230_Uklad_pokarmowy_..

Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej
Portalu www.szkolnictwo.pl
Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie
w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie
i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania
w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.
Spis treści:
1. Budowa układu pokarmowego człowieka.
2. Jama ustna.
3. Budowa zęba.
4. Ślinianki.
5. Gardło i przełyk.
6. Żołądek.
7. Jelito cienkie.
8. Jelito grube.
9. Trzustka.
10. Wątroba.
11. Trawienie pokarmu.
12. Bibliografia i netografia.
1. Budowa układu pokarmowego człowieka.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
i.
j.
k.
l.
jama ustna
ślinianka
gardło
przełyk
wątroba
woreczek żółciowy
żołądek
trzustka
jelito cienkie
jelito grube
wyrostek robaczkowy
odbytnica
a
b
c
d
e
g
f
h
i
j
k
l
UKŁAD
POKARMOWY
PRZEWÓD
POKARMOWY
GRUCZOŁY
Przewód pokarmowy tworzą narządy przez które przechodzi
pokarm. Są to w kolejności: jama ustna, gardło, przełyk,
żołądek, jelito cienkie i jelito grube.
Gruczołami wspomagającymi proces trawienia są: ślinianki,
wątroba i trzustka.
Głównym zadaniem układu pokarmowego jest przetworzenie
pokarmu na składniki odżywcze, które może wykorzystać
organizm do celów budulcowych, energetycznych lub
regulujących jego pracę.
2. Jama ustna.
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
h.
wargi
szczęka
podniebienie
języczek podniebienny
policzki
migdałki
zęby
język
a
b
c
d
e
f
g
h
Początkowym odcinkiem przewodu pokarmowego jest jama
ustna. Od przodu ograniczają ją wargi i zęby. Z tyłu przechodzi
w gardziel, a następnie gardło. Po obu stronach gardzieli leżą
migdałki.
Od góry jamę ustna ogranicza podniebienie. W części przedniej jest
to podniebienie twarde, a w tylnej miękkie. Od środkowej części
podniebienia miękkiego odchodzi języczek podniebienny.
Język zbudowany jest z mięśni poprzecznie prążkowanych. Służy on
do mieszania pokarmu i przesuwania go w stronę gardła.
Do odcinania i rozdrabniania kęsów pokarmu służą zęby. U
człowieka występują dwa pokolenia zębów – mleczne i stałe.
Zawiązki zębów znajdują się już u noworodka. Zębów mlecznych jest
po 10 w szczęce dolnej i górnej: 4 siekacze, 2 kły, 4 trzonowe.
Zaczynają się one pojawiać około 6 – 7 miesiąca życia.
Rozmieszczenie zębów stałych przedstawia schemat.
s – siekacze
k – kły
p – przedtrzonowe
t – trzonowe
Pierwsze zęby stałe
pojawiają się około 7 roku
życia. Ostanie – zęby
mądrości w wieku 18 – 25
lat. Zróżnicowanie zębów
na 4 rodzaje wiąże się z ich
udziałem w rozdrabnianiu
pokarmów. Siekacze służą
do odcinania kęsów
pokarmów, kły do
przytrzymywania
odgryzanego jedzenia,
przedtrzonowe i trzonowe
do rozcierania i żucia
pożywienia.
Schematyczny zapis liczby
zębów przedstawia tzw.
wzór zębowy.
3 2 1 2 2 1 2 3 - szczęka górna
3 2 1 2 2 1 2 3 - żuchwa
tpks skpt
3. Budowa zęba.
Zęby są zbudowane z tkanki kostnej zwanej zębiną. Część
zębiny wystająca z dziąsła pokryta jest szkliwem. Jest to
najtwardsza tkanka naszego organizmu. Wewnątrz korzenia
zęba znajduje się kanał wypełniony miazgą. Znajdują się tam
nerwy i naczynia
krwionośne.
4. Ślinianki.
Ślinianki są to duże gruczoły
rozmieszczone symetrycznie po 3
po obu stronach jamy ustnej.
Wyróżniamy ślinianki:
• przyuszne
• podżuchwowe
• podjęzykowe.
W błonie śluzowej jamy ustnej występuje również wiele małych
gruczołów ślinowych. Wydzieliną tych gruczołów jest ślina. Składa się
ona głównie z wody (99%), śluzu, leukocytów i bakterii. Służy ona do:
• zwilżania i zlepiania cząstek pokarmu, co ułatwia ich przełykanie,
• początkowego trawienia skrobi,
• niszczenia bakterii.
Przeciętnie wydziela się 1 – 1,5 l śliny w ciągu doby.
5. Gardło i przełyk.
Gardło jest wspólną częścią układu pokarmowego i
oddechowego. Bierze udział w połykaniu kęsów pokarmu.
Przełyk jest to rurka długości około 25 - 30 cm. Łączy ona
gardło z żołądkiem. Skurcze mięśni przełyku umożliwiają
przesuwanie pokarmu w stronę żołądka.
6. Żołądek.
a
c
b
Żołądek stanowi zbiornik pokarmu.
Pokarm dostaje się tu z przełyku przez
wpust (a), a wychodzi przez odźwiernik
(b) do dwunastnicy (c). Żołądek
zbudowany jest z kilku warstw mięśni
gładkich. W środku wyściela go błona śluzowa wydzielająca sok
żołądkowy. Żołądek produkuje około 1,5 - ,5 l soku na dobę. Widok
lub zapach pokarmu może stymulować wydzielanie soku
żołądkowego.
Pokarm przebywa w żołądku średnio 1-2 godziny; bardzo obfite
posiłki nawet do 7 godzin. Dzięki ruchom mięśni zostaje on
dokładnie wymieszany z sokiem żołądkowym.
Sok żołądkowy zawiera:
a. Enzymy trawienne – pepsynę i podpuszczkę
zapoczątkowujące trawienie białek.
b. Kwas solny – wytwarza on kwaśne środowisko
niezbędne do działania podpuszczki. Dodatkowo ma on
właściwości bakteriobójcze – niszczy zarazki, które
dotarły tu z pokarmem.
c. Śluz – zabezpiecza on błonę żołądka przed enzymami
trawiennymi. Zmniejsza tarcie pokarmu o ścianki
żołądka.
7. Jelito cienkie.
Jelito cienkie człowieka ma długość 4 – 5 m. Składa się z trzech
odcinków: dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego.
Dwunastnica ma długość około 25 cm. Uchodzą tu przewody z
wątroby i trzustki. Dzięki enzymom trzustkowym i żółci odbywa się
tu trawienie cukrów, białek i tłuszczów.
Pokarm w postaci tzw. miazgi pokarmowej przesuwa się w jelicie
dzięki ruchom robaczkowym (perystaltycznym).
Głównym zadaniem jelita cienkiego jest wchłanianie strawionego
pokarmu do krwi. Powierzchnia wchłaniania jest znacząco
zwiększona dzięki kosmkom jelitowym (około 23 razy większa). Na
1 cm2 jelita znajduje się około 4000 kosmków.
Kosmki jelitowe (schemat) są to uwypuklenia błony śluzowej jelita.
Składniki pokarmowe, wchłonięte przez kosmki, żyłą wrotną trafiają
do wątroby. Tam są częściowo magazynowane i przekazywane dalej
do krwioobiegu. Większość tłuszczów jest wchłaniana przez naczynia
limfatyczne. Niestrawione
resztki pokarmu przechodzą do
następnego odcinka przewodu
pokarmowego – jelita grubego.
a. ściana kosmka
jelitowego
b. tętniczka włosowata
c. żyła włosowata
d. włosowate naczynie
limfatyczne
a
b
c
d
8. Jelito grube.
Długość jelita grubego wynosi około 1,5 m. Na granicy jelita
cienkiego i grubego znajduje się wyrostek robaczkowy. Nie pełni
on żadnych funkcji w układzie pokarmowym. Uważa się, że jest to
organ szczątkowy.
W jelicie grubym następuje wchłanianie wody i zagęszczanie kału.
Przy udziale bakterii gnilnych i fermentacyjnych następuje
formowanie kału. W ostatnim odcinku jelita grubego kał pokrywa
się warstewką śluzu co ułatwia jego wydalanie – defekację.
W jelicie grubym rozwijają się bakterie produkujące witaminę K i
niektóre witaminy grupy B.
b
b
a. wyrostek robaczkowy
b. okrężnica
a
c. esica
c
d. odbytnica
d
e. odbyt
e
9. Trzustka.
Trzustka jest gruczołem produkującym enzymy trawienne oraz
hormony. Enzymami trzustki są: trypsyna, amylaza i lipaza.
Ma wydłużony stożkowaty kształt. Leży w górnej części jamy
brzusznej. Produkuje bogaty w enzymy sok trzustkowy (około
1200 ml na dobę).
b
a
a.
b.
c.
d.
przewód trzustkowy
trzon trzustki
głowa trzustki
d
ujście przewodu
trzustkowo – żółciowego
e. dwunastnica
e
c
10. Wątroba.
Jest to największy gruczoł w organizmie człowieka – waży około
1,5 kg. Wątroba (a) leży w górnej części jamy brzusznej pod przeponą,
w większej części po stronie prawej. Rozszerzony uchyłek przewodu
wątrobowego – woreczek żółciowy (b) stanowi zbiornik żółci
wytwarzanej w wątrobie. Żółć jest
a
niezbędna do procesu emulgacji
tłuszczów czyli rozbijania ich na
drobne kropelki.
Substancje pokarmowe są
doprowadzane do wątroby żyłą
wrotną, a wychodzą żyłą wątrobową.
Wątroba jest poprzecinana siecią
naczyń krwionośnych, stąd jej
b
ciemnoczerwone zabarwienie.
Funkcje wątroby:
 wytwarzanie żółci,
 wytwarzanie i magazynowanie większości białek osocza
krwi,
 unieczynnianie niektórych toksyn (alkohol, niektóre leki),
 zamienia szkodliwy amoniak w mocznik,
 magazynowanie i przemiana tłuszczów, białek,
węglowodanów,
 przemiana glukozy w glikogen i glikogenu w glukozę w
miarę zapotrzebowania organizmu,
 magazynowanie żelaza,
 magazynowanie niektórych witamin (A, D, E, B12),
 wytwarzanie i magazynowanie niektórych enzymów,
 ogrzewanie krwi (udział w termoregulacji),
 wydalanie zbędnych substancji do krwi w celu ich
usunięcia.
11. Trawienie pokarmu.
Trawienie jest to zespół procesów, którym poddawany jest
pokarm w przewodzie pokarmowym, prowadzących do jego
przetworzenia do postaci przyswajalnej przez ustrój. Można
wyróżnić procesy trawienia mechanicznego i chemicznego.
Trawienie mechaniczne polega na żuciu, rozcieraniu, połykaniu
i przesuwaniu pokarmu.
Trawienie chemiczne jest to biochemiczny rozkład pokarmu na
proste składniki pod wpływem enzymów trawiennych.
Enzymy trawienne wydzielane są przez:
• ślinianki (ptialina),
• żołądek (pepsyna, podpuszczka),
• trzustkę (amylaza, lipaza, trypsyna).
Trawienie chemiczne zachodzi w:
• jamie ustnej,
• żołądku,
• dwunastnicy.
TRAWIENIE WĘGLOWODANÓW
SKROBIA
WIELOCUKRY
PTIALINA
jama ustna
AMYLAZA
CUKRY PROSTE
dwunastnica
TRAWIENIE BIAŁEK
BIAŁKA
PEPSYNA
POLIPEPTYDY
żołądek
TRYPSYNA
AMINOKWASY
dwunastnica
PODPUSZCZKA – ścina białko mleka
TRAWIENIE TŁUSZCZÓW
TŁUSZCZ
LIPAZA
dwunastnica
GLICEROL
KWAS
TŁUSZCZOWY
12. Bibliografia i netografia:
• Gołda W., Kłyś M., Wardas J.: Biologia dla gimnazjum część druga,
Wydawnictwo Nowa Era,
• Gulewicz B., Wierbiłowicz E.: Biologia dla klasy I gimnazjum,
Wydawnictwo ABC,
• Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia człowieka,
Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
• Sylwanowicz W.: Mały atlas anatomiczny, PZWL,
• Szlachetko A., Szlachetko D., Rutkowski P.: Biologia gimnazjum II,
Wydawnictwo M. Rożak,
• Villee C. A.:Biologia, PWRiL,
• www.wikipedia.pl,
• www.encyklopedia.interia.pl
•www.wiem.onet.pl