobne utwory z serią stref przekształceń peryglacjalnych
- deluwia piaszczysto-gliniaste i lessowe
moder wilgotny
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp gleby Odmiany mezotroficzne gleb:
Gt – gruntowoglejowa torfowa
Gts – gruntowoglejowa torfiasta
Gm – gruntowoglejowa murszowa
Gms - gruntowoglejowa murszasta
OGb – opadowoglejowa bielicowana
OGst – stagnoglejowa torfowa
OGsts – stagnoglejowa torfiasta
Dbrgg – deluwialna brunatna gruntowoglejowa
Gw – gruntowoglejowa waściwa
Gp – gruntowoglejowa próchniczna
OGSw – stagnoglejowa właściwa
LASY WYŻYNNE
Las wyżynny świeży - Lwyżśw
Siedliska żyzne, związane zarówno ze skałami niewęglanowymi jak też i
zawierającymi węglany. Zajmują najczęściej dolne, ocienione partie stoków. Drzewostan
bukowy, miejscami z jodłą ok. II bon., rzadziej ze świerkiem.
45
Lwyżśw
Położenie
Rodzaj gleby
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp gleby
Wariant
uwilgotnienia
Płaskie wysoczyzny, dolne partie stoków
Skały nie zawierające węglanów lub niewielkie ilości CaCO3 w
głębokich warstwach glebowych
- piaski i gliny pokrywowe z seriami stref przekształceń peryglacjalnych
na piaskowcach, łupkach i zlepieńcach ze spoiwem krzemianowym lub
ilastym (triasowych, jurajskich, kredowych, kambryjskich), z serią
glebopokryw stokowych
- zwietrzelina piaskowców, łupków i zlepieńców ze spoiwem
krzemianowym lub ilastym
- less
- less na piaskowcach, łupkach i zlepieńcach ze spoiwem
krzemianowym lub ilastym
mull świeży, moder-mull świeży
BRwy – brunatna wyługowana
BRk – brunatna kwaśna
Pw – płowa właściwa
Pb – płowa bielicowa
RDbr – rdzawa brunatna
Lwyżśw1
Skały węglanowe
- gliniasta i pyłowo-ilasta zwietrzelina margli, wapieni, dolomitów
(kredowych, jurajskich, triasowych, kambryjskich)
- piaskowce, brekcje i zlepieńce ze spoiwem węglanowym, kalcytowym,
dolomitowym
- less
- less na podłożu skał węglanowych (j. wyż.)
mull wapniowy,
mull świeży
Odmiany stokowe
Rw – rędzina właściwa
opadowoglejowe gleb z wariantu
Rbr – rędzina brunatna
1, oraz
Rc – rędzina czarnoziemna
OGw – opadowoglejowa właściwa Rcz – rędzina czerwonoziemna
Pog – płowa opadowoglejowa
PRw – pararędzina właściwa
Dbrgg – deluwialna brunatna odm. PRbr – pararędzina brunatna
głęboko gruntowoglejowa
BRw – brunatna właściwa
Cwyw – czarnoziem wyługowany
właściwy
Cwybr – czarnoziem brunatny
Csz – gleba szara
Lwyżśw2
Lwyżśw1
BRs – sarobrunatna
BRwgg – brunatna właściwa odm.
głęboko gruntowoglejowa
CZbrgg, CZbrog – czarna ziemia
brunatna odm. gruntowoglejowa i
opadowoglejowa
Rbrgg – rędzina brunatna odm.
głęboko gruntowoglejowa
PRbrgg – pararędzina brunatna
odmiana gruntowoglejowa
PRbrog – pararędzina brunatna
odm.opadowoglejowa
PRwgg – pararędzina właściwa
odm. głęboko gruntowoglejowa
PRwog – pararędzina właściwa
odm opadowoglejowa
Lwyżśw2
46
Las wyżynny wilgotny - Lwyżw
Zajmuje w granicach Lwyżśw obniżenia terenowe płaskowzgórzy i tarasów, gdzie
woda opadowa ma utrudniony odpływ i tworzą się gleby z opadowym i gruntowym
oglejeniem.
Lwyżw
Położenie
Rodzaj gleby
Lokalne obniżenia, często przy wychodniach skał na powierzchni
Skały nie zawierające CaCO3 lub
Skały węglanowe
niewielkie ilości węglanów w głębokich
warstwach glebowych
- gliny i iły plejstoceńskie na piaskowcach - gliniasta i pyłowo-ilasta zwietrzelina margli,
i łupkach ze spoiwem krzemianowym lub wapieni, dolomitów (kredowych jurajskich,
ilastym (jurajskich, triasowych,
triasowych, kambryjskich)
kambryjskich, kredowych)
- zwietrzelina piaskowców, brekcji i
- deluwia gliniaste i pyłowe
zlepieńców ze spoiwem węglanowym,
kalcytowym, dolomitowym
- deluwia lessowe na utworach węglanowych
(j. wyż.)
- less
- less na utworach węglanowych (j. wyż.)
Typ, podtyp
mull wilgotny
próchnicy
Typ i podtyp gleby Gw – gruntowoglejowa właściwa
Gms – gruntowoglejowa murszasta
MRm – mineralno- murszowa
MRw – murszowata właściwa
MRms – murszasta
OGw – opadowoglejowa właściwa
Pog – płowa opadowoglejowa
oraz
odmiany gruntowoglejowe gleb:
BRwy – brunatna wyługowana
BRk – brunatna kwaśna
Pw – płowa właściwa
Dwgg – deluwialna właściwa
Dpgg – deluwialna próchniczna
Gp – gruntowoglejowa próchniczna
Gw – gruntowoglejowa właściwa
Rpog – rędzina próchniczna odm. źródliskowa
CZw – czarna ziemia właściwa
oraz
odmiany gruntowoglejowe i
opadowoglejowe gleb:
Dwgg – deluwialna właściwa odm. głęboko
gruntowoglejowa
Dpgg – deluwialna próchniczna odm. głęboko
gruntowoglejowa
LASY ŁĘGOWE WYŻYNNE
Las łęgowy wyżynny - Lłwyż
Występują w postaci pasów (szerokości od kilku do kilkuset metrów) ciągnących się wzdłuż rzeki lub
większego strumienia. Mogą też występować w dolinkach i rynnach, w których okresowo strumienie tworzy
nadmiar wód opadowych.
Lłwyż
Położenie
Rodzaj gleby
Współczesne tarasy rzeczne, obrzeża potoków, źródlisk i wysięków wód stokowych
Skały niewęglanowe
Skały węglanowe
aluwia i namuły rzeczne
- aluwia i namuły rzeczne na utworach
- w osadach rzecznych współczesnych
węglanowych
tarasów zalewowych
- w osadach deluwialnych
mull wilgotny
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp gleby MDwgg - mada rzeczna właściwa odm. gruntowoglejowa
MDpgg - mada rzeczna próchniczna odm. gruntowoglejowa
47
Ols jesionowy wyżynny - OlJwyż
Występuje na terenach zalewanych, gdzie z uwagi na utrudniony odpływ okresowo
woda z utrzymuje się przy powierzchni i dochodzi do zabagnienia.
Podobnie jak w przypadku siedlisk nizinnych ten typ siedliskowy lasu powinien mieć
nazwę „Las łęgowy bagienny wyżynny”
OlJwyż
Położenie
Rodzaj gleby
Dolinki u podnóży stoków, obrzeża potoków, źródlisk oraz miejsca wysięków
wód stokowych
Skały kwaśne lub węglanowe, z wyraźnym poziomem organicznym o
charakterze torfu niskiego czy murszu lub z warstwą mułową
Piaski, pyły, mułki i iły:
- w osadach rzecznych współczesnych tarasów zalewowych
- w osadach deluwialnych
mull wilgotny, mull wilgotny murszowy, mull mokry
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp gleby Gmłź – gruntowoglejowa mułowa odm. źródliskowa
MŁt, MŁtca – torfowo-mułowa, odm. słabozabagniona, także odm.
węglanowa
MŁw – mułowa właściwa
Mmł - mułowo-murszowa odm. słabo zmurszała
MRm, MRmca – mineralno-murszowa, także odm. węglanowa
MRw, MRwca – murszowata właściwa, także odm. węglanowa
CZms - czarna ziemia murszasta
Dp – deluwialna próchniczna odm. gruntowoglejowa
1.3. SIEDLISKA TERENÓW GÓRSKICH
Siedliska terenów górskich (i wysokogórskich) występują w terenie o krajobrazie
górskim (wysokogórskim), obejmującym wysoko wzniesione formy terenu powyżej 300 m
48
ponad swoje podnóże i na stromych stokach, utworzone w wyniku ruchów górotwórczych lub
działalności wulkanicznej. Cechą charakterystyczną rzeźby górskiej są wzniesienia, zwane
grzbietami, ciągnące się miedzy bardzo głęboko wciętymi dolinami. Do terenu górskiego
zalicza się również kotliny śródgórskich oraz doliny górskich potoków i rzek. Zdenudowane
fragmenty gór, mające postać płaskich wzniesień i płaskowyży o deniwelacji nie
przekraczających 100-200 m, noszą nazwę pogórzy (np. Pogórze Wielickie, P. Śląskie, P.
Izerskie i inne). Siedliska górskie występują głównie w Sudetach i Karpatach, a także na
niewielkich powierzchniach w Górach Świętokrzyskich.
Ze względu na wysokość wyróżnia się :
–
góry niskie, do 500 m n.p.m. (np. Góry Świętokszyskie),
–
góry średnie, 500 - 1500 m n.p.m. (np. Beskidy, Sudety),
–
góry wysokie, ponad 1500 m n.p.m., o licznych formach polodowcowych, urwistych ścianach
skalnych (Tatry).
1.3.1. SIEDLISKA WYSOKOGÓRSKIE
Siedliska wysokogórskie występują w zasięgu regla górnego – w krajobrazie gór
wysokich. Zakres wysokości regla górnego może być różny, w zależności od wielu
czynników, m.in. wysokości bezwzględnej i względnej masywu górskiego, położenia i
ekspozycji. Piętro górnoreglowe warunkowane jest długością okresu wegetacyjnego i
długością okresu suszy mrozowej w zimie.
Siedliska wysokogórskie mają wyłącznie znaczenie ochronne - nie prowadzi się
żadnych form użytkowania i w związku z tym w sprawozdawczości leśnej łącznie podawane
są bory wysokogórskie świeże, wilgotne i bagienne.
BORY
Bór wysokogórski świeży BWGśw
Tworzy piętro regla górnego. Siedliska pod nieznacznym wpływem wód opadowostokowych, szybko odprowadzanych w dół po stoku lub wyraźnym wpływem, stale
optymalnie uwilgotnione ze słabymi oznakami opadowo-stokowego oglejenia. Drzewostan,
karłowaty, tworzy nisko ugałęziony świerk.
BWGśw
Piętro klimatyczne Regiel górny
Położenie
wierzchowiny i górna część południowych
stoków
wierzchowiny i górne partie stoków o
różnych ekspozycjach
49
Rodzaj gleby
- gliniasta zwietrzelina skał magmowych, metamorficznych i osadowych: granitów,
gnejsów, łupków krystalicznych, zlepieńców i piaskowców odpornych na wietrzenie,
lokalnie margli, wapieni, dolomitów
- gliniasta zwietrzelina skał magmowych, metamorficznych i osadowych z serią
glebopokryw stokowych
- osuwiska i koluwia osuwiskowe piaszczysto-gliniaste na podłożu skalnym
tangelmor, mor świeży
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp gleby RNw – ranker właściwy
RNb – ranker bielicowy
RNbt – ranker butwinowy
Bw – bielicowa właściwa
Wariant
uwilgotnienia
BWGśw1
odmiana głęboko gruntowoglejowa gleb:
RNw – ranker właściwy
RNbgg – ranker bielicowy
RNbtgg – ranker butwinowy
Bw – bielicowa właściwa
BWG św2
Bór wysokogórski wilgotny - BWGw
Występuje wśród siedlisk BWGśw zajmując na wierzchowinach lub tarasowatych
spłaszczeniach stoków miejsca wilgotne, niezabagnione gdzie zatrzymują się wody opadowe i
stokowe.
BWGw
Piętro klimatyczne Regiel górny
Położenie
Płaskie wierzchowiny, zrównania i załamania stokowe, miejsca
wysiękowe, częściej na stokach północnych
Rodzaj gleby
- zwietrzelina gliniasta, często o uziarnieniu gliny ciężkiej lub pyłu, skał
magmowych, okruchowych i metamorficznych: granitów, gnejsów,
łupków krystalicznych, piaskowców i łupków odpornych na wietrzenie
(w VIII krainie najczęściej magurskich) z serią glebopokryw stokowych
- osuwiska i koluwia osuwiskowe gliniaste, rzadziej piaszczystogliniaste na podłożu skalnym
Typ, podtyp
tangelmor
próchnicy
Typ i podtyp gleby Bgw – glejo-bielicowa właściwa
Bgms – glejo-bielicowa murszasta
Bgts – glejo-bielicowa torfiasta
Blgw – glejo-bielica właściwa
Gts – gruntowoglejowa torfiasta
Gt – gruntowoglejowa torfowa
Bór wysokogórski bagienny - BWGb
Siedliska pod bardzo silnym wpływem wody gruntowej i stokowo-opadowej. Zajmuje
tereny zabagniane w miejscach gromadzenia się wód opadowych i stokowych, występuje
zwykle na stokach ocienionych i nie nastawionych na działanie wiatru. Drzewostan tworzy
karłowaty świerk oraz kosodrzewina.
BWGb
Piętro klimatyczne Regiel górny
Położenie
Zabagnione zrównania grzbietowe lub załamania stoków; chłodne stoki
północne lub stoki położone w zaciszu grzbietu głównego
Rodzaj gleby
- torf wysoki na zwietrzelinie kwaśnych skał magmowych,
50
okruchowych i metamorficznych: granitów, gnejsów, łupków
krystalicznych, piaskowców i łupków ze spoiwem krzemionkowym lub
ilastym
Torfowa torfowisk wysokich
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp gleby Tw – torfowa torfowiska wysokiego, odm. płytka i średnio głęboka (na
podłożu skalnym)
BORY MIESZANE
Bór mieszany wysokogórski - BMWG
Występuje sporadycznie w reglu górnym – na piaskowcach zawierających węglan
wapnia, na zasobnych łupkach ilastych, a także na skałach węglanowych. Siedliska pod
silnym wpływem wody opadowo-stokowej, szybko odprowadzonej w dół stoków.
Wierzchowiny i górne części południowych stoków mogą być okresowo przesuszone.
Siedliska te znajdują się w strefie lasów ochronnych.
BMWG
Piętro klimatyczne Regiel górny
Położenie
Wierzchowiny i górne partie stoków
Rodzaj gleby
Skały węglanowe
- zwietrzelina gliniasta, pyłowa i ilasta
margli, wapieni, dolomitów
Typ, podtyp
moder-mor świeży lub suchy, tangelmor
próchnicy
Typ i podtyp gleby Rbt – tangel rędzina
Rp – rędzina próchniczna
Rir – rędzina inicjalna
Skały fliszowe zawierające CaCO33
- zwietrzelina gliniasta, pyłowa, rzadziej
ilasta łupków lub piaskowców i zlepieńców
zawierających CaCO3
moder-mor świeży, tangelmor
RDw– rdzawa właściwa
1.3.2. SIEDLISKA GÓRSKIE
Siedliska górskie występują w krajobrazie gór średnich i niskich. Ze względu na znaczne zróżnicowanie
klimatyczne regla dolnego, mające swój wyraz w cechach gleb, roślinności runa oraz w składzie i jakości
drzewostanu, wskazane jest wyodrębnienie regla dolnego wysokiego i regla dolnego niskiego.
BORY
Bór górski świeży - BGśw
Siedliska boru górskiego tworzą się w zasięgu chłodnego klimatu wysokiego regla
dolnego. Znajdują się pod umiarkowanym lub wyraźnym wpływem wody glebowo-opadowej
i stokowej. W wyższych pasmach górskich najczęściej występują nieciągłym pasem różnej
szerokości, miejscami gdy zanikają, siedliska boru wysokogórskiego graniczą bezpośrednio z
siedliskami boru mieszanego górskiego. W niższych pasmach zajmują wierzchowiny i
chłodne północne stoki. Od siedlisk boru wysokogórskiego odróżnia je wyższa bonitacja
świerka.
BGśw
Piętro klimatyczne Regiel dolny wysoki
Położenie
często na granicy siedlisk BWG i BMG, oraz niżej w zagłębieniach terenu, ze
spływem zimnych mas powietrza
Rodzaj gleby
- zwietrzelina kwaśnych skał magmowych, okruchowych i metamorficznych:
51
granitów, gnejsów, łupków krystalicznych, piaskowców i łupków bezwęglanowych
(w VIII krainie: istebniańskich, ciężkowickich, czarnorzeckich, rzadziej magurskich i
godulskich) z serią glebopokryw stokowych
- osuwiska i koluwia osuwiskowe piaszczysto-gliniaste na podłożu skalnym
mor świeży
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp gleby Bw – bielicowa właściwa
RDbog – rdzawa bielicowa odm. opadowoglejowa
RNw – ranker właściwy (sporadycznie)
RNb – ranker bielicowy
Bór górski wilgotny - BGw
Siedliska pod silnym wpływem wody gruntowej, glebowo-opadowej i stokowej.
Występują na płaskich wierzchowinach, w zagłębieniach, gdzie zatrzymują się wody
opadowe i stokowe nie mające dróg szybkiego odpływu. Gleby płytkie, szkieletowe z
opadowym lub gruntowym oglejeniem.
2.3.BGw
Piętro klimatyczne Regiel dolny wysoki
Położenie
Spłaszczenia i wierzchowiny, kotlinki w niszach osuwiskowych i zagłębienia stoku
Rodzaj gleby
- zwietrzelina kwaśnych skał magmowych, okruchowych i metamorficznych:
granitów, gnejsów, łupków krystalicznych, piaskowców i zlepieńców
bezwęglanowych (w krainie VIII m.in. warstw istebniańskich, czarnorzeckich,
cieżkowickich, rzdaziej magurskich i godulskich) z serią glebopokryw stokowych
- osuwiska i koluwia osuwiskowe piaszczysto-gliniaste na podłożu skalnym
Typ, podtyp
mor wilgotny
próchnicy
Typ i podtyp gleby Bgts – glejo-bielicowa torfiasta
Bgw – glejo-bielicowa wlasciwa
Bgms – glejo-bielicowa murszasta
Gts – gruntowoglejowa torfiasta
Gt – gruntowoglejowa torfowa
Blgw – glejo-bielica właściwa
Bór górski bagienny - BGb
Występuje w miejscach trwałego gromadzenia się wód opadowych i sokowych, gdzie
dochodzi do zabagnienia terenu, często są to obrzeża torfowisk górskich. Gleby wytworzone z
torfowiska wysokiego, występującego bezpośrednio na skale. Warstwa torfu może mieć
nawet kilka metrów miąższości. Drzewostan świerkowy IV-V bonitacji z domieszką brzozy
omszonej i kosodrzewiny oraz sosny błotnej. Siedliska te najczęściej spotykane są w
Sudetach.
2.4.BGb
Piętro klimatyczne Regiel dolny wysoki
Położenie
zabagnione spłaszczenia lub wklęśniecia stoków, zwykle ocienione i chłodne
stoki północne
Rodzaj gleby
- torf wysoki na zwietrzelinie kwaśnych skał magmowych, okruchowych i
metamorficznych: granitów, gnejsów, lupków krystalicznych, piaskowców i
łupków bezwęglanowych oraz w VII krainie - paragnejsów Gór Sowich
- torf wysoki na osuwiskach i koluwiach osuwiskowych
Typ, podtyp
torfowa torfowisk wysokich, mor mokry torfiasty
52
próchnicy
Typ i podtyp gleby Tw – torfowa torfowiska wysokiego, odm. płytka
BORY MIESZANE
Bór mieszany górski świeży BMGśw
Siedliska pod nieznacznym wpływem wody glebowo-opadowej i stokowej. Mają dość
szeroki zasięg występowania; zajmują znaczne powierzchnie w reglu dolnym niskim i
wysokim, miejscami dochodząc do granicy z reglem górnym.
BMGśw
Piętro klimatyczne Regiel dolny niski
Regiel dolny wysoki
Położenie
do ok. 900 m n.p.m. w Beskidach i
od ok. 900 do ok. 1100 m n.p.m. w Beskidach
Sudetach, do ok. 1000 m n.p.m. w Tatrach i Sudetach, w Tatrach 1000 do 1200 m n.p.m.
Stoki o różnych ekspozycjach, wierzchowiny,
garby
Rodzaj gleby
- zwietrzelina kwaśnych skał magmowych i metamorficznych - granitów, gnejsów, łupków
krystalicznych oraz okruchowych - piaskowców, zlepieców i łupków bezwęglanowych (w
VIII krainie najczęściej warstw magurskich, istebniańskich, godulskich, lub utworów
fliszowych zawierających węglany, lecz odgórnie odwapnionych i zakwaszonych) z serią
glebopokryw stokowych
- osuwiska i koluwia osuwiskowe na podłożu skalnym
Typ, podtyp
moder-mor świeży
próchnicy
Typ i podtyp gleby Bw – bielicowa właściwa
Bw – bielicowa właściwa
Blw – bielica właściwa
RNw – ranker właściwy
RNw – ranker właściwy
RNb – ranker bielicowy
RNb – ranker bielicowy
RDb – rdzawa bielicowa (rzadko)
RDb – rdzawa bielicowa (rzadko)
RDw – rdzawa właściwa (rzadko)
Bór mieszany górski wilgotny - BMGw
Występuje bardzo rzadko, zwykle razem z siedliskami BMGśw, jednakże w warunkach o
zwiększonej wilgotności. Drzewostan świerkowy III-IV bon.
2.5.BMGw
Piętro klimatyczne Regiel dolny wysoki i niski
Położenie
obniżenia dolinne
Rodzaj gleby
- zwietrzelina kwaśnych skał magmowych, okruchowych i metamorficznych
(granitów, gnejsów, łupków krystalicznych, piaskowców, zlepieńców i zlepieńców
bezwęglanowych)
- osuwiska i koluwia osuwiskowe na podłożu skalnym
53
Typ, podtyp
moder-mor wilgotny
próchnicy
Typ i podtyp gleby Bgts– glejo-bielicowa torfiasta
Bgms – glejo-bielicowa murszasta
Bgw – glejo-bielicowa właściwa
Gts – gruntowoglejowa torfiasta
Gt – gruntowoglejowa torfowa
RNb – ranker bielicowy odm. gruntowoglejowa
OGb – opadowoglejowa bielicowana odm. oligotroficzna
OGSt – stagnoglejowa torfowa
Bór mieszany górski bagienny - BMGb
Występuje wraz s siedliskami borów mieszanych górskich świeżych i wilgotnych Zajmuje, najczęściej
na stokach północnych, zagłębienia terenowe, niecki, tarasy i inne miejsca, w których utrudniony jest przepływ
wody opadowo-stokowej i dochodzi do zabagnienia terenu. Drzewostan świerkowy ok. IV bon. z udziałem
brzozy omszonej.
2.6.BMGb
Piętro klimatyczne Regiel dolny wysoki i niski
Położenie
szerokie obniżenia dolinne, zabagnione spłaszczenia wierzchowin i stoków
Rodzaj gleby
torf wysoki i przejściowy na zwietrzelinie:
- skał bezwęglanowych - granitów karbońskch, gnejsów prekambryjskich,
paragnejsów Gór Sowich – VII kraina
- utworów fliszu podhalańskiego – VIII kraina
- trzeciorzędowych piaskowców I łupków magurskich I podmagurskich – VIII
kraina
- kredowych piaskowców I łupków godulskich I istebniańskich – VIII kraina
Typ, podtyp
moder-mor mokry torfiasty lub murszowaty
próchnicy
Typ i podtyp gleby Tw,Tp – torfowa torfowiska wysokiego lub przejściowego
LASY MIESZANE
Las mieszany górski świeży - LMGśw
Siedliska pod umiarkowanym i wyraźnym wpływem wody glebowo-opadowej i
stokowej. W niskim reglu dolnym jest siedliskiem o ograniczonym zasięgu. Łączy się z
uboższymi typami gleb brunatnych, a w wysokim reglu dolnym zajmuje najżyźniejsze gleby
tej strefy, gdzie pomimo surowszego klimatu dorównuje produkcyjnością siedliskom LMG
położonym niżej. W Sudetach znaczne powierzchnie na tym siedlisk zajmują lite drzewostany
świerkowe, co może utrudniać jego identyfikację, Pomocna w tym celu może okazać się
bonitacja drzewostanu oraz występowanie gatunków roślin typowych dla siedlisk
żyźniejszych.
LMGśw
Piętro
klimatyczne
Położenie
Rodzaj gleby
Regiel dolny niski i wysoki
Regiel dolny wysoki
- stok w środkowej i dolnej części, wierzchowiny niższych pasm górskich
Skały niewęglanowe
- zwietrzelina kwaśnych skał magmowych, okruchowych i
metamorficznych (granitów, gnejsów, łupków krystalicznych,
piaskowców, zlepieńców i piaskowców ze spoiwem
krzemionkowym lub ilastym) z serią glebopokryw stokowych
i z serią stref przekształceń peryglacjalnych (wierzchowiny)
Skały węglanowe
- zwietrzelina gliniasta,
pyłowa i ilasta wapieni i
dolomitów
- zwietrzelina piaskowców,
łupków i zlepieńców
zawierających okruchy skał
wapiennych
54
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp
gleby
Wariant
uwilgotnienia
moder świeży
BRk – brunatna kwaśna
(oligo- i mezotroficzna)
BRb– brunatna bielicowa
RDw - rdzawa właściwa
(rzadko)
RDbr - rdzawa brunatna
LMGśw1
odmiany głęboko
opadowoglejowe gleb:
BRkog – brunatna kwaśna
BRbog - brunatna bielicowa
Rw – rędzina właściwa
Ri – rędzina inicjalna
PRw – pararędzina właściwa
RDbr - rdzawa brunatna
LMGśw2
LMGśw1
Las mieszany górski wilgotny - LMGw
Siedliska pod umiarkowanie silnym wpływem wody gruntowej, glebowo-opadowej i
stokowej. Występują sporadycznie, zwykle razem z siedliskami świeżymi. Zajmują, często na
północnych stokach, zagłębienia terenu, leje źródliskowe oraz miejsca dodatkowo osłonięte
podciętymi progami lub skałami.
2.7.LMGw
Piętro klimatyczne Regiel dolny niski, rzadziej wysoki
Położenie
Stok w środkowej i dolnej części, zrównania i wklęśnięcia stoku, obniżenia
dolinne.
Skały niewęglanowe. Występuje zwłaszcza w niskim reglu dolnym.
Rodzaj gleby
- zwietrzelina skał magmowych, okruchowych i metamorficznych (granitów,
gnejsów, łupków krystalicznych, piaskowców, zlepieńców i piaskowców ze
spoiwem krzemionkowym lub ilastym) z serią glebopokryw stokowych
Typ, podtyp
moder wilgotny
próchnicy
Typ i podtyp gleby Gw – gruntowoglejowa właściwa
Gt – gruntowoglejowa torfowa
Gts – gruntowoglejowa torfiasta
Gms – gruntowoglejowa murszasta
Gm – gruntowoglejowa murszowa
OGb – opadowoglejowa bielicowa
OGw – opadowoglejowa właściwa
OGsw – stagnoglejowa właściwa
OGSts – stagnoglejowa tofiasta
OGSt – stagnoglejowa torfowa
oraz odmiany opadowo- i gruntowoglejowe gleb:
BRk - brunatna kwaśna
BRwy – brunatna wyługowana (w wysokim reglu dolnym)
RDw – rdzawa właściwa (rzadko)
RDb - rdzawa bielicowa (rzadko)
RDbr – rdzawa brunatna (rzadko)
Dw – deluwialna właściwa
LASY
Las górski świeży - LGśw
Siedliska pod umiarkowanym lub wyraźnym wpływem wody glebowo-opadowej i
stokowej, wyjątkowo pod bardzo słabym w miejscach wystawionych na działanie słońca i
wiatru. Występuje w reglu dolnym niskim do ok. 600 m n.p.m.; wyjątkowo może dochodzić
do 800 m n.p.m. Drzewostany bukowe z udziałem jodły. W Sudetach znaczne powierzchnie
tych siedlisk zajmują drzewostany bukowe ze świerkiem lub świerkowe.
55
2.8.LGśw
Piętro
klimatyczne
Położenie
Regiel dolny niski
Rodzaj gleby
Skały niewęglanowe
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp
gleby
Wariant
uwilgotnienia
Stoki o różnych ekspozycjach
- zwietrzelina skał magmowych,
okruchowych i metamorficznych
(granitów, gnejsów,andezytów,
łupków krystalicznych,
piaskowców, zlepieńców,
mulowców ze spoiwem
krzemianowym lub ilastym) z serią
glebopokryw stokowych i z serią
stref przekształceń peryglacjalnych
- gliny kamieniste wietrzelinowe i
pyły eoliczne z serią glebopokryw
stokowych na piaskowcach i
łupkach ze spoiwem krzemianowym
lub ilastym
mull świeży
BRk – brunatna
kwaśna
BRb– brunatna
bielicowa
BRwy - brunatna
wyługowana
RDbr - rdzawa
brunatna
(rzadko)
RDw - rdzawa
właściwa
(rzadko)
W odmianie
opadowostokowoglejowej
gleby:
BRk – brunatna
kwaśna
BRb– brunatna
bielicowa
BRwy brunatna
wyługowana
LGśw1
LGśw2
strome południowe
zbocza, skalne półki
wierzchowiny
Skały węglanowe
Skały węglanowe i
niewęglanowe
- zwietrzelina gliniasta, pyłowa i
- zwietrzelina
ilasta wapieni, dolomitów oraz
piaszczystobazaltów, łupków i filitów
gliniasta, pyłowa i
- zwietrzelina piaskowców, łupków ilasta piaskowców,
i zlepieńców ze spoiwem
zlepieńców i łupków
węglanowym, kalcytowym,
- zwietrzelina
dolomitowym oraz ze „strzałkami” gliniasta, pyłowa i
kalcytu lub okruchami wapiennymi ilasta margli,
wapieni, dolomitów
i opok
mull suchy
BRw - brunatna
własciwa
BRwy – brunatna
wyługowana
BRs –
szarobrunatna
Rbr – rędzina
brunatna
Rw – rędzina
właściwa
Rp – rędzina
próchniczna
PRw –
pararędzina
właściwa
PRbr –
pararędzina
brunatna
LGśw1
w/wym. gleby
w odmianie
opadowostokowoglejow
ej
Rbr – rędzina
brunatna
Rw – rędzina
właściwa
PRw – pararędzina
właściwa
PRbr – pararędzina
brunatna
BRk – brunatna
kwaśna
BRb– brunatna
bielicowa
BRwy - brunatna
wyługowana
LGśw2
LGśw0
Las górski wilgotny - LGw
Siedliska pod umiarkowanym lub dość silnym wpływem ruchomej wody stokowej i
glebowo-opadowej (często stagnującej). Występuje w tej samej strefie wysokościowej jak
LGśw, lecz jest znacznie rzadziej spotykany. Zajmuje miejsca z powolnym spływem wód
opadowych i stokowych, np. dolne części uskoków skalnych, obniżenia międzystokowe,
wąwozy oraz brzegi dolin z glebami wilgotnymi.
2.9.LGw
Piętro klimatyczne Regiel dolny niski
56
Położenie
Rodzaj gleby
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp gleby
Wariant
uwilgotnienia
Dość strome dobrze nawodnione stoki o glebach
Niższe położenia połogich
przepuszczalnych dla wód opadowych, zwykle ze spoistą
stoków, tarasowate
warstwą spągową – źródliska okresowych potoków lub
spłaszczenia, zsuwy stokowe,
cieków, miejsca wysiękowe, wilgotne tarasowate
leje źródliskowe.
spłaszczenia terenu wzbogacone osadami koluwialnymi.
(siedliska długotrwale silnie
(siedliska średnio wilgotne, okresowo nadmiernie
wilgotne)
uwilgotnione)
Skały węglanowe
Skały kwaśne, lub zawierające węglany głęboko
odwapnione
- zwietrzelina piaskowców,
- zwietrzelina kwaśnych skał okruchowych (łupków,
łupków i zlepieńców ze
mułowców, drobnoziarnistych piaskowców ze spoiwem
spoiwem węglanowym,
ilastym lub krzemianowym) z serią glebopokryw
kalcytowym lub dolomitowym, stokowych oraz z serią przekształceń peryglacjalnych na
- zwietrzelina gliniasta i ilasta zrównaniach
margli, wapieni, dolomitów
- zwietrzelina kwaśnych skał magmowych i
- rumosz i usypiska skał
metamorficznych (rzadziej spotykane)
bogatych w węglany (rzadko
spotykane)
mull wilgotny
Rpgg – rędzina próchniczna
odm. gruntowoglejowa
PRwgg, PRwog – pararędzina
właściwa odm.
gruntowoglejowa i
opadowoglejowa
PRwd– pararędzina właściwa
odm. deluwialna
PRbrgg, PRbrog –
pararędzina brunatna odm.
grunowopglejowa i
opadowoglejowa
BRsog – brunatna
szarobrunatna odm.
opadowoglejowa
BRwy – brunatna wyługowana
odmiana opadowoglejowa
BRkog – brunatna kwaśna
odmiana opadowoglejowa
BRwyog
–
brunatna
wyługowana
odmiana
opadowoglejowa
BRsog – szarobrunatna
odmiana opadowoglejowa
Gp – gruntowoglejowa
próchniczna
OGw – opadowoglejowa
właściwa
LGw1
Gps – gruntowoglejowa
próchniczna odm. stokowa
Gme – gruntowoglejowa
murszowa odm. eutroficzna
Gmse – gruntowoglejowa
murszasta odm. eutroficzna
OGws – opadowoglejowa
właściwa odm. stokowa
OGsw – stagnoglejowa
właściwa
OGame – amfiglejowa odm.
eutroficzna
BRwygg BRwyog,–
brunatna wyługowana odm.
głęboko gruntowoglejowa i
opadowoglejowa
Dbrgg, Dbrog – deluwialna
brunatna odm.
gruntowoglejowa i
opadowoglejowa
LGw2
LASY ŁĘGOWE
Las łęgowy górski - LłG
Lasy łęgowe (lasy przypotokowe) występują sporadycznie tylko w reglu dolnym,
rzadko przekraczając granicę 500 m n.p.m. Występują wzdłuż koryt potoków i rzek w ich
dolnym biegu oraz na obrzeżach szerszych dolin, gdzie teren jest zalewany wodami rzek lub
spływami wód stokowych.
2.10. LłG
Piętro klimatyczne Regiel dolny niski
Położenie
współczesne tarasy rzeczne, głównie obrzeża potoków
57
Rodzaj gleby
Skały kwaśne lub węglanowe
Kamieńce, żwiry, piaski, rzadziej pyły i osady ilaste
- w osadach rzecznych współczesnych tarasów zalewowych
- w osadach deluwialnych
mull wilgotny
Typ, podtyp
próchnicy
Typ i podtyp gleby MDi – mada inicjalna
MDp – mada próchniczna
MDw – mada właściwa
Dp – deluwialna próchniczna
Ols jesionowy górski - OlJG
Siedliska pod trwałym wpływem wody stokowej, glebowo-opadowej lub gruntowej.
Występują rzadko. Fragmenty tych siedlisk występują w szerszych dolinach w zakolach
potoków i rzek górskich lub na spłaszczeniach i załamaniach stoków, w sąsiedztwie „oczek”
wodnych oraz terenach wysiękowych lub źródliskach, gdzie utrudniony jest odpływ wód
stokowych.
OlJG
Piętro klimatyczne Regiel niski
Położenie
zagłębienia dolinne lub spłaszczenia stoków z utrudnionym odpływem wód, miejsca
źródliskowe, młaki
Rodzaj gleby
- piaski, pyły, mułki i iły w osadach wodnych, na zwietrzelinie skał kwaśnych lub
węglanowych
- zwietrzelina kwaśnych skał okruchowych (łupków, mułowców i piaskowców o
spoiwie krzemionkowym, ilastym lub węglanowym) z powierzchniową warstwą
nadkładu organicznego o charakterze namułów, utworów murszowatych i
torfiastych)
Typ, podtyp
mull mokry, mull wilgotny
próchnicy
Typ i podtyp gleby Gmłźr – gruntowoglejowa mułowa odm. źródliskowa
MŁt – torfowo-mułowa, także odm. węglanowa
Mmł - mułowo-murszowa
MRm – mineralno-murszowa, także odm. węglanowa
MRw – murszowata właściwa, także odm. węglanowa
58
2. SZATA ROŚLINNA
2.1. Kraina Bałtycka
2.1.1. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA
Kraina Bałtycka obejmuje północno-zachodnią część Polski - obszar gromadnego występowania buka
zwyczajnego. Podzielona została na 24 mezoregiony przyrodniczo-leśne, zgrupowane w 8 dzielnic.
Według fizycznogeograficznej regionalizacji kraina I znajduje się na obszarze dwóch podprowincji
Europy Zachodniej: Pobrzeży Południowobałtyckich (makroregiony: Pobrzeże Szczecińskie, Koszalińskie i
Gdańskie) i Pojezierzy Południowobałtyckich (makroregiony: Pojezierze Zachodniopomorskie,
Wschodniopomorskie, Południowopomorskie – część zachodnia i Chełmińsko-Dobrzyńskie – część północnowschodnia, oraz północna część Doliny Dolnej Wisły). Wschodnie jej obszary położone są w obrębie Europy
Wschodniej, w podprowincji Pobrzeży Wschodniobałtyckich (zachodnia część makroregionu Niziny
Staropruskiej) oraz fragmentarycznie w podprowincji Pojezierzy Wschodniopomorskich – zachodnia część
makroregionu Pojezierza Mazurskiego.
Kraina Bałtycka znajduje się w strefie przejściowej od klimatu atlantyckiego na zachodzie, do
kontynentalnego na wschodzie jej obszaru. Zróżnicowanie klimatyczne wiąże się z szerokim zasięgiem terenu
krainy w kierunku wschód – zachód (na ok. 450 km). Dodatkowy wpływ na układ elementów klimatycznych w
poszczególnych dzielnicach przyrodniczo-leśnych krainy wywiera ukształtowanie i wysokości względne terenu.
Klimat krainy, kształtowany jest głównie pod wpływem morza. Charakteryzują go najłagodniejsze w
kraju zimy, chłodne okresy letnie oraz stosunkowo wysokie opady atmosferyczne. Średnia roczna temperatura
powietrza w krainie wynosi od 8.5oC – 9.2oC. W okresie zimowym i letnim średnie temperatury powietrza
kształtują się między 1.3oC – 1.7oC (styczeń) i 18.2oC – 19.8oC (lipiec). Roczna suma opadów wynosi od 555 do
734 mm. Obszary o urozmaiconej rzeźbie terenu (np. dzielnica Pojezierza Drawsko – Kaszubskiego)
charakteryzują niższe temperatury na wzniesieniach, oraz zwiększone opady na terenach położonych na zachód i
północny zachód od wzniesień.
Teren krainy odznacza się stosunkowo dużym zróżnicowaniem wysokościowym, wznosząc się od
poziomu depresji (Żuławy) do 329 m n.p.m., na najwyższych wzniesieniach Pojezierzy (Wieżyca). Północna
część krainy – niziny nadmorskie (pobrzeża), ma charakter nizinny, pomimo dość urozmaiconego krajobrazu.
Graniczy ona od południa z garbem pojeziernym o szerokości 40 – 90 km, odznaczającym się najwyższymi w
północnej Polsce wysokościami bezwzględnymi, sąsiadującymi z głęboko wciętymi bruzdami rynien jeziornych.
Następną strefą w kierunku południowym są wysoczyzny jeziorne, których tylko część zachodnia znalazła się na
terenie krainy. Na obszarze krainy dominują krajobrazy młodoglacjalne, a na północy, w sąsiedztwie Bałtyku,
krajobrazy nadmorskie.
Dominującymi utworami geologicznymi są osady fazy pomorskiej ostatniego na
terenach Polski zlodowacenia północnopolskiego. Wśród nich przeważają gliny zwałowe
piaszczyste, sąsiadujące często z piaskami i żwirami lodowcowymi. Miejscami wąskie strefy
tworzą piaski, żwiry i głazy moren czołowych, a na wysoczyznach piaski i żwiry ozów lub
iły, mułki, piaski i żwiry - kemów. Na przedpolu moren czołowych, a także w rynnach rzek
występują piaski i żwiry wodnolodowcowe, często w formie sandrów. Utwory holoceńskie,
występujące jako piaski i żwiry morskie lub rzeczne, albo piaski eoliczne; ograniczone są do
wybrzeża morskiego oraz sąsiedztwa mniejszych lub większych rzek. W zagłębieniach
bezodpływowych terenu, zarówno na wysoczyznach morenowych, jak i na sandrach oraz w
dolinach rzecznych występują torfy, a w miejscach zanikłych jezior - torfy oraz mułki, piaski
i kredy jeziorne.
Lasy rosną głównie na glebach bielicowych i rdzawych, wytworzonych z piasków i żwirów rzecznych
lub piasków sandrowych. W związku z tym, przeważają w nich siedliska borów i borów mieszanych (ponad
55%). Żyźniejsze siedliska świeże, związane z glebami brunatnymi i płowymi pochodzenia lodowcowego,
występują nierównomiernie; a ich większe powierzchnie znajdują się we wschodniej części krainy (w dzielnicy
Elbląsko-Warmińskiej 49,2% lasów to siedliska Lśw). Siedliska wilgotne związane są zwykle z glebami
glejobielicowymi, glejowymi a także czarnymi ziemiami i madami. W krainie udział tych siedlisk jest niewielki;
zaledwie przekracza 5%. Podobnie niewielki jest udział, związanych z glebami organicznymi - torfowymi i
murszowymi, siedlisk bagiennych - wynosi niecałe 5%.
Lesistość krainy wynosi 30,5% i jest wyższa od średniej lesistości w kraju. Główne gatunki drzew
tworzących drzewostany to: sosna zwyczajna, buk zwyczajny, dąb szypułkowy i bezszypułkowy, olsza czarna i
jesion wyniosły.
S o s n a z w y c z a j n a (So) zajmuje w krainie Bałtyckiej pierwsze miejsce w powierzchniowym udziale
gatunków panujących – udział jej na obszarze Lasów Państwowych przekracza 68%*, z wyjątkiem Dzielnicy
59
Elbląsko-Warmińskiej, gdzie wynosi 27,9%. Zróżnicowanie siedlisk, na których rośnie sosna jest szerokie,
głównie jednak tworzy ona drzewostany na siedliskach oligotroficznych i mezotroficznych - od siedlisk suchych
do bagiennych.
B u k z w y c z a j n y (Bk) znajduje się na tym terenie w granicach swojego zwartego zasięgu i
odznacza się dużą dynamiką rozwojową. Charakterystyczne dla krainy Bałtyckiej jest gromadne występowanie
drzewostanów bukowych, które po drzewostanach sosnowych mają największy udział w powierzchni lasów,
wynosi on 9%. Najniższe występowanie Bk na terenie krainy jest w dzielnicy Pojezierza WałeckoMyśliborskiego, gdzie suma opadów spada poniżej 550 mm. Gatunek ten zajmuje siedliska żyzne i bardzo
żyzne, unika gleb nadmiernie wilgotnych, ciężkich i suchych.
D ą b s z y p u ł k o w y (Dbs) i d ą b b e z s z y p u ł k o w y (Dbb). Dęby obejmują swym zasięgiem
cały obszar krainy. Nie wytrzymują one często konkurencji buka i są spychane na siedliska bardziej wilgotne lub
usytuowane w dolnych częściach stoków. Dab jest gatunkiem panującym na 5,7% powierzchni leśnej. Najwięcej
drzewostanów dębowych występuje w dzielnicy Elbląsko-Warmińskiej – ponad 17%.
Ś w i e r k p o s p o l i t y (Św) obejmuje w krainie II naturalnym zasięgiem (wg Szafera 1972) tylko
dzielnice Elbląsko-Warmińską i Pojezierza Iławsko-Brodnickiego. Gatunek ten jednak został wprowadzony do
lasów Pojezierza Drawsko-Kaszubskiego i szybko rozprzestrzenił się w kierunku zachodnim. Obecnie znajduje
się na terenie niemal całej krainy, a jego powierzchniowy udział wynosi 4,6%. Odnawia się naturalnie, dobrze
rozwija szczególnie na glebach wilgotniejszych.
O l s z a c z a r n a (Ol) ogranicza swoje występowanie do żyznych i bardzo żyznych siedlisk bagiennych.
Jako gatunek domieszkowy wchodzi w skład drzewostanów LMb i Lw. Udział jej jako gatunku panującego jest
kilkuprocentowy, jedynie w dzielnicy Elbląsko-Warmińskiej drzewostany olszowe zajmują 10% powierzchni
leśnej.
J e s i o n (Js) wyniosły rośnie na siedliskach Lł. Jako gatunek domieszkowy wchodzi też w skład
drzewostanów w Lw i OlJ. We wschodniej części krainy spotyka się go także na żyznych siedliskach Lśw.
Jako gatunki domieszkowe w drzewostanach krainy I występują: brzoza brodawkowata i
omszona, grab zwyczajny, lipa drobnolistna, modrzew europejski, klon zwyczajny, wiąz
szypułkowy i polny oraz osika, a na terenach pojezierza również jawor.
B r z o z a (brodawkowata – Brzb i omszona - Brzo) jako gatunek domieszkowy wchodzi w skład
drzewostanów w całej amplitudzie zróżnicowania siedliskowego, przy czym brzoza
______________________________________________________
* - dane w całym opracowaniu dla Lasów Państwowych wg stanu na 1.01.2000 r
omszona jest typowa dla siedlisk wilgotnych i bagiennych. Często udział brzozy w drzewostanach jest dość
wysoki - pełni ona wtedy rolę gatunku współpanującego. W krainie I udział powierzchniowy drzewostanów z
panującą (współpanującą) brzozą 7,1%.
G r a b (Gb) spotykany jest częściej w południowej i południowo-wschodniej części krainy, gdzie
konkurencja buka maleje. Tworzy zwykle drugie piętro w drzewostanach dębowych i sosnowych, głównie na
siedlisku Lśw i LMśw.
L i p a d r o b n o l i s t n a (Lp) występuje w lasach całej krainy, jednak największe obszary zajmuje we
wschodnich dzielnicach, gdzie zaznacza się spadek dynamiki rozwojowej buka. Wchodzi w skład drzewostanów
na siedliskach Lśw i Lw.
M o d r z e w e u r o p e j s k i (Md) jest cennym gatunkiem domieszkowym drzewostanów na średnio
żyznych siedliskach.
K l o n y i w i ą z y występują w pojedynczej domieszce w drzewostanach na żyznych siedliskach Lśw,
Lw i Lł. Z północną granicą dzielnicy Pojezierza Drawsko-Kaszubskiego pokrywa się w przybliżeniu granica
naturalnego zasięgu jaworu.
2.1.2.
TYPY SIEDLISKOWE LASU
BORY
Bór suchy - Bs
Siedliska skrajnie ubogie i suche, z bardzo głębokim poziomem wody gruntowej.
Drzewostan sosnowy ok. V bonitacji i złej jakości technicznej, runo z przewagą chrobotków.
Procentowy udział tych siedlisk w lasach jest niewielki. Na terenie krainy Bałtyckiej bory
suche występują głównie w dzielnicy Pasa Nadmorskiego.
Runo
Gatunki Bs:
Chrobotek leśny - Cladonia sylvatica
60
Chrobotek reniferowy - Cladonia rangiferina
Chrobotek wysmukły - Cladonia gracilis
Chrobotek widlasty - Cladonia furcata
Porost islandzki - Cetraria islandica
Rzęsiak pospolity - Ptilidium ciliare
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Szczotlicha siwa - Corynephorus canescens
Macierzanka piaskowa - Thymus serpyllum
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
ponadto w Pasie Nadmorskim
Turzyca piaskowa - Carex arenaria
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Bażyna czarna - Empetrum nigrum
Gruszkówka (Gruszyczka) jednostronna - Orthilia secunda (Pyrola secunda)
Brodawkowiec czysty - Pseudoscleropodium purum (Scleropodium purum)
Gruszycznik (Gruszyczka) jednokwiatowy - Moneses uniflora (Pyrola uniflora)
Jastrzębiec baldaszkowaty - Hieracium umbellatum
ponadto na terenie krainy poza Pasem Nadmorskim
Kostrzewa owcza - Festuca ovina
Turzyca wrzosowiskowa - Carex ericetorum
Jastrzębiec kosmaczek - Hieracium pilosella
Trzcinnik piaskowy - Calamagrostis epigeios
Szczaw polny - Rumex acetosella
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So IV-V bon.
Gatunki dom. I p. - sporad. Brz
Podrost - brak
Podszyt – pjd.: jał., so, brz
Zespoły roślinne
- Empetro nigri-Pinetum cladonietosum, Empetro nigri-Pinetum piroletosum
Wojt.1964 - nadmorski bór sosnowy (bażynowy), podzespół chrobotkowy i
gruszyczkowy
Występuje w pasie nadmorskich wydm, w odległości do 5 km od morza, zajmuje głównie kopulaste
grzbiety oraz łagodnie opadające stoki wydm. Charakterystyczną cechą jest zniekształcony pokrój sosen w
drzewostanie i dominacja krzaczkowatych porostów w runie, a w podzespole gruszyczkowym (żyźniejszym)
znaczny udział gatunków rodzaju Pyrola sp. W podszycie pojedynczo pojawia się także jarzębina i wierzba
piaskowa. Nadmorskie bory suche stanowią pierwsze stadia sukcesji zbiorowisk leśnych na wydmach.
- Cladonio-Pinetum Juraszek 1927 - bór sosnowy suchy odm. suboceaniczna
Występuje na terenie krainy poza pasem nadmorskich wydm, zwykle w wierzchołkowej części wydm
śródlądowych. Charakterystyczną cechą jest silnie rozwinięta warstwa krzaczkowatych porostów z dominacją
gatunków z rodzaju Cladonia sp. Warstwa zielna słabo rozwinięta (10-30% pokrycia) złożona głównie z
krzewinek i wąskolistnych traw o kępkowym występowaniu. Drzewostan sosnowy V bonitacji, niskiej jakości i
o rozluźnionym zwarciu.
Bór świeży - Bśw
Siedliska ubogie, świeże, bez wyraźnego wpływu wody gruntowej lub pod słabym jej
wpływem. Drzewostan sosnowy ok. III bonitacji, runo krzewinkowo-mszyste. Siedliska Bśw
występują dość licznie na terenie krainy; zajmują 18,9% powierzchni leśnej. Najczęściej
można je spotkać w Dzielnicy Pojezierza Wałecko-Myśliborskiego (ponad 30%), a
najrzadziej (poniżej 1%) w Dzielnicy Elbląsko-Warmińskiej.
Runo
61
Gatunki różnicujące Bśw od Bs
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Przetacznik lekarski - Veronica officinalis
Fiołek psi - Viola canina
Pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata
ponadto w Pasie Nadmorskim
Listera sercowata – Listera cordata
Piórosz pierzasty - Ptilium crista-castrensis
Gatunki częste
Rokietnik pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Bielistka siwa - Leucobryum glaucum
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
Turzyca wrzosowiskowa - Carex ericetorum
Kostrzewa owcza - Festuca ovina
Widłoząb miotlasty – Dicranum scoparium
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
oraz w części wschodniej krainy
Gorysz pagórkowy - Peucedanum oreoselinum
Wężymord niski - Scorzonera humilis
Nawłoć pospolita -Solidago virgaurea
w wariancie Bśw2 - Molinia caerulea (do 5%) oraz pjd. w drzewostanie Brzo.
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So ok. III bon.
Gatunki dom. I p. - Brz
Podrost - pjd. So
Podszyt – pjd. jał., jrz, krusz, os
Zespoły roślinne
- Leucobryo-Pinetum Mat. (1962) 1973 - subatlantycki bór sosnowy świeży,
odmiana pomorsko-śląska.
Charakterystyczną cechą tego typu tasu jest zwarty drzewostan sosnowy i runo głównie krzewinkowe z
dominacją borówek i domieszką wąskolistnych traw. Bardzo silnie rozwinięta jest warstwa mszysta, składającą
się głównie z Pleurosium schreberi.
- Empetro nigri-Pinetum typicum Wojt.1964 - nadmorski bór sosnowy,
podzespół typowy.
W dzielnicy Pasa Nadmorskiego, gdzie występuje na wąskim pasie wybrzeża, zajmuje piaszczyste stoki
wydm nadmorskich. Odznacza się występowaniem ubogiego podszytu, w którym oprócz sosny, brzozy i
jarzębiny występuje wierzba piaskowa.
- Peucedano-Pinetum typicum - Mat. (1962) 1973 kontynentalny bór sosnowy świeży, odmiana subborealna
We wschodniej części krainy - w dzielnicy Pojezierza Iławsko-Brodnickiego występuje bogatsza postać
Bśw, nawiązująca do siedlisk Bśw Krainy Mazursko-Podlaskiej. Wyróżnia się zwartym drzewostanem
sosnowym, bonitacji II oraz dość często występowaniem w nielicznych skupieniach świerka, tworzącego II
piętro. Warstwa podszytu jest dość dobrze rozwinięta, a runo jest nieco bogatsze niż na pozostałym terenie
krainy.
62
Bór wilgotny - Bw
Siedliska ubogie wilgotne, występują bardzo rzadko – ich udział w lasach krainy wynosi 0,3%. Zajmują
płaskie obniżenia terenu, często występują na przejściach między borami świeżymi a olsami i borami
bagiennymi.
Runo
Gatunki różnicujące Bw od Bśw
Trzęślica modra - Molinia caerulea (obficie)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
w dzielnicy Pasa Nadmorskiego także:
Wrzosiec bagienny - Erica tetralix
Woskownica europejska - Myrica gale
Sit bałtycki - Juncus balticus
Bażyna czarna – Empetrum nigrum
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca)
ponadto w wariancie Bw2:
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum - (pjd.)
Bagno zwyczajne - Ledum palustre - (pjd.)
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokiet pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Wrzos pospolity - Calluna vulgaris
oraz inne gatunki występujące w Bśw
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So II-III bon.
Gatunki dom. Ip - Brz, Brzo
Podrost - brak
Podszyt – krusz. (głównie), jrz, pjd. jał., os
Zespoły roślinne
- Molinio caeruleae-Pinetum Mat. 1973 – bór sosnowy wilgotny, wariant typowy (Bw1) i wariant z bagnem
zwyczajnym Ledum palustre (Bw2)
Zajmuje nisko położone, płaskie lub lekko wklęsłe obszary ubogich piasków, niejednokrotnie w strefie
przejściowej miedzy borami świeżymi, a siedliskami bagiennymi borów lub lasów. Drzewostan sosnowy, często
z domieszką brzozy brodawkowatej i omszonej, runo jednorodne przestrzennie o charakterze trawiastokrzewinkowym, z dominacją Vaccinium myrtillus i Molinia coerulea. W dzielnicy Pojezierza IławskoBrodnickiego pojawia się często w II piętrze drzewostanu świerk.
- Empetro nigri-Pinetum ericetosum tetralicis Wojt.1964 - nadmorski bór sosnowy, podzespół wrzośćcowy.
Bór wilgotny, w wąskim pasie wybrzeża (Dzielnica Pasa Nadmorskiego), występuje w obniżeniach
międzywydmowych i zagłębieniach terenu, gdzie poziom wody gruntowej jest zmienny w ciągu roku.
Drzewostan w tym siedlisku wyróżnia się niższą bonitacją drzewostanu (III-IV) niż na pozostałym terenie
krainy, a w podszycie oprócz kruszyny i jarzębiny występuje wierzba piaskowa.
Bór bagienny - Bb
W krainie Bałtyckiej Bb występuje w powiązaniu z atlantyckimi torfowiskami
wysokimi. Siedliska te zajmują najczęściej niewielkie obszary wśród borów sosnowych
tworząc strefę przejścia pomiędzy nieleśnym torfowiskiem wysokim, a borami wilgotnymi i
borami świeżymi. Występują w bezodpływowych obniżeniach terenu, często na obrzeżach
zarastających jezior. Drzewostan, o rozluźnionym zwarciu (50-80%), tworzy sosna bardzo
niskiej bonitacji z niewielką domieszką brzozy omszonej. Warstwa krzewów słabo zwarta (510%). Runo o wybitnie torfowcowo-krzewinkowym aspekcie z dominacją Ledum palustre i
Vaccinium uliginosum (pijanicy) oraz torfowców, tworzących kępową strukturę.
Runo
Gatunki różnicujące Bb od Bw
63
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Modrzewnica zwyczajna - Andromeda polifolia
Wełnianka pochwowata - Eriophorum vaginatum
Torfowiec błotny - Sphagnum palustre
Torfowiec magellański - Sphagnum magellanicum (S. medium)
Torfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Płonnik sztywny - Polytrichum strictum
Próchniczek bagienny - Aulacomnium palustre
Rosiczka okrągłolistna - Drosera rotundifolia
Gatunki częste
Borówka bagienna (pijanica) - Vaccinium uliginosum (obficie)
Bagno zwyczajne - Ledum palustre (obficie)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gajnik lśniący – Hylocomium splendens
Bielistka siwa - Leucobryum glaucum
oraz w Dzielnicy Pasa Nadmorskiego
Wrzosiec bagienny - Erica tetralix
Woskownica europejska - Myrica gale
Malina moroszka - Rubus chamaemorus
Bażyna czarna - Empetrum nigrum
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip - So V bon. (w Bb1 - IV-V bon.)
Gatunki dom. Ip - Brzo
Podrost - brak
Podszyt - krusz., wierzby krzewiaste (wbsz., wbusz.)
Zespół roślinny
- Vaccinio uliginosi-Pinetum Kleist 1929 – bór sosnowy bagienny, odmiana nadmorska (Dzielnica Pasa
Nadmorskiego) i odmiana śródlądowa pomorska
BORY MIESZANE
Bór mieszany świeży – BMśw
Najliczniej reprezentowany typ siedliska w krainie Bałtyckiej, gdzie zajmuje 34%
powierzchni leśnej, przy czym w Dzielnicy Pojezierza Wałecko-Myśliborskiego ponad 44%.
Występuje na glebach mineralnych, niezbyt żyznych, świeżych, z głębokim poziomem wody
gruntowej. Siedliska BMśw tworzą często większe wspólne kompleksy z siedliskami Bśw.
Runo
Gatunki różnicujące BMśw od Bśw
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum )
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
ponadto w kwaśnych dąbrowach
Groszek skrzydlasty – Lathyrus montanus
Jastrzębiec sabaudzki - Hieracium sabaudum
Jastrzębiec gładki - Hieracium laevigatum
Kłosówka miękka - Holcus mollis
64
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Turzyca pigułkowata - Carex pilulifera
Gatunki częste
gatunki występujące w Bśw, w tym obficie:
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Gajnik lśniący – Hylocomium splendens
Rokiet pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Typy lasu
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip - So I-II bon, Dbb III-IV bon.
Gatunki dom. Ip. - Brzb, Dbb, Os
Gatunki IIp. - Dbb
Podrost - So, Dbb
Podszyt - jał., jrz, krusz., trz.
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum typicum Mat. 1981– kontynentalny bór mieszany, podzespół typowy
W I krainie występuje znacznie rzadziej niż typ bukowo-dębowy. Spotykany jest głównie na
wschodnich krańcach krainy. Odznacza się najczęściej drzewostanem dwupiętrowym, złożonym głównie z sosny
i dębu bezszypułkowego. Warstwa krzewów jest dość dobrze rozwinięta, a roślinność runa odznacza się
przewagą gatunków właściwych borom nad mezotroficznymi gatunkami lasów liściastych.
•
BUKOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip - Bk III-IV, Dbb III-IV bon
Gatunki dom. Ip. - So I-II bon., Brzb, wschodnia część krainy - Dbs,
Podrost: - Bk, Dbb
Podszyt - jrz, krusz., such., jał.
Zespół roślinny
- Fago-Quercetum typicum Tx. 1955 – pomorski las bukowo-dębowy (kwaśna dąbrowa), podzespół typowy
Na terenie krainy zajmuje siedliska piaszczysto-żwirowe, najczęściej na wzgórzach moreny czołowej,
preferując zbocza o wystawie zachodniej i północno-zachodniej. Drzewostan tworzy głównie buk i dąb
bezszypułkowy niskiej bonitacji. Runo ubogie florystycznie o charakterze krzewinkowo-trawiastym, z
niewielkim udziałem mszaków. Ten typ lasu często porastają drzewostany sosnowe sztucznego pochodzenia;
upodabnia się wtedy swoją fizjonomią i strukturą do borów sosnowych.
•
BRZOZOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Brz, Dbb III bon.
Gatunki dom. Ip. - So, Os
Podrost – Dbb
Podszyt – wiciokrzew pom., lesz, jrz, krusz., such., jał., such.
Zespół roślinny
- Betulo-Quercetum roboris Tx. 1937 – pomorski las brzozowo-dębowy, podzespół typowy
Spotykany bardzo rzadko. Występuje w nadmorskim pasie Pomorza na klifie zbudowanym z gliny
morenowej i przykrytym warstwą piasku wydmowego. Gleba typu naspy. W podszycie i runie występuje często
wiciokrzew (suchodrzew) pomorski – Lonicera periclymenum
65
Bór mieszany wilgotny - BMw
Najczęściej występujące siedliska wilgotne w krainie, pomimo niewielkiego udziału w lasach (2,3%).
Jedynie w Dzielnicy Niziny Szczecińskiej udział ich przekracza 7%. Spotykane są w obniżeniach terenowych,
często w sąsiedztwie siedlisk BMśw i Bw.
Runo
Gatunki różnicujące BMw od Bw
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Pięciornik kurze ziele - Potentilla erecta
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca); (poza Dzielnicą Pasa Nadmorskiego)
Gatunki różnicujące BMw od BMśw
Trzęślica modra - Molinia coerulea (licznie)
Trzęślica trzcinowata - Molinia arundinaceae
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Gatunki częste - gatunki występujące w BMśw, w tym głównie:
Orlica pospolita – Pteridium aquilinum
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Siódmaczek leśny – Trientalis europaea
Borówka czarna – Vaccinium myrtillus
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Typy lasu
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip - So I-II bon, Dbs III bon.
Gatunki dom. Ip. - Brz, Os
Gatunki IIp. – Dbs, Os, Brzo
Podrost - Dbs
Podszyt - jrz, krusz., trz., lesz.
Zespoły roślinne
- Querco roboris-Pinetum molinietosum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 – kontynentalny bór mieszany
podzespół trzęślicowy
Spotykany tylko we wschodniej części krainy – dzielnice I.7 i I.8. Drzewostan, najczęściej dwupiętrowy,
sosnowo-dębowy z domieszką osiki i brzozy omszonej. Warstwa krzewów dość dobrze rozwinięta, runo z
przewagą Molinia coerulea, Vaccinium myrtillus i Polytrichum commune.
•
BUKOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip - Bk III bon., Dbb, Dbs III bon.
Gatunki dom. Ip. - So, Brzo
Podrost - Dbs
Podszyt - jrz, krusz., such., jał.
Zespół roślinny
- Fago-Quercetum molinietosum Tx. 1955 – pomorski las bukowo-dębowy (kwaśna dąbrowa), podzespół z
trzęślicą modrą
W stanie naturalnym drzewostan tworzy głównie buk i dąb szypułkowy. Często występuje domieszka
sosny i brzozy omszonej. Runo ubogie florystycznie ma charakter krzewinkowo-trawiasty, z niewielkim
udziałem mszaków.
66
• BRZOZOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. – Brzb, Brzo II bon., Dbs IV bon.,
Gatunki dom. I p. – (So), Os, Ol
Podrost - Db
Podszyt: wiciokrz. pom., krusz, jrz, jał., such.
Zespół roślinny:
- Betulo-Quercetum roboris molinietosum Tx.1937 – pomorski las brzozowo-dębowy, podzespół wilgotny
Występowanie jest ograniczone do wybrzeża obejmującego głównie zachodnią część dzielnicy Pasa
Nadmorskiego oraz dzielnicę Niziny Szczecińskiej. Spotykany jest tylko w strefie bezpośrednio przylegającej do
wybrzeża morskiego - w zasięgu wydm i klifów nadmorskich. Może występować na nisko położonych
piaszczystych obniżeniach - na zapleczu nadbrzeżnych wydm, w obniżeniach międzywydmowych, na
wybrzeżach klifowych, utworzonych z piasków na glinie oraz na niewysokich wyniesieniach piaszczystych w
sąsiedztwie zatorfionych obniżeń. Drzewostan tworzy głównie brzoza i dąb szypułkowy, a dość silnie rozwinięty
podszyt – kruszyna i jałowiec. Krzewy i pnie drzew oplata wiciokrzew pomorski (Lonicera periclymenym).
Runo jest bujne choć ubogie florystycznie, często z dominacją Pteridium aquilinum oraz Vaccinium myrtillus i
traw, przy niewielkim udziale mszaków.
Bór mieszany bagienny - BMb
Siedliska spotykane bardzo rzadko. Zajmują gleby wytworzone z torfów torfowisk przejściowych i
wysokich.
Runo
Gatunki różnicujące BMb od Bb
Wełnianka wąskolistna - Eriophorum angustifolium
Turzyca siwa - Carex canescens
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Turzyca gwiazdkowata - Carex echinata
Turzyca siwa - Carex canescens
Gatunki różnicujące BMb od BMw
Torfowiec bagienny - Sphagnum palustre
Torfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Bagno zwyczajne - Ledum palustre
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
Gatunki częste
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca)
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Rokietnik pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Typy lasu
• SOSNOWO-BRZOZOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Brzo,
Gatunki dom. Ip. – So III-IV bon., Św (dzielnica I.8)
Podrost – Św, Brzo
Podszyt - krusz.
Zespół roślinny
- Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis Libbert 1933 – brzezina bagienna
Charakterystyczny tylko dla północnej części kraju. Występuje często na obrzeżach zatorfionego
zagłębienia, w którym znajduje się Bb lub zajmuje tereny sąsiadujące z olsem. Drzewostan brzozowy z
domieszką sosny pospolitej i świerka w granicach jego zasięgu. Runo z domieszką krzewinek i paproci z
charakterystyczną domieszką Lycopodium annotinum.
67
2.11.
LASY MIESZANE
Las mieszany świeży - LMśw
Siedliska średnio żyzne, świeże, z głębokim poziomem wody gruntowej. W krainie Bałtyckiej zajmują
ok. 23% powierzchni leśnej. Najrzadziej spotykane w dzielnicy Niziny Szczecińskiej i Pojezierza WałeckoMyśliborskiego (13-15%).
Runo
Gatunki różnicujące LMśw od BMśw
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Żurawiec fałdowany - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Przytulia Schultesa - Galium Schultesii
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (A. aschersoniana)
Perłówka zwisła - Melica nutans
Lilia złotogłów - Lilium martagon
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Turzyca palczasta - Carex digitata
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Wiechlina gajowa – Poa nemoralis
ponadto w buczynach:
Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)
oraz w LMśw2:
Cienistka (Zachyłka) trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Gatunki częste
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Typy lasu
• SOSNOWO-DĘBOWY
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbb III-IV bon., So I-II bon.
Gatunki dom. Ip. - Brzb, Dbb, Os
Gatunki IIp. - Dbb
Podrost - So, Dbb
Podszyt - . jał., jrz, krusz., trz. b., oraz pjd. lesz.
Zespoły roślinne
- Querco roboris-Pinetum coryletosum Mat. 1981 – kontynentalny bór mieszany, podzespół leszczynowy
Występuje dość rzadko na tym terenie. Odznacza się najczęściej drzewostanem dwupiętrowym,
złożonym głownie z obu gatunków dębu i sosny, która może stanowić dominujacy składnik drzewostanu.
Warstwa krzewów jest dość dobrze rozwinięta, a roślinność runa odznacza się występowaniem obok gatunków
właściwych borom grupy gatunków mezotroficznych, częstych w lasach liściastych.
• BUKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne I p. - Bk III bon.
Podrost - brak
Podszyt - (jw, bk), such., p. alp. - pjd
Zespół roślinny:
68
- Luzulo pilosae-Fagetum W.Mat.&A.Mat.1973 - kwaśna buczyna niżowa, podzespoły: typicum i
cladonietosum (LMśw1) oraz dryopteridetosum (LMśw2).
Związany zwykle z ciągami moren czołowych w granicach zasięgu buka. Na siedlisku LMśw2 w runie
występuje paproć – Gymnocarpium dryopteris.
• BUKOWO-GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan:
Gatunki główne – Dbs II bon., Lp
Gatunki dom. I p. – Bk, Dbb, Os, Brz, So, Św
Gatunki IIp. – Lp, Bk, Kl, Brz, Gb
Podrost - Bk, Kl
Podszyt - krusz., oraz pjd.: lesz., iwa, jrz
Zespół roślinny:
- Stellario holostae-Carpinetum deschampsietosum Oberd.1957 - grąd subatlantycki (wysoki), podzespół ze
śmiałkiem pogiętym
Występuje zwykle w dolnej części wzniesień morenowych. Drzewostan dwupiętrowy z licznym
podszytem. W runie oprócz gatunków lasów liściastych występuje stała domieszka gatunków borowych.
• DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Dbb, Dbs II-III bon.
Gatunki dom. I p. – So, Brzb, Os, Lp
Podrost - Dbb, Dbs
Podszyt: lesz., trz. b., such., jrz, jrz m., jrz brek.
Zespół roślinny:
- Potentillo albae-Quercetum – Libb.1933 n.inv. Oberd.1957 em. Müller 1991 – świetlista dąbrowa, odmiana
wielkopolska
Na terenie krainy występuje sporadycznie, m.in. w Dzielnicy Pojezierza Wałecko-Myśliborskiego,
pojawia się na pagórkowatych terenach strefy moreny czołowej. Wyróżnia się bogactwem gatunkowym runa i
wielogatunkowym podszytem. W runie występują m.in.: Potentilla alba, Campanula persicifolia, Ranunculus
polyanthemos, Melittis melysophyllum, Astragalus glysyphyllos, Brachypodium pinnatum, Serratula tinctoria,
Betonica officinalis. W podszycie miejscami może występować dąb omszony.
Las mieszany wilgotny - LMw
Siedliska dość żyzne, wilgotne. Występują często razem z siedliskami LMśw, zajmując lokalne, płaskie
obniżenia, z płytkim poziomem wód gruntowych lub długotrwale stagnującymi wodami opadowymi. Można
spotkać je także w strefie przejściowej między BMw i Lw.
Siedliska LMw w krainie Bałtyckiej są bardzo nieliczne. Największy udział mają w dzielnicy Pasa
Nadmorskiego (3,8%), a najmniejszy w dzielnicy Pojezierza Wałecko-Myśliborskiego (0,4%).
Runo
Gatunki różnicujące LMw od LMśw i BMw
Śmiałek darniowy - Deschampsia caespitosa
Sit rozpierzchły - Juncus effusus
Sit skupiony - Juncus conglomeratus
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea (sporad.)
Turzyca zajęcza - Carex leporina
Gatunki częste
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (spinulosa )
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Typy lasu
69
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. – Dbs I-II bon., Lp, Kl
Gatunki dom. Ip. - Os, Brzo, So, Gb
Podrost - Db, Lp, Kl
Podszyt - lesz., jrz, szak., wiciokrzew, głóg, gb, trz., krusz., wawrz., p. alp.
Zespół roślinny:
- Stellario holostae-Carpinetum typicum Oberd.1957 - grąd subatlantycki, podzespół typowy
Spotykany zwykle razem z siedliskami Lśw.
• SOSNOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs III bon., So I-II bon.
Gatunki dom. Ip. - Brzo, Os
Gatunki IIp. - Dbs, Os Brzo
Podrost - Dbs
Podszyt - krusz., lesz., jrz, trz. b.,
Zespoły roślinne
- Querco roboris-Pinetum coryletosum Mat. 1981 – kontynentalny bór mieszany, podzespół leszczynowy
Występuje rzadko na tym terenie. Odznacza się najczęściej drzewostanem dwupiętrowym, sosnowodębowym, z domieszką osiki i brzozy omszonej. Warstwa krzewów jest dość dobrze rozwinięta, dość licznie
pojawia się kruszyna i leszczyna. W runie występuje m.in. Molinia coerulea.
Las mieszany bagienny - LMb
Siedliska LMb należą do najrzadziej występujących – udział ich w lasach krainy kształtuje się na
poziomie 0,5%. Spotykane bywają w sąsiedztwie borów bagiennych lub olsów. Występują zwykle w
izolowanych zagłębieniach z dala od cieków wodnych, gdzie ruch wód gruntowych zaznacza się słabo i nie
powstają powierzchniowe zalewy. Od olsu różni się występowaniem Sphagnum palustre, Sphagnum sqarrosum
oraz gatunków borowych w runie.
Runo
Gatunki różnicujące LMb od BMb
Torfowiec nastroszony - Sphagnum squarrosum
Nerecznica błotna - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)
Siedmiopalecznik błotny - Comarum palustre
Drabik drzewkowaty - Climacium dendroides
Gorysz błotny - Peucedanum palustre
Czermień błotna - Calla palustris
Nerecznica grzebieniasta - Dryopteris cristata
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Długosz królewski - Osmunda regalis
Woskownica europejska - Myrica gale
Wąkrota zwyczajna - Hydrocotyle vulgaris
Kłosówka wełnista - Holcus lanatus
Skrzyp bagienny - Equisetum fluviatile (E. limosum)
Gatunki częste
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec błotny - Sphagnum palustre
Totfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Trzęślica modra - Molinia coerulacea
- w wariancie mniej mokrym (LMb1) i na wyżej położonych kępach
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Konwalijka dwulistna – Maianthemum bifolium
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
oraz mchy i inne gatunki Bśw i BMśw
Typy lasu
• BRZOZOWO-OLSZOWY
70
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol III bon., Brzo
Gatunki dom. Ip. - So
Podrost – Ol
Podszyt – wb usz., wb sz., wiciokrz. pom., jrz, krusz.
Zespół roślinny
- Sphagno squarrosi-Alnetum Sol.Górn. (1975) 1987 – ols torfowcowy odmiana suboceaniczna
LASY
Las świeży - Lśw
Udział siedlisk Lśw w poszczególnych regionach krainy Bałtyckiej jest zróżnicowany.
Średnio zajmują one 13,4% powierzchni leśnej, lecz w dzielnicy Pojezierza WałeckoMyśliborskiego zaledwie 4,3%, a w dzielnicy Elbląsko-Warmińskiej aż 49,9%.
Runo
Gatunki różnicujące Lśw od LMśw
Gajowiec żółty – Galeobdolon luteum
Groszek wiosenny – Lathyrus vernus
Turzyca leśna - Carex sylvatica
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Marzanka wonna – Galium odoratum (Asperula odorata)
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Złoć żółta - Gagea lutea
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
ponadto w lasach bukowych:
Perłówka jednokwiatowa - Melica uniflora
Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)
oraz w Lśw2:
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Szczyr trwały – Mercurialis perennis
Kokorycz pełna - Corydalis solida
Kokorycz pusta - Corydalis cava
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Gatunki częste
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Perłówka zwisła - Melica nuntans
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
oraz inne gatunki LMśw
Typy lasu
• BUKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip - Bk I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Jw, pjd. Dbs, Gb, Kl, Lp
oraz Md, Dbb na siedliskach uboższych
Podrost – Bk, Dbs, Kl, Lp
Podszyt - jrz, lesz.
Zespół roślinny:
- Galio odorati-Fagetum Rűbel 1930 ex Sougnez et Thill 1959 em. Dierschke 1989 (=Melico-Fagetum Lohm. In
Seibert 1954 p.p.) – żyzna buczyna niżowa; podzespoły: deschampsietosum, festucetosum sylvaticae (Lśw1)
oraz corydaletosum (Lśw2).
71
W typowej postaci występuje na obszarze gromadnego występowania buka, o wyraźnie oceanicznych
cechach klimatu. Związany jest zwykle z krajobrazem młodoglacjalnym; zajmuje wzniesienia moren dennych i
czołowych, unika zarówno den dolinnych jak i rozległych płaskich równin. Poziom wód gruntowych jest zwykle
poza zasięgiem korzeni drzew.
• BUKOWO-GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. – Dbs I-II bon., Dbb, Lp, Kl
Gatunki domieszkowe Ip. - Bk, Gb
Gatunki II p. - Gb, oraz Lp, Kl, Jb, Gr., Iwa
Podrost - Db, Lp, Kl
Podszyt - lesz., jrz, szak., wiciokrzew, głogi, trzm., krusz., der.św., wawrz.
Zespół roślinny:
- Stellario holostae-Carpinetum betuli Oberd.1957 - grąd subatlantycki, podzespół typowy (Lśw1) oraz
podzespól typowy wariant ze Stachys sylvatica (Lśw2)
Zajmuje często płaskie obniżenia u podnóży wzniesień morenowych, pozostawiając bardziej strome
stoki buczynom.
Las wilgotny - Lw
Siedliska Lw zajmują w krainie 0,7% powierzchni leśnej. W dzielnicy Pojezierza Drawsko-Kaszubskiego
jest ich najmniej - 0,2% i niewiele więcej w pozostałych dzielnicach. Jedynie w dzielnicy Elbląsko-Warmińskiej
udział tych siedlisk wynosi 4,3%. Związane są one z dość płytkim poziomem lustra wód gruntowych lub z dość
silnym wpływem okresowo stagnujących wód opadowych.
Runo
Gatunki różnicujące Lw od LMw
Niecierpek pospolity - Impatiens noli-tangere
Jaskier kosmaty - Ranunculus lanuginosus
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Kostrzewa olbrzymia – Festuca gigantea
Łuskiewnik różowy - Lathrea squamaria
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
oraz geofity wiosenne
Zawilec żółty - Anemone ranunculoides
Ziarnopłon wiosenny - Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum
Kokorycz pusta - Corydalis cava
Gatunki częste
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Gajowiec żółty – Galeobdolon luteum
Marzanka wonna – Galium odoratum (Asperula odorata)
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica
oraz inne gatunki Lśw
Typy lasu
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan:
Gatunki główne I p. – Dbs I-II bon.
Gatunki dom. I p. – Lp, Jw, Gb, Os, Bst, Ol
Gatunki IIp. i III p. - Gb, Lp, Js, Kl
Gatunki dom. IIp. i IIIp. – Jb, Gr, Iwa
72
Podrost – gatunki wystepujące w drzewostanie
Podszyt - lesz., krusz., trz., jrz, czm
Zespół roślinny:
- Stellario holostae-Carpinetum ficarietosum Oberd.1957 - grąd subatlantycki podzespół z Ficaria verna oraz
podzespół typowy wariant ze Stachys sylvatica
Ogranicza swoje występowanie do Krainy I i obszarów młodoglacjalnych. Spotykany w sąsiedztwie
siedlisk Lśw i Lł. Drzewostan jest wielowarstwowy i wielogatunkowy.
Ols - Ol
Siedliska olsów zajmują w krainie Bałtyckiej 3,4% powierzchni leśnej, przy czym największe ich areały
występują w dzielnicy Niziny Szczecińskiej (6,6%), a najmniejsze w dzielnicy Pojezierza DrawskoKaszubskiego (1,3%). Siedliska te związane są z reguły z zagłębieniami i obniżeniami terenu, zabagnionymi
dolinami ciekow i mis jeziornych. Występują z dala od bezpośredniego wpływu cieków wodnych, w miejscach,
gdzie poziom wód gruntowych przez dłuższy czas (ok. 200 dni w roku) pozostaje ponad powierzchnią gleby. W
tych warunkach tworzy się kępkowo-dolinkowa struktura lasu, z gatunkami szuwarowymi w dolinkach i
gatunkami borów mieszanych na kępkach.
Runo
Gatunki różnicujące Ol od LMb
Turzyca błotna - Carex acutiformis
Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus
Szczaw lancetowaty - Rumex hydrolapathum
Porzeczka czarna - Ribes nigrum
Tarczyca pospolita - Scutellaria galericulata
Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria
Knieć błotna - Caltha palustris
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Gatunki różnicujące Ol od Lw
Fiołek błotny - Viola palustris
Turzyca ciborowata - Carex pseudocyperus
Turzyca brzegowa - Carex riparia
Nerecznica błotna - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)
Czyściec błotny - Stachys palustris
Marek szerokolistny - Sium latifolium
Przytulia błotna - Galium palustre
Turzyca długokłosa - Carex elongata
Gatunki częste
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Niezapominajka błotna - Myosotis palustris
Gorysz błotny - Peucedanum palustre
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Niecierpek pospolity - Impatiens noli-tangere
ponadto na kępkach:
2.12. Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Borówka czarna – Vaccinium myrtillus
Typy lasu
• OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol II-III bon.
Gatunki dom. Ip. – Brzo, Brzb, Js
Podrost – Ol
Podszyt – krusz., jrz, porz., czm
73
Zespół roślinny
- Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 - ols porzeczkowy odm. środkowoeuropejska
LASY ŁĘGOWE
Las łęgowy - Lł
Siedliska związane najczęściej z tarasami rzecznymi większych rzek, ale także spotykane są w dolinach
mniejszych rzek i cieków. Warunkiem istnienia tych siedlisk są periodyczne lub epizodyczne, krótkotrwałe
zalewy powierzchniowe lub spływ po stokach nadmiaru wód opadowych i roztopowych.
Runo
Gatunki różnicujące Lł od OlJ
Przytulia czepna - Galium aparine
Czosnaczek pospolity – Alliaria petiolata (A. officinalis)
Jasnota plamista - Lamium maculatum
Jeżyna popielica - Rubus caesius
Nawłoć późna - Solidago serotina
Szczaw gajowy - Rumex sanguineus
Świerząbek korzenny - Chaerophyllum aromaticum
Gatunki różnicujące Lł od Lw
w/wym gatunki oraz
Bluszczyk kurdybanek - Glechoma hederacea
Perz psi - Agropyron caninum
Gatunki częste
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea (obficie)
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (obficie)
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium (obficie)
Czosnek niedźwiedzi – Allium ursinum (obficie)
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica
Merzyk fałdowany - Plagiomnium undulatum
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Gajowiec żółty - Galeobodlon luteum
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Niecierpek pospolity - Impagtiens noli-tangere
Bodziszek cuchnący - Geranium Roberianum
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Świerząbek gajowy - Chaerophyllum temulum
oraz inne gatunki Lw i Lśw, szczególnie geofity wiosenne:
Zawilec żółty – Anemone ranunculoides
Ziarnopłon wiosenny – Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Piżmaczek wiosenny – Adoxa moschatellina
Złoć mała - Gagea minima
2.13. Złoć żółta - Gagea lutea
Kokorycz pusta – Corydalis cava
Kokorycz pełna – Corydalis solida
Typy lasu
• JESIONOWO-WIĄZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Js I bon., Wzp, Dbs I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Ol, Bst, Wzs
Gatunki II p. –Tpb, Gb, Lp, Kl
74
Gatunki IIIp. – Czm, Klp, Jb, Czr
Podrost – Js, Dbs, Tpb
Podszyt – czm, bez c., trz., der. św., p. cz.
Zespół roślinny
- Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 – łęg jesionowo-wiązowy, podzespoły: typowy i ze
śledziennicą
Związany jest przede wszystkim z tarasami zalewowymi dużych i mniejszych rzek, znajdującymi się w
strefie epizodycznych zalewów, powodujących osadzanie drobnoziarnistych osadów mineralnych i powstawanie
gleb typu mad rzecznych. Siedliska są bardzo żyzne, z liczną i bogatą w gatunki roślinnością runa. Drzewostan
wielowarstwowy. Gatunki drzewostanu, w tym dąb, jesion i wiąz osiągają bardzo wysoką bonitację. W
przypadku gdy siedliska te przez dłuższy czas znajdują się w strefie bezzalewowej (np. na skrzydłach dolin lub
poza wałem przeciwpowodziowym) ulegają przekształceniu w tzw. grąd połęgowy, zaliczany do Lw.
• WIERZBOWO-TOPOLOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Tpb, Tpc, Tpsz, Wbb
Gatunki dom. Ip. – Wbb, Wbkr, Wzs, Wzp, Db, Ol
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt – czm, bez c., trz., der. św., p. cz.
Zespły roślinne
- Salicetum albo-fragilis Tx. 1955 – nadrzeczny łęg wierzbowy
- Populetum albae Br.-Bl. 1931 – nadrzeczny łęg topolowy
W dolinach dużych i średnich rzek, na młodych piaszczystych aluwiach rzecznych występują łęgi
wierzbowe, natomiast na starszych aluwiach - łęgi topolowe. Siedliska te związane są ze strefą częstych, co
najmniej corocznych, zalewów i glebami typu słabo wykształconych mad rzecznych – mady inicjalne i
właściwe. W łęgach wierzbowo-topolowych w runie dość licznie występuje Phalaris arundinacea, Calystegia
sepium i Humulus lupulus.
Ols jesionowy – OlJ
Udział siedlisk OlJ w krainie Bałtyckiej wynosi 0,6% i kształtuje się dość
równomiernie we wszystkich dzielnicach: od 0,2% w dzielnicy Pojezierza DrawskoKaszubskiego do 1,2% w dzielnicy Elbląsko-Warmińskiej.
Runo
Gatunki różnicujące OlJ od Lł
Knieć błotna - Caltha palustris
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Rzeżucha gorzka - Cardamine amara
Pępawa błotna - Crepis paludosa
Kozłek lekarski - Valeriana officinalis
Gatunki różnicujące OlJ od Ol
Przytulia błotna - Galium palustre
Ostrożeń warzywny - Cirsium oleraceum
Kuklik zwisły - Geum rivale
Czartawa drobna - Circaea alpina
Czartawa pośrednia - Circaea intermedia
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Perz psi - Agropyron caninum
Gatunki częste
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium (obficie)
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea (obficie)
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (obficie)
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica (obficie)
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Jaskier rozłogowy - Ranunculus repens
Bluszczyk kurdybanek - Glechoma hederacea
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Mozga trzcinowata - Phalaris arundinacea
75
Niecierpek pospolity - Impagtiens noli-tangere
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Chmiel zwyczajny - Humulus lupulus
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria
Tojeść rozesłana - Lysimachia nummularia
Gajowiec żółty - Galeobodlon luteum
Bodziszek cuchnący - Geranium Robertianum
Typy lasu
• JESIONOWO-OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Ol I bon.
Gatunki dom. Ip. – Js II bon., Kl, Wz
Podrost - Js, Wz, Dbs
Podszyt - czm. , lesz., trz., jrz., krusz.
Zespoły roślinne
- Fraxino-Alnetum W.Mat.1952 - łęg jesionowo-olszowy
Zajmuje tereny o powolnym przepływie wód – płaskie dna dolin wolno płynących mniejszych rzek i
strumieni oraz brzeżne partie dolin większych rzek. Występuje także w miejscach wysięku i dopływu wód z
wyżej położonych terenów, na tarasach przyjeziornych, przy źródliskach oraz na obrzeżach dolin. Drzewostan
olszowy z domieszką jesionu i innych gatunków liściastych.
- Carici remotae-Fraxinetum Koch 1926 – podgórski łęg jesionowy (forma niżowa)
W dolinach szybko płynących strumieni oraz przy źródliskach na obszarach rozmieszczenia lasów
bukowych w północno-zachodniej części kraju, występuje łęg zbliżony charakterem do łęgów górskich.
Drzewostan jesionowy z udziałem olszy czarnej, jaworu, rzadziej buka. Warstwa krzewów umiarkowanie
rozwinięta i niezbyt bogata warstwa runa.
- Stellario nemorum-Alnetum glutinosae Lohm.1953 - łęg olszowy gwiazdnicowy
Występuje na obszarach młodoglacjalnych północnej Polski, w postaci wąskiego pasa wzdłuż szybko
płynących niewielkich cieków. Drzewostan tworzy olsza, z niewielką domieszką jesionu i wiązu górskiego.
Warstwa krzewów jest słabo rozwinięta, natomiast wyróżnia się bujne runo ziołoroślowe.
76
2.2. Kraina Mazursko-Podlaska
2.2.1. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA
Kraina II zajmuje północno-wschodnią część Polski. Obszar jej pokrywa się z
zasięgiem gromadnego występowania świerka pospolitego na północnych terenach Polski.
W krainie wyróżniono 13 mezoregionów przyrodniczo-leśnych, które zgrupowano w
6 dzielnic.
Według fizycznogeograficznego podziału kraju kraina II należy do Europy
Wschodniej i znajduje się w trzech podprowincjach Nizin Wschodniobałtycko-Białoruskich,
są to: Pobrzeża Wschodniobałtyckie (wschodnia część makroregionu Niziny Staropruskiej),
Pojezierza Wschodniobałtyckie (makroregiony: Pojezierze Litewskie, Pojezierze Mazurskie)
oraz Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie (część północna i północno-wschodnia makroregionu
Niziny Północnopodlaskiej).
Klimat tej krainy jest najchłodniejszym w nizinnej części Polski, co potwierdza
znajdujący się w okolicach Wiżajn „polski biegun zimna”. Średnia roczna temperatura
powietrza waha się od 6,8oC do 7,8oC. Krainę charakteryzują stosunkowo ostre zimy –
średnia temperatura stycznia kształtuje się w granicach od –1,6oC do –0,5oC oraz chłodne
okresy letnie z temperaturą od 18,0oC do 18,3oC (dane z lat 1991-1995). Roczna suma
opadów na obszarze krainy wynosi 587 – 631 mm. Ścieranie się, napływających z zachodu
polarno–morskich mas powietrza z nadciągającymi ze wschodu kontynentalnymi masami
powietrza, powoduje znaczną zmienność pogody. Polarnomorskie masy powietrza powodują
ocieplenie zimą oraz ochłodzenie i opady latem. Powietrze kontynentalne powoduje silne
podniesienie temperatury latem, gwałtowne spadki temperatury zimą oraz przyczynia się do
powstawania przymrozków wiosennych i jesiennych.
Ukształtowanie terenu na obszarze krainy jest urozmaicone. W północno-wschodniej
części, w zasięgu strefy nizin nadmorskich, wysokości kształtują się w granicach 40 – 100 m
n.p.m. Wyżej (100 – 150 m) położone są tereny znajdujące się w strefie garbu pojeziernego,
gdzie miejscami przekraczają wysokość 300 m n.p.m. Dominujące na tym terenie krajobrazy
młodoglacjalne – pagórkowaty pojezierny, sandrowy pojezierny oraz równin morenowych,
kształtowane były w okresie fazy pomorskiej zlodowacenia północnopolskiego. W
południowo-wschodniej części krainy (dzielnice: Wysoczyzny Kolneńskiej, Wysoczyzny
Białostockiej i Puszczy Białowieskiej), gdzie nie sięgało zlodowacenie północnopolskie,
dominują krajobrazy staroglacjalne – głównie równin peryglacjalnych, rzadziej dolin i równin
akumulacyjnych.
Utwory geologiczne występują drobnymi płatami tworząc mozaikę. Dominują w
nich gliny i piaski zwałowe moreny dennej z fragmentami piasków i żwirów moren
czołowych, mułków, piasków i żwirów kemów oraz reziduów glin zwałowych, a także
piasków i mułków zastoiskowych. Piaski i żwiry wodnolodowcowe dominują w
dzielnicach: Równiny Mazurskiej, Puszczy Augustowskiej oraz w mezoregionie Kotliny
Biebrzańskiej, gdzie towarzyszą piaskom eolicznym, a w obniżeniach i sąsiedztwie rzek mułkom, piaskom i żwirom rzecznym oraz torfom.
Lasy zajmują zwykle gleby mniej żyzne oraz tereny trudno dostępne; w związku
z tym w krainie przeważają siedliska ubogie i średnio żyzne (łączny udział siedlisk Bśw i
BMśw przekracza 55%), związane z glebami bielicowymi i rdzawymi, wytworzonymi z
piasków i żwirów rzecznych tarasów plejstoceńskich oraz piasków wodnolodowcowych
sandrowych. Siedliska żyzne związane są z występującymi na tym terenie glebami
brunatnymi i płowymi. W krainie II dominują siedliska świeże (ok. 80%). Siedliska
wilgotne występują dość równomiernie na całym terenie i związane są głównie z glebami
glejobielicowymi i glejowymi. Nieco większe powierzchnie żyznych siedlisk wilgotnych
obserwuje się w Puszczy Białowieskiej (Lw - 12%). Siedliska bagienne najliczniej
77
występują w mezoregionie Kotliny Biebrzańskiej i w okolicach Wielkich Jezior
Mazurskich. Najczęściej charakteryzują je gleby torfowe oraz murszowe, rzadziej
mułowe i murszowate.
Lesistość krainy, nieco wyższa od średniej krajowej, wynosi 31,6%. Lasy tworzą kilka
większych kompleksów (Puszcza Piska i Nidzicka, Puszcza Augustowska, Puszcza
Knyszyńska, Puszcza Białowieska) oraz dużo niewielkich, rozproszonych po całym terenie
krainy.
S o s n a z w y c z a j n a (So) jest podstawowym gatunkiem lasotwórczym w
krainie. Osiąga na tym terenie optymalne warunki rozwojowe i wykształcająca wartościowy
ekotyp, znany jako sosna mazurska. Spotykana jest na wszystkich siedliskach, jednak lite
drzewostany tworzy na ubogich i średnio żyznych siedliskach świeżych, wilgotnych i
bagiennych. Jej udział powierzchniowy wynosi 65,2%, przy czym w dzielnicy Puszczy
Białowieskiej wynosi 27,6%, w dzielnicy Pojezierza Mazurskiego 44%, a na pozostałym
terenie przekracza 70%.
Ś w i e r k p o s p o l i t y (Św), znajdujący się na terenie swego północnego zasięgu,
wykazuje dużą dynamikę rozwojową i ekspansywność w opanowywaniu siedlisk. Udział jego
przekracza 10%. Największy jest w dzielnicy Puszczy Białowieskiej – 24,5%. Najliczniej
rośnie on na średnio żyznych i żyznych siedliskach wilgotnych, gdzie tworzy drzewostany w
zmieszaniu z sosną, brzozą (brodawkowatą i omszoną) lub dębem szypułkowym.
D ą b s z y p u ł k o w y (Dbs) tworzy najczęściej drzewostany wielogatunkowe ze
świerkiem, grabem i brzozą albo z lipą drobnolistną, świerkiem i brzozą. Lite dębiny
spotykane są rzadziej, głównie w siedlisku Lł oraz Lw. D ą b b e z s z y p u ł k o w y (Dbb)
występuje tylko w zachodniej i środkowej części krainy i stanowi głównie domieszkę w
drzewostanach na siedliskach świeżych. Udział dębu (łącznie oba gatunki) w krainie wynosi
6,4%, przy czym w dzielnicy Puszczy Białowieskiej oraz Pojezierza Mazurskiego jest wyższy
i sięga 12-13%.
B u k z w y c z a j n y (Bk). Kraina II znajduje się w zasadzie poza zasięgiem
gromadnego występowania buka zwyczajnego. Spotykany on bywa sporadycznie w
zachodniej części krainy.
O l s z a c z a r n a (Ol). Udział olszy w drzewostanach krainy II wynosi 7,1%. W
Puszczy Białowieskiej oraz w mezoregionach Kotliny Biebrzańskiej i Wołkuszańskim jest
wyższy i przekracza 15%. Olsza występuje głównie w żyznych siedliskach bagiennych i
łęgowych (olsach i olsach jesionowych), gdzie tworzy lite drzewostany lub z domieszką
brzozy omszonej i jesionu. W siedlisku BMb występuje z domieszką brzozy omszonej, a w
Lw może stanowić domieszkę wraz ze świerkiem i brzozami w drzewostanach dębowych.
B r z o z a (Brzb - brodawkowata oraz Brzo - omszona) występuje, podobnie jak
świerk, na prawie każdym siedlisku. Najczęściej pełni rolę domieszki; rzadko spotykana bywa
jako gatunek panujący. Najwyższym jej udziałem, przekraczającym 15% charakteryzują się
lasy mezoregionu Niziny Staropruskiej.
G r a b z w y c z a j n y (Gb) ogranicza swoje występowanie do siedlisk żyznych. Często
rośnie w drzewostanach dębowych w siedlisku Lśw i Lw, gdzie tworzy zwarte drugie piętro
oraz występuje w podszycie.
L i p a d r o b n o l i s t n a (Lp) spotykana jest w lasach całej krainy; często jest
gatunkiem współpanującym wraz z dębem, w siedliskach Lśw i Lw.
78
2.2.2. TYPY SIEDLISKOWE LASU
BORY
Bór suchy - Bs
Siedliska skrajnie ubogie i suche, z bardzo głębokim poziomem wody gruntowej.
Drzewostan sosnowy IV-V bonitacji. W krainie Mazursko-Podlaskiej siedliska te
występują bardzo rzadko i nie we wszystkich dzielnicach.
Runo
Gatunki Bs
Chrobotek leśny - Cladonia sylvatica
Chrobotek reniferowy - Cladonia rangiferina
Chrobotek wysmukły - Cladonia gracilis
Chrobotek widlasty - Cladonia furcata
Chrobotek - Cladonia cornuta
Porost islandzki - Cetraria islandica
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Mącznica lekarska - Arctostaphyllos uva-ursi
Macierzanka piaskowa - Thymus serpyllum
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Szczotkicha siwa - Corynephorus canescens
Turzyca wrzosowiskowa - Carex ericetorum
Rokiet pospolity – Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
Trzcinnik piaskowy – Calamagrostis epigeios (sporadycznie)
oraz w postaci żyźniejszej, nawiązującej do Bśw
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Widlicz (Widłak) spłaszczony - Diphasiastrum complanatum
Gruszyczka zielonawa - Pyrola chlorantha
Pomocnik baldaszkowy - Chimaphila umbellata
Sasanka łąkowa - Pulsatilla pratensis
Ukwap dwupienny - Antennaria dioica
Sasanka otwarta - Pulsatilla patens ssp. patens
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - So IV-V bon.
Gatunki dom. I p. – Brzb (sporad.)
Podrost - brak
Podszyt - jał., krusz., (św) - nielicznie
Zespoły roślinne
- Cladonio-Pinetum
subkontynentalna
Juraszek
1927
-
bór
sosnowy
suchy
odm.
Spotykany bardzo rzadko. Na terenie Dzielnicy Równiny Mazurskiej związany jest z najbardziej
suchymi gruboziarnistymi piaskami eolicznymi i bardzo głębokim poziomem wody gruntowej. Drzewostan
sosnowy V bonitacji o rozluźnionym zwarciu. Charakterystyczną cechą Bs jest silnie rozwinięta warstwa
krzaczkowatych porostów (głównie rodzaju Cladonia sp.). Warstwa zielna złożona jest głównie z krzewinek i
wąskolistnych traw o skupiskowym występowaniu.
79
- Peucedano-Pinetum pulsatilletosum Mat. (1962) 1973 – podzespół sasankowy
kontynentalnego boru świeżego, odmiana susborealna
- Vaccinio vitis-idaeae Pinetum cladonietosum Sokoł. 1980 podzepół chrobotkowy boru
brusznicowego, odmiana subborealna
Nieco żyźniejsza postać boru suchego spotykana jest na terenie Puszczy Augustowskiej i Puszczy
Knyszyńskiej, gdzie siedliska Bs zlokalizowane są na szczytach oraz stokach wzniesień o ekspozycji
południowej. Charakterystyczną ich cechą jest występowanie oprócz porostów także gatunków
kserotermicznych z rodzajem Pulsatilla sp. na czele. Warstwa zielna oraz podszyt są silniej rozwinięte, z
przewagą krzewinek i roślin zielnych nad chrobotkami, a w podszycie pojedynczo pojawia się świerk.
Bór świeży - Bśw
Siedliska ubogie świeże, bez wyraźnego wpływu wody gruntowej lub pod słabym jej
wpływem. Zajmują ok. 25% powierzchni leśnej krainy. Najwięcej borów świeżych (ponad
40%) występuje w dzielnicach Równiny Mazurskiej i Puszczy Augustowskiej, a zaledwie
kilku procentowy udział mają w dzielnicach Puszczy Białowieskiej i Pojezierzy Mazurskich.
Nieco liczniej występują, poza wymienionymi dzielnicami, także w mezoregionie Kotliny
Biebrzańskiej. Siedliska te wyróżniają się zwartym drzewostanem sosnowym, w którym
miejscami pojawiają się skupienia świerka, tworzące II piętro. Warstwa krzewów jest dość
dobrze rozwinięta, a runo krzewinkowe z dominacją borówek oraz dobrze wykształconą
warstwą mchów.
Runo
Gatunki różnicujące Bśw od Bs
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus (licznie)
Gajnik lśniący – Hylocomium splendens
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Piórosz pierzasty - Ptilium crista-castrensis
Nawłoć pospolita - Solidago virgaurea
Wężymord niski - Scorzonera humilis
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Gruszyczka jednostronna - Orthilia secunda (Pyrola secunda)
Gatunki częste
Rokiet pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi); (licznie)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea (licznie)
Widłoząb miotlasty – Dicranum scoparium
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gorysz pagórkowy – Peucedanum oreoselinum
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
Pomocnik baldaszkowy - Chimaphila umbellata
Izgrzyca przyziemna - Sieglingia decumbens
Turzyca wrzosowiskowa - Carex ericetorum
Kosmatka licznokwiatowa - Luzula multiflora
Szczaw polny - Rumex acetosella
Widlicz (Widłak) spłaszczony - Diphasiastrum complanatum
W wariancie Bśw2 - Trzęślica modra - Molinia caerulea (do 5%) oraz pjd. w drzewostanie
Brzo.
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So II-III bon.
Gatunki dom. I lub IIp. - Brzb, pjd. Św III bon.
80
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt - jrz, jał., krusz
Zespół roślinny
- Peucedano-Pinetum typicum - Mat. (1962) 1973 kontynentalny bór sosnowy
świeży, odmiana subborealna, wariant typowy (Bśw1) oraz wariant z Molinia
coerulea (Bśw2) ;
- Vaccinio vitis-idaea-Pinetum myrtilletosum Sokoł. 1980 – bór brusznicowy wariant z
Vaccinium myrtillus, odmiana sarmacka
Bór wilgotny - Bw
Siedliska ubogie wilgotne, znajdujace się pod umiarkowanym lub dość silnym
wpływem wody gruntowej. Zajmują niewielkie powierzchnie, zwykle wśród siedlisk Bśw,
gdzie lokują się zwykle w obniżeniach terenu. Procentowy udział Bw w krainie jest niewielki
- nie przekracza 1%.
Runo
Gatunki różnicujące Bw od Bśw
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Turzyca kulista - Carex globularis (w Dzielnicy Puszczy Augustowskiej)
w wariancie Bw2 występują pojedynczo
Borówka bagienna (pijanica) - Vaccinium uliginosum
Bagno zwyczajne - Ledum palustre
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokiet pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Widłoząb falisty – Dicranum polysetum (D. undulatum)
Piórosz pierzasty - Ptilium crista-castrensis
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So I-III
Gatunki dom. Ip. - Brzb, Brzo
Gatunki II p. – Św
Podrost – So, Św
Podszyt - krusz. (głównie), jrz, pjd.: jał., db, os
Zespół roślinny
- Molinio caeruleae-Pinetum W.Mat.&J.Mat.1973 – bór sosnowy wilgotny; wariant typowy –
Bw1 oraz wariant z bagnem zwyczajnym – Bw2
Zajmuje tereny nisko położone, płaskie lub lekko wklęsłe, często w strefie przejściowej miedzy borami
świeżymi, a siedliskami bagiennymi borów lub lasów. Drzewostan tworzy sosna z domieszką obu gatunków
brzóz oraz miejscami świerka w II piętrze. W podszycie dominuje kruszyna, a w runie Vaccinium myrtillus i
Molinia coerulea.
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Św II bon.
Gatunki dom. Ip. - So, Brzo
81
Podrost - Św, So, Brz, Brzo
Podszyt - jrz, krusz., pjd. db, os, św, brz
Zespół roślinny
- Vaccinio myrtilli-Piceetum Sokoł. 1980 – subborealny bór wilgotny (Bw2)
Ogranicza swój zasięg do krainy II. Zajmuje niewielkie powierzchnie. Wykształca się w procesie
naturalnej sukcesji z borów sosnowych w wyniku eliminowania sosny przez świerk.Wyróżnia się dość ubogim
runem, w którym jest przewaga mchów nad roślinami zielnymi.
Bb – bór bagienny
Siedliska boru bagiennego w krainie II związane z torfowiskami wysokimi typu
kontynentalnego. Zajmują obrzeża torfowisk, często wkraczając na ich teren. Średni udział
tych siedlisk w krainie wynosi 0,5%, przy czym najwiecej – 1% powierzchni leśnej zajmują w
dzielnicy Puszczy Augustowskiej. Wyróżniaja się drzewostanem sosnowym IV-V bonitacji, o
rozluźnionym zwarciu, z domieszką brzozy omszonej i świerka. W warstwie krzewów
pojawiają się pojedyncze gatunki wierzb. Runo krzewinkowe z dominacją Ledum palustre i
Vaccinium uliginosum, tworzące kępkową strukturę wraz z warstwą torfowców.
Runo
Gatunki różnicujące Bb od Bw
Torfowiec magellański - Sphagnum magellanicum (S. medium)
Torfowiec zakrzywiony – Sphagnum recurvum
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Modrzewnica zwyczajna - Andromeda polifolia
Wełnianka pochwowata - Eriophorum vaginatum
Płonnik cienki - Polytrichum strictum
Próchniczek bagienny - Aulacomnium palustre
Gatunki częste
Bagno zwyczajne - Ledum palustre (licznie)
Borówka bagienna (pijanica) - Vaccinium uliginosum (licznie)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gajnik lśniący – Hylocomium splendens
Bielistka siwa - Leucobryum glaucum
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So V bon. (w Bb1 - IV-V bon.)
Gatunki dom. Ip. - Brzo, pjd Św
Podrost – brak
Podszyt - słabo wykształcony: krusz., wb sz.., wb usz.)
Zespół roślinny
- Vaccinio uliginosi-Pinetum typicum Kleist 1929 – bór sosnowy bagienny podzespół typowy
i z trzęślicą (grubość torfu do 80 cm), odmiana śródlądowa subborealna
BORY MIESZANE
82
Bór mieszany świeży – BMśw
Siedliska na glebach mineralnych, świeże, z głębokim poziomem wody gruntowej.
Tworzą często większe kompleksy z siedliskami Bśw. Najliczniej reprezentowane są w
dzielnicy Wysoczyzny Białostockiej, gdzie zajmują ponad 40% powierzchni leśnej. Niewiele
mniej jest ich w pozostałych dzielnicach z wyjątkiem Puszczy Białowieskiej, gdzie określono
ich udział na 18,3%.
Runo
Gatunki różnicujące BMśw od Bśw
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Turzyca palczasta - Carex digitata
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Malina kamionka - Rubus saxatilis
Biedrzeniec mniejszy - Pimpinella saxifraga
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Nerecznica krótkoostna – Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Orlica pospolita - Pteridium aquillinum (licznie)
Gatunki częste
2.14.
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Rokiet pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Przetacznik leśny - Veronica officinalis
Czyścica storzyszek - Clinopodium vulgare
Gorysz pagórkowaty - Peucedanum oreoselinum
Piórosz pierzasty - Ptilium crista-castrensis
Gruszyczka jednostronna - Orthilia secunda (Pyrola secunda)
oraz w BMśw 2 – Trzęślica modra – Molinia coerulea (do 5% pokrycia)
Typy lasu
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So I-II bon.
Gatunki dom. Ip. - Dbs, Dbb, Brzb, Os
Gatunki IIp. - So, Św, Dbb
Podrost - Św, Brzb
Podszyt - jał., jrz, krusz., trz. e., (lesz.)
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum typicum
typowy
Mat. 1981– kontynentalny bór mieszany, podzespół
Drzewostan tworzy sosna, z domieszką lub drugim piętrem dębowym (głównie Dbs) i warstwą
krzewów dobrze rozwiniętą. Roślinność charakteryzuje przewaga gatunków właściwych borom nad gatunkami
lasów liściastych.
•
•
ŚWIERKOWO-SOSNOWY
SOSNOWO-ŚWIERKOWY
83
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – So, Św I – II bon.,
Gatunki dom. I p. - Brzb, Dbs, Md
Gatunki II p. - Św, So
Podrost - Św, So
Podszyt - jał., jrz, krusz., lesz.
Zespół roślinny
- Serratulo-Pinetum (W.Mat.1981) J.Mat.1988 (Calamagrostio-Piceetum
Sokołowski 1993) - subborealny bór mieszany odm. subborealna
- Vaccinio myrtilli-Piceetum Sokoł.1980 – subborealny bór wilgotny (BMśw2)
Spotykany na całym terenie krainy, oprócz zachodniej części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego.
Występuje także na wzgórzach kemowych lub ozach. Drzewostan sosnowo-świerkowy lub świerkowo-sosnowy,
z domieszką dębu, malejącą na terenach północno-wschodnich. W dość dobrze rozwiniętej warstwie podszytu
występuje świerk i leszczyna oraz jarzębina. Runo, z przewagą mchów, jest dość bogate w gatunki, m.in.
występuje: Campanula persicifolia, Serratula tinctoria, Genista tinctoria, Ajuga reptans, Viola riviniana,
Pulmonaria angustifolia, Ranunculus polyanthemos, Geranium sanguineum.
Bór mieszany wilgotny - BMw
Siedliska ubogie wilgotne, w terenie spotykane są często w sąsiedztwie siedlisk BMśw
i Bw. Udział ich w poszczególnych dzielnicach krainy kształtuje się w granicach 2 - 4%.
Runo
Gatunki różnicujące BMw od Bw
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Cienistka (Zachyłka) trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca)
oraz w drzewostanach świerkowych
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
Biczyca trójwrębna - Bazzania trilobata
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Gatunki częste
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna – Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Fałdownik trzyrzędowy - Rhytidiadelphus triquetrus
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Typy lasu
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So II bon., Dbs
Gatunki dom. I p. - Brzb
84
Gatunki IIp. – brak lub pjd. So, Dbs, Os, Brzo
Podrost - Dbs
Podszyt - jrz, krusz., lesz.
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum molinietosum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 – kontynentalny bór mieszany, odm.
subborealna, podzespół trzęślicowy.
Spotykany na terenie całej krainy. Drzewostan dębowo-sosnowy, często z domieszką brzóz i osiki. W
runie dominuje Molinia coerulea.
•
DĘBOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Św II bon., Dbs, Os
Gatunki dom. Ip. – Brzb, Brzo, So
Podrost – Św
Podszyt – jrz, krusz., pjd.: lesz., gb
2.15. Zespół roślinny
- Querco-Piceetum typicum (W.Mat.1952) w.Mat.&Pol.1955 - jegiel
Reprezentuje bogatszy typ BMw. Ogranicza swoje występowanie wyłącznie do terenów północnowschodniej Polski, przy czym dość częsty jest w Puszczy Białowieskiej. Zajmuje niewielkie powierzchnie w
lokalnych obniżeniach terenu, a także występuje na niewielkich wyniesieniach wśród olsów lub pomiędzy olsem
i siedliskami boru mieszanego świeżego. Drzewostan świerkowy z domieszką dębu, brzozy i osiki. W runie
występuja głównie gatunki borowe oraz pojedynczo nieliczne gatunki mezotroficzne m.in. Carex digitata,
Mycelis muralis, Milium effusum.
Bór mieszany bagienny - BMb
Siedliska występujące bardzo rzadko, udział ich nie przekracza z reguły 1%, jedynie w
dzielnicy Puszczy Augustowskiej jest nieco większy - wynosi 1,3%. Spotykane są zwykle na
przejściu między siedliskami Bb i BMw. Od siedlisk Bb różni się brakiem takich gatunków w
runie jak: Vaccinium uliginosum, Ledum palustre, Calluna vulgaris, Melampyrum pratense.
Runo
Gatunki różnicujące BMb od Bb
Wełnianka wąskolistna - Eriophorum angustifolium
Nerecznica szerokolistna – Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii
Gwiazdnica długolistna - Stellaria longifolia
Listera sercowata - Listera cordata
Biczyca trójwrębna - Bazzania trilobata
Gatunki różnicujące BMb od BMw
gatunki wyżej wymienione oraz
Torfowiec - Sphagnum fallax
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Torfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Tujowiec tamaryszkowy - Thuidium tamariscinum (T. tamariscifolium)
Gatunki częste
Widłak jałowcowy - Lycopodium annotinum
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca)
Trzęślica modra - Molinia coerulea
85
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Typy lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Św II bon.
Gatunki dom. Ip. – So, Brzo, Brzb, Ol
Podrost – Św, So
Podszyt - krusz., jrz, wb
Zespół roślinny
- Sphagno girgensohnii-Piceetum myrtilletosum Polak.1962
podzespół czernicowy
– borealna świerczyna
Niewielkie płaty tych siedlisk spotykane są w zagłębieniach wypełnionych kwaśnym mezotroficznym
torfem, z wysokim poziomem wody gruntowej. Drzewostan świerkowy z pojedynczą domieszką sosny, brzóz i
olszy czarnej. W runie silnie rozwinięta jest warstwa mchów (ponad 80% pokrycia), a głównym składnikiem
warstwy zielnej jest Vaccinium myrtillus i Lycopodium annotinum.
• SOSNOWO-BRZOZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Brzo, So III bon.
Gatunki dom. Ip. – brak
Podrost – brak
Podszyt - brak
Zespół roślinny
- Sphagno-Betuletum pubescentis Sokoł.1987 – torfowcowo-brzozowy las bagienny
Spotykany na okrajkach torfowisk wysokich w Puszczy Białowieskiej, Augustowskiej i Knyszyńskiej.
Drzewostan mało zwarty, złożony z brzozy omszonej i sosny. W runie oprócz gatunków wysokotorfowiskowych
i borowych występują gatunki torfowisk przejściowych i nielicznie torfowisk niskich.
LASY MIESZANE
Las mieszany świeży - LMśw
Siedliska dość żyzne, świeże, z głębokim poziomem wody gruntowej. Średni ich udział w
krainie wynosi 16,6%.
Runo
Gatunki różnicujące LMśw od BMśw
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Żurawiec falistolistny – Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
Perłówka zwisła - Melica nutans
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Przytulia Schultesa - Galium schultesii
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris )
Lilia złotogłów – Lilium martagon
Groszek wiosenny - Lathyrus vernus
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Wawrzynek wilczełyko - Daphne mezereum
86
Gatunki częste
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Malina kamionka - Rubus saxatilis
Dąbrówka rozłogowa – Ajuga reptans
Turzyca palczasta - Carex digitata
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
oraz w LMśw2
Skrzyp łąkowy - Equisetum pratense
Typy lasu
• SOSNOWO-DĘBOWY
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So I-II bon., Dbs, Dbb
Gatunki dom. Ip. - Brzb, Os
Gatunki IIp. - So, Św, Dbs oraz pjd. Gb, Jb
Podrost - Św, Brzb
Podszyt - jał., jrz, krusz., trz. e., pjd.: lesz.
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum coryletosum Mat. 1981– kontynentalny bór mieszany, podzespół
leszczynowy
Typ lasu związany z utworami piaszczystymi czwartorzędowymi. Drzewostan sosnowo-dębowy o
różnym udziale tych gatunków. W drugim piętrze może pojawiać się dąb, sosna i świerk. Warstwa podszytu, z
udziałem leszczyny, jest dość dobrze rozwinięta, a w runie obok gatunków oligotroficznych pojawiają się
pojedynczo gatunki grądowe.
• GRABOWO-DĘBOWY
• SOSNOWO-GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs, Św I-II bon., So
Gatunki dom. I p. - Lp, Brzb, Os,
Gatunki II piętra –Dbs, Św, Gb
Podrost - Dbs, Św
Podszyt - lesz., krusz., gb, trz. b., jrz, such., iwa, wb (krucha), p. cz.
Zespoły roślinne
- Tilio-Carpinetum calamagrostietosum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny, podzespół z
Calamagrostis arundinacea, odmiana subborealna
- Melitti-Carpinetum Sokoł.1976 – grąd miodownikowy, z udziałem w runie Miodownika
melisowatego - Melittis melissophyllum
- Stellario holostae-Carpinetum deschampsietosum Oberd.1957 - grąd subatlantycki
podzespół ze śmiałkiem
Typ lasu spotykany na terenie całej krainy. Występuje często na pagórkach morenowych, pozostawiając
obniżenia terenowe świerczynom. Drzewostan dębowy, często ze znacznym udziałem sosny. W zachodniej
części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego w drzewostanie nierzadko pojawia się domieszka buka i dębu
bezszypułkowego, a w dzielnicy Wysoczyzny Kolneńskiej nie występuje w drzewostanach świerk.
87
• DĘBOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Św I-II bon.,
Gatunki dom. I piętra – Dbs, Brzb, Os, (Lp)
Gatunki II p. – brak
Podrost - Św
Podszyt - lesz., jrz, such., trz. b., krusz., pjd.: porz. alp., wawrzynek
Zespół roślinny
- Corylo-Piceetum Sokoł.1973 – subborealny las mieszany
Typ lasu spotykany tylko w obrębie borealnego zasięgu świerka. Drzewostan świerkowy z nieliczną
domieszką dębu, brzozy brodawkowatej i osiki. Runo z dużą liczbą gatunków.
• DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Db, (Dbb) I-II bon., So, Brzb
Gatunki dom. I p. - Os, Lp, Gb
Gatunki II p. - brak
Podrost - Lp, Kl, Dbs
Podszyt - lesz.., trz. b., such., głóg, gb, jrz, gr
Zespół roślinny:
- Potentillo albae-Quercetum - świetlista dąbrowa subkontynentalna
Zajmuje zwykle wyniesienia terenu: ozy, kemy, moreny czołowe, a także zbocza dolin. Podłoże
piaszczysto-żwirowe, często z przewarstwieniami gliniastymi, miejscami wzbogaconymi w węglan wapnia.
Opisany z dzielnic: Wysoczyzny Kolneńskiej, Wysoczyzny Białostockiej i Puszczy Białowieskiej. Runo bogate
w gatunki, występują m.in. Pulmonaria angustifolia, Galium boreale, Galium mollugo, Geranium sylvaticum.
• BUKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. - Bk III bon.
Gatunki dom. Ip. – So, Dbb
Gatunki dom. II p. – Św, Gb
Podrost - brak
Podszyt - brak
Zespół roślinny:
- Luzulo pilosae-Fagetum W.Mat.&A.Mat.1973 - kwaśna buczyna niżowa,
typicum (LMśw1) oraz dryopteridetosum (LMśw2).
podzespoły:
Ogranicza swoje występowanie do zasięgu buka, a więc na tym terenie spotykany sporadycznie i tylko
w zachodniej części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego, zwykle na ciągach moren czołowych.
Las mieszany wilgotny - LMw
Udział powierzchniowy siedlisk LMw kształtuje się od 0,9% w dzielnicy Wysoczyzny
Kolneńskiej do 3% w dzielnicy Puszczy Białowieskiej. Siedliska te zwykle występują razem z
siedliskami LMśw, zajmując zagłębienia terenowe, z wodą w zasięgu profilu glebowego.
Runo
Gatunki różnicujące LMw od BMw
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Czyściec leśny - Stachys sylvalica (pjd.)
Sit rozpierzchły - Juncus effusus
88
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
Śmiałek darniowy - Deschampsia caespitosa
oraz gatunki lasów mieszanych:
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Turzyca orzęsiona - Carex pilosa
Skrzyp łąkowy - Equisetum pratense
Gatunki częste
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Trzcinnik leśny – Calamagrostis arundinacea
Torfowiec nastroszony - Sphagnum sqarrosum
Turzyca palczasta - Carex digitata
Siódmaczek leśny – Trientalis europaea
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Typy lasu
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs II.5 bon., Św I-II bon.,
Gatunki dom. I p. - Lp, Kl, Brzb, Brzo
Gatunki II p. - Gb
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - gatunki drzewostanu
Zespół roślinny
- Tilio-Carpinetum calamagrostietosum (Sokolowski 1980) – grąd subkontynentalny
podzespół trzcinnikowy
Drzewostan dębowy ze świerkiem i domieszką lipy i klonu, rzadziej brzóz. W dzielnicy Wysoczyzny
Kolneńskiej oraz w zachodniej części krainy nie występuje świerk w drzewostanie, a w mezoregionach 1a i 1b
pojawia się nieliczna domieszka buka. Runo ubogie w gatunki.
•
DĘBOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Św II bon.
Gatunki dom. Ip. – Dbs, So, Ol, Os,
Podrost – Db, Św
Podszyt – jrz, krusz., lesz., wiciokrzew, gb
2.16. Zespół roślinny
- Querco-Piceetum dryopteridetosum (W.Mat.1952) w.Mat.&Pol.1955 – jegiel (żyzny)
Charakterystyczny wyłącznie dla terenów północno-wschodniej Polski. Zajmuje często powierzchnie
pomiędzy siedliskami olsu i boru mieszanego świeżego, a także występuje w sąsiedztwie łęgów lub na
niewielkich wyniesieniach wśród olsów. Drzewostan świerkowy z niewielką domieszką dębu, zmiejszającą się
ku wschodowi, gdzie jego miejsce zajmuje olsza czarna i w mniejszym stopniu osika.
Las mieszany bagienny - LMb
89
W Krainie II siedliska LMb i LMw mają zbliżony udział powierzchniowy– średnio
wynosi on 1,2%. Siedliska LMb, w odróżnieniu od siedlisk LMw, odznaczają się przede
wszystkim glebami z warstwą organiczną przekraczającą 30 cm.
Runo
Gatunki różnicujące LMb od BMb
Zachylnik (Nerecznica) błotny - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)
Siedmiopalecznik błotny - Comarum palustre
Wierzbownica błotna - Epilobium palustre
Gorysz błotny - Peucedanum palustre
Przytulia błotna - Galium palustre
Czermień błotna - Calla palustris
Nerecznica grzebieniasta - Dryopteris cristata
Turzyca nitkowata - Carex lasiocarpa
Turzyca tunikowa - Carex appropinquara
Torfowiec nastroszony - Sphagnum squarrosum
Gatunki różnicujące LMb od Ol
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii
Torfowiec błotny - Sphagnum palustre
Torfowiec - Sphagnum fimbriatum
Torfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Gruszyczka jednostronna - Orthilia secunda (Pyrola secunda)
Gruszyczka okrągłolistna - Pyrola rotundifolia
Bobrek trójlistny - Menyanthes trifoliata
oraz brak Ribes nigrum i częste występowanie gatunków borowych
Gatunki częste
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Tujowiec tamaryszkowy - Thuidium tamariscinum (T. tamariscifolium)
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita - Carex nigra (C. fusca )
Typy lasu
• BRZOZOWO-OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol II.5-III bon.
Gatunki dom. Ip. – Brzo, So, Św
Podrost – brak
Podszyt – brak
Zespół roślinny
- Sphagno squarrosi-Alnetum Sol.Górn. (1975) 1987 – ols torfowcowy odmiana subborealna
Zajmuje zwykle izolowane zagłębienia, usytuowane z dala od cieków wodnych. Ruch wód gruntowych
zaznacza się słabo i brak jest powierzchniowych zalewów. Drzewostan olszowy, miejscami z dość znacznym
udziałem brzozy omszonej, rzadziej sosny i świerka. Od olsu różni się występowaniem Sphagnum palustre,
Sphagnum sqarrosum oraz gatunków borowych w runie.
•
OLSZOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Św I-II bon., Ol
Gatunki dom. Ip. – Brzo, Brzb, So
Gatunki IIp. - pjd. Św
Podrost – Św
90
Podszyt – krusz., jrz, łoza, ol, św
Zespół roślinny
- Sphagno girgensohnii-Piceetum dryopteridetosum thelypteridis
świerczyna, podzespół paprociowy
Polak.1962 – borealna
Od BMb wyróżnia ten typ lasu synuzja dolinkowo-kępkowa roślinności runa, gdzie występują rośliny
olsowe i torfowiskowe wraz z gatunkami borowymi.
•
SOSNOWO-BRZOZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Brzo, So III bon.
Gatunki dom. Ip. - Ol
Gatunki IIp. - pjd. Św
Podrost – So, Brz, Św,
Podszyt – wb (łoza), krusz.
Zespół roślinny
- Betula pubescens-Thelypteris palustris (Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentis
Czerw. 1972 – sosnowo-brzozowy las bagienny
Spotykany głównie na rozległych torfowiskach przejściowych, także na brzegach dolin rzecznych i w
dużych misach wytopiskowych. Drzewostan sosnowo-brzozowy o różnym udziale tych gatunków.
LASY
Las świeży - Lśw
Siedliska żyzne, świeże, z głębokim poziomem wody gruntowej. Udział tych siedlisk w II
krainie jest dość zróżnicowany. Najczęściej występują w dzielnicach Pojezierza Mazurskiego
– 27,0% i Puszczy Białowieskiej – 19,3%, a najrzadziej spotykane są w dzielnicach Puszczy
Augustowskiej (2,3%) i Równiny Mazurskiej (2,8%).
Runo
Gatunki różnicujące Lśw od LMśw
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Czworolist pospolity – Paris quadrifolia
Gajowiec żółty – Galeobdolan luteum
Nerecznica samcza – Dryopteris filix-mas
Turzyca orzęsiona - Carex pilosa
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Trędownik bulwiasty – Scrophularia nodosa
Dzióbkowiec Zetterstedta - Eurhynchium angustirete (E. zetterstedtii)
oraz Lśw2 od LMśw2:
Kopytnik pospolity – Asarum europaeum
Czyściec leśny – Stachys sylvatica (pjd.)
Jaskier kosmaty – Ranunculus lanuginosus
91
Miodunka ćma – Pulmonaria obscura
Kokoryczka wielokwiatowa – Polygonatum multiflorum
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Gatunki częste
Gwiazdnica wielkokwiatowa – Stellaria holostea
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Turzyca palczasta - Carex digitata
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Typy lasu
• LIPOWO-GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan:
Gatunki główne – Dbs I-II bon., Lp, Kl
Gatunki domieszkowe Ip. – Św, Jw, Os, Brzb, Gb
Gatunki II p. – Gb, Lp, Js, Kl, Gr, Jb, Iwa
Podrost – Kl, Gb, Lp , Dbs
Podszyt - lesz., gb, jb., trz., such., jrz, krusz.
Zespoły roślinne
- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny, odmiana subborealna,
podzespół typowy (Lśw1), oraz ze Stachys sylvatica (Lśw2)
- Stellario holostae-Carpinetum betuli Oberd.1957 - grąd subatlantycki, podzespół typowy
Na terenie krainy ten typ lasu związany jest głównie z wysoczyznami morenowymi i równinami
akumulacji zastoiskowej. Drzewostan zwykle 3-4 warstwowy. Warstwę górną drzewostanu o pokryciu ok 70%
tworzy dąb szypułkowy z grabem, lipą drobnolistną i klonem zwyczajnym, natomiast świerk często góruje
ponad I piętrem - zajmuje on jednak nie więcej niż 30% pokrycia. Podrost i podszyt pokrywają łącznie ok. 20%
powierzchni, natomiast warstwa runa zajmuje 40-100% powierzchni i jest bogata w gatunki.
W zachodniej części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego pojawia się buk oraz dąb bezszypułkowy w I i II pietrze
drzewostanu.
• LIPOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne – Św I-II bon., Lp,
Gatunki dom. Ip. – Kl, Js, Dbs, Ol, So
Gatunki II p. – Św, Lp, Dbs
Podrost – Św, Lp
Podszyt - lesz., trz., such., jrz, krusz.
Zespół roślinny:
- Tilio-Piceetum typicum Czerw.1973 – grud świerkowy, podzespół typowy
Typ lasu charakterystyczny dla terenów północno-wschodniej Polski oraz Litwy, Łotwy i Białorusi.
Związany z utworami morenowymi, a także pyłami akumulacji rzecznej. Drzewostan świerkowy z domieszką
lipy oraz innych lisciastych, w podszycie dominuje leszczyna, natomiast brak jest graba. Warstwa runa jest
bogata w gatunki.
• BUKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. - Bk I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Jw, pjd. Dbb, Kl, Lp
Gatunki IIp. - Gb
Podrost – Bk, Gb
92
Podszyt - gb, bk, jrz, lesz.
Zespół roślinny:
- Galio odorati-Fagetum Rűbel 1930 ex Sougnez et Thill 1959 em. Dierschke 1989 (=MelicoFagetum Lohm. In Seibert 1954 p.p.) – żyzna buczyna niżowa
Występuje nielicznie i tylko w zachodniej części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego. Charakterystyka
warunków siedliskowych jak w krainie I. W runie występują m.in. Melica uniflora, Festuca altissima (F.
sylvatica), Hordelymus europaeus, Gagea lutea.
Las wilgotny - Lw
Siedliska Lw należą do siedlisk występujących nielicznie. Udział ich kształtuje się
zwykle w granicach 1-2%, oprócz dzielnicy Puszczy Białowieskiej, gdzie stanowi 12%
powierzchni leśnej.
Runo
Gatunki różnicujące Lw od LMw
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Niecierpek pospolity - Impatiens noli-tangere
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
oraz gatunki wystepujące w Lśw:
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Kokoryczka wielokwiatowa - Polygonatum multiflorum
2.17.
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Kopytnik pospolity – Asarum europaeum
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
oraz ponadto występowanie geofitów wiosennych:
Zawilec żółty - Anemone ranunculoides
Kokorycz pełna - Corydalis solida
Ziarnopłon wiosenny – Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Złoć żółta - Gagea lutea
Czosnek niedźwiedzi – Allium ursinum (pjd.)
Gatunki częste
Turzyca orzęsiona - Carex pilosa
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Zerwa kłosowa - Phyteuma spicatum
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Gajowiec żółty – Galeobdolon luteum
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Żurawiec fałdowany - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Typy lasu
• LIPOWO-GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
93
Gatunki główne - Dbs I-II bon., Lp, Kl, Św
Gatunki dom. I p. – Jw, Js, Bst, Wz, Ol
Gatunki II p. - Gb
Podrost - Kl, Gb, Lp, Dbs
Podszyt - lesz., krusz., trz. e., jrz, jb, czm, such., iwa,
Zespoły roślinne
- Tilio-Carpinetum Tracz.1962– grąd subkontynentalny odmiana subborealna
podzespoły: z czyśćcem T.C. stachyetosum w. z Ficaria verna (Lw1)
z kokoryczą T.C. corydaletosum (Lw1)
z turzycą odległokłosą T.C. caricetosum remotae (Lw2)
z czartawą T.C. circaetosum (Lw2)
- Stellario holostae-Carpinetum Oberd.1957 - grąd subatlantycki, podzespół typowy ze
Stachys sylvatica oraz podzespół z Ficaria verna
Spotykany na terenie całej krainy. Związany głównie z równinami akumulacji zastoiskowej i glebami
opadowo- i gruntowoglejowymi oraz czarnymi ziemiami. Drzewostan często 3-4 warstwowy. Runo bogate w
gatunki. W zachodniej części dzielnicy Pojezierza Mazurskiego w tym typie lasu pojawia się buk w
drzewostanie i drugim piętrze.
•
DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Dbs I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Św, Brzo, Ol, Os
Podrost – Św, Gb, Brzb, Brzo
Podszyt – krusz.
2.18. Zespół roślinny
- Quercus robur-Carex elongata (Carici elongatae-Quercetum Sok.1972) – dębniak
turzycowy
Typ lasu występujący tylko na terenach północno-wschodniej Polski, znany przede wszystkim z
Puszczy Białowieskiej oraz z Wysoczyzny Drohickiej. Zajmuje zagłębienia wytopiskowe o podłożu piaszczystogliniastym i stagnującą w okresie wiosennym wodą opadową. Drzewostan dębowy z niewielką domieszką
brzozy omszonej, graba i osiki. Warstwa krzewów słabo wykształcona.
Ols - Ol
Siedliska związane z glebami torfowymi torfowisk niskich. Występują najczęściej w
zagłębieniach i obniżeniach terenowych, gdzie poziom wody gruntowej znajduje się w strefie
przypowierzchniowej przez wiele miesięcy w roku. Struktura lasu kępowo-dolinkowa, z
gatunkami szuwarowymi i gatunkami lasów liściastych. Udział tych siedlisk w krainie II
wynosi 4,4% i jest największy w kraju.
Runo
Gatunki różnicujące Ol od LMb
Turzyca błotna - Carex acutiformis
Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus
Szczaw lancetowaty - Rumex hydrolapathum
Porzeczka czarna - Ribes nigrum
Tarczyca pospolita - Scutellaria galericulata
Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria
Krwawnica pospolita - Lythrum salicaria
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Knieć błotna – Caltha palustris
94
Szalej jadowity - Cicuta virosa
Marek szerokolistny - Sium latifolium
Drabik drzewkowaty - Climacium dendroides
Gatunki różnicujące Ol od Lw
Turzyca ciborowata - Carex pseudocyperus
Turzyca brzegowa - Carex riparia
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Nerecznica błotna - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)
Fiołek błotny - Viola palustris
Czyściec błotny - Stachys palustris
Gatunki częste
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Turzyca długokłosa - Carex elongata
Gorysz błotny - Peucedanum palustre
Przytulia błotna - Galium palustre
Turzyca tunikowa - Carex appropinquata
Turzyca pecherzykowata - Carex vesicaria
Siedmiopalecznik błotny – Comarum palustre
Niezapominajka błotna - Myosotis palustris
Sadziec konopiasty - Eupatorium cannabinum
Tojeść bukietowa - Lysimachia thyrsiflora
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
ponadto na kępach:
2.19.
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Borówka czarna – Vaccinium myrtillus
Typy lasu
• OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol II bon.
Gatunki dom. Ip. – Św, Js, Dbs, Brzo
Gatunki II p. – brak
Podrost – brak
Podszyt – krusz., jrz, porz., czm, wb
Zespół roślinny
- Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 - ols porzeczkowy odm. subkontynentalna
- Carici elongatae-Alnetum Koch 1926 - ols
LASY ŁĘGOWE
Las łęgowy - Lł
Siedliska związane najczęściej z tarasami rzecznymi większych rzek, jakkolwiek
spotykane są także w rozległych zagłębieniach na tarasach jeziornych oraz w dolinach
mniejszych rzek i cieków. Gleby najczęściej typu mad rzecznych. Drzewostan z udziałem
dębu, jesionu, wiązu. Runo bogate w gatunki.
Runo
Gatunki różnicujące Lł od OlJ
95
występowanie geofitów wiosennych:
2.20. Zawilec żółty - Anemone ranunculoides
2.21. Ziarnopłon wiosenny – Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Piżmaczek wiosenny - Adoxa moschatellina
Złoć mała - Gagea minima
2.22. Złoć żółta - Gagea lutea
Kokorycz pełna – Corydalis solida
Gatunki różnicujące Lł od OlJ
Przytulia czepna - Galium aparine
Czosnaczek pospolity – Alliaria petiolata (A. officinalis)
Jasnota plamista - Lamium maculatum
Merzyk fałdowany - Plagiomnium undulatum (Mnium undulatum)
Szczaw gajowy - Rumex sanguineus
Świerząbek korzenny - Chaerophyllum aromaticum
Skrzydlik cisolistny - Fissidens taxifolius
Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum
Gatunki częste
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Czyściec leśny – Stachys sylvatica
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Zdrojówka rutewkowata – Isopyrum thalictroies
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Kuklik zwisły - Geum rivale
Rzeżucha gorzka - Cardamine amara
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
Nawłoć późna - Solidago serotina
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Bodziszek cuchnący - Geranium Roberianum
Typy lasu
• JESIONOWO- WIĄZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Js I.bon., Wz, Dbs
Gatunki dom. Ip. – Ol, Bst
Gatunki II p. – Bst, Wzs, Tpb
Gatunki IIIp. – Gb, Lp, Kl, Klp, Jb, Czm,
Podrost – Js, Wz
Podszyt – czm, bez c., trz. e., świd., p. cz.
Zespół roślinny
- Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 – łęg jesionowo-wiązowy,
podzespół typowy
- Ficario-Ulmetum minoris chrysosplenietosum Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 – łęg
jesionowo-wiązowy, podzespół z Chrysosplenium alternifolium.
Związany jest zwykle z dolinami większych, a także mniejszych rzek oraz terenami często zalewanymi.
Można go spotkać też w strefie epizodycznych zalewów, powodujących osadzanie drobnoziarnistych osadów
mineralnych i powstawanie gleb typu mad rzecznych. Ponadto spotykany bywa w rozległych zagłębieniach na
tarasach jeziornych i rynnach odprowadzających wody opadowe.
96
• WIERZBOWO-TOPOLOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Tpb, Tpc, Tpsz, Wbb
Gatunki dom. Ip. – Wbb, Wbkr, Wzs, Wzp, Dbs, Ol
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt – czm, bez c., trz. e., świd., p. cz,
Zespoły roślinne
- Salicetum albo-fragilis Tx. 1955 – nadrzeczny łęg wierzbowy
- Populetum albae Br.-Bl. 1931 – nadrzeczny łęg topolowy
W dolinach rzek dużych i średniej wielkości, w strefie corocznych zalewów, na młodych piaszczystych
aluwiach rzecznych występuje łęg wierzbowy, natomiast starsze aluwia rzeczne zajmuje łęg topolowy. Gleby
typu mad inicjalnych lub właściwych. W runie występują m.in.: Glechoma hederacea, Aegopodium podagraria,
Phalaris arundinacea, Rubus caesius, Calystegia sepium, Humulus lupulus.
Ols jesionowy - OlJ
Średni udział siedlisk OlJ w krainie Mazursko-Podlaskiej wynosi 1,6% i kształtuje się
niezbyt równomiernie w poszczególnych dzielnicach. Najmniejszą powierzchnię zajmują w
lasach dzielnicy Równiny Mazurskiej (0,2%), a największą w dzielnicy Puszczy
Białowieskiej (6,7%).
Runo
Gatunki różnicujące OlJ od Ol
Przytulia błotna - Galium palustre
Kuklik zwisły - Geum rivale
Czartawa drobna - Circaea alpina
Czartawa pośrednia - Circaea intermedia
Jaskier rozłogowy - Ranunculus repens
Ostrożeń warzywny - Cirsium oleraceum
Gatunki różnicujące OlJ od Lł
Knieć błotna - Caltha palustris
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Rzeżucha gorzka – Cardamine amara
Pępawa błotna - Crepis paludosa
Kozłek lekarski - Valeriana officinalis
Gatunki częste
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium (licznie)
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica (licznie)
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea (licznie)
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (licznie)
Turzyca długokłosa - Carex elongata
Chmiel zwyczajny - Humulus lupulus
Perz psi - Agropyron caninum
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Bluszczyk kurdybanek - Glechoma hederacea
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Bodziszek cuchnący - Geranium Robertianum
97
Typy lasu
• JESIONOWO-OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Ol I bon.
Gatunki dom. Ip. – Js II bon., Kl, Św, Db, (Wz)
Gatunki IIp. – Gb, Czm.
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - czm, lesz., trz. e., jrz, krusz.
Zespół roślinny
- Fraxino-Alnetum W.Mat.1952 - łęg jesionowo-olszowy
Zajmuje tereny o powolnym przepływie wód – płaskie dna dolin wolno płynących mniejszych rzek i
strumieni oraz brzeżne partie dolin większych rzek. Także spotykany w miejscach wysięku i dopływu wód z
wyżej położonych terenów, na tarasach przyjeziornych, przy źródliskach oraz na obrzeżach dolin. Drzewostan
olszowy z domieszką jesionu i innych gatunków, o pokryciu ok. 70 %. Pokrycie II p. wynosi ok. 20 %. W runie
bardzo licznie pojawia się Urtica dioica, osiągająca często do 2 m wysokości oraz gatunki olsowe.
• OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Ol I bon.
Gatunki dom. Ip. – Js, Bst
Podrost - Js
Podszyt - (nieliczny) lesz., krusz.
Zespół roślinny
- Stellario nemorum-Alnetum glutinosae Lohm.1953 - łęg olszowy gwiazdnicowy
Spotykany bardzo rzadko i tylko na obszarach młodoglacjalnych północnej Polski. Występuje w postaci
wąskiego pasa wzdłuż szybko płynących niewielkich cieków. Drzewostan olszowy, z niewielką domieszką
jesionu, ze słabo rozwinięta warstwą krzewów i bujnym runem ziołoroślowym.
98
2.3. Kraina Wielkopolsko-Pomorska
2.3.1. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA
Kraina III zajmuje część środkowej i zachodniej Polski. Graniczy od północy z
krainą Bałtycką, od południa z krainą Śląską, a od wschodu z krainą Mazowiecko-Podlaską i
na małym odcinku z krainą Małopolską. Podzielona została na 20 mezoregionów
przyrodniczo-leśnych, zgrupowanych w 9 dzielnic.
Znajduje się w obrębie trzech podprowincji fizycznogeograficznych Europy Zachodniej:
Pojezierzy Południowobałtyckich (makroregiony: część południowa Pojezierza
Południowopomorskiego i Doliny Dolnej Wisły, Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie – z
wyjątkiem części północno-wschodniej, Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka, Pojezierze
Lubuskie, Pojezierze Wielkopolskie, Pradolina Warciańsko-Odrzańska, Wzniesienia
Zielonogórskie, Pojezierze Leszczyńskie), Nizin Sasko-Łużyckich (makroregion: Obniżenie
Dolnołużyckie) oraz Nizin Środkowopolskich (makroregiony: Obniżenie MilickoGłogowskie i Nizina Południowowielkopolska – z wyjątkiem części południowo-wschodniej).
Pod względem klimatycznym kraina należy do ciepłych i suchych. Od krainy
Bałtyckiej, wskutek oddzielenia od wpływu morza garbem pojeziernym, różni się
cieplejszymi okresami letnimi oraz mniejszą ilością opadów atmosferycznych. Średnia
roczna temperatura wynosi od 8,0oC do 9,0oC. Zima i lato należą do najcieplejszych w
kraju. Świadczą o tym średnie temperatury stycznia od 0,2oC do 1,1oC i lipca od 19,6oC
do 20,2oC. Rocznie w Krainie Wilkopolsko – Pomorskiej spada średnio od 495 do 594
mm deszczu.
Przeważająca część krainy znajduje się w zasięgu obszaru młodoglacjalnego, w strefie
wysoczyzn jeziornych. Dominują w niej krajobrazy pagórkowaty pojezierny, równin
morenowych i sandrowy pojezierny. Niewielki obszar południowej części (dzielnice
Krotoszyńska i Kotliny Żmigrodzko-Grabowskiej) znajduje się w obszarze staroglacjalnym –
w strefie wysoczyzn i równin bezjeziornych - i odznacza się krajobrazem równin
peryglacjalnych. Miejscami (na północ od Poznania) występują także pagórki strefy
czołowomorenowej. Przypowierzchniową pokrywę tworzą osady fazy poznańskiej ostatniego
na terenach Polski zlodowacenia - północnopolskiego. W środkowej części krainy dominują
gliny zwałowe, natomiast w północnej, zachodniej i południowej znajdują się obszary
piasków i żwirów wodnolodowcowych oraz piaski rzeczne tarasów plejstoceńskich z
fragmentami piasków eolicznych (dzielnice: Borów Tucholskich, Kotliny Gorzowskiej,
Kotliny Toruńsko-Płockiej, Pojezierza Lubuskiego i Kotliny Żmigrodzko-Grabowskiej).
Lesistość krainy wynosi 30,9 %. Lasy skupiają się głównie w zachodniej i północnej
części krainy - i tam lesistość kształtuje się na poziomie 50% (dzielnice Borów Tucholskich,
Kotliny Gorzowskiej, Pojezierza Lubuskiego). Na pozostałym terenie lasy tworzą
rozproszone kompleksy różnej wielkości. Stosunkowo duży udział w krainie siedlisk ubogich
– Bśw i Bs stanowią ponad 50% - wynika z tego, że lasy występują głównie na glebach
bielicowych i rdzawych wytworzonych z piasków wydmowych, sandrów i piasków rzecznych
tarasów plejstoceńskich. Taki charakter mają dzielnice: Borów Tucholskich, Kotliny
Gorzowskiej, Kotliny Toruńsko-Płockiej i Pojezierza Lubuskiego. Miejscami jednak, gdzie
las pokrywa znaczne powierzchnie utworów morenowych, z których utworzyły się żyzne
gleby brunatne i płowe – występuje więcej siedlisk Lśw oraz LMśw. Najwięcej siedlisk
żyznych jest w dzielnicy Krotoszyńskiej, gdzie siedliska Lśw stanowią ponad 35%. Siedliska
wilgotne spotykane są głównie w dzielnicy Kotliny Żmigrodzko-Grabowskiej – łącznie ponad
25%; na pozostałym terenie są rozproszone w niewielkich fragmentach. Siedliska bagienne - z
glebami torfowymi i murszowymi - spotykane są sporadycznie na całym terenie; najliczniej
99
reprezentowany jest ols (Lb), którego udział kształtuje się od 0,5% w dzielnicy Borów
Tucholskich do 2,4% w dzielnicy Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńkiego.
S o s n a z w y c z a j n a (So) jest głównym gatunkiem w krainie, tworzącym
drzewostany na każdym niemal siedlisku. Jej udział w powierzchni leśnej jest bardzo duży,
często przekraczający 90%. Wyjątkiem jest dzielnica Krotoszyńska, gdzie sosna stanowi
52,6%. Na ubogich suchych i świeżych siedliskach sosna tworzy lite drzewostany, natomiast
na żyźniejszych występuje najczęściej w zmieszaniu z dębem (szypułkowym lub
bezszypułkowym), brzozą brodawkowatą oraz świerkiem. Na ubogich wilgotnych i
bagiennych siedliskach może tworzyć lite drzewostany lub z domieszką brzozy omszonej, a
na nieco żyźniejszych - występuje zwykle w zmieszaniu z brzozą omszoną, świerkiem
pospolitym, olszą czarną.
Ś w i e r k p o s p o l i t y (Św) na tym terenie znajduje się poza granicami swego
naturalnego zasięgu i nie ma dużego znaczenia lasotwórczego. Nieco częściej spotkać go
można przy północnej, a zwłaszcza południowej granicy krainy – na siedliskach BMw, gdzie
w drzewostanach sosnowych stanowi domieszkę wraz z brzozą omszoną, rzadziej olszą
czarną. Występuje też w dzielnicy Krotoszyńskiej na glebach opadowoglejowych, gdzie
tworzy domieszkę w drzewostanach dębowych.
B u k z w y c z a j n y (Bk) ma na tym terenie zasięg rozproszony, a więc jego znaczenie
jako gatunku lasotwórczego jest mniejsze niż np. w Krainie Bałtyckiej. Spotkać go można
jedynie na siedlisku Lśw, głównie w północnej części krainy, gdzie tworzy drzewostany lite
lub z domieszką dębów, brzozy brodawkowatej i sosny.
D ą b s z y p u ł k o w y (Dbs) ma największe znaczenie lasotwórcze wśród gatunków
liściastych, występujących na terenie krainy. Spotykany bywa na całym obszarze krainy,
jednakże największy udział i bardzo wysoką jakość osiąga na utworach polodowcowych
dzielnicy Krotoszyńskiej. Drzewostany dębowe, często z udziałem świerka i graba spotykane
są na siedlisku Lśw. Na siedlisku Lł dąb tworzy drzewostany z udziałem lipy, jesionu i wiązu,
a na siedliskach Lw – z udziałem brzozy i olszy. Wraz z d ę b e m b e z s z y p u ł k o w y m
(Dbb), który występuje jako domieszka w drzewostanach sosnowych na siedliskach
uboższych i mniej wilgotnych zajmuje w krainie 4,8% powierzchni w Lasach Państwowych.
O l c h a c z a r n a (Ol) preferuje żyzne siedliska wilgotne i bagienne, gdzie tworzy
drzewostany lite lub z domieszką jesionu; podobnie jak wiąz i jesion stanowi często
domieszkę w drzewostanach dębowych na siedlisku Lw. Udział jej wynosi ok. 3%, przy czym
w kilku dzielnicach zbliża się do 5%, a tylko w dzielnicy Borów Tucholskich i w dzielnicy
Kotliny Gorzowskiej wynosi odpowiednio 0,7% i 1,5%.
B r z o z a
b r o d a w k o w a t a
(Brzb) jest najpospolitszym gatunkiem
domieszkowym. Występuję na wszystkich siedliskach, aczkolwiek z różnym udziałem. Na
siedliskach wilgotnych może występować jednocześnie z b r z o z ą o m s z o n ą (Brzo),
najczęściej w drzewostanach sosnowych (BMw, Bw i Bb) oraz sosnowo-dębowych i
olszowych (LMw i Ol). Średni jej udział w krainie wynosi 3,4%, przy czym najwyższy jest w
dzielnicach Krotoszyńskiej - ponad 6% i Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego - ponad 5%.
G r a b z w y c z a j n y, związany z żyznymi siedliskami świeżymi i wilgotnymi
występuje jako typowy gatunek dolnego piętra drzewostanu. W drzewostanie głównym
spotkać go można wraz z dębem jedynie na siedlisku Lw i Lł.
100
2.3.2. TYPY SIEDLISKOWE LASU
BORY
Bór suchy - Bs
Siedliska skrajnie ubogie i suche, z bardzo głębokim poziomem wody gruntowej.
Występują na terenie całej krainy, jednakże nieco większe powierzchnie spotykane są w
mozaice z borami świeżymi w dzielnicach: Borów Tucholskich – 2,5%, Kotliny ToruńskoPłockiej – 2,1% i Pojezierza Lubuskiego 3,6%. Zajmują z reguły wierzchołkowe części wydm
śródlądowych, z najbardziej suchymi, gruboziarnistymi piaskami i bardzo głębokim
poziomem wody gruntowej. Charakterystyczną cechą jest drzewostan sosnowy niskiej
jakości, o rozluźnionym zwarciu i ok. V bon. oraz silnie rozwinięta warstwa krzaczkowatych
porostów w runie z dominacją gatunków z rodzaju Cladonia sp. Warstwa zielna słabo
rozwinięta (10-30%) złożona głównie z krzewinek i wąskolistnych traw o skupiskowym
występowaniu.
Runo
Gatunki Bs
Chrobotek leśny - Cladonia sylvatica
Chrobotek reniferowy - Cladonia rangiferina
Chrobotek wysmukły - Cladonia gracilis
Chrobotek - Cladonia cornuta
Porost islandzki - Cetraria islandica
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Kostrzewa owcza - Festuca ovina
Wrzos pospolity - Calluna vulgaris
Turzyca wrzosowiskowa - Carex ericetorum
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Rokiet pospolity - Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Szczotlicha siwa - Corynephorus canescens
Jastrzębiec kosmaczek - Hieracium pilosella
Trzcinnik piaskowy - Calamagrostis epigeios
Szczaw polny - Rumex acetosella
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - So IV-V bon.
Gatunki dom. I p. – sporad. Brzb
Podszyt - jał.
Zespół roślinny
- Cladonio-Pinetum Juraszek 1927 - bór sosnowy suchy odm. suboceaniczna
Bór świeży - Bśw
Siedliska ubogie, świeże, bez wyraźnego wpływu wody gruntowej lub pod słabym jej
wpływem. Bśw jest najliczniej reprezentowanym typem siedliska w krainie III. Największe
powierzchnie zajmuje w dzielnicach: Borów Tucholskich (64,5%), Puszczy Noteckiej
(75,3%) i Kotliny Toruńsko-Płockiej (65,7%).
101
Runo
Gatunki różnicujące Bśw od Bs
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Fiołek psi - Viola canina
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Pszeniec zwyczajny – Melampyrum pratense
oraz w części wschodniej krainy także:
Gorysz pagórkowy - Peucedanum oreoselinum
Wężymord niski - Scorzonera humilis
Nawłoć pospolita -Solidago virgaurea
Przetacznik lekarski - Veronica officinalis
Gatunki częste
Śmiałek pogięty – Deschampsia flexuosa
Rokiet pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Bielistka siwa - Leucobryum glaucum
Turzyca wrzosowiskowa - Carex ericetorum
Kostrzewa owcza - Festuca ovina
Widłoząb miotlasty – Dicranum scoparium
Widłoząb falisty – Dicranum polysetum (D. undulatum)
w wariancie Bśw2 - Molinia coerulea (do 5%) oraz pjd. w drzewostanie Brzo.
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - So III bon.
Gatunki dom. I p. - Brzb
Podrost - pjd. So
Podszyt - pjd. jał., jrz,
Zespoły roślinne
- Leucobryo-Pinetum (W.Mat. 1962) W.Mat.&J.Mat. 1973 - subatlantycki bór
sosnowy świeży odmiana pomorsko-śląska, wariant typowy (Bśw1) i wariant z
trzęślicą (Bśw2).
Zajmuje rozległe, płaskie równiny, jak też niewielkie zagłębienia międzywydmowe lub płaskie
obniżenia terenu. Drzewostan sosnowy z domieszką brzozy brodawkowatej; w niektórych obniżeniach terenu
występują niewielkie skupiska świerka, nie wychodzące jednak poza II piętro.
- Peucedano-Pinetum typicum Mat. (1962) 1973 - kontynentalny bór sosnowy świeży,
odmiana sarmacka, wariant typowy (Bśw1) i wariant z trzęślicą (Bśw2).
We wschodniej części krainy (w dzielnicach Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego i Kotliny
Toruńsko-Płockiej) drzewostan sosnowy osiąga nieco wyższą bonitację, a jako domieszka, oprócz brzozy w I
piętrze pojawia się często świerk.
102
Bór wilgotny - Bw
Siedliska ubogie, wilgotne – pod umiarkowanym i dość silnym wpływem wody
gruntowej. Występują sporadycznie, przy czym często razem z siedliskami Bśw. Udział
powierzchniowy tych siedlisk nie przekracza w poszczególnych dzielnicach 0,5%, z
wyjątkiem dzielnicy Kotliny Żmigrodzko-Grabowskiej, gdzie wynosi 3,4%.
Runo
Gatunki różnicujące Bw od Bśw
Trzęślica modra - Molinia coerulea (obficie)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec całolistny - Sphagnum nemoreum
oraz w wariancie Bw2
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum (pjd.)
Bagno zwyczajne - Ledum palustre (pjd.)
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokiet pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Widłoząb miotlasty – Dicranum scoparium
Izgrzyca przyziemna - Sieglingia decumbens
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Wrzos pospolity - Calluna vulgaris
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – So II.5 bon.
Gatunki dom. Ip. – Brzb, Brzo
Podrost – brak
Podszyt – krusz., jrz
Zespół roślinny
- Molinio caeruleae-Pinetum W.Mat.&J.Mat.1973 – bór sosnowy wilgotny, wariant typowy
(Bw1) i wariant z bagnem zwyczajnym (Bw2)
Bór bagienny - Bb
2.23.
Siedliska występujące w lokalnych, bezodpływowych zagłębieniach terenu,
ze stagnującą wodą gruntową. Związane są z głębokimi, kwaśnymi torfami torfowisk
wysokich. Na terenie krainy III siedliska te występują sporadycznie – ich udział
powierzchniowy jest mniejszy od 0,1%.
Runo
Gatunki różnicujące Bb od Bw:
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Torfowiec magellański - Sphagnum magellanicum (S. medium)
Torfowiec błotny - Sphagnum palustre
103
Modrzewnica zwyczajna - Andromeda polifolia
Wełnianka pochwowata - Eriophorum vaginatum
Płonnik sztywny - Polytrichum strictum
Próchniczek bagienny - Aulacomnium palustre
Gatunki częste
Bagno zwyczajne - Ledum palustre (obficie)
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum (obficie)
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokiet pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Torfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Torfowiec magellański - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So V bon. (w Bb1 - IV-V bon.)
Gatunki dom. Ip. – Brzo
Podrost – brak
Podszyt - krusz., wb krzew. (wbsz., wbusz.).
Zespół roślinny
- Vaccinio uliginosi-Pinetum Kleist 1929 – bór sosnowy bagienny, odmiana śródlądowa
środkowopolska
BORY MIESZANE
Bór mieszany świeży – BMśw
Siedliska o glebach mineralnych, niezbyt żyzne, świeże, z głębokim poziomem wody
gruntowej. Tworzą często większe kompleksy z siedliskami Bśw. Udział ich w Lasach
Państwowych krainy wynosi 26,4% i jest dość wyrównany – od 16,7% w dzielnicy Kotliny
Gorzowskiej do 35,4% w dzielnicy Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego
Runo
Gatunki różnicujące BMśw od Bśw
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Płonnik strojny - Polytrichum formosum (P. attenuatum )
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Turzyca pigułkowata - Carex pilulifera
Fiołek Rivina - Viola riviniana
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus (licznie)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Gajnik lśniący – Hylocomium splendens
Rokiet pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
104
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
oraz w wariancie BMśw2
Trzęślica modra - Molinia coerulea (pjd.)
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Typy lasu
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So I-II bon., Dbs, (Dbb) III-IV bon.
Gatunki dom. I p. - Brzb, Dbb, Os
Gatunki IIp. - Dbb
Podrost - So, Dbb
Podszyt - jał., jrz, krusz.
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum typicum
mieszany, podzespół typowy
(W.Mat 1981) J.Mat. 1988
– kontynentalny bór
Spotykany na terenie całej krainy. Związany jest z czwartorzędowymi utworami piaszczystymi.
Drzewostan tworzy sosna, z domieszką lub drugim piętrem dębowym (oba dęby mogą się zastępować) i warstwą
krzewów dość dobrze rozwiniętą. Roślinność charakteryzuje przewaga gatunków właściwych borom nad
gatunkami lasów liściastych.
• DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Dbb (Dbs) II-III bon., So
Gatunki dom. I p. – Św, Brz, (Bk)
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - krusz., lesz., jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio arundinaceae-Quercetum (Hartm.1934) Scam.1959 – środkowoeuropejski
acidofilny las dębowy (kwaśna dąbrowa środkowoeuropejska)
Występuje na całym terenie, lecz na pojedynczych stanowiskach. Drzewostan tworza oba gatunki
dębów (ok. III bon.) i sosna z domieszką świerka i brzozy. W runie dominuje Calamagrostis arundinacea.
• BUKOWO-DĘBOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. - Bk III-IV, Dbb III-IV bon.
Gatunki dom. Ip. – So I-II bon., Brzb
Podrost – Bk, Dbb
Podszyt - jrz, krusz., such., jał.
Zespół roślinny
- Fago-Quercetum typicum Tx. 1955 – pomorski las bukowo-dębowy (kwaśna dąbrowa
subatlantycka), podzespół typowy
Spotykany tylko w I i III krainie w terenie morenowym, gdzie zajmuje zbocza, najczęściej północnozachodnie i zachodnie, pagórków moren czołowych. Drzewostan tworzy głównie buk i dąb bezszypułkowy
niskiej bonitacji. Runo jest ubogie florystycznie, o charakterze krzewinkowo-trawiastym, z niewielkim udziałem
mszaków; występują m.in. Holcus mollis, Hieracium sabaudum, Hieracium laevigatum, Carex pilulifera
105
Bór mieszany wilgotny - BMw
Siedliska dość ubogie, wilgotne. Najczęściej występują w dzielnicy Kotliny
Żmigrodzko-Grabowskiej, gdzie ich udział powierzchniowy wynosi 11,9% oraz w dzielnicy
Krotoszyńskiej – 6,5%. Na pozostałym terenie spotykane są bardzo rzadko.
Runo
Gatunki różnicujące BMw od Bw
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca)
oraz w typie lasu bukowo-dębowym
Kłosówka miękka - Holcus mollis
Groszek skrzydlasty - Lathyrus montanus
Gatunki różnicujące BMw od BMśw
Trzęślica modra - Molinia coerulea (obficie)
Trzęślica trzcinowata - Molinia arundinaceae
Płonnik pospolity - Polytrichum commune (małe kępy)
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Gatunki częste
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana
Siódmaczek leśny – Trientalis europaea
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Borówka czarna – Vaccinium myrtillus
Rokitnik pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
oraz inne gatunki występujące w Bw i BMśw
Typy lasu
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So II bon., Dbs, (Dbb)
Gatunki dom. I p. - Brzb
Gatunki IIp. i podrost - Gb, Os, Brzo
Podszyt - jrz, gb
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum molinietosum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 – kontynentalny bór mieszany
podzespół trzęślicowy
Najczęściej występuje razem z siedliskami BMśw. Drzewostan sosnowy z domieszką dębu i
brzozy. W II piętrze pojedynczo może występować grab i osika, a w runie dominuje Molinia coerulea.
• BUKOWO-DĘBOWY
Drzewostan:
Gatunki główne I p. - Dbb, Bk II-III bon.
Gatunki dom. I p.- So, Brzb, Brzo, Dbs
Podrost - Dbs
Podszyt - jrz, krusz., such
Zespół roślinny:
- Fago-Quercetum petraeae molinietosum – pomorski las bukowo-dębowy (kwaśna
dąbrowa), podzespół z trzęślicą modrą
106
Spotykany jedynie w terenie morenowym (dzielnice 1, 2, 4, 6). Zajmuje zbocza, najczęściej północnozachodnie i zachodnie pagórków moren czołowych. Drzewostan tworzy głównie buk i dąb bezszypułkowy.
Runo ubogie florystycznie ma chrakter krzewinkowo-trawiasty, z dominacją trzęślicy modrej oraz z niewielkim
udziałem mszaków. Gatunkami wyróżniającymi ten typ lasu są przetacznik leśny (Veronica officinalis),
kłosówka miękka (Holcus mollis), jastrzębiec sabaudzki (Hieracium sabaudum) oraz jastrzębiec gładki
(Hieracium laevigatum)
•
BRZOZOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Dbs II-III bon.
Gatunki dom. I p. - Brzb, Brzo, (So, Św)
Podrost - Dbs
Podszyt - krusz (zwarcie 10-60%)
Zespół roślinny
- Molinio caeruleae-Quercetum Scam. 59 em. Brzeg, Kaspr., Krot.89 - środkowoeuropejski
acidofilny las wilgotny.
Zajmuje rozległe obniżenia terenu na podłożu piaszczystym, z wysokim poziomem wód
gruntowych lub na piaszczysto-gliniastym z zatrzymującą się, na warstwie gliny, wodą opadową.
Spotykany tylko w dzielnicach 7, 8 i 9. Drzewostan dość zwarty tworzy dąb szypułkowy z domieszką brzóz
oraz miejscami sosny i świerka. Drugie piętro nie zajmuje więcej niż 20%. Runo trawiaste z przewagą
Molinia coerulea..
Bór mieszany bagienny - BMb
Siedliska BMb należą do najrzadziej występujących – ich udział powierzchniowy w
krainie wynosi 0,1%; spotykane są tylko w północnej części Krainy (dzielnice 1, 2, 3, 5).
Występować mogą w sąsiedztwie olsu lub boru bagiennego. Drzewostan tworzy brzoza
omszona z domieszką sosny oraz miejscami świerka i buka.
Runo
Gatunki różnicujące BMb od Bb
Wełnianka wąskolistna - Eriophorum angustifolium
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata (D. austriaca )
Turzyca gwiazdkowa - Carex stellulata
Turzyca siwa - Carex canescens
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
Gatunki różnicujące BMb od BMw
Torfowiec błotny - Sphagnum palustre
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
Bagno zwyczajne - Ledum palustre
Gatunki częste
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Torfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Rokietnik pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberii)
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
107
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Typy lasu
• SOSNOWO-BRZOZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Brzo III bon.
Gatunki dom. Ip. – So III-IV bon., Św
Podrost – Św, Brzo
Podszyt - krusz.
Zespół roślinny
- Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis Libbert 1933 – brzezina bagienna
LASY MIESZANE
Las mieszany świeży - LMśw
Siedliska średnio żyzne, świeże, z głębokim poziomem wody gruntowej. W krainie III
zajmują średnio ok. 10 % powierzchni leśnej. Najczęściej są spotykane w dzielnicach:
Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego i Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (po ok.21%),
natomiast w Dzielnicy Kotliny Gorzowskiej stanowią zaledwie ok. 2%.
Runo
Gatunki różnicujące LMśw od BMśw
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Żurawiec fałdowany - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. aschersoniana)
Perłówka zwisła - Melica nutans
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Przytulia leśna - Galium sylvaticum
Przytulia Schultesa – Galium Schultesi
Pszeniec gajowy - Melampyrum nemorosum
Lilia złotogłów - Lilium martagon
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Turzyca palczasta - Carex digitata
ponadto w buczynach:
Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)
Gatunki częste
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa )
oraz Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris) - w LMśw2
Typy lasu
• BUKOWY
108
Drzewostan:
Gatunki główne I p. - Bk III bon.
Gatunki dom. I p. – So, Dbs
Podrost: - brak
Podszyt: - brak
Zespół roślinny:
- Luzulo pilosae-Fagetum W.Mat.&A.Mat.1973 - kwaśna buczyna niżowa, podzespoły:
typicum i cladonietosum (LMśw1) oraz - dryopteridetosum (LMśw2).
Występuje w granicach zasięgu buka, zwykle na ciągach moren czołowych. Drzewostan bukowy,
średniej bonitacji z pojedynczą domieszką sosny i dębu szypułkowego.
•
•
SOSNOWO-DĘBOWY
DĘBOWO -SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Dbb III-IV bon., So I-II bon.
Gatunki dom. I p. - Brzb, Dbs, Os
Gatunki IIp. - pjd. Dbb, So
Podrost - So, Dbb
Podszyt - jał., jrz, krusz., lesz.
Zespół roślinny
Querco roboris-Pinetum coryletosum
mieszany podzespół leszczynowy
(W.Mat 1981) J.Mat. 1988
– kontynentalny bór
Spotykany na terenie całej krainy. Związany jest z czwartorzędowymi utworami piaszczystymi, głównie
piaskami wodnolodowcowymi i piaskami rzecznymi tarasów plejstoceńskich. Drzewostan tworzy sosna, z
domieszką lub drugim piętrem dębowym (oba dęby mogą się zastępować) i dość dobrze rozwiniętą warstwą
krzewów. W runie występują gatunki oligotroficzne i mezotroficzne.
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Dbs II-II.5 bon.
Gatunki dom. I p. - Lp, Brzb, Os, Bk, Dbb, So
Gatunki II piętra - pjd. Gb
Podrost - Bk, Kl
Podszyt - krusz, trz., jrz
Zespoły roślinne
- Galio sylvatici-Carpinetum Oberd.1957 – grąd środkowoeuropejski (wysoki), podzespoły:
polytrichetosum i lathyretosum
Spotykany jest na terenie całej krainy. Na terenach płaskich o podłożu piaszczysto-gliniastym i
gliniastym drzewostan tworzy dąb z udziałem lipy oraz domieszką różnych gatunków liściastych. Runo jest
ubogie w gatunki.
- Stellario holostae-Carpinetum deschampsietosum Oberd.1957
podzespół ze śmiałkiem
- grąd subatlantycki
Wystepuje tylko w północnej części krainy, zwykle w dolnej części wzniesień morenowych.
Drzewostan dwupiętrowy tworzą oba gatunki dębów oraz lipa, buk i inne gatunki liściaste. W podszycie
pojedynczo może występować leszczyna, czeremcha i jabłoń.
- Tilio-Carpinetum calamagrostietosum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny podzespół z
trzcinnikiem, odmiana mazowiecka
109
Wystepuje w północno-wschodniej części krainy. Drzewostan dębowy z domieszką świerka i lipy oraz
często z nielicznym II piętrem grabowym. W runie dominuje Calamagrostis arundinacea.
• DĘBOWY
Drzewostan:
Gatunki główne I p. – Dbb, Dbs II bon.
Gatunki dom. I p. – So, Brzb, Os, Lp
Podrost – Dbb, Dbs
Podszyt - lesz., trz b., such.
Zespół roślinny:
Potentillo albae-Quercetum – Libb.1933 n.inv. Oberd.1957 em. Müller 1991 – świetlista
dąbrowa
Związany zwykle ze wyniesieniami terenu: ozy, kemy, moreny czołowe, a także z dobrze
nasłonecznionymi zboczami dolin. Podłoże piaszczysto-żwirowe, często z przewarstwieniami gliniastymi,
miejscami wzbogaconymi w węglan wapnia. Runo bogate w gatunki, m.in. występuje Potentilla alba,
Campanula persicifolia, Betonica officinalis, Serratula tinctoria, Galium mollugo, Pulmonaria angustifolia,
Geranium sanguineum.
Las mieszany wilgotny - LMw
Występuje bardzo rzadko, zwykle wśród siedlisk LMśw, gdzie zajmuje obniżenia terenu
z wodą w zasiegu profilu glebowego. Jedynie w dzielnicy Kotliny Żmigrodzko-Grabowskiej
siedliska te zajmują 6,8% powierzchni leśnej i nieco ponad 3% w dzielnicach Krotoszyńskiej
i Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Na pozostałym terenie krainy udział ich zwykle nie
przekracza 1%.
Runo
Gatunki różnicujące LMw od BMw
Śmiałek darniowy - Deschampsia caespitosa
Sit rozpierzchły - Juncus effusus
Sit skupiony - Juncus conglomeratus
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Gatunki różnicujące LMw od LMśw:
gatunki wymienione wyżej oraz
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune (pjd.)
Gatunki częste
Kłosówka miękka – Holcus mollis
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Siódmaczek leśny – Trientalis europaea
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Przytulia leśna - Galium sylvaticum
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Typy lasu
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs II bon.
110
Gatunki dom. I p. - Brzb, Os, So
Gatunki II p. - Dbs, Brz, Jw
Podrost - gatunki występujące w drzewostanie
Podszyt - krusz., trz., jrz, lesz.
Zespoły roślinne
- Galio sylvatici-Carpinetum Oberd.1957 – grąd środkowoeuropejski; postać uboga
- Tilio-Carpinetum caricetosum remotae Sok.1980 – grąd subkontynentalny, odmiana
małopolska (podzespół z Carex remota)
Spotykany w całej krainie na podłożu piaszczysto-gliniastym i gliniastym, najczęściej związany jest z
glebami opadowoglejowymi. Drzewostan dębowy z domieszką innych gatunków liściastych lub z sosną.
•
•
SOSNOWO-DĘBOWY
DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs III bon., So I-II bon.
Gatunki dom. Ip. - Brzo, Os
Gatunki IIp. - Dbs, Os Brzo
Podrost - Dbs
Podszyt - krusz., lesz., jrz, trz. b.,
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum coryletosum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 – kontynentalny bór
mieszany podzespół leszczynowy
Występuje rzadko na tym terenie. Związany jest z czwartorzędowymi utworami piaszczystymi.
Odznacza się najczęściej drzewostanem dwupiętrowym, sosnowo-dębowym, z domieszką osiki i brzozy
omszonej. Warstwa krzewów jest dość dobrze rozwinięta, dość licznie pojawia się kruszyna i leszczyna. W runie
występuje m.in. Molinia coerulea.
Las mieszany bagienny - LMb
Siedliska bardzo rzadko spotykane. Zwykle stanowią strefę przejściową między
siedliskami boru bagiennego i siedliskami świeżymi lub boru bagiennego i olsu. Drzewostan
olszowy z brzozą omszoną, w runie częste występowanie gatunków borowych oraz
Sphagnum squarrosum i Sphagnum palustre, czym różni się od olsu.
Runo
Gatunki różnicujące LMb od BMb
Torfowiec - Sphagnum fimbriatum
Torfowiec nastroszony - Sphagnum squarrosum
Nerecznica błotna - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)
Czartawa drobna – Circaea alpina
Siedmiopalecznik błotny - Comarum palustre
Turzyca błotna - Carex acutiformis
Turzyca nitkowata - Carex lasiocarpa
Bobrek trójlistkowy - Menyanthes trifoliata
Czermień blotna - Calla palustris
Gatunki częste
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii
111
Torfowiec błotny - Sphagnum palustre
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Pięciornik kurze ziele - Potentilla erecta
- oraz w wariancie mniej mokrym (LMb1) i na wyżej położonych kępach
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Konwalijka dwulistna – Maianthemum bifolium
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Kłosówka wełnista – Holcus lanatus
Typy lasu
• BRZOZOWO-OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol III bon., Brzo
Gatunki domieszkowe Ip. - So, Św
Zespół roślinny
- Sphagno squarrosi-Alnetum Sol.Górn. (1975) 1987 – ols torfowcowy odmiana
środkowoeuropejska
LASY
Las świeży - Lśw
Udział siedlisk Lśw między poszczególnymi dzielnicami jest silnie zróżnicowany.
Jedynie w dzielnicy Krotoszyńskiej jest on wysoki i wynosi ponad 35%. W dzielnicach
Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego i Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej wynosi ok. 9%, a
na pozostałym terenie zaledwie ok. 1%.
Runo
Gatunki różnicujące Lśw od LMśw
Gajowiec żółty – Galeobdolon luteum
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Marzanka wonna – Galium odoratum (Asperula odorata)
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Turzyca leśna - Carex sylvatica
Jaskier różnolistny - Ranunculus auricomus
Świerząbek gajowy - Chaerophyllum temulum
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Groszek wiosenny - Lathyrus vernus
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Szczyr trwały – Mercurialis perennis
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
ponadto w lasach bukowych
Perłówka jednokwiatowa - Melica uniflora
Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)
ponadto w Lśw2:
Kokorycz wątła - Corydalis intermedia (C .fabacea)
Kokorycz pusta - Corydalis cava
Cienistka (Zachyłka trójkątna) – Gymnocarpium dryopteris
112
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (pjd.)
Gatunki częste
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Żurawiec falistolistny - Atrichum undulatum
Perłówka zwisła - Melica nuntans
Typy lasu
• BUKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip - Bk I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Jw, pjd. Dbs, Gb, Kl, Lp
oraz Md, Dbb na siedliskach uboższych
Gatunki IIp. - Gb
Podrost – gatunki występujące w drzewostanie
Podszyt - gb, bk, jrz, lesz.
Zespół roślinny:
- Galio odorati-Fagetum Rűbel 1930 ex Sougnez et Thill 1959 em. Dierschke 1989 (=MelicoFagetum Lohm. In Seibert 1954 p.p.) – żyzna buczyna niżowa; podzespoły - typicum i
deschampsietosum (Lśw1) oraz corydaletosum (Lśw2)
Występuje na obszarze całej krainy jednak niezbyt licznie. Zajmuje najczęściej piaszczysto-gliniaste i
gliniaste wzniesienia moren dennych i czołowych. Poziom wód gruntowych jest poza profilem glebowym i
zasięgiem korzeni roślin
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs II.bon.
Gatunki dom. I p. - Lp, Bk, Brzb, Os, Dbb
Gatunki II p. - Gb, Lp, Bk, Klp, Jw
Podrost - gatunki występujące w drzewostanie
Podszyt - krusz., trz., jrz
Zespoły roślinne
- Galio sylvatici-Carpinetum Oberd.1957 – grąd środkowoeuropejski; podzespół typowy
(Lśw1) i wariant ze Stachys sylvatica (Lśw2)
Największe powierzchnie zajmuje w Dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Występuje na
terenach płaskich o podłożu piaszczysto-gliniastym i gliniastym. Drzewostan tworzy dąb szypułkowy z udziałem
lipy i buka oraz domieszką różnych gatunków liściastych. Drugie piętro utworzone głównie z grabu oraz lipy i
buka osiąga często zwarcie 60-80%.
- Stellario holostae-Carpinetum betuli Oberd.1957 - grąd subatlantycki, podzespół typowy
(Lśw1) i wariant ze Stachys sylvatica (Lśw2)
W północnej części krainy (dzielnice 1, 2, 3, 5) ten typ lasu zajmuje
często płaskie obniżenia u podnóży wzniesień morenowych. Wyróżnia się tym,
że w podszycie, oprócz innych gatunków, pojawia się wiciokrzew, głóg i
leszczyna.
113
- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny podzespół typowy, odmiana
mazowiecka, podzespół typowy (Lśw1)
W północno wschodniej części krainy, na terenie dzielnic Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego i
Kotliny Toruńsko-Plockiej ten typ lasu związany jest głównie z wysoczyznami morenowymi i równinami
akumulacji zastoiskowej. Drzewostan dębowy, często z udziałem lipy oraz domieszką gatunków liściastych, z
drugim pietrem grabowym i licznie występującą leszczyną w podszycie. Warstwa runa zajmuje 40-100%
powierzchni i jest dość bogata w gatunki. Wyróżnia się brakiem klonu polnego w drzewostanie oraz
Chaerophyllum temulum i Ranunculus auricomus w runie.
Las wilgotny - Lw
Siedliska wilgotne, bardzo żyzne. Występują w krainie III nielicznie. Nieco większe
powierzchnie tych siedlisk spotkać można w dzielnicy Kotliny Żmigrodzko-Grabowskiej i
Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej, gdzie udział ich przekracza nieco 3%. Najrzadziej
występują w dzielnicach Borów Tucholskich i Kotliny Gorzowskiej – czyli na terenach z
dominującym krajobrazem sandrowym i tarasów plejstoceńskich.
Runo
Gatunki różnicujące Lw od LMw
Jaskier kosmaty - Ranunculus lanuginosus
Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Turzyca odległokłosa - Carex remota
Czartawa pospolita – Circaea lutetiana
Niecierpek pospolity - Impatiens noli-tangere
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
oraz geofity wiosenne:
Zawilec żółty - Anemone ranunculoides
Złoć żółta – Gagea lutea
Ziarnopłon wiosenny – Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Kokorycz pełna - Corydalis solida
Kokorycz wątła - Corydalis intermedia
Kokorycz pusta - Corydalis cava
Łuskiewnik różowy - Lathrea squamaria
Gatunki częste
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
oraz inne gatunki występujące w Lśw
Typy lasu
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Dbs I-II bon.
Gatunki dom. I p. - Lp, Os, Jw, Ol, Js, Wz
Gatunki II p. - Gb, Klp
Podrost - gatunki występujące w drzewostanie
Podszyt - krusz., trz., jrz
114
Zespoły roślinne
- Galio sylvatici-Carpinetum corydaletosum Oberd.1957
podzespół z kokoryczą
– grąd środkowoeuropejski
Spotykany na terenie całej krainy, jednakże największe powierzchnie zajmuje w dzielnicy Niziny
Wielkopolsko-Kujawskiej. Związany z terenami płaskimi i glebami piaszczysto-gliniastymi i gliniastymi.
Drzewostan wielopiętrowy dębowy z udziałem lub domieszką lipy i innych liściastych. Drugie piętro z
przewagą grabu, o zwarciu 60-80%.
- Tilio-Carpinetum stachyetosum i corydaletosum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny,
wariant z kostrzewą olbrzymią lub z kokoryczą, odmiana mazowiecka
W części północno-wschodniej krainy (dzielnice Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego i Kotliny
Toruńsko-Płockiej) związany jest głównie z równinami akumulacji zastoiskowej i glebami opadowo i
gruntowoglejowymi oraz czarnymi ziemiami. Drzewostan często 3-4 warstwowy – dębowy z udziałem świerka i
lipy. Występuje II piętro grabowe oraz dość licznie w podszycie leszczyna i kruszyna.
Ols - Ol
Siedliska Ol tworzą się w miejscach oddalonych od bezpośredniego wpływu cieków
wodnych i jednoczesnie znajdujących się pod wpływem wód gruntowych, utrzymujacych się
przez dłuższy czas w strefie przypowierzchniowej. Tworzy się w tych warunkach kępowodolinkowa struktura lasu z gatunkami szuwarowymi i gatunkami lasów liściastych.
Siedliska te spotykane są na terenie całej krainy, udział ich jest w miarę równomiernie
rozłożony we wszystkich dzielnicach i wynosi średnio 1,4%. Nieco więcej tych siedlisk
(2,4%) występuje jedynie w dzielnicy Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego, a najmniej – w
Borach Tucholskich (0,5%).
Runo
Gatunki różnicujące Ol od LMb
Turzyca błotna - Carex acutiformis
Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus
Szczaw lancetowaty - Rumex hydrolapathum
Porzeczka czarna - Ribes nigrum
Tarczyca pospolita - Scutellaria galericulata
Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria
Krwawnica pospolita - Lythrum salicaria
Knieć błotna - Caltha palustris
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Turzyca długokłosa - Carex elongata
Gatunki różnicujące Ol od Lw
Turzyca ciborowata - Carex pseudocyperus
Turzyca brzegowa - Carex riparia
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Nerecznica błotna - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)
Gatunki częste
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Gorysz błotny - Peucedanum palustre
Przytulia błotna - Galium palustre
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
ponadto na kępach:
2.24.
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
115
Borówka czarna – Vaccinium myrtillus
Typy lasu
• OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol II bon.
Gatunki dom. Ip. – Brzo, Brzb, Js
Gatunki II p. – brak
Podrost – Ol
Podszyt – krusz., jrz, porz., czm, wb
Zespół roślinny
Ribeso nigri-ALnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 - ols porzeczkowy odm. środkowoeuropejska
LASY ŁĘGOWE
Las łęgowy - Lł
Siedliska bardzo żyzne, ale zajmujące niewielkie powierzchnie wzdłuż rzek i
mniejszych cieków wodnych. Związane są z terenami zalewanymi przez wody powodziowe.
Runo
Gatunki różnicujące Lł od OlJ
Przytulia czepna - Galium aparine
Czosnaczek pospolity – Alliaria petiolata (A. officinalis)
Jasnota plamista - Lamium maculatum
Skrzydlik cisolistny - Fissidens taxifolius
Jeżyna popielica - Rubus caesius
Czosnek niedźwiedzi – Allium ursinum (licznie)
oraz wiosną łanowo geofity:
Zawilec żółty – Anemone ranunculoides
Ziarnopłon wiosenny – Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Piżmaczek wiosenny – Adoxa moschatellina
Złoć mała - Gagea minima
2.25.
Złoć żółta - Gagea lutea
Kokorycz pusta – Corydalis cava
Kokorycz pełna – Corydalis solida
Gatunki częste
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Merzyk fałdowany - Plagiomnium undulatum (Mnium undulatum)
Turzyca odległokłosa – Carex remota
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Bluszczyk kyrdybanek - Glechoma hederacea
Perz psi – Agropyrun caninum
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Miodunka ćma – Pulmonaria obscura
Szczaw gajowy - Rumex sanguineus
Świerząbek korzenny - Chaerophyllum aromaticum
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (obficie)
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Świerząbek gajowy - Chaerophyllum temulum
116
Żywokost lekarski - Symphytum officinale
Typy lasu
• WIĄZOWO-JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Js I bon., Wz, Dbs I-II bon.
Gatunki domieszkowe Ip. – Ol
Gatunki II p. – Bst, Wzs, Tpb
Gatunki IIIp. – Czm, Gb, Lp, Kl, Klp, Jb
Podrost – Js, Dbs, Tpb
Podszyt – czm, bez c., trz, der. św., p. cz.
Zespół roślinny
- Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 – łęg jesionowo-wiązowy,
podzespół typowy
- Ficario-Ulmetum minoris chrysosplenietosum Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 –
łęg jesionowo-wiązowy, podzespół ze śledziennicą.
Związany jest zwykle z dolinami wielkich rzek. Występuje na skrzydłach dolin, w strefie
epizodycznych zalewów, powodujących osadzanie drobnoziarnistych osadów mineralnych i tworzenie się gleb
typu mad rzecznych (podzespół typowy). Może występować także w rozległych zagłębieniach na tarasach
jeziornych, w dolinach mniejszych rzek i cieków oraz w rynnach odprowadzających wody opadowe.
Charakterystyczne jest wtedy żyzne podłoże gliniaste, dość wysoki poziom wód oraz spływ powierzchniowy
(podzespół ze śledziennicą). Drzewostan w tym typie lasu jest dwu lub trzywarstwowy, wiązowo-jesionowy z
udziałem dębu szypułkowego. Liczny jest udział czeremchy zwyczajnej w podszycie i dolnym pietrze
drzewostanu, a ponadto charakterystyczna jest sezonowa zmienność runa - występowanie geofitów wiosennych
oraz aspektu letniego.
• WIERZBOWO-TOPOLOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Wbb, Tpb, Tpc, Tpsz
Gatunki dom. Ip. – Wbb, Wbkr, Wzs, Wzp, Dbs, Ol
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt – czm, bez c., trz., der. św., p. cz.
Zespoły roślinne
- Salicetum albo-fragilis Tx. 1955 – nadrzeczny łęg wierzbowy
- Populetum albae Br.-Bl. 1931 – nadrzeczny łęg topolowy
Na młodych piaszczystych aluwiach rzecznych, w dolinach rzek dużych i średnich, w strefie
corocznych zalewów tworzą się łęgi wierzbowe z glebami typu mad rzecznych inicjalnych, natomiast na
starszych aluwiach rzecznych, łęgi topolowe z glebami typu mad rzecznych właściwych. W runie dominują:
Glechoma hederacea, Aegopodium podagraria, Phalaris arundinacea, Calystegia sepium, Humulus lupulus.
Ols jesionowy - OlJ
Siedliska spotykane bardzo rzadko, udział ich w krainie kształtuje się w granicach
0,5%. Związane są z zalewami i jednocześnie niewielkimi zabagnieniami terenu. Zajmuje
tereny o powolnym przepływie wód, np. płaskie dna dolin wolno płynących mniejszych rzek i
strumieni oraz brzeżne partie dolin większych rzek. Spotykany bywa też w miejscach wysięku
i dopływu wód z wyżej położonych terenów, na tarasach przyjeziornych, przy źródliskach
oraz na obrzeżach dolin. Drzewostan olszowy z udziałem jesionu, wiązów, rzadziej brzozy
omszonej. W podszycie, o zwarciu ok. 20%, występuje grab i czeremcha zwyczajna.
Runo
Gatunki różnicujące OlJ od Ol
Przytulia błotna - Galium palustre
Kuklik zwisły - Geum rivale
117
Czartawa drobna - Circaea alpina
Czartawa pośrednia - Circaea intermedia
Ostrożeń warzywny - Cirsium oleraceum
Gatunki różnicujące OlJ od Lł
Knieć błotna - Caltha palustris
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Rzeżucha gorzka – Cardamine amara
Pępawa błotna - Crepis paludosa
Kozłek lekarski - Valeriana officinalis
Gatunki częste
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium (licznie)
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Chmiel zwyczajny - Humulus lupulus
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea (licznie)
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (licznie)
Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Jaskier rozłogowy - Ranunculus repens
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica (obficie)
Bodziszek cuchnący - Geranium Robertianum
Typy lasu
• JESIONOWO-OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Ol I bon.
Gatunki dom. Ip. – Js II bon., Kl, Wz
Podrost - Js, Wz, Dbs
Podszyt - czm, gb, lesz., trz., jrz, krusz.
Zespół roślinny
- Fraxino-Alnetum W.Mat.1952 - łęg jesionowo-olszowy
118
2.4. Kraina Mazowiecko-Podlaska
2.4.1. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA
Kraina Mazowiecko-Podlaska zajmuje część środkowej i wschodniej Polski. Graniczy
od północy z krainą Mazursko-Podlaską, od zachodu z krainą Wielkopolsko-Pomorską, a od
południa z krainą Małopolską. Podzielona została na 19 mezoregionów przyrodniczoleśnych,
zgrupowanych w 7 dzielnic.
Według podziału fizycznogeograficznego znajduje się ona głównie w obszarze Europy
Zachodniej. Obejmuje podprowincje Nizin Środkowopolskich (makroregiony: Nizina
Środkowomazowiecka – z wyjątkiem fragmentu na południowym wschodzie, część
północno-wschodnia Niziny Południowowielkopolskiej i Wzniesień Południowomazowieckich, Nizina Północnomazowiecka, Nizina Południowopodlaska) oraz niewielki
fragment podprowincji Wyżyny Wschodniomałopolskiej (makroregion Wyżyny Lubelskiej –
część północno-wschodnia). Niewielka część krainy znajduje się w obszarze Europy
Wschodniej. Jej północno-wschodni fragment obejmuje podprowincję Wysoczyzn PodlaskoBiałoruskich (makroregion Niziny Północnopodlaskiej – część południowa i południowozachodnia), natomiast fragment południowo-wschodni wchodzi w skład podprowincji Polesia
(makroregiony: Polesie Podlaskie i Wołyńskie) oraz Wyżyny Wołyńsko-Podolskiej
(makroregiony: Wyżyna Zachodniowołyńska i Kotlina Pobuża).
Najistotniejszą cechą klimatu krainy jest nasilający się ku wschodowi i południowemu
wschodowi kontynentalizm, o czym świadczy rosnąca w tych kierunkach amplituda
temperatur. Średnia roczna temperatura powietrza w ostatnim okresie waha się od 7,9oC do
8,4oC. Temperatura stycznia średnio wynosi od –0,8oC do –0,2oC, a lipca od 18,9oC do
19,6oC. Na obszarze krainy obserwuje się duże zróżnicowanie opadów, których suma roczna
średnio wynosi od 505 do 653 mm.
Powierzchnia krainy jest mało zróżnicowana. Dominują krajobrazy staroglacjalne, a
wśród nich krajobraz równin peryglacjalnych. Miejscami występują też obszary krajobrazów
dolin i równin akumulacyjnych – tarasów z wydmami i równin poleskich (np. dzielnica
Polesia Podlaskiego). Fragmentami w południowo-wschodniej części krainy (dzielnica
Wyżyny Wschodniolubelskiej) spotyka się także krajobrazy wyżynne – na skałach
węglanowych i lessowych.
Na obszarze Krainy przeważają utwory zlodowacenia środkowopolskiego – gliny
i piaski zwałowe, tworzące mozaikę z piaskami i żwirami wodnolodowcowymi.
Miejscami występują fragmenty piasków, żwirów i głazów moren czołowych oraz
mułków i piasków w kemach. Tarasy zalewowe większych rzek (Wisły, Bugu, Narwi)
utworzone są z piasków i żwirów rzecznych. Nieco inny charakter mają dzielnice
Puszczy Kampinoskiej i Puszczy Kurpiowskiej, gdzie piaski tarasów rzecznych tworzą
mozaikę z madami rzecznymi i torfami oraz Dzielnica Wyżyny Wschodniolubelskiej,
obejmująca margle kredowe, iły i mułki akumulacji jeziornej oraz less.
Przeważają na tym terenie siedliska Bśw, co związane jest z występowaniem
większości lasów na glebach uboższych – bielicowych i rdzawych, wytworzonych z piasków
rzecznych tarasów akumulacyjnych. Najuboższe siedliska występują w dzielnicy Puszczy
Kurpiowskiej, gdzie 75,2% lasów stanowią siedliska Bśw, a 6,5% Bs. Jedynie dzielnica
Wyżyny Wschodniolubelskiej, obejmująca duże powierzchnie utworów lessowych z glebami
brunatnymi i płowymi oraz rędziny wykształcone z margli kredowych – ma znaczny udział
siedlisk Lśw (54,9%).
Siedliska wilgotne występują w rozproszeniu na całym terenie; przeważają siedliska
uboższe, z glebami glejobielicowymi, mniej jest siedlisk żyźniejszych, z glebami glejowymi i
opadowo-glejowymi. Większy udział siedlisk wilgotnych spotykany jest w dzielnicy Polesia
Podlaskiego (ok. 20%), gdzie występuje dużo podmokłych terenów.
119
Siedliska bagienne, związane z glebami organicznymi, występują na tym terenie
sporadycznie, przy czym częściej spotyka się siedliska żyźniejsze - ols (Lb) i ols jesionowy
(Lłb), niż siedliska borowe bagienne.
Lesistość na terenie krainy jest bardzo mała – wynosi zaledwie 19,6 %. Ponadto kraina ta
jest także najuboższa ze wszystkich krain pod względem liczby gatunków tworzących
drzewostany. Obszar jej znajduje się w zasadzie poza granicami zasięgu świerka, buka i jodły.
Role gatunków głównych pełnią: sosna zwyczajna, dąb szypułkowy i bezszypułkowy oraz
olsza czarna.
S o s n a z w y c z a j n a (So) spotykana jest na każdym siedlisku, a udział jej na
siedliskach uboższych jest bliski 100%. Na siedliskach, świeżych bogatych może stanowić
domieszkę z brzozą brodawkowatą, rzadziej lipą drobnolistną i grabem zwyczajnym w
drzewostanach dębowych. Na ubogich siedliskach wilgotnych i bagiennych tworzy
drzewostany z domieszką brzozy omszonej, rzadziej olchy czarnej, a na żyznych bagiennych
może stanowić domieszkę w drzewostanach olchowych lub olchowo-brzozowych. Udział
drzewostanów sosnowych w poszczególnych dzielnicach wynosi 70-80%, jedynie w dzielnicy
Wyżyny Wschodniolubelskiej jest mniejszy - 44,1 %.
D ą b s z y p u ł k o w y (Dbs) – na siedliskach żyźniejszych i wilgotniejszych oraz
d ą b b e z s z y p u ł k o w y (Dbb) – na siedliskach uboższych pełnią ważną rolę
lasotwórczą na tym terenie. Drzewostany dębowe spotykane są na siedliskach Lśw i Lł. Na
siedliskach LMśw i LMw dąb jako gatunek współpanujący występuje z sosną zwyczajną i
brzozą (brodawkowatą i omszoną), a na siedlisku Lw – z olszą czarną i brzozą. Na siedliskach
uboższych stanowić może pojedynczą domieszkę w drzewostanach sosnowych. Udział
powierzchniowy tego gatunku w lasach nie jest duży, jedynie w dzielnicy Wyżyny
Wschodniolubelskiej – na glebach wykształconych z lessów lub utworów kredowych
przekracza 30%.
O l s z a c z a r n a (Ol) Występowanie drzewostanów olszowych związane jest z
żyznymi glebami bagiennymi i wilgotnymi siedlisk Lb, Lłb i Lw. Na innych siedliskach
może stanowić jedynie niewielką domieszkę. Udział drzewostanów olszowych jest nieco
większy w dzielnicach Polesia Podlaskiego i Wyżyny Wschodniolubelskiej, gdzie zbliża się
do 10 %.
Z innych gatunków, mających znaczenie lasotwórcze na terenie Krainy IV, wymienić
należy, spotykane na większości siedlisk, brzozę brodawkowatą (Brzb) i brzozę omszoną
(Brzo) oraz świerk pospolity (Św) w północno-wschodniej części obszaru krainy. Jesion
wyniosły (Js) ma często znaczny udział na żyznych siedliskach lasów świeżych, wilgotnych i
łęgowych szczególnie w południowo-wschodniej części krainy (dzielnica Wyżyny
Wschodniolubelskiej).
120
2.4.2. TYPY SIEDLISKOWE LASU
BORY
Bór suchy - Bs
Zajmuje z reguły wierzchołkowe części wydm śródlądowych lub
zwydmione piaski starych tarasów rzecznych i wodnolodowcowych; miejsca
najbardziej suche, z bardzo głębokim poziomem wody gruntowej. Drzewostan
sosnowy o rozluźnionym zwarciu, ok. V bonitacji i bardzo złej jakości
technicznej. Warstwa krzaczkowatych porostów (głównie rodzaju Cladonia sp.)
jest silnie rozwinięta, a warstwa zielna złożona jest głównie z krzewinek i
wąskolistnych traw o skupiskowym występowaniu.
Procentowy udział tych siedlisk w lasach nie jest duży, średnio w krainie zajmują
1,1% powierzchni leśnej. Zwraca uwagę jedynie nieco większy udział tych siedlisk w
dzielnicy Puszczy Kurpiowskiej, wynoszący 6,5%.
2.26. Runo
Gatunki Bs
Chrobotek leśny - Cladonia sylvatica
Chrobotek reniferowy - Cladonia rangiferina
Chrobotek wysmukły - Cladonia gracilis
Chrobotek widlasty - Cladonia furcata
Chrobotek - Cladonia cornuta
Porost islandzki - Cetraria islandica
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Mącznica lekarska - Arctostaphyllos uva-ursi
Macierzanka piaskowa - Thymus serpyllum
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Szczotkicha siwa - Corynephorus canescens
Turzyca wrzosowiskowa - Carex ericetorum
Trzcinnik piaskowy – Calamagrostis epigeios (sporadycznie)
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So IV-V bon.
Gatunki dom. I p. - Brzb (sporad.)
Podrost - brak
Podszyt - jał., so, brzb, jrz, wb piask.
Zespół roślinny
- Cladonio-Pinetum Juraszek 1927 - bór sosnowy suchy odm.
subkontynentalna
Bór świeży - Bśw
Siedliska ubogie świeże, bez wyraźnego wpływu wody gruntowej lub pod słabym jej
wpływem. Średni ich udział w lasach krainy wynosi 29,4%, jednakże w poszczególnych
dzielnicach jest mocno zróżnicowany – od ok. 9% w Dzielnicy Wyżyny Wschodniolubelskiej
do 75% w Dzielnicy Puszczy Kurpiowskiej.
Runo
Gatunki różnicujące Bśw od Bs
121
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Gajnik lśniący – Hylocomium splendens
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Fiołek psi - Viola canina
Nawłoć pospolita - Solidago virgaurea
Wężymord niski - Scorzonera humilis
Gruszyczka jednostronna - Orthilia secunda (Pyrola secunda)
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
Gatunki częste
Rokiet pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Widłoząb miotlasty – Dicranum scoparium
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gorysz pagórkowy – Peucedanum oreoselinum
Tomka wonna - Anthoxanthum odoratum
Izgrzyca przyziemna - Sieglingia decumbens
Kosmatka licznokwiatowa - Luzula multiflora
W wariancie Bśw2 - Trzęślica modra - Molinia caerulea (do 5%) oraz pjd. w drzewostanie
Brzo.
Typ lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So III bon.
Gatunki dom. I p. – Brzb
Podrost – Brz, So
Podszyt: jrz, dbb, brz, jał., os
Zespół roślinny
- Leucobryo-Pinetum (W.Mat. 1962) W.Mat.&J.Mat. 1973 - subatlantycki bór
sosnowy świeży, wariant typowy (Bśw1) i wariant z trzęślicą (Bśw2)
Drzewostan sosnowy z domieszką brzozy brodawkowatej. W warstwie zielnej runa dominują borówki,
a w warstwie mszystej Pleurosium schreberi.
- Peucedano-Pinetum typicum - Mat. (1962) 1973 - kontynentalny sosnowy
bór świeży, odmiana sarmacka; podwariant typowy (Bśw1) oraz z Molinia
caerulea (Bśw2)
W północnej części krainy: dzielnice Niziny Północnomazowieckiej, Puszczy Kurpiowskiej, Niziny
Podlaskiej i Wysoczyzny Siedleckiej, spotykana nieco żyźniejsza postać Bśw z drzewostanem sosnowym
bonitacji II.5.
- Peucedano-Pinetum pulsatilletosum Mat. (1962) 1973 – podzespół sasankowy
kontynentalnego boru świeżego, odmiana sarmacka
- Vaccinio vitis-idaea-Pinetum Sokołowski 1980 – bór brusznicowy, odmiana
sarmacka
Uboższa postać spotykana jest głównie w dzielnicy Polesia Podlaskiego, Puszczy Kurpiowskiej i Niziny
Północno-Mazowieckiej. Związana jest z suchymi, gruboziarnistymi piaskami sandrowymi i rzecznymi tarasów
akumulacyjnych. Zajmuje szczyty i stoki wzniesień o ekspozycji południowej. Charakterystyczną cechą jest
występowanie gatunków kserotermicznych z rodzajem Pulsatilla sp. na czele oraz w niewielkiej ilości porostów.
122
Bór wilgotny - Bw
Siedliska związane z wodą gruntową utrzymującą się w zasięgu profilu przez większą
część roku. Spotykane często w strefie przejściowej miedzy borami świeżymi, a siedliskami
bagiennymi borów lub lasów lub wśród siedlisk Bśw w lokalnych zagłębieniach terenu.
Drzewostan tworzy sosna z domieszką obu gatunków brzóz. W północnej części krainy może
sporadycznie pojawić się pojedynczy świerk w II piętrze. W podszycie występuje kruszyna, a
runo składa się głównie z Vaccinium myrtillus i Molinia coerulea.
Siedliska Bw zajmują zaledwie 1,4% powierzchni leśnej w krainie IV; nieco większy
ich udział obserwuje się tylko w dzielnicach Puszczy Kampinoskiej i Puszczy Kurpiowskiej
(3-5%).
Runo
Gatunki różnicujące Bw od Bśw
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
ponadto w wariancie Bw2 występiją pojedynczo
Borówka bagienna (pijanica) - Vaccinium uliginosum
Bagno zwyczajne - Ledum palustre
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokiet pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Widłoząb falisty – Dicranum polysetum (D. undulatum)
Widłoząb miotlasty – Dicranum scoparium
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Piórosz pierzasty - Ptilium crista-castrensis
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So II-III bon.
Gatunki dom. Ip. - Brz, Brzo, Os
Podrost – Brz, So
Podszyt : krusz. (głównie), jrz, pjd. jał., os
Zespół roślinny
- Molinio caeruleae-Pinetum W.Mat.&J.Mat.1973 – bór sosnowy wilgotny, odmiana
środkowopolska; wariant typowy – Bw1 oraz wariant z bagnem zwyczajnym – Bw2
Bór bagienny - Bb
2.27.
Siedliska Bb występują najczęściej na obrzeżach torfowisk wysokich lub w
bezodpływowych zagłębieniach terenu, w zasięgu stagnujących kwaśnych wód
gruntowych. Drzewostan sosnowy, często z domieszką brzozy omszonej, jest słabo
zwarty, bonitacji ok. IV-V. W podszycie występują wierzby krzewiaste (łoza i wierzba
uszata). Runo tworzy warstwa krzewinkowa z dominacją Ledum palustre i Vaccinium
uliginosum oraz kępy torfowców.
2.28.
Siedliska te występują bardzo rzadko – największe powierzchnie
zajmują w dzielnicy Wyżyny Wschodniolubelskiej, jednakże ich udział nie przekracza
tam 0,5%.
Runo
123
Gatunki różnicujące Bb od Bw
Torfowiec magellański - Sphagnum magellanicum
Torfowiec zakrzywiony – Sphagnum recurvum
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Modrzewnica zwyczajna - Andromeda polifolia
Wełnianka pochwowata - Eriophorum vaginatum
Płonnik cienki - Polytrichum strictum
Próchniczek bagienny - Aulacomnium palustre
Gatunki częste
Bagno zwyczajne - Ledum palustre (licznie)
Borówka bagienna (pijanica) - Vaccinium uliginosum (licznie)
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Gajnik lśniący – Hylocomium splendens
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So V bon. (w Bb1 - IV-V bon.)
Gatunki dom. Ip. – Brzo, Brz
Podrost – brak
Podszyt - krusz., wb. sz., wb. usz., jrz
Zespół roślinny
- Vaccinio uliginosi-Pinetum Kleist 1929 – bór sosnowy bagienny podzespół typowy,
odmiana śródlądowa środkowopolska
BORY MIESZANE
Bór mieszany świeży – BMśw
Siedliska BMśw często tworzą większe kompleksy z siedliskami Bśw, zajmując nieco
żyźniejsze fragmenty. Największe powierzchnie zajmują w Dzielnicy Niziny
Północnomazowieckiej – 41%, natomiast najmniejsze – ok. 5% - w dzielnicy Puszczy
Kurpiowskiej, gdzie dominują siedliska Bśw oraz w Dzielnicy Wyżyny Wschodniolubelskiej,
którą charakteryzuje przewaga żyznych siedlisk Lśw.
Runo
Gatunki różnicujące BMśw od Bśw
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna – Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Orlica pospolita - Pteridium aquillinum
Malina kamionka - Rubus saxatilis
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Turzyca pigułkowata - Carex pilulifera
Gatunki częste
2.29.
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Rokiet pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
124
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Nawłoć pospolita - Solidago virgaurea
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
Przetacznik leśny - Veronica officinalis
Gorysz pagórkowaty - Peucedanum oreoselinum
W wariancie BMśw2 - Trzęślica modra - Molinia caerulea (do 5%)
Typy lasu
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So II bon.
Gatunki dom. Ip. - Dbb, Brzb, Os
Gatunki II p. – brak
Podrost - So, Dbb, Brzb
Podszyt - jał., jrz, krusz.
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum typicum (W.Mat. 1981) J.Mat.1988 – kontynentalny bór mieszany,
podzespół typowy
Najczęściej spotykany typ lasu, związany z utworami piaszczystymi czwartorzędowymi. Drzewostan
tworzy sosna z domieszką lub drugim piętrem dębowym i dość dobrze rozwiniętą warstwą podszytu. Roślinność
charakteryzuje przewaga gatunków właściwych borom nad gatunkami lasów liściastych.
•
ŚWIERKOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So II bon., Św
Gatunki dom. Ip. - Dbs, Brzb, Os
Gatunki II p. – Św, So
Podrost – So, Dbs
Podszyt - jrz, krusz., gb, (lesz.)
Zespół roślinny
- Serratulo-Pinetum (W.Mat.1981) J.Mat.1988 (Calamagrostio-Piceetum
Sokołowski 1968) - subborealny bór mieszany odm. sarmacka
Nieco żyźniejsza postać BMśw występująca głównie w północno-wschodniej i środkowej części krainy.
Drzewostan świerkowo-sosnowy z dość licznym podszytem. Runo bogate w gatunki, z przewagą mchów.
Bór mieszany wilgotny - BMw
Spotykany najczęściej w obniżeniach terenu wśród siedlisk BMśw lub na jego
obrzeżach. Najwięcej tych siedlisk występuje w Dzielnicy Polesie Podlaskiego (9,8%), gdzie
obserwuje się także wyższy, niż w pozostałych dzielnicach, udział innych siedlisk wilgotnych
oraz bagiennych. Średni udział siedlisk BMw w krainie kształtuje się ok. 4%.
Runo
Gatunki różnicujące BMw od Bw
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca)
oraz gatunki borów mieszanych:
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
125
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna – Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
oraz tylko w części północnej krainy:
Biczyca trójwrębna - Bazzania trilobata
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Gatunki różnicujące BMw od BMśw
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokietnik pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Typy lasu
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So II bon., Dbs
Gatunki dom. I p. - Brzo, Brzb
Gatunki IIp. i podrost – Brzo, Os
Podszyt - jrz, lesz.
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum molinietosum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 – kontynentalny bór
mieszany, podzespół trzęślicowy.
Spotykany na terenie całej krainy w obniżeniach terenu na glebach znajdujacych się w zasięgu wód
gruntowych. Drzewostan dębowo-sosnowy z drugim piętrem, które tworzą brzoza omszona i osika. W runie
dominuje Molinia coerulea.
•
DĘBOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Św II bon., Dbs, Os
Gatunki dom. Ip. – Brz, Brzo, So, (Ol)
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt – jrz, krusz., lesz.
2.30. Zespół roślinny
- Querco-Piceetum typicum (W.Mat.1952) w.Mat.&Pol.1955 - jegiel
Spotykany bardzo rzadko – niewielkie fragmenty tego typu lasu występują w dzielnicy Puszczy
Kurpiowskiej i w północnej części dzielnicy Niziny Podlaskiej i Wysoczyzny Siedleckiej. Może zajmować
lokalne obniżenia terenu, pomiędzy siedliskami lasu bagiennego i boru mieszanego świeżego, a także niewielkie
wyniesienia wśród olsów.
Bór mieszany bagienny - BMb
2.31.
Siedliska BMb zajmują niewielkie powierzchnie i są bardzo rzadko spotykane.
Mogą stanowić strefę przejściową między siedliskami Bb i BMw lub Bw. Związane są z
glebami wytworzonymi z torfowisk przejściowych przechodzących w torfowiska
126
wysokie. W krainie IV największy ich udział, sięgający zaledwie 0,7%, obserwuje się w
dzielnicy Polesia Podlaskiego.
Runo
Gatunki różnicujące BMb od Bb
Gwiazdnica długolistna - Stellaria longifolia
Wełnianka wąskolistna - Eriophorum angustifolium
Nerecznica szerokolistna – Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Listera sercowata - Listera cordata (w części północnej krainy)
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii (w części północnej krainy)
Gatunki różnicujące BMb od BMw
gatunki wyżej wymienione oraz
Torfowiec błotny - Sphagnum palustre
Torfowiec - Sphagnum fallax
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Torfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Gatunki częste
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca)
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Kosmatka owłosiona – Luzula pilosa
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Nerecznica krótkoostna – Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So III bon.
Gatunki dom. Ip. - Brzo
Podrost - So
Podszyt – pjd. krusz., wb sz., wb usz.
Zespół roślinny
- Vaccinio uliginosi-Pinetum molinietosum Kleist 1929 – bór sosnowy bagienny podzespół z
Molinia coerulea, odmiana śródlądowa środkowopolska
Występuje w lokalnych bezodpływowych zagłębieniach terenu, z wysokim poziomem wody gruntowej.
Związany z torfowiskami wysokimi.
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Św II bon.
Gatunki dom. Ip. – So, Brzo
Podrost – gatunki z drzewostanu
Podszyt - krusz., jrz
Zespół roślinny
- Sphagno girgensohnii-Piceetum Polak.1962 – borealna świerczyna (postać kresowa)
W krainie IV spotykany tylko w dzielnicach Puszczy Kurpiowskiej oraz Niziny Podlaskiej i
Wysoczyzny Siedleckiej. Występuje bardzo rzadko, tworząc niewielkie płaty. Drzewostan świerkowy z
domieszką sosny i brzozy omszonej, rzadziej dębu i osiki.
LASY MIESZANE
127
Las mieszany świeży - LMśw
Siedliska dość żyzne, świeże, z głębokim poziomem wody gruntowej. Na terenie
Krainy IV powierzchniowy ich udział kształtuje się na poziomie ok. 20% w poszczególnych
dzielnicach, z wyjątkiem Dzielnicy Puszczy Kurpiowskiej, gdzie wynosi 0,2% oraz Dzielnicy
Wyżyny Wschodniolubelskiej – 12,9%.
Runo
Gatunki różnicujące LMśw od BMśw
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Żurawiec falistolistny – Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
Perłówka zwisła - Melica nutans
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Dąbrówka rozłogowa – Ajuga reptans
Przytulia Schultesa - Galium schultesii
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris )
Turzyca palczasta - Carex digitata
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Pszeniec gajowy - Melampyrum nemorosum
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Gatunki częste
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Malina kamionka - Rubus saxatilis
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
oraz w LMśw2 - Skrzyp łąkowy - Equisetum pratense
Cienistka (Zachyłka) trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Typy lasu
• SOSNOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs, (Dbb), So I-II bon.,
Gatunki dom. I p. - Brzb, Os
Gatunki II p. - pjd. Gb, So
Podrost - gatunki występujące w drzewostanie
Podszyt - jał., jrz, krusz., (lesz.)
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum coryletosum
mieszany podzespół leszczynowy
(W.Mat 1981) J.Mat. 1988 – kontynentalny bór
Spotykany na terenie całej krainy. Związany jest głównie z piaskami wodnolodowcowymi i piaskami
rzecznymi tarasów plejstoceńskich. Drzewostan sosnowo-dębowy lub sosnowy z drugim piętrem dębowym i
warstwą krzewów dość dobrze rozwiniętą.
•
GRABOWO-DĘBOWY
128
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs II-III bon
Gatunki dom. I p. - Lp, Brzb, Os, Dbb, So
Gatunki II p. – Gb (Bk)
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - krusz., trz., jrz
Zespół roślinny
- Tilio-Carpinetum calamagrostietosum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny podzespół z
trzcinnikiem, odmiana środkowopolska
Spotykany na terenie całej krainy. W dzielnicy Wyżyny Wschodniolubelskiej występuje odmiana
wołyńska zespołu, odznaczająca się występowaniem czereśni pojedynczo w drzewostanie. W dzielnicy Równiny
Warszawsko-Kutnowskiej może występować buk jako domieszka w I lub II piętrze drzewostanu.
• DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Db, (Dbb) II bon.,
Gatunki dom. I p. - So, Brzb, Os, Lp, Gb, Jb, Gr
Podrost - gatunki wystepujące w drzewostanie
Podszyt - lesz., trz. br., such., głóg
Zespół roślinny:
- Potentillo albae-Quercetum – Libb.1933 n.inv. Oberd.1957 em. Müller 1991 – świetlista
dąbrowa
Spotykany w zachodniej i północnej części krainy oraz w dzielnicy Wyżyny Wschodniolubelskiej.
Zwykle zajmuje wyniesienia terenu, takie jak ozy, kemy, moreny czołowe, ale spotykany jest także na ich
zboczach.
Las mieszany wilgotny - LMw
Siedliska zwykle występujące w sąsiedztwie LMśw; obserwuje się większy ich udział
w tych dzielnicach, gdzie siedliska LMśw zajmują większe powierzchnie. Nie są to jednak
siedliska często spotykane.
Runo
Gatunki różnicujące LMw od BMw
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Sit rozpierzchły - Juncus effusus
Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Śmiałek darniowy - Deschampsia caespitosa
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
oraz gatunki występujące w LMśw
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Gatunki częste
Trzcinnik leśny – Calamagrostis arundinacea
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Rokiet pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Typy lasu
• GRABOWO-DĘBOWY
129
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs II-III bon., Św I-II bon.,
Gatunki dom. I p. - Lp, Brzb, Os,
Gatunki II p. – pjd. Gb
Podrost - Kl, Gb, Lp
Podszyt - lesz., krusz., trz., jrz, czm
Zespół roślinny
- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny, wariant z Festuca gigantea,
postać uboga, odmiana mazowiecka
Las mieszany bagienny - LMb
Siedliska LMb odznaczają się przede wszystkim glebami torfowymi torfowisk
przejściowych z wodą gruntową o bardzo słabym przepływie. Udział siedlisk LMb w
powierzchni lasów jest zaledwie śladowy. Nieco wyższy jest tylko w dzielnicach Polesia
Podlaskiego – 1,2% i Wyżyny Wschodniolubelskiej – 1,6%.
Runo
Gatunki różnicujące LMb od BMb
Nerecznica błotna - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)
Tojeść bukietowa - Lysimachia thyrsiflora
Siedmiopalecznik błotny - Comarum palustre
Turzyca nitkowata - Carex lasiocarpa
Bobrek trójlistkowy - Menyanthes trifoliata
Czermień błotna - Calla palustris
Torfowiec nastroszony - Sphagnum squarrosum
Torfowiec - Sphagnum fimbriatum
Gatunki częste
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii
Torfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Torfowiec błotny - Sphagnum palustre
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita - Carex nigra (C. fusca)
- oraz w wariancie mniej mokrym (LMb1) i na wyżej położonych kępach
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Konwalijka dwulistna – Maianthemum bifolium
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Rokiet pierzasty - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Typy lasu
• BRZOZOWO-OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol II.5-III bon.
Gatunki dom. Ip. – Brzo, So
Podrost - brak
Podszyt - brak
130
Zespół roślinny
- Sphagno squarrosi-Alnetum Sol.Górn. (1975) 1987 – ols torfowcowy odmiana
subkontynentalna
Spotykany na terenie całej krainy, zwykle w izolowanych zagłębieniach z dala od cieków wodnych,
gdzie ruch wód gruntowych zaznacza się słabo i brak jest powierzchniowych zalewów. Drzewostan olszowy
przy dość znacznym udziale brzozy omszonej. Od olsu różni się występowaniem Sphagnum squarrosum,
Sphagnum palustre, Sphagnum fimbriatum,częstym występowaniem gatunków borowych oraz brakiem Ribes
nigrum
•
SOSNOWO-BRZOZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Brzo, So III bon.
Gatunki dom. Ip. - Ol
Gatunki IIp. - pjd. Św
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt – wb. Szara (łoza), krusz.
Zespół roślinny
- Betula pubescens-Thelypteris palustris (Dryopteridi thelypteridis-Betuletum pubescentis
Czerw. 1972) – sosnowo-brzozowy las bagienny
W krainie IV ogranicza swoje występowanie do dzielnicy Puszczy Kurpiowskiej. Występuje na
rozległych torfowiskach, na brzegach dolin rzecznych lub w dużych misach wytopiskowych. Gleby
wykształcone z torfowiska przejściowego. Drzewostan brzozowo-sosnowy o różnym udziale obu gatunków.
LASY
Las świeży - Lśw
Udział siedlisk Lśw w Lasach państwowych krainy IV jest zróżnicowany. W dzielnicy
Wyżyny Wschodniolubelskiej wynosi blisko 55%, a w dzielnicy Równiny Kurpiowskiej w
ogóle nie stwierdzono ich występowania. Na pozostałym terenie siedliska Lśw zajmują mniej
niż 10% powierzchni leśnej.
Runo
Gatunki różnicujące Lśw od LMśw
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Gajowiec żółty - Galeobdolon luteum
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Nerecznica samcza – Dryopteris filix-mas (obficie)
Dzióbkowiec Zetterstedta - Eurhynchium angustirete (E. zetterstedtii)
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Turzyca leśna - Carex sylvatica
Trędownik bulwiasty – Scrophularia nodosa
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Groszek wiosenny – Lathyrus vernus
Kokoryczka wielokwiatowa - Polygonatum multiflorum
131
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
oraz w Lśw2
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (pjd.)
Gatunki częste
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Perłówka zwisla - Melica nuntans
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Turzyca palczasta - Carex digitata
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Typy lasu
• LIPOWO-GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. – Dbs I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Lp, Kl, Dbb, Jw, Os, Brzb
Gatunki II p. – Gb, Lp, Kl, Jb, Gr, (Wz, Js – Lśw2)
Podrost – gatunki występujące w drzewostanie
Podszyt - lesz., gb, jb, trz., krusz., głóg, dereń, kal., czm
Zespół roślinny:
- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 - subkontynentalny las grądowy, podzespół typowy
odm. środkowopolska (odznaczająca się brakiem świerka)
Spotykany na terenie całej krainy. Drzewostan zwykle 3-4 warstwowy. Najwyższą warstwę, o pokryciu
ok. 70% tworzy dąb z innymi gatunkami liściastymi. Drugie piętro (60-80% pokrycia) tworzy głównie grab oraz
lipa drobnolistna. Podrost i podszyt stanowią zwykle ok. 20% pokrycia, a bogata w gatunki warstwa runa - 40100%. W dzielnicy Wyżyny Wschodniolubelskiej występuje odmiana wołyńska zespołu, odznaczająca się
występowaniem drzewiastej czereśni oraz Melittis melissophyllum w runie.
- Galio sylvatici-Carpinetum Oberd.1957 – grąd środkowoeuropejski, odmiana kujawska,
podzespół typowy (Lśw1) i ze Stachys sylvatica (Lśw2)
Wystepuje tylko w dzielnicy Równiny Warszawsko-Kutnowskiej. Wyróżnia się tym, że w drzewostanie
może występować niewielka domieszka buka.
Las wilgotny - Lw
Siedliska Lw są bardzo żyzne. Związane są głównie z równinami akumulacji
zastoiskowej. Charakterystyczny dla nich jest 3-4warstwowy drzewostan i pojawianie się
aspektu wiosennego i letniego w runie. Spotykane są na terenie całej krainy jednakże
występują sporadycznie. Średni ich udział powierzchniowy nie osiąga 2%. Nieco wyższy jest
tylko w dzielnicy Wyżyny Wschodniolubelskiej – 4%.
Runo
Gatunki różnicujące Lw od LMw
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Niecierpek pospolity - Impatiens noli-tangere
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Kokoryczka wielokwiatowa - Polygonatum multiflorum
132
2.32.
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Kopytnik pospolity – Asarum eutopaeum
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
oraz geofity wiosenne:
Zawilec żółty - Anemone ranunculoides
Kokorycz pełna - Corydalis solida
Ziarnopłon wiosenny – Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Złoć żółta - Gagea lutea
Czosnek niedźwiedzi – Allium ursinum (pjd.)
Gatunki częste
Turzyca orzęsiona - Carex pilosa
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Zerwa kłosowa - Phyteuma spicatum
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Gajowiec żółty – Galeobdolon luteum
oraz inne gatunki występujące w Lśw
Typy lasu
• LIPOWO-GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Db I-II bon.
Gatunki dom. I p. - Lp, Kl, Js, Brzo, Os, Ol, Gb
Gatunki II p. - Gb, Lp, Js, Kl, Gr, Jb, Iwa
Podrost - Kl, Gb, Lp, Db
Podszyt - lesz., gb, krusz., czr, trz., jrz, czm, such.
Zespół roślinny
- Tilio-Carpinetum stachyetosum i corydaletosum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny
podzespół z czyśćcem lub kokoryczą, odm. środkowopolska (bez świerka)
- Galio sylvatici-Carpinetum corydaletosum Oberd.1957 – grąd środkowoeuropejski
podzespół z kokoryczą.
Ols - Ol
Siedliska Ol zajmują miejsca oddalone od bezpośredniego wpływu cieków wodnych,
ale jednocześnie tam, gdzie poziom wód gruntowych przez dłuższy czas (ok. 200 dni w roku)
pozostaje ponad powierzchnią terenu. Struktura lasu kępowo-dolinkowa, z gatunkami
szuwarowymi i gatunkami lasów liściastych. Siedliska olsowe zajmują większe powierzchnie
niż pozostałe siedliska bagienne, ale ich powierzchniowy udział, dość równomierny w
poszczególnych dzielnicach, wynosi średnio w krainie tylko 3,2%.
Runo
Gatunki różnicujące Ol od LMb
Turzyca błotna - Carex acutiformis
Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus
Szczaw lancetowaty - Rumex hydrolapathum
Porzeczka czarna - Ribes nigrum
Tarczyca pospolita - Scutellaria galericulata
133
Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria
Krwawnica pospolita - Lythrum salicaria
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Knieć błotna – Caltha palustris
Szalej jadowity - Cicuta virosa
Gatunki różnicujące Ol od Lw
Turzyca ciborowata - Carex pseudocyperus
Turzyca brzegowa - Carex riparia
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Nerecznica błotna - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)
Gatunki częste
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Turzyca długokłosa - Carex elongata
Gorysz błotny - Peucedanum palustre
Przytulia błotna - Galium palustre
Turzyca pecherzykowata - Carex vesicaria
Siedmiopalecznik błotny – Comarum palustre
Niezapominajka błotna - Myosotis palustris
Tojeść bukietowa - Lysimachia thyrsiflora
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
ponadto na wyższych kępach:
2.33.
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Borówka czarna – Vaccinium myrtillus
Typy lasu
• OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol II bon.
Gatunki dom. Ip. – Brzo, Brz, Js, Dbs
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt – krusz., jrz, porz., czm, wb szerokolistne
Zespół roślinny
- Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 - ols porzeczkowy odm. środkowoeuropejska
LASY ŁĘGOWE
Las łęgowy - Lł
W krainie IV siedliska Lł występują bardzo nielicznie i zajmują niewielkie
powierzchnie. Udział tych siedlisk jest zaledwie śladowy. Tylko w dzielnicach Równiny
Warszawsko-Kutnowskiej oraz Niziny Podlaskiej i Wysoczyzny Siedleckiej zaznaczył się
ich niewielki udział (0,1%), co ma związek głównie z terenami położonymi nad Wisłą i
Bugiem.
Runo
134
Gatunki różnicujące Lł od OlJ
występowanie geofitów wiosennych:
2.34. Zawilec żółty - Anemone ranunculoides
2.35. Ziarnopłon wiosenny – Ficaria verna (Ranunculuc ficaria)
Piżmaczek wiosenny - Adoxa moschatellina
Złoć mała - Gagea minima
2.36. Złoć żółta - Gagea lutea
Kokorycz pełna – Corydalis solida
Gatunki różnicujące Lł od OlJ
Przytulia czepna - Galium aparine
Czosnaczek pospolity – Alliaria petiolata (A. officinalis)
Jasnota plamista - Lamium maculatum
Merzyk fałdowany - Plagiomnium undulatum (Mnium undulatum)
Szczaw gajowy - Rumex sanguineus
Świerząbek korzenny - Chaerophyllum aromaticum
Skrzydlik cisolistny - Fissidens taxifolius
Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum
Jeżyna popielica - Rubus caesius
Gatunki częste
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Czyściec leśny – Stachys sylvatica
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Zdrojówka rutewkowata – Isopyrum thalictroies
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Nawłoć późna - Solidago serotina
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Bodziszek cuchnący - Geranium Robertianum
Śmiałek darniowy - Deschampsia caespitosa
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Typy lasu
• JESIONOWO-WIĄZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Js I bon., Wz, Dbs
Gatunki dom. Ip. – Ol
Gatunki II p. – Bst, Wzsz
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt – czm, bez c., trz e., świd., p. cz.
Zespół roślinny
- Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 – łęg jesionowo-wiązowy,
podzespół typowy;
- Ficario-Ulmetum minoris chrysosplenietosum Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 – łęg
jesionowo-wiązowy, podzespół ze śledziennicą.
Związany jest zwykle z dolinami większych rzek, lecz spotykany bywa także nad mniejszymi rzekami
w strefie epizodycznych zalewów, powodujących osadzanie drobnoziarnistych osadów mineralnych i
powstawanie gleb typu mad rzecznych. Występuje także w rozległych zagłębieniach na tarasach jeziornych i
rynnach odprowadzających wody opadowe. Związane jest wtedy z żyznym podłożem gliniastym, dość wysokim
135
poziomem wód oraz spływem powierzchniowym. W strukturze lasu często widoczne jest III piętro drzewostanu,
które często tworzą: grab, lipa, klon zwyczajny i polny, jabłoń dzika, czeremcha.
• WIERZBOWO-TOPOLOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Tpb, Tpc, Tpsz, Wbb
Gatunki dom. Ip. – Wbb, Wbkr, Wzs, Wzp, Dbs, Ol
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt – czm, bez c., trz., der. św., p. cz
Zespoły roślinne
- Salicetum albo-fragilis Tx. 1955 – nadrzeczny łęg wierzbowy
- Populetum albae Br.-Bl. 1931 – nadrzeczny łęg topolowy
W dolinach rzek dużych i średniej wielkości, w strefie corocznych zalewów, na młodych piaszczystych
aluwiach rzecznych występuje łęg wierzbowy, natomiast starsze aluwia rzeczne zajmuje łęg topolowy. Gleby
typu mad inicjalnych lub właściwych. W runie występują m.in.: Glechoma hederacea, Aegopodium podagraria,
Phalaris arundinacea, Rubus caesius, Calystegia sepium, Humulus lupulus.
Ols jesionowy - OlJ
Zajmuje tereny o powolnym przepływie wód – płaskie dna dolin wolno płynących
mniejszych rzek i strumieni oraz brzeżne partie dolin większych rzek. Spotykany także w
miejscach wysięku i dopływu wód z wyżej położonych terenów, przy źródliskach oraz na
obrzeżach dolin. Drzewostan olszowy z domieszką jesionu i innych gatunków. Drugie piętro
mniej liczne – ok. 20 % pokrycia. W krainie IV powierzchniowy udział siedlisk OLJ dość
równomiernie kształtuje się we wszystkich dzielnicach – i wynosi 0,6-0,9%.
Runo
Gatunki różnicujące OlJ od Ol
Przytulia błotna - Galium palustre
Kuklik zwisły - Geum rivale
Czartawa drobna - Circaea alpina
Czartawa pośrednia - Circaea intermedia
Ostrożeń warzywny - Cirsium oleraceum
Gatunki różnicujące OlJ od Lł
Knieć błotna - Caltha palustris
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Rzeżucha gorzka – Cardamine amara
Pępawa błotna - Crepis paludosa
Kozłek lekarski - Valeriana officinalis
Gatunki częste
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium (licznie)
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica (licznie)
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea (licznie)
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (licznie)
Turzyca długokłosa - Carex elongata
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Chmiel zwyczajny - Humulus lupulus
Perz psi - Agropyron caninum
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus
Kuklik pospolity - Geum urbanum
136
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Jaskier rozłogowy - Ranunculus repens
Bluszczyk kurdybanek - Glechoma hederacea
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Bodziszek cuchnący - Geranium Robertianum
Typy lasu
• JESIONOWO-OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Ol I bon.
Gatunki dom. Ip. – Js II bon., Kl, Dbs, (Wz)
Gatunki IIp. – Gb, Czm.
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - czm., lesz., trz. e., jrz, krusz.
Zespół roślinny
- Fraxino-Alnetum W.Mat.1952 - łęg jesionowo-olszowy
137
2.5. Kraina Śląska
1.2.5.1. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA
Kraina Śląska znajduje się w południowo-zachodniej części Polski; od północy graniczy z krainą
Wielkopolsko-Pomorską, od wschodu z krainą Małopolską a od południowego zachodu z krainą Sudecką.
Podzielona została na 20 mezoregionów przyrodniczoleśnych, zgrupowanych w 6 dzielnic.
Większość
obszaru
znajduje
się
na
terenie
dwóch
podprowincji
fizycznogeograficznych: Nizin Środkowopolskich (makroregiony: Wał Trzebnicki, Nizina
Śląska) oraz Niziny Sasko-Łużyckiej (makroregiony: Obniżenie Dolnołużyckie, Wzniesienia
Łużyckie, Nizina Śląsko-Łużycka). Południowe i południowo-zachodnie tereny położone są
w podprowincji Sudetów (makroregiony: Przedgórze Sudeckie, część północna Pogórza
Zachodniosudeckiego), natomiast niewielki fragment na wschodzie – w podprowincji
Wyżyny Śląsko-Krakowskiej (makroregion Wyżyna Śląska – część zachodnia). Mała,
południowo-wschodnia część krainy znajduje się w zasięgu podprowincji Północnego
Podkarpacia (makroregiony: Kotlina Ostrawska, część zachodnia Kotliny Oświęcimskiej) i
Zewnętrznych Karpat Zachodnich (makroregion Pogórze Zachodniobeskidzkie część
zachodnia).
Kraina Śląska należy do obszarów ciepłych, o długim okresie wegetacyjnym. Charakteryzuje się
łagodną zimą (średnia temperatura stycznia ok. 1,1oC) i ciepłym latem (20.0oC). Średnia roczna temperatura
powietrza wynosi w niej od 8,4oC do 9,2oC. Na obszarze krainy występuje znaczne zróżnicowanie warunków
pluwialnych, średnia suma opadów waha się od 508 – 843 mm. Obszar Przedgórza Sudeckiego charakteryzuje
się wyższą roczną sumą opadów i znacznie niższymi temperaturami lipca niż pozostała część krainy Śląskiej.
Na obszarze krainy dominują krajobrazy staroglacjalne, w części południowej (dzielnica Przedgórza
Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego oraz dzielnica Kędzierzyńsko-Rybnicka) – wyżynne, a wśród nich –
lessowy. Dość często spotykane są też krajobrazy dolin i równin akumulacyjnych – den dolinnych i tarasów z
wydmami (głównie w dzielnicy Wrocławskiej).
Obszar krainy znajdował się w zasięgu zlodowacenia środkowopolskiego i na całym
niemal terenie występują gliny zwałowe oraz piaski i żwiry lodowcowe z tego okresu. W
wielu punktach obszaru, w mocno zredukowanej, szczątkowej postaci, spotykane są piaski,
żwiry i głazy moren czołowych, stanowiące resztki dawnego łańcucha moren czołowych,
wyznaczającego maksymalny zasięg nasunięcia lądolodu w czasie zlodowacenia
środkowopolskiego. Obecnie tworzą one niewielkie wzgórza, zbudowane w większości ze
żwirów i głazów pochodzenia północnego tkwiących bezładnie w glinie. Piaski i żwiry
wodnolodowcowe mogą występować pod lub na glinie zwałowej. Rozprzestrzenienie ich jest
nieco większe niż gliny zwałowej. Piaski rzeczne tarasów akumulacyjnych grupują się często
w sąsiedztwie rzek, podobnie jak mady i mułki rzeczne. Większe powierzchnie tworzą w
mezoregionie Borów Dolnośląskich, Obniżenia Ścinawskiego i Lasów Lublinieckich. Należy
jeszcze wymienić, znajdującą się w części południowej, dzielnicę Przedgórza Sudeckiego i
Płaskowyżu Głubczyckiego, gdzie dominuje less oraz dzielnice Kędzierzyńsko-Rybnicką i
Równiny Opolskiej z utworami starszymi - wapieniami, łupkami, marglami i piaskowcami
triasowymi i kredowymi.
Ogólnie w krainie przeważają krajobrazy równin peryglacjalnych, przy czym w części
południowo-zachodniej - krajobraz wyżynny lessowy, a w południowej - wyżynny na skałach
węglanowych oraz na skałach krzemianowych. W środkowej części, głównie wzdłuż Odry,
występują krajobrazy den dolinnych i tarasów z wydmami.
Największą powierzchnię w krainie zajmują siedliska nizinne. Dominują siedliska
Bśw i BMśw (łączny ich udział wynosi ok. 45%), związane z uboższymi glebami
bielicowymi i rdzawymi, wytworzonymi z piasków sandrowych lub piasków rzecznych
tarasów plejstoceńskich. Tylko na fragmentach zwydmionych tych utworów spotyka się
ubogie Bśw i Bs; siedliska te przeważają w dzielnicy Równiny Dolnośląskiej. Gleby
brunatne oraz płowe charakteryzują siedliska LMśw i Lśw, których nieco większe
138
powierzchnie występują się w dzielnicy Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu
Głubczyckiego oraz Kędzierzyńsko-Rybnickiej, a gleby opadowoglejowe, glejowe,
murszowate, czarne ziemie – siedliska wilgotne LMw i Lw. Ubogie siedliska wilgotne z
glebami glejo-bielicowymi wyróżniają zwykle siedliska Bw i BMw, których większe
powierzchnie występują w dzielnicy Równiny Opolskiej, Równiny Dolnośląskiej oraz
Kędzierzyńsko-Rybnickiej. Siedliska bagienne, związane z glebami torfowymi,
spotykane są sporadycznie.
Na terenie krainy występują również siedliska wyżynne - głównie LMwyż i Lwyż
– na glebach wytworzonych z lessów (dzielnica Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu
Głubczyckiego) oraz utworów triasowych (dzielnica Kędzierzyńsko-Rybnicka).
Ponadto fragmentarycznie spotykane są także siedliska górskie, głównie LMG - w
mezoregionie Przedgórza Sudeckiego na pagórach krystalicznych (Masyw Ślęży,
Wzgórza Strzegomskie i Wzgórza Strzelińskie) oraz w mezoregionie Płaskowyżu
Głubczyckiego – na należącym do Polski fragmencie Gór Opawskich.
Lesistość krainy Śląskiej nie jest duża – wynosi 26,3%. Obszar krainy znajduje się w
zasięgu występowania wszystkich ważniejszych, lasotwórczych gatunków drzew: sosny,
świerka, jodły, dębów, buka, olszy i jesionu.
S o s n a z w y c z a j n a (So) jest gatunkiem o największym znaczeniu lasotwórczym,
występuje w drzewostanach na wszystkich siedliskach. Udział jej jako gatunku panującego
wynosi 73,14%, co prawie odpowiada sumie powierzchni borów i borów mieszanych oraz
około połowie powierzchni lasów mieszanych. Największy jej udział w lasach, ponad 80%,
obserwuje się w dzielnicach: Równiny Opolskiej, Równiny Dolnośląskiej i Równiny
Niemodlińsko-Grodkowskiej, a najmniejszy w dzielnicy Przedgórza Sudeckiego i
Płaskowyżu Głubczyckiego, gdzie niewiele przekracza 20%.
Ś w i e r k p o s p o l i t y (Św) jako gatunek panujący najczęściej występuje na
siedliskach typu podgórskiego i górskiego – w dzielnicy Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu
Głubczyckiego udział jego przekracza 27%. Na pozostałym terenie drzewostany świerkowe
zajmują zaledwie kilka procent powierzchni, jednakże gatunek ten często stanowi domieszkę
w drzewostanach na siedliskach świeżych i wilgotnych borów i lasów mieszanych.
J o d ł a p o s p o l i t a (Jd) jako gatunek panujący występuje bardzo rzadko. Na
siedliskach wyżynnych i górskich jodła, wraz ze świerkiem, dębem i bukiem spotykana jest w
drzewostanach na żyznych siedliskach lasów świeżych i mieszanych.
D ą b s z y p u ł k o w y (Dbs) oraz d ą b b e z s z y p u ł k o w y (Dbb) mają duże
znaczenie w lasach krainy; łączny ich udział wynosi średnio ok. 10%, ale miejscami, np. w
Dzielnicy Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego przekracza 33%. Niewielki
udział mają tylko w Dzielnicy Równiny Opolskiej. Dąb bezszypułkowy występuje zwykle na
siedliskach LMwyż lub LMśw, a dąb szypułkowy głównie na siedliskach wilgotnych lasów
łęgowych oraz świeżych i wilgotnych grądów. Na uboższych siedliskach oba gatunki
stanowią domieszki w składzie drzewostanu, z tym że dąb bezszypułkowy nie występuje na
siedliskach wilgotnych.
B u k z w y c z a j n y (Bk) występuje w niewielkich ilościach na żyznych siedliskach
lasów mieszanych i lasów. Lite drzewostany tworzy przede wszystkim na terenach
podgórskich (LMwyż i Lwyż).
O l s z a c z a r n a (Ol) jako gatunek panujący występuje głównie na siedliskach
bagiennych lasów liściastych i zabagnionych łęgów. Jako gatunek domieszkowy spotykana
jest w większości drzewostanów na wilgotnych siedliskach mezo- i eutroficznych (LMw, Lw)
i także na siedliskach wyżynnych. Udział jej sięga zaledwie kilku procent.
B r z o z a b r o d a w k o w a t a (Brzb) i b r z o z a o m s z o n a (Brzo) występują
na większości siedlisk jako gatunki domieszkowe. Brzoza omszona preferuje siedliska mezoi eutroficzne bardziej wilgotne.
139
Z innych gatunków drzew, które występują głównie jako domieszki w drzewostanach,
wymienić należy: jesion wyniosły, wiąz szypułkowy, polny i górski oraz jawor – gatunki
lasów wilgotnych i łęgowych; grab pospolity, klon zwyczajny, lipę drobnolistną, modrzew
europejski – gatunki typowe dla grądów; osikę – stanowiącą domieszkę w drzewostanach
mieszanych borów i lasów liściastych oraz lipę szerokolistną – gatunek domieszkowy w
drzewostanach na eutroficznych siedliskach podgórskich.
2.5.2.
TYPY SIEDLISKOWE LASU
A. SIEDLISKA TERENÓW NIZINNYCH
BORY
Bór suchy - Bs
Siedliska skrajnie ubogie i suche, z bardzo głębokim poziomem wody gruntowej.
Występują z reguły w wierzchołkowej części wydm śródlądowych, na najbardziej
suchych, gruboziarnistych piaskach. Charakterystyczną cechą jest silnie rozwinięta
warstwa krzaczkowatych porostów z dominacją gatunków z rodzaju Cladonia sp.
Warstwa zielna słabo rozwinięta (10-30%) złożona głównie z krzewinek i wąskolistnych
traw o skupiskowym występowaniu. Drzewostan sosnowy o rozluźnionym zwarciu,
niskiej jakości i ok. V bonitacji. Na terenie krainy Śląskiej spotykany jest tylko w
dzielnicy Równiny Dolnośląskiej (ok.1% powierzchni leśnej) i być może w dzielnicach
Wrocławskiej i Równiny Opolskiej.
Runo
Chrobotek leśny - Cladonia sylvatica
Chrobotek reniferowy - Cladonia rangiferina
Chrobotki - Cladonia pl. sp. (C. gracilis, C. furcata, C. cornuta)
Porost islandzki - Cetraria islandica
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Kostrzewa owcza - Festuca ovina
Wrzos pospolity - Calluna vulgaris
Turzyca wrzosowiskowa - Carex ericetorum
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Rokiet pospolity - Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Szczotlicha siwa - Corynephorus canescens
Trzcinnik piaskowy - Calamagrostis epigeios
Szczaw polny - Rumex acetosella
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - So IV-V bon.
Gatunki dom. I p. - spor. Brzb
Podrost - brak
Podszyt - jał.
Zespół roślinny
- Cladonio-Pinetum Juraszek 1927 - bór sosnowy suchy odm. suboceaniczna
Bór świeży - Bśw
Siedliska ubogie, świeże, bez wyraźnego wpływu wody gruntowej lub pod słabym jej
wpływem. Są dość licznie reprezentowanym typem siedliska w dzielnicy Równiny
140
Dolnośląskiej (ok. 40% powierzchni leśnej) oraz w dzielnicy Równiny Opolskiej (ok. 20%).
Znacznie mniejszy udział mają w dzielnicy Wrocławskiej (13%), a na pozostałym terenie nie
przekraczają 2%. Występują w niewielkich zagłębieniach międzywydmowych lub na terenie
płaskim. Drzewostan sosnowy z domieszką brzozy brodawkowatej nieco lepszej bonitacji niż
w Bs. W niektórych obniżeniach terenu pojedynczo może występować świerk, nie dochodząc
jednak do II piętra.
Runo
Gatunki różnicujące Bśw od Bs
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Rokiet cyprysowaty - Hypnum cupressiforme
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Gruszyczka jednostronna - Orthilia secunda (Pyrola secunda)
Gatunki częste
Rokiet pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Wrzos pospolity - Calluna vulgaris
Bielistka siwa - Leucobryum glaucum
Turzyca wrzosowiskowa - Carex ericetorum
Kostrzewa owcza - Festuca ovina
Widłoząb miotlasty – Dicranum scoparium
Śmiałek pogięty- Deschampsia flexuosa
Pomocnik baldaszkowy - Chimaphila umbellata
w wariancie Bśw2 - Molinia coerulea (do 5%) oraz pjd. w drzewostanie Brzo.
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So III bon.
Gatunki dom. I p. - Brzb
Podrost - So
Podszyt - św, dbb, bk, jał., jrz,
Zespół roślinny
- Leucobryo-Pinetum (W.Mat. 1962) W.Mat.&J.Mat. 1973 - subatlantycki bór
sosnowy świeży odmiana pomorsko-śląska, wariant typowy (Bśw1) i wariant z
trzęślicą (Bśw2).
Bór wilgotny - Bw
Siedliska ubogie wilgotne – pod umiarkowanym i dość silnym wpływem wody
gruntowej - woda w profilu glebowym utrzymuje się przez cały rok. Drzewostan sosnowy z
większą lub mniejszą domieszką brzóz. Występują najczęściej w sąsiedztwie siedlisk Bśw;
ich udział procentowy jest nieco wyższy w dzielnicach Równiny Dolnośląskiej i Równiny
Opolskiej (ok. 8%). Na pozostałym terenie można spotkać tylko niewielkie fragmenty tych
siedlisk.
Runo
Gatunki różnicujące Bw od Bśw
Trzęślica modra - Molinia coerulea (licznie)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
141
w wariancie Bw2 pojedynczo:
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
Bagno zwyczajne - Ledum palustre
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokiet pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Widłoząb miotlasty – Dicranum scoparium
Izgrzyca przyziemna - Sieglingia decumbens
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – So II.5 bon. , Brzb, Brzo
Gatunki dom. Ip. Podrost – pjd. So
Podszyt – krusz., jrz
Zespół roślinny
Molinio caeruleae-Pinetum W.Mat.&J.Mat.1973 – bór sosnowy wilgotny, wariant typowy
(Bw1) i wariant z bagnem zwyczajnym (Bw2)
Bór bagienny - Bb
Siedliska Bb występują w bezodpływowych obniżeniach terenu i związane są z
głębokimi, kwaśnymi torfami torfowisk wysokich oraz wodą gruntową utrzymującą się przez
znaczną część roku blisko powierzchni. Drzewostan ok. V bonitacji, o złej jakości
technicznej. W runie przeważają torfowce oraz Ledum palustre i Vaccinium uliginosum.
Są to siedliska bardzo rzadko spotykane. W krainie Śląskiej występują śladowo –
największy udział mają w dzielnicy Równiny Opolskiej, ale wynosi on zaledwie 0,1%.
Runo
Gatunki różnicujące Bb od Bw:
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Torfowiec magelański - Sphagnum magellanicum
Modrzewnica zwyczajna - Andromeda polifolia
Wełnianka pochwowata - Eriophorum vaginatum
Płonnik sztywny- Polytrichum strictum
Próchniczek bagienny - Aulacomnium palustre
Gatunki częste
Bagno zwyczajne - Ledum palustre (licznie)
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum (licznie)
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
142
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So V bon.
Gatunki dom. Ip. – Brzo
Podrost – brak
Podszyt - krusz., wierzby krzew (wbsz., wbusz.).
Zespół roślinny
- Vaccinio uliginosi-Pinetum Kleist 1929 – bór sosnowy bagienny, odmiana śródlądowa
środkowopolska
BORY MIESZANE
Bór mieszany świeży – BMśw
Siedliska świeże, o glebach mineralnych, z głębokim poziomem wody gruntowej.
Tworzą często większe kompleksy z siedliskami Bśw. Największe powierzchnie zajmują w
dzielnicy Niemodlińsko-Grodkowskiej - ponad 45% udziału oraz Wrocławskiej - 32,4%. Na
pozostałym terenie stanowią ok. 25% siedlisk, z wyjątkiem dzielnicy Przedgórza Sudeckiego i
Płaskowyżu Głubczyckiego, gdzie jest ich bardzo mało – nie zajmują nawet 5% powierzchni.
2.37. Runo
Gatunki różnicujące BMśw od Bśw
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum )
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium (pjd.)
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella (pjd.)
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Turzyca pigułkowata - Carex pilulifera
ponadto w kwaśnych dąbrowach
Kłosówka miękka - Holcus mollis
Jastrzębiec sabaudzki - Hieracium sabaudum
Jastrzębiec gładki - Hieracium laevigatum
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus (licznie)
Rokiet pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
Widłoząb miotlasty – Dicranum scoparium
oraz pjd. w wariancie BMśw2
Trzęślica modra - Molinia coerulea (do 5% pokrycia)
Typy lasu
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So I-II bon., Dbb, (Dbs)
Gatunki dom. I p. - Brzb, Os (Św, Jd)
143
Gatunki IIp. - pjd. Gb, So
Podrost - So, Dbb
Podszyt - jał., jrz, krusz.
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 – kontynentalny bór mieszany
Spotykany na terenie całej krainy, bardzo jednak rzadko w Dzielnicy Przedgórza Sudeckiego i
Płaskowyżu Głubczyckiego. Związany jest z utworami piaszczystymi, czwartorzędowymi, głównie piaskami
wodnolodowcowymi i piaskami rzecznymi tarasów plejstoceńskich. Drzewostan sosnowy, z domieszką lub
drugim piętrem dębowym (oba dęby mogą się zastępować) i warstwą krzewów dość dobrze rozwiniętą.
• DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Dbb (Dbs) III bon., So
Gatunki dom. I p. – (Bk), Św, Brzb
Podrost – So, Dbb
Podszyt - krusz., lesz., jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio arundinaceae-Quercetum (Hartm.1934) Scam.1959 – środkowoeuropejski
acidofilny las dębowy.
Występuje na pojedynczych stanowiskach w całej krainie. Zajmuje utwory piaszczyste, rzadziej
piaszczysto-gliniaste. W runie dominuje Calamagrostis arundinacea.
Bór mieszany wilgotny - BMw
Siedliska dość ubogie, wilgotne, spotykane zwykle w obniżeniach terenowych lub w
strefie przejściowej między siedliskami BMśw i Bw. Na terenie krainy Śląskiej siedliska te
występują stosunkowo licznie – średni ich udział wynosi 13,3%. Największe powierzchnie
zajmują w dzielnicy Równiny Opolskiej, gdzie ich udział wynosi 27,5%, a najmniejsze - w
dzielnicy Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego (2,6%) oraz w dzielnicy
Wrocławskiej (6,9%).
Runo
Gatunki różnicujące BMw od Bw
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca)
Gatunki różnicujące BMw od BMśw
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Płonnik pospolity - Polytrichum commune (małe kępy)
Torfowiec całolistny- Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
oraz w typie lasu świerkowo-sosnowym:
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa (licznie)
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii
Gwiazdnica długolistna - Stellaria longifolia
Torfowiec ostrolistny - Sphagnum acutifolium
Gatunki częste
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy – Oxalis acetosella
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Trzcinnik leśny – Calamagrostis arundinacea
Kłosówka miękka - Holcus mollis
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
144
Rokietnik pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Typy lasu
• BRZOZOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Dbs III bon
Gatunki dom. I p. - Brzb, Brzo, (So, Św)
Podrost - Brzb, Dbs, So
Podszyt - krusz. (zwarcie 10-60%)
Zespół roślinny
- Molinio caeruleae-Quercetum Scam. 59 em. Brzeg, Kaspr., Krot.89 - środkowoeuropejski
acidofilny las wilgotny (środkowoeuropejska mokra dąbrowa trzęślicowa)
Zajmuje rozległe obniżenia terenu na podłożu piaszczystym. Poziom wód gruntowych wysoki.
Drzewostan, tworzy dąb szypułkowy z domieszką brzóz oraz miejscami sosny i świerka. Drugie piętro, jeżeli
jest, nie zajmuje więcej niż 20%. W runie przeważa Molinia coerulea oraz Calamagrostis arundinacea i Holcus
mollis.
• ŚWIERKOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – So II-III bon., Św
Gatunki dom. Ip. – Dbs, Brzb, Brzo
Podrost – Brzo, So, Dbs
Podszyt – krusz., jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Pinetum Staszk.1958 – bór wilgotny trzcinnikowy, odmiana
dolnośląska
Spotykany w środkowej i południowo-wschodniej części krainy. Wyróżnia się, podobnie jak w
przypadku Bw, masowym występowaniem Calamagrostis villosa oraz gatunków związanych z borami
świerkowymi o typowo górskim charakterze.
Bór mieszany bagienny - BMb
Siedliska spotykane bardzo rzadko, głównie w środkowej i południowo-wschodniej
części krainy; nieco więcej jest ich w dzielnicy Równiny Niemodlińsko-Grodkowskiej – gdzie
stanowią 4,3% powierzchni leśnej. Zajmują gleby wytworzone z torfów torfowisk
przejściowych. W runie występuje m.in. Calamagrostis villosa oraz Ledum palustre i
Polytrichum commune.
Runo
Gatunki różnicujące BMb od Bb
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa (licznie)
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohni
Gwiazdnica długolistna - Stellaria longifolia
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Gatunki różnicujące BMb od BMw i Bw
Bagno zwyczajne - Ledum palustre (licznie)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune (licznie)
Torfowiec błotny – Sphagnum palustre
145
Torfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Wełnianka pochwowata - Eriophorum vaginatum
Mochwian bagienny - Aulacomium palustre
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Rokietnik pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum )
oraz gatunki borów mieszanych
Typy lasu
• ŚWIERKOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – So II-III bon., Św
Gatunki dom. Ip. – Db, Brzb, Brzo
Podrost – Brzo, So, Św
Podszyt – krusz., jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Pinetum Staszk.1958 – bór wilgotny trzcinnikowy, odmiana
dolnośląska
LASY MIESZANE
Las mieszany świeży - LMśw
Siedliska średnio żyzne, świeże, z głębokim poziomem wody gruntowej. W krainie
Śląskiej udział tych siedlisk kształtuje się w granicach 18-20% w dzielnicach Wrocławskiej,
Równiny Niemodlińsko-Grodkowskiej i Kędzierzyńsko-Rybnickiej, natomiast na pozostałym
terenie wynosi tylko 4,5-7%.
Runo
Gatunki różnicujące LMśw od BMśw
Perłówka zwisła - Melica nutans
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Żurawiec fałdowany - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Dabrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Turzyca palczasta - Carex digitata
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Pszeniec gajowy - Melampyrum nemorosum
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Kokoryczka wielokwiatowa - Polygonatum multiflorum
Przytulia Schultesa - Galium schultesii
Przytulia leśna - Galium sylvaticum
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
ponadto w lasach jodłowych
Tujowiec tamaryszkowy - Thuidium tamariscinum (T. tamariscifolium)
Przytulia wiosenna - Cruciata glabra
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
146
Gatunki częste
gatunki występujące w BMśw, głównie:
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Przetacznik lekarski - Veronica officinalis
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Konwalia majowa - Convallaria majalis
oraz Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris) - w LMśw2
Typy lasu
• BUKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne I p. - Bk III bon.
Gatunki dom. I p. – brak
Podrost - brak
Podszyt: Zespół roślinny:
- Luzulo pilosae-Fagetum W.Mat.&A.Mat.1973 - kwaśna buczyna niżowa, podzespoły:
typicum i cladonietosum (LMśw1) oraz - dryopteridetosum (LMśw2).
Spotykany jest na terenie całej krainy, ale udział jego jest nieliczny. Drzewostan bukowy, niewysokiej
bonitacji z pojedynczą domieszką grabu, lipy, sosny i dębu szypułkowego. W wariancie wilgotnym w runie
występuje paproć – Gymnocarpium dryopteris.
•
•
SOSNOWO-DĘBOWY
DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So I-II bon. Dbs, (Dbb) III bon.
Gatunki dom. I p. - Brzb, Os, (Św, Jd)
Gatunki IIp. - pjd. Gb, So
Podrost - gatunki występujące w drzewostanie
Podszyt - jał., jrz, krusz.
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum coryletosum
mieszany podzespół leszczynowy
(W.Mat 1981) J.Mat. 1988 – kontynentalny bór
Spotykany na terenie całej krainy, bardzo jednak rzadko w Dzielnicy Przedgórza Sudeckiego i
Płaskowyżu Głubczyckiego. Związany jest głównie z piaskami wodnolodowcowymi i piaskami rzecznymi
tarasów plejstoceńskich. Drzewostan sosnowo-dębowy lub sosnowy z drugim piętrem dębowym (oba dęby mogą
się zastępować) i warstwą krzewów dość dobrze rozwiniętą.
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Dbs II-II.5 bon.
Gatunki dom. I p. - Lp, Brzb, Os, Bk, Dbb, So
Gatunki II piętra - pjd. Gb, Bk
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - krusz., trz.., jrz
Zespoły roślinne
- Galio sylvatici-Carpinetum Oberd.1957 – grąd środkowoeuropejski, podzespoły:
polytrichetosum i lathyretosum
147
Spotykany na terenie całej krainy, zajmuje tereny płaskie o podłożu piaszczysto-gliniastym i gliniastym.
Największe powierzchnie zajmuje w dzielnicy Wrocławskiej. Drzewostan dębowy z udziałem lipy oraz
domieszką gatunków liściastych. Runo ubogie w gatunki.
- Tilio-Carpinetum caricetosum brizoides Tracz.1962 – grąd subkontynentalny podzespół z
Carex brizoides, odmiana małopolska (LMśw1, LMśw2)
Występuje w dzielnicy Kędzierzyńsko-Rybnickiej. Wyróżnia się występowaniem domieszki świerka w
drzewostanie oraz leszczyny i czeremchy w podszycie.
• JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Jd, Św II-III bon.
Gatunki dom. I p. - So, Bk
Podrost – Jd, Bk
Podszyt - krusz., jrz
Zespół roślinny
- Abietetum polonicum (Dziub.1928). Br.Bl.&Vlieg.1939 - wyżynny jodłowy bór mieszany,
podzespół typowy (LMśw1) i circaetosum (LMśw2)
Spotykany na pojedynczych stanowiskach w dzielnicach: Wrocławskiej, Równiny NiemodlińskoGrodkowskiej i Równiny Opolskiej. Uboższa postać tego zbiorowiska, występująca na stromych, bardziej
nasłonecznionych stokach może mieć charakter boru mieszanego.
Las mieszany wilgotny - LMw
Siedliska spotykane zwykle wśród siedlisk LMśw; zajmują obniżenia terenu z wodą w
zasiegu profilu glebowego. Dość znaczne powierzchnie zajmują w dzielnicy KędzierzyńskoRybnickiej (17,7%). Na pozostałym terenie udział ich nie przekracza 10%, a w dzielnicy
Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego wynosi zaledwie 1,2%.
Runo
Gatunki różnicujące LMw od BMw
Śmiałek darniowy - Deschampsia caespitosa
Sit rozpierzchły - Juncus effusus
Sit skupiony - Juncus conglomeratus
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Turzyca zajęcza - Carex leporina
Gatunki różnicujące LMw od LMśw
gatunki wymienione wyżej oraz:
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune (pjd.)
Gatunki częste
Kłosówka miękka – Holcus mollis
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Pszeniec leśny - Melampyrum nemorosum
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Przytulia leśna - Galium sylvaticum
Typy lasu
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
148
Gatunki główne Ip. - Dbs II bon.
Gatunki dom. I p. - So, Lp, Bk, Brzb, Os
Gatunki II piętra - Gb, Lp, Jw
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - krusz., trz., jrz
Zespoły roślinne
- Galio sylvatici-Carpinetum Oberd.1957 – grąd środkowoeuropejski; podzespół ze Stachys
sylvatica
Spotykany w całej krainie oprócz dzielnicy Kędzierzyńsko-Rybnickiej. Występuje na terenach płaskich
o podłożu piaszczysto-gliniastym i gliniastym. Drzewostan wielowarstwowy dębowy z udziałem lipy i buka oraz
domieszką różnych gatunków liściastych. Drugie piętro tworzy głównie grab oraz lipa i buk. Od grądu
subkontynentalnego różni się występowaniem klonu polnego oraz Chaerophyllum temulum i Ranunculus
auricomus w runie.
- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny, odmiana małopolska,
podzespół ze Stachys sylvatica
W dzielnicy Kędzierzyńsko-Rybnickiej drzewostan tworzy dąb, często z
udziałem lipy oraz domieszką innych gatunków liściastych oprócz buka. W
drugim piętrze występuje często grab, a w podszycie leszczyna.
Las mieszany bagienny - LMb
Siedliska bardzo rzadko spotykane. Powierzchniowy ich udział w lasach krainy
Śląskiej jest zaledwie śladowy. Najwięcej ich występuje w dzielnicy Równiny NiemodlińskoGrodkowskiej – 0,7%.
Występuje na glebach wytworzonych z torfowisk przejściowych, zwykle w
izolowanych zagłębieniach z dala od cieków wodnych, gdzie ruch wód gruntowych zaznacza
się słabo i brak jest powierzchniowych zalewów. Mogą stanowić strefę przejściową między
siedliskami boru bagiennego i siedliskami świeżymi lub boru bagiennego i olsu. Drzewostan
olszowy z brzozą omszoną, w runie częste występowanie gatunków borowych. Od olsu
wyróżnia się występowaniem: Sphagnum squarrosum, stałą obecnością Sphagnum palustre,
Sphagnum fimbriatum oraz brakiem Ribes nigrum.
Runo
Gatunki różnicujące LMb od BMb
Torfowiec - Sphagnum fimbriatum
Torfowiec nastroszony - Sphagnum squarrosum
Nerecznica błotna - Thelypteris palustris
Siedmiopalecznik błotny - Comarum palustre
Turzyca nitkowata - Carex lasiocarpa
Bobrek trójlistkowy - Menyanthes trifoliata
Czermień błotna - Calla palustris
Gatunki częste
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii
Torfowiec błotny - Sphagnum palustre
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita - Carex nigra (C. fusca)
- oraz w wariancie mniej mokrym (LMb1) i na wyżej położonych kępach
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Konwalijka dwulistna – Maianthemum bifolium
149
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Kłosówka wełnista – Holcus lanatus
Typy lasu
• BRZOZOWO-OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol III bon., Brzo
Gatunki dom. Ip. - So, Św
Podrost - brak
Podszyt – porz., wb sz., wb usz.
Zespół roślinny
- Sphagno squarrosi-Alnetum Sol.Górn. (1975) 1987 – ols torfowcowy odmiana
środkowoeuropejska
LASY
Las świeży - Lśw
Udział siedlisk Lśw w ogólnej powierzchni Lasów Państwowych krainy nie jest duży
– najczęściej kilkuprocentowy. Nieco większy jest tylko w dzielnicach KędzierzyńskoRybnickiej (13,4%) oraz Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego (12,3%).
Runo
Gatunki różnicujące Lśw od LMśw
Gajowiec żółty – Galeobdolon luteum
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Marzanka wonna – Galium odoratum (Asperula odorata)
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Turzyca leśna - Carex sylvatica
Turzyca orzęsiona – Carex pilosa
Jaskier różnolistny - Ranunculus auricomus
Świerząbek gajowy - Chaerophyllum temulum
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Groszek wiosenny - Lathyrus vernus
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Szczyr trwały – Mercurialis perennis
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
ponadto w lasach bukowych
Perłówka jednokwiatowa - Melica uniflora
Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)
Gatunki częste
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Żurawiec falistolistny - Atrichum undulatum
Perłówka zwisła - Melica nuntans
150
w wariancie Lśw2 występują pojedynczo:
Kokorycz wątła - Corydalis intermedia (C. fabacea)
Kokorycz pusta - Corydalis cava
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Cienistka (Zachyłka trójkątna) – Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Typy lasu
• BUKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. - Bk I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Jw I-II bon., pjd. Dbs, Gb, Kl, Lp
oraz Md, Dbb i So na siedliskach uboższych
Gatunki IIp. - Gb
Podrost – gatunki występujące w drzewostanie
Podszyt - gb, jrz, lesz.
Zespół roślinny:
- Galio odorati-Fagetum Rűbel 1930 ex Sougnez et Thill 1959 em. Dierschke 1989 (=MelicoFagetum Lohm. In Seibert 1954 p.p.) – żyzna buczyna niżowa; podzespoły: typicum i
deschampsietosum (Lśw1) oraz corydaletosum (Lśw2)
Występuje niezbyt licznie na obszarze całej krainy; nieco częściej spotykany jedynie w dzielnicy
Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego. Zajmuje piaszczysto-gliniaste i gliniaste wzniesienia
moren dennych i czołowych oraz spotykany jest także na utworach lessowych.
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs II.bon.
Gatunki dom. I p. - Lp, Bk, Brzb, Os, Dbb
Gatunki II piętra - Gb, Lp, Bk, Klp, Jw
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - krusz., trz., jrz
Zespoły roślinne
- Galio sylvatici-Carpinetum Oberd.1957 – grąd środkowoeuropejski;
Występuje na terenach płaskich o podłożu piaszczysto-gliniastym i gliniastym. Drzewostan
wielowarstwowy. W I piętrze występuje dąb z udziałem lipy i buka oraz domieszką gatunków liściastych.
Drugie piętro jest utworzone głównie z grabu oraz lipy i buka, o zwarciu koron 60-80%.
- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny podzespół typowy, odm
małopolska
Występuje na terenie dzielnicy Kędzierzyńsko-Rybnickiej. Wyróżnia się brakiem domieszki buka w
drzewostanie oraz występowaniem drugiego piętra grabowego i leszczyny w podszycie. Warstwa runa zajmuje
40-100% powierzchni i jest bogata w gatunki.
Las wilgotny - Lw
Siedliska wilgotne, bardzo żyzne. Na terenie krainy występują nielicznie - udział ich
kształtuje się w granicach 1,3-5,3%. Często występują w sąsiedztwie siedlisk Lśw, zajmując
gleby z gruntowym lub opadowym oglejeniem.
Runo
Gatunki różnicujące Lw od LMw
Jaskier kosmaty - Ranunculus lanuginosus
Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
151
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Czartawa pospolita – Circaea lutetiana
Niecierpek pospolity - Impatiens noli-tangere
oraz geofity wiosenne:
Zawilec narcyzowy - Anemone ranunculoides
Złoć żółta – Gagea lutea
Ziarnopłon wiosenny – Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Kokorycz pełna - Corydalis solida
Kokorycz wątła - Corydalis intermedia
Kokorycz pusta - Corydalis cava
Łuskiewnik różowy - Lathrea squamaria
Gatunki częste
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
oraz inne gatunki występujące w Lśw
Typy lasu
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Dbs I-II bon.
Gatunki dom. I p. - Lp, Brzb, Os, Jw., Ol, Js, Wz
Gatunki II piętra - Gb, Klp
Podrost – Dbs, Lp, Js, Wzs, Jw.
Podszyt - krusz., trz., jrz
Zespoły roślinne
- Galio sylvatici-Carpinetum corydaletosum Oberd.1957 – grąd środkowoeuropejski
podzespół z kokoryczą
Zajmuje zwykle miejsca bardziej wilgotne wśród siedlisk lasu świeżego.
- Tilio-Carpinetum corydaletosum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny podzespół z czyśćcem
lub kokoryczą, odmiana małopolska
W dzielnicy Kędzierzyńsko-Rybnickiej drzewostan jest często 3-4 warstwowy, brak jest klonu polnego
w II piętrze drzewostanu oraz Chaerophyllum temulum i Ranunculus auricomus w runie.
Ols - Ol
Siedliska spotykane na terenie całej krainy w miejscach znajdujących się z dala od
bezpośredniego wpływu cieków wodnych i jednocześnie pozostających przez znaczną część
dni w roku pod wpływem wód gruntowych. W tych warunkach tworzy się kępowo-dolinkowa
struktura runa z gatunkami szuwarowymi i gatunkami lasów liściastych. Udział tych siedlisk
w krainie V kształtuje się w granicach 0,2-1,2%.
Runo
Gatunki różnicujące Ol od LMb
Turzyca błotna - Carex acutiformis
Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus
Szczaw lancetowaty - Rumex hydrolapathum
Porzeczka czarna - Ribes nigrum
152
Tarczyca pospolita - Scutellaria galericulata
Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria
Krwawnica pospolita - Lythrum salicaria
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Knieć błotna - Caltha palustris
Szalej jadowity - Cicuta virosa
Gatunki różnicujące Ol od Lw
Turzyca ciborowata - Carex pseudocyperus
Turzyca brzegowa - Carex riparia
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Nerecznica błotna - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)
Gatunki częste
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Turzyca długokłosa - Carex elongata
Gorysz błotny - Peucedanum palustre
Przytulia błotna - Galium palustre
Turzyca pecherzykowata - Carex vesicaria
Siedmiopalecznik błotny – Comarum palustre
Niezapominajka błotna - Myosotis palustris
Tojeść bukietowa - Lysimachia thyrsiflora
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
ponadto na wyższych kępach:
2.38.
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Borówka czarna – Vaccinium myrtillus
Typy lasu
• OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol II bon.
Gatunki dom. Ip. – Brzo, Brzb, Js, Dbs
Gatunki II p. – brak
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt – krusz., jrz, porz., czm, wb szerokolistne
Zespół roślinny
Ribeso nigri-ALnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 - ols porzeczkowy odm. środkowoeuropejska
LASY ŁĘGOWE
Las łęgowy - Lł
Siedliska Lłw związane są najczęściej z tarasami rzecznymi większych rzek, rzadziej
mniejszych cieków wodnych. W krainie Śląskiej tylko dzielnica Wrocławska, związana z
doliną Odry, ma nieco większy udział tych siedlisk - 6,6%. Na pozostałym terenie
powierzchnia ich występowania z reguły nie przekracza 1%.
Runo
Gatunki różnicujące Lł od OlJ
Przytulia czepna - Galium aparine
Czosnaczek pospolity – Alliaria petiolata (A. officinalis)
Jasnota plamista - Lamium maculatum
153
Skrzydlik cisolistny - Fissidens taxifolius
Jeżyna popielica - Rubus caesius
Czosnek niedźwiedzi – Allium ursinum (obficie)
oraz wiosenne geofity (łanowo):
Zawilec żółty – Anemone ranunculoides
Ziarnopłon wiosenny – Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Piżmaczek wiosenny – Adoxa moschatellina
Złoć mała - Gagea minima
2.39.
Złoć żółta - Gagea lutea
Kokorycz pusta – Corydalis cava
Kokorycz pełna – Corydalis solida
Gatunki częste
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Merzyk fałdowany - Plagiomnium undulatum (Mnium undulatum)
Turzyca rzadkokłosa – Carex remota
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Bluszczyk kurdybanek - Glechoma hederacea
Perz psi – Agropyrun caninum
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Miodunka ćma – Pulmonaria obscura
Szczaw gajowy - Rumex sanguineus
Świerząbek korzenny - Chaerophyllum aromaticum
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (obficie)
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Świerząbek gajowy - Chaerophyllum temulum
2.40. Typy lasu
• WIĄZOWO-JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Js I bon., Wz, Dbs I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Ol
Gatunki II p. – Bst, Wzs, Tpb
Gatunki IIIp. – czm, Gb, Lp, Kl, Klp, Jb
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt – czm, bez c., trz., der.św., p. cz.
Zespół roślinny
- Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 – łęg jesionowo-wiązowy,
podzespół typowy;
- Ficario-Ulmetum minoris chrysosplenietosum Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 – łęg
jesionowo-wiązowy, podzespół ze śledziennicą.
Związany jest zwykle z dolinami wielkich rzek, ale może występować także w dolinach mniejszych
rzek i cieków oraz na skrzydłach dolin, w strefie epizodycznych zalewów, powodujących osadzanie
drobnoziarnistych osadów mineralnych i tworzenie się gleb typu mad rzecznych. Występuje również w rynnach
o podłożu gliniastym, gdzie przy dość wysokim poziomie wód gruntowych istnieje ich spływ powierzchniowy.
Charakterystyczny dla tego zespołu jest drzewostan, zwykle dwu lub trzywarstwowy, wiązowo-jesionowy z
udziałem dębu szypułkowego oraz liczny udział czeremchy zwyczajnej w podszycie i dolnym pietrze
drzewostanu. Runo odznacza się sezonową zmiennością - występowaniem geofitów wiosennych oraz aspektu
letniego.
• WIERZBOWO-TOPOLOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Wbb, Tpb, Tpc, Tpsz
154
Gatunki dom. Ip. – Wbkr, Ol, Wzp, Db
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt – czm, bez c., trz., der.św, p. cz.
Zespoły roślinne
- Salicetum albo-fragilis Tx. 1955 – nadrzeczny łęg wierzbowy
- Populetum albae Br.-Bl. 1931 – nadrzeczny łęg topolowy
Na młodych piaszczystych aluwiach rzecznych, w dolinach rzek dużych i średniej wielkości, w strefie
corocznych zalewów występują łęgi wierzbowe, natomiast na starszych piaszczystych aluwiach rzecznych łęgi
topolowe. Gleby typu mad rzecznych inicjalnych lub właściwych. W runie występują m.in.: Glechoma
hederacea, Aegopodium podagraria, Phalaris arundinacea, Calystegia sepium, Humulus lupulus. Siedliska te
należy zaliczyć do Lł3.
Ols jesionowy - OlJ
Siedliska spotykane bardzo rzadko, udział ich w krainie nie przekracza 1%. Związane
są z długo utrzymującymi się zalewami i jednocześnie niewielkimi zabagnieniami terenu.
Zajmuje tereny o powolnym przepływie wód – płaskie dna dolin wolno płynących mniejszych
rzek i strumieni oraz brzeżne partie dolin większych rzek. Także spotykany jest w miejscach
wysięku i dopływu wód z wyżej położonych terenów, na tarasach przyjeziornych, przy
źródliskach oraz na obrzeżach dolin. Drzewostan olszowy z udziałem jesionu, wiązów,
rzadziej brzozy omszonej. W II piętrze, o zwarciu ok. 20%, często występuje grab i
czeremcha zwyczajna.
Runo
Gatunki różnicujące OlJ od Ol
Przytulia błotna - Galium palustre
Kuklik zwisły - Geum rivale
Czartawa drobna - Circaea alpina
Czartawa pośrednia - Circaea intermedia
Ostrożeń warzywny - Cirsium oleraceum
Gatunki różnicujące OlJ od Lł
Knieć błotna - Caltha palustris
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Rzeżucha gorzka – Cardamine amara
Pępawa błotna - Crepis paludosa
Kozłek lekarski - Valeriana officinalis
Chmiel zwyczajny - Humulus lupulus
Gatunki częste
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium (licznie)
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica (licznie)
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea (licznie)
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (licznie)
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Jaskier rozłogowy - Ranunculus repens
Bluszczyk kurdybanek - Glechoma hederacea
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Bodziszek cuchnący - Geranium Robertianum
155
Typy lasu
• JESIONOWO-OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Ol I bon.
Gatunki domieszkowe Ip. – Js, Kl, Gb (Wz)
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - czm. , lesz., trz., jrz, krusz.
Zespół roślinny
- Fraxino-Alnetum W.Mat.1952 - łęg jesionowo-olszowy
B. SIEDLISKA TERENÓW WYŻYNNYCH I PODGÓRSKICH
Bór mieszany wyżynny świeży – BMwyżśw
Występują nielicznie, głównie w dzielnicach graniczących z krainą Sudecką.
Spotykane w części wierzchołkowej wzniesień lub na stokach narażonych na działanie wiatru,
a także na niewielkich płaskich wysoczyznach. Udział ich w Krainie V jest znikomy.
Runo
Gatunki różnicujące BMwyż od BMśw
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Gatunki różnicujące BMwyż i BMśw (wspólne; od Bśw)
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Malina kamionka - Rubus saxatilis
Przetacznik lekarski - Veronica officinalis
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum)
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosaella
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Nawłoć pospolita - Solidago virgaurea
oraz gatunki występujące na południowych stokach:
Janowiec barwierski - Genista tinctoria
Dzwonek brzoskwiniolistny - Capmanula persicifolia
Lilia złotogłów - Lilium martagon
Kokoryczka wonna - Polygonatum odoratum (P. officinale)
Gorysz pagórkowy - Peucedanum oreoselinum
Przytulia pospolita - Galium mollugo
Naparstnica zwyczajna - Digitalis grandiflora
Jastrzębiec baldaszkowy - Hieracium umbellatum
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokiet pospolity – Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Gruszyczka jednostronna – Orthilia secunda (Pirola secunda)
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
156
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum vulgatum
Kosmatka gajowa – Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Konwalia majowa – Convallaria majalis
2.41. Typy lasu
• BRZOZOWO-DĘBOWY
• SOSNOWO-DĘBOWY
2.42. Drzewostan
Gatunki główne - Dbb II-III bon., Brzb
Gatunki domieszkowe – So, Św, Bk, Dbs
Gatunki podszytowe - krusz.., lesz., jrz
Zespół roślinny
- Luzulo luzuloidis-Quercetum genictetosum tinctoriae Hartm.1953 – podgórska dąbrowa
acidofilna, odmiana sudecka, podzespół z Janowcem barwierskim
Bór mieszany wyżynny wilgotny – BMwyżw
Występuje bardzo rzadko. Wyróżnia się masowym występowaniem Calamagrostis
villosa oraz gatunków związanych z borami świerkowymi o typowo górskim charakterze.
Runo
Gatunki różnicujące BMwyżw od BMwyżśw
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii
Gwiazdnica długolistna - Stellaria longifolia
2.43. Typy lasu
• ŚWIERKOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – So II.5 bon., Św
Gatunki dom. Ip. – Dbs, Brzb, Brzo,
Podrost – Św, Dbs
Podszyt – krusz., jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Pinetum
Staszk.1958 – bór wilgotny trzcinnikowy, odm.
górnośląska
Las mieszany wyżynny świeży – LMwyżśw
Siedliska LMwyż najliczniej występują w dzielnicy Przedgórza Sudeckiego i
Płaskowyżu Głubczyckiego, gdzie stanowią 16,9% powierzchni leśnej. Spotykane są
nielicznie także w sąsiadujących z krainą Sudecką mezoregionach dzielnic Równiny
Dolnośląskiej, Wrocławskiej i Kędzierzyńsko-Rybnickiej.
Runo
Gatunki różnicujące LMwyż od LMśw
Starzec Fuchsa - Senecio Fuchsii
Przenęt purpurowy - Prenanthes purpurea
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Gatunki różnicujące LMwyż i LMśw (wspólne) od BMwyż
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Turzyca palczasta - Carex digitata
157
Przytulia Schultesa - Galium schultesii
Dabrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Perłówka zwisła - Melica nutans
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Żurawiec fałdowany - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Kłosówka miękka - Holcus mollis
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
- na utworach węglanowych (buczyny storczykowe)
Buławnik wielkokwiatowy - Cephalanthera damasonium (=C. alba)
Gnieźnik leśny - Neottia nidus-avis
Podkolan biały - Platanthera bifolia
Traganek szerokolistny - Astragalus glycyphyllos
Czyścica storzyszek - Clinopodium vulgare (Calamintha vulgaris)
Kokoryczka wonna - Polygonatum odoratum (P. officinale)
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Żłobik koralowy - Corallorhiza trifida
Gatunki częste
Konwalijka dwulistna - Majenthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Orlica pospolita - Pteridium aguilinum
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum)
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Malina kamionka - Rubus saxatilis
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Turzyca pigułkowata - Carex pilulifera
Malina właściwa - Rubus idaeus
Typy lasu
• BUKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne I p. - Bk III bon.
Gatunki dom. I p. – pjd. Lp, So, Gb
Gatunki dom. II p. – pjd. Dbb, Św
Podrost: - gatunki drzewostanu
Podszyt: Zespoły roślinne
- Luzulo pilosae-Fagetum W.Mat.&A.Mat.1973 - kwaśna buczyna niżowa; podzespoły:
typicum i cladonietosum (LMwyż1) oraz dryopteridetosum (LMwyż2).
Występuje najliczniej w Dzielnicy Kędzierzyńsko-Rybnickiej. Zajmuje zarówno płytkie zwietrzeliny
skał metamorficznych (gleby typu ranker brunatny) jak i utwory czwartorzędowe, przykrywające podłoże
skalne. Drzewostan bukowy III bon. z pojedynczą domieszką grabu, lipy sosny i dębu bezszypułkowego.
- Taxo-Fagetum Etter 1947 – storczykowa buczyna sudecka
Występuje na wysokości 380-560 m n.p.m. na górze Miłek (Pogórze Kaczawskie). Zajmuje górne lub
środkowe partie zboczy o znacznym nachyleniu i ekspozycji południowej lub południowo-zachodniej.
Drzewostan bukowy II-III bon. z jaworem w II piętrze. Runo dość bogate w gatunki; występują także licznie
różne gatunki storczyków.
158
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Dbs, Dbb II-II.5 bon.
Gatunki domieszkowe I piętra - So, Lp, Brz, Os, Bk,
Gatunki II piętra - Gb, Lp, Bk, Klp
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - krusz., trz.., jrz
Zespół roślinny
- Galio sylvatici-Carpinetum luzuletosum Oberd.1957 – grąd środkowoeuropejski, forma
podgórska
Spotykany najczęściej w Dzielnicy Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego. Zajmuje
utwory czwartorzędowe – piaszczysto-gliniaste, lub bezwęglanowe lessy. Drzewostan dębowy z udziałem lipy
oraz domieszką różnych gatunków liściastych oraz często sosny. Runo ubogie w gatunki.
• BRZOZOWO-DĘBOWY
2.44. Drzewostan
Gatunki główne - Dbb II-II.5 bon., Brz
Gatunki domieszkowe – Św, Bk, So Dbs
Gatunki podszytowe - krusz., lesz., jrz
Zespół roślinny
- Luzulo luzuloidis-Quercetum typicum Hartm.1953 – podgórska dąbrowa acidofilna odmiana
sudecka, podzespół typowy
Spotykany tylko w Dzielnicy Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego. Zajmuje zbocza
głównie o wystawie zachodniej w granicach wysokości 300-500 m n.p.m. Podłożem są bezwęglanowe skały;
mogą być przykryte piaszczystymi lub piaszczysto-gliniastymi utworami czwartorzędowymi.
• SOSNOWO-JODŁOWY
Drzewostan:
Gatunki główne I p. - Jd II-II.5 bon.
Gatunki dom. I p. – So, Bk,Św
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - jrz, krusz..
Zespół roślinny:
- Abietetum polonicum (Dziub.1928). Br.-Bl.&Vlieg.1939 - wyżynny jodłowy bór mieszany,
postać kresowa
Występuje sporadycznie.
159
Las mieszany wyżynny wilgotny - LMwyżw
Występuje sporadycznie, zwykle razem z siedliskami LMwyżśw, zajmując zagłębienia
terenowe i dolne partie stoków. Siedliska występujące na Przedgórzu Sudeckim, Płaskowyżu
Głubczyckim, Przedgórzu Paczkowskim oraz w Górach Opawskich.
Runo
Gatunki różnicujące LMwyżw od LMwyżśw
Trzęślica modra – Molinia caerulea
Trzęślica trzcinowata - Molinia arundinacea
Płonnik pospolity – Polytrichum commune
Gatunki różnicujące lasy mieszane wyżynne od BMwyżw
jak dla LMwyżśw
Gatunki częste
jak dla LMwyżśw
Typy lasu
• DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Dbb II-II.5 bon.
Gatunki domieszkowe Ip. – So, Bk, Brzo, Lp, Db, Brz, Os, Św
Podszyt – krusz., lesz.
Zespół roślinny
- Molinio arundinaceae-Quercetum Neuh.et.-Nov.1967 – podgórski acidofilny las wilgotny
Las wyżynny świeży – Lwyżśw
Siedliska Lwyżśw zajmują w dzielnicy Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu
Głubczyckiego ponad 29% powierzchni leśnej. Występują jeszcze sporadycznie w
dzielnicach Kędzierzyńsko-Rybnickiej, Równiny Dolnośląskiej i Wrocławskiej, jednakże
udział ich tam kształtuje się w granicach 1%.
Runo
Gatunki różnicujące Lwyż od Lśw
Starzec Fuchsa - Senecio Fuchsii
Gajowiec żółty górski - Galeobdolon luteum ssp. montanum
Gatunki różnicujące Lwyżśw i Lśw (wspólne) od LMwyżśw
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Turzyca leśna - Carex sylvatica
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Miodunka plamista - Pulmonaria officinalis
Nerecznica samcza - Dryipteris filix-mas
Trędownik bulwiasty - Scrophularia nodosa
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Groszek wiosenny - Lathyrus vernus
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Kłosownica leśna - Brachypodium sylvaticum
160
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
oraz
- w buczynach
Żywiec dziewięciolistny - Dentaria enneaphyllos
Jęczmieniec (Wydmuchrzyca) zwyczajny - Hordelymus (Elymus) europaeus
Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
- w zboczowych lasach lipowo-klonowych na południowych stokach
Dzwonek brzoskwiniolistny - Campanula persicifolia
Naparstnica zwyczajna – Digitalis grandiflora
Ciemiężyk białokwiatowy - Vincetoxicum hirundinaria (Vincetoxicum officinale)
Lepnica zwisła – Silene nutans
Rozchodnik wielki – Sedum maximum
w wariancie Lwyż2
Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica
Bodziszek cuchnący - Geranium Roberianum
Gatunki częste
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Przytula Schultesa - Galium Schultesii
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Narecanica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Poziewnik szorstki - Galeopsis tetrahit
Perłówka zwisła - Melica nutans
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Turzyca palczasta - Carex digitata
Typy lasu
• BUKOWY
DrzewostanGatunki główne Ip. – Bk I-II bon. Gatunki domieszkowe Ip. – (Jd, Św) Jw, Bst - wilg Podrost –
gatunki drzewostanuPodszyt – Zespół roślinny
- Dentario enneaphyllidis-Fagetum Oberd.1953 – żyzna buczyna sudecka, forma podgórska,
odmiana: dolnośląska
Wystepuje w piętrze pogórza i na Przedgórzu Sudeckim. Zwykle zajmuje środkowe i dolne partie
stoków, często północnych. Spotykany w Masywie Ślęży i Wzgórzach Strzelińskich. Od formy górskiej zespołu
wyróżnia go występowanie gatunków lasów grądowych.
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Db II.bon.
161
Gatunki domieszkowe I piętra - Lp, Bk, Brz, Os, Dbb
Gatunki II piętra - Gb, Lp, Bk, Klp, Jw
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - krusz., trz.., jrz
Zespół roślinny
- Galio sylvatici-Carpinetum Oberd.1957 – grąd środkowoeuropejski; forma podgórska
Spotykany głównie w dzielnicach graniczących z Krainą Sudecką. Występuje na utworach lessowych,
rzadziej na podłożu piaszczysto-gliniastym i gliniastym, a sporadycznie także na skałach węglanowych.
Drzewostan dębowy, często z II i III piętrem utworzonym z gatunków liściastych. W runie oprócz gatunków
grądowych występują gatunki siedlisk wyżynnych: Senecio Fuchsii i Prananthes purpurea.
• KLONOWO-LIPOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Lpsz , Lp, Kl, Jw
Gatunki domieszkowe Ip. – Js, Bst, Wzp, Bk, Gb, Dbb, Brz, Brzo, Os, Św
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt - lesz.
Zespół roślinny
- Aceri platanioides-Tilietum platyphylli Faber 1936 – zboczowy podgórski las lipowoklonowy; podzespoły: A.-T.calamagrostietosum i A.-T.typicum – Lwyż na południowych
stokach, A.-T.lathyretosum verni – Lwyż1 oraz A.-T.corydaletosum – Lwyż2
Spotykany sporadycznie w piętrze pogórza Sudetów – małe fragmenty występują w Mezoregionie
Pogórza Nowogrodzieckiego (V.1c). Występuje na stromych zboczach o różnej ekspozycji w granicach
wysokości 280-480 m n.p.m. Gleby kamieniste, często z rumoszem na powierzchni. Podłoże tworzą utwory
trzeciorzędowe, kambryjskie, karbońskie i permskie. Zespół zajmuje najczęściej siedliska w warunkach dużej
wilgotności powietrza, spowodowanej mikroreliefem i przemieszczaniem się wód wzdłuż stoku oraz
występowaniem wysięków, bez możliwości stagnowania. Na południowych, podszczytowych zboczach
występują zespoły A.-T.calamagrostietosum i A.-T.typicum - stanowią postać mało zwartego lasu z gatunkami
ciepłolubnymi. W niższych partiach zboczy spotyka się zespół A.-T.lathyretosum verni, występuje on często z
grądem Galio-Carpinetum. Najbardziej typowym zespołem jest zajmujący północne stoki A.-T.corydaletosum .
Las wyżynny wilgotny - Lwyżw
Występuje na stromych zboczach o ekspozycji północnej, w żlebach i wąskich
dolinach. W krainie Śląskiej opisany został w Wąwozie Myśliborskim – Dzielnica
Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego
Runo
Gatunki różnicujące Lwyżw od Lwyżśw
Miesiącznica trwała – Lunaria rediviva
Języcznik zwyczajny – Phtllitis scolopendrium
Gatunki częste
Szałwia lepka - Salvia glutinosa
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
Gajowiec żółty - Galeobdolon luteum
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Przytulia wonna - Galium odoratum
Niecierpek pospolity - Impatiens noli-tangere
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Żywiec gruczołowaty - Dentaria glandulosa
162
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Typy lasu
• JAWOROWY
Drzewostan
Gatunki główne – Jw
Gatunki domieszkowe Ip. – Bk, Bst, Lpsz, Jd
Podszyt – pjd. lesz., such.
Zespół roślinny
- Phyllitido-Aceretum pseudoplatani Moor 1952 – las jaworowy wilgotny z języcznikiem
2.45.
Las łęgowy wyżynny - Lłwyż
Występuje sporadycznie; opisany z terenu Przedgórza Sudeckiego, graniczącego z
Niziną Śląską. Tereny epizodycznie zalewane, często na skrzydłach dolin.
a)Runo
Gatunki różnicujące łęgi wyżynne od łęgów nizinnych
Jarzmianka większa - Astrantia major(obficie)
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
Świerząbek - Chaerophyllum aromaticum
Knieć błotna górska- Caltha palustris ssp.laeta
Gatunki różnicujące Lłwyżw od OlJwyż
Jeżyna popielica - Rubus caesius
Ostrożeń warzywny - Cirsium oleraceum
Gatunki częste
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Piżmaczek wiosenny - Adoxa moschatellina
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea (F. sylvatica)
Złoć żółta - Gagea lutea
Gajowiec żółty - Galeobdolon luteum
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica
Typ lasu
• JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Js I-II bon., Olsz
Gatunki domieszkowe Ip. – Dbs, Jw
Podrost –Bst, Kl
Podszyt – bez c., trz., porz.
Zespół roślinny
- Astrantio-Fraxinetum Oberd.1953 – łęg jesionowy z jarzmianką
Spotykany jedynie na obszarach wyżynnych – przede wszystkim na Przedgórzu Sudeckim.
• OLSZOWY
Drzewostan
163
Gatunki główne Ip. – Js I-II bon, Olsz
Gatunki domieszkowe Ip. – Db, Tpcz, Czm.
Podrost – Olsz, Js, Tpcz
Podszyt – czm.
Zespół roślinny
- Alnetum incanae Lüdi 1921 – nadrzeczna olszyna górska, odmiana sudecka
Występuje na terenach zalewanych epizodycznie, zwykle na skrzydłach dolin. Zbliżony jest
charakterem do łęgów nizinnych wiązowo-jesionowych.
2.46.
Ols jesionowy wyżynny - OlJwyż
Występuje sporadycznie w dolinach niewielkich potoków, często przy źródliskach na
skrzydłach dolin oraz w miejscach rozlewisk, gdzie powstają warunki do zabagniania.
b)Runo
Gatunki różnicujące łęgi wyżynne od nizinnych
Świerząbek orzęsiony - Chaerophyllum hirsutum
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsi
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Gatunki różnicujące OlJwy z od Lłwyż
Czartawa pośrednia - Circaea intermedia
Skrzyp olbrzymi - Equisetum telmateia (E. maximum)
Szczaw gajowy - Rumex sanguineus
Gatunki częste
Wietlica samicza - Athyrium filis-femina
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Pępawa błotna - Crepis paludosa
Ostrożeń warzywny - Cirsium olraceum
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Przytulia leśna - Galium sylvaticum
Jarzmianka większa - Astrantia major
Turzyca rzadkokłosa – Carex remota
Żurawiec fałdowany - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Dzióbkowiec Zetterstedta - Eurhynchium angustirete (E. zetterstedtii)
Typy lasu
• OLSZOWO-JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Js, I-II bon., Olsz, Ol
Gatunki domieszkowe Ip. – brak
Podszyt – brak
2.47. Zespół roślinny
- Carici remotae-Fraxinetum equisetetosum maximii Koch 1926 – podgórski łęg jesionowy,
postać ze skrzypem olbrzymim, forma podgórska
164
C. SIEDLISKA TERENÓW GÓRSKICH
Na terenie Krainy Śląskiej siedliska górskie występują jedynie na wznoszących się ponad powierzchnię
lessową Przedgórza Sudeckiego fragmentach utworów starszych. Są to wzgórza: Strzegom, Ślęża i Strzelin.
Bór mieszany górski świeży - BMGśw
Występuje sporadycznie na najwyższych wzniesieniach i stokach o ekspozycji
południowej. Spotykany fragmentarycznie, głównie w części skałkowej Ślęży, .
Runo
Gatunki różnicujące BMG od BMwyż
Podrzeń żebrowiec - Blechnum spicant
Podbiałek alpejski - Homogyna alpina
Płaszczeniec Plagiothecium undulatum
Fałdownik Rhytidiadelphus loreus
Gatunki częste
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Gruszycznik (Gruszyczka) jednokwiatowy - Moneses uniflora (Pyrola uniflora)
Gruszkówka (Gruszyczka) jednostronna - Orthilia secunda (Pyrola secunda)
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum)
Typy lasu
• JODŁOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Św III bon.
Domieszkowe Ip. – Bk, Jw.
Podszyt Zespół roślinny
- Abieti-Piceetum Szaf., Pawł.et Kulcz.1923 em. J.Mat. 1978 – dolnoreglowy bór jodłowoświerkowy
Las mieszany górski świeży - LMGśw
Występuje na Przedgórzu Sudeckim - Siedliska LMG w Krainie Śląskiej stanowią
ok.7%.
Występowanie
Występuje tylko w Dzielnicy Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego (w
Masywie Ślęży i na Wzgórzach Strzelińskich oraz w należącym do Polski fragmencie Gór
Opawskich). Zajmuje zwykle zbocza o wystawie zachodniej i południowej w granicach
wysokości 300-500 m n.p.m. Podłożem są bezwęglanowe skały, przykryte piaszczystymi lub
piaszczysto-gliniastymi utworami czwartorzędowymi.
165
Runo
Gatunki różnicujące LMGśw od BMGśw (i LMśw)
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Starzec Fuchsa - Senecio Fuchsii
Przenęt purpurowy - Prenanthes purpurea
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Gatunki różnicujące LMGśw od BMGśw
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Żurawiec fałdowany - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Gatunki częste
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Konwalijka dwulistna - Majenthemum bifolium
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
2.48.
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum)
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokiet cyprysowaty - Hypnum cupressiforme
Widłoząbek jednoboczny - Dicranella heteromalla
ponadto w LMG2
Żywiec gruczołowaty - Dentaria glandulosa
Paprotnik kolczysty - Polystichum aculeatum (P. lobatum)
Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Typy lasu
• ŚWIEŻY BUKOWY
2.49. Drzewostan
Gatunki główne - Bk III bon.
Gatunki domieszkowe – Św (Jw)
Gatunki podszytowe Zespół roślinny
- Luzulo luzuloidis-Fagetum Markgr.1932 em.Meusel 1937 – acidofilna buczyna górska;
podzespoły: cladonietosum, typicum oraz dryopteridetosum
Podzespół chrobotkowy występuje na stokach południowych. W miejscach nieco wilgotniejszych
występuje podzespół paprociowy - w runie pojawia się wtedy Dentaria glandulosa i Polystichum aculeatum.
Las górski świeży - LGśw
Siedliska spotykane tylko w masywie Ślęży, na Wzgórzach Strzelińskich i
Strzegomskich oraz w należącym do Polski fragmencie Gór Opawskich. Związane są z
ekspozycją północną, często sąsiadując z buczyną storczykową, zajmującą południowe stoki.
Zwykle występuje w środkowych i dolnych partiach stoku o wklęsłej formie, w lejkach i
rynnach ściekowych oraz na dnie dolinek. Udział tych siedlisk w krainie wynosi ok.12%
Runo
Gatunki różnicujące LGśw i Lwyżśw od Lśw
Starzec Fuchsa - Senecio Fuchsii
166
Gajowiec żółty górski - Galeobdolon luteum ssp. montanum
Przenęt purpurowy - Prenanthes purpurea
Gatunki różnicujące LGśw od LMGśw
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Turzyca leśna - Carex sylvatica
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Nerecznica samcza - Dryipteris filix-mas
Trędownik bulwiasty - Scrophularia nodosa
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Groszek wiosenny - Lathyrus vernus
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Kłosownica leśna - Brachypodium sylvaticum
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Paprotnik kolczysty - Polystichum aculeatum (P. lobatum)
Paprotnik Brauna - Polystichum braunii
Żywokost sercowaty - Symphytum cordatum
Żywiec dziewięciolistny - Dentaria enneaphyllos
Jęczmieniec (Wydmuchrzyca) zwyczajny - Hordelymus (Elymus) europaeus
Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
w wariancie LG2
Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica
Bodziszek cuchnący - Geranium Roberianum
Gatunki częste
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Perłówka zwisła - Melica nutans
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Turzyca palczasta - Carex digitata
Fiołek leśny – Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Typy lasu
• BUKOWY
DrzewostanGatunki główne Ip. – Bk Gatunki domieszkowe Ip. – (Jd, Św) Jw, Bst - wilg
Podrost – gatunki drzewostanuPodszyt – Zespół roślinny
- Dentario enneaphyllidis-Fagetum Oberd.1953 – żyzna buczyna sudecka, forma podgórska
odmiana dolnośląska
167
Ols jesionowy górski – OlJG
Niewielkie powierzchnie tych siedlisk występują jedynie w Dzielnicy Przedgórza
Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego wśród wzgórz Strzelińskich, Strzegomskich oraz
Ślęży. Siedliska te występują w sąsiedztwie rzek na terenach często zalewanych. Dominują w
dolinach małych cieków, gdzie tworzą się gleby typu mad rzecznych, ale także często
spotykane są przy źródliskach.
Runo
Gatunki różnicujące łęgi wyżynne od nizinnych
Świerząbek orzęsiony - Chaerophyllum hirsutum
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsi
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Jarzmianka większa - Astrantia major
Gatunki różnicujące od innych łęgów górskich
Czartawa pośrednia - Circaea intermedia
Skrzyp olbrzymi - Equisetum telmateia (E. maximum)
Szczaw gajowy - Rumex sanguineus
Gatunki częste
Wietlica samicza - Athyrium filis-femina
Śledziennica skrętolistna - Chtysosplenium alternifolium
Pępawa błotna - Crepis paludosa
Ostrożeń warzywny - Cirsium olraceum
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Przytulia leśna - Galium sylvaticum
Turzyca rzadkokłosa – Carex remota
Merzyk fałdowany - Plagiomnium undulatum (Mnium undulatum)
Merzyk pokrewny - Plagiomnium affine (Mnium affine)
Żurawiec fałdowany - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Dzióbkowiec - Eurhynchium angustirete E. zetterstedtti)
Próchniczek bagienny - Aulacomnium palustre
Typy lasu
• OLSZOWO-JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Js Olsz Jw
Gatunki domieszkowe Ip. – Bk, Kl, Klp, Bst
Porost i podszyt – lesz., trz.., wiciokrz czarny
2.50. Zespół roślinny
- Carici remotae-Fraxinetum Koch 1926 – podgórski łęg jesionowy, odmiana sudecka, forma
podgórska
168
2.6.Kraina Małopolska
CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA
1.1.2.6.1.
Kraina Małopolska zajmuje obszar gromadnego występowania jodły, świerka i buka w południowowschodniej części Polski. Graniczy od południa z krainą Karpacką, od zachodu z krainą Śląską i na małym
odcinku z Wielkopolsko-Pomorską, a od północy z krainą Mazowiecko-Podlaską. Podzielona została na 25
mezoregionów przyrodniczoleśnych, zgrupowanych w 11 dzielnic.
Według podziału fizycznogeograficznego znajduje się w zasięgu czterech
podprowincji: Wyżyny Śląsko-Krakowskiej (makroregiony: Wyżyna Śląska – z wyjątkiem
części zachodniej, Wyżyna Woźnicko-Wieluńska, Wyżyna Krakowsko-Częstochowska),
Wyżyny Małopolskiej (makroregiony: Wyżyna Przedborska, Niecka Nidziańska, Wyżyna
Kielecko-Sandomierska), Wyżyny Lubelsko-Lwowskiej (makroregiony: Roztocze oraz
Wyżyna Lubelska – z wyjątkiem fragmentu na wschodzie) oraz Północnego Podkarpacia
(makroregiony: Kotlina Oświęcimska z wyjątkiem fragmentu zachodniego, Brama
Krakowska, Kotlina Sandomierska). Ponadto północna i północno-zachodnia część Krainy
zajmuje w Podprowincji Nizin Środkowopolskich południowo-wschodnią część
makroregionu
Niziny
Południowowielkopolskiej
oraz
makroregion
Wzniesień
Południowomazowieckich (z wyjątkiem fragmentu na północo-wschodzie).
Klimat krainy Małopolskiej pod względem nasilającego się ku wschodowi
kontynentalizmu podobny jest do klimatu krainy Mazowiecko – Podlaskiej. Różnice
występują przede wszystkim w większej wilgotności powietrza oraz silniejszym
zróżnicowaniu rozkładu powierzchniowego opadów atmosferycznych. Średnia roczna
temperatura powietrza wynosi od 7,7oC do 8.6oC. Średnia temperatura stycznia waha się od –
1,2oC do 0,0oC, a lipca od 18,6oC do 19,7oC. Roczna suma opadów osiąga średnio od 503 do
648 mm. W obrębie krainy obserwuje się znaczne zróżnicowanie elementów klimatycznych.
Obszary wyżyn odznaczają się najczęściej niższymi temperaturami powietrza i zwiększonymi
opadami atmosferycznymi.
Kraina VI odznacza się dużym zróżnicowaniem rzeźby terenu. Północno-zachodnia część obejmuje
obszary zdenudowanych równin morenowych wznoszących się 150-200 m n.p.m. W części środkowej wyłaniają
się pasma Gór Świętokrzyskich, z najwyższym szczytem Łysicą (612 m n.p.m.), utworzone głównie ze skał
paleozoicznych (kambru i dewonu). Obszar Gór Świętokrzyskich oddzielony jest obniżeniem Niecki
Nidziańskiej od Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, gdzie wysokości terenu dochodzą miejscami do 500 m
n.p.m. Wyżynę budują wapienie, iły, mułowce i piaskowce jury, natomiast Niecka Nidziańska wypełniona jest
opokami, marglami i wapieniami kredowymi miejscami przykrytymi piaskami i żwirami wodnolodowcowymi
oraz lessem. W części północno-wschodniej krainy – na Wyżynie Lubelskiej, teren wznosi się do 200-250 m
n.p.m. Jest to obszar margli kredowych pokrytych warstwą lessu. Wyżyna Lubelska przecięta jest dolinami rzek
na szereg płaskich garbów i grzęd. Od południa graniczy z wałem Roztocza (do 390 m n.p.m.), utworzonym z
margli kredowych i lessu. Roztocze stromą krawędzią opada (do około 150-200 m n.p.m.) w kierunku
południowo-zachodnim do Niziny Sandomierskiej, która stanowi zapadlisko tektoniczne wypełnione osadami
mioceńskimi, przykrytymi piaskami, madami i mułkami rzecznymi. Południowa część krainy obejmuje łagodnie
pofalowaną wysoczyznę, pociętą dolinami rzek spływających z Karpat na szereg garbów, wznoszących się 200250 m n.p.m. Występują tam osady, które powstały w okresie zlodowacenia krakowskiego i należą do
najstarszych utworów lodowcowych w Polsce - są to głównie piaski i gliny zwałowe. Miejscami na tym terenie
spotyka się też, w dolinkach rzek, piaski i żwiry rzeczne, a na południu - spiaszczony less.
Podsumowując można stwierdzić, że północno-zachodnia i zachodnia część krainy
odznacza się krajobrazem równin peryglacjalnych, północno-wschodnia i wschodnia oraz
fragmenty centralnej – wyżynnym lessowym, a południowo-zachodnia, fragment centralnej i
północno-wschodniej – krajobrazem wyżynnym na skałach węglanowych. Góry
Świętokrzyskie charakteryzuje krajobraz gór niskich, Roztocze Środkowe i Wyżynę
Krakowsko-Częstochowską - krajobraz podgórski, a pradoliny Wisły oraz Niziny
Sandomierskiej - krajobraz den dolinnych i tarasów z wydmami
Lesistość krainy wynosi 24,2%. Kompleksy leśne są nierównomiernie rozmieszczone.
W krainie VI można wyróżnić regiony typowo rolnicze np. dzielnice Łódzko-Opoczyńską i
Wyżyny Zachodniolubelskiej oraz regiony o dużej lesistości z większymi kompleksami
169
leśnymi, takimi jak Puszcza Świętokrzyska, Puszcza Solska, lasy Roztocza. Lasy znajdują się
głównie na terenach trudniej dostępnych dla rolnictwa tj. o urozmaiconej rzeźbie lub
podmokłych.
W lasach dominują siedliska Bśw i BMśw, które zajmują łącznie ok. 43% powierzchni
leśnej. Siedliska te związane są zwykle z glebami bielicowymi i rdzawymi wytworzonymi z
piasków i żwirów sandrowych lub piasków rzecznych tarasów plejstoceńskich oraz piasków
wydmowych, na dużych obszarach z cechami przekształceń peryglacjalnych. W siedliskach
żyznych większe obszary zajmują gleby – płowe i brunatne, wytworzone m.in. z lessów
(Wyżyna Lubelska, Roztocze i Wyżyna Miechowska).
Siedliska wilgotne stosunkowo duże powierzchnie zajmują w dzielnicy Niziny
Sandomierskiej (ponad 38% powierzchni leśnej). Przeważają wśród nich siedliska Bw i BMw
z glebami glejobielicowymi, wytworzonymi z piasków rzecznych tarasów akumulacyjnych.
Większe powierzchnie żyznych siedlisk wilgotnych – LMw, Lw (ponad 16%) - spotykane są
w mezoregionie Wyżyny i Pogórza Śląskiego.
Siedliska bagienne, związane z glebami organicznymi, występują dość rzadko. W
mezoregionach: Równiny Radomsko-Kozienickiej, Kotliny Oświęcimskiej, JędrzejowskoWłoszczowskim i Niziny Nadwiślańskiej występują niewielkie powierzchnie olsów.
Siedliska wyżynne występują głównie w dzielnicach Gór Świętokrzyskich, Wyżyny
Krakowsko-Częstochowskiej, Wyżyny Środkowomałopolskiej i Roztocza oraz w mniejszym
stopniu w dzielnicy Wyżyny i Pogórza Śląskiego, a fragmentarycznie także w innych
dzielnicach, gdzie spotyka się na powierzchni wychodnie starszych skał. Najczęściej
występują LMwyżśw lub Lwyżśw - z glebami brunatnymi i płowymi wytworzonymi z lessu
oraz rędzinami wytworzonymi ze zwietrzelin skał węglanowych.
W dzielnicy Gór Świętokrzyskich spotykane są także siedliska górskie – LMGśw i LGśw,
wyróżniające się głównie glebami słabo wykształconymi - rankerami oraz rdzawymi i
rdzawymi bielicowymi, wytworzonymi ze zwietrzelin skał niewęglanowych różnego
pochodzenia geologicznego oraz pyłów eolicznych tworzących na stokach górskich serie
glebopokryw.
Kraina VI znajduje się w zasięgu występowania buka, świerka i jodły - gatunków które
obok sosny i dębu pełnią w niej rolę lasotwórczą.
S o s n a z w y c z a j n a (So) na tym terenie jest najbardziej rozpowszechnionym
gatunkiem. Udział jej w krainie jest wysoki; przy czym najmniejszy – ok. 65% - jest w
regionach o krajobrazie wyżynnym. Tworzy rozległe kompleksy leśne (np. Puszcza Solska,
Kozienicka, Sandomierska, Pilicka). Lite drzewostany tworzy w siedliskach boru suchego i
boru świeżego, a w borach mieszanych obok sosny w drzewostanach występuje w domieszce
dąb szypułkowy i bezszypułkowy i jodła, rzadziej świerk i brzozy.
J o d ł a p o s p o l i t a (Jd) jest charakterystycznym gatunkiem krainy; występuje na
całym obszarze, jednakże z nierównomiernym udziałem. Spotykana jest głównie w
siedliskach żyźniejszych, ale pojedynczo także w borach mieszanych. Występuje w
zmieszaniu z sosną i dębem lub sosną, olchą i brzozą. Najliczniej jednak spotykana jest na
siedliskach LMwyż i Lwyż, gdzie występuje z bukiem lub tworzy lite, przekształcone
antropogenicznie, drzewostany. Najliczniej rośnie w Dzielnicy Gór Świętokrzyskich, gdzie
zajmuje 18,7% powierzchni.
Ś w i e r k
p o s p o l i t y (Św) występuje jako domieszka żyźniejszych i
wilgotniejszych siedlisk. Drzewostany lite tworzy bardzo rzadko. Siedliska LMśw i Lśw z
drzewostanami dębowymi i sosnowo-dębowymi oraz siedliska wilgotne z drzewostanami
sosnowymi lub sosnowo-dębowymi z domieszką brzozy i olszy, mają dość często domieszkę
świerka. Jednakże średni jego udział w lasach krainy jest niewielki i wynosi ok. 1%.
B u k z w y c z a j n y (Bk) tworzy na ogół lite drzewostany w siedliskach Lwyżśw,
gdzie rośnie także w zmieszaniu z jodłą i świerkiem. Ponadto jest gatunkiem współpanującym
170
w drzewostanach jodłowych z domieszką dębu i sosny w siedliskach LMwyżśw i LMGśw.
Największy udział ma w dzielnicach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Roztocza (ponad
10%) oraz Gór Świętokrzyskich (5,3%).
D ą b s z y p u ł k o w y (Dbs) i b e z s z y p u ł k o w y (Dbb) na terenie krainy
odgrywają znaczną rolę lasotwórczą. Dąb szypułkowy spotykany jest w żyźniejszych i
wilgotniejszych siedliskach, natomiast dąb bezszypułkowy – częściej na uboższych i mniej
wilgotnych. Drzewostany dębowe z udziałem sosny i brzozy spotykane są w siedliskach
świeżych, żyznych, z udziałem sosny i olchy - w żyznych i wilgotnych, a z udziałem olchy i
lipy - w siedliskach lasów łęgowych. Najwięcej drzewostanów dębowych występuje w
dzielnicy Wyżyny Lubelskiej (30,2%), Wyżyny i Pogórza Śląskiego oraz Wyżyny
Środkowomałopolskiej (po ok.10%).
O l s z a c z a r n a (Ol). Drzewostany olszowe największą powierzchnię zajmują w
żyznych siedliskach wilgotnych i bagiennych. W olsach gatunek ten występuje miejscami z
domieszką brzozy omszonej, a w siedliskach Lw - z sosną, dębem szypułkowym i brzozą
omszoną.
B r z o z a
b r o d a w k o w a t a (Brzb) jest najpospolitszym gatunkiem
domieszkowym. Występuje niemal we wszystkich siedliskach. W siedliskach wilgotnych i
bagiennych występuje, razem lub zamiennie, z brzozą omszoną (Brzo). Największy udział
brzozy stwierdzono w dzielnicy Wyżyny i Pogórza Śląskiego (18,3%), przy średnim udziale
w krainie 4,7%. Ciekawostką przyrodniczą tego terenu jest występowanie brzozy ojcowskiej
– endemitu spotykanego w okolicach Ojcowa.
Z innych gatunków wymienić należy przede wszystkim m o d r z e w p o l s k i (Md),
spotykany jako domieszka w siedliskach BMśw, LMśw oraz w siedliskach wyżynnych,
najczęściej w dzielnicy Gór Świętokrzyskich. J e s i o n w y n i o s ł y (Js) jako niewielka
domieszka spotykany jest wraz z olszą czarną w siedliskach lasu wilgotnego lub łęgowego
oraz w domieszce z bukiem na rędzinach z lasem wyżynnym. Gatunkiem najczęściej
spotykanym w dolnym piętrze drzewostanu na żyznych siedliskach świeżych i wyżynnych
jest grab zwyczajny (Gb). Nielicznie spotyka się też osikę (Os) na siedliskach świeżych i
wilgotnych borów mieszanych i lasów mieszanych, lipę drobnolistną (Lp) i wiąz szypułkowy
(Wz) w siedliskach Lśw i Lw oraz klon pospolity (Kl) i jawor (Jw) w siedliskach wyżynnych.
2.6.2.
TYPY SIEDLISKOWE LASU
A. SIEDLISKA TERENÓW NIZINNYCH
BORY
Bór suchy - Bs
Siedliska skrajnie ubogie i suche, poziom wody gruntowej bardzo głęboki, zawsze
znacznie poza zasięgiem korzeni drzew. Występuje bardzo rzadko, z reguły na
171
wierzchołkowych częściach wydm. Drzewostan sosnowy ok. V bonitacji, o rozluźnionym
zwarciu i słabej jakości technicznej. Warstwa krzaczkowatych porostów (głównie
rodzaju Cladonia sp.) jest silnie rozwinięta, a warstwa zielna złożona jest głównie z
krzewinek i wąskolistnych traw o skupiskowym występowaniu. W krainie Małopolskiej
siedliska Bs spotykane są nieco częściej w dzielnicach: Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej (2,2%) oraz Wyżyny i Pogórza Śląskiego (1,5%). Na pozostałym terenie
udział ich jest znikomy.
a) Kryteria glebowe
Tab.6.1. Siedliska Bs
piaski luźne
bez wpływy wody gruntowej i opadowoglebowej
Bs
RODZAJ GLEBY
– piaski wydmowe (eoliczne)
PODTYP GLEBY
ARi – arenosole inicjalne
ARw – arenosole właściwe
ARb – arenosole bielicowane
Próchnica:
mor suchy
Runo
Gatunki typowe Bs
Chrobotek leśny - Cladonia sylvatica
Chrobotek reniferowy - Cladonia rangiferina
Chrobotek wysmukły - Cladonia gracilis
Chrobotek widlasty - Cladonia furcata
Chrobotki - Cladonia cornuta
Porost islandzki - Cetraria islandica
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Kostrzewa owcza - Festuca ovina
Turzyca wrzosowiskowa - Carex ericetorum
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Pomocnik baldaszkowaty - Chimaphila umbellata
Trzcinnik piaskowy - Calamagrostis epigeios
Szczotlicha siwa - Corynephorus canescens
Jastrzębiec kosmaczek - Hieracium pilosella
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So IV-V bon.
Gatunki dom. Ip. - Brzb
Podrost - brak
Podszyt - jał., so, brzb, jrz
Zespół roślinny
- Cladonio-Pinetum Juraszek 1927 - bór sosnowy suchy, odm. suboceaniczna
172
Bór świeży - Bśw
Siedliska ubogie świeże, bez wyraźnego wpływu wody gruntowej lub pod słabym jej
wpływem. Spotykane na terenie całej krainy. Średni ich udział w lasach krainy wynosi 29,4%,
ale w poszczególnych dzielnicach jest znacznie zróżnicowany – od 7% w dzielnicy
Wysoczyzn Sandomierskich do 34,2% w dzielnicy Łódzko-Opoczyńskiej. W nizinnej części
dzielnicy Roztocza sporadycznie, głównie na niewielkich wzniesieniach o południowej
wystawie, spotykana jest nieco żyźniejsza postać Bśw z pojedynczą domieszką świerka w
drzewostanie.
Runo
Gatunki różnicujące Bśw od Bs
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
Izgrzyca przyziemna - Sieglingie decubmens
Nawłoć pospolita - Solidago virgaurea
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Gatunki częste
Rokietnik pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Kostrzewa owcza - Festuca ovina
Widłoząb miotlasty – Dicranum scoparium
Szczaw polny - Rumex acetosella
oraz w wariancie Bśw2 - Trzęślica modra - Molinia caerulea (do 5%) oraz pjd. w
drzewostanie Brzo.
Typy lasu
•
SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - So III bon.
Gatunki dom. I p. - Brzb
Podrost - So
Podszyt - jał., dbb, jrz, krusz., bk
Zespół roślinny
- Leucobryo-Pinetum Mat. (1962) 1973 - subatlantycki bór sosnowy świeży,
odmiana środkowopolska
Bór wilgotny - Bw
Siedliska ubogie, pod umiarkowanym i dość silnym wpływem wody gruntowej.
Większe powierzchnie tych siedlisk występują tylko w dzielnicy Niziny Sandomierskiej –
11,3%. Na pozostałym terenie ich udział w lasach kształtuje się w granicach 0,5- 4,5%.
Runo
Gatunki różnicujące Bw od Bśw
Trzęślica modra - Molinia coerulea (licznie)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec ostrolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium )
w wariancie Bw2 pojedynczo:
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
173
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
Bagno zwyczajne - Ledum palustre
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokiet pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Widłoząb miotlasty – Dicranum scoparium
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So II-III bon.
Gatunki dom. Ip - Brzb, Brzo
Podrost - pjd. So
Podszyt - krusz. (głównie), jrz, pjd. jał., os
Zespół roślinny
- Molinio caerulae-Pinetum W.Mat.&J.Mat.1973 – bór sosnowy wilgotny, wariant
typowy (Bw1) i wariant z bagnem zwyczajnym (Bw2)
Bór bagienny - Bb
Siedliska z glebami organicznymi, znajdującymi się pod wpływem stagnujących
kwaśnych wód gruntowych. Udział ich w lasach krainy jest śladowy. Najczęściej spotykane
są w dzielnicy Niziny Sandomierskiej, gdzie zajmują zaledwie 1,9% powierzchni leśnej.
Runo
Gatunki różnicujące Bb od Bw:
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Torfowiec magelański - Sphagnum magellanicum (S. medium)
Modrzewnica zwyczajna - Andromeda polifolia
Wełnianka pochwowata - Eriophorum vaginatum
Płonnik sztywny- Polytrichum strictum
Próchniczek bagienny - Aulacomnium palustre
Gatunki częste
Bagno zwyczajne - Ledum palustre (licznie)
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum (licznie)
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So V bon. (w Bb1 - IV-V bon.)
Gatunki dom. Ip. - Brzo
Podrost - brak
Podszyt – pjd. krusz., wb sz., wb usz.
174
Zespół roślinny
- Vaccinio uliginosi-Pinetum typicum Kleist 1929 – bór sosnowy bagienny podzespół typowy,
odmiana śródlądowa środkowopolska
BORY MIESZANE
Bór mieszany świeży - BMśw
Siedliska BMśw w lasach krainy zajmują 22,7 % powierzchni w Lasach
Państwowych. Najczęściej występują w dzielnicy Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej (36,0%), a
najrzadziej w dzielnicy Wyżyny Zachodniolubelskiej (9,2%).
Runo
Gatunki różnicujące BMśw od Bśw
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum )
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Turzyca pigułkowata - Carex pilulifera
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Malina kamionka - Rubus saxatilis
ponadto w kwaśnych dąbrowach
Kłosówka miękka - Holcus mollis
Jastrzębiec sabaudzki - Hieracium sabaudum
Jastrzębiec gładki - Hieracium laevigatum
Konwalia majowa - Convallaria majalis
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus (licznie)
Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea
Nawłoć pospolita - Solidago virgaurea
Przetacznik leśny - Veronica officinalis
Rokiet pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
oraz pjd. w wariancie BMśw2
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Typy lasu
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – So II-III bon., Dbs, Dbb
Gatunki dom. Ip. - Brzb, Bk, Jd, Św
Gatunki IIp. - Dbb, Św
Podrost – So, Bk, Dbs, Dbb
Podszyt - jrz, jał., krusz., lesz.
175
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 – kontynentalny bór mieszany, odmiana małopolska.
Spotykany tylko w nizinnej części krainy. Drzewostan sosnowy z domieszką dębów lub z II piętrem
dębowym. Jako pojedyncza domieszka może pojawiać się świerk.
•
ŚWIERKOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So I–II bon., Św
Gatunki dom. Ip. - Brzb, Dbs, Md
Gatunki II p. - Św, So
Podrost - Św
Podszyt - jał., jrz, krusz., (lesz.)
Zespół roślinny
- Serratulo-Pinetum (W. Mat 1981) J.Mat 1988 (Calamagrostio arundinaceaePiceetum Sokoł.1968) – subborealny bór mieszany odmiana sarmacka
Drzewostan sosnowo-świerkowy lub świerkowo-sosnowy, z domieszką dębu. Warstwa podszytu dość
dobrze rozwinięta. Runo, z przewagą mchów, jest dość bogate w gatunki.
• DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbb (Dbs) bon. III
Gatunki dom. Ip. - So, Bk, Św, Brzb
Podrost – Dbb, So
Podszyt - krusz., lesz., jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio arundinaceae-Quercetum (Hartm.1934) Scam.1959 – środkowoeuropejski
acidofilny las dębowy
Występuje sporadycznie zajmując niewielkie powierzchnie w zachodniej części krainy.
Bór mieszany wilgotny - BMw
Występuje często wśród siedlisk BMśw lub w strefie przejściowej między siedliskami
BMśw a Bw. Zajmuje dość znaczne powierzchnie w dzielnicy Niziny Sandomierskiej
(18,5%) oraz w dzielnicach Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej, Wyżyny i Pogórza Śląskiego,
Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Wysoczyzn Sandomierskich, gdzie udział jego
przekracza 10%. Na pozostałym terenie udział BMw jest mniejszy.
Runo
Gatunki różnicujące BMw od Bw
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca)
oraz gatunki borów mieszanych:
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Orlica pospolita - Pteridium aquilinum
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna – Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Gatunki różnicujące BMw od BMśw
176
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokietnik pospolity – Pleurosium schreberi (Entodon Schreberi)
Gajnik lśniący - Hylocomium splendens
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Kosmatka owłosiona – Luzula pilosa
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Typy lasu
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - So II bon., Dbs, (Dbb) II-III bon.
Gatunki dom. I p. - Jd II-III., Brzb, Bk
Gatunki IIp. - Os, Brzo, Jd, Św
Podrost - Św, Jd
Podszyt - jrz, lesz., trz., krusz.
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum molinietosum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 – kontynentalny bór
mieszany podzespół trzęślicowy, odmiana małopolska
Występuje w całej niżowej części krainy. W runie dominuje Molinia coerulea..
• DĘBOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Św II bon., Dbs, Os
Gatunki dom. Ip. – Brzb, Brzo, So, Ol
Podrost – Św, Dbs, Brzb, Brzo
Podszyt – jrz, krusz., lesz., gb
Zespół roślinny
- Querco-Piceetum typicum (W.Mat.1952) w.Mat.&Pol.1955 - jegiel
Na terenie krainy spotykany sporadycznie – małe fragmenty występują jedynie w Puszczy Kozienickiej,
na Roztoczu i w Puszczy Solskiej. Reprezentuje bogatsze siedliska BMw.
Bór mieszany bagienny - BMb
2.51.
Siedliska występujące bardzo rzadko. Zajmują niewielkie powierzchnie, z
reguły w strefie przejściowej między Bb a siedliskami wilgotnymi. Największy udział
mają w dzielnicy Niziny Sandomierskiej, gdzie zajmują 0,7% powierzchni leśnej.
Runo
Gatunki różnicujące BMb od Bb
Wełnianka wąskolistna - Eriophorum angustifolium
177
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii
Nerecznica szerokolistna – Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Gwiazdnica długolistna - Stellaria longifolia
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
Gatunki częste:
Torfowiec bagienny - Sphagnum palustre
Torfowiec całolistny - Sphagnum capilifolium (S. acutifolium)
Turzyca pospolita – Carex nigra (C. fusca)
Turzyca siwa - Carex canescens
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Bagno zwyczajne - Ledum palustre
Torfowiec magellański - Sphagnum magellanicum (S. medium)
Trzęślica modra - Molinia caerulea
Wełnianka pochwowata - Eriophorum vaginatum
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Typy lasu
• SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So III bon.
Gatunki dom. Ip. - Brzo
Podrost - So
Podszyt – pjd. krusz., wb sz., wb usz.
Zespół roślinny
- Vaccinio uliginosi-Pinetum molinietosum Kleist 1929 – bór sosnowy bagienny podzespół z
Molinia coerulea, odmiana śródlądowa środkowopolska
Występuje w lokalnych, bezodpływowych zagłębieniach terenu, z wysokim poziomem wody
gruntowej.
• ŚWIERKOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – So II.5 bon.,
Gatunki dom. Ip. – Jd, Św, Dbs, Brzb, Brzo
Podrost – So
Podszyt – krusz., jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Pinetum Staszk.1958 – bór wilgotny trzcinnikowy, odm.
wschodniopolska
Spotykany tylko w południowo-zachodniej części krainy. Wyróżnia się masowym występowaniem
Calamagrostis villosa oraz gatunków związanych z borami świerkowymi. Drzewostan sosnowy, często na tym
terenie z dużym udziałem jodły. Podszyt liczny tworzy głównie kruszyna.
LASY MIESZANE
Las mieszany świeży - LMśw
Udział siedlisk LMśw w lasach Krainy Małopolskiej kształtuje się od 6 – 7%
(dzielnice: Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Niziny Sandomierskiej) do 33,7%
(Dzielnica Radomsko-Iłżecka).
Runo
Gatunki różnicujące LMśw od BMśw
178
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Żurawiec falistolistny – Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
Perłówka zwisła - Melica nutans
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Turzyca orzęsiona – Carex pilosa
Dąbrówka rozłogowa – Ajuga reptans
Przytulia Schultesa - Galium schultesii
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Turzyca palczasta - Carex digitata
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Pszeniec gajowy - Melampyrum nemorosum
oraz w świerczynach i jedlinach
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Tujowiec tamaryszkowy - Thuidium tamariscinum (T. tamariscifolium)
Przytulia wiosenna - Cruciata glabra (Galium vernum)
Jeżyna gruczołowata - Rubus hirtus
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Gatunki częste
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Malina kamionka - Rubus saxatilis
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Konwalia majowa - Convallaria majalis
oraz Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris) - w LMśw2
Typy lasu
• SOSNOWO-DĘBOWY
• DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Dbs, (Dbb) So I-II bon.,
Gatunki dom. I p. - Św, Jd, Brzb, Os
Gatunki IIp. - pjd. Gb, So
Podrost - Dbs, Dbb
Podszyt - jał., jrz, krusz., (lesz.)
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum coryletosum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 – kontynentalny bór
mieszany podzespół leszczynowy
Związany jest głównie z piaskami wodnolodowcowymi i piaskami rzecznymi tarasów plejstoceńskich.
Drzewostan sosnowo-dębowy lub sosnowy z drugim piętrem dębowym (oba dęby mogą się zastępować),
miejscami z domieszką jodły lub świerka i warstwą podszytu dość dobrze rozwiniętą.
• BUKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. - Bk III bon.
179
Gatunki dom. Ip. – brak
Podrost – brak
Podszyt - brak
Zespół roślinny:
- Luzulo pilosae-Fagetum W.Mat.&A.Mat.1973 - kwaśna buczyna niżowa, podzespół
typowy i cladonietosum (LMśw1) oraz dryopteridetosum (LMśw2)
Zajmuje małe powierzchnie, zwykle na ciągach piaszczystych, rzadziej piaszczysto-gliniastych moren
czołowych. Drzewostan bukowy dość niskiej bonitacji, zwykle bez podrostu i podszytu. Runo ubogie w gatunki..
Zespół spotykany jest w zachodniej i południowej części krainy.
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Dbs II.5 bon.
Gatunki dom. Ip.- So, Lp, Brzb, Os, Św, Jd
Gatunki II p. - Gb, Kl
Podrost – gatunki wystepujące w drzewostanie
Podszyt - krusz., trz., jrz
Zespół roślinny
- Tilio-Carpinetum calamagrostietosum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny podzespół z
trzcinnikiem, odmiana małopolska
Typ lasu spotykany na terenie całej krainy. Drzewostan dębowy często z domieszką sosny oraz
miejscami świerka lub jodły oraz ze słabo rozwinietym drugim piętrem grabowym.
• DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs, (Dbb) I-II bon.,
Gatunki dom. Ip. - So, Brzb, Os, Lp, Gb
Podrost - Dbs, Gb, Lp
Podszyt - lesz., trz. b., such.
Zespół roślinny:
- Potentillo albae-Quercetum – Libb.1933 n.inv. Oberd.1957 em. Müller 1991 – świetlista
dąbrowa
Spotykany w północnej i środkowej części krainy. Zwykle zajmuje wyniesienia terenu, takie jak ozy,
kemy, moreny czołowe. Drzewostan dębowy przerzedzony, często z udziałem sosny. Runo złożone z bardzo
wielu gatunków.
• JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Jd, Św II-III bon.
Gatunki dom. Ip. - So, Bk
Podrost – Jd, Bk
Podszyt - krusz., jrz
Zespół roślinny
- Abietetum polonicum typicum (Dziub.1928). Br.Bl.&Vlieg.1939 - wyżynny jodłowy bór
mieszany
Występuje głównie w dzielnicach Gór Świetokrzyskich, Wyżyny Środkowomałopolskiej i Roztocza.
Gleby gliniasto-piaszczyste i gliniaste. Drzewostan jodłowy z domieszką świerka. W runie znaczny udział
Dryopteris dilatata i Lycopodium annotinum.
180
Las mieszany wilgotny - LMw
Siedliska dość żyzne, wilgotne. Największe powierzchnie zajmują w dzielnicy
Wyżyny i Pogórza Śląskiego, gdzie ich udział powierzchniowy wynosi 13,2%. Najrzadziej
natomiast spotykane są w dzielnicach Wyżyny Zachodniolubelskiej i Roztocza (0,5%).
Runo
Gatunki różnicujące LMw od BMw
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Sit rozpierzchły - Juncus effusus
Śmiałek darniowy - Deschampsia caespitosa
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Czartawa drobna - Circaea alpina
Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Bodziszek cuchnący - Geranium robertianum
Gatunki częste
Trzcinnik leśny – Calamagrostis arundinacea
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
oraz w lasach jodłowych i świerkowych
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Tujowiec tamaryszkowy - Thuidium tamariscinum (T. tamariscifolium)
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
Przytulia wiosenna - Cruciata glabra (Galium vernum)
Jeżyna gruczołowata - Rubus hirtus
Typy lasu
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs II bon., Św I-II bon.,
Gatunki dom. Ip. - Lp, Brzo, Os, So
Gatunki II p. - Gb
Podrost - Kl, Gb, Lp
Podszyt – lesz., krusz., trz., jrz, czm
Zespół roślinny
- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny var. Z Festuca gigantea,
odmiana mazowiecka (na północy) i małopolska (w części południowej krainy)
- Tilio-Carpinetum caricetosum brizoides Tracz.1962 – grąd subkontynentalny podzespół z
Carex brizoides, odmiana środkowopolska
Występuje na terenie całej krainy, ale najczęściej w dzielnicach Wyżyny Zachodniolubelskiej i Wyżyny
Środkowomałopolskiej.
• JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Jd, Św II-III bon.
Gatunki dom. Ip. - So, Bk
181
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - krusz., jrz
Zespół roślinny
- Abietetum polonicum circaetosum (Dziub.1928). Br.Bl.&Vlieg.1939 - wyżynny jodłowy
bór mieszany wilgotny
Spotykany najczęściej na terenach bardziej płaskich w dzielnicach Górach Świetokrzyskich i Roztocza.
Zajmuje obniżenia i zagłębienia terenu W runie występuje widłak jałowcowaty oraz licznie paprocie Dryopteris dilatata i Dryopteris carthusiana, Athyrium filix-femina oraz zachyłki - Gymnocarpium dryopteris i
Phegopteris connectilis.
Las mieszany bagienny - LMb
Siedliska LMb na terenie krainy VI występują sporadycznie – średni ich udział wynosi
zaledwie 0,1%. Spotykane są na terenie całej krainy, poza dzielnicą Gór Świętokrzyskich.
Zajmują gleby wytworzone z torfowisk przejściowych, zwykle w izolowanych zagłębieniach
z dala od cieków wodnych. Drzewostan olszowy z brzozą omszoną, w runie częste
występowanie gatunków borowych. Od olsu wyróżnia się występowaniem: Sphagnum
squarrosum, stałą obecnością Sphagnum palustre oraz brakiem Ribes nigrum.
Runo
Gatunki różnicujące LMb od BMb
Nerecznica błotna - Thelypteris palustris(Dryopteris thelypteris)
Tojeść bukietowa - Lysimachia thyrsiflora
Siedmiopalecznik błotny - Comarum palustre
Turzyca nitkowata - Carex lasiocarpa
Bobrek trójlistkowy - Menyanthes trifoliata
Czermień błotna - Calla palustris
Gatunki różnicujące LMb od Ol
Torfowiec nastroszony - Sphagnum squarrosum
Torfowiec błotny - Sphagnum palustre
Torfowiec - Sphagnum fimbriatum
oraz brak Ribes nigrum i częste występowanie gatunków borowych
Gatunki częste
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii
Torfowiec zakrzywiony - Sphagnum recurvum
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita - Carex nigra (C. fusca)
- oraz w wariancie mniej mokrym (LMb1) i na wyżej położonych kępach
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Konwalijka dwulistna – Maianthemum bifolium
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Typy lasu
• BRZOZOWO-OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol III bon., Brzo
Gatunki dom. Ip. - So
Podrost – brak
Podszyt - brak
Zespół roślinny
- Sphagno squarrosi-Alnetum Sol.Górn. (1975) 1987 – ols torfowcowy, odmiana
środkowoeuropejska
182
LASY
Las świeży - Lśw
Siedliska żyzne, świeże. Znaczny ich udział występuje w dzielnicy Wyżyny
Zachodniolubelskiej – 57,1%. Mniejsze powierzchnie zajmuje w Dzielnicy Roztocza – udział
26,7% oraz w dzielnicach Wysoczyzn Sandomierskich i Wyżyny Środkowomałopolskiej,
udział ponad 10%. Na pozostałym terenie zajmuje kilka procent powierzchni leśnej.
Runo
Gatunki różnicujące Lśw od LMśw
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Gajowiec żółty - Galeobdolon luteum
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Nerecznica samcza – Dryopteris filix-mas (obficie)
Trędownik bulwiasty – Scrophularia nodosa
Dzióbkowiec Zetterstedta - Eurhynchium angustirete (E. zetterstedtii)
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Groszek wiosenny – Lathyrus vernus
Kokoryczka wielokwiatowa - Polygonatum multiflorum
Turzyca leśna - Carex sylvatica
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Gatunki częste
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Perłówka zwisła - Melica nuntans
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Turzyca palczasta - Carex digitata
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Typy lasu
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. – Dbs I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Lp, Kl, Dbs, Jw, Os, Brzb, Jd
Gatunki II p. – Gb, Lp, Kl, Jb
Podrost – Dbs, Lp
Podszyt - lesz., gb, jb
Zespół roślinny:
- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 - subkontynentalny las grądowy, podzespół typowy
odm małopolska
Spotykany na całym terenie krainy. Drzewostan zwykle z drugim piętrem. Najwyższą warstwę tworzy
dąb szypułkowy z innymi gatunkami liściastymi. Podrost i podszyt mają zwykle po ok. 20%, a bogata w gatunki
warstwa runa - 40-100%.
183
• BUKOWY
Drzewostan:
Gatunki główne Ip. - Bk I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Jw, pjd.: Dbs, Gb, Kl, Lp
oraz Md, Dbb i So na siedliskach uboższych
Gatunki II p. - Gb
Podrost – gatunki występujące w drzewostanie
Podszyt - gb, bk, jrz, lesz.
Zespół roślinny:
- Galio odorati-Fagetum Rűbel 1930 ex Sougnez et Thill 1959 em. Dierschke 1989 (=MelicoFagetum Lohm. In Seibert 1954 p.p.) – żyzna buczyna niżowa; podzespoły: typicum i
deschampsietosum (Lśw1) oraz corydaletosum (Lśw2)
Występuje bardzo nielicznie na obszarze krainy; spotykany tylko w jej południowo-zachodniej części,
przy granicy z krainą Śląską. Zajmuje najczęściej piaszczysto-gliniaste i gliniaste utwory morenowe lub less.
Las wilgotny - Lw
Las wilgotny zajmuje nieco ponad 3% powierzchni w dzielnicach Wyżyny i Pogórza
Śląskiego oraz Wysoczyzn Sandomierskich. Na pozostałym terenie udział jego jest mniejszy,
a najmniejszy w Dzielnicy Wyżyny Zachodniolubelskiej – zaledwie 0,4%. Często siedliska te
występują razem z siedliskami Lśw lub stanowią stadium przekształconego, niezalewanego
(odwodnionego) łęgu. Drzewostan dębowy z licznymi domieszkami gatunków liściastych,
często 2-3 piętrowy z licznym podszytem. W runie wyróżnia się aspekt wiosenny i letni.
Runo
Gatunki różnicujące Lw od LMw
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Niecierpek pospolity - Impatiens noli-tangere
Turzyca rzadkoklosa - Carex remota
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Kokoryczka wielokwiatowa - Polygonatum multiflorum
2.52.
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Czworolist pospolity - Paris quadrifolia
Kopytnik pospolity – Asarum europaeum
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Jaskier kosmaty - Ranunculus lanuginosus
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
oraz geofity wiosenne:
Zawilec narcyzowy - Anemone ranunculoides
Kokorycz pełna - Corydalis solida
Ziarnopłon wiosenny – Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Złoć żółta - Gagea lutea
Czosnek niedźwiedzi – Allium ursinum (pjd.)
Gatunki częste
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica (licznie)
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Zerwa kłosowa - Phyteuma spicatum
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
184
Gajowiec żółty – Galeobdolon luteum
oraz inne gatunki występujące w Lśw
Typy lasu
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbs
Gatunki dom. Ip. – Bk, Jd, Jw, Lp, Brzb, Os,
Gatunki II p. - Gb, Lp, Js, Kl, Brzo, Wz, Ol
Gatunki III p. – Czr, Jb, iwa
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - lesz., krusz., trz., jrz, czm
Zespół roślinny
- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 – grąd subkontynentalny var. z Festuca gigantea,
odmiana małopolska
Ols - Ol
Występuje w obniżeniach terenu, z dala od bezpośredniego wpływu cieków wodnych,
na terenach zabagnionych, gdzie poziom wód gruntowych przez kilka miesięcy w roku
pozostaje ponad powierzchnią terenu. Tworzy się w tych warunkach kępowo-dolinkowa
struktura runa z gatunkami szuwarowymi w dolinkach i gatunkami lasów liściastych,
zajmujących kępy, zwykle wokół drzew. Siedliska te występują głównie w dzielnicach
Wyżyny Środkowomałopolskiej, Niziny Sandomierskiej i Wysoczyzn Sandomierskich, gdzie
ich udział wynosi 2 – 3% .
Runo
Gatunki różnicujące Ol od LMb
Turzyca błotna - Carex acutiformis
Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus
Szczaw lancetowaty - Rumex hydrolapathum
Porzeczka czarna - Ribes nigrum
Tarczyca pospolita - Scutellaria galericulata
Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria
Krwawnica pospolita - Lythrum salicaria
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Knieć błotna – Caltha palustris
Szalej jadowity - Cicuta virosa
Gatunki różnicujące Ol od Lw
Turzyca ciborowata - Carex pseudocyperus
Turzyca brzegowa - Carex riparia
Trzcinnik lancetowaty - Calamagrostis canescens
Nerecznica błotna - Thelypteris palustris (Dryopteris thelypteris)
Gatunki częste
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Turzyca długokłosa - Carex elongata
Gorysz błotny - Peucedanum palustre
Przytulia błotna - Galium palustre
185
Turzyca pecherzykowata - Carex vesicaria
Siedmiopalecznik błotny – Comarum palustre
Niezapominajka błotna - Myosotis palustris
Tojeść bukietowa - Lysimachia thyrsiflora
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
ponadto na wyższych kępach:
2.53.
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Borówka czarna – Vaccinium myrtillus
Typy lasu
• OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol II-III bon.
Gatunki dom. Ip. – Brzo, Brzo
Gatunki II p. – brak
Podrost – brak
Podszyt – krusz., jrz, porz., czm, wb sz., wb. usz.
Zespół roślinny
- Ribeso nigri-Alnetum Sol.-Górn. (1975) 1987 - ols porzeczkowy odm. środkowoeuropejska
LASY ŁĘGOWE
Las łęgowy - Lł
Siedliska znajdujące się w sąsiedztwie mniejszych i większych rzek, związane z
terenami często zalewanymi. Występują nielicznie – najwyższy udział mają w dzielnicy
Wysoczyzn Sandomierskich, jednakże wynosi on zaledwie 1,1%
Runo
Gatunki różnicujące Lł od OlJ
występowanie geofitów wiosennych:
2.54. Zawilec żółty - Anemone ranunculoides
2.55. Ziarnopłon wiosenny – Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Piżmaczek wiosenny - Adoxa moschatellina
Złoć mała - Gagea minima
2.56. Złoć żółta - Gagea lutea
Kokorycz pełna – Corydalis solida
Gatunki różnicujące Lł od OlJ
Przytulia czepna - Galium aparine
Czosnaczek pospolity – Alliaria petiolata (A. officinalis)
Jasnota plamista - Lamium maculatum
Merzyk fałdowany - Plagiomnium undulatum (Mnium undulatum)
Szczaw gajowy - Rumex sanguineus
186
Jeżyna popielica - Rubus caesius
Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum
Świerząbek korzenny - Chaerophyllum aromaticum
Skrzydlik cisolistny - Fissidens taxifolius
Gatunki częste
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Czyściec leśny – Stachys sylvatica
Zdrojówka rutewkowata – Isopyrum thalictroies
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Nawłoć późna - Solidago serotina
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Bodziszek cuchnący - Geranium Robertianum
Śmiałek darniowy - Deschampsia caespitosa
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Typy lasu
• WIĄZOWO-JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Js I bon., Wz, Dbs
Gatunki dom. Ip. – Ol
Gatunki II p. – Bst, Wzsz
Podrost – Js, Wz, Dbs
Podszyt – czm, bez c., trz., der. św., p. cz.
Zespół roślinny
- Ficario-Ulmetum minoris Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 – łęg jesionowo-wiązowy,
podzespół typowy
- Ficario-Ulmetum minoris chrysosplenietosum Knapp 1942 em. J.Mat. 1976 – łęg
jesionowo-wiązowy, podzespół ze śledziennicą
Związany jest zwykle z dolinami większych rzek, lecz spotykany także nad mniejszymi rzekami w
strefie epizodycznych zalewów, powodujących osadzanie drobnoziarnistych osadów mineralnych i powstawanie
gleb typu mad rzecznych, rzadziej gleb mułowych. Spotykany bywa także w rozległych zagłębieniach na
tarasach jeziornych, w dolinach mniejszych cieków i rynnach odprowadzających wody opadowe – w takim
przypadku zwykle związane z podzespółem z Chrysosplenium alternifolium. Struktura lasu często
wielowarstwowa. Może występować także III piętro drzewostanu utworzone z klonu zwyczajnego i polnego,
grabu, lipy jabłoni dzikiej i czeremchy.
• WIERZBOWO-TOPOLOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Wbb, Tpb, Tpc, Tpsz
Gatunki dom. Ip. – Wbkr, Wbb, Ol
Podrost – Tpb, Tpc
Podszyt – czm, bez cz., trz., świd., p. cz.
Zespół roślinny
- Salicetum albo-fragilis Tx. 1955 – nadrzeczny łęg wierzbowy
- Populetum albae Br.-Bl. 1931 – nadrzeczny łęg topolowy
Na młodych piaszczystych aluwiach rzecznych w strefie corocznych zalewów występuje łęg
wierzbowy, natomiast na starszych piaszczystych aluwiach rzecznych łęg topolowy. Gleby typu mad rzecznych
inicjalnych i właściwych.
187
Ols jesionowy - OlJ
Siedliska występujące sporadycznie; ich udział w krainie wynosi 0,6%. Spotykane są
w płaskich dnach dolin przy wolno płynących mniejszych rzekach i strumieniach oraz przy
brzeżnych partiach większych rzek, o powolnym przepływie wód, a także w miejscach
wysięku i dopływu wód z wyżej położonych terenów, na tarasach przyjeziornych, przy
źródliskach oraz na obrzeżach dolin. Charakterystyczny jest dla nich dość wysoki poziom
wody gruntowej w glebie, okresowe zalewy oraz podtapianie, związane z niewielkim
zabagnieniem terenu. Drzewostan olszowy z domieszką jesionu i innych gatunków oraz z IIp.
o ok. 20 procentowym pokryciu.
b)Runo
b)Gatunki różnicujące OlJ od Ol
Przytulia błotna - Galium palustre
Kuklik zwisły - Geum rivale
Czartawa drobna - Circaea alpina
Czartawa pośrednia - Circaea intermedia
Ostrożeń warzywny - Cirsium oleraceum
Gatunki różnicujące OlJ od Lł
Knieć błotna - Caltha palustris
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Rzeżucha gorzka – Cardamine amara
Pępawa błotna - Crepis paludosa
Kozłek lekarski - Valeriana officinalis
Gatunki częste
Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica (licznie)
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea (licznie)
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (licznie)
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Chmiel zwyczajny - Humulus lupulus
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium (licznie)
Perz psi - Agropyron caninum
Kosaciec żółty - Iris pseudoacorus
Kuklik pospolity - Geum urbanum
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Jaskier rozłogowy - Ranunculus repens
Bluszczyk kurdybanek - Glechoma hederacea
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Bodziszek cuchnący - Geranium Robertianum
Typy lasu
• JESIONOWO-OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Ol I bon.
Gatunki dom. Ip. – Js II bon., Kl, Dbs, (Wz)
Gatunki IIp. – Gb, Czm
Podrost - gatunki występujące w drzewostanie
Podszyt - czm. , lesz., trz. e., jrz, krusz.
Zespół roślinny
188
- Fraxino-Alnetum W.Mat.1952 - łęg jesionowo-olszowy
B. SIEDLISKA TERENÓW WYŻYNNYCH I PODGÓRSKICH
Bór mieszany wyżynny świeży – BMwyżśw
Siedliska BMwyż występują w części wierzchołkowej wzniesień lub na stokach
narażonych na działanie wiatru, a także na niewielkich spłaszczeniach terenu. Udział ich
w Krainie VI jest niewielki. Jedynie w Dzielnicy Gór Świętokrzyskich wynosi 6,5%. W
Dzielnicy Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej wynosi 1,1%, na pozostałym terenie
wyżynnym spotykany jest sporadycznie.
Runo
Gatunki różnicujące BMwyżśw od BMśw
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Turzyca palczasta - Carex digitata
Żurawiec falistolistny – Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
oraz (w borach jodłowych):
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Tujowiec tamaryszkowy - Thuidium tamariscinum (T. tamariscifolium)
Przytulia wiosenna - Cruciata glabra (Galium vernum)
Jeżyna gruczołowata - Rubus hirtus
Jeżyna Bellardiego - Rubus pedemontanus
Gatunki częste
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Nerecznica krótkoostna – Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Jastrzębiec sabaudzki - Hieracium sabaudum
2.57.
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Nawłoć pospolita - Solidago virgaurea
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Konwalia majowa - Convallaria majalis
na południowych stokach:
Janowiec barwierski - Genista tinctoria
Dzwonek brzoskwiniolistny - Campanula persicifolia
Kokoryczka wonna - Polygonatum odoratum (P. officinale)
Gorysz pagórkowy - Peucedanum oreoselinum
Naparstnica zwyczajna - Digitalis grandiflora
c)Typy lasu
• BRZOZOWO-DĘBOWY
2.58. Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Dbb II bon., Brzb
Gatunki dom. Ip. – Św, Bk, So, Dbb
189
Podszyt - krusz., lesz., jrz
Zespół roślinny
- Luzulo luzuloidis-Quercetum Hartm.1953 – podgórska dąbrowa acidofilna odmiana
małopolska, podzespoły: L.Q. typicum i L.Q. genictetosum tinctoriae
Charakterystyczny dla strefy klimatu podgórskiego w granicach 300-500 m n.p.m. Występuje w
Dzielnicy Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Zajmuje skały niewęglanowe przykryte wyługowanym lessem.
Drzewostan dębowy z udziałem brzozy brodawkowatej, rzadziej z domieszką innych gatunków, podszyt silnie
rozwinięty.
•
SOSNOWO-JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Jd III bon., So II-III bon.,
Gatunki dom. I p. - Św, Bk, Dbb
Podrost - Jd, Św, Bk
Podszyt - jrz, krusz.
Zespół roślinny
- Abietetum polonicum typicum (Dziub.1928) Br.-Bl.&Vlieg.1939. – wyżynny
jodłowy bór mieszany
Spotykany bardzo rzadko, zwykle na południowych stokach lub w ich części wierzchołkowej.
Drzewostan jodłowy dość niskiej bonitacji, runo ubogie w gatunki.
Bór mieszany wyżynny wilgotny - BMwyżw
Występuje zwykle razem z BMwyżśw. Zajmuje tereny w zasięgu wody stokowej lub
niższe partie terenu, z wodą gruntową w profilu glebowym.
Runo
Gatunki różnicujące BMwyżw (sosnowo-dębowy) od BMwyżsw
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita - Carex nigra (C. fusca)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii
Gatunki różnicujące BMwyżw (jodłowy) od BMwyżśw
Zachyłka oszczepowata - Phegopteris connectilis (Ph. polypodioides)
Czartawa drobna – Circaea alpina
Bodziszek cuchnący - Geranium robertianum
Typy lasu
• DĘBOWO-SOSNOWY
190
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So I-II bon., Dbs, (Dbb)
Gatunki dom. Ip. - Brzb
Gatunki IIp. i podrost - Gb, Os, Brzo
Podszyt - jrz, gb, lesz.
Zespół roślinny
- Querco roboris-Pinetum molinietosum (W.Mat 1981) J.Mat. 1988 – kontynentalny bór mieszany
podzespół trzęślicowy
Zajmuje obniżenia terenu w krajobrazie wyżynnym.
•
JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Jd II-III bon., Św
Gatunki dom. Ip. - So, Bk
Gatunki dom. II p. - Jd
Podrost – Jd
Podszyt - jrz., krusz.
Zespół roślinny
- Abietetum polonicum circaetosum (Dziub.1928). Br,-Bl.&Vlieg.1939 – wyżynny jodłowy
bór mieszany podzespół wilgotny
Zwykle występuje na deluwiach piaszczystych i gliniastych w obniżeniach między stromymi stokami,
rzadziej w dolinach małych cieków.
•
ŚWIERKOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – So, Św
Gatunki dom. Ip. – Dbb, Bk, Brzb, Brzo, Jd
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt – krusz., jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Pinetum typicum Staszk.1958 – bór wilgotny trzcinnikowy
Występuje głównie na obszarach wyżynnych. Wyróżnia się licznie występującym w runie
Calamagrostis villosae. W Dzielnicy Gór Świętokrzyskich spotykana jest jodła, jako pojedyncza domieszka w
drzewostanie.
Las mieszany wyżynny świeży - LMwyżśw
Siedliska LMwyż licznie występują w Dzielnicy Gór Świętokrzyskich – zajmują tam
27,8% powierzchni leśnej. Ponadto spotykane są także w dzielnicach: Roztocza (7,2%),
Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (3,9%), Wyżyny Środkowomałopolskiej (2,3%),
Wyżyny i Pogórza Śląskiego (1,7%) oraz w mezoregionie Przedgórza Iłżeckiego.
191
Runo
Gatunki różnicujące LMwyżśw od BMwyżśw
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Przytulia Schultesa - Galium schultesii
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Dąbrówka rozłogowa – Ajuga reptans
Kupkowka Aschersona – Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
Pszeniec gajowy - Melampyrum nemorosum
Perłówka zwisła - Melica nutans
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
Groszek wiosenny - Lathyrus vernus
Turzyca orzęsiona – Carex pilosa
Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Żurawiec falistolistny – Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Kokoryczka okółkowa – Polygonatum verticillatum
Gatunki wyróżniające LMwyżśw od LMśw
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Jeżyna gruczołowata - Rubus hirtus
Starzec Fuchsa – Senecio Fuchsii
Gatunki częste
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Turzyca palczasta - Carex digitata
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Kokoryczka wonna - Polygonatum odoratum (P. officinale)
Przytulia pospolita - Galium mollugo
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D.spinulosa)
Typy lasu
• JODŁOWY
• SOSNOWO-JODŁOWY
• DĘBOWO-JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Jd I-II bon. Gatunki dom. I p. – Dbs II-III bon., So I-II bon., Bk II-III
bon., Md, Św Zespół roślinny
- Abietetum polonicum typicum (Dziub.1928). Br,-Bl.&Vlieg.1939 - wyżynny jodłowy las
mieszany, podzespół typowy – świeży
Spotykany głównie w Górach Świętokrzyskich, Kotlinie Sandomierskiej i na Roztoczu. Fragmenty tego
typu lasu spotkać można także na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, Wożnicko-Wieluńskiej i
Środkowomałopolskiej. Występuje często na stromych i zacienionych zboczach. Drzewostan jodłowy z licznym
odnowieniem. Domieszka świerka i buka w drzewostanie jest niezbyt liczna.
•
•
BUKOWY
JODŁOWO-BUKOWY
192
• SOSNOWO-BUKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Bk II-III bon., Jd I-II bon., So I-II bon Gatunki dom. I p. – Św, Dbs,
Dbb, Md, Brzb, Gb, Jw., Lp Zespół roślinny
- Luzulo luzuloidis-Fagetum typicum Markgr.1932 em.Meusel 1937 - kwaśna buczyna górska,
podzespół typowy
Występuje w dzielnicach: Gór Świętokrzyskich, Roztocza i Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Zajmuje często płytkie zwietrzeliny skał metamorficznych, a także piaski i gliny zwałowe na podłożu skalnym.
Drzewostan bukowy z pojedynczą domieszką świerka lub jodły.
- Carici-Fagetum convallarietosum - storczykowa buczyna jurajska
Spotykany na najcieplejszych lokalnie stanowiskach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej oraz
Wyżyny Śląskiej. Zajmuje dość strome, niezacienione stoki o ekspozycji południowej; pojawia się na
krawędziach dolin w górnych partiach stoków oraz na południowych stokach ze skałkami na szczycie. Gleby
typu rędzin. Drzewostan bukowy II-III bon. z nieliczną domieszką innych liściastych. W podszycie występuje
leszczyna, dereń, trzmielina i suchodrzew, a w runie storczyki, m.in. Epipactis atrorubens i Epipactis
helleborine oraz gatunki wyróżniające buczyny nawapienne, t.j.: Lathyrus niger, Melittis melissophyllum, Viola
hirta, Laserpitium latifolium, Astragalus glucyphyllos, Campanula persicifolia i in.
• SOSNOWO-GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Dbb, Dbs II-III bon., So I-II bon. Gatunki dom. I p. – Bk II-III bon,
Jd, Md, Gb, Brzb, Jw, Lp, Wz Zespół roślinny
- Tilio-Carpinetum luzuletosum Tracz.1962 - grąd subkontynentalny wysoki, podzespół z
Luzula luzuloides, forma podgórska; odmiana małopolska oraz nidziańska i wołyńska.
Na terenach wyżynnych dzielnicy Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Wyżyny
Środkowomałopolskiej występują grądy wysokie na ubogich utworach gliniastych lub lessie. Drzewostan
dębowy z domieszką innych gatunków liściastych oraz grabem w II piętrze. Podszyt nieliczny tworzy głównie
leszczyna, kruszyna i trzmielina. W odmianie nidziańskiej w runie pojawia się Festuca heterophylla i Carex
umbrosa, a w odmianie wołyńskiej - Melyttis melisophyllum.
Las mieszany wyżynny wilgotny - LMwyżw
Siedliska LMwwyż zajmują dolne części stoków lub zagłębienia terenu. Występują
najczęściej razem z siedliskami LMwyż oraz Lwyż; należy poszukiwać ich w dzielnicach
wymienionych przy LMwyż.
Runo
Gatunki różnicujące LMwyżw od BMwyżw
Turzyca drżączkowata - Carex brizoides
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stallaria holostea
Pszeniec gajowy - Melampyrum nemorosum
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum (pjd.)
Czyściec leśny - Stachys sylvatica (pjd.)
Gatunki różnicujące LMwyżw od LMw
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Jeżyna gruczołowata - Rubus hirtus
Starzec Fuchsa – Senecio Fuchsii
Kokoryczka okółkowa – Polygonatum verticillatum
Gatunki różnicujące LMwyżw od LMwyżśw
Czartawa drobna - Circaea alpina
Bodziszek cuchnący - Geranium robertianum
193
Cienistka (Zachyłka) trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Zachyłka oszczepowata - Phegopteris connectilis (P. polypodioides)
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Fałdownik trzyrzędowy - Rhytidiadelphus triquetrus
Śmiałek darniowy - Deschampsia caespitosa
Gatunki częste
jak w LMwyż oraz
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita - Carex nigra (C. fusca)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Typy lasu
• JODŁOWY
• DĘBOWO-JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Jd I-II bon., Dbs II-III bon. Gatunki domieszkowe – Św, Bk, So, Ol
oraz rzadziej Md, Lp, Jw, Wz, Brzo, Os, Gb
Zespół roślinny
- Abietetum polonicum circaetosum (Dziub.1928). Br,-Bl.&Vlieg.1939 - wyżynny jodłowy
las mieszany, podzespół wilgotny
Występuje zwykle na deluwiach piaszczysto-gliniastych i gliniastych. Drzewostan jodłowy często z
domieszką świerka. Na powierzchni dość liczne odnowienia jodłowe.
• GRABOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Dbs II-III bon. Gatunki domieszkowe – Jd, Św, So, Bk, Ol oraz rzadziej
Md, Lp, Jw, Wz, Brzo, Os, Gb
Zespół roślinny
- Tilio-Carpinetum caricetosum brizoides Tracz.1962 - grąd subkontynentalny, podzespół z
Carex brizoides, odm. małopolska
Spotykany na terenach wyżynnych krainy. Drzewostan dębowy z domieszką innych gatunków
liściastych oraz jodły i świerka.
Las wyżynny świeży - Lwyżśw
Siedliska Lwyż występują dość licznie w dzielnicach: Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej (19,1%) i Wyżyny Środkowomałopolskiej (11,6%). W dzielnicach Roztocza
i Gór Świętokrzyskich zajmują niecałe 10% powierzchni leśnej. Spotykane też bywają,
znacznie rzadziej, w Dzielnicy Wyżyny i Pogórza Śląskiego. Zajmują zwykle stoki mniej
nasłonecznione – północne i wschodnie. Występują głównie na zwietrzelinie skał kwaśnych
lub piaskach i glinach pokrywowych oraz lessie. Rzadziej spotykane są na zwietrzelinie skał
węglanowych.
194
2.59. Runo
Gatunki różnicujące Lwyżsw od Lśw
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Jeżyna gruczołowata - Rubus hirtus
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Paprotnik kolczysty – Polystichum aculeatum
Szałwia lepka - Salvia glutinosa
Gatunki różnicujące Lwyżsw od LMwyżśw
Gajowiec żółty - Galeobdolan luteum
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Kokoryczka wielokwiatowa - Polygonatum multiflorum
Wilczomlecz migdałolistny - Euphorbia amygdaloides
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Czworolist pospolity - Paris quadrifoia
Zerwa kłosowa - Phyteuma spicatum
Marzanka wonna – Galium odoratum (Asperula odorata)
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
Szczyr trwały – Mercurialis perennis
Żywokost sercowaty - Symphytum cordatum
Żywokost bulwiasty - Symphytum tuberosum
ponadto w lasach bukowych
Żywiec gruczołowaty – Dentaria glandulosae
Żywiec dziewięciolistny – Dentaria enneaphyllos
Kostrzewa górska - Festuca drymeia
Gatunki częste
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Turzyca orzęsiona - Carex pilosa
Przytulia wiosenna - Cruciata glabra (Galium vernum)
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Groszek wiosenny – Lathyrus vernus
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Turzyca palczasta - Carex digitata
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Perłówka zwisla - Melica nuntans
Trędownik bulwiasty - Scrophularia nodosa
2.60. Typy lasu
• BUKOWO-JODŁOWY
• JODŁOWO-BUKOWY
• DĘBOWO-BUKOWY
Drzewostan
195
Gatunki główne Ip. – Bk I-II bon., Jd I-II bon.Gatunki dom. Ip. – Dbs I-II bon., Św, Md, Lp,
Kl, Jw, Wz, rzadziej Brzb, Os, Gb, So
Zespoły roślinne
- Dentario glandulosae-Fagetum Klika 1927.em.W.Mat.1964 - żyzna buczyna karpacka,
forma podgórska, odmiana zachodniokarpacka (Dzielnice: Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej i Gór Świętokrzyskich) oraz bogatsza, wschodniokarpacka (Roztocze).
Zajmuje najwyższe partie wzniesień w terenie wyżynnym. Spotykany na: na jurajskich wapieniach
(Wyżyna Krakowsko-Częstochowska), kambryjskich łupkach ilastych (Góry Świętokrzyskie), marglach
kredowych (Roztocze), a także na czwartorzędowych piaskach i glinach lodowcowych (Wysoczyzny
Sandomierskie). Drzewostan bukowy, miejscami z jodłą oraz z domieszką świerka. Podszyt tworzy jarząb i
gatunki drzewostanu.
- Dentario enneaphyllidis-Fagetum Oberd.1953 - żyzna buczyna sudecka, forma podgórska,
odmiana górnośląsko-małopolska
Spotykany w południowej części krainy, głównie w północnej i środkowej części Wyżyny KrakowskoCzęstochowskiej, na podłożu jurajskich wapieni. Występuje też w dzielnicy Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej
oraz Wyżyny i Pogórza Śląskiego - na triasowych wapieniach oraz na karbońskich łupkach, a także na
triasowych piaskowcach z iłami i górnotriasowych łupkach w Dzielnicy Gór Świętokrzyskich (Płaskowyż
Suchedniowski, Wzgórza Koneckie). Związany jest z ekspozycją północną; często sąsiaduje z buczyną
storczykową zajmującą południowe stoki. Zwykle spotykany w środkowych i dolnych partiach stoku.
Drzewostan bukowy lity lub z domieszką jodły i świerka. Od formy górskiej zespołu wyróżnia się
przechodzeniem gatunków z lasów grądowych.
• GRABOWO-DĘBOWY
• BUKOWO-DĘBOWY
• JODŁOWO-BUKOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Dbs I-II bon., Gb I-II bon. Gatunki dom. Ip - Bk I-II bon, Jd I-II bon,
(jeśli nie sa gatunkami głównymi), Md, Lp, Kl, Jw, Wz, rzadziej Brzo, Os, Gb
Zespół roślinny
2.61. - Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 - subkontynentalny grąd wyżynny, odmiana
małopolska, forma wyżynna oraz nidziańska
Zajmuje gleby na podłożu czwartorzędowym, szczególnie na lessach oraz na starszych typach podłoża,
dającego słabo kwaśną lub zasadową zwietrzelinę. Drzewostan dębowy z udziałem buka i jodły oraz innych
gatunków liściastych, z drugim piętrem grabowym oraz bujnym podszytem utworzonym głównie z graba.
Las wyżynny wilgotny - Lwyżw
Występuje bardzo rzadko; towarzyszy zwykle siedliskom Lwyż. Zajmuje obniżenia
terenu lub dolne partie stoków. W najkorzystniejszych warunkach glebowych, na podłożu
skał węglanowych występuje las jesionowy lub dąbrowa z jesionem, a w nieco gorszych
warunkach, na podłożu bezwęglanowycm - dąbrowy i jedliny.
Runo
Gatunki różnicujące Lwyżw od LMwyżw
Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum
Zdrojówka rutewkowata - Isopyrum thalictroides
Zawilec żółty - Anemone ranunculoides
Kokorycz pusta - Corydalis cava
Niecierpek pospolity - Impatiens noli-tangere
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Gatunki różnicujące Lwyżw od Lwyżśw
gatunki wymienione powyżej oraz:
196
Miesiącznica trwała – Lunaria rediviva
Języcznik zwyczajny – Phyllitis scolopendrium
Czartawa drobna - Circaea alpina
Bodziszek cuchnący - Geranium robertianum
Kostrzewa olbrzymia – Festuca gigantea
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Gatunki częste
jak w Lwyż
Typy lasu
• DĘBOWY
• JODŁOWO-DĘBOWY
• JODŁOWO-JESIONOWO-DĘBOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Dbs I-II bon., Js I-III, Jd I-IIGatunki dom. I p. - Js, Jd, (jeśli nie są
gatunkami głównymi), Ol, Jw., Wz oraz mniej licznie Św, Lp, So, Bk
Zespoły roślinne
- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 - subkontynentalny las grądowy, podzespół typowy
var. Festuca gigantea, odm małopolska, forma wyżynna
- Tilio-Carpinetum astrantietosum Tracz.1962- subkontynentalny las grądowy odm.
nidziańska
Występuje w podobnych warunkach jak świeża odmiana tego zespołu (Lwyżśw), zajmuje jednak
miejsca bardziej wilgotne. Drzewostan wielowarstwowy dębowy I-II bon., z licznymi gatunkami liściastymi w
formie domieszek (Lp, Kl, Dbb, Jw, Os) oraz z grabem w II piętrze i podszycie.
• JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Jd I-II bon.Gatunki dom. I p. - Dbs, Js, Ol, Jw, Wz oraz mniej licznie
Św, Lp, So, Bk, Brzb, Os
Zespół roślinny
2.62. - Abies alba-Oxalis acetosella (Cel. & Wojt. 1978) - lasy jodłowe, forma pogórska
Najczęściej zajmują dolne partie stoków i dna dolin. Drzewostan jodłowy I-II bon., z domieszką jesionu
i innych gatunków liściastych.
• JAWOROWO-JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Js I-II bon., Jw I-III bon.Gatunki dom. I p. - Dbs, Jd, Ol, Wz oraz mniej
licznie Św, Lps, Bk, Brzb, Os.
Zespół roślinny
- Phyllitido-Aceretum pseudoplatani Moor 1952 – las jaworowy wilgotny z języcznikiem
Spotykany sporadycznie, m.in. w Ojcowskim Parku Narodowym, na stromych zboczach o ekspozycji
północnej, w żlebach i wąskich dolinach. Drzewostan jaworowy z domieszką buka, wiązu górskiego, lipy
szerokolistnej i jodły. W runie występuje paproć – Phyllitis scolopendrium.
Las łęgowy wyżynny - Lłwyż
Siedliska spotykane sporadycznie wzdłuż cieków w krajobrazie wyżynnym.
Runo
Gatunki różnicujące Lłwyż od OlJwyż
Jarzmianka większa - Astrantia major
Je żyna popielica - Rubus caesius
197
Bodziszek żałobny - Geranium phaeum
Wilczomlecz migdałolistny – Euphorbia amygdaloides
Dzięgiel leśny – Angelica sylvestris
Gatunki różnicujące łęgi wyżynne od nizinnych
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Gatunki częste
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Merzyk pokrewny - Plagiomnium affine (Mnium affine)
Piżmaczek wiosenny - Adoxa moschatellina
Złoć żółta - Gagea lutea
Typy lasu
• JESIONOWO-DĘBOWY
• DĘBOWO-JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Dbs I-III bon., Js I-III bon.Gatunki dom. I p. - Kl, Wz, Lp, Św, Jw oraz
mniej licznie: Os, Ol, Wb, Tp
Zespoły roślinne
- Carici remotae-Fraxinetum chrysosplenietosum Koch 1926 - podgórski łęg jesionowy,
postać typowa, forma podgórska
Spotykany w dolinach niewielkich rzek i potoków, na terenach zalewanych, gdzie tworzą się gleby typu
mad rzecznych. Drzewostan jesionowy z domieszką olszy szarej i olszy czarnej oraz wiązów i jawora.
- Astrantio-Fraxinetum Oberd.1953 - łęg wyżynny (z jarzmianką)
Na obszarach wyżynnych zajmuje podobne siedliska jak łęg jesionowo-wiązowy na terenach nizinnych.
Drzewostan jesionowy z olszą szarą i dębem szypułkowym oraz jaworem. W podszycie występuje bez czarny,
trzmielina i porzeczka, a w runie dominuje Astrantia major.
Ols jesionowy wyżynny – OlJwyż
Siedliska OlJwyż spotykane są bardzo rzadko, zwykle występują w szerszych
dolinkach lub w miejscach o utrudnionym odpływie wody, w warunkach jednoczesnych
zalewów i niewielkiego zabagniania terenu.
Runo
Gatunki różnicujące OlJwyż wyżynne od OlJ
Świerząbek orzęsiony - Chaerophyllum hirsutum
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsi
198
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Gatunki różnicujące OlJwyż od innych Lłwyż
Czartawa pośrednia - Circaea intermedia
Skrzyp olbrzymi - Equisetum telmateia (E. maximum)
Szczaw gajowy - Rumex sanguineus
Gatunki częste
Wietlica samicza - Athyrium filis-femina
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Pępawa błotna - Crepis paludosa
Ostrożeń warzywny - Cirsium olraceum
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Przytulia leśna - Galium sylvaticum
Turzyca rzadkokłosa – Carex remota
Żurawiec fałdowany - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Dzióbkowiec Zetterstedta - Eurhynchium angustirete (E. zetterstedtii)
Typy lasu
• OLSZOWO-JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Js I-II bon., Olsz, Ol
Gatunki domieszkowe Ip. –
Podszyt –
2.63. Zespół roślinny
Carici remotae-Fraxinetum equisetetosum maximii Koch 1926 – podgórski łęg jesionowy,
postać ze skrzypem olbrzymim, forma podgórska
Występuje w dolinach niewielkich potoków, często przy źródliskach oraz w miejscach rozlewisk, gdzie
powstają warunki do zabagniania.
• OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Ol II bon.
Gatunki domieszkowe Ip. – Js
Podszyt - nieliczny
Zespół roślinny
Stellario nemorum-Alnetum glutinosae Lohm.1957 – łęg olszowy gwiazdnicowy
Spotykany w krajobrazie wyżynnym, głównie w Dzielnicy Roztocza. Tworzy wąski pas wzdłuż szybko
płynących mniejszych cieków. Gleba każdego roku wiosną zalewana przy wysokim stanie wody, lecz nie
wykazująca śladów zabagnienia. Odznacza się brakiem gatunków lasów bagiennych.
D. SIEDLISKA TERENÓW GÓRSKICH
Las mieszany górski świeży – LMGśw
Siedliska spotykane tylko w najwyższych pasmach Gór Świętokrzyskich, powyżej 450
m n.p.m. Zajmują zaledwie 0,9% powierzchni leśnej. Odznacza się drzewostanem jodłowym,
z dość znacznym udziałem świerka. W podszycie występuje nielicznie jodła oraz jarząb. W
runie pojawiają się gatunki mezotroficzne spotykane na nizinach oraz występujące w terenach
górskich.
Runo
199
Gatunki różnicujące LMGśw od LMwyż
Przytulia okrągłolistna - Galium rotundifolium
Przenęt purpurowy - Prenanthes purpurea
Gatunki różnicujące LMGśw i LMwyżśw od Lśw
Jeżyna gruczołowata - Rubus hirtus
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Kosmatka żółtawa - Luzula luzulina (L. flavescens)
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Gajowiec żółty - Galeobdolan luteum
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Malina właściwa - Rubus idaeus
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum)
Widłoząb miotłowy - Dicranum scoparium
Merzyk pokrewny - Plagiomnium affine (Mnium affine)
Typy lasu
•
JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. – Jd II bon., Św
Gatunki dom. I p. – Bk
Gatunki II p. – pjd. Jd
Podszyt – jrz, jd
Zbiorowisko roślinne
Abies alba-Oxalis acetosella – eutroficzne lasy jodłowe
Las górski świeży - LGśw
Siedliska LG, podobnie jak LMG występują nielicznie i spotykane są jedynie w Dzielnicy Gór
Świętokrzyskich, gdzie zajmują 1,7% powierzchni leśnej. Występują z różnymi utworami geologicznymi, m.in.
z trzeciorzędowymi piaskowcami i łupkami, kredowymi łupkami i zlepieńcami oraz triasowymi, jurajskimi i
kredowymi wapieniami.
Runo
Gatunki różnicujące LGśw od Lwyżśw
Kosmatka olbrzymia - Luzula sylvatica
Goryczka
asclepiadea
Przenęt purpurowy - Prenanthes purpurea
Szałwia lepka - Salvia glutinosa
Żywokost sercowaty - Symphytum cordatum
Kostrzewa górska - Festuca drymeia
Gatunki różnicujące LGśw od LMGśw
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
trojeściowa
-
Gentiana
200
Żywiec gruczołkowaty - Dentaria glandulosa
Żywiec cebulkowy - Dentaria
bulbifera
Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)
Marzanka wonna - (Galium odoratum (Asperula odorata)
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
Gajowiec żółty - Galeobdolon luteum
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Czerniec gronkowy - Actaca spicata
Szczyr trwały - Mercurialis perennis Żurawiec falistolistny - Atrichum undulatum
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Przetacznik górski - Veronica montana
Wilczomlecz migdałolistny - Euphorbia amygdaloides
w LGśw2 występują:
Kokorycz pusta - Corydalis cava
Zdrojówka rutewkowata - Isopyrum thalictroides
Zawilec żółty - Anemone ranunculoides
Typy lasu
• JODŁOWO-BUKOWY
DrzewostanGatunki główne Ip. – Bk I-II bon., JdGatunki domieszkowe Ip. – Św Podrost –
gatunki drzewostanuPodszyt – jrz
Zespół roślinny
Dentario glandulosae-Fagetum Klika 1927.em.W.Mat.1964 – żyzna buczyna karpacka forma
reglowa.
2.7. Kraina Sudecka
2.7.1. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA
Kraina
Sudecka zajmuje stosunkowo niewielki obszar w południowo-zachodniej
części Polski, granicząc od północnego-wschodu z krainą Śląską. Podzielona została na 12
mezoregionów przyrodniczo-leśnych, zgrupowanych w 3 dzielnice.
Według podziału fizycznogeograficznego znajduje się ona w podprowincji Sudetów –
obejmuje południową część makroregionu Pogórza Zachodniosudeckiego oraz makroregiony:
Sudety Zachodnie, Środkowe i Wschodnie.
Ogólnie chłodny i wilgotny klimat Sudetów jest typowym klimatem górskim.
Temperatura powietrza i ilość opadów atmosferycznych są ściśle związane z konfiguracją i
wysokością terenu. Średnia roczna temperatura powietrza w krainie wynosi od 1.0oC na
Śnieżce do 7.8oC w Jeleniej Górze. Klimat wysokich partii górskich jest bardzo surowy,
średnia temperatura stycznia wynosi ok. –5.4oC, a lipca tylko 10.4oC. Silne zróżnicowanie
występuje także w ilości opadów atmosferycznych od 642 mm w dolinach (Jelenia Góra) do
201
nawet 1071 mm w partiach szczytowych Sudetów (Śnieżka). Ponadto występuje tu wiatr
południowo-zachodni typu fenu, powodujący intensywne parowanie, spadek wilgotności
powietrza i zachmurzenia oraz wpływający na duże różnice klimatyczne między stokami o
wystawie południowej i północnej.
Kraina obejmuje obszar o krajobrazie górskim (gór średnich, gór wysokich oraz
fragment krajobrazu podgórskiego), odznaczający się wielką różnorodnością form rzeźby,
wynikającą z bogatej przeszłości geologicznej, oraz urozmaiconą, mozaikową budową
petrograficzną. Charakterystyczną cechą krajobrazu jest wyrastanie Sudetów stromym
progiem uskokowym ponad obszarem Przedgórza, a także kontrast jaki dają stare wyrównane
wierzchowiny i młoda sieć dolinna oraz wielkie śródgórskie kotliny lub kotlinowate obniżenia
otoczone stromymi zrębami górskimi.
Północny i zachodni fragment stanowi obszar wyżynny zbudowany ze skał
metamorficznych
paleozoiku , pokryty utworami czwartorzędowymi. Na południowym
zachodzie wznosi się granitowy blok łużycko-karkonoski (maks. wysokość - Śnieżka 1602 m
n.p.m.). Sąsiaduje on od wschodu z Górami Wałbrzyskimi i Kamiennymi, uformowanymi w
wyniku wylewów porfirów w okresie permskim oraz najstarszą skałą sudecką metamorficznymi gnejsami Gór Sowich. Na północ od nich Pogórze Kaczawskie obejmuje
nieckę geologiczną wypełnioną utworami cechsztynu, triasu i kredy oraz kaledońskie
struktury fałdowe – Góry Kaczawskie. Zachodnią część zapadliska tektonicznego - Kotliny
Kłodzkiej zajmują najmłodsze skały – kredowe piaskowce ciosowe Gór Stołowych, a na
wschodzie, związane z paleozoicznymi strukturami fałdowymi – Góry Bardzkie.
Występowanie siedlisk leśnych jest dość ściśle związane z piętrami wysokościowymi.
W piętrze pogórza występują wyżynne typy siedlisk – najliczniej reprezentowane jest
siedlisko LMwyż (26,1%). Najżyźniejsze siedliska regla dolnego (LG) nie mają dużego
udziału powierzchniowego. Częściej spotykany jest LMG (38,5%), występujący w niskim
reglu dolnym, oraz BMG w niskim i wysokim reglu dolnym. W górnej strefie regla dolnego
spotykany jest także BG. Ponadto w Górach Stołowych występują dość znaczne powierzchnie
górskich siedlisk bagiennych z glebami wytworzonymi z torfów wysokich. Bory
wysokogórskie (świeże, wilgotne i bagienne) są jedynymi siedliskami spotykanymi w reglu
górnym – większe powierzchnie tych siedlisk występują w Karkonoszach i na Śnieżniku. /*
Średnia lesistość Krainy wynosi 38,0%. Najwięcej lasów występuje w terenach
górskich – tam lesistość miejscami przekracza 50%. Najmniejsza lesistość występuje na
Pogórzu Zachodnioizerskim i w Kotlinach – Jeleniogórskiej i Kłodzkiej, gdzie nie sięga 20%.
202
Świerk
pospolity
(Św) pełni największą rolę lasotwórczą i ma największy
udział w lasach. Jego udział jest bardzo wysoki w dzielnicach obejmujących pasma górskie,
natomiast niższy na pogórzu. Zajmuje największe powierzchnie zarówno w reglu górnym jak
i dolnym. Na siedliskach BWG, BG i BMG występują najczęściej monokultury świerkowe.
Na siedliskach LMG i LG występuje z domieszką buka, rzadziej innych gatunków. Wskutek
błędnej gospodarki ludzkiej zajmuje także znaczne tereny siedlisk żyznych. Na siedliskach
wyżynnych może tworzyć drzewostany lite, częściej jednak bywa spotykany jako gatunek
współpanujący w drzewostanach sosnowo-dębowych.
Buk
z w y c z a j n y (Bk) jest gatunkiem o dużym znaczeniu lasotwórczym, jednakże
na tym terenie niezbyt często pełni rolę gatunku panującego; z reguły występuje jako
domieszka w drzewostanach świerkowych na żyznych siedliskach w reglu dolnym.
Jodła
p o s p o l i t a (Jd) spotykana jest jako nieliczna domieszka w drzewostanach
świerkowych i bukowych na żyznych siedliskach górskich i wyżynnych. Udział
powierzchniowy Jd jest w krainie VII znikomy.
S o s n a z w y c z a j n a (So), gatunek związany z siedliskami nizinnymi i częściowo
wyżynnymi - w górach spotykana jest sporadycznie, głównie na ubogich piaskowcach.
_________________________________________________________________
/* - w zestawieniach dla siedlisk górskich i wyżynnych podany jest udział procentowy wyłącznie według grup żyznościowych, np. udział
LG obejmuje także LGw, a udział BWG obejmuje zarówno BWGśw, BWGw, jak też i BWGb
D ą b s z y p u ł k o w y (Dbs) występuje na żyznych, głębokich glebach i dochodzi do
wysokości 500 m n.p.m..
O l s z a
spotykana jest nielicznie, tylko w sąsiedztwie potoków, przy czym w
partiach nizinnych krainy występuje częściej olsza czarna (Ol), natomiast w terenach
górskich - olsza szara (Olsz).
2.7.2. TYPY SIEDLISKOWE LASU
A. SIEDLISKA TERENÓW WYSOKOGÓRSKICH
Siedliska wysokogórskie występują w zasięgu regla górnego – w krajobrazie gór
wysokich. W Sudetach piętro górnoreglowe występuje w Karkonoszach, na Śnieżniku
oraz fragmentami w Górach Stołowych i rozciąga się od 1000 do 1250m n.p.m., schodząc
w dolinach i wąskich rynnach o stagnującym chłodnym powietrzu nawet o 200 m niżej.
Piętro górnoreglowe warunkowane jest długością okresu wegetacyjnego i długością
okresu suszy mrozowej w zimie. Jego górną granicę wyznaczają przede wszystkim
możliwości życiowe świerka. W warunkach regla górnego wykształca się
charakterystyczna roślinność, a drzewostan ma skrajnie niską bonitację wzrostową.
203
Bór wysokogórski świeży – BWGśw
Tworzy piętro regla górnego w Karkonoszach, Górach Izerskich, Górach Bialskich i
Masywie Śnieżnika. Niewielkie fragmenty stwierdzono także w najwyższych partiach Gór
Sowich i Orlickich. Udział tych siedlisk w powierzchni lasów nie przekracza 1%. Występują
na kwaśnych skałach magmowych i metamorficznych. Odznaczają się drzewostanem niskiej
bonitacji i krzewinkowym lub trawiastym runem.
a) Gleba
Tabela 7.1 – Siedliska BWG (BWGśw)
Teren wysokogórski - regiel górny:
wierzchowina, partie przygrzbietowe, obszary
skałkowe, powyżej 1000 m n.p.m.
Skały kwaśne
bardzo słaby wpływ wody glebowo-opadowej i
stokowej
BWG (BWGśw)
RODZAJ GLEBY
- pylasta i gliniasta zwietrzelina kwaśnych skał
magmowych, okruchowych i metamorficznych
(granitów, gnejsów, łupków krystalicznych oraz
zlepieńców i piaskowców odpornych na
wietrzenie)
- zwietrzelina kwaśnych skał magmowych,
okruchowych i metamorficznych z serią
glebopokryw stokowych
- osuwiska i koluwia osuwiskowe piaszczystogliniaste na podłożu skalnym
PODTYP GLEBY
RNw – ranker właściwy
RNb – ranker bielicowy
RNbt – ranker butwinowy
IRo – regosole oligotroficzne
Bw – bielicowa właściwa
RDw – rdzawa właściwa
RDb – rdzawa bielicowa
Próchnica: tangelmor, mor świeży
Runo
Gatunki BWGśw
Wietlica alpejska - Athyrium alpestre
Podbiałek alpejski - Homogyne alpina
Płonnik strojny - Polytrichum attenuatum
Przytulia nierównolistna - Galium anisophyllum
Gatunki BWGśw, BGśw i BMGśw (wspólne)
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
204
Goryczka trojeściowa - Gentiana asclepiadea
Kosmatka olbrzymia - Luzula sylvatica
Płaszczeniec - Plagiothecium undulatum
Przytulia hercyńska (P. skalna)- Galium saxatile
Typy lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św ok. V bon.
Gatunki dom. Ip. - Jrz pjd. na obrzeżach i w lukach
Podszyt - pjd. jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Piceetum Schlűter 1969 (=Plagiothecio-Piceetum hercynicum
(Tx.1937) J.Mat.1977, =Piceetum hercynicum Tx.1937) – górnoreglowa świerczyna sudecka,
podzespół typowy świeży war. uboższy
2.64.
Bór wilgotny wysokogórski - BWGw
Występuje wraz z BWGśw; zajmuje gleby wilgotne, ale nie zabagnione, najczęściej na
ocienionych stokach lub w miejscach bezodpływowych na wierzchowinach lub tarasowatych
spłaszczeniach stoków.
Runo
Gatunki różnicujące BWGw od BWGśw
Wietlica alpejska - Athyrium distentifolium (A.alpestre); (licznie)
Szczaw górski - Rumex alpestris
Liczydło górskie - Streptopus amplexifolius
Ciemiężyca (Ciemierzyca) zielona - Veratrum lobelianum
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii (nielicznie)
Gatunki częste - jak w BWGśw
Typy lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św ok. IV-V bon.
Gatunki dom. Ip. – pjd. Jrz (na obrzeżach i w lukach)
Podszyt - św, jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Piceetum filicetosum Schlűter 1969 (=Plagiothecio-Piceetum
hercynicum (Tx.1937) J.Mat.1977, = Piceetum hercynicum Tx.1937) – górnoreglowa
świerczyna sudecka, podzespół typowy wilgotny - paprociowy
2.65.
Bór wysokogórski bagienny - BWGb
Zajmuje tereny zabagniane w miejscach gromadzenia się wód opadowych i
stokowych. Preferuje stoki ocienione i nie nastawione na działanie wiatru.
Runo
Gatunki różnicujące od BWGw i BWGśw
Torfowce – Sphagnum girgensohnii (liczne)
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Gatunki częste
Listera sercowata - Listera cordata
205
oraz gatunki występujące w BWGśw
Typy lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św ok. V bon.
Gatunki dom. Ip. – pjd. Jrz (w lukach, na obrzeżach)
Podszyt - jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Piceetum sphagnetosum Schlűter 1969 (=Plagiothecio-Piceetum
hercynicum (Tx.1937) J.Mat.1977, = Piceetum hercynicum Tx.1937) – górnoreglowa
świerczyna sudecka, podzespół torfowcowy
B. SIEDLISKA TERENÓW GÓRSKICH
Siedliska górskie (dolnoreglowe) występują w krajobrazie gór średnich i niskich.
Warunki klimatyczne regla dolnego są dość silnie zróżnicowane, głównie między jego dolną,
a górną częścią. Z tego względu wskazane byłoby wyodrębnianie regla dolnego wysokiego i
niskiego, podobnie jak w Karpatach. W Karpatach, za główne kryterium wyrażające zmiany
klimatyczne, przyjęto skład drzewostanów i ich bonitację. Trudno jest jednak zastosować
podobne kryteria na terenie Sudetów, ponieważ często ponad 70% powierzchni leśnej zajmuje
świerk.
Można jednak wyróżnić na terenie Sudetów regiony klimatyczne: chłodnych
wierzchowin, obejmujących strefę regla górnego oraz ciepłych ponadinwersyjnych stoków i
inwersyjnych obniżeń dolinnych w reglu dolnym. Uwzględniając zróżnicowanie
mikroklimatyczne związane z ekspozycją stoków i kształtem urzeźbienia można następnie
wyróżnić odmiany fizjograficzno-klimatyczne. Dla ponadinwersyjnych stoków i
inwersyjnych obniżeń dolinnych będzie to przede wszystkim zróżnicowanie według
ekspozycji południowej i ekspozycji przybliżonych oraz według ekspozycji północnej i
przybliżonych. Niezależnie od tego powinny być wyodrębnione miejsca spływu i zalegania
chłodnego powietrza na stokach oraz inwersyjne dna dolin.
Odmiany fizjograficzno-klimatyczne pomocne mogą być przy ustalaniu typów lasy.
Bór górski świeży - BGśw
Siedliska boru górskiego znajdują się w zasięgu klimatu umiarkowanie chłodnego. W
wyższych pasmach górskich najczęściej nie tworzą jednolitego pasa, lecz występują
fragmentami na granicy regli. W niższych pasmach zajmują wierzchowiny i chłodne północne
stoki. Od siedlisk boru wysokogórskiego odróżnia je wyższa bonitacja wzrostowa świerka.
Łączny udział siedlisk boru górskiego (świeżych, wilgotnych i bagiennych) w lasach Sudetów
wynosi ok. 5%.
Runo
Gatunki różnicujące BGśw od BWGśw
Przytulia okrągłolistna - Galium rotundifolium
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris austriaca
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris dilatata (D.spinulosa)
Gatunki częste BWGśw, BGśw i BMGśw (wspólne)
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
206
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Typy lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św ok. IV bon.
Gatunki dom. Ip. - Jrz
Podszyt - pjd. jrz
Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Piceetum Schlűter 1969 (=Plagiothecio-Piceetum hercynicum
(Tx.1937) J.Mat.1977, =Piceetum hercynicum Tx.1937) – górnoreglowa świerczyna sudecka,
podzespół typowy świeży war. uboższy
Bór górski wilgotny - BGw
Spotykany na granicy regli (900-1050 m n.p.m.) w miejscach zacienionych, zwykle na
północnych stokach oraz także na tarasowatych spłaszczeniach stoków i w obniżeniach
międzystokowych, gdzie zatrzymują się wody opadowe i stokowe nie mające dróg szybkiego
odpływu.
Runo
Gatunki różnicujące BGw (i BWGw) od BGśw
Wietlica alpejska - Athyrium distentifolium (A.alpestre)
Szczaw górski - Rumex alpestris
Liczydło górskie - Streptopus amplexifolius
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii (nieliczne)
Płaszczeniec - Plagiothecium undulatum
Gatunki częste
Ciemiężyca (Ciemierzyca) zielona - Veratrum lobelianum
oraz gatunki występujące w BGśw
Typy lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św IV bon.
Gatunki dom. Ip. – pjd. Jrz (w lukach i na obrzeżach)
Podszyt Zespół roślinny
- Calamagrostio villosae-Piceetum filicetosum Schlűter 1969 (=Plagiothecio-Piceetum
hercynicum (Tx.1937) J.Mat.1977, = Piceetum hercynicum Tx.1937) – górnoreglowa
świerczyna sudecka, podzespół typowy wilgotny - paprociowy
Bór górski bagienny - BGb
Występuje najczęściej w granicach 700-900 m n.p.m., razem ze świeżymi i
wilgotnymi siedliskami boru górskiego. Zajmuje miejsca gromadzenia się wód opadowych i
stokowych, gdzie dochodzi do zabagniania terenu. Preferuje stoki ocienione i nie nastawione
na działanie wiatru.
Runo
Gatunki różnicujące BGb od BGw i BGśw
Torfowiec Girgensohna – Sphagnum girgensohnii (liczne)
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
207
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Biczyca trójwrębna - Bazzania trilobata
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
Turzyca pospolita - Carex fusca
Gatunki częste
Listera sercowata - Listera cordata
oraz gatunki występujące w BGśw
Typy lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św ok. IV-V bon.
Gatunki dom. Ip. - Jrz pjd. (w lukach i na obrzeżach)
Podszyt - jrz
Zespoły roślinne
- Calamagrostio villosae-Piceetum sphagnetosum Schlűter 1969 (=Plagiothecio-Piceetum
hercynicum (Tx.1937) J.Mat.1977, = Piceetum hercynicum Tx.1937) – górnoreglowa
świerczyna sudecka, podzespół torfowcowy
- Bazzanio-Piceetum caricetosum fuscae Br.-Bl. Et Siss.1939 – dolnoreglowa świerczyna na
torfie, podzespół uboższy
Zespół spotykany dość często w Górach Bystrzyckich (torfowisko Zieleniec) i w Górach Stołowych
(torfowisko Batorowskie), a także nieco rzadziej w Karkonoszach i Górach Izerskich. Wyróżnia się pojedynczą
domieszką jodły w drzewostanie oraz podszytem jodłowo-świerkowym
2.66.
2.67.
Bór mieszany górski świeży – BMGśw
Zajmuje znaczne powierzchnie w reglu dolnym, głównie powyżej 850m n.p.m.;
miejscami przekracza dolną granicę regla górnego, dochodząc do 1250 m wysokości
bezwzględnej. Spotykany często w Sudetach, głównie w Karkonoszach, Górach Izerskich,
Rudawach Janowickich, Górach Stołowych, Górach Bystrzyckich i Orlickich, w Górach
Bialskich i Masywie Śnieżnika Kłodzkiego. Występuje na wierzchowinach i płaskich
tarasach, na stokach dolin i zagłębieniach, gdzie zatrzymuje się zimne powietrze.
Udział siedlisk BMGśw we wszystkich dzielnicach jest dość wyrównany; średnio
wynosi 21,2%. W wyniku działalności gospodarczej siedliska te opanował głównie świerk,
tworząc drzewostany lite. Wskazane byłoby wzbogacenie składu gatunkowego i
wprowadzanie domieszek buka oraz jodły.
Runo
Gatunki różnicujące BMGśw od BGśw
Starzec Fuchsa - Senecio Fuchsii
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Podrzeń żebrowiec - Blechnum spicant
Gatunki różnicujące od górnoreglowych świerczyn
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
oraz występowanie jodły (Abies alba) i buka (Fagus sylvatica)
Gatunki częste
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villopsa
208
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Goryczka trojeściowa - Gentiana asclepiadea
Kosmatka gajowa – Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Przytulia okrągłolistna - Galium rotundifolium
Pszeniec leśny - Melampyrum sylvaticum
Przytulia hercyńska (P. skalna)- Galium saxatile
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris austriaca
Rokiet pospolity – Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris spinulosa
Fałdownik - Rhytidiadelphus loreus
Płaszczeniec - Plagiothecium undulatum
Typy lasu
> w wysokim reglu dolnym
• BUKOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Św II- III bon., Bk III-IV bon.
Gatunki dom. Ip. - Jw, Jd
Podrost i podszyt - Bk, Jd, wiciokrzew cz.
Występowanie
Na środkowych częściach stoków różnych ekspozycji.
• ŚWIERKOWO-BUKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Św III bon., Bk III – IV bon.
Gatunki dom. Ip. - Jw, Jd
Występowanie
Na wierzchowinach i grzbietach.
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunek głowny - Św III bon.
Gatunki dom. Ip. - Jd, Bk
Podrost i podszyt - Jd, Bk, Św
Występowanie
W miejscach zalegania chłodu na stokach
> w niskim reglu dolnym
• ŚWIERKOWO-JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Jd II-III bon., Św I-II bon.
Gatunki dom. Ip. - Bk, Brz, Jw, na stokach południowych także So i Md
Podrost i podszyt – gatunki drzewostanu, jrz
Występowanie
Na środkowych częściach stoków południowych i północnych.
209
• JODŁOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Św I-II bon, Jd II-III
Gatunki dom. Ip. - Bk, Brz
Podrost i podszyt – Bk, Jd, Jrz, wiciokrzew cz.
Występowanie
Na dolnych częściach stoków i w miejscach chłodnych
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Św II–III bon
Gatunki dom. Ip. – Jd, Bk
Występowanie
Na dnach dolin.
Zespół roślinny
- Abieti-Piceetum W.Mat.1967 – dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy odmiana sudecka
2.68.
2.69.
Bór mieszany górski wilgotny - BMGw
Spotykany bardzo rzadko. Występuje wraz z siedliskami BMGśw, jednakże w
warunkach o zwiększonej wilgotności gleb, zwykle w obniżeniach dolinnych lub załamaniach
stokowych.
Runo
Gatunki różnicujące BMGw od BMGśw
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii (pjd.)
Sit rozpierzchły - Juncus effusus
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Gatunki częste
Malina właściwa - Rubus idaeus
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Siódmaczek pospolity - Trientalis europaea
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Rokietnik pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum)
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa
Typy lasu
• JODŁOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św II-III bon. , Jd
Gatunki dom. I p. - pjd. Bk, Jw
Podrost – gatunki drzewostanu
Podszyt - jrz
Zespół roślinny
- Abieti-Piceetum W.Mat.1967 – dolnoreglowy bór świerkowo-jodłowy odmiana sudecka
210
2.70.
Bór mieszany górski bagienny - BMGb
Występuje wraz z siedliskami borów mieszanych świeżych i wilgotnych, zajmując
najczęściej na stokach północnych zagłębienia terenowe, niecki, tarasy i inne miejsca z
utrudnionym przepływem wody glebowej. Zajmuje dość znaczne powierzchnie w Górach
Bystrzyckich (torfowisko Zieleniec), w Górach Stołowych (torfowisko Batorowskie) oraz
mniejsze fragmenty w Karkonoszach i Górach Izerskich.
Runo
Gatunki różnicujące BMGb od BMGw
Bagno zwyczajne - Ledum palustre
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
Modrzewnica zwyczajna - Andromeda polifolia
Wełnianka pochwowata - Eriophorum vaginatum
Płonnik sztywny - Polytrichum strictum
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii (licznie)
Biczyca trójwrębna - Bazzania trilobata
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
Gatunki częste
jak w BMwG
Typy lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Św III-IV bon.
Gatunki dom. Ip. – Jd (pjd.)
Podrost – Św, Jd
Podszyt
Zespół roślinny
- Bazzanio-Piceetum equisetetosum sylvaticae Br.-Bl. Et Siss.1939 – dolnoreglowa
świerczyna na torfie (podzespół żyźniejszy)
2.71.
2.72.
Las mieszany górski świeży - LMGśw
Występuje w reglu dolnym, najczęściej poniżej 800 m n.p.m. Jest najliczniej
występującym siedliskiem w Sudetach. Jego najniższy udział w dzielnicy Sudetów
Zachodnich wynosi 30,2%, natomiast najwyższy – w dzielnicy Sudetów Wschodnich – zbliża
się do 60%. Znaczne powierzchnie na tym siedlisku zajmują lite drzewostany świerkowe, co
może utrudniać jego identyfikację. Pomocna w tym celu jest bonitacja drzewostanu i
występowanie gatunków runa typowych dla siedlisk żyźniejszych.
Runo
Gatunki różnicujące LMGśw od BMGśw
Przenęt purpurowy - Prenanthes purpurea
Żurawiec falistolistny - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Jeżyna fałdowana - Rubus plicatus
Malina właściwa - Rubus idaeus
Poziewnik miękkowłosy - Galeopsis pubescens
Poziewnik szorstki - Galeopsis tetrahit
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
211
Turzyca leśna - Carex sylvatica
Zachyłka trójkątna – Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
Gatunki częste
Starzec Fuchsa - Senecio Fuchsii
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
2.73.
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum)
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Widłoząbek jednoboczny - Dicranella heteromalla
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Widłoząb miotlasty - Dicranum scoparium
Rokiet cyprysowaty - Hypnum cupressiforme
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Typy lasu
• ŚWIERKOWO-BUKOWY
DrzewostanGatunki główne – Bk III bon., Św II-III bon. Gatunki dom. Ip. – pjd. Jd, Jw
Występowanie
Na chłodnych wierzchowinach niższych grzbietów oraz na górnych stokach, także w wysokim reglu dolnym na
skałach bogatych w węglany.
• JODŁOWO-ŚWIERKOWO-BUKOWY
DrzewostanGatunki główne – Bk II-III bon., Św I-III bon., Jd II-III bon. Gatunki dom. Ip. –
Md, So (na południowych stokach), pjd. Jw, Wzg
Występowanie
Na środkowych partiach stoków.
• BUKOWO-JODŁOWO-ŚWIERKOWY
DrzewostanGatunki główne – Św II-III bon., Jd III bon., Bk III bon.,.Gatunki dom. Ip. –
pjd. Jw
Występowanie
W miejscach zalegania i spływu chłodu, na dnach dolin i przydolinnych częściach stoków.
Zespoły roślinne
- Luzulo luzuloidis-Fagetum Markgr.1932 em.Meusel 1937 – acidofilna buczyna górska,
podzespoły typicum oraz cladonietosum
W Sudetach dominują buczyny ubogie, jest ich dwa razy więcej niż żyznych; w miejscach
eksponowanych ku południowi występuje podzespół chrobotkowy.
- Taxo-Fagetum Etter 1947 – storczykowa buczyna sudecka
Występuje pośród lasów bukowych na wysokości 380-560 m n.p.m. Zajmuje górne lub środkowe partie
zboczy o znacznym nachyleniu i ekspozycji południowej lub południowo-zachodniej. Spotkana w górach
Krowiarkach (Masyw Śnieżnika Kłodzkiego) oraz na Pogórzu Kaczawskim. Charakterystyczne jest
występowanie storczyków Epipactis helleborine (=E. latifolia), Cephalanthera damasonium (=C. Alba),
Neottia nidus-avis, Platanthera bifolia, Corallorhiza trifida oraz takich gatunkow jak Astragalus glycyphyllos,
Clinopodium vulgare (Calamintha vulgaris), Polygonatum odoratum, Convallaria majalis
212
2.74.
Las mieszany górski wilgotny - LMGw
Siedliska LMGw występują sporadycznie wśród siedlisk LMGśw; najczęściej w
dolnej strefie regla dolnego, do ok. 660 m n.p.m. Zajmują miejsca wilgotniejsze, cieniste stoki
i obniżenia z zatrzymującą się wodą stokową i opadową.
Runo
Gatunki różnicujące LMGw od LMGśw – obfite występowanie gatunków:
Cienistka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Gatunki częste
jak w LMGśw
Typy lasu
• BUKOWY
DrzewostanGatunki główne I p. – Bk II-III bon. Gatunki dom. Ip. – Św, Jw
Zespół roślinny
Luzulo luzuloidis-Fagetum dryopteridetosum Markgr.1932 em.Meusel 1937 – acidofilna
buczyna górska podzespół paprociowy
2.75.
Las górski świeży - LGśw
Występuje w reglu dolnym do ok. 600 m. n.p.m., wyjątkowo może dochodzić do 800
m n.p.m. Najwięcej siedlisk LG występuje w dzielnicy Sudetów Środkowych – ponad 20%,
natomiast najmniej - 3,1% powierzchni leśnej zajmują na terenie Sudetów Zachodnich. Ze
względu na szczególne położenie w terenie można wyróżnić odmiany topograficzne LG
zarówno na glebach węglanowych jak i kwaśnych.
Runo
Gatunki różnicujące LGśw od LMGśw
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Gajowiec żółty górski - Galeobdolon luteum ssp. montanum
Kopytnik leśny - Asarum europaeum
Turzyca leśna - Carex sylvatica
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
ponadto w buczynach
Żywiec dziewięciolistny - Dentaria enneaphyllos
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
213
Gatunki częste
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Przenęt purpurowy - Prenanthes purpurea
Żurawiec falistolistny - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (=D.spinulosa)
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Zachyłka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)
Jęczmieniec (Wydmuchrzyca) zwyczajny – Hordelymus (Elymus) europaeus
Pszeniec gajowy - Melampyrum nemorosum
Przytulia Schultesa - Galium schultesii
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Perłówka zwisła - Melica nutans
Trędownik bulwiasty - Scrophularia nodosa
Poziewnik miękkowłosy - Galeopsis pubescens
Poziewnik szorstki - Galeopsis tetrahit
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Typy lasu
• BUKOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Bk I-II bon. Gatunki dom. Ip. – Jd I-II bon., Św I-II bon., Jw, Kl, Wz, Lp,
Os, Brz
na stokach południowych także So, Md.
Występowanie
Na środkowych częściach stoków, zwłaszcza o wystawach południowych, wierzchowinach narażonych na
wiatry, na glebach lekkich, węglanowych.
• ŚWIERKOWO-JODŁOWO-BUKOWY
• JODŁOWO-BUKOWY
Drzewostan Gatunki główne – Bk I-II bon., Jd I-II bon., Św I-II bon. Gatunki dom. Ip. –
Jw, Kl, Wz, Lp, Os, Brz
na stokach południowych także So, Md
Występowanie
Na stokach o różnych ekspozycjach.
• BUKOWO-ŚWIERKOWO- JODŁOWY
Drzewostan Gatunki główne – Jd I-II bon., Św I-II bon., Bk I-II bon. Gatunki dom. Ip. – Jw,
Kl, Wz, Lp, Os, Brz
Występowanie
Na stokach o różnych ekspozycjach, częściej północnych, w miejscach chłodnych, wklęsłych, dolinowych.
• BUKOWO-JAWOROWY
Drzewostan Gatunki główne – Jw I-III bon., Bk I-III bon. Gatunki dom. Ip. – Jd i inne
liściaste (rzadko)
Występowanie
Na glebach skalistych, rumoszowatych.
Podszyt we wszystkich typach lasu tworzą: bez koralowy, wiciokrzew czarny, leszczyna.
214
Zespół roślinny
Dentario enneaphyllidis-Fagetum Oberd.1953 – żyzna buczyna sudecka, forma reglowa;
podzespoły: D.e.-F.calamagrostietosum – z trzcinnikiem leśnym (LG uboższy), D.e.F.typicum – typowy oraz D.e.-F.asaretosum - i z kopytnikiem.
Na terenie Sudetów występuje w granicach wysokości 500-1000 m n.p.m. razem z ubogą
buczyną, m.in. w Górach Kaczawskich (na sylurskich lub kambryjskich łupkach), a Górach
Wałbrzyskich (na na karbońskich szarogłazach), w Górach Kamiennych i stołowych (na
permskich melafirach i łupkach), w Górach Sowich (na paragnejsach) i w Masywie Śnieżnika
(na prekambryjskich łupkach mikowych) oraz na Pogórzu Izerskim (na trzeciorzędowych
bazaltach). Zwykle zajmuje środkowe i dolne partie stoku, często sąsiaduje z buczyną
storczykową zajmującą południowe stoki.
2.76.
Las górski wilgotny - LGw
Występuje w takiej samej strefie wysokościowej jak LGśw, lecz jest znacznie rzadziej
spotykany. Zajmuje w niskich partiach regla dolnego załamania stoków, obniżenia
międzystokowe oraz brzegi dolin z glebami wilgotnymi.
Runo
Gatunki różnicujące LGw od LGśw
Lepiężnik biały - Petasites albus
Gatunki różnicujące LGw od LMGw
Żywokost sercowaty - Symphytum cordatum
Miesiącznica trwała - Lunaria rediviva
Paprotnik kolczysty - Polystichum aculeatum (P. lobatum)
Języcznik zwyczajny - Phyllitis scolopendrium
Paprotnik Brauna - Polystichum brauni
Wilczomlecz słodki - Euphorbia dulcis
Gatunki częste
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
2.77.
Żywiec gruczołowaty - Dentaria glendulosa
Kokoryczka okółkowa - Polygonatum verticillatum
oraz gatunki LGśw
Typy lasu
• ŚWIERKOWO-BUKOWO-JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Jd I-II bon., Bk I-II bon., Św I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Jw, Js, Wz, Lp, Kl, Brzb, Os
Występowanie
Miejsca chłodne, północne stoki, dna dolin.
• JODŁOWO-BUKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Bk I-II bon., Jd I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Jw, Js, Wz, Lp, Kl, Brzb, Os
Występowanie
Źródliska, wysięki, stoki z wodą ruchomą.
• JODŁOWO-BUKOWO-JAWOROWY
Drzewostan
Gatunki główne - Jw I-II bon., Bk I-III bon.
215
Gatunki dom. Ip. – Jd, Bst, Lps
Występowanie
Rumosz skalny.
Zespoły roślinne
- Dentario enneaphyllidis-Fagetum allietosum Oberd.1953 – żyzna buczyna sudecka forma
reglowa, podzespół z czosnkiem niedźwiedzim (Allium ursinum),
Występuje często na zasadowym podłożu skalnym w miejscach podobnych jak w LGśw lecz na glebach
głębszych, żyźniejszych i wilgotniejszych.
- Lunario-Aceretum pseudoplatani Schlüt. 1957 – jaworzyna z miesiącznicą, forma
dolnoreglowa, odmiana sudecka z Euphorbia dulcis.
Występuje tylko na obszarach górskich 300-870 m n.p.m.: w Górach
Sowich, Górach Stołowych, Rudawach Janowickich i na Pogórzu Izerskim.
Zajmuje strome i wilgotne zbocza w piętrze regla dolnego i pogórza, zwykle o
ekspozycji wschodniej, północnej i północno-zachodniej. W runie dominują
higrofilne byliny dwuliścienne i paprocie.
2.78.
Las łęgowy górski - LłG
Występuje sporadycznie, tylko w reglu dolnym i rzadko przekracza granicę 500 m
n.p.m. Spotykany na obrzeżach szerszych dolin oraz wzdłuż koryt potoków i rzek, gdzie teren
jest zalewany wodami rzek lub spływami wód stokowych.
Runo
Gatunki różnicujące łęgi górskie i podgórskie od łęgów nizinnych
Świerząbek orzęsiony - Chaerophyllum hirsutum
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Jarzmianka większa - Astrantia major
Gatunki różnicujące LłG od OlJG
Bodziszek żałobny - Geranium phaeum
Oset łopianowaty - Carduus personata
Lepiężnik wyłysiały - Petasites kablikianus
Lepiężnik różowy - Petasites hybridus
Podbiał pospolity - Tusilago farfara
Łopian pajęczynowaty - Arctium tomentosum
Barszcz zwyczajny - Heracleum sphondylium
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Perz psi - Agropyron caninum
Kopytnik leśny - Aasarum europaeum
Kuklik zwisły - Geum rivale
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Świerząbek korzenny - Chaerophyllum aromaticum
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Merzyk fałdowany – Plagiomnium undulatum (Mnium undulatum)
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Typy lasu
• OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Olsz I-III bon.
216
Gatunki dom. Ip. – Jw, Wbpurp, na obrzeżach Jw, Św
Podrost – Olsz, Jw, Js
Podszyt – lesz., bez c, such., gb
Zespół roślinny
- Alnetum incanae Lüdi 1921 – nadrzeczna olszyna górska, odmiana sudecka
Występuje nad potokami i rzekami, zwykle w obszarach niskich gór i w kotlinach górskich wychodząc
na obszar pogórzy. Na obszarze Sudetów spotykany jest bardzo rzadko. Zajmuje współczesne tarasy rzeczne.
Roślinność zróżnicowana jest na warianty: z Salix fragilis i Salix purpurea (wczesne stadia rozwoju zespołu zajmuje stosunkowo młode aluwia, najbliżej nurtu rzeki), typowy (przeciętne warunki) oraz z jaworem (zajmuje
dalekie od nurtu skrzydła dolin, gdzie osadziły się w większej ilości drobnoziarniste namuły).
• (OLSZOWO-) JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Js I-II bon., Olsz , Ol
Gatunki dom. Ip. – Jw, Kl, Klp, Bst
Porost i podszyt – js, lesz.., gb, trz. e., wiciokrz. czarny
2.79. Zespół roślinny
- Carici remotae-Fraxinetum Koch 1926 – podgórski łęg jesionowy, forma podgórska;
postać typowa – C.r.F. chrysosplenietosum
Występuje w dolnych partiach piętra dolnoreglowego, przy czym dochodzi do 560-760 m n.p.m. w
Masywie Śnieżnika. Najczęściej spotykany w dolinach niewielkich rzek i potoków.
2.80.
Ols jesionowy górski - OlJG
Fragmenty siedlisk spotykane są w szerszych dolinkach lub zagłębieniach terenu, na
spłaszczeniach i załamaniach stoków, terenach wysiękowych lub źródliskach, gdzie
utrudniony jest odpływ wód stokowych i dochodzi do niewielkiego zabagnienia.
Runo
Gatunki różnicujące lasy łęgowe i olsy jesionowe górskie od nizinnych
Olsza szara - Alnus incana
Świerząbek orzęsiony - Chaerophyllum hirsutum
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Jarzmianka mniejsza - Astrantia major
Gatunki różnicujące OlJG od LłG
Szczaw gajowy - Rumex sanguineus
Skrzyp olbrzymi - Equisetum telmateia (E. maximum)
Turzyca zwisła - Carex pendula
Rzeżucha gorzka - Cardamine amara
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
Merzyk pokrewny – Plagiomnium affine (Mnium affine)
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Psianka słodkogórz - Solanum dulcamara
Świerząbek orzęsiony - Chaerophyllum temulum
Gatunki częste
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Knieć błotna - Caltha palustris
Przytulia błotna - Galium palustre
217
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Malina właściwa - Rubus idaeus
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Kuklik zwisły - Geum rivale
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Typy lasu
• (OLSZOWO-) JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Js I-II bon., Olsz , Ol
Gatunki dom. Ip. – Jw, Kl, Klp, Bst
Porost i podszyt – js, lesz.., gb, trz. z., wiciokrz. czarny
2.81. Zespół roślinny
- Carici remotae-Fraxinetum Koch 1926 – podgórski łęg jesionowy, forma podgórska;
postać typowa ze skrzypem olbrzymim C.r.F. equisetetosum maximii
Najczęściej spotykany w szerszych dolinach niewielkich potoków, a także przy źródliskach w piętrze
pogórzy sudeckich i w dolnych partiach piętra dolnoreglowego. W Górach Opawskich występuje w granicach
wysokości 200-500 m n.p.m., a w Masywie Śnieżnika - 560-760 m n.p.m.
• OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Olsz III bon
Gatunki dom. Ip. – Ol, Js, Jw., Bk, Jd
Podrost i podszyt – słabo rozwinięte
Zespół roślinny
Caltho-Alnetum Zarzycki 1963 – bagienna olszyna górska
Występuje w podobnych miejscach jak łęg jesionowy. Drzewostan często o mniejszym zwarciu, ze
słabo rozwiniętą warstwą krzewów. Runo bardzo bujne o strukturze kęp i dolinek.
C. SIEDLISKA TERENÓW WYŻYNNYCH I PODGÓRSKICH
Na terenie Sudetów siedliska wyżynne występują w krajobrazie wyżynnym, gdzie wysokości terenu
kształtują się ok. 300-600 m n.p.m. głównie w części Pogórza Izerskiego oraz Pogórza Kaczawskiego. Gleby
przeważnie średnio głębokie wytworzone ze zwietrzelin starszych utworów geologicznych (paleozoicznych i
mezozoicznych) lub lessu. Łącznie siedliska wyżynne zajmują ok. 18% powierzchni leśnej.
Charakterystyka jak dla krainy Śląskiej.
218
2.8. Kraina Karpacka
2.8.1. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA
Kraina Karpacka zajmuje południowo – wschodnią część Polski. Od północy graniczy z Krainą
Małopolską, na zachodzie stykając się z Krainą Śląską. Pozostałe granice są równocześnie granicami państwa.
Podzielona została na 16 mezoregionów przyrodniczoleśnych, zgrupowanych w 9 dzielnic.
Obszar krainy zajmuje trzy podprowincje fizycznogeograficzne: zewnętrzne Karpaty
Zachodnie (z mezoregionami: Pogórze Zachodniobeskidzkie, Beskidy Zachodnie, Pogórze
Środkowobeskidzkie, Beskidy Środkowe), Centralne Karpaty Zachodnie (z makroregionami:
Obniżenie Orawsko-Podhalańskie, Łańcuch Tatrzański) oraz Beskidy Wschodnie (z
makroregionem Beskidów Lesistych), a także znajdujący się w granicach Polski fragment
Wschodniego Podkarpacia (mezoregion Sańsko-Dniestrzański).
Klimat górzystej części krainy jest dość chłodny, wilgotny i surowy, odznaczający
się spadkiem temperatury, wzrostem opadów i skracaniem okresu wegetacyjnego wraz
ze wzrostem wysokości bezwzględnej terenu. Średnia roczna temperatura powietrza
wynosi od 5,7oC w Zakopanem do 8,5oC w Nowym Sączu. Średnie temperatury stycznia
–2,0oC i lipca 15,8oC należą do dość niskich. Suma opadów w miejscowościach górskich
wynosi od 654 do 989 mm. Kierunek wiatru w Karpatach jest najczęściej zachodni lub
północno – zachodni, lecz często występują tam wiatry o charakterze fenów zwane
halnymi oraz wiatry wstępujące i zstępujące powodujące cyrkulację powietrza pomiędzy
górami i dolinami. Pogórze Karpackie jest uprzywilejowane klimatycznie – ciepłe i
obfitujące w opady.
W łańcuchu Karpat wyróżnia się dwie części o odmiennej budowie – Karpaty
wewnętrzne i zewnętrzne.
Do Karpat wewnętrznych sfałdowanych w okresie kredowym należą:
• Tatry zbudowane głównie ze skał mezozoicznych o przewadze wapieni i dolomitów
spoczywających na starszych utworach – granitach i skałach metamorficznych, które
tworzą najwyższe wzniesienia;
• Podhale leżące u północnych podnóży Tatr, w formie kotlinowego obniżenia
wypełnionego materiałem fliszowym lokalnego, tatrzańskiego pochodzenia;
• Pieniny tworzące północną granice Karpat wewnętrznych wraz ze swym przedłużeniem
ku wschodowi i zachodowi zwanym Pienińskim Pasem Skałkowym. Budują je skały
jurajskie i kredowe, głównie węglanowe.
Karpaty zewnętrzne sfałdowane w trzeciorzędzie dzielone są na zachodnie i
wschodnie (Bieszczady). Zbudowane są z utworów fliszowych tworzących pasma górskie
zróżnicowane pod względem wysokości i ukształtowania terenu. Od północy przylega do gór
pagórkowaty obszar Pogórza.
W regionalizacji przyrodniczo–leśnej kraina Karpacka podzielona została na 16
mezoregionów zgrupowanych w dziewięciu dzielnicach.
Najbardziej na zachód wysunięta jest Dzielnica Beskidu Śląskiego i Małego. Beskid
Śląski sięgający do 1250 m n.p.m. (Skrzyczne) zbudowany jest z masywnych piaskowców
godulskich i istebniańskich, z wyjątkiem południowej części utworzonej z fliszu warstw
magurskich.
Dzielnica Pogórza Karpackiego obejmuje brzeżną część Karpat fliszowych. Dzielnica
ta ma charakter wyżynny. Pogórze na północy ograniczone jest progiem o wysokości 100 –
200 m. Pomiędzy tym progiem a górami występuje pas łagodnych wzgórz dochodzących do
300 lub 400 m wysokości. Pogórze budują głównie mało odporne na wietrzenie skały:
miękkie piaskowce, łupki i iły, rzadziej margle. Podczas zlodowacenia obszar ten w dużym
stopniu pokryły pyły wodnolodowcowe i lessy.
Dzielnica Bieszczadów zajmuje najbardziej na wschód wysuniętą część Karpat o
swoistych cechach przyrodniczo – leśnych. Kształtuje je inna niż w Beskidach Zachodnich
219
budowa geologiczna i klimat pozostający pod wpływem ciepłych mas powietrza
napływających z nad Niziny Węgierskiej. Podłoże skalne Bieszczadów tworzą głównie
warstwy krośnieńskie. Na mniejszym obszarze występują warstwy inoceramowe, menilitowe
i hieroglifowe. Skały te są zasobne w węglan wapnia, jednak w wierzchniej części są go
prawie zupełnie pozbawione. Wysokość grzbietów górskich w Bieszczadach wzrasta w miarę
posuwania się ku wschodowi. Najwyższy szczyt – Tarnica ma 1348 m n.p.m.
Dzielnica Beskidu Żywieckiego obejmuje najwyżej wzniesione masywy górskie
Beskidów Zachodnich. Najwyższy szczyt – Babia Góra wznosi się na wysokość 1725 m
n.p.m. Swą wysokość Beskid Żywiecki zawdzięcza piaskowcom magurskim odpornym na
wietrzenie. Cechuje je krajobraz górski o ostrych wierzchołkach, stromych zboczach, wąskich
głęboko wciętych dolinach. Piaskowcom magurskim towarzyszą warstwy podmagurskie
utworzone z bardziej podatnych na wietrzenie skał hieroglifowych, beloweskich,
inoceramowych, łupków pstrych, margli łąckich i in. W krajobrazie skały te odróżniają się
łagodnymi formami rzeźby i niższymi wzniesieniami.
2.82.
Dzielnicę Beskidu Makowskiego i Wyspowego budują podobne utwory
skalne jak Beskid Żywiecki. Mniejszy udział piaskowców magurskich zaznacza się
niższym wzniesieniem tych gór. Beskid Wyspowy jest jedyną grupą górską w Karpatach
utworzoną nie z długich grzbietów lecz z odosobnionych gór „wyrastających” z falistej
krainy podgórskiej.
2.83.
Dzielnicę Gorców i Beskidu Sądeckiego tworzą góry zbudowane z
warstw magurskich, podobnie jak dwie poprzednio omawiane dzielnice. W zachodniej
części Beskidu Sądeckiego pojawiają się utwory warstw krośnieńskich oraz wyodrębnia
się pasmo Pienin zbudowane z wapieni jurajskich i kredowych.
Dzielnica Beskidu Niskiego zajmuje największe obniżenie łuku karpackiego, gdzie
wysokości bezwzględne nie przekraczają 1000 m. Przeważają tu szerokie, kopulaste pasma,
fragmentami spotyka się też wąskie, ostre grzbiety górskie. W części zachodniej góry
utworzone są z piaskowców, łupków i margli magurskich i podmagurskich, we wschodniej,
podobnie jak w Bieszczadach, dominują piaskowce i łupki krośnieńskie, hieroglifowe oraz
inoceramowe.
Dzielnica Podhala zajmuje kotlinowate obniżenie u podnóża Tatr. Nagromadziły się w
nim fliszowe osady morskie złożone z materiału powstałego ze zniszczenia Tatr. W
najstarszych warstwach występują piaskowce, zlepieńce, dolomity i wapienie. Górne poziomy
zawierają głównie piaskowce i łupki ilaste. W Kotlinie Nowotarskiej występują ogromne
żwirowe stożki napływowe rzek lodowcowych spływających z Tatr. Obniżenie tego terenu i
obfitość wód przyczyniły się do powstania rozległych torfowisk wysokich z interesującą
roślinnością Borów Nowotarskich.
Dzielnica Tatr obejmuje najwyższe pasmo karpackie o złożonej budowie geologicznej.
Tatry dzieli się na Wschodnie czyli Wysokie i Zachodnie. Granicą pomiędzy obu częściami
jest Przełęcz Liliowe. Tatry Wysokie we wschodniej części tworzą różne odmiany granitu i
diorytów kwarcowych, w zachodniej gnejsy i łupki krystaliczne. Granitowe Tatry Wysokie
osiągają w granicach Polski wysokość 2499 m n.p.m. (Rysy) i przewyższają Tatry Zachodnie
zbudowane ze skał osadowych: wapieni, dolomitów, margli, piaskowców, łupków,
kwarcytów i zlepieńców.
W krainie Karpackiej występowanie siedlisk leśnych jest dość ściśle związane z
wysokością terenu. Siedliska nizinne bywają spotykane jedynie sporadycznie w dzielnicy
Pogórza Środkowobeskidzkiego. W tej dzielnicy zajmują największe powierzchnie siedliska
wyżynne występujące także w Dzielnicy Beskidu Makowskiego i Wyspowego. Wśród
siedlisk wyżynnych przeważają siedliska Lwyż; najczęściej związane są z glebami
brunatnymi i płowymi. Na terenach górskich najliczniej występują siedliska LG i LMG
odznaczające się glebami szkieletowymi. W wyższych położeniach, w partiach
220
przygrzbietowych spotykane są nawet gleby o charakterze rankerów. W niższych położeniach
górskich, gdzie na tworzenie się gleb miały wpływ procesy soliflukcji, spełzania oraz
osuwania, powstawały serie pokryw stokowych, a profil glebowy może zawierać szereg
poziomów i warstw. Żyzne siedliska górskie wytworzone z fliszu odznaczają się zwykle
glebami brunatnymi, uboższe bielicowymi, a sporadycznie rdzawymi. Ze skał wapiennych
powstają rędziny. Wyżej położone siedliska wysokogórskie powiązane są z rankerami i
glebami bielicowymi. Górnoreglowe siedliska BWG spotykane są głównie w Dzielnicy Tatr,
a także Beskidu Żywieckiego oraz Gorców i Beskidu Sądeckiego.
Lesistość Krainy Karpackiej jest wysoka, przekracza 40%. Najmniejsza jest w Dzielnicy
Podhala – nie sięga 20%, a najwyższa w Dzielnicy Tatr – ponad 70%.
Głównymi gatunkami lasotwórczymi na terenach górskich są: jodła, buk i świerk, a w
strefie pogórza także dąb i sosna.
J o d ł a p o s p o l i t a (Jd) jest gatunkiem panującym i współpanującym na żyznych
siedliskach wyżynnych i górskich. Bardzo rzadko tworzy lite drzewostany, najczęściej
występuje wraz z sosną i bukiem na siedliskach lasów mieszanych i lasów wyżynnych lub z
bukiem i świerkiem na siedliskach lasów górskich i lasów mieszanych górskich. Udział jej
jest najwyższy w Dzielnicy Beskidu Makowskiego i Wyspowego, gdzie przekracza 40%, a
najniższy (2-4%) w Dzielnicy Beskidu Śląskiego i Małego oraz na Podhalu i w Tatrach.
B u k z w y c z a j n y (Bk) w reglu dolnym na siedliskach LG i LMG tworzy
drzewostany lite lub z domieszką jodły, a miejscami świerka. Najwartościowsze drzewostany
znajdują się poniżej 900 m n.p.m. Na wyżynach buk tworzy drzewostany jednogatunkowe lub
w zmieszaniu z jodłą i sosną. Jego udział w poszczególnych dzielnicach kształtuje się w
granicach 25-40%, z wyjątkiem kilkuprocentowego udziału w dzielnicach Podhala i Tatr, oraz
kilkunastoprocentowego w dzielnicy Beskidu Śląskiego i Małego oraz dzielnicy Beskidu
Żywieckiego.
Ś w i e r k p o s p o l i t y (Św) w Krainie Karpackiej ma dwa zasięgi: wschodni i
zachodni, przedzielone ok. 50 km pasem bezświerkowym (od Osławy po Wisłokę). Na terenie
Beskidu Śląskiego i Żywieckiego gatunek ten wykształcił wysokowartościowy ekotyp.
Świerk jest gatunkiem panującym w reglu górnym i górnej strefie regla dolnego, gdzie na
siedliskach BWG, BG i BMG tworzy lite drzewostany. Na siedlisku LMG występuje z
domieszką buka i jodły, natomiast w LG powinien stanowić niewielką domieszkę w
drzewostanach bukowych i jodłowo-bukowych. Na siedliskach wyżynnych występuje zwykle
wraz z bukiem lub sosną, natomiast na siedliskach nizinnych wchodzi w skład drzewostanów
dębowo-sosnowych i jodłowych. Najwyższy udział, przekraczający 70%, ma w lasach
Podhala i Tatr. W dzielnicach Beskidu Żywieckiego oraz Śląskiego i Małego Zajmuje 5565% powierzchni, a w Dzielnicy Gorców i Beskidu Sądeckiego ponad 20%. Na pozostałym
terenie jego udział jego jest kilkuprocentowy.
S o s n a p o s p o l i t a (So) i d ą b (głównie b e z s z y p u ł k o w y - Dbs)
występują głównie na Pogórzu; sosna niekiedy tworzy lite drzewostany (sztucznego
pochodzenia), częściej jednak stanowi domieszkę w drzewostanach jodłowych, a dąb
spotykany jest jako domieszka w drzewostanach jodłowych i sosnowych na siedliskach lasów
i lasów mieszanych.
Z licznie występujących gatunków domieszkowych wymienić należy m.in. jawor –
spotykany w reglu dolnym, a niekiedy i w reglu górnym, modrzew europejski – częściej
spotykany na pogórzu, jakkolwiek jego stanowiska sztucznie wprowadzone występują w
reglu górnym, oraz jesion i olszę szarą – występujące wzdłuż cieków wodnych, częściej na
pogórzu. Sporadycznie spotykane są także: wiąz górski, klon, lipa i osika, a na pogórzu
również grab.
2.8.2.
TYPY SIEDLISKOWE LASU
A. SIEDLISKA TERENÓW WYSOKOGÓRSKICH
221
Siedliska wysokogórskie (górnoreglowe) występują w zasięgu regla górnego – w
krajobrazie gór wysokich. Zakres wysokości regla górnego może być różny, w zależności od
wielu czynników wpływających na klimat, m.in. wysokości bezwzględnej i względnej
masywu górskiego, położenia i ekspozycji. Najwyższy jest w Tatrach, gdzie zaczyna się od
1250 m n.p.m. W innych masywach schodzi niżej i np. w Beskidach zajmuje najczęściej pas
wysokości 1150-1350 m n.p.m., przy czym w Beskidzie Śląskim i Wyspowym może obniżać
się nawet do 1000 m n.p.m. Granicę pomiędzy reglem dolnym i górnym wyznacza kres
zasięgu jodły i buka.
Bór wysokogórski świeży - BWGśw
Największe powierzchnie tych siedlisk występują w Tatrach, gdzie ich udział wynosi
kilka procent. Mniejsze obszary zajmują w Beskidzie Żywieckim, Wyspowym, Gorcach i
Beskidzie Śląskim. Runo mszysto-krzewinkowe lub paprociowe
Runo
Gatunki BWGśw
Podbiałek alpejski - Homogyne alpina
Kosmatka olbrzymia - Luzula sylvatica
Wątrobowiec - Barbilophozia floerkei
Płaszczeniec - Plagiothecium undulatum
Goryczka trojeściowa - Gentiana asclepiadea
Fałdownik - Rhytidiadelphus loreus
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Śmiałek pogięty - Deschampsia flexuosa
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum)
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa
Typ lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Św IV-V bon.
Gatunki dom. Ip. – pjd. Jrz w lukach i na obrzeżach, lokalnie Lb, Md (Tatry)
Podszyt - św, jrz, porz. skalna
Zespół roślinny
- Plagiothecio-Piceetum typicum (myrtilletosum)
(Szaf.&al.1923) J.Mat.1977 –
górnoreglowa świerczyna karpacka, podzespół typowy oraz podzespół wilgotniejszy trzcinnikowy
Bór wysokogórski wilgotny - BWGw
Siedliska spotykane sporadycznie wśród BWGśw, w miejscach wilgotnych lecz
niezabagnionych, zwykle na zacienionych, północnych stokach.
Runo
Gatunki różnicujące BWGw od BWGśw
Wietlica alpejska - Athyrium distentifolium
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Szczaw górski – Rumex alpestris
Gatunki częste
222
Ciemiężyca zielona - Veratrum lobelianum
Liczydło górskie - Streptopus amplexifolius
oraz gatunki występujące w BWGśw
Typy lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Św III-IV bon.
Gatunki dom. Ip. – sporadycznie Jrz
Podszyt - wiciokrzew czar., porz. skalna
Zespół roślinny
Plagiothecio-Piceetum filicetosum (athyrietosum alpestris) (Szaf.&al.1923) J.Mat.1977 –
górnoreglowa świerczyna karpacka podzespół paprociowy
Bór wysokogórski bagienny - BWGb
Zajmuje wśród BWGśw miejsca gromadzenia się wód opadowych i stokowych w
których dochodzi do zabagnienia terenu. Występuje bardzo rzadko, m.in. na północnych
stokach Babiej Góry.
Runo
Gatunki różnicujące BWGb od BWGw
Torfowiec Girgensohna- Sphagnum girgensohnii
Biczyca trójwrębna - Bazzania trilobata
Gatunki częste
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
oraz gatunki występujące w BWG i BWGw
Typy lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Św IV-V bon.
Podszyt - św, porz.skalna
Zespół roślinny
Plagiothecio-Piceetum sphagnetosum (Szaf.&al.1923) J.Mat.1977 – górnoreglowa
świerczyna karpacka podzespół torfowcowy.
Bór mieszany wysokogórski - BMWG
Siedliska BMWG można wyróżnić w nielicznych przypadkach, m.in. we wschodniej
części Tatr Zachodnich (Boczań, Skupniów Upłaz, Sarnia Skała) oraz niewielki fragment w
Małych Pieninach. Występują na kredowych marglach i wapieniach glaukonitowych,
jurajskich i triasowych wapieniach oraz triasowych zlepieńcach, łupkach i dolomitach. Gleby
typu rędzin. Drzewostan świerkowy z pojedynczo występującą jarzębiną i krzewinkowomszystym runem, w którym obok gatunków występujących w borach wyraźnie zaznacza się
udział gatunków typowych dla lasów; m.in. występuje Galeobdolon luteum, Primula elatior,
Dentaria glandulosa, Dryopteris filix-mas, Polystichum lonchitis oraz gatunki regla górnego:
Huperzia selago (Lycopodium selago) i Corallorhiza trifida
Siedliska BMWG znajdują się w grupie lasów ochronnych i nie mają znaczenia
gospodarczego. Zostały wymienione w celu przedstawienia pełniejszego zróżnicowania
przyrodniczego lasów górskich.
223
Typy lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św III-IV bon.
Gatunki dom. – sporadycznie Jrz
Podszyt - brak
Zespół roślinny
Polysticho-Piceetum (Szaf.& al.1923) W. Mat.1967 – nawapienna świerczyna górnoreglowa
B. SIEDLISKA TERENÓW GÓRSKICH
Siedliska górskie (regla dolnego) występują w krajobrazie gór wysokich,
średnich i niskich. Ze względu na znaczne zróżnicowanie klimatyczne regla dolnego,
mające swój wyraz w cechach gleb, roślinności runa oraz w składzie i jakości
drzewostanu, należy wyodrębnić regiel dolny wysoki i regiel dolny niski. Ogólnie można
przyjąć, że regiel dolny wysoki to pas o wysokości 200 m graniczący z reglem górnym,
który leży w Beskidach na wysokości 900 – 1100 m n.p.m. Wysoki regiel dolny różni się
od niskiego surowszymi warunkami klimatycznymi, wyługowaniem i zakwaszeniem gleb
fliszowych, obniżeniem bonitacji jodły i buka do klasy II lub gorszej, mniejszym
udziałem jodły, nad którą biologiczną przewagę zyskuje buk, a przyszłościowy świerk
jest mniej narażony na choroby i szkodniki. Kryteriami podziału regla dolnego będzie
więc nie tylko wysokość bezwzględna terenu, ale także zróżnicowanie elementów
klimatycznych i drzewostanowych.
Zróżnicowanie mezoklimatyczne siedlisk górskich przejawia się występowaniem
trzech regionów: chłodnych wierzchowin, ciepłych ponadinwersyjnych stoków i
inwersyjnych obniżeń dolinnych. Każdy z regionów nie jest jednorodny mikroklimatycznie ze
względu na różne ekspozycje stoków i kształty urzeźbienia. Z przyczyn hodowlanych
powinny być rozgraniczone południowe i połnocne ekspozycje stoków, miejsca spływu i
zalegania chłodnego powietrza oraz inwersyjne dna dolin, wierzchowiny i ponadinwersyjne,
środkowe partie stoków.
Bór górski świeży - BGśw
Siedliska boru górskiego świeżego tworzą się w zasięgu dość chłodnego klimatu
wysokiego regla dolnego. W wyższych pasmach górskich często występują fragmentami przy
granicy regla górnego i dolnego. Zajmują miejsca o najuboższych glebach. Udział tych
siedlisk jest niewielki. Od BWGśw różni je lepsza bonitacja wzrostowa świerka. Runo
mszysto-krzewinkowe lub paprociowe
Runo
Gatunki BGśw
Podbiałek alpejski - Homogyne alpina
Kosmatka olbrzymia - Luzula sylvatica
Goryczka trojeściowa - Gentiana asclepiadea
Fałdownik - Rhytidiadelphus loreus
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa
i inne gatunki występujące w BWGśw
Typ lasu
224
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p.- Św III- IV bon.
Gatunki dom. Ip. - Jrz
Podszyt - św, jrz
Zespół roślinny
- Plagiothecio-Piceetum typicum (Szaf.&al.1923) J.Mat.1977 – górnoreglowa świerczyna
karpacka, podzespół typowy
Bór wilgotny - BGw
Siedliska spotykane sporadycznie. Występują na płaskich wierzchowinach, w
zagłębieniach, gdzie zatrzymują się wody opadowe i stokowe nie mające dróg szybkiego
odpływu, oraz na tarasowatych spłaszczeniach stoków.
Runo
Gatunki różnicujące BGw (i BWGw) od BGśw
Wietlica alpejska - Athyrium distentifolium
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Szczaw górski – Rumex aplestris
Gatunki częste
Ciemiężyca zielona - Veratrum lobelianum
Liczydło górskie - Streptopus amplexifolius
oraz gatunki występujące w BGśw
Typ lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. - Św III bon.
Podszyt – sporadycznie Jrz
Podszyt - św, jrz, wiciokrzew czarny
Zespół roślinny
- Plagiothecio-Piceetum filicetosum (athyrietosum alpestris) (Szaf.&al.1923) J.Mat.1977 –
górnoreglowa świerczyna karpacka, podzespół paprociowy
Bór górski bagienny - BGb
Występuje sporadycznie w miejscach trwałego gromadzenia się wód opadowych i
stokowych, gdzie dochodzi do zabagniania terenu. Preferuje stoki ocienione i nie wystawione
na działanie wiatru. Występuje m.in. na północnym stoku Babiej Góry
Runo
Gatunki różnicujące BGb od BGw i BGśw
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii (liczne)
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Gatunki częste
Listera sercowata - Listera cordata
Biczyca trójwrębna - Bazzania trilobata
Turzyca pospolita - Carex nigra (C.fusca)
- oraz inne występujące w BGśw i BGw
Typy lasu
225
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Św IV-V bon.
Gatunki dom. Ip. – Jd (pjd.)
Podrost – Św, Jd
Podszyt - brak
Zespół roślinny
Bazzanio-Piceetum caricetosum fuscae Br.-Bl. Et Siss.1939 – dolnoreglowa świerczyna na
torfie, podzespół uboższy
Bór mieszany górski świeży - BMGśw
Siedliska BMGśw mają dość szeroki zasięg występowania – obejmują regiel dolny,
zarówno wysoki jak i niski. Najczęściej spotykane są w Dzielnicy Podhala oraz Beskidu
Śląskiego i Małego, najrzadziej w dzielnicy Pogórza, gdzie dominują siedliska wyżynne oraz
Bieszczadów i Beskidu Niskiego, gdzie występują głównie siedliska lasów górskich.
Runo
Gatunki różnicujące BMGśw od BGśw
Podrzeń żebrowiec - Blechnum spicant
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Nerecznica krótkoostna - Dryopteris carthusiana (D. spinulosa)
Jastrzębiec leśny – Hieracium murorum
ponadto w Tatrach
Urdzik karpacki - Soldanelle carpatica
Powojnik (Powojnica) alpejski - Clematis alpina
Gatunki częste
- gatunki występujące w BG
Typy lasu
> w wysokim reglu dolnym
• BUKOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Św II- III bon., Bk III-IV bon.
Gatunki dom. Ip. - Jw, Jd
Podrost i podszyt - Bk, Jd, wiciokrzew cz.
Występowanie
Na środkowych częściach stoków różnych ekspozycji.
• ŚWIERKOWO-BUKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Św III bon., Bk III – IV bon.
Gatunki dom. Ip. - Jw, Jd
Występowanie
Na wierzchowinach i grzbietach.
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunek głowny - Św III bon.
Gatunki dom. Ip. - Jd, Bk
Podrost i podszyt - Jd, Bk, Św
Występowanie
W miejscach zalegania chłodu na stokach
226
> w niskim reglu dolnym
• ŚWIERKOWO-JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Jd II-III bon., Św I-II bon.
Gatunki dom. Ip. - Bk, Brz, Jw, na stokach południowych także So i Md
Podrost i podszyt – gatunki drzewostanu, jrz
Występowanie
Na środkowych częściach stoków południowych i północnych.
• JODŁOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Św I-II bon, Jd II-III
Gatunki dom. Ip. - Bk, Brz
Podrost i podszyt – Bk, Jd, Jrz, wiciokrzew cz.
Występowanie
Na dolnych częściach stoków i w miejscach chłodnych
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Św II–III bon
Gatunki dom. Ip. – Jd, Bk
Występowanie
Na dnach dolin.
Zespół roślinny
- Abieti-Piceetum W.Mat.1967 – dolnoreglowy bór świerkowo-jodłowy, odmiana karpacka
Spotykany głównie w Beskidzie Makowskim, Paśmie Babiej Góry,
Beskidzie Orawsko-Podhalańskim, na Pogórzu Spisko-Gubałowskim oraz w
Bieszczadach. W reglu dolnym niskim drzewostan tworzy jodła i świerk, przy
czym w dolnej części stoków i chłodnych dnach dolin dominuje świerk.
Natomiast w reglu dolnym wysokim jodła występuje jako gatunek
domieszkowy, a w składzie drzewostanu pojawia się buk, często niskiej
bonitacji.
Bór mieszany górski wilgotny - BMGw
Siedliska bardzo rzadko występujące na terenie Krainy Karpackiej. Zajmują często
płaskie wierzchowiny, niekiedy z dużymi blokami skalnymi oraz wklęsłe zbocza dolin, z
glebami o zwiększonej wilgotności. Większe powierzchnie tych siedlisk spotykane są w
Dzielnicy Podhala – na obrzeżach torfowiska nowotarskiego.
Runo
Gatunki różnicujące BMGw od BMGśw
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii (pjd.)
Sit rozpierzchły - Juncus effusus
Gatunki częste
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Siódmaczek pospolity - Trientalis europaea
227
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Rokietnik pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Płonnik strojny - Polytrichastrum formosum (Polytrichum attenuatum)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Trzcinnik owłosiony - Calamagrostis villosa
Typy lasu
• JODŁOWO-ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. – Jd II-III bon., Św I-III bon.
Gatunki dom. Ip. - Bk, Jw
Podrost – Jd, Św, Bk
Podszyt - jrz
Zespół roślinny
Abieti-Piceetum W.Mat.1967 – dolnoreglowy bór świerkowo-jodłowy, odmiana karpacka
Bór mieszany górski bagienny - BMGb
Znaczne powierzchnie siedlisk BMGb występują w Kotlinie Nowotarskiej. Siedliska
te mogą także występować niewielkimi płatami w zabagnionych dolinach lub zagłębieniach
stoku na pozostałym terenie krainy, m.in. spotkano je na północnych stokach Babiej Góry.
Runo
Gatunki różnicujące BMGb od BMGw i BMGśw
Bagno zwyczajne - Ledum palustre
Borówka bagienna - Vaccinium uliginosum
Modrzewnica zwyczajna - Andromeda polifolia
Wełnianka pochwowata - Eriophorum vaginatum
Płonnik sztywny - Polytrichum strictum
Żurawina błotna - Oxycoccus palustris (O. quadripetalus)
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Gatunki częste
Torfowiec Girgensohna - Sphagnum girgensohnii (licznie)
Biczyca trójwrębna - Bazzania trilobata
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
oraz gatunki występujące w BMGw
Typy lasu
• ŚWIERKOWY
Drzewostan
Gatunki panujące Ip. – Św III-IV bon.
Gatunki dom. Ip. – Jd
Podrost – Św, Jd
Podszyt - brak
Zespół roślinny
Bazzanio-Piceetum equisetetosum sylvaticae Br.-Bl. Et Siss.1939 – dolnoreglowa świerczyna
na torfie (podzespół żyźniejszy)
228
Las mieszany górski świeży - LMGśw
Siedliska LMGśw największe powierzchnie zajmują w dzielnicach Beskidu Śląskiego i
Małego (47,9%), Podhala (44,2%) i Beskidu Żywieckiego (37,4%). Nie zostały wyróżnione w
dzielnicach Bieszczad i Beskidu Niskiego. W niskim reglu dolnym LMG jest siedliskiem o
ograniczonym zasięgu. Łączy się z najuboższymi postaciami gleb brunatnych kwaśnych.
Natomiast w wysokim reglu dolnym zajmuje najżyźniejsze gleby, na których pomimo
surowszego klimatu dorównuje produkcyjnoscią siedliskom LMG niskiego regla dolnego.
Runo
Gatunki różnicujące LMGśw od BMGśw
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Kostrzewa olbrzymia - Festuca altissima (F. sylvatica)
Gajowiec żółty - Galeobdolon luteum
Przenęt purpurowy – Prenanthes purpurea
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Żurawiec falistolistny - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
- ponadto w lasach bukowych
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
oraz na skałach wapiennych także:
Przenęt purpurowy – Prenanthes purpurea
Turzyca palczasta - Carex digitata
Nerecznica samcza – Dryopteris filix-mas
Wierzbownica górska - Epilobium montanum
Dzióbkowiec Zetterstedta - Eurhynchium angustirete (E .zetterstedtii)
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Sałatnik leśny – Mycelis muralis
Przetacznik lekarski – Veronica officinalis
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Gatunki częste
- gatunki występujące w BMGśw
Typy lasu
> wysoki regiel dolny
• JODŁOWO-ŚWIERKOWO-BUKOWY
DrzewostanGatunki główne – Bk II-III bon., Św I-III bon., Jd II-III bon. Gatunki dom. Ip. –
pjd. Jw, Wzg
Występowanie
Na środkowych częściach stoków.
• BUKOWO-JODŁOWO-ŚWIERKOWY
DrzewostanGatunki główne – Św II-III bon., Bk III bon., Jd III bon.Gatunki dom. Ip. – pjd.
Jw
229
Występowanie
W miejscach zalegania i spływu chłodu.
• ŚWIERKOWO-BUKOWY
DrzewostanGatunki główne – Bk III bon., Św II-III bon. Gatunki dom. Ip. – pjd. Jd, Jw
Występowanie
Na chłodnych wierzchowinach niższych grzbietów, na górnych stokach chroniących niżej leżące lasy od
wiatrów, oraz w wysokim reglu dolnym na skałach bogatych w węglany.
> niski regiel dolny
• ŚWIERKOWO-JODŁOWO-BUKOWY
DrzewostanGatunki główne – Bk II-III bon., Jd I-II bon., Św I-II bon. Gatunki dom. Ip. –
Md, So (na południowych stokach), pjd. Jw, Wzg
Występowanie
Na środkowych partiach stoków.
• JODŁOWY
DrzewostanGatunki główne – Jd I-II bon. Gatunki dom. Ip. – Św, Bk, Jw
Występowanie
Na przydolinnych częściach stoków, w miejscach zalegania i spływu chłodu.
• ŚWIERKOWO-JODŁOWY
DrzewostanGatunki główne – Jd I-II bon., Św I-II bon. Gatunki dom. (IIp.) – Bk
Występowanie
Na dnach dolin.
Zespoły roślinne
- Luzulo luzuloidis-Fagetum Markgr.1932 em.Meusel 1937 – acidofilna buczyna górska.
Podzespoły: typicum oraz cladonietosum (na siedliskach o słabo rozwiniętej glebie, w miejscach
wywiewanych i eksponowanych ku południowi).
- Carici-Fagetum Moor 1952 – storczykowa buczyna karpacka, podzespół: C.-F.
cephalantheretosum (bogatszy) oraz - C.-F. abietetosum (uboższy)
W Pieninach, na stromych stokach o ekspozycji południowej, na podłożu jurajskich i kredowych
wapieni, na wysokości 460-820 m n.p.m. Gleby typu rędzin brunatnych - podzespół bogatszy z drzewostanem
bukowo-jodłowym, lub pararędzin - podzespół uboższy, z drzewostanem jodłowym i dużym udziałem Carex
alba.
- Galio-Piceetum J.Mat.1977 – karpacki bór mieszany świerkowo-jodłowy
Spotykany w Tatrach, Gorcach, Beskidzie Sądeckim, Pogórzu Spisko-Gubałowskim,
Paśmie Policy. Występuje w granicach regla dolnego (także górnego), na mezotroficznych
siedliskach – zwietrzeliny utworów zasobnych w wapń i glinokrzemiany. W Beskidach na
glebach wytworzonych z fliszowych piaskowców o lepiszczu węglanowym, a w Tatrach na
triasowych wapieniach i dolomitach. Drzewostan świerkowo-jodłowy z domieszką buka.
Las mieszany górski wilgotny - LMGw
Występuje sporadycznie, zajmuje najczęściej zagłebienia terenu wśród siedlisk
LMGśw.
Runo
Gatunki różnicujące LMGw od BMGw
230
- gatunki występujące w LMGśw oraz
Jeżyna gruczołowata – Rubus hirtus
Bodziszek cuchnący – Geranium robertianum
Gatunki różnicujące LMGw od LMGśw
- liczne występowanie:
Cienistka trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Gatunki częste
jak dla LMGśw
Typy lasu
• BUKOWY
DrzewostanGatunki główne Ip. – Bk II-III bon. Gatunki dom. Ip. – Św, (Jd), Jw
Zespół roślinny
- Luzulo luzuloidis-Fagetum dryopteridetosum Markgr.1932 em.Meusel 1937 – acidofilna
buczyna górska, podzespół paprociowy
- Dentario gladulosae-Fagetum carpaticum allietosum (Klika 1927 & Mat.W. 1964) –
wilgotny podzespół buczyny karpackiej z Allium ursinum (spotykany na siedlisku LMG tylko
w wysokim reglu dolnym)
Spotykany zwykle razem z siedliskami świeżymi; wykorzystuje miejsca o większej
wilgotności: lokalne źródliska i okresowe wysięki na stokach.
• ŚWIERKOWO-JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. – Jd I-III bon., Św I-II bon.
Gatunki dom. Ip. - So, Bk
Podrost - gatunki drzewostanu
Podszyt - krusz., jrz
Zespół roślinny
Abietetum polonicum circaetosum (Dziub.1928). Br.Bl.&Vlieg.1939 - wyżynny jodłowy
bór mieszany wilgotny
Spotykany dość rzadko. Zajmuje gleby ciężkie, wilgotne, oglejone. W runie występuje widłak
Lycopodium annotinum oraz licznie paprocie.
Las górski świeży - LGśw
Najliczniej reprezentowane siedlisko w Krainie Karpackiej – zajmuje 59,2%
powierzchni leśnej. W Karpatach Wschodnich - dzielnice Bieszczad i Beskidu Niskiego – ich
udział przekracza 95%. Najmniej licznie występuje w dzielnicach: Beskidu Śląskiego i
Małego, Pogórza Środkowobeskidzkiego i Podhala, gdzie zajmuje 22-27% powierzchnin
leśnej. Siedliska LG wyróżniane są tylko w niskim reglu dolnym.
Runo
Gatunki różnicujące LGśw od LMGśw
Żywiec gruczołkowaty - Dentaria glandulosa
Żywiec cebulkowy - Dentaria
bulbifera
Czerniec gronkowy - Actaca spicata
Szczyr trwały - Mercurialis perennis Żywokost sercowaty – Symphytum cordatum
Paprotnik Brauna - Polystichum brauni
Żywokost bulwiasty - Symphytum tuberosum
Szałwia lepka - Salvia glutinosa
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
231
Przetacznik górski - Veronica montana
Wilczomlecz migdałolistny - Euphorbia amygdaloides
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
Sałatnica leśna - Aposeris foetida (we wschodniej części Karpat)
oraz w buczynach storczykowych
Buławnik wielkokwiatowy - Cephalanthera damasonium
Buławnik mieczolistny - Cephalanthera longifolia
Kruszczyk rdzawoczerwony - Epipactis atrorubens
Kruszczyk szerokolistny - Epipactis helleborine
Gatunki częste
Zawilec leśny - Anemone nemorosa
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
Gajowiec żółty - Galeobdolon luteum
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Przenęt purpurowy - Prenanthes purpurea
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Starzec gajowy - Senecio
nemorensis
Kostrzewa górska - Festuca drymeja (we wschodniej części Karpat)
i inne gatunki wystepujące w LMGśw
Typy lasu
• JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Jd I-II bon. Gatunki dom. Ip. – Św I-II bon., Bk I-II bon., Jw, Os,
BrzWystępowanie
Stoki północne, miejsca spływu chłodu, dna dolin
• BUKOWO-JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Jd I-II bon., Bk I-II bon. Gatunki dom. Ip. – Św, Jw, Kl, Wz, Lp, Os, Brz
na stokach południowych także So, Md
Występowanie
Na stokach o różnych ekspozycjach
• ŚWIERKOWO-BUKOWO-JODŁOWY
Drzewostan Gatunki główne – Jd I-II bon., Bk I-II bon., Św I-II bon. Gatunki dom. Ip. –
Jw, Kl, Wz, Lp, Os, Brz
Występowanie
Na stokach o różnych ekspozycjach, częściej północnych, w miejscach chłodnych, wklęsłych, dolinowych.
• BUKOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Bk I-II bon. Gatunki dom. Ip. – Jd I-II bon., Św I-II bon. i inne jak w typie
bukowo-jodłowym.
Występowanie
Na środkowych częściach stoków, zwłaszcza o wystawach południowych, wierzchowinach narażonych na
wiatry, na glebach lekkich, węglanowych.
• JODŁOWO-BUKOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Bk I-II bon., Jd I-II bon.Gatunki dom. Ip. – Św I-II bon. i inne jak w
typie bukowo-jodłowym.Podrost – gatunki drzewostanu Występowanie
232
Na stokach o różnych ekspozycjach, w podobnych warunkach jak typ lasu bukowy
• ŚWIERKOWO-JODŁOWO-BUKOWY
Drzewostan Gatunki główne – Bk I-II bon., Jd I-II bon., Św I-II bon. Gatunki dom. Ip. – te
same, co w innych typach lasu
Występowanie
Na stokach o różnych ekspozycjach.
• BUKOWO-JAWOROWY
Drzewostan Gatunki główne – Jw. I-III bon., Bk I-III bon. Gatunki dom. Ip. – Jd i inne
liściaste (rzadko)
Występowanie
Na glebach skalistych, rumoszowatych.
Podszyt we wszystkich typach lasu tworzą: bez koralowy, wiciokrzew czarny, leszczyna.
Zespół roślinny
- Dentario glandulosae-Fagetum Klika 1927.em.W.Mat.1964 – żyzna buczyna karpacka
forma reglowa;
(odmiana wschodniokarpacka Dentario glandulosae-Fagetum festucetosum drymeiae i
zachodniokarpacka
- Dentario glandulosae-Fagetum festucetosum sylvaticae)
W Karpatach dominują żyzne buczyny, których jest pięciokrotnie więcej niż ubogich (w Bieszczadach
czternastokrotnie więcej). Występują w piętrze dolnoreglowym w granicach 540-1150 m n.p.m. w Beskidach
zachodnich, 450-1150 m n.p.m. we wschodnich oraz 900-1200 m n.p.m. w Tatrach. Wyróżnia się kilka
podzespołów. Podzespół typowy spotykany jest dość często na całym terenie zasięgu zespołu, a ponadto w
części wschodniej Karpat występuje podzespół: z kostrzewą górską (Festuca drymeia), a w części zachodniej - z
kostrzewą leśną (Festuca altissima). Oba podzespoły zajmują siedliska uboższe i bardziej suche, jakkolwiek
część wschodniokarpacka, obejmująca Beskid Niski, Bieszczady, Pogórze Dynowskie i Przemyskie, jest nieco
bogatsza.
Zbiorowisko roślinne
- Abies alba-Oxalis acetosella (Cel. & Wojt. 1978) – eutroficzne lasy jodłowe regla dolnego
Spotykane w wielu pasmach górskich. Występują często z pojedynczą domieszką świerka
oraz z jarzębiną i olszą szarą w podszycie. Charakterystyczny jest udział gatunków lasów
liściastych oraz znacznie mniejszy udział gatunków lasów iglastych.
Las górski wilgotny - LGw
Znacznie rzadziej spotykany niż LGśw. Występuje często w załamaniach stoków, w
miejscach źródliskowych i wysiękowych. Zajmuje gleby wilgotne, z powolnym spływem
wód opadowych i stokowych.
Runo
Gatunki różnicujące LGw od LGśw
Czosnek niedźwiedzi – Allium ursinum
Kokorycz pusta - Corydalis cava
Śnieżyca wiosenna - Leucoium vernum
Modrzyk górski - Cicerbita alpina (Mulgedium alpinum)
Gatunki różnicujące LGw (i LGśw) od LMGw
Miesiącznica trwała - Lunaria rediviva
Języcznik zwyczajny Phyllitis scolopendrium
Paprotnik kolczysty - Polystichum aculeatum (P. lobatum)
Czerniec gronkowy - Actaca spicata
233
Szczyr trwały - Mercurialis perennis Żywiec gruczołkowaty - Dentaria glandulosa
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Marzanka wonna - Galium odoratum (Asperula odorata)
Gatunki częste
Gajowiec żółty - Galeobdolon luteum
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Kokoryczka okółkowa - Polygonatum verticillatum
Szałwia lepka - Salvia glutinosa
Jaskier platanolistny - Ranunculus platinifolius
Wietlica alpejska – Athyrium distentifolium
i inne gatunki występujące w LGśw
Typy lasu
• ŚWIERKOWO-JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Jd I-II bon., Św I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Bk, Jw, Js, Wz, Lp, Kl, Brzb, Os
Występowanie
Miejsca chłodne, północne stoki, dna dolin.
• BUKOWO-JODŁOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Jd I-II bon., Bk I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Jw, Js, Wz, Lp, Kl, Brzb, Os
Występowanie
Gleby ciężkie długotrwale wilgotne.
• JODŁOWO-BUKOWY
Drzewostan
Gatunki główne - Bk I-II bon., Jd I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Bk, Jw, Js, Wz, Lp, Kl, Brzb, Os
Występowanie
Źródliska, wysięki, stoki z wodą ruchomą.
• JODŁOWO-BUKOWO-JAWOROWY
Drzewostan
Gatunki główne - Jw I-II bon., Bk I-III bon., Jd I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Bk, Jw, Js, Wz, Lp, Kl, Brzb, Os
Występowanie
Rumosz skalny.
234
Zespoły i zbiorowiska roślinne
- Dentario glandulosae-Fagetum Klika 1927.em.W.Mat.1964 – żyzna buczyna karpacka,
odmiana zachodniokarpacka i wschodniokarpacka, podzespoły: - D.g.-F. allietosum – z
dominującym czosnkiem niedźwiedzim (Allium ursinum); - D.g.-F. lunarietosum – z
dominującą miesięcznicą trwałą (Lunaria rediviva)
Na siedliskach LGw występuje podzespół z Allium ursinum – dość rzadko spotykany, oraz podzespół z
Lunaria rediviva, zajmujący siedliska wilgotne z ruchliwymi wodami, znany z terenów wschodnich (Beskid
Niski, Bieszczady, Pogórze Dynowskie i Przemyskie). Drzewostan jodłowo-bukowy z domieszką gatunków
liściastych.
- Abies alba-Oxalis acetosella (Cel. & Wojt. 1978) – eutroficzne lasy jodłowe regla dolnego
(facje wilgotniejsze, związane z glebami eutroficznymi, oglejonymi)
Drzewostan jodłowy lub świerkowo-jodłowy na glebach długotrwale silnie wilgotnych,
często w dolinach, w miejscach zalegania chłodu. W domieszce spotyka się Jw, Js.
- Phyllitido-Aceretum pseudoplatani Moor 1952 – jaworzyna z języcznikiem, postać
dolnoreglowa, (jaworzyna nawapienna)
W Karpatach tworzy postaci lokalne: z Pienin, Beskidu Niskiego, Bieszczadów. Zwykle
występuje na stromych zboczach o ekspozycji północnej, w żlebach i wąskich dolinach, na
usypiskach rumoszu skał wapiennych. Gleby typu rędzin próchnicznych gruntowoglejowych.
Drzewodtan jaworowy I-II bon. Z domieszką Bk, Bst, Lps. W runie dominują gatunki
higrofilne roślin dwuliściennych oraz paprocie.
- Lunario-Aceretum pseudoplatani Schlüt. 1957 – jaworzyna z miesiącznicą, postać
dolnoreglowa, odmiana zachodniokarpacka z Dentaria glandulosa i Salvia glutinosa
(jaworzyna bezwapienna)
Występuje w Beskidzie Śląskim (687 m n.p.m.) i na Babiej Górze (870 m n.p.m.). Zajmuje strome,
cieniste i wilgotne zbocza, zwykle o ekspozycji wschodniej, północnej i północno-zachodniej. Podłożem są
skały kwaśne o dużej szkieletowości. Drzewostan jaworowy II bon., z domieszką Bst lub Js oraz Bk, Lp i Św.
Dominują, podobnie jak w jaworzynach wapiennych, higrofilne byliny dwuliścienne i paprocie. Różni się jednak
brakiem Phyllitis scolopendrium oraz większym udziałem Petasites albus i Polygonatum verticillatum.
- Sorbo aucupariae-Aceretum pseudoplatani Cel. et Wojt. (1961n.n.) 1978 – lasy
jarzębinowo-jaworowe i jaworowe (Babia Góra)
- Acero-Fagetum Bartsch 1940 (i inne) – lasy jaworowo-bukowe (Beskid Żywiecki, Góry
Bialskie)
Zajmuje strome zbocza, zwykle o ekspozycji północnej, rzadziej wschodniej i zachodniej.
Znana są z Babiej Góry, Beskidu Żywieckiego i Gór Bialskich. Drzewostan jest jaworowy,
bardzo niskiej bonitacji, z udziałem drzewiastej jarzębiny i buka z pojedynczą domieszką
świerka i jodły. W podszycie pojedynczo występuje wiciokrzew czarny i róża alpejska, a w
runie gatunki wysokogórskie. W Beskidzie Żywieckim drzewostan tworzy buk z udziałem
jaworu i dość dużym udziałem gatunków lasów liściastych i ziołorośli wysokogórskich, a w
Górach Bialskich jawor, z udziałem wiązu górskiego i ze znacznym udziałem gatunków
lasów liściastych.
235
Las łęgowy górski - LłG
Lasy łęgowe (lasy przypotokowe) występują wzdłuż koryt potoków i rzek na terenach
zalewanych epizodycznie lub permanentnie, głównie wąskimi pasami przyległymi do
potoków górskich w ich dolnym biegu (do 900 m n.p.m.).
Runo
Gatunki różnicujące łęgi górskie i podgórskie od łęgów nizinnych
Świerząbek orzęsiony - Chaerophyllum hirsutum
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Jarzmianka większa - Astrantia major
Gatunki różnicujące LłG od OlJG
Bodziszek żałobny - Geranium phaeum
Żywokost sercowaty - Symphytum cordatum
Wilczomlecz migdałolistny - Euphorbia amygdaloides
Oset łopianowaty - Carduus personata
Lepiężnik wyłysiały - Petasites kablikianus
Lepiężnik różowy - Petasites hybridus
Podbiał pospolity - Tusilago farfara
ponadto w Karpatach wschodnich
Tojad mołdawski - Aconitum moldavicum
Tojad wiechowaty - Aconitum paniculatum
Tojad żółty - Aconitum lasiocarpum
Cebulica dwulistna - Scilla bifolia
Lulecznica kraińska - Scopolia carniolica
Śnieżyca wiosenna - Leucoium verum
Smotrawa okazała - Telekia speciosa
Gatunki częste
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Dąbrówka rozłogowa – Ajuga reptans
Barszcz zwyczajny - Heracleum sphondylium
Zawilec leśny - Anemone nemorosa
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Typy lasu
• OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne – Olsz I-III bon.
Gatunki dom. Ip. – Js, Jw, Wb purp., na obrzeżach Jd, Św
Podrost i podszyt – Olsz, Jw, Js, lesz., bez c, such.
Zespół roślinny
Alnetum incanae Lüdi 1921 – nadrzeczna olszyna górska; odmiany: zachodniokarpacka i
wschodniokarpacka
236
Ols jesionowy górski - OlJG
Występuje bardzo rzadko, spotykany na zabagnianych spłaszczeniach grzbietowych,
załamaniach stoków, terenach wysiękowych lub źródliskowych o utrudnionym odpływie wód
stokowych. Często występuje w postaci niewielkich „oczek”.
Runo
Gatunki różnicujące łęgi górskie i podgórskie od łęgów nizinnych
Świerząbek orzęsiony - Chaerophyllum hirsutum
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Jarzmianka mniejsza - Astrantia major
Gatunki różnicujące OlJG od LłG
Knieć błotna górska – Caltha palustris ssp. laeta
Kozłek całolistny – Valeriana somplicifolia
Sitowie leśne – Scirpus silvaticus
Pępawa błotna – Crepis paludosa
Niezapominajka błotna – Myosotis palustris
Karbieniec pospolity - Lycopus europaeus
Gatunki częste
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria
Ostrożeń warzywny - Cirsium oleraceum
Śledziennica skrętolistna – Chrysosplenium alternifolium
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Turzyca rzadkokłosa - Carex remota
Turzyca leśna - Carex sylvatica
Merzyk fałdowany - Plagiomnium undulatum (Mnium undulatum)
Typy lasu
• OLSZOWO-JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - Js III bon., Olsz I-II bon.
Gatunki dom. Ip. – Jw, Kl, Klp, Wzg
Porost i podszyt – Js, leszcz., gb, trz. e., wiciokrzew czarny
2.84. Zespół roślinny
- Carici remotae-Fraxinetum equisetetosum maximii Koch 1926 – podgórski łęg jesionowy,
postać ze skrzypem olbrzymim, forma podgórska
- Carici remotae-Fraxinetum chrysosplenietosum Koch 1926 – podgórski łęg jesionowy,
postać typowa
W Beskidzie Śląskim i Żywieckim spotykany w granicach 500-600m n.p.m., a także
wyżej - na wysokości 875m. Najczęściej występuje w szerszych dolinach niewielkich
potoków, często przy źródliskach na glebach mułowo-glejowych.
237
• OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Olsz II-III bon
Gatunki dom. Ip. – Js, Jw, Bk, Jd, Św
Podrost i podszyt – słabo rozwinięte
Zespół roślinny
Caltho-Alnetum Zarzycki 1963 – bagienna olszyna górska, odmiany: zachodniokarpacka i
wschodniokarpacka
Spotykany w wielu pasmach górskich Karpat, chociaż nie zajmuje dużych powierzchni.
Występuje w zagłębieniach stoków z partiami źródliskowymi, w miejscach wysięku wód oraz
w miejscach silnie nawodnionych i umiarkowanie zabagnionych. Drzewostany często o
mniejszym zwarciu, ze słabo rozwiniętą warstwą krzewów. Runo bardzo bujne o strukturze
kęp i dolinek.
C. SIEDLISKA TERENÓW WYŻYNNYCH I PODGÓRSKICH
Siedliska te występują w krajobrazie wyżynnym, gdzie wysokości terenu kształtują
się od ok. 300 do 600 m n.p.m. oraz na terenach położonych niżej (od ok. 200 m n.p.m.), gdy
w zasięgu profilu glebowego występuje rumosz lub masywne podłoże skalne. Gleby,
przeważnie średnio głębokie, wytworzone ze zwietrzelin starszych utworów geologicznych
(paleozoicznych, mezozoicznych i trzeciorzędowych) lub z holoceńskich pokrywowych
utworów lessopodobnych o charakterze fluwioglacjalnych bądź zwietrzelinowych pyłów i
piasków bardzo drobnoziarnistych, rzadko właściwych lessów.
Bór mieszany wyżynny świeży - BMwyżśw
Siedliska BMwyż występują bardzo rzadko; fragmenty tych siedlisk stwierdzono
jedynie w dzielnicach Beskidu Makowskiego i Wyspowego oraz Pogórza
Środkowobeskidzkiego.
Runo
Gatunki różnicujące BMwyżśw od BMśw
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
oraz (w borach jodłowych):
Widłak jałowcowaty - Lycopodium annotinum
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Tujowiec tamaryszkowy - Thuidium tamariscinum (T. tamariscifolium)
Przytulia wiosenna - Cruciata glabra (Galium vernum)
Jeżyna gruczołowata - Rubus hirtus
Jeżyna Bellardiego - Rubus pedemontanus
Gatunki częste
238
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Jastrzębiec sabaudzki - Hieracium sabaudum
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
2.85.
Borówka czarna - Vaccinium myrtillus
Rokiet pospolity - Pleurozium schreberi (Entodon Schreberi)
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Pszeniec zwyczajny - Melampyrum pratense
Nawłoć pospolita - Solidago virgaurea
Gruszyczka jednostronna – Orthilia secunda(Pyrola secunda)
Siódmaczek leśny - Trientalis europaea
Widłoząb falisty - Dicranum polysetum (D. undulatum)
Konwalia majowa - Convallaria majalis
ponadto na południowych stokach:
Janowiec barwierski - Genista tinctoria
Dzwonek brzoskwiniolistny - Campanula persicifolia
Kokoryczka wonna - Polygonatum odoratum (P. officinale)
Gorysz pagórkowy - Peucedanum oreoselinum
Naparstnica zwyczajna - Digitalis grandiflora
Typy lasu
• JODŁOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. - So II-III bon., Jd II-III bon.
Gatunki dom. I p. – Św, Bk, Dbb
Podrost i podszyt - jrz, krusz
Zespół roślinny
Abietetum polonicum typicum (Dziub.1928) Br.-Bl.&Vlieg.1939. – wyżynny jodłowy
bór mieszany
Zbiorowisko występuje nielicznie w części wierzchołkowej wzniesień i na
południowych stokach.
•
DĘBOWO-SOSNOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. – So I-II bon., Dbb III bon
Gatunki dom. Ip. - Md, Brz – na wierzchowinach i południowych stokach
- Św, Jd,Bk – w miejscach bardziej wilgotnych
Podszyt - krusz., lesz., jrz
Zespół roślinny
- Luzulo luzuloidis-Quercetum typicum Hartm.1953 - podgórska dąbrowa, odmiana
małopolska
Spotykany na zboczach o wystawie zachodniej i południowej.
Las mieszany wyżynny świeży - LMwyżśw
Siedliska LMwyżśw są najliczniejsze w dzielnicy Beskidu Makowskiego i
Wyspowego (7%). Nieco rzadziej występują na Pogórzu, w Beskidzie Małym i Żywieckim.
Runo
239
Gatunki różnicujące LMwyżśw od BMwyżśw
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Przytulia Schultesa - Galium schultesii
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Przylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Dąbrówka rozłogowa – Ajuga reptans
Kupkowka Aschersona – Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
Pszeniec gajowy - Melampyrum nemorosum
Perłówka zwisła - Melica nutans
Nerecznica samcza - Dryopteris filix-mas
Turzyca orzęsiona – Carex pilosa
Nerecznica szerokolistna - Dryopteris dilatata (D. austriaca)
Turzyca palczasta - Carex digitata
Kokoryczka okółkowa – Polygonatum verticillatum
Gatunki wyróżniające LMwyżśw od LMśw
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Jeżyna gruczołowata - Rubus hirtus
Starzec Fuchsa – Senecio Fuchsii
Gatunki częste
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Kosmatka owłosiona - Luzula pilosa
Żurawiec falistolistny – Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. silvestris)
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Trzcinnik leśny - Calamagrostis arundinacea
Poziomka pospolita - Fragaria vesca
Jastrzębiec leśny - Hieracium murorum
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Typy lasu
• JODŁOWY
Gatunki główne Ip. – Jd I-II bon.
• BUKOWO-JODŁOWY
Gatunki główne Ip. – Jd I-II bon., Bk II-III bon
• SOSNOWO-JODŁOWY
Gatunki główne Ip. – So I-II bon., Jd I-II bon.
• DĘBOWO-JODŁOWY
Gatunki główne Ip. – Jd I-II bon., Dbs II-III bon.
• DĘBOWO-BUKOWO-JODŁOWY
Gatunki główne Ip. – Jd I-II bon., Bk II-III bon., Dbs II-III bon. Gatunki dom. Ip. (dla
wymienionych typów lasu) – Bk II-III bon., Dbs II-III bon. So I-II bon. Md I-II bon. oraz
mniej licznie: Gb, Lp, Jw., BrzWystępowanie
Typy lasu występujące głównie na północnych stokach; zazwyczaj jako LMwyż2
• JODŁOWO-BUKOWY
Gatunki główne Ip. – Bk II-III bon., Jd I-II bon. Gatunki dom. Ip. – Dbs i Dbb, Św, Md, So,
Brz, Gb, Jw., Lp
240
• SOSNOWO-BUKOWY
Gatunki główne Ip. – Bk II-III bon., So I-II bon. Gatunki dom. Ip. – Św, Jd, Md, Dbs, Brzb,
Jw, Lp, Wz
Występowanie
Typy lasu występujące głównie na glebach lekkich, przewiewnych, raczej na stokach południowych.
• SOSNOWO-DĘBOWY
Gatunki główne Ip. – Dbb, Dbs II-III bon., So I-II bon. Gatunki dom. Ip. – Bk, Jd, Md, Gb,
Brzb, Jw, Lp, Wz
• SOSNOWO-BUKOWO-DĘBOWY
Gatunki główne Ip. – Dbb, Dbs II-III bon., Bk II-III bon., So I-II bon. Gatunki dom. Ip. – Św,
Md, Jd, Brzb, Gb, Jw, Lp, Wz
Zespoły roślinne
- Luzulo luzuloidis-Fagetum typicum markgr.1932 em.meusel 1937 - kwaśna buczyna górska,
podzespół typowy
Występuje niezbyt licznie m.in. na Pogórzu Ciężkowickim oraz w południowo-zachodniej
części Pogórza Dynowskiego. Przywiązana jest zwykle do stromych zboczy o ekspozycji
północnej.
- Abietetum polonicum (dziub.1928). Br,-bl.&vlieg.1939, jodłowy wyżynny las mieszany,
podzespół typowy – świeży (wariant żyźniejszy)
Występuje najczęściej na przydolinnych stokach, zwłaszcza zacienionych. Siedliskowo LMwyż2.
- Tilio-carpinetum luzuletosum tracz.1962 - grąd subkontynentalny ubogi, podzespół z Luzula
luzuloides, odmiana małopolska
Zwykle zajmuje stoki silnie nasłonecznione, często o dużym nachyleniu.
- Luzulo luzuloidis-Quercetum typicum Hartm.1953 małopolska, podzespół typowy
podgórska dąbrowa, odmiana
Spotykany w części zachodniej Pogórza Karpat w granicach wysokości 300-500 m n.p.m. Preferuje zbocza o
wystawie zachodniej i południowej, ale zajmuje również płaskie wierzchowiny oraz wzgórza, zbudowane ze skał
bezwęglanowych.
Las mieszany wyżynny wilgotny - LMwyżw
Występuje sporadycznie, spotykany na chłodniejszych stokach o ekspozycji
północnej.
Runo
Gatunki różnicujące LMwyżw od BMwyżw
Turzyca drżączkowata - Carex brizoides
Kupkówka Aschersona - Dactylis polygama (D. Aschersoniana)
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stallaria holostea
Pszeniec gajowy - Melampyrum nemorosum
Kokoryczka okółkowa – Polygonatum verticillatum
Gatunki różnicujące LMwyżw od LMwyżśw
Czartawa drobna - Circaea alpina
Bodziszek cuchnący - Geranium robertianum
Cienistka (Zachyłka) trójkątna - Gymnocarpium dryopteris (Phegopteris dryopteris)
Zachyłka oszczepowata - Phegopteris connectilis (P. polypodioides)
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Fałdownik trzyrzędowy - Rhytidiadelphus triquetrus
241
Śmiałek darniowy - Deschampsia caespitosa
Gatunki różnicujące LMwyżw od LMw
Kosmatka gajowa - Luzula luzuloides (L. nemorosa)
Jeżyna gruczołowata - Rubus hirtus
Starzec Fuchsa – Senecio Fuchsii
Gatunki częste
- jak w LMwyżśw oraz
Trzęślica modra - Molinia coerulea
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Turzyca pospolita - Carex nigra
Płonnik pospolity - Polytrichum commune
Typy lasu
• JODŁOWY
Gatunki główne Ip. – Jd I-II bon.
• DĘBOWO-JODŁOWY
Gatunki główne Ip. –Jd I-II bon., Dbs II-III bon.
• BUKOWO-JODŁOWY
Gatunki główne Ip. – Jd I-II bon., Bk II-III bon.Gatunki domieszkowe w wymienionych
typach lasu – Św, So, Ol z mniej licznym udziałem Md, Lp, Jw, Wz, Brzb, Os, Gb
• DĘBOWY
Gatunki główne Ip. – Dbs II-III bon. Gatunki dom. I p. – Jd, Św, So, Bk, Ol oraz mniej
licznie Md, Lp, Jw, Wz, Brzb, Os, Gb
Zespoły roślinne
- Abietetum polonicum circaetosum (Dziub.1928). Br,-Bl.&Vlieg.1939 - wyżynny jodłowy
las mieszany, podzespół wilgotny
Zajmuje często tarasy piaszczyste w dolinach małych cieków oraz w
obniżeniach między stromymi zboczami.
- Tilio-Carpinetum caricetosum brizoides Tracz.1962 - grąd subkontynentalny, podzespół z
Carex brizoides, odm. małopolska, forma podgórska
Spotykany na terenach wyżynnych krainy do wysokości 550-500 m n.p.m..
Las wyżynny świeży - Lwyżśw
2.86.
Siedliska Lwyżśw dominują w lasach Pogórza Środkowobeskidzkiego –
zajmują tam ponad 70% powierzchni. Znacznie mniej – ok. 23% powierzchni zajmują w
Dzielnicy Beskidu Makowskiego i Wyspowego. Na pozostałym terenie krainy udział ich
nie przekracza kilku procent, wyłączając Tatry i Podhale, gdzie nie występują.
2.87. Runo
Gatunki różnicujące Lwyżśw od Lśw
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Jeżyna gruczołowata - Rubus hirtus
Szałwia lepka - Salvia glutinosa
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Gatunki różnicujące Lwyżśw od LMwyżśw
Gajowiec żółty - Galeobdolan luteum
Żywiec cebulkowy - Dentaria bulbifera
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
242
Żankiel zwyczajny - Sanicula europaea
Miodunka ćma - Pulmonaria obscura
Kokoryczka wielokwiatowa - Polygonatum multiflorum
Przytulinka (Przytulia) wiosenna - Cruciata glabra
Wilczomlecz migdałolistny - Euphorbia amygdaloides
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Kopytnik pospolity - Asarum europaeum
Czworolist pospolity - Paris quadrifoia
Zerwa kłosowa - Phyteuma spicatum
Turzyca leśna - Carex sylvatica
Szczyr trwały – Mercurialis perennis
Narecznica samcza - Dryopteris filix-mas
Marzanka wonna – Galium odoratum (Asperula odorata)
Czerniec gronkowy - Actaea spicata
ponadto w lasach bukowych
Żywiec gruczołowaty – Dentaria glandulosae
Szczyr trwały – Mercurialis perennis
Żywiec dziewięciolistny – Dentaria enneaphyllos
Paprotnik kolczysty – Polystichum aculeatum (P. lobatum)
Żywokost sercowaty - Symphytum cordatum
Żywokost bulwiasty - Symphytum tuberosum
Kostrzewa górska - Festuca drymeia
Gatunki częste
Zawilec gajowy - Anemone nemorosa
Konwalijka dwulistna - Maianthemum bifolium
Szczawik zajęczy - Oxalis acetosella
Turzyca orzęsiona - Carex pilosa
Prosownica rozpierzchła - Milium effusum
Sałatnik leśny - Mycelis muralis
Turzyca palczasta - Carex digitata
Fiołek leśny - Viola reichenbachiana (V. sylvestris)
Kostrzewa leśna - Festuca altissima (F. sylvatica)
Wiechlina gajowa - Poa nemoralis
Gwiazdnica wielkokwiatowa - Stellaria holostea
Pprzylaszczka pospolita - Hepatica nobilis
Dąbrówka rozłogowa - Ajuga reptans
Perłówka zwisla - Melica nutans
2.88. Typy lasu
• BUKOWO-JODŁOWY
Gatunki główne Ip. – Jd I-II bon., Bk I-II bon.Gatunki dom. I p. – Md, Db, Lp, Kl, Jw, Wz
oraz mniej licznie Brz, Os, Gb, So
Zbiorowisko roślinne
2.89. - Abies alba-Oxalis acetosella (Cel. & Wojt. 1978) - żyzne lasy jodłowe, forma
pogórska
Występowanie
Częściej związany z Lwyż 2.
• BUKOWY
Gatunki główne Ip. – Bk I-II bon.
243
• JODŁOWO-BUKOWY
Gatunki główne Ip. – Jd I-II bon., Bk I-II bon.
• DĘBOWO-BUKOWY
Gatunki główne Ip. – Bk I-II bon., Dbs I-II bon.Gatunki domieszkowe wymienionych typów:
Dbs, Jd (jeśli nie są gatunkami głównymi), Md, Lp, Kl, Jw, Wz oraz mniej licznie Brzb, Os,
Gb, So
Zespół roślinny
- Dentario glandulosae-Fagetum Klika 1927.em.W.Mat.1964 - żyzna buczyna karpacka,
forma podgórska; odmiany: zachodniokarpacka i wschodniokarpacka (bogatsza).
Forma podgórska żyznej buczyny karpackiej występuje w piętrze pogórza, a także w
kotlinach śródgórskich. Zajmuje najczęściej stoki północne, a także wąskie parowy.
Występuje na skałach niewęglanowych, jakkolwiek preferuje podłoże bogate w węglan
wpnia. Drzewostan bukowy, często z dużym udziałem jodły.
2.90.
• BUKOWO-DĘBOWY
Gatunki główne Ip. – Dbs I-II bon., Jd I-II bon., Bk I-II bon.
• JODŁOWO-BUKOWO-DĘBOWY
Gatunki główne Ip. – Dbs I-II bon., Jd I-II bon., Bk I-II bon.
• GRABOWO-DĘBOWY
Gatunki główne Ip. – Dbs I-II bon., Gb I-III bon.
Gatunki domieszkowe wymienionych typów: Bk, Jd, Bg (jeśli nie są gatunkami głównymi),
Md, Lp, Kl, Jw oraz mniej licznie Brz, Os, So
Zespoły roślinne
- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 - grąd subkontynentalny wyżynny, odmiana
małopolska forma podgórska
Spotykany do wysokości 550-600 m n.p.m., często na stanowiskach nasłonecznionych.
Preferuje gleby wykształcone z lessu i utworów lessopodobnych, rzadziej wystepuje na
starszych typach podłoża, dającego słabo kwaśną lub zasadową zwietrzelinę.
Uwaga:
Jedliny występują najczęściej na glebach cięższych i wilgotniejszych, buczyny – na glebach lżejszych,
przewiewnych, często węglanowych, a dąbrowy spotykane są na różnych glebach, a zwłaszcza na lessach.
Las wyżynny wilgotny - Lwyżw
Występuje w obniżeniach międzystokowych lub w dolinach, gdzie jest większe
zawilgocenie gleby spowodowane spływem stokowym lub wodami opadowymi
zatrzymywanymi na słabo przepuszczalnym podłożu.
Runo
Gatunki różnicujące Lwyżw od LMwyżw
Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum
Zdrojówka rutewkowata - Isopyrum thalictroides
Kokorycz pusta - Corydalis cava
Niecierpek pospolity - Impatiens noli-tangere
Czartawa pospolita - Circaea lutetiana
Czyściec leśny - Stachys sylvatica
Gatunki różnicujące Lwyżw od Lwyż
gatunki wymienione powyżej oraz:
Kostrzewa olbrzymia – Festuca gigantea
Miesiącznica trwała – Lunaria rediviva
244
Gatunki częste
Czartawa drobna - Circaea alpina
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
oraz gatunki występujace w Lwyżśw
Typy lasu
• DĘBOWY
Gatunki główne Ip. – Dbs I-II bon
• JODŁOWO-DĘBOWY
Gatunki główne Ip. – Dbs I-II bon., Jd I-II bon.
• JODŁOWO-JESIONOWO-DĘBOWY
Gatunki główne Ip. – Dbs I-II bon., Js I-III bon., Jd I-II bon.
Gatunki domieszkowe wymienionych typów: Js, Jd, (jeśli nie są gatunkami głównymi), Ol,
Jw, Wz oraz mniej licznie Św, Lp, So, Bk
Zespół roślinny
- Tilio-Carpinetum typicum Tracz.1962 - grąd subkontynentalny wyżynny, var. z Festuca
gigantea, odm. małopolska, forma podgórska
Występuje w podobnych warunkach jak świeża odmiana tego zespołu (Lwyżśw), zajmuje
jednak miejsca bardziej wilgotne. Drzewostan wielowarstwowy dębowy I-II bon., z licznymi
domieszkami gatunków liściastych.
• JODŁOWY
Gatunki główne Ip. – Jd I-II bon.Gatunki dom. I p. - Dbs, Js, Ol, Jw, Wz oraz mniej licznie
Św, Lp, So, Bk, Brz, Os
Zbiorowisko roślinne
2.91. - Abies alba-Oxalis acetosella (Cel. & Wojt. 1978) - lasy jodłowe, forma pogórska
Najczęściej zajmują dolne partie stoków i dna dolin.
• JAWOROWO-JESIONOWY
Gatunki główne Ip. – Js I-II bon., Jw I-III bon.Gatunki dom. I p. - Db, Jd, Ol, Wz oraz mniej
licznie Św, Lp, Bk, Brz, Os.
Zespół roślinny
- Phyllitido-Aceretum pseudoplatani Moor 1952 – jaworzyna z języcznikiem
Uwaga: w najkorzystniejszych warunkach glebowych, na podłożu skał węglanowych występuje las jesionowy
lub dąbrowa z jesionem, a w nieco gorszych warunkach, na podłożu bezwęglanowym - dąbrowy i jedliny
Las łęgowy wyżynny - Lłwyż
Występuje w dolinach rzek na terenach zalewanych permanentnie lub sporadycznie.
Gleby typu mad rzecznych.
Runo
Gatunki różnicujące Lłwyż od OlJwyż
Jarzmianka większa - Astrantia major
Jeżyna popielica - Rubus caesius
Bodziszek żałobny - Geranium phaeum
Oset łopianowaty - Carduus personata
Lepiężnik wyłysiały - Petasites kablikianus
Lepiężnik różowy - Petasites hybridus
Gatunki różnicujące łęgi wyżynne od nizinnych
Świerząbek orzęsiony - Chaerophyllum hirsutum
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
245
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsii
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Wilczomlecz migdałolistny – Euphorbia amygdaloides
Dzięgiel leśny – Angelica sylvestris
Gatunki częste
Skrzyp leśny - Equisetum sylvaticum
Merzyk pokrewny - Plagiomnium affine (Mnium affine)
Ziarnopłon wiosenny – Ficaria verna (Ranunculus ficaria)
Piżmaczek wiosenny - Adoxa moschatellina
Złoć żółta - Gagea lutea
Zawilec żółty - Anemone ranunculoides
Tojeść pospolita – Lysimachia vulgaris
Perz psi - Agropyron caninum
Kostrzewa olbrzymia - Festuca gigantea
Czartawa pośrednia - Circaea intermedia
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Podagrycznik pospolity - Aegopodium podagraria
Szczyr trwały - Mercurialis perennis
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Wietlica samicza - Athyrium filix-femina
Typy lasu
• JESIONOWO-DĘBOWY
Gatunki główne Ip. – Db I-III bon., Js I-III bon.Gatunki dom. I p. - Kl, Wz, Lp, Św, Jw oraz
mniej licznie: Os, Ol, Wb, Tp
• DĘBOWO-JESIONOWY
Gatunki główne Ip. – Js I-III bon., Dbs I-III bon.Gatunki dom. I p. - Kl, Wz, Lp, Św, Jw oraz
mniej licznie: Os, Ol, Wb, Tp
Uwaga: Las jesionowy rośnie na lepszych, węglanowych glebach; na nieco mniej żyznych
występuje przewaga dębu w drzewostanie.
Zespoły roślinne
- Carici remotae-Fraxinetum chrysosplenietosum Koch 1926 - podgórski łęg jesionowy,
postać typowa, forma podgórska
Spotykany w dolinach niewielkich rzek i potoków na glebach typu mad
rzecznych. Drzewostan jesionowy z domieszką olchy oraz wiązów, jawora i
olchy szarej.
- Astrantio-Fraxinetum Oberd.1953 - łęg wyżynny (z jarzmianką)
Spotykany bardzo rzadko i jedynie na obszarach Pogórza Karpackiego. Zajmuje siedliska
Lł2 w płaskich dolinach. Drzewostan jesionowy z olchą szarą oraz dębem i jaworem.
Ols jesionowy wyżynny - OlJwyż
Występuje na terenach okresowo zalewanych, gdzie woda ma utrudniony odpływ oraz
w miejscach zalewanych i podtapianych.
Runo
Gatunki różnicujące łęgi wyżynne od nizinnych
246
Świerząbek orzęsiony - Chaerophyllum hirsutum
Tojeść gajowa - Lysimachia nemorum
Starzec Fuchsa - Senecio fuchsi
Starzec gajowy - Senecio nemorensis
Jarzmianka większa - Astrantia major
Gatunki różnicujące OlJwyż od Lłwyż (i LłG)
Czartawa pośrednia - Circaea intermedia
Skrzyp olbrzymi - Equisetum telmateia (E. maximum)
Szczaw gajowy - Rumex sanguineus
Gatunki częste
Wietlica samicza - Athyrium filis-femina
Śledziennica skrętolistna - Chrysosplenium alternifolium
Pępawa błotna - Crepis paludosa
Ostrożeń warzywny - Cirsium olraceum
Tojeść pospolita - Lysimachia vulgaris
Gwiazdnica gajowa - Stellaria nemorum
Przytulia leśna - Galium sylvaticum
Turzyca rzadkokłosa – Carex remota
Żurawiec fałdowany - Atrichum undulatum (Catharinea undulata)
Typy lasu
• OLSZOWO-JESIONOWY
Drzewostan
Gatunki główne I p. – Js I-II bon., Olsz, Ol
Gatunki dom. Ip. – Wz, Brz, Os, Wb
Podszyt – brak
2.92. Zespół roślinny
Carici remotae-Fraxinetum equisetetosum maximii Koch 1926 – podgórski łęg jesionowy,
postać ze skrzypem olbrzymim, forma podgórska
Spotykany w dolinach niewielkich potoków, także często przy źródliskach.
• OLSZOWY
Drzewostan
Gatunki główne Ip. – Olsz II-III bon
Gatunki dom. Ip. – Ol, Js, Jw, Bk, Jd
Podrost i podszyt – słabo rozwinięte
Zespół roślinny
Caltho-Alnetum Zarzycki 1963 – bagienna olszyna górska, odmiany: zachodniokarpacka i
wschodniokarpacka
Spotykany w wielu pasmach górskich Karpat, chociaż nie zajmuje dużych powierzchni.
Występuje w zagłębieniach stoków z partiami źródliskowymi, w miejscach wysięku wód oraz
w miejscach silnie nawodnionych i umiarkowanie zabagnionych. Drzewostany często o
mniejszym zwarciu, ze słabo rozwiniętą warstwą krzewów. Runo bardzo bujne o strukturze
kęp i dolinek.
D. SIEDLISKA TERENÓW NIZINNYCH
Na Pogórzu Środkowobeskidzkim oraz fragmentami w Beskidzie Małym można
spotkać siedliska typów nizinnych. Zajmują niewielkie powierzchnie. Ponadto w Kotlinie
Nowotarskiej na głębokich torfach występują znaczne powierzchnie siedlisk Bb z
247
drzewostanem sosnowym (zespół roślinny Vaccinio uliginosi-Pinetum Kleist 1929).
Charakterystyka tych siedlisk jak w Krainie Małopolskiej.
248
CZĘŚĆ III. ZAŁĄCZNIKI
249
Załącznik 1
REGIONALIZACJA PRZYRODNICZO-LEŚNA POLSKI
1. Mapa
2. Jednostki regionalizacji przyrodniczo-leśnej (załącznik do mapy)
I. Kraina Bałtycka
1. Dzielnica Pasa Nadmorskiego (I.1)
a. Mez. Wybrzeża Szczecińskiego (I.1.a)
b Mez. Wybrzeża Słowińskiego (I.1.b)
c. Mez. Helski (I.1.c)
d) Mez. Mierzei Wiślanej (I.1.d)
2. Dzielnica Niziny Szczecińskiej (I.2)
a. Mez. Puszczy Wkrzańskiej i Goleniowskiego
á .Mez. Równiny Pyrzyckiej (I.2.á)
b. Mez. Równin Szczecińskich (I.2.b)
3. Dzielnica Pojezierza Wałecko-Myśliborskiego
a. Mez. Pojezierza Myśliborsko-Choszczeńskiego (I.3.a)
b. Mez. Równiny Gorzowskiej (I.3.b)
c. Mez. Pojezierza Dobiegniewskiego (I.3.c)
d. Mez. Równiny Drawskiej (I.3.d)
e. Mez. Pojezierza Wałeckiego I.3.e)
4. Dzielnica Pobrzeża Słowińskiego (I.4)
a. Mez. Równiny Słupskiej (I.4.a)
b. Mez. Wysoczyzny Żarnowieckiej (I.4.b)
c. Mez. Równiny Białogardzkiej (I.4.c)
5. Dzielnica Pojezierza Drawsko-Kaszubskiego (I.5)
a. Mez. Wysoczyzny Polanowskiej (I.5.a)
b. Mez. Pojezierza Drawsko-Bytowskiego (I.5.b)
c. Mez. Pojezierza Kaszubskiego (I.5.c)
d. Mez. Pojezierza Starogardzkiego (I.5.d)
6. Dzielnica Żuław Wiślanych (I.6)
7. Dzielnica Elbląsko-Warmińska (I.7)
a. Mez. Wzniesień Elbląskich (I.7.a)
b. Mez. Warmiński (I.7.b)
8. Dzielnica Pojezierza Iławsko-Brodnickiego (I.8)
a. Mez. Doliny Kwidzyńskiej (I.8.a)
b. Mez. Pojezierza Iławskiego i Garbu Lubawskiego (I.8.b)
c. Mez. Pojezierza Brodnickiego
II. Kraina Mazursko-Podlaska
1. Dzielnica Pojezierza Mazurskiego (II.1)
a. Mez. Niziny Staropruskiej (II.1.a)
b. Mez. Pojezierza Mrągowskiego (II.1.b)
c. Mez. Krainy Wielkich Jezior Mazurskich (II.1.c)
d. Mez. Pojezierza Ełcko-Suwalskiego
2. Dzielnica Równiny Mazurskiej (II.2)
3. Dzielnica Wysoczyzny Kolneńskiej (II.3)
4. Dzielnica Puszczy Augustowskiej (II.4)
a. Mez. Wigierski (II.4.a)
b. Mez. Równiny Augustowskiej (II.4.b)
c. Mez. Wołkuszański (II.4.c)
5. Dzielnica Wysoczyzny Białostockiej (II.5)
a. Mez. Kotliny Biebrzańskiej (II.5.a)
b. Mez. Wzniesień Sokólsko-Białostockich (II.5.b)
c. Mez. Puszczy Knyszyńskiej (II.5.c)
6. Dzielnica Puszczy Białowieskiej (II.6)
250
III. Kraina Wielkopolsko-Pomorska
1. Dzielnica Borów Tucholskich (III.1)
2. Dzielnica Pojezierza Krajeńskiego (III.2)
a. Mez. Równiny Wałeckiej (III.2.a)
b. Mez. Wysoczyzny Krajeńskiej (III.2.b)
c. Mez.Doliny Brdy (III.2.c)
3. Dzielnica Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego (III.3)
a. Mez. Wysoczyzny Świeckiej (III.3.a)
b. Mez. Kotliny Grudziądzkiej (III.3.b)
c. Mez. Wysoczyzny Dobrzyńsko-Chełmińskiej (III.3.c)
d. Mez. Równiny Urszulewskiej (III.3.d)
4. Dzielnica Kotliny Gorzowskiej (III.4)
a. Mez. Pradoliny Warty (III.4.a)
b. Mez. Puszczy Noteckiej (III.4.b)
5. Dzielnica Kotliny Toruńsko-Płockiej (III.5)
6. Dzielnica Pojezierza Lubuskiego (III.6)
a. Mez. Ziemi Lubuskiej (III.6.a)
b. Mez. Równiny Nowotomysko-Kargowskiej (III.6.b)
c. Mez. Pradoliny Głogowskiej (III.6.c)
7. Dzielnica Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej (III.7)
a. Mez. Doliny Środkowej Noteci (III.7.a)
b. Mez. Pojezierza Wielkopolskiego (III.7.b)
c. Mez. Sandrów Gnieźnieńskich (III.7.c)
d. Mez. Doliny Konińskiej (III.7.d)
8. Dzielnica Krotoszyńska (III.8)
9. Dzielnica Kotliny Żmigrodzko-Grabowskiej (III.9)
IV. Kraina Mazowiecko-Podlaska
1. Dzielnica Niziny Północnomazowieckiej (IV.1)
a. Mez. Równiny Raciąskiej (IV.1.a)
b. Mez. Wysoczyzny Ciechanowsko-Płońskiej (IV.1.b)
2. Dzielnia Puszczy Kampinoskiej (IV.2)
3. Dzielnica Równiny Warszawsko-Kutnowskiej (IV.3)
a. Mez. Wysoczyzny Kłodawsko-Tureckiej (IV.3.a)
b. Mez. Równiny Kutnowsko-Błońskiej (IV.3.b)
c. Mez. Doliny Środkowej Wisły (IV,3,c)
4. Dzielnica Puszczy Kurpiowskiej (IV.4)
5. Dzielnica Niziny Podlaskiej i Wysoczyzny Siedleckiej (IV.5)
a. Mez. Doliny Dolnej Narwi (IV.5.a)
b. Mez. Wysoczyzny Łomżyńskiej (IV.5.b)
c. Mez. Wysoczyzny Bielskiej (IV.5.c)
d. Mez. Doliny Dolnego Bugu (IV.5.d)
e. Mez. Równiny Wołomińsko-Garwolińskiej (IV.5.e)
f. Mez. Wysoczyzny Siedleckiej (IV.5.f)
6. Dzielnica Polesia Podlaskiego (IV.6)
a. Mez. Zaklęsłości Łomaskiej (IV.6.a)
b. Mez. Równiny Kodeńsko-Parczewskiej (IV.6.b)
c. Mez. Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej (IV.6.c)
d. Mez. Garbu Włodawskiego (IV.6.d)
7. Dzielnica Wyżyny Wschodniolubelskiej (IV.7)
a. Mez. Polesia Wołyńskiego (IV.7.a)
b. Mez. Wyżyny Zachodniowołyńskiej (IV.7.b)
V. Kraina Śląska
1. Dzielnica Równiny Dolnośląskiej (V.1)
a. Mez. Wzgórz Dalkowskich (V.1.a)
b. Mez. Borów Dolnośląskiech (V.1.b)
c. Mez. Pogórza Nowogrodzieckiego (V.1.c)
251
2. Dzielnica Wrocławska (V.2)
a. Mez. Obniżenia Ścinawskiego (V.2.a)
b. Mez. Wzgórz Trzebnicko-Ostrzeszowskich (V.2.b)
c. Mez. Legnicki (V.2.d)
d. Mez. Wysoczyzny Średzkiej (V.2.d)
e. Mez. Równiny Wrocławskiej (V.2.e)
f. Mez. Równiny Oleśnickiej (V.2.g)
3. Dzielnica Przedgórza Sudeckiego i Płaskowyżu Głubczyckiego (V.3)
a. Mez. Przedgórza Sudeckiego (V.3.a)
a'. Mez. Strzegomski (V.3.a')
a". Mez. Ślęzy (V.3.a")
a"'. Mez. Strzeliński (V.3.a"')
b. Mez. Płaskowyżu Głubczyckiego (V.3.b)
4. Dzielnica Równiny Niemodlińsko-Grodkowskiej (V.4)
a. Mez. Równiny Grodkowskiej (V.4.a)
b. Mez. Równiny Niemodlińskiej (V.4.b)
5. Dzielnica Równiny Opolskiej (V.5)
a. Mez. Borów Stobrawskich (V.5.a)
b. Mez. Lasów Lublinieckich (V.5.b)
6. Dzielnica Kędzierzyńsko-Rybnicka (V.6)
a. Mez. Chełmski (V.6.a)
b. Mez. Lasów Raciborskich (V.6.b)
b'. Mez. Wysoczyzny Tyskiej (V.6.b')
c. Mez. Wodzisławsko-Wilamowicki (V.6.c)
d. Mez. Pogórza Cieszyńskiego (V.6.d)
VI. Kraina Małopolska
1. Dzielnica Łódzko-Opoczyńska (VI.1)
a. Mez. Sieradzko-Łódzki (VI.1.a)
b. Mez. Piotrkowsko-Opoczyński (VI.1.b)
2. Dzielnica Gór Swiętokrzyskich (VI.2)
a. Mez. Puszczy Świętokrzyskiej (VI.2.a)
b. Mez. Łysogórski (VI.2.b)
3. Dzielnica Radomsko-Iłżecka (VI.3)
a. Mez. Równiny Radomsko-Kozienickiej (VI.3.a)
b. Mez. Przedgórza Iłżeckiego (VI.3.b)
4. Dzielnica Wyżyny Zachodniolubelskiej (VI.4)
5. Dzielnica Roztocza (VI.5)
a. Mez. Roztocza Zachodniego (VI.5.a)
b. Mez. Roztocza Środkowego (VI.5.b)
c. Mez. Roztocza Wschodniego (VI.5.c)
6. Dzielnica Wyżyny Wożnicko-Wieluńskiej (VI.6)
7. Dzielnica Wyżyny i Pogórza Śląskiego (VI.7)
a. Mez. Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (VI.7.a)
b. Mez. Kotliny Oświęcimskiej (VI.7.b)
8. Dzielnica Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (VI.8)
9. Dzielnica Wyżyny Środkowomałopolskiej (VI.9)
a. Mez.Jędrzejowski-Włoszczowski (VI.9.a)
b. Mez. Wyżyny Miechowskiej (VI.9.b)
c. Mez. Niecki Połanieckiej (VI.9.c)
d. Mez. Wyżyny Sandomierskiej (VI.9.d)
10. Dzielnica Niziny Sandomierskiej (VI.10)
a. Mez. Niziny Nadwiślańskiej (VI.10.a)
b. Mez. Puszczy Sandomierskiej (VI.10.b)
c. Mez. Puszczy Solskiej (VI.10.c)
11. Dzielnica Wysoczyzn Sandomierskich (VI.11)
a. Mez. Bocheńsko-Tarnowski (VI.11.a)
b. Mez. Płaskowyżu Kolbuszowskiego (VI.11.b)
c. Mez. Płaskowyżu Tarnogrodzkiego (VI.11.c)
d. Mez. Podgórza Rzeszowskiego (VI.11.d)
252
VII. Kraina Sudecka
1. Dzielnica Sudetów Zachodnich (VIII.1)
a. Mez. Pogórza Zachodnioizerskiego (VII.1.a)
b. Mez. Pogórza Wschodnioizerskiego (VII.1.b)
c. Mez. Gór Izerskich i Karkonoszy (VII.1.c)
d. Mez. Kotliny Jeleniogórskiej (VII.1.d)
2. Dzielnica Sudetów Środkowych (VII.2)
a. Mez. Pogórza Kaczawskiego (VII.2.a)
b. Mez. Gór Kaczawskich (VII.2.b)
c. Mez. Pogórza i Gór Wałbrzyskich (VII.2.c)
d. Mez. Gór Kamiennych (VII.2.d)
e. Mez. Gór Sowich (VII.2.e)
f. Mez. Kotliny Kłodzkiej (VII.2.f)
g. Mez. Gór Stołowych i Bystrzyckich (VII.2.g)
3. Dzielnica Sudetów Wschodnich (VII.3)
VIII. Kraina Karpacka
1. Dzielnica Beskidu Śląskiego i Malego (VIII.1)
2. Dzielnica Pogórza Środkowobeskidzkiego (VIII.2)
a. Mez. Pogórza Wielicko-Rożnowskiego (VIII.2.a)
b. Mez. Pogórza Ciężkowicko-Dynowskiego (VIII.2.b)
c. Mez. Dołów Jasielsko-Sanickich (VIII.2.c)
d. Mez. Pogórza Przemyskiego (VIII.2.d)
3. Dzielnica Bieszczadów (VIII.3)
4. Dzielnica Beskidu Żywieckiego (VIII.4)
5. Dzielnica Beskidu Makowskiego i Wyspowego (VIII.5)
a. Mez. Beskidu Makowskiego (VIII.5.a)
b. Mez. Beskidu Wyspowego (VIII.5.b)
6. Dzielnica Gorców i Beskidu Sądeckiego
a. Mez. Gorców (VIII.6a)
b. Mez. Pienin (VIII.6.b)
c. Mez. Beskidu Sądeckiego (VIII.6.c)
7. Dzielnica Beskidu Niskiego (VIII.7)
a. Mez. Górnej Ropy (VIII.7.a)
b. Mez. Dukielski (VIII.7.b)
8. Dzielnica Podhala (VIII.8)
9. Dzielnica Tatr (VIII.9)
253
Załącznik 2
KLASYFIKACJA GLEB LEŚNYCH POLSKI - Typy i podtypy gleb leśnych wg Klasyfikacji gleb leśnych Polski [CILP 2000]
Kod Typ gleby
1
2
Gleby inicjalne skaliste
Gleby inicjalne rumoszowe
3
Rankery
Podtyp gleby
OAinC-R lub AinC-R
OC-AinC-CR-R
ochric, umbric
ochric, umbric
ochric, umbric
ochric, umbric
Rankery butwinowe
Ol-Of-Oh-A/C-R
ochric, umbric
Rankery bielicowe
O-AEes-BhfeCR-R
Rankery brunatne
O-AbbrC-R lub O-A-BbrC-R
Rankery właściwe
3.2
3.3
4
Poziomy diagnostyczne
główe. towarzyszące, podrzędne
AC-R
3.1
3.4
Budowa profilowa gleb - następstwo poziomów
genetycznych
albic, spodic, ochric, umbric
cambic, ochric, umbric
ochric
Arenosole
4.1
Arenosole inicjalne
AinC-C
ochric
4.2
Arenosole właściwe
O-A-C
ochric, umbric
4.3
Arenosole bielicowane
5
Pelosole
6
Rędziny
6.1
Rędziny inicjalne skaliste
6.2
Rędziny inicjalne rumoszowe
6.3
Rędziny butwinowe
6.4
Rędziny próchniczne
6.5
Rędziny właściwe
6.6
Rędziny czarnoziemne
6.7
Rędziny brunatne
6.8
7
Rędziny czerwonoziemne
OA-Ees-BhfeC-C
albic, ochric, spodic,
AinC-C
ochric, umbric
OAinCca-Rca
calcic, mollic
calcic mollic
OAinCca-C/Rca
Ol-Of-Oh-ACca/Rca-Rca
calcic, mollic
calcic, histic, melanic, ochric,
Ol-A-ARca
calcic, mollic
O-A-ACca-Rca
calcic, mollic
Ol-A-ABbr-BbrCca-Rca
calcic, mollic
calcic, mollic, cambic
Ol-Ofh-A-Bbr-BbrCca-C/Rca
calcic, cambic, umbric
Ol-A-ACca-ACca/Rca
calcic
Pararędziny
7.1
Pararędziny inicjalne
O-AinCca-Cca
7.2
Pararędziny właściwe
O-Acca-Cca
7.3
Pararędziny brunatne
O-A-Bbr-Cca
calcic, mollic, ochric
calcic, mollic
calcic, cambic, mollic, ochric
Symbol
aktualny
IS
IR
RN
RNw
RNbt
RNb
RNbr
AR
ARi
ARw
ARb
PE
R
Risk
Rir
Rbt
Rp
Rw
Rc
Rbr
Rcz
PR
PRi
PRw
PRbr
Symbol wg
klasyfikacji PTG
z 1989r
IS (ISer, ISp)
IS (ISer, ISp)
SW
SWw
SWb
SWbr
SWL
IL (ILer, ILe)
SWLw
SWLw
II (IIer, IId)
R
Ri
Ri
Rbt
Rp
Rw
Rc
Rbr
Rbr
PR
PRi
PRw
PRbr
1
8
Czarnoziemy wyługowane
calcic, chernic, mollic
8.1
Czarnoziemy wyługowane właściwe
Ol-Abi-ABbi-BCcacn-Ccacn
8.2
Czarnoziemy wyługowane brunatne
Ol-A-ABbr-Bbr-BbrCca-Cca
8.3
Czarnoziemy wyługowane
opadowo-glejowe
Gleby szare
8.4
9
Czarne ziemie
Ol-A-ABbrg-Ccacng
A-B(t)-B(t)cacnCcacn-Cca
O-A-C
9.1
Czarne ziemie murszaste
Ol-Amuca-Gca
9.2
Czarne ziemie właściwe
Ol-Aaca-Gca
9.3
Czarne ziemie wyługowane
9.4
Czarne ziemie brunatne
10
Gleby brunatne
10.1
Ol-Aa-AaBcag-Ggcacn-Ggca
Ol-A-ABbr-Bbr-BbrCcacn-Cca
O-A-Bbr-C
Gleby brunatne właściwe
Ol-A-ABbr-Bbr-C lub Cca
10.2
G leby szarobrunatne
Ol-A-ABbr-Bbr-C lub Cca
10.3
Gleby brunatne wyługowane
10.4
Gleby brunatne kwaśne
10.5
Gleby brunatne bielicowe
11
Gleby płowe
mollic, calcic
mollic, cambic, calcic
cambic
cambic, calcic, mollic
cambic, calcic, mollic
cambic, ochric
Ol-Ofh-AEes-BbrBfe-BbrC-C
O-A-Eet-Bt-C
11.2
Gleby płowe brunatne
O-A-Bbr-Eet-Bt-C
11.3
Gleby płowe bielicowe
O-AEes-ABhfe-Eet-Bt-C
11.4
Gleby płowe opadowoglejowe
O-A-Eetg-Btg-C
O-A-Bv-C
12.1
Gleby rdzawe właściwe
12.2
Gleby rdzawe brunatne
Ol-Ofh-ABvBbr-Bv-BvC-Cca
12.3
Gleby rdzawe bielicowe
Ol-Of-Oh-AEes-BvBhfe-Bv-BvC-C
Gleby ochrowe
gleyic, mollic, calcic
Ol-A-Bbr-C
O-A-Eet-Bt-C lub Cca
13
gleyic, mollic
gleyic, melanic
cambic, ochric
Gleby płowe właściwe
Gleby rdzawe
calcic, mollic, argic, cambic
Ol-A-Bbr-C lub Cca
11.1
12
calcic, chernic, mollic
calcic, mollic, cambic, chernic,
umbric
calcic, mollic, stagnic
Ol-Ofh-ABv-BvC-C
Ol-Ofh-GoBreA-GoBre-Gorre
cambic, albic, ochric, spodic
argic, luvic
argic, luvic, ochric
argic, luvic, cambic, ochric
argic, luvic, albic, ochric, spodic,
fragic
argic, luvic, ochric, stagnic,
fragic
ochric, sideric,
ochric, sideric,
ochric, sideric, calcic, cambic
ochric, sideric, albic, spodic
ochric
C
C
Cwyw
Cwybr
Czd
Cwyog
-
Csz
CZ
CZms
CZw
CZwy
CZbr
BR
BRw
BRs
BRwy
BRk
BRb
P
Pw
Pbr
Pb
Czd???
Pog
RD
RDw
RDbr
RDb
OC
Cw
CZ
CZm
CZw (CZg)
CZw (CZzd)
CZbr
BR
BRt
BRs
BRwy, (BRg)
BRKt, (BRKg)
BRKb
P
Pt, (Pgg)
Pbr, (Pgg)
Pb, (Pgg)
Pog
RD
RDw
RDbr
RDb
-
2
14
Gleby bielicowe
O-A-Ees-B-C
Bgts
GBt
GBl
gleyic, umbric
gleyic, mollic, umbric
Blgw
G
Gw
Gp
O-A-Gox-Gor-Gr
gleyic, melanic, umbric
Grd
-
OP-Aegg-Agg-Gr
gleyic, histic
Gt
Gts
Gm
Gt
14.2
Bielice właściwe
14.3
Gleby glejo-bielicowe właściwe
Ol-Ofh-AEes-Ees-BhfeGo- Gor-Gr
14.4
Gleby glejo-bielicowe murszaste
Ol-Ofh-AmuEes-Eesgg-BhfeGo- Gor-Gr
14.5
Gleby glejo-bielicowe torfiaste
14.6
Glejo-bielice właściwe
Gleby gruntowoglejowe
Gleby gruntowoglejowe właściwe
15.2
15.4
Gleby gruntowoglejowe
próchniczne
Gleby gruntowoglejowe z rudą
darniową
Gleby gruntowoglejowe torfowe
15.5
Gleby gruntowoglejowe torfiaste
15.6
Gleby gruntowoglejowe murszowe
15.7
Gleby gruntowoglejowe murszaste
15.8
15.3
Ol-Of-Oh-AEes-Ees-Bhfe- BfeC-C
Ol-Of-Oh-Ees-Bhfe- Bfe-BfeC-C
Ol-Ofh-AeEes-Eesgg-BhfeGo-Gor-Gr
Ol-Of-Oh-Ees-Bhfeox- BfeoxGo-Gor-Gr
O-A-Go-Gor-Gr
15.1
O-A-Gr lub O-A-Go-Gor-Gr
O-A-Agg-Gr
albic, spodic
albic, glejospodic, gleyic, umbric
albic, glejospodic, gleyic,
melanic, umbric
albic, glejospodic, gleyic,
melanic
albic, glejospodic, gleyic
gleyic
O-Aegg-Agg-Gr
gleyic, histic, melanic
O-OM-Agg-Go-Gor-Gr
lub Ol-OM-Agg-Gr
O-Amugg-Agg-Go-Gor-Gr lub O-Amugg-Gr
gleyic, histic, melanic
gleyic, melanic
Gleby gruntowoglejowe mułowe
O-Om-Aegg-Agg-Go-Gor-Gr lub O-Om-Aegg-Gr
gleyic, melanic
16.1
Gleby opadowoglejowe właściwe
O-Aa-Gg-Cg-C
lub O-Aa-Gg-Btg-Cg-C
16.2
Gleby opadowoglejowe bielicowane
16.3
Gleby stagnoglejowe właściwe
16.4
Gleby stagnoglejowe torfowe
16
Gleby opadowoglejowe
O-A-Gg-C
16.5
Gleby stagnoglejowe torfiaste
16.6
Gleby amfiglejowe
B
GBm
Gleby bielicowe właściwe
15
albic, glejospodic, spodic
albic, spodic, ochric, umbric
B
Bw
Blw
Bgw
Bgms
14.1
O-AEesg-Bfeg-Gg-Cg
lub O-Aa-Eesg-Bhfeg-Gg-Cg-C
O-Aa-Ag-Gg-Cg
Ot-Aag-Gg-Cg
O-Aeg-Gg-Cg lub O-Ae-Aag-Gg-Cg
Ol-Ofh-Aa-Ggo-Gor-Gr lub Ol-Ofh-Aag-Ggor-Gr
stagnic
stagnic, melanic,ochric, umbric
stagnic, argic, melanic, ochric,
umbric
stagnic, albic, ochric, spodic,
umbric
stagnic, ochric, umbric
stagnic, melanic, umbric
stagnic, histic
stagnic, histic, melanic
gleyic, stagnic, melanic, umbric
Bw
Blw
GBw
G
Gw
-
Gts
-
Gms
Gmł
OG
OGw
OGw
OGb
-
OGSw
OGSt
OGSts
OGam
OGst
Gmł
OG
-
3
17
Gleby mułowe
POm-Om-DG lub POm-Om
17.1
Gleby mułowe właściwe
POm-Om-Dgg lub POm-Om-ngg-Om-Dgg
17.2
Gleby torfowo-mułowe
POtm-Otm-Dgg lub POtm-Ot-Otm-Dgg
17.3
Gleby gytiowe
18
Gleby torfowe
18.1
Gleby torfowe torfowisk niskich
18.2
Gleby torfowe torfowisk
przejściowych
Gleby torfowe torfowisk wysokich
18.3
19
Gleby murszowe
POt-Ogy
ub POgymu-Ogy
POt-Ot lub POt-Ot-D
gleyic, histic, melanic
gleyic, histic, melanic
gleyic, histic
gleyic, histic, melanic
histic, melanic
histic
POtni-Otni lub POtni-Otni-D
histic
POtpr-Otpr lub POtpr-Otpr-DG lub POtpr-Otpr-Otni
histic
POtwy-Otwy-DG lub POtwy-Otpr-Otni-DG
histic
M-O lub M-O-DG lub M-O-Dca
histic
Mt-Ot-D lub M1-M2-M3-Ot-DGr
histic
19.1
Gleby torfowo-murszowe
19.2
Gleby mułowo-murszowe
Mm-Om lub Mm-Om-D
histic, melanic
19.3
Gleby gytiowo-murszowe
Mgy-Ogy lub Mgy-Ogy-Dgg Mt-Mgy-Ogy
histic, melanic
A-Mt-Ot lub A-Mt-Ot-Dgg
histic, melanic
19.4
20
Gleby namurszowe
20.1
Gleby mineralno-murszowe
Ae-OM-Cgg
lub Amu-AC-Cgg
AOM-Dgg lub AOMca-Dca lub AOM- AMm-A-Dgg
20.2
Gleby murszowate właściwe
AeM-AC-Cgg
gleyic, melanic
20.3
Gleby murszaste
Amu-AC-Cgg
gleyic, melanic
21
Gleby murszowate
Mady rzeczne
21.1
Mady rzeczne inicjalne
21.2
Mady rzeczne właściwe
21.3
Mady rzeczne próchniczne
21.4
Mady rzeczne brunatne
A-AC-C
ub A-AC-Cgg
Ain-AinC-C-IIC
lub Ain-AinCgg-IICgg
Ol-A-AC-G
lub Ol-AC-G
Ol-A-AC-G
lub Ol-A-Agg-Gca
Ol-A-Bbr-C
lub Ol-A-Bbr-IIC-IIIC
gleyic,histic, melanic
gleyic
gleyic,histic
MŁ
MŁw
MŁt
MŁgy
T
Tn
Tp
Tw
M
Mt
Mmł
Mgy
Mn
MR
MŁ
MŁw
MŁt
MŁgy
T
Tn
Tp
Tw
M
Mt
Mmł
Mgy
Mn
MR
MRm
MRw
MRms
MD
MRmm
MDi
-
gleyic, ochric
gleyic
MDw
MDw
gleyic, histic, mollic, umbric
calcic, gleyic
MDp
MDp
cambic, ochric
MDbr
MDbr
MRw
MRm
MD
gleyic
ochric
gleyic
4
22
Mady morskie
23
Gleby deluwialne
A-Cgg
lub A-Ccagg
Adel-Cdel-Cggdel-Ab
gleyic, mollic, ochric, umbric
calcic, gleyic
ochric
23.1
Gleby deluwialne inicjalne
AinCdel-Cdel
23.2
Gleby deluwialne właściwe
Adel-ACdel-Cdel-Cgg
gleyic, mollic, umbric
23.3
Gleby deluwialne próchniczne
Ol-Adel-Cdel-Cgg
gleyic, mollic, umbric
Ol-Adel-Bbrdel-Cdel
cambic, mollic, umbric
23.4
24
Gleby deluwialne brunatne
Gleby kulturoziemne
24.1
Rigosole
Arg-B-C lub Arg-B-Cca lub Arg-G
24.2
Hortisole
Apbi-AC-C lub Apbi-B-C
24.3
Kulturoziemy leśne
24.4
Kulturoziemy pobagienne
25
25.1
25.2
Gleby industrio- i urbanoziemne
Gleby industro i urbanoziemne o
niewykształconym profilu
Gleby industro i urbanoziemne
próchniczne
Ol-Ofh-Olf/A/Bv/BCan-Can lub Ol- Olf/A/Bbr/BbrCan-Can
ACan-IICan-IIICan
AinCan-Can-IICan…
25.3
Pararędziny antropogeniczne
Aan-Can-IICan…
lub Aan-Can-Btre-Cca
AinCcaan-Ccaan-IICcaan-...
25.4
Gleby antropogeniczne słone
Acansa-Cansa-IICansa...
MDM
MDM
D
Di
Dw
Dp
Dbr
AK
AKrs
AKhs
AKl
AKb
AU
AUi
D
Dw
Dp
Dbr
AK
RS
HS
AN
AUp
AP
AUpr
AUsł
APR
Asł
Dla odmian porolnych gleb leśnych poziomem diagnostycznym jest poziom anthraquic,
Dla odmian opadowoglejowych gleb leśnych poziomem diagnostycznym jest poziom stagnic,
Dla odmian gruntowoglejowych gleb leśnych poziomem diagnostycznym jest poziom gleyic.
5
Załącznik 3
ODMIANY PODTYPÓW GLEB
Odmiana podtypu gleby – zgodnie z „Klasyfikacją gleb leśnych Polski” [CILP 2000],
niższa jednostka w podtypie gleby określająca ilościowe i jakościowe modyfikacje w profilu
glebowym uzależnione od zmian w układach czynników glebotwórczych, w tym również z
udziałem człowieka. W sekwencjach poziomów genetycznych podtypu gleby znajdują się
dodatkowe cechy pedogeniczne, geogeniczne lub antropogeniczne niższej rangi od podtypu i
typu gleby. Cechy pedogeniczne oraz geogeniczne należą zazwyczaj do naturalnych i mogą
wystąpić w różnych częściach; antropogeniczne są zniekształceniami lub przekształceniami
układów cech w profilu glebowym – przeważnie od powierzchni gleby. Wyróżnione odmiany
podtypów gleb mają swoje odzwierciedlenie w charakterystyce uwarunkowań siedliskowych
lasu. Poniżej podano wykaz odmian podtypów gleb, w nawiasie symboli do stosowania w
opisach gleb.
1. Do cech pedogenicznych wyróżniających odmiany podtypów glebowych należą:
1.1. Troficzność – określana na podstawie wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze
zasadowym do głębokości 100 cm od powierzchni gleby oraz występowania gatunków roślin o
zróżnicowanych wymaganiach pokarmowych. Wyróżnia się odmiany:
1.11. Eutroficzne - eu; wysycenie zasadowymi kationami powyżej 50% (gleby roślin o dużych
wymaganiach).
1.12. Mezotroficzne - me; wysycenie zasadowymi kationami od 20 do 50% (gleby roślin o średnich
wymaganiach).
1.13. Oligotroficzne – ol; wysycenie zasadowymi kationami poniżej 20% (gleby roślin o małych
wymaganiach).
1.2. 1.2. Opadowe oglejenie – plamy opadowego oglejenia powyżej 80 cm lub poziom opadowoglejowy
poniżej głębokości 80 cm od powierzchni gleby. Wyróżnia się odmiany:
1.21.Opadowoglejową - og; granica górna i dolna opadowoglejowego poziomu Gg od 80 do 130 cm.
1.22.Głęboko opadowoglejowa - gog; górna granica opadowoglejowego poziomu od 130 cm od pow.
gleby.
1.3 Gruntowe oglejenie - występowanie poziomu gruntowoglejowego od 80 cm w głąb gleby:
1.31.Gruntowoglejowa - gg; granice górna i dolna gruntowoglejowego poziomu Ggg od 80 do 130 cm od
powierzchni gleby.
1.32.Głęboko gruntowoglejową - ggg; górna granica gruntowoglejowego poziomu poniżej 130 cm od pow.
gleby.
1.4 Zabagnienie gleb torfowych i mułowych – na podstawie stopni rozkładu torfu i mułu oraz aktualnej
struktury agregatowej materiału organicznego wyróżnia się odmiany:
1.41.Silnie zabagniona – PIII; o słabym stopniu rozkładu wg skali von Posta (H1–H3), struktura włóknista
i gąbczasta.
1.42.Średnio zabagniona – PII; o średnim stopniu rozkładu wg skali von Posta (H4–H6), struktura
amorficzno-gąbczasta, amorficzno-włóknista i bryłowa.
1.43.Słabo zabagniona – PI; o silnym stopniu rozkładu wg skali von Posta (H7–H10), struktura bryłowoamorficzna i amorficzna, rozpadająca się na agregaty.
1.5. Stopnie zmurszenia torfu w glebach murszowych z trwale obniżonym lustrem wód gruntowych określa się
jako:
1.51. Słabo zmurszałe - m1; o miąższości poziomu murszowego do 20 cm.
1.52. Średnio zmurszałe - m2; o miąższości poziomu murszowego do 20-30 cm.
1.53. Silnie zmurszałe - m3; o miąższości poziomu murszowego ponad 30 cm.
1.6. Wody gruntowo-glebowe to wody stokowe i źródliskowe, wpływające na rozwój i właściwości gleb, na
całej głębokości profilu. Są to odmiany:
1.61. Stokowe – ws; z wodami śródglebowymi tranzytowymi, okresowo przemieszczającymi się w dół
stoku.
1.62. Źródliskowe – wz; z wodami źródlisk, młak i wysięków, wzbogacającymi otaczające gleby w związki
mineralne i organiczne.
1.7. Wytrącenia pedogeniczne – wytrącenia w profilu glebowym na różnych głębokościach Są to
odmiany:
1.71. Scementowane – cn; obecność w profilu warstw lub poziomów scementowanych.
1
1.72. Węglanowe – ca; węglany osadzone w procesie pedogenezy lub przemieszczone wskutek aktywności
organizmów glebowych.
1.73. Żelaziste – fe; – wzbogacony w iluwialne żelazo luźny, niescementowany poziom leżący pod
poziomem eluwialnym gleb bielicowych.
1.74. Próchniczno-żelaziste – hfe; wzbogacony w iluwialne żelazo i próchnicę luźny lub słabo
scementowany poziom leżący pod poziomem eluwialnym.
1.75. Orsztynowe – or; wzbogacony w iluwialne żelazo i próchnicę, scementowany, twardy poziom leżący
pod poziomem eluwialnym.
1.76. Zaciekowe (glossic) – gs; poprzerywanie stropowej części poziomu Bt oraz występowanie w nim
materiału w postaci języków z poziomu Eet.
1.8. Miąższość gleby mineralnej – głębokość (miąższość) wykształcenia gleby do stropu skały macierzystej
(czarnoziemy, czarne ziemie). Wyróżnia się odmiany:
1.81. Płytka – pł; do 40 cm.
1.82. Średnio głęboka – sgł; od 40 do 80 cm.
1.83. Głęboka – gł; od 80 do 130 cm.
1.84. Bardzo głęboka – bgł; ponad 130 cm.
1.9 Miąższość gleby organicznej – głębokość poziomów organicznych do stropu mineralnej skały
podścielającej. Dzieli się ją na:
1.91. Płytką - pł; do 80 cm.
1.92. Średnio głęboką – sgł; od 80 do 130 cm.
1.93. Głęboką - gł; ponad 130 cm.
2. Do cech geogenicznych wyróżniających odmiany podtypów gleb należą:
2.1. Pokrywy materiałów przytransportowanych o miąższości do 40 cm. Są to odmiany:
2.11. Deluwialne – del; warstwa osadu drobnoziarnistego zakumulowanego w dolnych częściach stoku i u
podnóży na powierzchni gleby, związanego z procesem spłukiwania przez wody opadowe.
2.12. Koluwialne – kol; warstwa materiału glebowego i skalnego przemieszczonego w dół stoku podczas
osuwania, przykrywająca glebę.
2.13. Eoliczne – eol; warstwa osadu eolicznego osadzona na powierzchni gleby lub odsłonięte podłoże
osadu eolicznego wskutek zdenudowania gleby.
2.14. Naspy – nas; płytkie, drobno uwarstwione, młode utwory piaszczyste sedymentacji eolicznej i lub
rzecznej.
2.15. Fluwioeoliczne – fle; osady przeważnie piaszczyste na powierzchni gleby, pozostałość środowiska
peryglacjalnego lub glacjalnego pod wpływem zmiennie działających wód powierzchniowych i wiatrów.
2.2. Wtrącenia materiałów węglanowych – wca; bryły materiału węglanowego lub odłamki skał węglanowych
w przestrzeni poziomu glebowego (nie dotyczy rędzin i pararędzin).
2.3. Domieszki materiału piaszczystego lub pyłowego (lessowego) plejstoceńskiego w rędzinach. Dzielimy
je na:
2.31. Rędziny mieszane – m; – zwietrzelina skał wapiennych z domieszką piasku i/lub pyłu
plejstoceńskiego.
2.32. Erozyjne – er; mechanicznie niszczone przez wiatry i wody powierzchnie gleb na obszarach o skąpej
pokrywie roślinnej.
3. Do cech antropogenicznych wyróżniających odmiany podtypów gleb leśnych należą
mechaniczne i chemiczne przekształcenia gleb, których natężenie nie spowodowało zmiany
podtypu gleby naturalnej. Gleby z całkowicie przekształconym mechanicznie profilem lub
nieodwracalnie zniekształcone chemicznie należą do typów gleb antropogenicznych.
3.1. Gleby przekształcone mechanicznie i hydrologicznie:
3.11. Uprawne porolne – p; z warstwą orną często podeszwą płużną, przejęte z użytków rolnych do
zagospodarowania leśnego.
3.12. Uprawne leśne – ul; z warstwą orną Ap, pod którą zachowały się poziomy genetyczne pozwalające
określić podtyp gleby, np. w szkółkach leśnych, uprawach leśnych z orką różnej głębokości itp.
3.13. Odwodnione –o; gleby z reliktowymi poziomami gruntowoglejowymi i opadowoglejowymi na skutek
trwałego odwodnienia lub obniżenia lustra wód gruntowych.
3.14. Zawodnione – z; gleby znajdujące się pod wpływem wód powierzchniowych lub podniesionego lustra
wód gruntowych przez zabiegi techniczne człowieka, z nakładającymi się współcześnie nowymi cechami
glejowymi.
3.15. Zanieczyszczone – za; na powierzchni i w górnych poziomach nagromadzone odpady stałe różnego
pochodzenia.
2
3.16. Zniekształcone – zn; gleby z profilem zniekształconym częściowo lub całkowicie przez mechaniczne
działania człowieka (np. pobrunatne, popłowe, pordzawe, pobielicowe, potorfowe).
3.2. Do odmian podtypu gleb przekształconych chemicznie należą:
3.21. Agrotroficzne - at; trwale wzbogacone w składniki odżywcze roślin wskutek intensywnego
nawożenia organicznego i mineralnego, szczególnie w głębokiej warstwie uprawnej (ornej) – gleby
porolne.
3.22. Sylwitroficzne -st; poziomy powierzchniowe i podpowierzchniowe trwale wzbogacone w składniki
odżywcze roślin wskutek intensywnego nawożenia różnymi formami nawozów mineralnych i organicznych
- gleby leśne.
3.23. Obciążone metalami ciężkimi – mc; długotrwale zanieczyszczone metalami ciężkimi osadzonymi z
powietrza atmosferycznego.
3.24. Zakwaszane – kw; podlegające od powierzchni zakwaszaniu przez kwaśne deszcze i kwasogenne
gazy adsorbowane z powietrza.
3.25. Alkalizowane – al; podlegające od powierzchni postępującej alkalizacji wskutek osadzania pyłów
węglanowych.
3.26. Zasolone – sa; nasycone solami mineralnymi od powierzchni.
3.27. Skażone – sk; długotrwale zanieczyszczone chemikaliami ochrony roślin stosowanymi w gospodarce
rolniczej i leśnej.
3
Załącznik 4
PRÓCHNICA GLEB LEŚNYCH
Próchnicę gleb leśnych należy określać zgodnie z „Klasyfikacją gleb leśnych Polski” [CILP 2000].
1. Podstawowe jednostki klasyfikacji próchnic leśnych
Podstawowymi jednostkami taksonomicznymi stosowanymi w klasyfikacji próchnic leśnych są: typ,
podtyp i odmiana.
Typ próchnicy jest podstawową jednostką taksonomiczną w klasyfikacji próchnic leśnych określającą
układ warunków troficznych siedliska, w których następuje akumulacja i przetwarzanie opadu roślinnego w
próchnicę. W terenie wyróżniany jest na podstawie cech morfogenetycznych ujawniających się w postaci
odpowiedniej sekwencji podpoziomów organicznych i poziomów organiczno-mineralnych w profilu glebowym.
W zbliżonych do naturalnych warunkach siedliskowych typ próchnicy odzwierciedla naturalny obieg
składników odżywczych i naturalną produktywność ekosystemu.
Podtyp jest niższą jednostką taksonomiczną wyróżnianą w ramach typu próchnicy leśnej określającą
układ warunków wilgotnościowych siedliska. Nazwę podtypu tworzy się przez dodanie do nazwy typu określeń:
suchy, świeży, wilgotny, mokry.
Odmiana jest najniższą jednostką taksonomiczną wyróżnianą w ramach podtypu próchnic leśnych dla
określenia stanu rozkładu substancji organicznej. Nazwę odmiany tworzy się przez dodanie do nazwy podtypu
określeń: rozdrobniony, włóknisty, właściwy, mazisty, murszowaty, torfiasty, itp.
2. Charakterystyka morfogenetyczna podpoziomów organicznych O
Podpoziom surowinowy oznaczamy symbolem Ol. Występuje w każdej glebie leśnej na jej
powierzchni w postaci kilkucentymetrowej warstwy zbudowanej z mało zmienionego i luźno złożonego, ciągle
odnawialnego opadu roślinnego, odzwierciedlającego skład gatunkowy fitocenozy leśnej. Między szczątkami
roślin występują duże wolne przestrzenie.
Podpoziom detrytusowy oznaczamy symbolem Ofh. Występuje w poziomie organicznym głównie
gleb mezotroficznych czasem także i eutroficznych bezpośrednio pod podpoziomem surowinowym, w postaci
kilkucentymetrowej warstwy zbudowanej z rozdrobnionych, ciemnobrunatynych szczątków roślinnych, z dobrze
jeszcze zachowanymi i rozpoznawalnymi strukturami tkankowymi. Podpoziom detrytusowy budową
przypomina luźno złożony tytoń fajkowy.
Podpoziom butwinowy oznaczamy symbolem Of. Wykształca się głównie w poziomie organicznym
gleb mezo- i oligotroficznych, bezpośrednio pod poziomem surowniowym przy udziale roślinności borowej.
Tworzy warstwę o miąższości kilku do kilkunastu centymetrów zbudowaną z rozdrobnionych i częściowo już
zhumifikowanych szczątków roślin, głównie igieł sosny lub świerka, w których zachowana jest jeszcze struktura
tkankowa rozpoznawalna pod mikroskopem, w mniejszym natomiast stopniu ze szczątków zwierzęcych. W
całym podpoziomie występują ekskrementy licznych grup fauny glebowej. Podpoziom butwinowy
poprzerastany jest drobnymi korzeniami roślin, a w warunkach dostatecznego uwilgotnienia także licznymi
strzępkami grzybni, przez co budową przypomina wojłok. W przeciwieństwie do detrytusu, w którym szczątki
roślinne tworzą luźno złożony układ, butwina odrywa się płatami do niżej leżącego poziomu próchnicznego.
1
Podpoziom epihumusowy oznaczamy symbolem Oh, podobnie jak podpoziom butwinowy, wykształca
się w poziomie organicznym gleb mezo- i oligotroficznych, przy udziale roślinności borowej. Tworzy
bezpośrednio nad powierzchnią gleby mineralnej warstwę o miąższości do kilku centymetrów, zbudowaną z
bezpostaciowej i silnie zhumifikowanej substancji organicznej barwy ciemnobrunatnej lub czarnej. W stanie
wilgotnym ma konsystencję mazistą, w suchym strukturę drobnokaszkowatą o cechach murszu, często z
niewielką domieszką wybielonych ziaren kwarcu. Podpoziom ten przerośnięty jest intensywnie korzeniami
roślin.
3. Charakterystyka typów próchnic leśnych
W systematyce próchnic leśnych wyróżnia się trzy typy: mull, moder i mor oraz dwa typy przejściowe
moder-mull i moder-mor. Charakteryzują one zarówno naturalny, jak i zmieniony działalnością człowieka stan
warunków siedliskowych. Wyróżniane są na podstawie budowy poziomu organicznego O w nadkładzie
organicznym gleby i cech poziomu próchnicznego A w mineralnej części gleby.
Specyfiką poziomu organicznego jest jego zróżnicowanie na podpoziomy. Poziom organiczny może też
być nie w pełni wykształcony i charakteryzować określone stadia rozwojowe próchnic. Dla próchnicy typu
moder będą to moder inicjalny (protomoder) i moder właściwy, natomiast dla próchnicy typu mor – trzy
stadia rozwojowe – mor inicjalny (protomor), mor słabo wykształcony (semimor) i mor właściwy.
Próchnica typu mull Ol-A wykształca się w glebach eutroficznych o dużej aktywności biologicznej w
wielogatunkowych lasach liściastych. Nagromadzony na powierzchni mineralnej gleby opad roślinny występuje
okresowo, tworząc poziom surowniowy Ol, którego składniki ulegają szybkiemu rozkładowi, zazwyczaj w ciągu
roku. Duża aktywność biologiczna uniemożliwia powstanie względnie trwałego poziomu organicznego.
Próchnica z szybko rozkładającego się opadu roślinnego zostaje wbudowana w poziom próchniczny A, który jest
dość zasobny w zhumifikowaną substancję organiczną, w trwałych połączeniach organiczno-mineralnych, często
o strukturze gruzełkowatej. Zawiera 2-3% próchnicy, charakteryzuje się wąskim zakresem C/N, wynoszącym
10-15:1, odczynem słabo kwaśnym (pHKCl 4,0-5,0) oraz dość wysokim wysyceniem kompleksu sorpcyjnego
kationami zasadowymi (V > 40%). Korzenie zazwyczaj rozmieszczone równomiernie.
Próchnica typu moder Ol-Ofh-A wykształca się w glebach mezotroficznych, w jedno- lub
wielogatunkowych lasach liściastych i liściasto-iglastych oraz w glebach eutroficznych z drzewostanami o
zmienionym niekorzystnie składzie gatunkowym. Ten typ próchnicy leśnej cechuje spowolnione tempo rozkładu
opadu roślinnego, co uwidacznia się w postaci zróżnicowania poziomu organicznego na dwa podpoziomy –
surowinowy Ol i detrytusowy Ofh o luźnym, niekiedy grudkowym złożeniu rozdrobnionego materiału
organicznego. Charakteryzują się one odczynem kwaśnym (pHKCl 3,5-5,0) i dość szerokim zakresem C/N 1530:1. Z niekiedy silnie do bardzo silnie przerośniętym korzeniami poziomem organicznym ściśle powiązane są
właściwości poziomu próchnicznego A, który wykształca się w materiale mineralnym ubogim we frakcje ilaste.
Wskutek zahamowanego tempa rozkładu i mniejszej aktywności
biologicznej ten poziom zawiera mniej
substancji organicznej (1-2%), w której stosunek C/N wynosi około 15-20:1, a odczyn jest kwaśny (pHKCl 4,05,0). Wysycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami wynosi 10-40%. Przejście między poziomami Ofh i A jest
nieostre.
Próchnica typu mor Ol-Of-Oh-Ees lub AEes związana jest głównie z glebami oligotroficznymi i z
glebami mezotroficznymi zniekształconymi przez gospodarkę leśną. Wykształca się pod wpływem roślinności
2
borowej, w warunkach ograniczonej aktywności organizmów glebowych. Poziom organiczny z w pełni
ukształtowaną próchnicą typu mor, zbudowany jest z trzech podpoziomów – surowinowego Ol, butwinowego
Of i epihumusowego Oh posiadającego cechę łamliwości na ostrokrawędziste bryłki i płytki. Miąższość
podpoziomu butwinowego obejmuje około 60% całego poziomu organicznego. Wykształcone podpoziomy
organiczne posiadają odczyn kwaśny i silnie kwaśny (pHH2O 3-4) i szeroki zakres C/N 30-40:1. W związku z
zahamowanym tempem rozkładu substancji organicznej, leżący niżej poziom eluwialny Ees lub eluwialnopróchniczny AEes jest wyraźnie zubożony w próchnicę, najczęściej wmytą z poziomu organicznego. Zawartość
próchnicy w tym poziomie wynosi 0,1-0,5%, przy czym cechuje ją szeroki zakres C/N 30-40:1. Z silnie
kwaśnym odczynem (pHKCl – 2,5-3,5) związane jest wysycenie kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi
nie przekraczające 10%. Przejście między poziomami Oh i Ees jest ostre.
W warunkach górskich, gdzie chłodny klimat alpejski jest czynnikiem spowalniającym rozkład materii
organicznej wyróżnia się próchnicę psychromor.
4.
Systematyka próchnic leśnych
W praktyce leśnej jest stosowana systematyka próchnic leśnych zgodna z podaną w tabeli 22. oraz próchnice:
torfowa, murszowa i murszasta.
Tabela 22. Systematyka próchnic leśnych
Typ
mull
moder-mull
moder
moder-mor
mor
Podtyp
Symbol*
mull suchy
mull świeży
mull wilgotny
ml-s
ml-św
ml-w
mull mokry
moder-mull suchy
moder-mull świeży
moder-mull wilgotny
ml-m
mdml-s
mdml-św
mdml-w
moder mull mokry
moder suchy
moder świeży
moder wilgotny
mdml-m
md-s
md-św
md-w
moder mokry
md-m
moder-mor suchy
moder-mor świeży
moder-mor wilgotny
mdmr-s
mdmr-św
mdmr-w
moder-mor mokry
mor suchy
mor świeży
mor wilgotny
mdmr-m
mr-s
mr-św
mr-w
Stadia rozwojowe
nie wyróżniamy
nie wyróżnia się
inicjalny, właściwy,
nie wyróżnia się
inicjalny, słabo wykształcony, właściwy
`mor mokry
mr-m
*- symbol stosowany przy opisie profilu glebowego
3
Inne typy próchnic
Próchnica torfowa (torf) Ot
powstaje w procesie powolnych przemian strukturalnych i
biochemicznych obumarłej masy roślin bagiennych w torf, w warunkach dużego trwałego uwilgotnienia i trwałej
anaerobiozy.
Próchnica murszowa OM powstaje z przetworzenia torfu w zmiennych warunkach powietrznowodnych w mursz w wyniku obniżenia poziomu wód gruntowych i zwiększenia aeracji. Tworzy jednorodną
warstwę organiczną czarno zabarwioną, o strukturze drobnoagregatowej.
Próchnica murszasta OMU powstaje bez poprzedzającej fazy torfotwórczej, w mineralnych glebach
semihydrogenicznych (okresowo nadmiernie uwilgotnionych, np. glejowych lub glejo-bielicowych i
murszastych), charakteryzujących się okresowymi zmianami warunków aeracji w części stropowej profilu.
Murszasta materia organiczna nie tworzy kompleksów ilastohumusowych.
5. Charakterystyka podtypów i odmian próchnic
Mull suchy powstaje z dobrze rozkładającej się ściółki zielno-liściastej pod
prześwietlonymi
wielogatunkowymi drzewostanami liściastymi (głównie grab, lipa) w cienkiej, nieciągłej warstwie Ol nad słabo
wykształconym poziomem A. Występuje w terenach wyżynnych i podgórskich, głównie na utworach
wapniowcowch, w odmianie mull suchy wapniowy (kalcimull) i odmianie mull suchy właściwy (kseromull),
na suchych inicjalnych rędzinach i pararędzinach.
Mull świeży powstaje z dobrze rozkładających się resztek roślin w warstwie Ol, nad dobrze zazwyczaj
wykształconym poziomem A barwy czarnej, czarnobrunatnej lub ciemnoszarej, o strukturze gruzełkowatej, ze
znacznym udziałem koprolitów dżdżownic w glebach brunatnych, płowych, czarnoziemach, suchszych czarnych
ziemiach, madach próchnicznych i brunatnych oraz w odmianie mull świeży wapniowy w rędzinach i
pararędzinach. Związany jest z drzewostanami liściastymi siedlisk lasów świeżych i suchszych form lasów
łęgowych.
Mull wilgotny powstaje z dobrze rozkładającej się ściółki w poziomie Ol na poziomie A silnie
próchnicznym, o ciemnym–czarnym zabarwieniu, ze strukturą gruzełkowatą, w suchszych czarnych ziemiach i
glebach z gruntowym i opadowym oglejeniem w środkowej i dolnej części profilu. W umiarkowanie wilgotnych
siedliskach lasowych – odmiana mull wilgotny właściwy oraz w odwodnionych glebach torfowo-murszowych
powstałych z żyznych torfów niskich, w glebach mułowo-torfowych i mineralno-murszowych mokrych
eutroficznych siedlisk olsów i olsów jesionowych –w odmianie mullu wilgotnego murszowego.
Mull mokry powstaje z dobrze rozkładającej się ściółki w warstwie Ol, na dobrze wykształconym,
bogatym w próchnicę poziomie A, o zabarwieniu czarnym, ze strukturą agregatową w stanie suchym lub mazistą
w stanie wilgotnym, z gruntowym oglejeniem w całym profilu gleb eutroficznych wilgotniejszych siedlisk
lasowych – czarnych ziem murszastych bogatych w Ca, gleb gruntowoglejowych i opadowoglejowych oraz
słabo zabagnionych gleb torfowych torfowisk niskich i przejściowych, z wysokim – okresowo zmiennym
lustrem wód, z odmianami mullu mokrego błotnoziemistego i mullu mokrego mazistego.
Moder suchy powstaje w podpoziomach Ol-Ofh ze słabo rozkładającej się ściółki w cienkiej warstwie
silnie rozdrobnionych resztek roślin o zabarwieniu brunatnoszarym, przeważnie ściółki liściasto-trawiastej, w
mezotroficznych siedliskach z suchymi płytkimi glebami, na stanowiskach naskalnych, w bardzo płytkich
4
rędzinach, na eksponowanych słonecznych stanowiskach w prześwietlonych drzewostanach mieszanych z
roślinnością trawiasto-kserofilną w terenach wyżynnych i górskich; na niżu spotykany wyjątkowo.
Moder świeży – w postaci 2-3 cm szaro zabarwionego poziomu organicznego składającego się z
podpoziomów surowinowego Ol i detrytusowego Ofh, wykształca się w glebach rdzawych i brunatnych
kwaśnych w siedliskach świeżych, pod jednogatunkowymi drzewostanami liściastymi i mieszanymi
drzewostanami iglasto-liściastymi. W świeżych siedliskach lasu mieszanego – rzadziej boru mieszanego, pod
drzewostanami iglasto-liściastymi oraz zniekształconych siedliskach lasu świeżego, zwykle pod drzewostanami
sosnowymi i świerkowymi z dużym udziałem gatunków liściastych. W glebach rdzawych i brunatnych
kwaśnych, mogą wystąpić podtypy przejściowe moderu świeżego mullowego i moderu świeżego mor.
Moder wilgotny ma podobną budowę morfologiczną jak moder świeży, jednak zawsze nieco większą
miąższość poziomu Oh o czarnym zabarwieniu. W stanie suchym jest włóknisty, bezkształtny, po nawilżeniu
staje się mazisty. Występuje w żyźniejszych siedliskach wilgotnych, głównie lasu mieszanego wilgotnego z
mieszanymi drzewostanami iglasto-liściastymi, w glebach gruntowoglejowych oraz opadowoglejowych
okresowo silnie uwilgotnionych w górnej części profilu.
Moder mokry składa się z dwu podpoziomów Ol o zabarwieniu brunatnym i brunatrnoczarnym Ofh.
W podpoziomie detrytusowym znajduje się dobrze zhumikowana mazista substancja organiczna oraz resztki
organiczne z częściowo rozpoznawalną strukturą włóknistą. W stanie suchym ma strukturę sfilcowaną. Jest
związany z glebami gruntowoglejowymi i opadowoglejowymi mezotroficznymi, silnie i trwale wilgotnymi z
płytką wodą gruntową lub wodą opadową zawieszoną. W lasach występuje rzadko. Przy okresowo zmiennym
uwilgotnieniu powstaje odmiana moder mokry murszowy, w warunkach trwałej dużej wilgotności – odmiana
moder mokry mazisty.
Mor suchy składa się z drobnoziarnistych lub włóknistych brunatnych resztek roślinnych, ze znacznym
udziałem porostów i mchów w cienkim 2-3 cm poziomie Ol-Of. Podpoziom Oh nie wykształca się lub jest słabo
zaznaczony. Występuje zazwyczaj w glebach skrajnie suchych ubogich siedlisk, głównie boru suchego z
drzewostanami sosnowymi, często też w zniekształconych siedliskach boru świeżego. Pod Of, w poziomie A
często występują cechy wtórnego bielicowania. Zależnie od stopnia rozdrobnienia resztek roślinnych w
podpoziomie Of wyróżnia się odmiany: mor rozdrobniony i mor suchy włóknisty.
Mor świeży powstaje ze słabo rozłożonych resztek roślinnych z przewagą mchów w podpoziomach
Ol-Of-Oh. Podpoziom Of
jest mniej lub bardziej zbity, brunatny do czarnobrunatnego, poprzerastany
grzybniami i korzeniami borówki. Podpoziom Oh jest słabo zaznaczony, zazwyczaj czarny lub w ogóle nie
wykształcony, przejście do mineralnego poziomu A jest ostre. Występuje w siedliskach boru świeżego, rzadziej
boru mieszanego świeżego. Spotykany jest także w słabo zdegradowanych siedliskach boru mieszanego
świeżego i lasu mieszanego świeżego oraz w skrajnych przypadkach w silnie zdegradowanych lasach świeżych.
Zależnie od stopnia rozdrobnienia resztek roślinnych wyróżnia się odmiany: mor świeży włóknisty i mor
świeży właściwy.
Mor świeży włóknisty składa się ze słabo rozłożonych resztek opadu organicznego o zabarwieniu
czerwonobrunatnym, w podpoziomach Ol-Of o łącznej miąższości około 5 cm, w różnym stopniu zbity,
sfilcowany grzybniami, poprzerastany korzeniami krzewinek, głównie borówki. Niżej znajduje się podpoziom
Oh słabo zaznaczający się, czarny, z ostrym przejściem do dobrze wykształconego poziomu A o zabarwieniu
ciemnoszarym.
5
Mor świeży właściwy składa się ze słabo rozłożonych resztek organicznych, głównie igliwia, mchów,
niekiedy liści o zabarwieniu brunatnym w podpoziomach Ol-Of, o łącznej miąższości 7-15 cm, jest
poprzerastany grzybniami. Podpoziom Oh od ciemno- do czarnobrunatnego jest silnie zhumikowany, ciągły,
przejście do ciemnoszarego poziomu A ostre.
Mor wilgotny tworzy się ze słabo rozłożonych resztek roślinnych, z przewagą igliwia i mchów w
podpoziomach Ol-Of o zabarwieniu od ciemnobrunatnego do czarnobrunatnego. Podpozim Oh o miąższości od
kilku do kilkunastu centymetrów, ciągły, składa się z czarnej mazistej w stanie wilgotnym, amorficznej materii z
domieszką białych ziaren piasku. Przejście do ciemnoszarego słabo rozwiniętego poziomu A jest ostre.
Występuje w umiarkowanie wilgotnych borach, niekiedy borach mieszanych w glebach glejowych i glejobielicowych. Zależnie od stanu wilgotności i związanej z nią struktury wyróżnia się odmiany: mor wilgotny
mazisty i mor wilgotny murszowaty.
Mor mokry składa się z torfiastych resztek roślinnych zbiorowisk borowych z udziałem łochyni, bagna
i mchów torfowców. Tworzy sekwencje podpoziomów Ol-Of-Oh-Aes o łącznej miąższości 15-20 cm.
Podpoziom Of jest brunatnoczarny, zbity, poprzerastany korzeniami, wojłokowaty, a podpoziom Oh – czarny z
białymi ziarnami piasku, ciągły, o miąższości 2-4 cm, z ostrym przejściem do poziomu A. Niżej leżący poziom
Aes jest ciemnoszary do szaroczarnego, z wybielonymi ziarnami kwarcu w glebach glejo-bielicowych
torfiastych oraz glejo-bielcach torfiastych, z płytkim poziomem wód gruntowych. Zależnie od głębokości i
amplitudy wahań lustra wody w okresie roku i stopnia rozkładu nagromadzonych resztek roślin, w podpoziomie
Of wyróżnia się odmiany: mor mokry mazisty, mor mokry murszowaty i mor mokry torfiasty.
Tangel
próchnica
(tangelbutwina)
powstaje
w warunkach
chłodno-wilgotnego klimatu
wysokogórskiego. Tworzy sekwencję poziomów Ol-Of-Oh-A o miąższości łącznej do 60 cm na
gruboodłamkowej zwietrzelinie skał granitoidowych, gnejsowych i piaskowców oraz wapniowcowych, z
odmianą tangelmor w przepuszczalnych rankerach butwinowych (tangelrankerów) i tangelmull rędzin
butwinowych (tangelrędzin) pod kosodrzewiną, świerczynami wysokogórskimi i kwaśnymi łąkami alpejskimi.
Powstaje z resztek igliwia i roślinności trawiasto-zielnej, ma bardzo zróżnicowaną kwasowość i wysycenie
kationami zasadowymi. Na podłożu skał niewęglanowych ma charakter moru bardzo kwaśnego o szerokich
zakresach C:N. Na skałach wapniowcowych w poziomach Oh-A znajduje się czarna, dobrze zhumifikowana
materia organiczna o charakterze mullu, wysycona kationami zasadowymi z bogatą fauną glebową, szczególnie
dżdżownic.
6
Załącznik 5
WYBRANE ELEMENTY KLIMATYCZNE
1. Średnia roczna temperatura powietrza
Stacja
Kraina i
meteorologiczna dzielnica
przyrodniczoleśna
Koszalin
I.1
Szczecin
I.2
Średnia roczna temperatura powietrza [oC]
w latach
1881-1930
1951-1980
1981-1990
1991-1995
1999
7,2
8,3
7,5
8,3
8,1
8,9
8,5
9,2
9,3
9,6
Białystok
Olsztyn
Suwałki
II,5
II.2
II.4
7,0
6,5
6,2
6,8
6,8
6,0
7,0
7,4
6,4
7,3
7,6
6,8
8,0
8,2
7,5
Szczecinek
Gorzów
Wielkopolski
Toruń
Zielona Góra
Poznań
Kalisz
III.2
III.4
7,0
7,9
7,2
8,1
7,7
8,6
8,0
9,0
8,7
9,7
III.5
III.6
III.7
III.8
7,8
8,2
8,5
8,3
7,6
8,2
8,0
7,8
8,2
8,5
8,5
8,5
8,5
9,0
8,8
8,9
9,3
9,6
9,4
9,5
Warszawa
Ostrołęka
Terespol
IV.3
IV.5
IV.5
7,8
7,4
7,0
7,7
7,2
7,2
8,2
7,8
7,6
8,4
7,9
7,9
9,1
8,4
8,6
Wrocław
Bielsko-Biała
V.2
V.6
8,7
8,4
8,2
7,7
8,7
8,1
9,2
8,4
9,7
9,1
Łódź
Kraków
Rzeszów
Kielce
Lublin
Zamość
Katowice
Częstochowa
VI.1
VI.10
VI.11
VI.2
VI.4
VI.4
VI.7
VI.8
7,7
8,2
7,5
7,5
7,4
7,4
8,0
7,6
7,6
8,0
7,6
7,2
7,4
7,2
7,7
7,7
8,1
8,1
8,1
7,4
7,4
7,6
8,3
8,1
8,5
8,5
8,3
7,7
7,7
7,9
8,6
8,4
8,8
9,1
8,8
8,4
8,4
8,7
9,1
8,7
Jelenia Góra
Śnieżka
VII.1
VII.1
7,1
0,1
6,9
0,4
7,5
0,6
7,8
1,0
8,3
1,1
Nowy Sącz
Zakopane
VIII.5
VIII.9
5,6
5,0
7,9
5,0
8,3
5,4
8,5
5,7
9,2
9,4
1
2. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych
Stacja
Kraina i
meteorologiczna dzielnica
przyrodniczoleśna
Koszalin
I.1
Szczecin
I.2
Średnia roczna suma opadów atmosferycznych [mm]
w latach
1881-1930
1951-1980
1981-1990
1991-1995
1999
737
561
698
520
695
512
734
555
737
574
Białystok
Olsztyn
Suwałki
II,5
II.2
II.4
522
585
649
594
623
584
542
609
599
594
631
587
501
701
580
Szczecinek
Gorzów
Wielkopolski
Toruń
Zielona Góra
Poznań
Kalisz
III.2
III.4
604
564
596
550
645
513
594
516
620
570
III.5
III.6
III.7
III.8
522
636
522
541
526
588
519
512
503
564
478
479
510
552
510
495
572
520
597
483
Warszawa
Ostrołęka
Terespol
IV.3
IV.5
IV.5
555
527
550
505
565
533
492
526
477
530
653
505
484
669
569
Wrocław
Bielsko-Biała
V.2
V.6
592
1024
576
892
529
892
508
843
449
1112
Łódź
Kraków
Rzeszów
Kielce
Lublin
Zamość
Katowice
Częstochowa
VI.1
VI.10
VI.11
VI.2
VI.4
VI.4
VI.7
VI.8
604
721
642
653
551
629
701
678
566
706
614
650
597
581
717
628
544
622
566
569
518
536
669
568
503
597
605
569
552
524
648
608
564
701
734
599
678
649
753
660
Jelenia Góra
Śnieżka
VII.1
VII.1
678
1158
696
1363
642
1046
627
1071
613
1069
Nowy Sącz
Zakopane
VIII.5
VIII.9
719
1122
737
1126
683
1069
654
989
768
1172
2
3. Średnie miesięczne temperatury powietrza stycznia i lipca
Stacja
Kraina i
meteorologi dzielnica
czna
przyrodnic
zo-leśna
Średnie miesięczne temperatury powietrza stycznia i lipca [oC]
w latach
1881-1930
1951-1980
1981-1990
1991-1995
I
VII
I
VII
I
VII
I
VII
I
-1,5 17,6
-2,4 17,2
-0,6 16,8
1,3 18,2
-0,9 18,3
-1,2 17,6
-0,2 18,0
1,7 19,8
1999
VII
1,8 19,0
2,4 19,4
Koszalin
Szczecin
I.1
I.2
Białystok
Olsztyn
Suwałki
II,5
II.2
II.4
-4,1
-3,4
-4,9
18,4
17,3
17,9
-4,8
-3,9
-5,4
17,6
17,0
16,9
-3,6
-2,7
-4,2
17,1
17,1
16,3
-1,1
-0,5
-1,6
18,1
18,3
18,0
-1,6
-0,7
-2,2
20,0
19,3
19,4
Gorzów
Wielkopols
ki
Toruń
Zielona
Góra
Poznań
III.4
-1,5
17,7
-1,8
17,7
-0,9
18,1
1,1
20,0
1,6
20,1
III.5
III.6
-2,1
-1,3
18,4
18,1
-2,9
-1,9
17,8
17,8
-1,8
-1,2
18,0
18,0
0,2
0,8
19,6
20,2
0,5
1,5
20,5
20,0
III.7
-1,4
19,0
-2,2
18,0
-1,2
18,1
0,9
19,6
1,1
20,2
Warszawa
Terespol
IV.3
IV.5
-2,9
-4,0
18,6
18,2
-3,4
-4,5
18,1
17,9
-2,1
-3,2
18,0
17,7
-0,2
-0,8
19,6
18,9
-0,2
-0,9
20,7
20,4
Wrocław
V.2
-1,1
18,8
-1,9
17,8
-1,1
18,1
1,1
20,0
1,4
20,0
Łódź
Kraków
Rzeszów
Kielce
Lublin
Katowice
VI.1
VI.10
VI.11
VI.2
VI.4
VI.7
-2,7
-2,5
-3,7
-3,5
-3,5
-2,1
18,2
18,8
17,7
18,0
18,4
18,0
-3,2
-3,0
-3,7
-3,9
-3,9
-2,8
17,6
18,0
17,8
17,3
17,9
17,4
-2,1
-2,6
-2,8
-3,2
-3,4
-2,0
17,7
17,9
17,9
17,2
17,1
17,7
-0,1
0,0
-0,9
-1,0
-1,2
0,1
19,7
19,5
19,2
18,8
18,6
19,4
-0,1
-0,3
-0,4
-0,6
-0,7
0,5
20,2
20,3
20,0
19,6
19,6
19,8
Śnieżka
VII.1
-7,1
8,3
-7,2
8,1
-6,7
8,4
-5,4
10,4
-4,1
10,0
Zakopane
VIII.9
-4,9
14,7
-5,0
14,3
-4,3
14,5
-2,0
15,8
-0,9
16,3
3
4. Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych dla stycznia i lipca
Stacja
Kraina i
meteorologi dzielnica
czna
przyrodnic
zo-leśna
Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych stycznia i lipca [oC]
w latach
1881-1930
1951-1980
1981-1990
1991-1995
I
VII
I
VII
I
VII
I
VII
I
52
85
42
95
55
75
61
67
44
77
33
69
41
58
47
50
1999
VII
38
55
28
43
Koszalin
Szczecin
I.1
I.2
Białystok
Olsztyn
Suwałki
II,5
II.2
II.4
30
37
38
80
82
87
34
32
29
80
90
79
33
46
41
72
67
78
34
47
39
59
73
61
20
28
23
30
50
44
Gorzów
Wielkopols
ki
Toruń
Zielona
Góra
Poznań
III.4
43
81
36
73
38
57
43
51
42
42
III.5
III.6
34
48
69
81
26
37
88
73
30
40
75
76
32
40
39
57
23
31
70
61
III.7
35
77
29
74
29
71
34
56
43
41
Warszawa
Terespol
IV.3
IV.5
35
28
84
91
23
25
76
80
22
25
57
54
28
26
49
46
21
18
24
77
Wrocław
V.2
38
87
27
96
27
61
25
63
18
75
Łódź
Kraków
Rzeszów
Kielce
Lublin
Katowice
VI.1
VI.10
VI.11
VI.2
VI.4
VI.7
37
32
34
40
29
42
91
111
99
97
91
94
27
38
30
43
32
38
91
98
89
94
78
110
33
33
26
37
29
39
76
64
81
77
73
78
26
36
29
35
29
36
47
58
50
52
49
70
40
31
21
22
20
29
47
61
51
39
126
83
Śnieżka
VII.1
78
150
96
168
84
115
123
109
102
128
Zakopane
VIII.9
58
170
47
176
43
149
41
113
21
256
4
Załącznik 6
SIEDLISKOWE TYPY LASU W LASACH PAŃSTWOWYCH (stan na 1.01.2000)
I Kraina Bałtycka
Dzielnica
1
2
3
4
5
7
8
Ogółem
Kraina I
Powierzchni
a [ha]
20087,04
150971,36
365193,46
216934,29
341197,80
61510,48
145379,18
1301273,61
Bs
2,4
0,3
0,1
0,9
0,1
0,0
0,3
suche i świeże
Bśw
BMśw
23,5
26,2
15,9
38,2
32,4
44,2
11,9
31,5
17,6
29,3
0,4
12,7
8,5
29,3
18,9
34,0
LMśw
22,5
14,7
13,5
29,0
32,0
23,1
29,2
23,4
Siedliska na terenach nizinnych
wilgotne
Lśw
Bw
BMw
LMw
9,0
0,5
4,1
3,8
10,4
0,4
7,2
3,1
4,3
0,2
1,1
0,4
11,8
0,5
3,4
3,0
15,4
0,2
0,7
0,6
49,2
0,4
1,9
1,7
22,6
0,7
1,9
0,8
13,4
0,3
2,3
1,4
Lw
1,0
0,8
0,3
1,1
0,2
4,3
0,9
0,7
bagienne
Bb
BMb
0,2
2,2
0,2
0,7
0,0
0,1
0,4
1,5
0,3
1,7
0,2
0,7
0,3
0,6
0,2
0,9
LMb
0,6
0,5
0,0
1,1
0,5
0,7
0,5
0,5
Ol
3,4
6,6
2,8
3,0
1,3
3,1
3,6
3,0
Lł
0,1
0,1
0,0
0,0
0,0
0,5
0,3
0,1
LMśw
19,9
14,0
18,7
6,7
19,8
24,0
16,6
Siedliska na terenach nizinnych
wilgotne
Lśw
Bw
BMw
LMw
Lw
27,0
0,6
2,9
1,3
2,3
2,8
0,8
3,0
1,3
0,3
8,1
0,1
3,3
0,9
2,2
2,3
1,3
4,0
2,1
1,0
7,7
0,5
2,0
1,2
1,6
19,3
1,2
2,3
3,0
12,0
12,1
0,8
2,9
1,5
2,0
bagienne
Bb
BMb
0,6
1,0
0,3
0,4
0,0
1,0
1,3
0,5
0,5
0,3
0,0
0,5
0,7
LMb
1,4
0,7
2,2
1,9
1,4
0,9
1,2
Ol
5,4
2,8
6,6
6,2
3,6
5,7
4,4
łęgowe
OlJ
1,6
0,2
0,7
3,2
0,9
6,7
1,6
łęgowe
OlJ
0,6
0,9
0,4
0,8
0,2
1,2
0,8
0,6
II Kraina Mazursko - Podlaska
Dzielnica
1
2
3
4
5
6
Ogółem
Kraina II
Powierzchni
a [ha]
217372,70
229613,86
12296,72
86493,57
120045,80
48215,22
714037,87
Bs
0,1
0,4
0,1
0,1
0,2
suche i świeże
Bśw
BMśw
9,1
26,7
41,3
31,7
26,6
30,4
42,6
26,5
17,8
42,4
6,4
18,3
25,1
30,4
1
III Kraina Wielkopolsko – Pomorska
Dzielnica
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Ogółem
Kraina III
Powierzchni
a [ha]
251287,01
242734,85
85968,99
186712,49
103625,78
446452,69
299066,86
42861,75
92435,51
1751145,93
Bs
2,5
1,0
0,7
0,9
2,1
3,6
0,8
0,0
1,6
1,9
suche i świeże
Bśw
BMśw
64,5
21,1
43,7
33,2
23,5
35,4
75,3
16,7
65,7
20,3
53,9
28,3
25,3
30,3
7,7
22,2
31,4
21,5
48,3
26,4
LMśw
6,9
10,7
21,5
2,1
4,4
5,6
21,4
19,8
11,7
10,2
Siedliska na terenach nizinnych
wilgotne
Lśw
Bw
BMw
LMw
1,1
0,3
1,0
0,3
6,1
0,4
1,2
0,7
8,8
0,2
2,1
2,1
0,7
0,2
2,0
0,6
2,3
0,1
0,7
1,0
1,6
0,4
1,6
1,2
8,7
0,5
2,8
3,1
35,1
0,1
6,5
3,5
4,9
3,4
11,9
6,8
4,7
0,5
2,3
1,6
Lw
0,1
0,5
1,0
0,3
0,7
1,0
3,2
2,5
3,3
1,2
bagienne
Bb
BMb
0,3
1,0
0,1
0,5
0,1
0,2
0,0
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
0,1
0,2
LMb
0,3
0,2
0,2
0,0
0,2
0,1
0,1
0,0
0,0
0,1
Ol
0,5
1,4
2,4
1,0
1,5
1,6
1,8
1,6
1,6
1,4
Lł
0,0
0,0
0,6
0,0
0,0
0,6
0,5
0,1
1,0
0,3
LMśw
17,8
21,6
0,2
22,3
27,8
12,9
19,6
Siedliska na terenach nizinnych
wilgotne
Lśw
Bw
BMw
LMw
4,3
0,1
1,1
1,3
7,5
1,2
3,9
2,4
0,0
3,3
4,4
0,5
9,7
1,9
3,9
2,5
6,2
1,0
9,8
7,6
54,9
1,0
1,3
2,7
11,4
1,4
3,9
2,7
Lw
1,3
2,8
0,1
1,7
1,3
4,0
1,8
bagienne
Bb
BMb
0,0
0,1
0,1
0,1
0,1
0,0
0,1
0,1
0,3
0,7
0,5
0,3
0,1
0,2
LMb
0,0
0,1
0,3
0,2
1,2
1,6
0,4
Ol
3,8
2,3
3,2
2,5
4,5
5,1
3,2
łęgowe
OlJ
0,9
0,6
0,9
0,1
0,9
0,0
0,9
0,0
0,8
0,0
0,9
łęgowe
OlJ
0,1
0,3
0,9
0,1
0,9
0,6
1,5
0,9
0,8
0,6
IV Kraina Mazowiecko - Podlaska
Dzielnica
1
3
4
5
6
7
Ogółem
Kraina IV
Powierzchni
a [ha]
113004,48
98515,84
46382,14
277101,30
67889,75
59190,70
662084,21
Bs
0,9
1,4
6,5
0,7
0,3
0,0
1,1
suche i świeże
Bśw
BMśw
27,4
41,0
28,9
27,3
75,2
5,3
30,8
22,6
14,2
24,1
8,9
5,8
29,4
23,9
Lł
0,0
0,1
2
V Kraina Śląska
Dzielni
ca
Powierzchn
ia [ha]
Siedliska na terenach nizinnych
Bs
1
236865,25
2
177858,69
3
59174,90
4
29379,92
5
128408,66
6
105018,57
1,1
0,1
0,0
Ogółe
736705,99 0,4
m
Kraina
V
* - świeże, wilgotne, łęgowe
suche i świeże
Bśw BMś LMś
w
w
40,1
13,2
0,0
1,4
20,7
2,0
20,1
22,1
32,4
4,8
45,4
26,5
25,6
25,4
Siedliska na terenach wyżynnych, podgórskich i górskich
Lśw
Bw
6,2 1,6
18,2 4,4
7,0 12,3
19,9 4,0
4,5 0,5
18,7 13,4
11,2 4,7
8,9
0,4
0,3
8,0
0,4
4,4
wilgotne
BMw LMw
Lw
Bb
11,9 2,6
6,9 7,7
2,6 1,2
12,8 7,4
27,5 9,7
16,2 17,7
13,3 7,3
1,4
5,3
3,0
2,3
1,3
2,5
2,6
0,0
0,0
0,1
0,0
0,0
bagienne
BMb LMb
0,0
0,0
0,0
0,0
0,7
0,0
0,0
0,0
0,0
4,3
0,0
0,1
0,2
łęgowe
Lł
OlJ
Ol
0,5
1,2
0,2
0,6
0,7
1,1
0,8
0,2
6,6
1,5
0,5
0,1
0,8
1,9
0,3
0,9
0,2
0,3
0,3
0,2
0,4
BM
wyż
Wyżynne*
LM
Lwyż
wyż
0,4
0,2
0,1
2,0 0,5
1,7 0,1
16,9 29,4
0,2
0,3
2,5
1,1
2,7
górskie regla dolnego
BG
BMG LMG
LG
LłG
0,0
0,2
1,5
0,4
7,1
11,9
0,1
0,0
0,2
0,7
1,0
0,0
VI Kraina Małopolska
Dziel Powierzchnia
nica [ha]
Siedliska na terenach nizinnych
suche i świeże
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
198574,35
115719,44
98755,16
35991,99
42423,55
74829,53
40763,98
45081,96
108771,28
141008,94
125823,44
1027743,6
2
wilgotne
bagienne
łęgowe
Bs
Bśw
BMśw
LMśw
Lśw
Bw
BMw
LMw
Lw
Bb
BMb
LMb
Ol
Lł
OlJ
0,9
0,3
0,8
0,3
0,1
0,8
1,5
2,2
0,8
0,1
0,1
0,6
34,2
12,9
15,6
9,2
9,0
18,6
17,7
23,8
20,6
31,3
7,0
20,7
27,9
13,9
31,4
9,2
15,4
36,0
18,2
16,6
16,9
16,9
29,0
22,7
16,2
11,5
33,7
19,4
25,8
18,5
13,5
7,1
14,8
5,9
22,2
16,7
4,1
1,4
7,5
57,1
26,7
1,7
9,0
2,2
11,5
1,8
12,9
8,4
3,1
2,1
1,8
1,2
0,3
2,5
0,5
1,8
4,5
11,3
1,2
3,5
7,0
6,6
3,8
0,9
2,1
10,7
15,8
12,7
7,8
18,5
12,8
9,5
2,8
3,6
2,5
0,5
0,5
8,4
13,2
5,5
2,7
5,8
7,7
4,6
0,9
0,6
0,6
0,4
1,1
0,8
3,5
1,8
1,4
2,3
3,1
1,5
0,2
0,3
0,0
0,0
0,3
0,0
0,0
0,1
0,2
1,9
0,0
0,4
0,2
0,3
0,1
0,1
0,0
0,2
0,2
0,1
0,1
0,7
0,1
0,2
0,1
0,1
0,1
0,0
0,0
0,2
0,1
0,2
0,2
0,1
0,1
0,1
1,8
0,8
1,2
0,8
1,3
0,8
0,9
1,1
2,4
2,9
2,3
1,7
0,0
0,0
0,1
0,0
0,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,2
1,1
0,2
0,6
0,3
0,5
0,9
0,3
0,7
0,2
0,8
1,5
0,3
0,4
0,6
Ogół
em
Kr.VI
* - świeże, wilgotne, łęgowe
Siedliska na terenach wyżynnych,
podgórskich i górskich
Wyżynne*
górskie regla
dolnego
BMwyż
LM
Lwyż
LMG LG
wyż
0,1
6,5
0,1
0,0
27,8
0,2
0,0
8,4
0,1
7,2
9,3
0,3
1,1
0,4
1,7
3,9
2,3
0,0
3,7
19,1
11,6
0,2
0,9
3,9
3,6
0,9
1,7
0,1
0,2
3
VII Kraina Sudecka
Dzielnica
Powierzch Siedliska na terenach nizinnych
nia [ha] świeże
wilgotne
bagi
enn
e
łęgowe
Siedliska na terenach podgórskich i górskich
1
górskie
wyżynne
regla dolnego
regla
górn
2
ego
1
Bśw
BMś
w
LMś
w
Lśw
Bw
BMw
LMw
Lw
Ol
Lł
OlJ
BM
wyż
LM
wyż
Lwyż
BG
BbG
BMG
LMG
1
62288,15 0,2
2
73549,24
3
25840,75
Ogółem 161678,14 0,1
Kraina VII
2,8
2,3
0,4
0,0
0,2
1,0
0,5
0,0
0,0
0,2
0,0
2,1
0,9
26,1
8,8
2,3
5,0
0,0
0,0
0,1
1,2
14,1
3,2
8,0
1,3
8,2
5,0
0,1
0,0
18,6
24,4
18,1
21,2
30,2 3,1
38,5 20,6
58,9 13,0
38,5 12,6
1 - świeże, wilgotne, bagienne, łęgowe;
1,1
0,9
0,2
0,0
0,1
0,4
0,2
0,1
LG
OlJG
0,0
0,1
0,0
LłG
BWG
0,2
0,1
0,1
1,7
0,1
1,7
1,0
2 - świeże, wilgotne, bagienne
VIII Kraina Karpacka
Dziel
nica
Powierzch
nia [ha]
Siedliska na terenach nizinnych
świeże
Siedliska na terenach wyżynnych, podgórskich i górskich
wilgotne
bagienne
łęgowe
wyżynne
1
górskie
regla dolnego
Bśw
1
42544,35
2
135373,31
3
93831,91
4
47189,15
5
21509,13
6
34780,73
7
77886,81
8
Ogół
em
Krain
a VIII
0,0
BM
św
0,2
LMśw
Lśw
LMw
Lw
Bb
3,5
BM
w
0,1
0,0
3,0
0,4
0,0
0,5
0,1
0,2
0,1
0,0
LM
b
0,0
Ol
Lł
OlJ
0,0
0,0
0,1
0,1
0,2
0,6
BM
wyż
0,1
LM
wyż
1,9
Lwyż
BG
4,2
0,2
2,2
71,7
3,4
0,0
0,0
0,0
0,1
0,1
5569,14
458684,53
BM
b
0,0
0,0
1,1
4,1
0,5
7,0
BbG
1świeże, wilgotne, bagienne, łęgowe;
0,1
0,1
0,4
0,1
0,3
0,0
0,0
0,0
0,0
0,0
BMG
LMG
LG
14,3
49,7
22,0
0,6
23,3
0,0
0,0
0,1
0,5
0,1
96,3
0,3
51,2
0,1
22,8
0,0
6,3
63,2
0,1
17,5
78,1
0,0
1,7
2,4
0,0
4,4
0,0
0,1
0,2
1,3
0,1
LłG
37,4
0,0
0,0
OlJG
r.górn
2
ego
BWG
5,2
0,9
0,0
1
24,6
0,0
0,0
0,0
95,1
24,1
44,2
26,8
2,3
10,8
59,2
0,1
0,8
0,2
0,5
0,0
0,3
3,7
0,2
0,2
2świeże, wilgotne, bagienne
4
Załącznik 7
GATUNKI PANUJĄCE W LASACH PAŃSTWOWYCH (stan na 1.01.2000)
I Kraina Bałtycka
Dzielnica
1
2
3
4
5
7
8
Ogółem
Kraina I
Powierzchnia
[ha]
20087,04
150971,36
365193,46
216934,29
341197,80
61510,48
145379,18
1301273,61
So
72,8
67,5
82,1
65,1
67,2
27,9
62,3
68,7
Św
3,8
3,0
1,2
6,8
6,6
11,7
3,9
4,6
Panujące gatunki drzew [%]
Jd
Bk
Db
0,2
10,5
3,4
0,1
7,4
4,6
0,1
3,9
4,8
0,0
8,7
5,8
0,1
12,5
4,3
0,0
11,5
17,7
0,0
12,1
7,1
0,1
8,7
5,7
Gb
0,0
0,0
0,1
0,1
0,1
0,8
0,3
0,2
Brz
4,6
8,2
4,2
7,9
7,0
18,4
8,2
7,1
Ol
4,6
8,7
3,4
5,4
2,1
10,0
5,3
4,5
Tp
0,0
0,5
0,2
0,1
0,1
0,5
0,1
0,2
Os
0,0
0,1
0,0
0,0
0,1
1,5
0,7
0,2
Św
17,5
3,1
2,4
7,6
9,3
24,8
10,5
Panujące gatunki drzew [%]
Jd
Bk
Db
0,0
0,7
12,2
0,0
0,1
1,5
5,6
2,1
0,0
5,9
13,4
0,0
0,2
6,4
Gb
0,5
0,1
0,2
0,0
0,3
2,4
0,4
Brz
15,5
5,4
8,5
7,0
8,4
11,2
9,6
Ol
8,7
3,6
8,4
8,4
5,0
19,4
7,1
Tp
0,1
0,0
0,5
0,0
0,0
Os
0,8
0,1
0,6
0,0
0,3
1,3
0,4
II Kraina Mazursko – Podlaska
Dzielnica
1
2
3
4
5
6
Ogółem
Kraina II
Powierzchnia
[ha]
217372,70
229613,86
12296,72
86493,57
120045,80
48215,22
714037,87
So
44,0
86,2
73,7
74,8
70,7
27,6
65,2
0,0
III Kraina Wielkopolsko-Pomorska
1
Dzielnica
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Ogółem
Kraina III
Powierzchnia
[ha]
251287,01
242734,85
85968,99
186712,49
103625,78
446452,69
299066,86
42861,75
92435,51
1751145,93
So
94,7
84,8
80,6
94,0
92,6
89,7
79,8
52,6
84,1
87,0
Św
0,7
1,2
0,8
0,5
0,2
0,5
0,7
1,5
1,3
0,7
Panujące gatunki drzew [%]
Jd
Bk
Db
0,0
1,2
0,7
0,0
2,3
4,7
0,0
1,2
6,0
0,0
0,2
1,4
0,0
0,0
2,2
0,0
0,6
3,0
0,1
0,4
9,2
0,0
0,5
34,0
0,0
1,2
5,8
0,0
0,9
4,8
Gb
0,0
0,1
0,5
0,1
0,0
0,0
0,2
0,2
0,1
0,1
Brz
2,0
4,4
5,4
2,1
1,9
3,4
4,5
6,3
2,6
3,4
Ol
0,7
2,3
4,9
1,5
2,8
2,6
4,5
4,4
4,7
2,8
Tp
0,0
0,1
0,4
0,1
0,1
0,2
0,6
0,3
0,1
0,2
Os
0,0
0,1
0,3
0,0
0,0
0,1
0,1
0,1
0,0
0,1
Św
1,3
0,5
0,6
1,1
0,2
0,2
0,8
Panujące gatunki drzew [%]
Jd
Bk
Db
0,0
0,0
5,1
0,0
0,0
9,6
0,1
0,0
0,0
9,6
7,7
0,0
0,3
30,8
0,0
0,0
9,9
Gb
0,2
0,2
0,0
0,1
0,3
2,5
0,4
Brz
5,9
5,6
2,9
7,0
11,8
8,8
7,0
Ol
6,0
4,9
3,5
5,3
9,8
9,2
6,0
Tp
0,2
0,5
0,0
0,3
0,6
2,8
0,5
Os
0,2
0,3
0,0
0,5
0,7
1,4
0,5
IV Kraina Mazowiecko – Podlaska
Dzielnica
1
3
4
5
6
7
Ogółem
Kraina IV
Powierzchnia
[ha]
113004,48
98515,84
46382,14
277101,30
67889,75
59190,70
662084,21
So
81,0
78,5
93,0
76,1
68,9
44,1
74,9
V Kraina Śląska
2
Dzielnica
1
2
3
4
5
6
Ogółem
Kraina V
Powierzchnia
[ha]
236865,25
177858,69
59174,90
29379,92
128408,66
105018,57
736705,99
So
82,41
68,89
20,61
81,35
88,79
67,58
73,14
Św
1,91
3,49
27,10
3,23
3,00
4,11
4,87
Panujące gatunki drzew [%]
Jd
Bk
Db
0,01
0,32
4,73
0,12
1,04
15,28
0,09
5,49
33,60
0,01
0,43
8,19
0,04
0,15
1,95
0,00
2,03
10,83
0,05
1,13
10,12
Gb
0,05
0,26
0,22
0,06
0,16
0,17
0,15
Brz
8,38
4,35
7,94
3,87
3,42
10,92
6,69
Ol
1,79
5,63
2,55
2,73
2,41
3,99
3,24
Tp
0,16
0,54
0,38
0,03
0,03
0,18
0,25
Os
0,25
0,39
2,03
0,10
0,05
0,19
0,38
So
87,1
65,5
83,9
54,1
68,3
88,6
57,2
71,3
74,6
85,2
76,6
77,8
Św
0,3
0,9
0,2
0,3
0,4
0,7
0,7
1,7
0,5
0,3
1,0
0,6
Panujące gatunki drzew [%]
Jd
Bk
Db
0,5
0,3
3,7
18,7
5,3
2,9
2,2
0,1
5,9
0,4
3,6
30,2
3,7
10,5
8,1
0,3
0,5
3,5
0,1
4,1
16,1
0,4
10,5
5,3
1,5
2,4
10,5
2,3
0,4
3,1
1,1
2,4
6,4
3,2
2,5
6,4
Gb
0,2
0,3
0,3
2,0
1,4
0,1
0,1
0,3
0,6
0,2
0,7
0,4
Brz
4,1
4,1
3,5
5,4
3,5
3,7
18,3
7,2
3,8
3,4
4,7
4,7
Ol
3,5
2,2
3,4
2,0
3,3
2,5
2,7
2,9
5,4
4,8
6,6
3,9
Tp
0,2
0,0
0,1
1,0
0,2
0,1
0,3
0,1
0,5
0,2
0,3
0,2
Os
0,1
0,1
0,2
1,0
0,5
0,0
0,4
0,1
0,1
0,1
0,2
0,2
VI Kraina Małopolska
Dzielnica
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Ogółem
Kraina VI
Powierzchnia
[ha]
198574,35
115719,44
98755,16
35991,99
42423,55
74829,53
40763,98
45081,96
108771,28
141008,94
125823,44
1027743,62
3
VII Kraina Sudecka
Dzielnica
1
2
3
Ogółem
Kraina VII
Powierzchnia
[ha]
62288,15
73549,24
25840,75
161678,14
So
11,9
6,3
1,7
7,7
Św
63,8
69,0
87,6
70,0
Panujące gatunki drzew [%]
Jd
Bk
Db
0,0
3,2
6,7
0,3
9,4
9,6
0,2
7,1
1,0
0,2
6,7
7,1
So
6,6
25,4
11,0
8,6
17,2
9,3
27,1
9,7
17,5
Św
62,8
0,8
9,4
55,2
8,2
23,1
4,1
78,9
17,5
Panujące gatunki drzew [%]
Jd
Bk
Db
2,3
19,9
4,4
27,0
33,1
6,8
19,3
38,9
2,3
12,2
17,3
1,7
42,0
25,3
4,8
25,7
39,4
0,7
25,2
35,1
2,8
3,8
6,3
0,6
21,6
31,6
3,8
Gb
0,0
0,1
0,1
Brz
11,8
3,7
1,8
6,5
Ol
1,6
1,0
0,5
1,1
Tp
0,3
0,1
Brz
2,8
2,1
0,4
1,5
1,2
0,1
0,5
0,1
1,3
Ol
1,0
2,0
17,5
2,6
0,4
1,3
4,3
0,5
5,4
Tp
0,0
0,2
0,1
Os
0,8
0,5
0,1
0,6
VIII Kraina Karpacka
Dzielnica
1
2
3
4
5
6
7
8
Ogółem
Kraina
VIII
Powierzchnia
[ha]
42544,35
135373,31
93831,91
47189,15
21509,13
34780,73
77886,81
5569,14
458684,53
Gb
0,0
2,5
0,7
0,8
0,8
0,1
0,8
1,2
0,0
0,0
0,0
0,0
Os
0,1
0,1
0,4
0,0
0,1
0,3
0,1
0,1
0,2
4
Załącznik 8
WYKAZ SKRÓTÓW I SYMBOLI GATUNKÓW DRZEW I KRZEWÓW
- stosowanych w opracowaniu
Drzewa
Krzewy
Symbol
Gatunek
Symbol
Gatunek
sosna zwyczajna
berb.
berberys
So
limba
bez c.
bez czarny
Lb
modrzew
bez k.
bez koralowy
Md
świerk
dereń
dereń właściwy
Św
jodła
der. świd.
dereń świdwa
Jd
buk
głóg
głóg
Bk
dąb szypułkowy
jał.
jałowiec
Dbs
dąb bezszypułkowy
kal.
kalina
Dbb
klon pospolity
krusz.
kruszyna
Kl
jawor
lesz.
leszczyna
Jw
wiąz szypułkowy
porz.
porzeczka czarna
Wzs
wiąz polny (pospolity)
p. cz.
porzeczka czerwona
Wzp
wiąz górski (brzost)
such.
suchodrzew
Bst
jesion
szakł.
szakłak
Js
lipa
trz. b.
trzmielina brodawkowata
Lp
grab
trz. e.
trzmielina europejska
Gb
brzoza brodawkowata
(zwyczajna)
Brzb
brzoza omszona
Brzo
olsza czarna
Ol
olsza szara
Olsz
grusza
Gr
czereśnia
Czr
jabłoń
Jb
czeremcha
Czm
jarzębina
Jrz
topola biała
Tpb
topola czarna
Tpc
topola szara
Tpsz
osika
Os
wierzba biała
Wbb
wierzba krucha
Wbkr
wierzba szara (łoza)
Wbs
wierzba iwa
Iwa
5