Liczebność i rozmieszczenie kormorana czarnego (Phalacrocprax

advertisement
Nadmierny wzrost populacji kormorana
czarnego i jego wpływ na ichtiofaunę
Tomasz Michałowski
Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego
Wydział Rolnictwa i Rybactwa
Charakterystyka biologiczna
kormorana czarnego i jego występowanie
Kormoran czarny (Phalacrocorax carbo) jest dużym rybożernym
ptakiem z rodziny kormoranowatych charakteryzującym się
globalnym rozprzestrzenieniem. Nie występuje jedynie w Ameryce
Południowej i na Antarktydzie. Wyróżnia się 7 podgatunków
kormorana czarnego, z czego w Europie bytują dwa: Phalacrocorax
carbo carbo występujący głównie na Wyspach Brytyjskich
i w Skandynawii oraz Phalacrocorax carbo sinensis zamieszkujący
kontynentalną Europę.
Jest to gatunek plastyczny, który znakomicie przystosowuje się do
różnych warunków środowiska i doskonale radzi sobie polując nawet
w wodach silnie zeutrofizowanych o małej przezroczystości wody.
Dorosły osobnik kormorana czarnego osiąga długość ciała około
90 cm i masę od 1,6 do 2,5 kg. Rozpiętość skrzydeł u tego
gatunku wynosi około 130 – 140 cm. Ptaki te bez względu na płeć
mają jednakowe ubarwienie czarne z brązowym odcieniem
i zielonkawym połyskiem, zielone oczy, jasnobrązowy dziób
i czarne nogi. Na przełomie zimy i wiosny wokół szyi pojawiają
się u nich białe piórka, które zanikają w lecie.
Samica raz w roku znosi 3-4 jaja, które są wysiadywane przez
oboje rodziców przez 23-24 dni. Pisklęta opuszczają gniazdo po
30 dniach.
Kormoran doskonale pływa i nurkuje na znaczną głębokość
(nawet do 8 metrów). Ptaki te mogą pozostawać pod wodą około
pół minuty. Są do tego znakomicie przystosowane. Ich sylwetka
jest wydłużona, opływowa, nogi umieszczone w tylnej części
korpusu mają błony między palcami. Źrenice oczu pod wodą
znacznie się rozszerzają, co pozwala kormoranom dobrze widzieć
nawet przy niewielkim oświetleniu. Haczykowato zakończony
dziób nie pozwala pochwyconej ofierze się uwolnić.
Ponieważ ich gruczoł kuprowy nie wytwarza ochronnego
tłuszczu, po każdym nurkowaniu muszą długo suszyć pióra
i w tym celu przybierają charakterystyczną pozę z rozpostartymi
skrzydłami.
Rozmieszczenie kolonii lęgowych kormorana
czarnego na terenie Europy - 2005 r.
Wielkość populacji par lęgowych kormoranów
czarnych w rejonie Morza Bałtyckiego – 2006 r.
Zmiany liczebności kormoranów w różnych
częściach Morza Bałtyckiego w latach 1980-2009
Rozwój populacji kormorana w zachodniej części Morza Bałtyckiego
Rozwój populacji kormorana w centralnej części Morza Bałtyckiego
Rozwój populacji kormorana we wschodniej
i północnej części Morza Bałtyckiego
Liczebność i występowanie
kormorana czarnego w Polsce
Udokumentowana historia występowania kormorana czarnego w Polsce
sięga okresu sprzed I Wojny Światowej, kiedy to na 3 – 4 stanowiskach
lęgowych notowano około 150 gniazd.
Późniejsze obserwacje:
•1959 r. – 7 kolonii i 1800 gniazd,
•1973 r. – 8 kolonii i 1200 gniazd (w roku tym wprowadzono w Polsce
prawną ochronę kormorana),
•1981 r. – 9 kolonii i około 1500 gniazd,
•1988 r. – 23 kolonii i ponad 5000 gniazd,
•1992 r. – 32 kolonii i 8260 gniazd.
Obecnie populację kormorana w Polsce szacuje się na ponad 50 000
osobników.
Największa kolonia kormoranów w Polsce znajduje się na Mierzei
Wiślanej w okolicach Kątów Rybackich i w chwili obecnej
szacowana jest na ok. 11,5 tys. par.
W 1957 roku utworzono tam rezerwat, początkowo o powierzchni
4,13 ha, z czasem rozszerzony do 102,5 ha. Głównym celem była
ochrona koloni lęgowej kormoranów i czapli siwych. Z końcem lat
sześćdziesiątych gniazdowało tam ok. 147 par kormoranów.
W 2007 roku przeprowadzono badania, które wykazały ok. 11 tys.
gniazd kormoranów, czyniąc to miejsce największym skupiskiem
tych ptaków w Europie.
Rozwój kolonii kormoranów w Kątach Rybackich
Poza Kątami Rybackimi największe skupiska tego gatunku
występują na Pojezierzu Mazurskim (od 2005 r. liczba
gniazdujących par wzrosła o 55%), Pomorzu Zachodnim oraz
w okolicach największych zbiorników wodnych m.in.:
Zbiornik Włocławski, Zbiornik Jeziorsko i Zalew Koronowski.
W Polsce kormorany przebywają w okresie lęgowym, od
kwietnia do października, na zimę odlatując na zachód Europy.
Jednak w ostatnich latach ciepłe zimy sprawiały, że wiele
akwenów nie pokryła warstwa lodu i ptaki te zaczęły bytować
na większych zbiornikach wodnych cały rok.
Zjawisko to szczególnie widoczne jest na Pomorzu
Zachodnim, gdzie kormorany zdecydowanie w ostatnich latach
zwiększyły swoją liczebność.
Głównymi miejscami bytowania kormoranów czarnych na
Pomorzu Zachodnim są m.in.: Zatoka Pomorska, Zalew
Szczeciński z Deltą Świny (wyspa Uznam), Zalew Kamieński,
jezioro Dąbie, jezioro Miedwie, odstojniki Zakładów
Chemicznych „Police”, obszar Międzyodrza (rzeka Odra
Wschodnia, Zachodnia i Regalica), Rozlewisko Kostrzyneckie,
Bielinek (zbiornik po wyrobisku żwiru), rzeka Ina, rzeka
Dziwna, stawy rybne w Dzwonowie oraz większe jeziora
Pojezierza Drawskiego i Wałeckiego.
Dotychczasowe badania i uzyskane dane dotyczące liczebności
kormoranów na Pomorzu Zachodnim do chwili obecnej są
fragmentaryczne. Jedynie dostępne opublikowane dane za lata
2002–2004 zostały opracowane przez Zachodniopomorskie
Towarzystwo Ornitologiczne (obecnie Zachodniopomorskie
Towarzystwo Przyrodnicze), ale są to liczenia szacunkowe
i mają one charakter tylko orientacyjny.
Szacunkowa liczebność kormoranów czarnych
na Pomorzu Zachodnim
Kormorany były uwzględniane w corocznych wynikach liczeń
w ramach programu „Ptaki wodno-błotne na Pomorzu Zachodnim”.
Rok
2002
2003
2004
miesiąc
XII
I
III
XI
ilość
5600
10242
4073
5133
I
III
3617 2060
Według raportu z 2008 r. autorstwa dr inż. Szymona Bzomy
z MIR w Gdyni (liczenia prowadzono w obrębie wysp
Mielino i Uznam, bezpośrednio nad Kanałem Piastowskim)
w Świnoujściu najwięcej kormoranów stwierdzono zimą –
w styczniu 2006 roku (ponad 10 tys. osobników) i w styczniu
2007 roku (ponad 7 tys. osobników).
Wysokie liczebności utrzymują się corocznie od września do
marca. Pozostały okres roku (od kwietnia do sierpnia) to
sezon lęgowy, gdy ptaki przemieszczają się z noclegowisk do
kolonii.
Dzienna racja pokarmowa kormorana
wg różnych danych literaturowych
Dzienne średnie spożycie ryb przez kormorany wynosi:
 wg Keller (1997) - 273 g ;
 wg Marion (1997) - 400 g ;
 wg Noordhuis i in. (1997) - 146-700 g ;
 wg Rae (1969) - 425-700 g ;
 wg Mellin i Mirowska-Ibron (1994) - 350-420 g ;
 wg Feltham i Davies (1997) - 318 g .
Natomiast zapotrzebowanie pokarmowe piskląt wynosi 250 g
w kwietniu i maju, 300 g w czerwcu oraz 350 g w lipcu i sierpniu
(van Dam i in. 1995).
Wielkość spożycia ryb przez kormorany
Na podstawie obserwacji różnych autorów przyjęto:


kormoran niegniazdujący zjada 0,350 kg/dzień x 200 dni = 70 kg;
para kormoranów z młodymi zjada [2 szt. (140 dni bez karmienia
młodych x 0,350 kg/dzień) + 2 szt. (60 dni karmienia x 0,650
kg/dzień) + 2,2 szt. (95 dni samodzielnego żerowania x 0,350
kg/ha)] = 249 kg.
Wielkość ryb spożywanych przez kormorany
Keller i Visser (1999) podają ogólnie, że długość ryb wyławianych przez
kormorany mieści się między 5 a 50 cm, a Wziątek i Martyniak
w opracowaniu dotyczącym Zalewu Koronowskiego stwierdzają, że
większość ofiar stanowiły ryby o długości ciała nieprzekraczającej 20 cm.
Wielkość ofiar kormoranów w jeziorach według różnych autorów (za Krzywosz 2008)
Ofiary kormoranów – zawartość żołądków
Szacowana presja kormoranów na ryby
W 2007 r. oszacowano, że kormorany bytujące na jeziorach
w Polsce zjadły:
(9800 par z młodymi x 249 kg) + (6533 szt. niegniazdujących x 70
kg) = 2897,5 ton ryb, a krajowa powierzchnia jezior użytkowanych
rybacko wynosi 270000 ha.
W 2007 r. kormorany żerujące na jeziorach zjadały średnio 10,7 kg
z ha, a jeden statystyczny kormoran przypadał na 5,7 ha. W rejonach
większej koncentracji kormoranów ich presja na jeziora jest
znacznie większa.
Wpływ kormoranów na ichtiofaunę jezior
W okresie ostatniego czterdziestolecia rosnącej ilości kormoranów
towarzyszył spadek jeziorowych połowów rybackich, na który miały
również wpływ rosnące połowy wędkarskie i postępująca
eutrofizacja wód oraz coraz bardziej aktywne kłusownictwo.
Rybackie połowy ryb i wielkość populacji kormoranów na jeziorach Polski
w latach 1968-2007 (za Krzywosz 2008).
Procentowy udział głównych gatunków jeziorowych w połowach
poszczególnych grup łowiących na jeziorach.
Udział głównych gatunków ryb w jeziorowych połowach wędkarskich
i rybackich (Wołos i inni 2005) oraz w diecie kormorana (w %) (Wziątek 2002).
Ilość i struktura gatunkowa ryb zjadanych przez kormorany
przebywające w Zatoce Pomorskiej,
Zalewie Szczecińskim i jeziorze Dąbie (wg. Bzomy)


Badania nad składem pokarmu kormoranów w rejonie Zatoki
Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego nigdy wcześniej nie miały
miejsca. Szczególne ważna jest ocena wpływu kormoranów na
gatunki ryb o dużym znaczeniu dla rybactwa (gł. węgorz, sandacz
czy dorsz) – gdyż kormorany są często oskarżane o destrukcyjny
wpływ na gospodarkę rybacką.
W pokarmie nielęgowych kormoranów nocujących w okolicach
Świnoujścia najliczniejszą ofiarą jest jazgarz. W większości prób
stanowi on ponad 50% wszystkich zidentyfikowanych ofiar,
a znajdowany był w 85% wszystkich wypluwek. Ponieważ jednak
jazgarz jest drobną rybą, jego udział wagowy będzie niższy,
niemniej pozostanie głównym komponentem pokarmu kormoranów
z rejonu Zatoki Pomorskiej i Zalewu Szczecińskiego. Liczebnie na
drugim miejscu plasuje się ciernik, liczny w pierwszej połowie
2006r. oraz w maju, wrześniu i październiku 2007 .

Z ryb mających znaczenie gospodarcze najliczniej znajdowana
była płoć (340 – 2,5%), dalej stornia (256 – 2%)
i sandacz (168 – 1% ogółu ofiar).
Ogólny obraz składu pokarmu charakteryzuje przewaga ryb
słodkowodnych.
Średnia liczba ofiar z poszczególnych taksonów przypadająca na jedną wypluwkę
w próbach zebranych na wyspie Mielino w poszczególnych miesiącach lat: 2006
i 2007 wg Bzoma (2008).
Udział procentowy poszczególnych ofiar w próbach zebranych na wyspie Mielino
w poszczególnych miesiącach 2006 i 2007 r. (wg Bzoma 2008).
Łączna biomasa ryb zjadanych przez kormorany w rejonie Zatoki Pomorskiej
i Zalewu Szczecińskiego w poszczególnych miesiącach 2006 i 2007 r., dane dla
kolonii lęgowych innych niż wyspa Mielino dostępne tylko dla roku 2006
(wg Bzoma 2008).


Populacje
lęgowe
kormoranów
w
województwie
zachodniopomorskim nie są jeszcze dokładnie policzone, a dane
dotyczące liczebności opracowane przez ornitologów mają
charakter szacunkowy i metodycznie obejmują liczenia tylko
osobników zimujących lub odpoczywających podczas przelotów.
W celu oszacowania ilości lęgowisk tego ptaka potrzebne jest
inne podejście metodyczne. Konieczne są dalsze badania
(monitoring), które umożliwią opisanie zmian ilościowych
i jakościowych zachodzących na opisywanym obszarze.
Badania dotyczące składu pokarmu kormoranów często są mało
obiektywne i mają charakter informacyjny tylko na danym
obszarze w określonym czasie. Nie należy przyrównywać składu
diety i uogólniać do innych terenów, ponieważ kormoran czarny
odżywia się rybami najłatwiej w danym zbiorniku dostępnymi.


Z badań Gwiazdy (2002) wynika, że w wodach eutroficznych
kormorany najczęściej wyławiają płocie, małe leszcze, okonie,
jazgarze i sandacze. W jeziorach mazurskich w skład jego diety,
związanej ściśle z ichtiofauną danego jeziora, wchodzą:
płoć 22,8 - 40,8 %, leszcz 12,2-23,0%, węgorz 19,9-23,2%, okoń
0,5- 8,6%, lin 22,0-24,9%, szczupak 5,0 - 7,6%, inne gatunki 0,1 4,3 %.
Na wybrzeżu norweskim kormoran żywi się niemal wyłącznie
występującym tam gromadnikiem, w Danii głównie śledziami,
w Irlandii łososiami. W rzekach Szwajcarii kormorany jedzą
głównie lipienie, a w słodkich wodach Europy Środkowej – płocie
i jazgarze.
Kormoran czarny w Brandenburgii (Niemcy)
Populacja lęgowa w Brandenburgii ze 140 osobników w 1990 r.
wzrosła do poziomu 5200 osobników dorosłych w roku 2006. Do
tego dochodzą osobniki młodociane oraz pisklęta, co sprawia, że
populacja kormorana czarnego w Brandenburgii szacowana jest na
10-15 tys. osobników. W całych Niemczech populacja lęgowa
szacowana jest na około 40 tys. dorosłych ptaków, natomiast
populacja tego gatunku na około 130 tys. osobników.
Przeprowadzone w Brandenburgii przez Instytut Rybactwa
Śródlądowego e.V. Poczdam-Sacrow (lata 2005-2006) badania
żerowania kormoranów w rzekach i jeziorach wykazały, że w ich
pokarmie średni udział węgorza stanowił ok. 13 %. Rocznie z rzek
i jezior Brandenburgii kormorany wyławiają około 100 ton
węgorza (Brämick i Fladung 2006, Knösche i in. 2005).
Straty rybackie spowodowane okaleczaniem ryb

Kormorany czarne powodują także okaleczanie ciała (uszkodzenia)
ryb, które są przyczyną dodatkowych infekcji bakteryjnych
i grzybiczych, a w konsekwencji, jeśli są rozległe - prowadzą do
śnięć. Dzieje się to szczególnie w przypadku, gdy rybie udaje się
uciec lub jeśli ofiara jest za duża aby ją kormoran mógł przełknąć.

Przyczyny niechęci do kormoranów są różne i nie dotyczą tylko
strat rybackich, ale zniszczeń w drzewostanie. Lasy zasiedlane
przez mnożące się w niebywałym tempie ptaki zamieniają się
w cmentarzyska drzew. Szczególnie na zamieranie narażone są
drzewa iglaste, na których kormorany budują dużo gniazd
i regularnie pokrywane są guanem. Drzewa liściaste są bardziej
odporne, a najbardziej odporna na odchody kormoranów
(a w konsekwencji na zamieranie) jest lipa.
Zniszczenia w drzewostanie spowodowane
bytowaniem kolonii kormoranów
Czynniki wpływające na wzrost populacji
kormoranów czarnych w ostatnich latach w Polsce





polepszenie
stanu
środowiska
i
eliminacja
DDT
(Dichlorodifenylotrichloroetan) sprawiły, że kormorany
odchowują wszystkie młode z miotu – preparat DDT sprawiał,
że skorupki jaj były zbyt miękkie, by mogły się z nich wykluć
pisklęta;
wzrost liczby ryb karpiowatych (na skutek użyźnienia jezior
przez spływy powierzchniowe wód);
ciepłe zimy zniechęcają te ptaki do odlotów na południe
Europy, dlatego też coraz więcej kormoranów zimuje Polsce.
wzrost przeprowadzanych w akwenach zarybień cennymi
gatunkami ryb m.in. sieją, sielawą, sandaczem – np. w składzie
badanego pokarmu kormoranów żerujących w okolicach jeziora
Bytyń Wielki na Pojezierzy Wałeckim koregonidy stanowiły do
40 % zjedzonych osobników ryb.
ochrona gatunkowa.
Status ochronny kormorana czarnego
Regulacje prawne dotyczące kormoranów





dyrektywa Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków
z 2 kwietnia 1979 r. – tzw. dyrektywa „ptasia” ;
dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk
naturalnych oraz dzikiej fauny i flory z 21 maja 1992 r. – tzw.
dyrektywa „siedliskowa” ;
konwencja z dnia 19 września 1979 r. o ochronie gatunków dzikiej
flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk;
ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U.
z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 ze zm.);
rozporządzenie Ministra Środowiska z 12 października 2011 r.
w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 237, poz. 1419).
Podjęte środki ochrony gatunkowej kormorana czarnego na podstawie w/w
aktów prawnych spowodowały niewspółmierny wzrost populacji, które
obecnie osiedlają się już daleko poza swoimi tradycyjnymi obszarami
gniazdowania, gdzie nigdy wcześniej nie występowały.
Tak duża ich liczebność spowodowała bezpośrednie skutki dla lokalnej
populacji ryb i rybołówstwa w wielu regionach Polski i Unii Europejskiej,
przez co obecność kormoranów stała się ogólnoeuropejskim problemem.
Podgatunek Phalacrocprax carbo sinensis („kormoran lądowy”)
początkowo uwzględniony był w załączniku I na liście gatunków ptaków,
które podlegają specjalnym środkom ochrony. Jednakże w 1997 r. został on
skreślony z tej listy, ponieważ wielkość populacji tego podgatunku
utrzymywała się na korzystnym poziomie.
Gatunek ten nie znajduje się na zamieszczonej w dyrektywie
o ochronie ptaków liście gatunków, na które można polować (załączniki
II.1 oraz II.2), nie zezwala się na prowadzenie regularnych polowań.
Osobniki te podlegają, podobnie jak wszystkie inne występujące
naturalnie gatunki, prawie całkowitej ochronie poprzez zakaz celowego
chwytania lub zabijania, uszkadzania bądź niszczenia gniazd i jaj oraz
zakłócania w szczególności w okresie lęgowym.
Jednakże zgodnie z dyrektywą o ochronie ptaków (art. 9 ust. 1) państwa
członkowskie mogą odstąpić od tych ścisłych środków ochronnych
„w celu zapobiegania poważnym szkodom w odniesieniu do zbóż,
inwentarza żywego, lasów, rybołówstwa i wody” lub „w celu ochrony
flory i fauny”, o ile nie istnieją inne zadowalające rozwiązania.
Dla zatwierdzenia takiego odstępstwa konieczne jest przedłożenie
niepodważalnych dowodów, że istnieje zagrożenie wystąpieniem
„znacznych szkód”.
Pojęcie „znacznych szkód” spowodowanych przez gatunek ptaków
jest w praktyce interpretowane w zróżnicowany sposób i z tego
względu konieczne jest przyjęcie wyraźnej definicji. W ten sposób
państwa członkowskie oraz ich jednostki samorządowe i regiony są
właściwe do zatwierdzenia lokalnych lub regionalnych środków
służących ograniczeniu szkód powodowanych przez kormorany.
W związku z brakiem dotychczasowej koordynacji działań na
szczeblu wspólnotowym oraz braku harmonizacji prawa
krajowego w tej dziedzinie Parlament Europejski wydał w dniu
4 grudnia 2008 r. rezolucję w sprawie opracowania
europejskiego planu zarządzania populacją kormoranów w celu
ograniczenia coraz większych szkód wyrządzanych przez
kormorany w zasobach rybnych, rybołówstwie i akwakulturze.
Status ochronny kormorana czarnego
w Polsce
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie ochrony
gatunkowej zwierząt , kormoran czarny jest objęty ochroną gatunkową
częściową.
Na podstawie art. 56 ust. 2 pkt. 1 ustawy o ochronie przyrody Dyrektor
Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska na obszarze swojego
działania może zezwolić w stosunku do zwierząt objętych ochroną
częściową na czynności podlegające zakazom, m.in. na chwytanie,
zabijanie, niszczenie gniazd, jeśli wynikają z potrzeby ochrony innych
dziko występujących gatunków roślin, zwierząt, grzybów i ochrony
siedlisk przyrodniczych, oraz wynikają z konieczności ograniczenia
poważnych szkód w gospodarce, w szczególności rolnej, leśnej lub
rybackiej, w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i jeżeli nie
spowoduje to zagrożenia dla dziko występujących populacji
chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów.
Zmiany legislacyjne w statusie ochronnym
kormorana czarnego w Polsce

W porównaniu do poprzednio obowiązującego rozporządzenia
Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie
gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną kormoran
czarny (Phalacrocorax carbo) pozostał bez zmian gatunkiem
objętym ochroną częściową. Dotychczas kormoran czarny na terenie
stawów rybnych uznanych za obręby hodowlane nie był objęty
ochroną gatunkową. W nowym rozporządzeniu zmieniono zapis
poprzez wykreślenie wyrazów „z wyjątkiem występujących na
terenie stawów rybnych uznanych za obręby hodowlane”. Zgodnie
z wprowadzoną zmianą tylko właściwy regionalny dyrektor ochrony
środowiska może wydać zezwolenie na czynności zakazane w
stosunku do tego gatunku, czyli na odstrzał na terenie obrębów
hodowlanych i poza nimi w uzasadnionych przypadkach np. dużych
szkód wyrządzanych w gospodarce rybackiej.
Metody ograniczające liczebność kormoranów







Ogólnie metody ograniczające liczebność kormoranów na danym
obszarze można podzielić na przyżyciowe i letalne.
Do metod przyżyciowych zaliczamy:
odstraszanie przy pomocy materiałów pirotechnicznych np. za
pomocą petard,
odstraszanie za pomocą armatek gazowych,
wypłaszanie za pomocą tzw. „strachów na wróble”,
wypłaszanie za pomocą luster,
wypłaszanie za pomocą laserów,
lokalne odstraszanie w ciągu dnia i nocy do 20 km od hodowli ryb,
rozpinanie siatek nad stawami w celu zapobiegania próbom
żerowania.
Do metod letalnych zaliczamy:






odstrzał w celu regulacji populacji osobników dorosłych na
danym obszarze,
oliwienie jaj,
zamiana jaj na atrapy,
wybieranie i niszczenie jaj,
niszczenie lęgów,
niszczenie gniazd.
Sposoby regulacji populacji kormorana
w innych krajach europejskich


Austria - kormorany mogą być straszone i odstrzeliwane bez określonego
limitu. Jednak odstrzał może być prowadzony tylko przez ludzi
posiadających licencje myśliwskie. Generalnie regulacje te zależą od
określonego czasu i miejsca gdzie są przeprowadzane. Nadrzędnym celem
jest ochrona endemicznych gatunków z rodziny łososiowatych, jak również
innych wrażliwych gatunków ryb, zapobieganie zakładaniu nowych kolonii
kormoranów wzdłuż brzegów małych rzek i ograniczenie w wywieraniu
presji na populacje ryb.
Belgia - każdy region kraju ma odrębne regulacje. Z uwagi, iż rybactwo
stanowi ważną gałąź gospodarki to wszystkie szkody jakie są ponoszone na
skutek drapieżnictwa ze strony kormoranów są rekompensowane
finansowo.
General Inspektor of the Division of Nature and Forest może wydać
specjalne pozwolenia na odstrzał ptaków tylko jeżeli ich ilość ma
negatywne oddziaływanie na zasoby rybackie. Ilość wydawanych
pozwoleń jest ściśle regulowana ilością odstrzelonych ptaków.


Chorwacja - kormoran jest gatunkiem chronionym, ale jego odstrzał jest
dozwolony na terenie farm rybackich. Również farmy rybackie mogą
występować o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez kormorany, ale
ich uzyskanie jest bardzo trudne.
Dania - w 2002 roku opracowano the Danish Kormoran Management
Plans, w którym dozwolone jest posługiwanie się następującymi
instrumentami:
- eksperymentalny połów,
- ograniczenie presji drapieżniczej na populacje ryb łososiowatych,
- oliwienie jaj w koloniach na wodach państwowych i prywatnych
terenach,
- przeciwdziałanie zakładaniu kolejnych kolonii,
- prawo do odstrzału z odległości 1000 m od rybackich narzędzi
połowowych poza okresem lęgowym,
- pozwolenie na straszenie kormoranów poza terenami leśnymi.


Estonia - kormorany są na liście ptaków na które można polować i ich
odstrzał jest dozwolony od 1 sierpnia do 30 listopada. Rocznie
odstrzelonych jest około 100 – 150 osobników. Kiedy kormorany
powodują znaczne szkody w rybactwie lub uszkadzają sieci rybackie
lokalne władze ochrony środowiska mogą wydać pozwolenie na odstrzał,
ale takie pozwolenia wydawane są rzadko. Praktycznie wszystkie lęgowe
kolonie kormoranów w Estonii znajdują na obszarach Natura 2000.
Finlandia - kormorany są gatunkiem chronionym zgodnie
z ustawodawstwem EU. Minister Ochrony Środowiska jest odpowiedzialny
za plan zarządzania populacją kormoranów i w przypadku znaczny szkód
w rybactwie poniesionych na skutek działalności kormoranów może
wydawać pozwolenia na straszenie lub odstrzał ptaków. Rocznie jest
odstrzeliwanych około 53 osobników. Gospodarstwa rybackie i leśnictwo
może otrzymywać rekompensatę za poniesione szkody.


Francja - w latach 1981 -1992 kormoran był gatunkiem całkowicie
chronionym. Jednak w związku ze znacznymi szkodami na farmach
rybackich pozwolono na straszenie ptaków na terenie farm, jak również ich
odstrzał o ile inne metody nie przynoszą oczekiwanych efektów. W
związku z narastającymi protestami ze strony rybaków oraz wędkarzy od
1998 roku zezwolono na większy odstrzał ptaków przez myśliwych
i rybaków.
Niemcy - gatunek ten jest prawnie chroniony, niemniej jednak w celu
uniknięcia strat ekonomicznych w rybactwie oraz ochrony zagrożonych
populacji ryb dozwolone są odstępstwa. Poszczególne landy wprowadziły
swoje odrębne regulacje prawne. Straty ponoszone na otwartych akwenach
nie są rekompensowane, ale za straty ponoszone na terenie stawów
wypłacane są rekompensaty finansowe.


Węgry - niepokojenie i odstrzał osobników na stawach i naturalnych
zbiornikach jest dozwolone po uzyskaniu zgody regionalnych władz
zajmujących się ochroną środowiska i regionalnych władz łowieckich.
Odstrzał może być przeprowadzony tylko przez osoby posiadające licencje
łowieckie. Na podstawie obowiązujących przepisów można domagać się
rekompensaty za szkody wyrządzone przez kormorany.
Irlandia - całkowita ochrona gatunkowa. Kormorany mogą być
niepokojone lub odstrzeliwane tylko w oparciu o udzielenie specjalnych
licencji i tylko wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach. Pozwolenia na
odstrzał wydają lokalne władze. Rocznie odstrzeliwanych jest ok. 150
osobników. Nie ma rekompensat za poniesienie ewentualnych szkód
wyrządzonych przez kormorany.


Litwa - kormorany nie znajdują się na liście gatunków do których nie
można strzelać. Lista chronionych gatunków zgodnie z dokumentem
„Hunting regulations” obejmuje tylko te gatunki ptaków które zawarte są
w Aneksie II/1 i Aneksie II/2 dyrektywy ptasiej. Pozwolenie na odstrzał
kormoranów wydawane są przez Nature Protection Board działającym przy
Ministrze Środowiska. Przewiduje się rekompensaty poniesione na skutek
szkód wyrządzonych przez ptaki, jednak nie zostały one jeszcze
uruchomione.
Holandia - gatunek ten chroniony jest poprzez krajowe akty prawne oraz
dyrektywę ptasią i siedliskowa. Redukcja wielkości populacji poprzez
polowanie i niszczenie gniazd albo jaj nie jest dozwolone. Jak dotąd nie
przewidziano środków finansowych dla rybaków i hodowców za straty
spowodowane szkodliwym działaniem kormoranów.


Norwegia - gatunek kormorana włączony jest do narodowego programu
monitorującego ptaki morskie. Sezon polowania regulowany jest raz na 5
lat. Regulacje polowań oparte są na wynikach programu monitorującego.
Obecnie regulacje prawne pozwalają na odstrzał młodych osobników od
1 października do 30 listopada w wyznaczonych rejonach. Na pozostałym
obszarze Norwegii dozwolone jest polowanie równocześnie na osobniki
młode i dorosłe w tym samym terminie. Nie ma limitów na odstrzał.
Kormorany powodujące szkody ekonomiczne mogą być odstrzeliwane, po
uzyskaniu zgody lokalnych władz. Podczas sezonu rozrodczego generalnie
zakazane jest niepokojenie kolonii kormoranów. Wiele z nich
usytuowanych jest obszarach specjalnie chronionych lub na terenach
rezerwatów. Nie przewiduje się rekompensaty za szkody wyrządzone przez
kormorany.
Szwecja - prowadzona jest regularna kontrola liczebności populacji.
W ostatnich 10 latach redukcja prowadzona była poprzez odstrzał tych
ptaków, przekłuwania ich jaj, niszczenia potencjalnych miejsc ich rozwoju.
W ostatnich latach odstrzeliwanych jest około 5 tys. ptaków rocznie oraz
niszczone jest ponad 10 tys. jaj podczas jednego sezonu lęgowego. Akcje te
prowadzone są na żądanie rybaków, jak również przedstawicieli innych
gałęzi gospodarki.


Rumunia - kormoran nie podlega szczególnej ochronie, jednakże wszystkie
ptaki podlegają ochronie jeżeli znajdują się na obszarze Natura 2000
i gdzie występują i gniazdują inne gatunki chronionych ptaków. Sezon
polowań trwa od 1 września do 28 lutego.
Europejski Fundusz Rybacki ma pokrywać 45% poniesionych kosztów
inwestycji w celu:
- ochrony akwakultury przez drapieżnymi ptakami;
- rekompensaty maksymalnie przez okres 2 lat w związku z ustanowieniem
obszarów Natura 2000 na terenach stawów.
Brak informacji na temat rekompensat za szkody poniesione obecnością
kormorana.
Słowacja - ochrona regulowana jest poprzez krajowe akty prawne i na ich
podstawie Minister Ochrony Środowiska może wydać zgodę na odstrzał
ptaków. Kormorany chronione są całorocznie za wyjątkiem stawów
produkujących materiał zarybieniowy i łowisk wędkarskich, gdzie
dozwolone są polowania na ten gatunek cały rok. Na innych stawach
hodowlanych można polować od 1 sierpnia do 30 listopada. Polowanie na
otwartych akwenach dozwolone jest po uzyskaniu zgody Ministerstwa
Środowiska w uzgodnieniu z Ministrem Rolnictwa. Możliwość otrzymania
rekompensaty za straty w akwakulturze – szkody muszą być poparte
szczegółowymi ekspertyzami.


Szwajcaria - kormorany mogą być odstrzeliwane od początku września aż
do końca stycznia, a także dodatkowe odstrzały mogą być przeprowadzone
przez lokalne władze łowieckie. Liczba odstrzelonych kormoranów
w ciągu danego roku kształtuje się na poziomie 1000 osobników.
Wszystkie czynności ograniczające wielkość populacji kormoranów
przypisane są do ściśle określonego obszaru. Szwajcarski plan zarządzania
wielkością populacji kormoranów jest oparty na dwóch wytycznych:
- zapobieganie gniazdowania kormoranów wzdłuż brzegów rzek oraz jezior
do 50 ha,
- zakaz prowadzenia czynności regulujących wielkość populacji na
(i wokół) wielkich jeziorach oraz spiętrzonych rzekach.
Szwajcaria nie przewiduje rekompensat za szkody poniesione przez
rybaków w wyniku presji kormoranów.
Wielka Brytania - kormorany są prawnie chronione, jednak w celu
przeciwdziałania poważnym szkodom rybackim mogą być wydawane
pozwolenia na odstrzał określonej liczby ptaków. Nie są wymagane
pozwolenia na odstraszanie kormoranów. Nie przewiduje się żadnych
finansowych rekompensat z tytułu szkodliwej działalności kormoranów.

Izrael - do niedawna w celu zahamowania wzrostu populacji kormorana
stosowano m.in. odstraszanie materiałami pirotechnicznymi, działkami
gazowymi, lustrami, a także zezwalano na odstrzał do 6 osobników
dziennie na każdej farmie w okresie od października do marca, jednak
żadna z tych metod nie była dość skuteczna.
W chwili obecnej realizowany jest także, wraz z Ukrainą, program
eksperymentalny mający na celu próbę limitowania gniazd kormoranów
w południowej części Ukrainy różnymi metodami.
Odstrzał kormoranów w niektórych państwach
leżących nad Morzem Bałtyckim
Wielkość odstrzału kormoranów w: Danii, Szwecji, Niemczech, Estonii i na Litwie w latach 1993-2008
Podsumowanie

Na podstawie uzyskanych wyników wielu badań stwierdzono, że
oddziaływanie populacji kormorana na ekosystemy wodne Pomorza
Zachodniego należy uznać za wielopłaszczyznowe. Za pozytywne
z punktu widzenia ekologicznego i gospodarczego można uznać
eliminowanie przez ptaki drobnych ryb karpiowatych
i okoniowatych jak: drobna płoć, ukleja, krąp, i jazgarz. Gatunki te
przyczyniają się do przyspieszania tempa eutrofizacji zbiorników,
a ich odławianie przy użyciu metod rybackich jest mało skuteczne.
Nie stanowią one także obiektu zainteresowania wędkarzy, ani
rybaków. Za zdecydowanie niekorzystne dla wód należy uznać
wyjadanie przez kormorany ryb szlachetnych, a szczególnie ryb
drapieżnych bez względu na ich wielkość. Trudno określić, czy
ofiarami kormoranów stają się ryby pochodzące z zarybień.
Szczególnie podatne na presję kormoranów mogą być gatunki takie
jak węgorz obsadowy, kroczek lina, a także narybek jesienny
szczupaka i sandacza. W chwili obecnej brak jest skutecznych
środków pozwalających na redukcję liczebności kormoranów do
poziomu, przy którym ich oddziaływanie na ekosystem zbiornika
byłoby najmniej niekorzystne.

Skład pokarmu kormoranów jest dyskusyjny i powinien zostać
lepiej zbadany zwłaszcza w obrębie stawów hodowlanych.
Badania przeprowadzone w strefie przybrzeżnej Bałtyku nie biorą
pod uwagę dostępności pokarmu na danym obszarze i wybiórczości
pokarmowej, która może mieć miejsce w przypadku stawów
hodowlanych, czy łowisk specjalnych ukierunkowanych na
szlachetne i pożądane gatunki ryb. W przypadku stawów
hodowlanych kormorany prawdopodobnie polują na pokarm, który
jest w danej chwili najłatwiej dostępny i najbardziej opłacalny pod
względem energetycznym, dlatego ich łupem mogą padać
najczęściej karpie i liny.
W świetle powyższego Minister Środowiska powinien w najbliższym
czasie doprowadzić do powstania strategii gospodarowania populacją
kormorana czarnego w Polsce. Obecnie nie są dokładnie znane: ani stan
populacji tego gatunku w naszym kraju, ani trendy liczebności. Nie są
również znane straty powodowane przez kormorany w gospodarstwach
rybackich położonych na terenie całej Polski, znane są jedynie dane
z niektórych rejonów pobrzeża Bałtyku i częściowo Mazur. Dopiero
opracowanie takiej strategii umożliwi ewentualne rozważenie zmiany
statusu ochronnego tego gatunku, oszacowanie rzeczywistych strat
powodowanych w gospodarstwach rybackich, opracowanie metod
zapobiegania tym stratom oraz ewentualnej redukcji liczebności populacji
tego gatunku. Po opracowaniu odpowiedniej metodologii szacowania
strat, rozważone powinno zostać dodanie kormorana czarnego do listy
zwierząt wymienionych w art. 126 ustawy o ochronie przyrody, zgodnie
z którym Skarb Państwa odpowiada za szkody wyrządzane przez żubry,
wilki, rysie, niedźwiedzie i bobry w gospodarstwach rolnych, leśnych
i rybackich.

Dziękuję za uwagę
Download