poś gmina uścimów - Urząd Gminy Uścimów
advertisement
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. IV. ANALIZA ORAZ OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 4.1. Klimat Zgodnie z regionalizacją klimatyczną omawiana gmina znajduje się w obszarze Lubartowsko-Parczewskiej Dziedziny Klimatycznej. Cechuje się ona wysoką średnią roczną wartością wilgotności względnej powietrza (około 68 – 70%), znacznym potencjalnym parowaniem wody (860 – 900 mm./rok), prędkościami wiatru (średnia roczna 3 – 3,5 m/s). Klimat gminy kształtuje się głównie pod wpływem mas powietrza polarno – morskiego i polarno – kontynentalnego. Najniższa średnia temperatura miesięczna stycznia wynosi - 4,5oC, a najwyższa średnia lipca +18oC. Średnia roczna suma opadów atmosferycznych dla terenu gminy wynosi około 564 mm. Topoklimat czyli klimat miejscowy (lokalny) jest modyfikacją – przez warunki naturalne konkretnego miejsca – mezoklimatu. Czynnikami modyfikującymi są między innymi: pokrycie terenu, rzeźba, stosunki wodne i aktualne zagospodarowanie przestrzenne. Teren gminy nie wykazuje znacznych dysproporcji w lokalnych warunkach klimatycznych. W warunkach klimatu lokalnego obserwuje się pewne różnice pomiędzy użytkowanymi rolniczo obszarami wysoczyzny morenowej i wyżej położonymi fragmentami teras nadzalewowych, a wilgotnymi zajętymi przez użytki zielone oraz doliny rzek i mniejszymi dolinkami bocznymi. Te pierwsze charakteryzują się dobrymi warunkami termicznymi, równomiernym nasłonecznieniem, małą wilgotnością powietrza i dobrym przewietrzaniem. Mniej korzystnymi lub nawet niekorzystnymi warunkami termicznowilgotnościowymi, częstym występowaniem mgieł, zastoisk chłodnego powietrza i inwersji temperatur oraz zdecydowanie ukierunkowanym przewietrzaniem wyróżniają się dna większych obniżeń dolinnych. Zjawiska podwyższonej wilgotności powietrza oraz większej częstotliwości występowania mgieł i zamgleń towarzyszą również płytko występującym wodom gruntowym, podmokłościom i stawom. Specyficzne warunki klimatu lokalnego mają tereny leśne. Lasy charakteryzują się na ogół dobrymi warunkami termiczno-wilgotnościowymi o zmniejszonych wahaniach dobowych i rocznych, większą zacisznością, jednak z gorszymi warunkami solarnymi (zacienienie). Są to tereny o wzbogaconym składzie fizyko-chemicznym powietrza w tlen, ozon, olejki eteryczne (fitoncydy) oraz inne substancje śladowe podnoszące komfort bioklimatyczny. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 31 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.2. Budowa geologiczna 4.2.1. Uwarunkowania ogólne Głównym elementem budowy geologicznej są skały węglanowe górnej kredy1 i czwartorzędu. Utwory węglanowe na powierzchni ulegając intensywnemu krasowieniu wytworzyły krajobraz charakterystyczny dla tego typu erozji. W skałach węglanowych powstały typowe formy krasu powierzchniowego: werteby, leje krasowe, żłobki krasowe. Procesy krasowienia trwały niemal przez cały czwartorzęd i zakończyły się dopiero po przykryciu ich osadami plejstoceńskimi. Są one wykształcone w postaci mułków i piasków jeziornych, które pogrzebały i zamaskowały żywą i urozmaiconą rzeźbę krasową. Jest to rezultat sedymentacji2 frakcji pylastych i piaszczystych w środowisku wodnym typu jeziornego. Najmłodszy czwartorzęd3 reprezentowany jest przez torfy wypełniające zagłębienia i piaski budujące wydmy. Holoceńskie torfy koncentrują się głównie w dolinach Tyśmienicy i Bobrówki, zaś obszary zwydmione reprezentowane są w gminie najliczniej w Lasach Parczewskich. 4.2.2. Zasoby kopalin Występowanie złóż kopalin jest zdeterminowane przez budowę geologiczną. Gmina Uścimów jest uboga w surowce mineralne. Na terenie gminy występują udokumentowane złoża kruszywa naturalnego. W większości przypadków wydobycie ma charakter lokalny i zabezpiecza potrzeby mieszkańców gminy. Na terenie gminy prowadzona jest także eksploatacja kruszywa naturalnego bez koncesji, na potrzeby lokalne, ze złóż nieudokumentowanych. Tego typu niekontrolowana eksploatacja stanowi źródła przeobrażeń rzeźby terenu, środowiska przyrodniczego oraz krajobrazu gminy. Z tego względu należy dążyć do zaprzestania tego typu działań. Wykaz złóż surowców naturalnych Wyszczególnienie Orzechów Kolonia Orzechów I Zasoby Stan zag. geologiczne złoża przemysłowe bilansowe kruszywo naturalne [tys. Mg] E 179 000 125 000 E 186 000 132 000 Źródło: Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2003. E – złoża zagospodarowane – eksploatowane; 1 Mastrychtu. Osadzania. 3 Holocen. 2 32 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO T a b e l a 11 Wydobycie 7 000 5 000 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.3. Rzeźba terenu 4.3.1. Charakterystyka rzeźby terenu Omawiany obszar charakteryzuje się on słabym urozmaiceniem rzeźby. Płaska i monotonna powierzchnia gminy została wtórnie rozcięta dolinami cieków. W obrębie wierzchowin wysokości względne nie przekraczają kilku metrów. Od północy gminy, w obszarze zajętym przez Lasy Parczewskie, rzeźbę reprezentuje piaszczysto-gliniana równina moreny dennej. Jej powierzchnia obfituje w mikroformy morfologiczne: zagłębienia różnej genezy, pokrywy i wały wydmowe. Na południe od Lasów Parczewskich rozciąga się dominująca forma rzeźby wierzchowinowej, czyli równina akumulacji jeziorno-rozlewiskowej. Jest to niższy poziom erozyjno-akumulacyjny równiny akumulacji rzeczno-wodnolodowcowej z okresu stadiału mazowiecko-podlaskiego i stadiałów młodszych zlodowacenia środkowopolskiego, który przeobraził się podczas glacjału północnopolskiego i holocenu. W centralnej części gminy występuje strefa równiny wodnolodowcowej, która ciągnie się klinem od jeziora Tomaszne do Uścimowa Nowego i Kolonii Głębokie. Zbudowana jest z osadów piaszczystych i piaszczysto-żwirowych, miejscami nadbudowanych brukiem erozyjnym. Dolina Tyśmienicy tworzy szeroką, płaską równinę torfowiskową akumulacji organicznej „nałożonej” na plejstoceńskie osady rzeczno-peryglacjalne i jeziornorozlewiskowe (głównie na obszarze gminy). Dno doliny Tyśmienicy przechodzi w sposób ciągły, bez wyraźnej krawędzi w terasy erozyjno-akumulacyjne młodsze z okresu zlodowacenia północnopolskiego. Teras ten posiada charakterystyczną rzeźbę, urozmaicony jest bezodpływowymi zagłębieniami pochodzącymi z wytopienia lodu gruntowego (wiecznej zmarzliny) i krótkimi dolinkami (np. w rejonie Kolonii Krasne i Krasne Ryczka). Równiny torfowe wytworzyły się wokół większości jezior. 4.3.2. Przekształcenia rzeźby terenu i przypowierzchniowej warstwy skorupy ziemskiej Na terenie gminy Uścimów do działalności przeobrażających powierzchnię ziemi należy przede wszystkim użytkowanie rolnicze, degradacja gruntów obszarów zabudowanych oraz eksploatacja złóż. Eksploatacja surowców mineralnych powoduje znaczne lokalne zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, między innymi w postaci obszarów wyłączonych z użytkowania (grunty zdewastowane i zdegradowane) i zniszczenia warstwy glebowej, a także ułatwioną infiltrację zanieczyszczeń do wód gruntowych. Przyczynia się także do zachwiania równowagi IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 33 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. stosunków wodnych. Prowadzone prace rekultywacyjne po zakończonej eksploatacji w niewielkim stopniu łagodzą przeobrażenia spowodowane wydobywaniem kopalin. Jako zagrożenie należy uznać nierekultywowanie przekształconych obszarów przez eksploatatorów, którzy nie wywiązują się z nałożonych prawem zobowiązań. Zagrożeniem jest także niewłaściwe rekultywowanie zdegradowanych terenów. Dlatego prace rekultywacyjne prowadzone powinny być pod stałym nadzorem odpowiednich służb. Ważne jest także monitorowanie zaniechanych złóż, zwłaszcza tych, które w przeszłości były eksploatowane, a do czasu uchylenia decyzji zatwierdzających ich zasoby są z mocy prawa pod ochroną, bowiem często takie wyrobiska zamieniają się w “dzikie” składowiska odpadów. Z mocy prawa nie mogą one być w innym celu wykorzystane niż do eksploatacji kopalin. Chcąc właściwie zabezpieczyć wyrobiska przed infiltracją zanieczyszczeń do wód, należałoby odizolować dno wyrobiska od materiałów je wypełniających. Niedopuszczalne jest zasypywanie wyrobisk odpadami bez stosownych zabezpieczeń i stałego monitoringu wód podziemnych i powierzchniowych. Degradacja gruntów obszarów zabudowanych związana jest ze zmiennym składem ziarnowym, wtórną strukturą i teksturą oraz udziałem domieszek w gruntach. Zagrożenie stwarza także rozwój terenów zurbanizowanych, a z nim rosnący udział powierzchni uszczelnionej i przekształconej. Przejawem degradacji są także cmentarze oraz znajdujące się w m. Maśluchy składowisko odpadów innych niż niebezpieczne i obojętnych. Użytkowanie rolnicze niesie mniejsze zagrożenie niż eksploatacja surowców kopalnych. Łatwiejsza do realizacji jest również rekultywacja terenów rolniczych, gdzie najczęściej stosowaną metodą jest zalesianie słabych gruntów. 4.4. Charakterystyka wód podziemnych 4.4.1. Uwarunkowania ogólne W gminie Uścimów zwierciadła wód podziemnych zalega na małych głębokościach. Najpłycej obserwowane jest w dolinach rzecznych, wokół jezior i sztucznych zbiorników oraz w naturalnych zagłębieniach terenowych. Zwierciadło układa się tu w przedziale od 0 do 2 m p.p.t. Na wierzchowinie, w zależności od budowy stratygraficznej, a przede wszystkim występowania w profilu nieprzepuszczalnych mułków, wody gruntowe w utworach czwartorzędowych spotykamy w przedziale od 2 do 10 m p.p.t. Główny poziom wodonośny występuje w osadach górnokredowych. Teren gminy Uścimów znajduje się w zasięgu Głównego Zbiornika Wód 34 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. Podziemnych (GZWP) nr 407 - Niecka Lubelska (Chełm – Zamość) pochodzenia kredowego. Zestawienie parametrów charakterystycznych dla GZWP przedstawia tabela 12. Parametry GZWP występujących na terenie gminy Uścimów Nr GZWP 407 T a b e l a 12 Nazwa GZWP Typ ośrodka Wiek skał Powierzchnia GZWP [km2] Średnia głębokość ujęć [m] Zasoby dyspozycyjne [tys. m3/d] Niecka Lubelska (Chełm – Zamość) szczelino woporowy Cr 9 015,00 70 1 127,50 Źródło: PIG Warszawa. 4.4.2. Jakość wód podziemnych Wody podziemne przeobrażeniom w porównaniu antropogenicznym w z wodami stopniu powierzchniowymi niewielkim. Jednak nie ulegają należy bagatelizować procesów zanieczyszczeń wód podziemnych. Podstawową rolę pełnią tu uwarunkowania naturalne samego zbiornika, w głównej mierze stopień jego izolacji, a tym samym podatność i wrażliwość na zanieczyszczenia. Do głównych czynników wpływających na pogorszenie stanu wód podziemnych należy eutrofizacja powierzchniowych warstw litosfery, związana z nadmiernym nawożeniem i intensyfikacją gospodarki rolnej. Spływające związki azotu (amonowego, azotynowego) przenikają zwłaszcza do płycej położonych zasobów wód podziemnych powodując ich degradację. Na jakość wód podziemnych na analizowanym terenie wpływ mają istniejące warunki hydrogeologicze oraz formy prowadzonej działalności. Badania jakości wód podziemnych prowadzone są: w sieci krajowej przez Państwowy Instytut Geologiczny; w sieci regionalnej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska oraz Wojewódzki Inspektorat Sanitarny w Lublinie. W ramach monitoringu krajowego stan czystości wód podziemnych na terenie gminy Uścimów nie jest prowadzony. Celem monitoringu lokalnego jest badanie potencjalnych ognisk zanieczyszczeń i ich wpływu na jakość wód podziemnych. Tworzony jest on wokół największych źródeł zanieczyszczeń, takich jak: składowiska odpadów i mogilniki, stacje paliw, duże zakłady przemysłowe oraz wokół dużych ujęć wody w formie sieci osłonowej. Sieć monitoringu lokalnego jest finansowana przez właścicieli obiektów, stanowiących zagrożenie dla wód podziemnych lub przez użytkowników wód podziemnych. Na terenie gminy nie prowadzono tego typu monitoringu. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 35 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.4.3. Źródła i tendencje przeobrażeń wód podziemnych Stan poziomu wód gruntowych uzależniony jest przede wszystkim od ilości opadów, dlatego też jego wzrost odnotowuje się szczególnie w okresie wiosennym podczas roztopów pokrywy śniegowej, oraz wzmożonych opadów atmosferycznych. Sztuczne odwodnienie w postaci rowów jak i drenażu gruntów doprowadziło do obniżenia zwierciadła wody podziemnej o około 1 m. Sezonowe wahania zwierciadła wody wynoszą do 2 m. Poniżej wód czwartorzędowych na głębokości 30 – 40 m występuje kredowe piętro wodonośne z wodami będącymi najczęściej pod ciśnieniem hydrostatycznym. Do wód tych sięgają nieliczne na tym terenie studnie wiercone. Skład chemiczny wód gruntowych jest efektem oddziaływania opadów atmosferycznych, litologii, czasu krążenia, sytuacji morfologicznej oraz użytkowania terenu. Coraz częściej wody gruntowe charakteryzuje wzrost zawartości substancji biogennych – związków azotu i fosforu, który spowodowany jest przede wszystkim procesami ługowania nawozów mineralnych do wód gruntowych oraz zanieczyszczeniami ściekami bytowymi nieskanalizowanych wsi. Na pogorszenie jakości wód gruntowych wpływa również depozycja atmosferyczna. Infiltracja wód opadowych do pokładów zasobów wód podziemnych i gruntowych, wpływająca na pogorszenie jakości tych wód może wynikać z różnorodności izolującej pokrywy w stropie warstw wodonośnych. Ukształtowane warstwy izolujące ujmowanych wód zapobiegają łatwemu przenikaniu do wód zanieczyszczeń z powierzchni, głównie przez infiltrację wód deszczowych wraz z którymi przedostają się do wód gruntowych środki ochrony roślin oraz zanieczyszczenia pochodzące z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych (szamb). Zanieczyszczenie wód podziemnych związane jest przede wszystkim z niedostatecznym stopniem rozwoju kanalizacji sanitarnej na terenie gminy, szczególnie w odniesieniu do obszarów, gdzie występowanie gruntów podatnych na infiltrację zanieczyszczeń umożliwia ich przedostawanie się do wód podziemnych. Przenoszenie zanieczyszczeń nawiązuje do ukształtowania terenu i skierowane jest w stronę dolin rzecznych. Przy eksploatacji oczyszczalni ścieków należy zwrócić uwagę na ilości i jakość odprowadzanych ścieków, przez środowisko danej przede ilości wszystkim oczyszczonych w kwestii ścieków możliwości oraz jego przyjęcia zdolności renaturalizacyjnych. Odprowadzane przez oczyszczalnie ścieki oczyszczone muszą spełniać normy określone dopuszczalnymi stężeniami zanieczyszczeń. Są one określone w pozwoleniu wodnoprawnym danego obiektu. 36 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. Problemem są również niekontrolowane zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych. Mogą one wynikać z niewłaściwej obsługi zbiorników bezodpływowych przez tabor asenizacyjny, nielegalny zrzut tych ścieków w sposób niekontrolowany oraz braku właściwych procedur kontrolnych i koordynacyjnych prowadzonych w stosunku do uprawnionych podmiotów obsługujących zbiorniki, jak i samych właścicieli zbiorników. Podstawowym narzędziem służącym właściwej kontroli jest bieżąca aktualizacja przez gminę spisu zbiorników bezodpływowych, z ich pełną charakterystyką i warunkami eksploatacji. Zagrożeniem dla wód podziemnych jest intensywna uprawa roli i hodowla zwierząt, zwłaszcza na skalę przemysłową. Zanieczyszczenie wód powierzchniowych związkami biogennymi stanowi poważny problem ochrony środowiska, ponieważ prowadzi do zanieczyszczenia płytkich wód podziemnych stanowiących źródło wody pitnej w większości gospodarstw wiejskich. Największym źródłem zanieczyszczeń pochodzenia rolniczego są niewłaściwie składowane odchody zwierzęce (niewiele gospodarstw ma zbiorniki na gnojówkę i gnojowicę) zawierające więcej biogenów aniżeli ścieki miejskie. Związki azotu zawarte w nawozach naturalnych (gnojówka, gnojowica) oraz w postaci nawozów sztucznych są niezbędne w rolnictwie. Mogą one jednak stanowić poważne zagrożenie dla środowiska naturalnego, jeżeli nie stosuje się ich zgodnie z planami nawozowymi lub przechowuje się je w niewłaściwy sposób. Azotany przedostające się w nadmiarze do wód powodują między innymi zakwity glonów. Glony zużywają rozpuszczony w wodzie tlen, przyczyniając się do śmierci ryb i innych zwierząt. Gdy zawartość tlenu gwałtownie spadnie, obumierają również glony, a ich gnijące osady ponownie obniżają zawartość tlenu wskutek rozkładu. Równowaga zostaje na długo zaburzona. Zagrożenia powstają również w wyniku składowania obornika na nieszczelnych płytach obornikowych lub w pryzmach na polach, wypasania zwierząt blisko cieków wodnych lub ich pojenia w rzekach czy jeziorach, niewłaściwego stosowania nawozów mineralnych, mycia maszyn rolniczych (np. opryskiwaczy) na podwórkach lub w pobliżu ujęć wody czy otwartych zbiorników wodnych. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy są w znacznej części spłukiwane z wodami opadowymi do cieków wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Szkodliwe związki przedostają się do wód gruntowych, a następnie zatruwają źródła wody pitnej, co stwarza zagrożenie dla zdrowia ludzi korzystających z wiejskich ujęć wody. Obowiązek posiadania zbiorników, o pojemności umożliwiającej gromadzenie co najmniej 4-miesięcznej produkcji nawozu naturalnego w postaci płynnej, wprowadziła ustawa z 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 89 z 24 października 2000 r., poz. 18). W omawianej ustawie w art. 30 p. 2 wyznaczono 8IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 37 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów letni okres na dostosowanie się gospodarstw rolnych do wymogu posiadania szczelnych urządzeń do magazynowania odchodów zwierzęcych. Zgodnie z ustawą o nawozach i nawożeniu do roku 2008 wszystkie gospodarstwa hodowlane będą musiały posiadać zbiorniki i płyty. Zbiorniki i płyty powinny być zabezpieczone przed przenikaniem wycieku do gruntu, dlatego powinny być wykonane solidnie i z materiałów wysokiej jakości. Wykorzystanie nawozów naturalnych reguluje natomiast Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania. 4.5. Charakterystyka wód powierzchniowych 4.5.1. Sieć rzeczna Gmina Uścimów znajduje się w środkowo-wschodniej części prawego skrzydła dorzecza Wieprza (II rzędu). Bezpośrednio obszar gminy odwadniany jest do Tyśmienicy, płynącej skrajnie w stosunku do terenu gminy. Głównym ciekiem odprowadzającym wody z terenu gminy jest prawy dopływ Tyśmienicy – Bobrówka, której zlewnia obejmuje około 70% powierzchni charakteryzowanego obszaru. Północne fragmenty gminy w rejonie Lasów Parczewskich odwadniane są przez strugę Ochoża. Wykaz rzek i kanałów na terenie gminy Uścimów L.p. Nazwa rzeki Odcinki uregulowane 1. Tyśmienica 5,52 2. Ciek Bobryk 5,59 3. Bobrówka 14,82 4. Kanał Wieprz- Krzna 7,50 5. Doprowadzalnik C Krasne 3,85 6. A Uścimów 1,66 RAZEM 38,65 T a b e l a 13 Odcinki nieuregulowane 1,50 1,50 Źródło: WZMiUW w Lublinie, Grupa Terenowa Lubartów. Sieć rzeczna bezpośrednich dopływów Tyśmienicy jest rzadka. Bardziej rozwinięta jest sieć wód powierzchniowych zlewni Bobrówki, której system wodny obejmuje kilka strug wodnych (największa z nich to Bobrówka), a przede wszystkim kilka jezior położonych w gminie i poza nią. Peryferyjnie płynąca Ochoża ma niewielką zlewnię oddzieloną od zlewni Bobrówki niewyraźnym działem IV rzędu, przebiegającym niewysokimi formami wydmowymi w Lasach Parczewskich. Przez południową część gminy Uścimów przebiega również kanał Wieprz-Krzna, oddziałując na krążenie w zlewni Bobrówki i zbiornika Krzczeń. W strefie przykanałowej obserwuje się zwiększone zasilanie wód gruntowych i powierzchniowych. Długość rowów melioracji szczegółowej na terenie gminy wynosi 249,4 km. 38 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.5.2. Zbiorniki wodne Najważniejszymi z punktu widzenia stosunków wodnych oraz roli w środowisku przyrodniczym i zagospodarowaniu przestrzennym są jeziora. Ich rola przyrodnicza wynika z ogólnej cyrkulacji wody (jeziora przepływowe), a także z zasilania otaczających je ekosystemów bagienno-torfowiskowych (jezioro Gumienek, Krasne, Czarne). Równocześnie należy podkreślić, że podobną rolę środowiskotwórczą pełnią stawy. Jeziora ponadto stanowią ważny element zagospodarowania rekreacyjnego, co należy rozpatrywać w kategoriach korzyści i zagrożeń (potencjałów i konfliktów). Na terenie gminy znajduje się dziewięć naturalnych zbiorników wodnych wchodzących w skład zespołu jezior łęczyńsko – włodawskich. Siedem ze zbiorników leży w całości na terenie gminy (jeziora: Czarne, Uścimowskie, Białe Uścimowskie, Głębokie, Gumianek, Krasne, Ściegienne, Maśluchowskie). Pozostałe dwa jeziora (Krzczyń i Kleszczów) podzielone są granicami gmin. Ważnym elementem hydrograficznym są też kompleksy stawów rybnych, wśród których wyróżniają się: największy w gminie Staw Morawszczyński oraz zespół (liczący ponad 20 stawów) położony między Uścimowem Starym a Jedlanką. Ogółem stawy w gminie Uścimów zajmują powierzchnię ponad 300 ha, a łącznie z jeziorami powierzchnia wód wynosi ponad 700 ha. Wybrane elementy morfometrii jezior na obszarze gminy Uścimów L.p. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Objętość (tys. m3) Max. głębokość (m) Kategoria podatności na degradację Klasa czystości 27,4 53,9 8,1 20,5 24,8 756 693 307 689 915 5,4 2,35 7,8 7,1 10,3 PZK III III III III nb nb nb nb I 66,7 1795 4,4 III nb 26,7 75,9 174 1231 8180 2630 9,4 30,4 - III III - nb nb nb 95 2208 - - nb Powierzchnia Nazwa jeziora (ha) Ściegienne Kleszczów Gumienko Głębokie Czarne Uścimowskie Białe Uścimowskie Maśluchowskie Krasne Zbiornik Krzeczeń Tomaszne T a b e l a 14 Źródło: WIOŚ Lublin – Raport o stanie województwa lubelskiego w 2003 roku. W tabeli uwzględniono także Jez. Tomaszne, które nie leży w granicach gminy, ale ze względu na to, że przylega do niej bezpośrednio, uznano, że parametry jeziora są ścisle uzależnione od eksploracji turystycznej mieszkańców gminy, a także ze względu na zasilanie stawów w Jedlance przez wody rzeki Bobrówki przepływającej przez jezioro. Do charakterystycznych elementów sieci wodnej gminy należą również zbiorniki IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 39 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. wodne zaliczane do obiektów małej retencji wodnej. Są to stawy, śródpolne oczka wodne zlokalizowane w dolinach rzecznych oraz wyrobiska poeksploatacyjne wypełnione wodą. W większości to zbiorniki o regularnych kształtach, najczęściej płytkie i zarastające. Zbiorniki retencji wody i stawy na terenie gminy Uścimów L.p. Nazwa zbiornika Lokalizacja Powierzchnia całkowita [ha] 1. Zbiornik Krzczeń Krasne, Krzczeń 174 2. Kol. Orzechów Kol. Orzechów 2,60 3. Jedlanka Jedlanka 203,30 4. Maśluchy i Maśluchy 0,80 5. Maśluchy II Maśluchy 0,30 6. Krasne I – Staw Krasne 66,16 Moraszczyński 7. Krasne I – Lipiny Duże i Krasne 34,14 Małe 8. Krasne II Krasne 2,90 9. Krasne III Krasne 1,00 10. Krasne IV Krasne Ryczka 0,64 11. Jedlanka Stara I Jedlanka 0,09 12. Jedlanka Stara II Jedlanka 0,35 13. Drozdówka I Drozdówka 5,20 14. Drozdówka II Drozdówka 3,97 RAZEM 495,45 T a b e l a 15 Pojemność [mln m3] 4,73 b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. b.d. - Źródło: WZMiUW w Lublinie, Grupa Terenowa Lubartów. Głównymi funkcjami, które spełniają zbiorniki jest: retencjonowanie wiosennych fal wezbraniowych rzek, lokalne zabezpieczenie przeciwpowodziowe, magazynowanie wody do nawodnień deszczownianych, utworzenie obszaru rekreacyjnego i poprawienie stanu sanitarnego wód rzek. Pełnią one również znaczącą funkcję biocenotyczną i stanowią cenny element urozmaicenia krajobrazu rolniczego. Wynik klasyfikacji jezior z terenu gminy Uścimów w latach 1993-2003 Nazwa Ściegienne Kleszczów Gumienko Głębokie Czarne Uścimowskie Białe Uścimowskie Maśluchowskie Krasne Zbiornik Krzeczeń Tomaszne Kategoria podatności na degradację T a b e l a 16 Klasa czystości 1999 2000 2001 2002 2003 nb II nb II nb nb III nb III nb nb nb nb nb nb nb nb nb nb nb nb nb nb nb I III nb nb nb nb III III - nb nb nb III nb nb II II nb nb nb nb nb nb nb - nb nb III nb nb PZK III III III III III Źródło: WIOŚ Lublin – Raport o stanie województwa lubelskiego w 2003 roku. 40 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. Wg danych z WZMiUW w Lublinie Grupa Terenowa Lubartów na terenie gminy Uścimów planuje się budowę zbiornika retencyjnego: „Jeziórka” w Maśluchach” o powierzchni całkowitej 13,00 ha i pojemności 0,13 mln m3 oraz stawu rybnego „Krasne V” w Uścimowie Starym o powierzchni całkowitej 0,25 ha. 4.5.3. Jakość wód powierzchniowych Do czynników wpływających na jakość wód powierzchniowych należą uwarunkowania naturalne, takie jak warunki klimatyczne i hydrologiczne czy zdolność samooczyszczania, oraz zanieczyszczenia antropogeniczne. Znaczną część zanieczyszczeń trafiających do wód powierzchniowych stanowią zanieczyszczenia obszarowe. Źródłem tych zanieczyszczeń są przede wszystkim: rolnictwo, co wynika głównie z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych, a także środków ochrony roślin (obecnie w ilościach malejących), zanieczyszczone odcieki drenarskie, hodowla zwierząt poprzez niewłaściwe składowanie obornika i gnojowicy oraz ich niewłaściwe, zbyt duże lub zbyt częste stosowanie na polach, niedostateczna infrastruktura odprowadzająca ścieki bytowo – gospodarcze, zwłaszcza w miejscowościach korzystających z wodociągów oraz na obszarach rekreacji, zarówno zbiorowej jak i indywidualnej, usytuowanych w sąsiedztwie jezior. Źródłami obszarowego zanieczyszczenia wód na obszarze gminy są głównie spływy powierzchniowe z terenów rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Spływom zanieczyszczeń obszarowych i ich migracji do wód sprzyja urzeźbienie terenu, dość gęsta sieć systemów drenarskich i rowów melioracyjnych. Dodatkowym problemem jest fakt, iż obszary rolnicze gminy charakteryzują się dość małą powierzchnią zalesień i zadrzewień śródpolnych oraz brakiem czynnych zielonych stref ochronnych. Do zanieczyszczeń punktowych, stwarzających bardzo poważne zagrożenie dla czystości wód powierzchniowych należą przede wszystkim: bezpośrednie „dzikie” zrzuty surowych ścieków bytowo – gospodarczych do cieków wodnych (na nieskanalizowanych obszarach); zrzuty niedostatecznie oczyszczonych ścieków (nieodpowiadających warunkom pozwolenia wodnoprawnego). Kolejnym poważnym źródłem zanieczyszczeń wód jest uprawa roli i hodowla zwierząt. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy w znacznej części spłukiwane są z wodami opadowymi do cieków wodnych, powodując IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ich 41 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów zanieczyszczenie. Odpady płynne z hodowli zwierząt – gnojowica, trafiająca na pola bez żadnego przetworzenia również przyczynia się do znacznego skażenie wód oraz gleb. W jeziorach Krasne i Krzczeń gwałtownie zachodzą zmiany żyzności wody. Tendencja eutrofizacji obydwu zbiorników związana jest z dotychczasową gospodarką wodną i wykorzystaniem rekreacyjnym. Obserwuje się także znaczne, wieloletnie wahania trofii jezior: Gumienek, Ściegienne i Uścimowskie. Oznacza to wysoką podatność jezior na dopływ biogenów pochodzących głównie z chemizacji rolnictwa i zagospodarowania rekreacyjnego, a jednocześnie wysoką podatność na degradację jezior. Jeziora: Ściegienne i Uścimowskie w swoich zlewniach nie posiadają naturalnego filtra w postaci pasa leśnego, wskutek czego ich zagospodarowanie rekreacyjne wymaga kompleksowego rozwiązania problematyki ochrony jakościowej i ilościowej wód. Problemami ekologicznymi (bezpośrednio) i gospodarczymi (pośrednio) jest niekorzystne oddziaływanie systemu melioracyjnego kanału Wieprz-Krzna. Degradacja przyrodnicza i krajobrazowa jeziora Krzczeń przez przekształcenie w zbiornik retencyjny KWK, degradację ekologiczną wskutek zasilania wodami kanałowymi jeziora Krasne, regulację (prostowanie koryt) rzek spowodowały przyspieszenie odpływu wód z terenu gminy, zmiany w strukturze ekologicznej łąk i torfowisk wskutek pocięcia ich siecią rowów melioracyjnych i utratę zasobów fauny i flory typowej dla Pojezierza. Gospodarka rybacka na jeziorach uścimowskich i Czarnym wywołała degradację ekologiczną tych zbiorników. Czynniki mające istotny wpływ na stan środowiska w gminie to wzrastające wykorzystanie rekreacyjne jezior, zwłaszcza Krasnego. Zaleca się rozgęszczenie zabudowy letniskowej poprzez zwiększenie powierzchni działek indywidualnych zabudowy letniskowej oraz wyznaczenie i ochronę obszarów bez prawa lokalizacji zabudowy. Wskazane są modernizacje zagospodarowania ośrodków wypoczynkowych w kierunku podnoszenia standardu wypoczynku. Ze względu na zły stan czystości cieków wodnych na obszarze gminy wymaga podjęcia zdecydowanych działań w kierunku uporządkowania gospodarki wodno– ściekowej. Wymaga to inwestycji przede wszystkim w rozbudowę sieci kanalizacji sanitarnej. 4.5.4. Zagrożenie powodziowe Na terenie gminy poważne zagrożenia powodziowe mogą wystąpić w przypadku splotu niekorzystnych zjawisk hydrologicznych, np. intensywne opady, szybkie topnienie 42 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. śniegów, zjawiska lodowe, powodujące podwyższenie stanu wód w rzekach. W szczególnych wypadkach zagrożenie to może wystąpić w wyniku przerwania wału zbiornika Krzczeń i Tomaszne. 4.5.5. Przeobrażenia stosunków wodnych Obszar gminy cechuje się niewielkimi przeobrażeniami stosunków wodnych. Do najważniejszych elementów zmian antropogenicznych można zaliczyć: zmiany sieci hydrograficznej spowodowane melioracyjną przebudową koryt cieków; osuszenie podmokłych terenów jako efekt melioracji; zabudowa techniczna brzegów koryta rzek i mniejszych cieków; zanieczyszczenia płytkich wód podziemnych na terenie niektórych jednostek osadniczych; zmniejszenie zasobów wód podziemnych na skutek ich ujmowania dla wodociągów lokalnych; zanieczyszczenie płytkich wód podziemnych na obszarach składowisk odpadów komunalnych; bakteriologiczne zanieczyszczenie cieków w następstwie zrzutu ścieków; zmniejszenie zdolności infiltracyjnej gruntu w wyniku zabudowy terenu; zanieczyszczenia związkami biogennymi wód w stawach hodowlanych. Do innych działań poprawiających jakość wody do celów bytowych, realizowanych przez podmioty eksploatujące wodociągi, należy zaliczyć: remonty i modernizacje ujęć wody, stacji uzdatniania wody (SUW), a przede wszystkim różnego rodzaju filtrów (pospieszne, powolne, węglowe), remonty , modernizacje i czyszczenie zbiorników czystej wody, remonty i modernizacje elementów sieci i jej uzbrojenia, modernizacje wodociągów technologicznych, sprawdzanie stanu technicznego urządzeń i armatury na sieci wodociągowej (zasuwy, hydranty, wodomierze), likwidację zbędnych elementów sieci (łączenie końcówek spinkami), płukanie sieci – głównie końcówek, dezynfekcja końcówek z powodu zastoin wodnych, w których rozwijają się bakterie, monitoring jakości wody. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 43 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. Ścisłej kontroli i ewidencji muszą podlegać na terenie przeznaczonym pod indywidualne systemy neutralizacji ścieków: pobór wody, wytwarzanie, gromadzenie i neutralizacja ścieków w gospodarstwach indywidualnych i w odosobnionych jednostkach osadniczych. Nadzorowi musi podlegać również zrzut ścieków oczyszczonych z oczyszczalni do odbiorników. Konieczne jest także rozpoczęcie rozdzielania ścieków deszczowych od komunalnych. Warunkiem nieodzownym właściwego funkcjonowania oczyszczalni jest jakość ścieków na dopływie do oczyszczalni. Wymaga to od podmiotu komunalnego podpisania stosownych umów ze wszystkimi podmiotami prawnymi niezależnie od sposobu zrzutu ścieków4. Z uwagi na wprowadzenie zasad funkcjonowania stacji zlewnych oraz techniczne warunki taboru asenizacyjnego5 należy w gminach pilnie doprowadzić do pożądanych standardów, łącznie z systemem transportu (a więc koncesji zgodnych z przepisami) i systemem nadzoru nad oczyszczalniami indywidualnymi wraz z mechanizmem wywozu okresowego osadów z tych obiektów. Poprawa obecnego stanu całego obrotu ściekami gromadzonymi w zbiornikach bezodpływowych, przewozu ścieków taborem asenizacyjnym oraz przyjmowania ścieków do oczyszczalni obsługującej teren gminy będzie wymagała podjęcia szerokiej akcji edukacyjnej. W jej ramach należy przeprowadzić szkolenia obsługi taboru asenizacyjnego i oczyszczalni. Oddzielnym towarzysząca wielu zagadnieniem obiektom jest (duże kwestia szczelne wód opadowych. powierzchnie) Infrastruktura powoduje szybkie odprowadzenie wód z miejsca ich powstawania a w konsekwencji wzrost zagrożeń powodziowych. Ocenia się, że na terenach zabudowy siedliskowej i wiejskiej rozproszonej 30 % wsiąka do gleby, a 70 % spływa do zbiorników. Dotyczy to również przypadków bez przygotowania do gromadzenia wód opadowych i jej zagospodarowywania. Na terenach mieszkaniowych zabudowy siedliskowej i wiejskiej rozproszonej, przygotowanych do zagospodarowania wód opadowych można zatrzymać i rozprowadzić na miejscu od 40 do 60 % wód opadowych. Na terenach upraw rolnych 70 % wsiąka w glebę, a 30 % uchodzi do wód powierzchniowych. Na terenach „niezagospodarowanych” (lasy, nieużytki z dużą ilością roślinności, trawniki) 95% wód wsiąka w glebę a tylko 5% spływa do cieków wodnych. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 20 lipca 2002 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych. (Dz. U. Nr 129. poz. 1108 z dnia 14 sierpnia 2002 r.) 5 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie wymagań dla pojazdów asenizacyjnych. (Dz. U. Nr 193 poz.1617 z dnia 22 listopada 2002 r.) 4 44 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. Problemy gospodarowania wodami deszczowymi winny być rozwiązywane kompleksowo wraz z budową sieci kanalizacyjnej, wodociągowej i wdrażaniem indywidualnego systemu neutralizacji ścieków bytowych. Można to osiągnąć poprzez spójny system informacji ekologicznej kierowanej do wszystkich podmiotów prawnych i fizycznych znajdujących się na terenie gminy. Koordynatorem wszelkich poczynań inwestycyjnych i kontrolnych związanych z wodą i ściekami winien być pracownik urzędu gminy - inspektor ochrony środowiska. W przypadku braku precyzyjnego systemu zarządzania i kontroli na szczeblu gminnym, wody opadowe mogą w znacznym stopniu przyczyniać się do dalszego wzrostu zanieczyszczeń powierzchniowych zbiorników i cieków wodnych. Oczyszczanie wód opadowych powinno dotyczyć wyłącznie terenów narażonych na dużą emisję zanieczyszczeń. Głównie dotyczy to powierzchni komunikacyjnych w ruchu publicznym. Oczyszczanie wód opadowych winno odbywać się w odpowiednio dobranych separatorach ropopochodnych (odbenzyniaczach i odolejaczach). Zgodnie z art. 41 Prawa Wodnego wody opadowe zebrane w system kanalizacyjny i wprowadzane do wód lub do ziemi w ramach zwykłego albo szczególnego korzystania z wód nie mogą zawierać: a) odpadów oraz zanieczyszczeń pływających; b) dwuchloro-dwufenylo-trójchloroetanu (DDT), wielopierścieniowych chlorowanych dwufenyli (PCB) oraz wielopierścieniowych chlorowanych trójfenyli (PCT); c) chorobotwórczych drobnoustrojów pochodzących z obiektów, w których leczeni są chorzy na choroby zakaźne. Nie mogą również powodować w tych wodach: zmian w naturalnej, charakterystycznej dla nich biocenozie; zmian naturalnej mętności, barwy, zapachu; formowania się osadów lub piany. Na pozostałych obszarach wody opadowe należy maksymalnie zatrzymywać w miejscu powstawania opadów poprzez systemy infiltracyjne do gruntu. Należy w planach zagospodarowania rezygnować z powierzchni nieprzepuszczalnych. Kształtowanie systemów kanalizacji deszczowej winno polegać na maksymalnym spowolnieniu spływów retencyjnych.6Oprócz deszczowych piaskowników oraz kierowaniu (separatorów), wód do zbiorników zbiorników retencyjnych i przeciwpożarowych należy wdrażać systemy miejscowego rozsączania. Zbiorniki małej patrz też: Geiger W., Dreiseitl H.: Nowe sposoby odprowadzenia wód deszczowych. Projprzem-EKO Bydgoszcz 1999 6 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 45 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. retencji winny być wykorzystane jako odbiorniki oczyszczonych ścieków deszczowych i spływu nadmiaru wód z systemu rowów melioracyjnych. Należy stosować właściwe odprowadzanie wód opadowych z powierzchni drogowych. Niedopuszczalny jest brak rowów odwadniających przy występowaniu skarp bezpośrednio dochodzących do powierzchni jezdnych. Oczyszczanie wód deszczowych należy przewidzieć jedynie dla dróg o powierzchniach utwardzonych oraz miejscowości i obszarów o rozproszonej zabudowie, gdzie kanalizacja deszczowa zaistnieje. Koniecznie należy doprowadzić do odcięcia doprowadzonych do tej sieci przyłączy kanalizacji bytowej. Na istniejących i projektowanych wylotach kanalizacji deszczowej należy zamontować piaskowniki i separatory. Nadmiar wód deszczowych należy odprowadzić poprzez system odpowiedniego przesyłu i gromadzenia. Winien to być system rozdzielny z kanalizacją ścieków komunalnych. Dopiero po oczyszczeniu ścieków deszczowych z substancji ropopochodnych i zawiesiny ogólnej można odprowadzać ten nadmiar wód do cieków i zbiorników wodnych naturalnych. Lokalne parkingi (dotyczy to parkingów prywatnych i małych komunalnych) nie powinny być wykonane z nawierzchni całkowicie kryjących. Należy stosować „kratki parkingowe” wykonane z betonu bądź z tzw. plastrów tworzywowych. Tak wykonane parkingi gwarantują częściowe wsiąkanie wód deszczowych. Można przyjąć, że dzięki takiemu systemowi 30% opadów nawet przy dużych opadach recyrkuluje do gleby. 4.6. Charakterystyka gleb 4.6.1. Charakterystyka rozmieszczenia typów gleb Pokrywa glebowa wykazuje duże zróżnicowanie (mozaikowość) typów i rodzajów gleb, zarówno w obrębie wierzchowiny, jak i dolin rzecznych. Ich charakter i rodzaj w największym stopniu uzależniony jest od właściwości fizyko chemicznych podłoża (zróżnicowanie w dolinach i na wysoczyznach) oraz od stosunków wodnych, które również są zmienne przestrzennie i w profilu pionowym. Gleby na terenie gminy zostały sklasyfikowane przez Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach pod względem wskaźnika jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuje warunki danego obszaru do produkcji rolnej. Poszczególne elementy środowiska oceniane są punktami, a następnie sumowane dla danego obszaru. Im wartość wskaźnika wyższa, tym lepsze warunki dla produkcji rolnej. Gleby w gminie oceniono na 39,4 pkt. 46 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów Od jakości gleb występujących na terenie gminy uzależniona jest struktura gatunkowa upraw. Odpowiedni dobór roślin związany jest z typami siedliskowymi rolniczej powierzchni produkcyjnej określanymi za pomocą tzw. kompleksów. Do poszczególnych kompleksów mogą być zaliczone różne gleby, o zbliżonych właściwościach i kierunku użytkowania. Bezpośredni wpływ na rodzaj upraw ma produkcja zwierzęca prowadzona na terenie gminy, część uzyskanych plonów wykorzystywana bowiem jest jako pasze. Dominującym kierunkiem produkcji zwierzęcej na terenie gminy jest hodowla drobiu, bydła i trzody chlewnej. 4.6.2. Zasobność gleb w składniki pokarmowe Wyniki badań prowadzonych w roku 2002 przez WIOŚ w Lublinie wskazują na duży niedobór gleb w fosfor, magnez i potas – dla gleb powiatu lubartowskiego 4060 % gleb wykazuje niską i bardzo niską zawartość tych pierwiastków. Jednocześnie udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych (o pH<5,5) wynosi ponad 80 %, co sprzyja zahamowaniu pobierania przyswajalnych składników gleby, a równocześnie zwiększa dostępność metali ciężkich i pierwiastków śladowych. Ponieważ odczyn gleb reguluje pobieranie składników pokarmowych, należy określić potrzeby ich wapnowania jako jeden z kierunków działań mogący przyczynić się do poprawy wydajności i jakości produkcji rolnej na terenie gminy. Potwierdzają to wyniki badań przeprowadzonych w 2002 roku przez Stację Chemiczno-Rolniczą w Lublinie. Wg nich 80 % gleb na terenie gminy charakteryzuje się bardzo silnym zakwaszeniem (poniżej 4,5 pH). W związku z tym 100 % gleb wymaga wapnowania. Badania wskazały także na silne wyczerpanie gleb w składniki pokarmowe - fosfor – 60 %, potas przyswajalny – 20 % i magnez – 60 %. 4.6.3. Degradacja gleb Degradacją gleb są zmiany w środowisku glebowym o charakterze naturalnym, częściej jednak gospodarczej działalności człowieka. Zmiany te prowadzą do obniżenia żyzności i urodzajności gleby, a w ich następstwie do ogólnych zmian środowiskowych. Do zagrożeń prowadzących do degradacji gleby należą: monokultury, które prowadzą do zubożenia gleby, wycinanie lasów i pożary roślinności wzmagające erozję gleby, co prowadzi do pustynnienia danego obszaru, osuszanie podmokłych terenów i regulacja rzek obniżająca poziom wód gruntowych, IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 47 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. zbyt intensywne nawożenie, ścieki i różnego rodzaju odpady niewłaściwie składowane, stosowanie nadmiernych ilości chemicznych środków owadobójczych, chwastobójczych i grzybobójczych, zajmowanie obszarów rolniczych pod budownictwo przemysłowe i mieszkalne. Glebę przed degradacją można chronić między innymi przez: prawidłowe zabiegi rolnicze (uprawowe), stosowanie odpowiednich płodozmianów, właściwe rozmieszczenie użytków rolnych i leśnych oraz zakrzewień i zadrzewień śródpolnych, wapnowanie gleb zakwaszonych, przeciwdziałanie erozji, rekultywację (odnowę) terenów zdewastowanych, zagospodarowanie odpadów komunalnych przez ich utylizację i kompostowanie oraz oczyszczanie ścieków. W ramach edukacji społeczeństwa Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwo Środowiska opracowało Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, który zawiera różne aspekty rolniczego użytkowania środowiska zgodne z jego zrównoważonym rozwojem. Wśród upraw dominujących na terenie gminy są zboża (głównie żyto i owies) oraz ziemniaki. Wybór rodzaju upraw związany jest z występowaniem gleb najbardziej wartościowych pod względem przydatności rolniczej. Przy uprawach należy zwrócić uwagę na dobór zabiegów agrotechnicznych. Powinny one zabezpieczać cenne obszary rolnicze przed nadmierną erozją. Na obniżenie wartości bonitacyjnych gleb narażone są również użytkowane rolniczo tereny zalewowe rzek. W czasie występowania wód z brzegów rzeki dochodzi do podmakania tych terenów, a powolny spływ wody doliną rzeki powoduje wypłukiwanie cennych składników gleb. Degradacja naturalna gleb W związku z polodowcowym ukształtowaniem terenu zjawiska erozji gleb obserwuje się na bardziej nachylonych terenach. Jej natężenie zależy od długości i spadku zbocza. Istotne znaczenie ma również dobór roślin uprawnych (od niego zależy osłona, jaką zapewniają glebie rośliny), a także częstotliwość orki i innych zabiegów agrotechnicznych. Rośliny wieloletnie (np. trawy, lucerna) zabezpieczają nawet przed 48 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. silnym spływem powierzchniowym. Mniej chronią glebę rośliny ozime jak żyto, rzepak, jeszcze mniej zboża jare, osłaniające przed spływem letnim. Szczególne zagrożenie stwarza również uprawa roślin, które w okresie silnych opadów nie osłaniają wystarczająco gleb, np. kukurydza, tytoń, buraki cukrowe, ziemniaki. Przyczyniają się one do znacznych spływów powierzchniowych z tych terenów. Degradacja antropogeniczna gleb Na terenie gminy w wyniku przekształceń, pod terenami zabudowanymi i trasami komunikacyjnymi, do urbanosoli i występują industriosoli. gleby antropogenicznie Cechują się przekształcone, przekształconym należące profilem glebowym, zawartością odpadów i zanieczyszczeń, a także kompresją i mała przepuszczalnością powietrza. Istotnym czynnikiem wpływającym na degradację gleb jest działalność antropogeniczna człowieka, która jest inicjowana przez między innymi intensywne i nieprawidłowe użytkowanie rolnicze, nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinnej czy zabiegi melioracyjne, powodujące erozję przyspieszoną. Na terenie gminy w strukturze użytkowania dominują przede wszystkim użytki rolne, zajmują one ok. 70 % całkowitej powierzchni gminy. Jakość gleb jest więc bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój rolnictwa, warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów. W celu przeciwdziałania degradacji konieczne jest uwzględnienie stopniowej zmiany struktury użytkowania gleb, zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej. Na terenie gminy (na glebach bardzo słabych) powinno następować ograniczanie powierzchni pól uprawnych na rzecz lasów i użytków zielonych, które najlepiej chronią glebę. Ważne jest również kształtowanie zakrzewień i zadrzewień śródpolnych. Istotne znaczenie w rolnictwie ma również dobór roślin uprawnych (od niego zależy osłona, jaką zapewniają glebie rośliny), a także częstotliwość orek i innych zabiegów uprawnych. Wieloletnie rośliny (np. trawy, lucerna) zabezpieczają przed degradacją. Mniej skutecznie chronią glebę rośliny ozime (żyto, rzepak) i zboża jare. Typem degradacji antropogenicznej jest degradacja chemiczna, polegająca na utracie składników pokarmowych roślin, nagromadzaniu się substancji szkodliwych oraz na zakwaszaniu i zasalaniu gleby. Procesy te prowadzą do zmniejszania się żyzności gleby czyli jej zdolności do wydawania dużych i o dobrej jakości plonów roślin. Za podstawowe przyczyny degradacji chemicznej gleb na terenie gminy Uścimów należy uznać zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw - osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne czy kwaśne deszcze. Duży IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 49 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. ruch komunikacyjny sprzyja powstawaniu zanieczyszczeń atmosfery, co pociąga za sobą skażenie gleb. Typowa degradacja zanieczyszczenia chemiczna szkodliwymi gleb substancjami ma miejsce chemicznymi – w przypadku metalami ich ciężkimi, węglowodorami wielopierścieniowymi, pozostałościami po stosowanych doglebowo środkach chemicznych ochrony roślin i niewłaściwym stosowaniu osadów ściekowych do nawożenia gleb. W warunkach glebowo-klimatycznych Polski szczególnie nasilony i groźny jest proces zakwaszania gleb, natomiast proces ich zasalania nie odgrywa większej roli. Skażenia gleb metalami ciężkimi, siarką siarczanową lub mikroelementami to procesy długoletnie wymagające systematycznych okresowych badań. Badania takie są prowadzone poprzez monitorowanie zmian skażenia gleb metalami ciężkimi i innymi związkami chemicznymi. Gleby na terenie gminy są zakwaszone, przy czym jest to cecha związana częściowo z charakterem skał macierzystych i przebiegiem procesu glebotwórczego. Na zakwaszenie gleb wpływ mają również związki siarki i azotu z atmosfery oraz fizjologicznie kwaśne nawozy sztuczne. Gleby użytków rolnych powinny wskazywać wartość pH w granicach 5,0–7,0. Wartość pH poniżej 4,5 sygnalizuje niebezpieczeństwo degradacji gleby, a wartość powyżej 7,0 świadczy o jej alkalizacji, która może wykazywać ujemne skutki dla gleby i roślin. Na terenie gminy obserwowano zmiany degradacyjne gleb, objawiające się między innymi zakwaszeniem gleb. Wpływa to na zmniejszenie i pogorszenie jakości uzyskiwanych plonów. Bowiem kwaśny odczyn pH gleb wpływa na pogorszenie przyswajalności mikroelementów (Cu, Mn, Zn, oraz Fe). W celu zminimalizowania szkód i przeciwdziałaniu degradacji należy prowadzić procesy wapnowania gleb, które zmieniają właściwości fizykochemiczne i biologiczne gleb. Poziom zanieczyszczenia gleb S – SO4 informuje o pozostawaniu gleb gminy w zasięgu oddziaływania podwyższonej lub wysokiej emisji związków siarki ze źródeł lokalnych bądź z dalekiego transportu SO2 w atmosferze. Za podstawowe przyczyny degradacji chemicznej gleb na terenie gminy należy uznać przede wszystkim zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw - osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwaśne deszcze. Typowa degradacja zanieczyszczenia chemiczna szkodliwymi gleb substancjami ma miejsce chemicznymi – w przypadku metalami ich ciężkimi, węglowodorami wielopierścieniowymi, pozostałościami po stosowanych doglebowo środkach chemicznych ochrony roślin i niewłaściwym stosowaniu osadów ściekowych do nawożenia gleb. 50 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. Wpływ osadów ściekowych na jakość gleb Ubocznym produktem oczyszczania ścieków jest powstanie trudnych do zagospodarowania odpadów - osadów ściekowych, których roczna ilość w skali kraju wynosi około 400 tys. ton suchej masy. W zależności od morfologii oczyszczanych ścieków, a tym samym od morfologii wydzielonych z nich osadów, mogą być one zagospodarowywane w celach przemysłowych bądź nieprzemysłowych (przyrodniczych). Przemysłowe wykorzystanie osadu wynika przede wszystkim na wykorzystaniu ich potencjału energetycznego. Glebotwórcze i nawozowe walory osadów ściekowych ze ścieków komunalnych, wynikające z dużej zawartości w nich substancji organicznych oraz wielu mikroelementów powodują, że jednym z rozwiązań jest ich przyrodnicze wykorzystanie. Zasobność materii organicznej nie przesądza jednak o ich powszechnym stosowaniu w rolnictwie, głównie ze względu na nadmierne zawartości metali ciężkich, powodujących obniżenie jakości uprawianych roślin oraz zanieczyszczających glebę. Warunkiem gospodarczego wykorzystania osadów ściekowych jest zastosowanie wstępnej obróbki, niwelującej ich niekorzystne właściwości. Ze względu na zagrożenia, jakie niesie zagospodarowywanie nieprzetworzonych osadów ściekowych, ewentualne wykorzystanie ich na cele przyrodnicze musi spełniać wymagania określone w art. 43 ust. 2 i ust. 3 ustawy o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr. 62, poz. 628 z późn. zmianami); osady powinny powstawać w procesach oczyszczania ścieków komunalnych, muszą być ustabilizowane, przygotowane do celu i sposobu ich wykorzystania (obróbka biologiczna, chemiczna lub termiczna), poddawane systematycznym badaniom, obejmującym zawartość metali ciężkich oraz wybrane wskaźniki mikrobiologiczne i parazytologiczne. W rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska z 1 sierpnia 2002 (Dz. U. Nr 134, poz. 1140) w sprawie komunalnych osadów ściekowych zawarto normy dla trzech różnych sposobów przyrodniczego wykorzystania osadów: w rolnictwie, do rekultywacji gruntów na potrzeby nierolnicze, do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu oraz do roślinnego utrwalania powierzchni gruntów. Zgodnie z obowiązującymi przepisami zastosowanie osadów podlega określonym ograniczeniom lokalizacyjnym (art. 43 ust. 6 Ustawy o odpadach). Osady ściekowe nie mogą być stosowane na terenach chronionych, przylegających do brzegów cieków wodnych, terenach zalewowych, konieczne jest zachowanie odległości od ujęć wody, zabudowy mieszkalnej oraz zakładów produkujących żywność. Ochrona dotyczy także IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 51 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. niektórych upraw (rośliny sadownicze i warzywnicze, warzywa, rośliny jagodowe), pastwisk i łąk, upraw pod osłonami. Zastosowanie osadu powinno być poprzedzone pełną analizą agrochemiczną nawożonych gleb i utworów. Charakteryzować ona powinna ich zasobność, dostępność makro i mikroskładników, odczyn, zawartość substancji organicznej oraz skład granulometryczny. Ważną sprawą jest także określenie całkowitej zawartości metali ciężkich. W pracach tych należy zapewnić odpowiednią reprezentatywność przestrzenną pobieranych prób. 4.7. Powietrze atmosferyczne O stanie powietrza decyduje wielkość i przestrzenny rozkład emisji zanieczyszczeń ze wszystkich źródeł, z uwzględnieniem przepływów transgenicznych i przemian fizykochemicznych zachodzących w atmosferze. Główne źródła emisji substancji do powietrza na terenie gminy stanowią kotłownie oraz ruch komunikacyjny, reprezentujące sektory komunalny i transportowy. Do zagrożeń, które są powodowane przez wzrost ilości substancji zanieczyszczających w powietrzu atmosferycznym, należą między innymi: zmiany klimatyczne – wzrost stężeń CO2, CH4, N2O oraz freonów i halonów w górnej warstwie atmosfery, poprzez wzmocnienie efektu cieplarnianego prowadzi do częstszych powodzi, susz, huraganów oraz zmiany w tradycyjnych uprawach rolniczych; eutrofizacja – nadmiar ilości azotu, pochodzącego z NO2 i NH3 docierającego z powietrza do zbiorników wodnych prowadzi do zmian w ekosystemach. 4.7.1. Rodzaje emisji zanieczyszczeń do powietrza Zanieczyszczenia przemysłowe powstają w wyniku: spalania paliw: pył, dwutlenek siarki (SO2), dwutlenek azotu (NO2), tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2); procesów technologicznych: fluor (F), kwas siarkowy (H2SO4), tlenek cynku (ZnO), chlorowodór (HCl), fenol, krezol, kwas octowy (CH3COOH); działalności górnictwa i kopalnictwa. Gmina Uścimów jest gminą o charakterze rolniczym. Na jej terenie głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są zanieczyszczenia komunikacyjne – liniowe oraz pochodzące ze źródeł niskiej emisji, a w mniejszym stopniu przemysłowe. Sferę gospodarczą w gminie tworzą głównie małe i średnie przedsiębiorstwa o profilu 52 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. produkcyjno – usługowo – handlowym. Na terenie gminy brak jest większych zakładów mogących powodować przekroczenia dopuszczalnych emisji zanieczyszczeń powietrza, nie wydane zostały żadne decyzje na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza dotyczących gminy. Emisja niska Poważnym problemem występującym na terenie gminy jest tzw. niska emisja, będąca głównie efektem spalania paliw o niskiej jakości w paleniskach domowych oraz związana z działalnością małych zakładów, nie podlegających obowiązkowi posiadania pozwolenia na wprowadzanie substancji do powietrza. Emisja niska przyczynia się do wzrostu stężeń w atmosferze: dwutlenku siarki (SO2), tlenku węgla (CO), tlenków azotu i niemetanowych lotnych związków organicznych. Na wielkość rzeczywistej emisji zanieczyszczeń mogą mieć wpływ: spalanie węgla o różnej kaloryczności; opalanie drewnem; spalanie w piecach części odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych). Szkodliwość emitorów wyraźnie wzrasta w okresie jesienno-zimowym, kiedy obserwuje się wyraźny wzrost stężenia pyłów i gazów emisyjnych, jednak ich negatywne oddziaływanie ma charakter głównie lokalny. Emisja komunikacyjna Zanieczyszczenia komunikacyjne należą do czynników najbardziej obciążających powietrze atmosferyczne. Szczególnie uciążliwe są zanieczyszczenia gazowe powstające w trakcie spalania paliw przez pojazdy mechaniczne. Drugą grupę emisji komunikacyjnych stanowią pyły, powstające w wyniku tarcia i zużywania się elementów pojazdów. Zanieczyszczenia gazowe oraz pyłowe są efektem: spalania paliw - zanieczyszczenia gazowe: tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), tlenki azotu i węglowodory, ścierania opon, hamulców, nawierzchni drogowych - zanieczyszczenia pyłowe: zawierające ołów, kadm, nikiel i miedź. Przy ocenie jakości powietrza atmosferycznego na terenie gminy Uścimów należy przede wszystkim uwzględnić ilość zanieczyszczeń pochodzących z ruchu samochodowego, odbywającego się na jej obszarze. Źródłem emisji węglowodorów do atmosfery są także stacje benzynowe zlokalizowane na terenie gminy oraz emisja punktowa w postaci związków amoniaku, metanu, siarkowodoru oraz zanieczyszczeń IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 53 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. bakteriologicznych ze składowiska odpadów, nie ma jednak szczegółowych danych określających ich oddziaływanie na środowisko. Ilość emitowanych zanieczyszczeń zależy od natężenia ruchu, rodzaju pojazdów oraz paliwa stosowanego do ich napędu. Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych drogowych są drogi powiatowe i gminne. Długość dróg na terenie gminy wynosi odpowiednio: drogi powiatowe - 49,841 km; drogi gminne – 40,350 km. Średnie natężenie ruchu na drogach powiatowych gminy Uścimów przedstawia tabela 17. Dla dróg gminnych nie prowadzono pomiarów natężenia ruchu. Średnie natężenie ruchu na drogach przechodzących przez teren gminy Uścimów Rodzaj drogi Pojazdy ogółem Samochody osobowe Samochody dostawcze powiatowe 1 565 b.d. b.d. T a b e l a 17 Samochody ciężarowe Bez Z przyczep przyczepami b.d. b.d. Źródło: Powiatowy Zarząd Dróg w Lubartowie. O stopniu zanieczyszczenia powietrza świadczy również skład chemiczny opadów atmosferycznych. Emitowane do powietrza zanieczyszczenia podlegają przemianom chemicznym i są wymywane z atmosfery lub docierają do powierzchni ziemi jako opad suchy. Rozpuszczalne formy zanieczyszczeń powodują zakwaszanie opadu (kwaśne deszcze o pH < 5,0) i niekorzystnie wpływają na stan środowiska. Na obszarze gminy nie prowadzono badań chemizmu opadu atmosferycznego. 4.7.2. Ocena jakości powietrza na terenie gminy (powiat lubartowski) W 2002 roku wykonano roczną ocenę jakości powietrza, w oparciu o nowe przepisy, wprowadzone w życie w 2001 r. (ustawa – Prawo Ochrony Środowiska) i w 2002 r. (odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska do ustawy P.O.Ś). Celem corocznej oceny jakości powietrza jest uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze stref, w tym aglomeracji, w zakresie umożliwiającym: dokonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjęte kryteria – dopuszczalny poziom substancji w powietrzu oraz poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji, określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów. Klasyfikacja jest podstawą do podjęcia decyzji o potrzebie działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie (opracowanie 54 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. programów ochrony powietrza). uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń na obszarze strefy, w zakresie umożliwiającym wskazanie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych oraz określenie poziomów stężeń występujących na tych obszarach. Informacje te są konieczne do określenia obszarów wymagających podjęcia działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub – w przypadku uznania posiadanych informacji za niewystarczające – podjęcia dodatkowych badań we wskazanych rejonach. wskazanie stężeń prawdopodobnych zanieczyszczeń w przyczyn występowania określonych rejonach. ponadnormatywnych Określenie przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń, w rozumieniu wskazania źródeł emisji odpowiedzialnych za zanieczyszczenie powietrza w danym rejonie, często wymaga przeprowadzenia złożonych analiz, z wykorzystaniem obliczeń za pomocą modeli matematycznych. Analizy takie stanowią element programu ochrony powietrza. wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu monitoringu i oceny. W trakcie oceny rocznej prowadzone są analizy jakości powietrza, których wyniki mogą wskazać na potrzebę reorganizacji systemu monitoringu w województwie. Ocena roczna i wynikające z niej działania odnoszone są również do obszarów nazywanych strefami. Zaliczenie strefy do określonej klasy zależy od stężeń zanieczyszczeń występujących na jej obszarze i wiąże się z wymaganiami dotyczącymi działań na rzecz poprawy jakości powietrza lub na rzecz utrzymania tej jakości. Wojewoda będzie co roku dokonywał oceny poziomu substancji w powietrzu i klasyfikacji strefy. Dla strefy, w której poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji lub przekracza poziom dopuszczalny w przypadku, gdy margines tolerancji nie został określony, wymagane jest opracowanie programu ochrony powietrza. W roku 2002 WIOŚ Lublin wykonała pierwszą roczną ocenę jakości powietrza w strefach. Ocena ta wykonana została w oparciu o nowe przepisy, wprowadzone w życie w 2001 r. (ustawa Prawo ochrony środowiska) i w 2002 r. (odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska do ustawy POŚ). Oceny dokonano z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów, ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Drugiej oceny dokonano w 2003 roku. Ocena pod kątem ochrony zdrowia obejmowała następujące zanieczyszczenia: dwutlenek azotu NO2, dwutlenek siarki SO2, IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 55 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. benzen C6H6, ołów Pb, pył PM10, ozon O3, tlenek węgla CO. W ocenie pod kątem ochrony roślin uwzględniono: dwutlenek siarki SO2, tlenki azotu NOx, ozon O3. Wynikiem oceny rocznej jest zaliczenie powiatu lubartowskiego, a tym samym gminy Uścimów do klasy A dla kryterium określonego w celu ochrona zdrowia i również do klasy A według kryteriów dla ochrony roślin. Klasa A przypisywana jest strefie, na obszarze której poziomy stężeń substancji nie przekraczają wartości dopuszczalnej. 4.7.3. Emisja ze źródeł przemysłowych W zakresie emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do powietrza atmosferycznego WIOŚ w Lublinie na terenie gminy Uścimów nie przeprowadziła kontroli w żadnym z zakładów. 4.7.4. Metody ograniczania emisji zanieczyszczeń do powietrza – wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych Utrzymanie dobrej jakości powietrza, a nawet poprawę jego jakości, można uzyskać przez ograniczenie szkodliwych dla środowiska technologii, zmniejszenie oddziaływania obszarów niskiej emisji na środowisko naturalne, stworzenie warunków rozwoju dla gazyfikacji gminy (budowy sieci gazowej wysokiego ciśnienia i stacji redukcyjnych, doprowadzenie sieci do miejscowości o zwartej zabudowie), likwidację lub modernizację kotłowni tradycyjnych (zmiana nośnika energii z węgla, np. na gaz), poprawę nawierzchni dróg, budowę obwodnic, a przede wszystkim poprzez zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych. Zgodnie z art. 3 ustawy Prawo Energetyczne odnawialne źródło energii to źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów i pływów morskich, spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a także biogazu powstałego w procesach odprowadzania 56 lub oczyszczania ścieków albo rozkładu szczątek IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO roślinnych Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. i zwierzęcych. Rozwój bardziej przyjaznych środowisku alternatywnych źródeł energii, a takimi są źródła odnawialne, może być jednym z najbardziej skutecznych sposobów zapobiegania degradacji środowiska. Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii pozwala uniknąć lub zmniejszyć emisję zanieczyszczeń atmosfery, zużycie wody, zanieczyszczenia cieplne, odpady, hałas oraz ujemne skutki wynikające z przemysłowego zagospodarowania terenu. Na terenie gminy do ogrzewania wykorzystuje się głównie energię spalania węgla kamiennego, rzadziej gazu czy oleju opałowego (głownie kotłownie komunalne przy budynkach użyteczności publicznej). W efekcie w sezonie grzewczym następuje wzrost emisji pyłowo – gazowej na terenach zabudowy zagrodowej i mieszkaniowej nie podłączonej do systemów ciepłowniczych. Mówiąc o źródłach odnawialnych należy mieć na uwadze przede wszystkim energię wodną, wiatrową, geotermalną, promieniowania słonecznego oraz produkcję biomasy. Polska dysponuje stosunkowo dużym potencjałem zasobów odnawialnych, jest on jednak zróżnicowany w poszczególnych rejonach naszego kraju. Rozpatrując rozwój energii odnawialnej na obszarze gminy Uścimów, właściwe będzie kierowanie się ogólnymi uwarunkowaniami określonymi dla województwa lubelskiego. Poniższe propozycje zastosowania energii odnawialnej na terenie gminy oparto na możliwościach określonych w opracowaniu pn. „Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego”. Energia promieniowania słonecznego (EPS) Technologie bezpośrednio oparte o światło i ciepło słoneczne można podzielić na cztery zasadnicze kategorie: słoneczne technologie grzewcze i chłodzenia, wykorzystujące stacjonarne kolektory słoneczne przechwytujące ciepło słońca głównie dla potrzeb ogrzewania wody oraz ogrzewania i chłodzenia pomieszczeń; słoneczne termiczne technologie elektryczne, przetwarzające energię cieplną słońca na energię mechaniczną turbiny, która z kolei poprzez generator jest przetwarzana w energie elektryczną; słoneczne technologie fotoelektryczne (fotowoltaiczne), polegające na bezpośrednim przetwarzaniu światła w energię elektryczną, z użyciem specjalnych półprzewodników; pasywne technologie słoneczne, wykorzystujące formę i materiał budynków dla przechwytywania EPS, w celu ograniczania wykorzystywania oświetlenia, IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 57 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. dodatkowego ogrzewania i chłodzenia. W odróżnieniu od pośrednich form energii słonecznej, które są wykorzystywane już od dawna, bezpośrednie wykorzystanie EPS jest obecnie w fazie rozwoju. Technologie wykorzystania EPS występują w Polsce w niewielkim stopniu. Spowodowane jest to ograniczoną liczbą dni słonecznych, przede wszystkim jednak stosunkowo wysokim kosztem urządzeń do wykorzystania EPS. Najbardziej zauważalne jest stosowanie materiałów i technik pasywnych słonecznych technologii w nowym budownictwie. Niemniej jednak z szeregu przeprowadzonych badań wynika, że obecnie istnieją realne możliwości szerszego i efektywniejszego wykorzystania EPS w Polsce. Z badań doświadczalnych wynika, że w sezonie maj – sierpień instalacje słoneczne wspomagające ogrzewanie wody mogą pokrywać do 40 % ich zapotrzebowania na energię. Poza sezonem wyniki są znacznie słabsze. W konsekwencji, jeśli chodzi o wykorzystanie energii słonecznej do podgrzewania wody użytkowej w budynkach, korzyści można osiągnąć w ciepłym okresie roku, gdyż wtedy wystarczają proste i tanie urządzenia z bezpośrednim obiegiem czynnika, eksploatowane bez obawy związanej z niebezpieczeństwem zamarzania wody w kolektorach. Możliwość wykorzystania energii solarnej zależy od nasłonecznienia (czasu bezpośredniego dopływu promieniowania słonecznego w ciągu roku do powierzchni ziemi) oraz natężenia promieniowania słonecznego. Sumę nasłonecznienia rzeczywistego na terenie województwa lubelskiego ocenia się pomiędzy 1500 - 1700 godzin. Rozbieżność wynika ze zróżnicowania względem pór roku: średnia suma dziennego nasłonecznienia wynosi: wiosną (III-V) ~ 5 godzin, latem (VI-VIII) ~7 godzin, jesienią (IXXI) ~3,5 godziny i zimą (XII-II) ~1,5 godziny. Średnie promieniowanie słoneczne całkowite na terenie województwa wynosi 10,0-10,25 MJ/m2/d i waha się w ciągu roku od 1 MJ/m2/d w grudniu do 23 MJ/m2/d w czerwcu i lipcu (Puławy) [43]. Najlepsze warunki solarne panują we wschodniej części Lubelszczyzny, gdzie średnie roczne całkowite 2 promieniowanie przekracza 3 800 MJ/m . Potencjał energii słonecznej na terenie województwa lubelskiego został zaliczony do R II - rejonu wschodniego o najwyższych sumach rocznego promieniowania słonecznego o rocznych zasobach przekraczających 950 kWh/m2. Pozwala to na stosowanie z powodzeniem urządzeń do pozyskiwania, przetwarzania w ciepło użytkowe i magazynowania energii słonecznej. Energia słoneczna może być przetwarzana w kolektorach wodnych i powietrznych w ciepło, służące do ogrzewania pomieszczeń, wody, suszenia produktów rolnych i drewna. Badania 58 dotyczące zastosowania płaskich kolektorów IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO powietrznych Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. do niskotemperaturowego ogrzewania powietrza dla suszarni i magazynów produktów rolnych wskazują, że można uzyskać dobrą wydajność 250 – 400 W/m2 Należy podkreślić, że okresy zbioru produktów rolniczych pokrywają się z okresami największego nasłonecznienia, co z możliwością stosowania do procesu prostych i tanich kolektorów słonecznych powinno sprzyjać rozwojowi suszarni słonecznych w Polsce. Biomasa Wykorzystywanie rozpowszechnioną biomasy metodą do produkcji celów czystej energetycznych energii. Jedną z jest najbardziej możliwych dróg pozyskiwania dużych ilości biomasy jest uprawa roślin energetycznych na gruntach rolniczych. Potencjalne zasoby energetyczne biomasy to między innymi plantacje kukurydzy, rzepaku, szybko rosnące uprawy drzew, krzewów i traw. Wierzba energetyczna Wierzbowy surowiec energetyczny ma tę właściwość, że jest w zasadzie niewyczerpywalnym i samo odtwarzającym się źródłem. Cechami charakterystycznymi sadzonek wierzby jest ich łatwe ukorzenianie się, odporność na zmienne warunki klimatyczne, umiejętność szybkiej regeneracji po zbiorze, odporność na choroby i szkodniki, a także wysokie plony biomasy o dobrej jakości. W porównaniu z innymi nośnikami energii cieplnej koszt jednostkowy ciepła wyprodukowanego z wierzby kształtuje się w sposób przedstawiony w poniższej tabeli. Koszt jednostkowy ciepła przy zakupie poszczególnych rodzajów paliw Paliwo Olej opałowy Gaz ziemny GZ Węgiel kamienny Miał węglowy Drewno - szczapy Zrębki wierzb krzewiastych (s.m.)2 Słoma zbóż Wartość kaloryczna [GJ/t lub GJ/1000 m3] 43,0 38,0 25,0 21,0 15,5 T a b e l a 18 Koszt jednostkowy ciepła przy zakupie paliwa [zł/t]lub zł/1000m3] zł/GJ 1 490,0 34,7 1 003,0 26,4 392,8 15,7 229,6 10,9 127,4 8,2 19,4 160,0 8,3 15,0 80,0 5,3 Źródło: Materiały Firmy Nowa Energia Sp. z o. o., rok 2001. Zbiór biomasy w cyklu jednorocznym z hektara wynosi około 15 – 20 ton suchej masy/ha (począwszy od drugiego roku po posadzeniu). Biomasa może być pozyskiwana z plantacji przez 25 – 30 lat, na tym samym pokładzie korzeniowym. Drewno wierzbowe pozyskiwane z plantacji energetycznych użytkować można w postaci zrębów (mniej lub bardziej rozdrobnionych), brykietów i palet. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 59 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. Należy również podkreślić, że wprowadzenie szybko rosnących wierzb krzewiastych na grunty rolnicze i pozyskiwanie ich biomasy do celów bioenergetycznych pozwolą między innymi na: zagospodarowanie przez nasadzenia wierzbą części gruntów aktualnie niewykorzystanych rolniczo; wprowadzenie na rynek nowego przyjaznego dla środowiska biopaliwa; uzyskanie tańszej energii cieplnej; dopływ nowego źródła pieniędzy dla lokalnych społeczności. Do drzew i krzewów wykorzystywanych na cele energetyczne należą: wierzba wiciowa (Salix viminalis), topola (Populus sp.), trzcina chińska (Miscanthus sp.), malwa pensylwańska (Malva), róża wielokwiatowa (Rosa multiflora). Słoma W procesie technologicznego wykorzystania słomy jako paliwa najistotniejsze są takie jej właściwości jak:wilgotność,gęstość, wartość opałowa, stopień rozdrobnienia, temperatura zapłonu, temperatura spalania. Wartość opałowa słomy jest uzależniona od wilgotności i rodzaju zbóż. Duży wpływ na wartość opałową słomy ma także stan, w jakim została ona zebrana z pola. Długie pozostawienie słomy na polu powoduje zmiany wyglądu, traci ona kolor żółty, w wyniku działania warunków atmosferycznych – staje się szara, tracąc jednocześnie na wartości opałowej. Słoma, w porównaniu do paliw konwencjonalnych takich jak węgiel czy koks, charakteryzuje się niższą wartością opałową, niższą gęstością i większym udziałem lotnych składników spalania. Podstawową zaletą słomy jako surowca energetycznego w porównaniu z węglem - jest znaczne ograniczenie emisji CO2 do atmosfery, przy czym wydzielanie CO2 podczas spalania słomy nie przekracza ilości pobranej przez zboże podczas jego wzrostu. Spalaniu słomy towarzyszy także znaczne ograniczenie emisji związków siarki, których jest mniej niż np. podczas spalania oleju opałowego. W tabeli 19 podano, jaką wilgotność może mieć słoma pochodząca z różnych zbóż. T a b e l a 19 Wilgotność zbieranej słomy w zależności od gatunku Materiał Słoma zbożowa Słoma rzepakowa Wilgotność [%] świeżo skoszona 15 - 20 suszona na powietrzu 10 - 15 świeżo skoszona 30 - 60 suszona na polu 10 - 15 Źródło: Materiały informacyjne. 60 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. Największych szans na energetyczne wykorzystanie drewna należy upatrywać w wzrostu wykorzystania istniejących zasobów drewna jest dostosowanie urządzeń ekonomicznie uzasadnione w przypadku lokalnego ich wykorzystania. Nadwyżki słomy już obecnie są zagospodarowane częściowo na cele energetyczne. Na obszarze województwa funkcjonuje 27 kotłowni opalanych słomą o mocy od 1 do 10 MW. Bilans słomy zbóż w latach 1999 – 2001 [w tys. ton] Lata 1999 Produkcja Nadwyżka słomy słomy Powiat lubartowski 117,0 33,4 2000 Produkcja Nadwyżka słomy słomy 87,7 9,3 T a b e l a 20 2001 Produkcja Nadwyżka słomy słomy 127,4 1999 - 2001 Produkcja Nadwyżka słomy słomy 50,3 110,7 31,0 Źródło: Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego. Rolnictwo jest i nadal będzie głównym źródłem produkcji biomasy, która jest należy przeznaczyć grunty odłogowane i ugorowane. Energia wiatru Rejon województwa lubelskiego nie należy do zasobnych pod względem pozyskiwania wiatru dla celów energetycznych. Zaliczony jest do tzw. strefy korzystnej III, a w części południowo - wschodniej do strefy mało korzystnej – IV. Na obszarze województwa średnioroczne 10-minutowe prędkości wiatru na wysokości 10 m wahają się od 3,1 m/s (Lublin, Zamość) do 3,7 m/s (Włodawa). Odpowiada to prędkościom wiatru na wysokości 30 m od 3,6 m/s (Lublin, Zamość) do 4,3 m/s (Włodawa). Największe prędkości wiatrów są notowane w miesiącach zimowych (szczególnie w styczniu), zaś najmniejsze latem, zazwyczaj w sierpniu. Obecnie na terenie powiatu lubartowskiego zlokalizowana jest jedna elektrownia wiatrowa /dane według ankiet/ w Kocku, która nie współpracuje z energetyką zawodową. Brak także danych o wielkości produkcji energii elektrycznej. Energia wodna Wykorzystanie wodnych zasobów energetycznych jest zależne m.in. od energetyczności naturalnej rzeki (wielkość i równomierność przepływów), wpływu małej elektrowni wodnej (tzw. MEW) na środowisko oraz opłacalności przedsięwzięcia. Ze IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 61 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. względu na oddziaływanie MEW na środowisko należy każdą tego typu inwestycję rozpatrywać indywidualnie i bardzo szczegółowo. Małe elektrownie wodne (MEW) mogą wpływać na środowisko zarówno w sposób pozytywny jak i negatywny. Są przede wszystkim istotnym elementem regulacji stosunków wodnych – zbiorniki im towarzyszące zwiększają retencję wody, mogą służyć do celów przeciwpowodziowych, przeciwpożarowych czy rekreacyjnych. Dodatkowo woda przechodząca przez turbinę podlega natlenieniu, co poprawia jej zdolność do samooczyszczenia. Istnieje jednak wiele elementów, które przemawiają przeciw takiemu wykorzystywaniu energii wody. Podstawowymi przeciwwskazaniami jest budowa MEW, która wymaga przegrodzenia rzeki nową budowlą piętrzącą (zaporą lub jazem), co wiąże się z ingerencją w naturalny ekosystem, przynosi nieodwracalne zmiany, a w pierwszej kolejności stanowi zakłócenie swobodnego przepływu ryb. Obecność przepławek (których budowa jest wymagana prawem) nie stanowi wystarczającego zabezpieczenia – ryby często nie są w stanie ich pokonać, a w przypadku niewłaściwych zabezpieczeń są w tych miejscach masowo odławiane przez kłusowników. Ponadto zbiornik przed tamą staje się często osadnikiem ścieków prowadzonych przez rzekę. Zbiorniki takie są jednocześnie podatne na eutrofizację, spowodowaną stałym dopływem i gromadzeniem się związków azotu i fosforu. Może się też zdarzyć, że podniesienie poziomu wód gruntowych po wybudowaniu zbiornika przyniesie znaczne szkody budowlane i przyrodnicze w jego okolicy. Z kolei poniżej zapory zmienia się ilość przepływającej wody i szybkość prądu rzeki, co ma negatywny wpływ na ekosystem rzeki, stanowiąc zakłócenie jej naturalnego biegu. Rozpatrując zatem wykorzystanie energii wody należy jednak przede wszystkim upewnić się, że nie nastąpi utrata wartości przyrodniczych przekraczająca zdecydowanie korzyści płynące z budowy MEW. Teoretyczne zasoby wodno-energetyczne na terenie powiatu lubartowskiego Jednostka rzeka Przepływ Wysokość bilansowa średni (Qśr) początkowa [m3/s] n.p.m. [m] Zlewnia Wieprz 22,4 157,5 Wieprza (Lubartów) Ciemięga 0,6 Minina 1,5 203,0 T a b e l a 21 Wysokość końcowa n.p.m. [m] 144,1 Różnica wysokości [m] 13,4 Moc [MW] 2,94 Zasoby energet. [GWh] 25,79 73,0 126,0 0,43 77,0 3,76 1,13 9,93 Źródło: Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego. Województwo lubelskie ma niewielkie zasoby wód powierzchniowych. Główna rzeka województwa Wieprz odprowadza około 36 m3/s wody, Tanew - 12 m3/s i Krzna 10 m3/s. Teoretyczne zasoby energetyczne Wieprza, przy uwzględnieniu przepływów większych od 20 m3/s, wynoszą 131 GWh/rok (0,57 % zasobów teoretycznych kraju), 62 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. a zasoby techniczne 66 GWh/rok (0,55 zasobów technicznych kraju). Ustalenie minimalnej granicy przepływów na poziomie 20 mł/s spowodowało, że z całej zlewni Wieprza uwzględniono jedynie dolny odcinek Wieprza poniżej Lubartowa. Na terenie województwa energetyka wodna ma charakter marginalny. Osiągane moce elektrowni są w granicach od kilkunastu do kilkuset kilowatów czyli znacznie poniżej 5MW, będących granicą dla małych elektrowni wodnych. Elektrownie wykorzystują urządzenia piętrzące zrealizowane dla celów retencyjnych, melioracyjnych lub dla stawów rybnych. Często są to lokalizacje nawiązujące do starych młynów wodnych. Na terenie gmin powiatu lubartowskiego nie planuje się lokalizacji elektrowni wodnych. Paliwa drzewne Paliwa drzewne są obiecującym źródłem energii odnawialnej w Polsce. Produkcja paliw drzewnych (peletów, brykietów) odbywa się lokalnie. Stwarza to wiele możliwości inwestycyjnych uniezależniając od zewnętrznych dostawców opału. W praktyce spółdzielnia mieszkaniowa) posiadająca ciepłownię na biomasę uruchamia zautomatyzowaną linię produkcyjną peletów, brykietów czy zrębków. Surowiec do produkcji dostarczany jest przez miejscowych rolników zaangażowanych wcześniej, przy wsparciu władz gminnych, w uprawy roślin energetycznych. Do paliw drzewnych zaliczamy pelety, brykiety i zrębki. Podstawowym surowcem do produkcji brykietów i peletów są trociny tartaczne. Oprócz trocin, jako surowca używa się także kory i pozostałości po wycince lasów, wióry i rozdrobnione odpady suchego drewna. PELETY – jest to paliwo ekologiczne w postaci granulek o kształcie cylindrycznym, średnicy 6-10 mm i długości 20-30 mm powstałe ze sprężenia trocin, ścinki, wiórów i innych odpadków powstałych przy obróbce drewna. Oznacza to, że z niepotrzebnych drewnianych resztek powstaje pełnowartościowy materiał opałowy. Jest to produkt w 100 % naturalny, do wytworzenia którego nie wykorzystuje się żadnych dodatkowych komponentów. Przy spalaniu pelet uzyskujemy 0 % emisji CO2, gdyż wcześniej rośliny tą samą ilość CO2 wchłaniają w procesie fotosyntezy. Kolejną korzyścią z zastosowania pelet jako paliwa jest mała ilość popiołu (powstałego podczas spalania), który jest w pełni wartościowym nawozem naturalnym. Technologia ta bez większych modyfikacji została przeniesiona do energetyki, do produkcji paliwa z biomasy. Produkcja polega na poddaniu dowolnej biomasy trzem kolejnym procesom: suszeniu, mieleniu i prasowaniu. Pakowane są w worki 20 kg i worki IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 63 ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów BIG-BAG 1000 kg. Wartość opałowa pelet porównywalna jest z sezonowanym drewnem lub dobrej jakości węglem kamiennym. Orientacyjne parametry techniczne pelet Parametr wartość opałowa popiół siarka chlor ciężar właściwy T a b e l a 22 Wartość 18,5 MJ/kg ok. 0,6 % ok. 0,02 % ok. 0,01 % ok. 0,75 kg/dm3 Źródło: Materiały informacyjne Do podstawowych zalet paliwa w formie peletów należy: - tania, pozyskiwana w okolicy energia opałowa; - wspaniałe wartości opałowe; - zużywanie wyłącznie naturalnych, odnawialnych surowców; - brak składników chemicznych; - wysoka jakość produkcji podlegająca stałej kontroli; - wprowadzenie ekologicznego obiegu surowców; - przyczynienie się do oczyszczenia atmosfery; - brak dodatkowej emisji CO2; - wytworzenie pełnowartościowego, naturalnego nawozu po spaleniu pellet; - materiał opałowy z bilansem energetycznym znacznie korzystniejszym niż olej opałowy lub gaz; - wygodna dostawa i komfort składowania; - czystość przed i po spalaniu; - tendencja zniżkowa cen; - ceny promocyjne w sezonie letnim. BRYKIETY – mają kształt walca o średnicy ok. 50 mm i o długości od kilku do kilkunastu centymetrów. Zawartość wody w brykietach jest stosunkowo niska (6-8%), co sprawia, że podwyższa się ich wartość opałowa (19-21 GJ/t). Dzięki dużemu zagęszczeniu materiału w stosunku do objętości, proces spalania brykietów jest stopniowy i powolny. Ekologiczne brykiety drzewne są produkowane ze sprasowanych odpadów drzewnych, bez jakichkolwiek dodatków chemicznych. Wyróżnić można kilka typów brykietów: brykiety z biomasy (miękkie drewno bez kory), brykiety drzewne, ze słomy zbożowej lub rzepakowej oraz brykiety z drewna twardego, słomy lub szczawiu pastewnego. 64 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ZRĘBKI – są to ścinki drzewne o nieregularnych kształtach, przygotowywane w rębakach. Surowcami do produkcji zrębków są przede wszystkim odpady z przemysłu tartacznego i leśnego. Ich jakość i wartość opałowa jest uzależniona od pochodzenia surowca. Zwiększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym zużyciu energii na terenie gminy Uścimów można osiągnąć przez odpowiednie wykorzystanie przede wszystkim zasobów biomasy (wierzby energetycznej, słomy, drewna) oraz energii słonecznej. Wynika to między innymi z rolniczego charakteru gminy oraz uwarunkowań klimatyczno – glebowych. Obecnie na terenie gminy Uścimów nie występują instalacje działające w oparciu o energię odnawialną. 4.8. Klimat akustyczny Podstawowym wskaźnikiem klimatu akustycznego jest sumaryczny poziom hałasu danego obszaru. W decydującym stopniu zależy on od jego urbanizacji oraz rodzaju emitowanego hałasu, tj.: hałasu komunikacyjnego od dróg i szyn, który rozprzestrzenia się na odległe obszary ze względu na rozległość źródeł; hałasu przemysłowego obejmującego swym zasięgiem najbliższe otoczenie; hałasu komunalnego towarzyszącego obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Nadmierny hałas jest uciążliwością postrzeganą częściej niż degradacja innych elementów środowiska. Jego oddziaływanie nie powoduje nieodwracalnych zmian w środowisku, lecz jego ograniczanie napotyka wiele trudności i pociąga za sobą znaczące koszty (szczególnie hałasów komunikacyjnych). Wskaźnikiem oceny hałasu jest równoważny poziom dźwięku A wyrażony w decybelach (dBA). Poziom ten stanowi uśrednioną wartość w odniesieniu do pory doby (dzień od 6.00 do 22.00 lub noc od 22.00 do 6.00). Wartości dopuszczalne poziomu równoważnego hałasu określa Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 66, poz. 436). Rozporządzenie to określa rodzaje terenów, dla których ustala się dopuszczalne poziomy dźwięku w środowisku, w zależności od przeznaczenia terenu. Różnicuje również wartości dopuszczalne poziomu dźwięku w odniesieniu do hałasów przemysłowych, komunikacyjnych (drogowe, kolejowe i tramwajowe), lotniczych oraz od linii elektroenergetycznych. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 65 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. Od stycznia 2002 r. obowiązuje Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie wartości progowych poziomów hałasu. Wskaźnikiem oceny hałasu jest tzw. poziom progowy. Przekroczenie tego wskaźnika powoduje zaliczenie obszaru, na którym to przekroczenie występuje do kategorii terenu zagrożonego hałasem. 4.8.1. Hałas komunikacyjny Głównymi czynnikami mającymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie ruchu i udział transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, organizacja ruchu drogowego. Główne źródło emisji hałasu komunikacyjnego w gminie stanowią drogi powiatowe. Ze względu na brak danych dotyczących poziomu natężenia hałasu na drogach niemożliwe jest dokładne określenie poziomu uciążliwości ich oddziaływania i degradacji klimatu akustycznego. Przyjmuje się, że na drogach powiatowych przy natężeniu ruchu około 1000 samochodów na dobę, strefa uciążliwości mieści się w granicach pasa drogowego. Na terenie gminy Uścimów pomiar natężenia ruchu samochodowego na drogach powiatowych wskazują na konieczność rozważenia wpływu hałasu na środowisko przyrodnicze. Ze względu na stwierdzone poziomy oddziaływania akustycznego na terenie gminy należy podjąć działania zmierzające do zmniejszenia ponadnormatywnych poziomów dźwięku. W tym celu należy przeprowadzić analizę układu komunikacyjnego, zadbać o stan techniczny nawierzchni, a w stosunku do projektowanej zabudowy należy zadbać o zachowanie odpowiednich odległości od ciągów komunikacyjnych. 4.8.2. Hałas przemysłowy Drugim źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów. Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania (zmianowy charakter pracy), a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia. 66 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. Presja hałasu przemysłowego staje się w ostatnich latach coraz mniejsza. Oddawane do użytkowania zakłady są prawidłowo projektowane pod kątem minimalizacji emisji hałasu do środowiska, co zapewniają (wymuszają) obowiązujące przepisy. Zakłady istniejące podejmują w większości niezbędne działania organizacyjne i techniczne ograniczające emisję hałasu do wartości zapewniających właściwy standard jakościowy środowiska. Do zakładów przemysłowych będących źródłem hałasu należą przede wszystkim przedsiębiorstwa posiadające decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu. Starostwo Powiatowe w Lubartowie, zgodnie z uzyskanymi informacjami, nie wydało zakładom przemysłowym takich decyzji. W zakresie emisji hałasu do środowiska WIOŚ w Lublinie na terenie gminy Uścimów nie przeprowadził kontroli w żadnym z zakładów. Ze względu na brak aktualnych badań emisji hałasu z podmiotów nie jest możliwa faktyczna rzeczowa ocena środowiska akustycznego wokół nich. 4.8.3. Hałas związany z bytowaniem człowieka Spośród źródeł hałasu komunalnego najistotniejsze znaczenie ma hałas towarzyszący obiektom sportu, rekreacji i rozrywki (dyskoteki, nocne kluby, obiekty koncertowe na wolnym powietrzu, ogródki wiedeńskie przy restauracjach i kawiarniach). Z ich działalnością związany jest dyskomfort akustyczny. Negatywnie odbierany jest również tzw. hałas osiedlowy. Na terenie gminy z tego typu hałasem mamy do czynienia na terenach zwartej zabudowy w większych miejscowościach gminy. 4.9. Przyroda ożywiona Obszar gminy Uścimów cechuje się stosunkowo wysoką różnorodnością środowiska biotycznego, co wynika ze zmienności warunków biosfery oraz z przestrzennego zróżnicowania stosunków wodnych, cech podłoża i topoklimatu. złożoność Na siedliskową nałożyły się ponadto elementy zagospodarowania przestrzennego (użytkowania terenu), które wpływały na stan środowiska; w wyniku przekształceń powstała mozaika środowiska przyrodniczego. Szata roślinna na terenie gminy spełnia następujące funkcje: sanitarno-higieniczną, polegającą przede wszystkim na wzbogacaniu powietrza w tlen i zmniejszaniu w atmosferze ilości dwutlenku węgla; IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 67 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. ochronną, polegającą na ochronie gleb przed nadmierną erozją wietrzną, jak również stanowiącą refugia dla świata zwierzęcego; dekoracyjną, wynikającą w dużej mierze z naturalnych cech roślinności (kształt, barwa), uzyskiwane dzięki temu efekty plastyczno - dekoracyjne korzystnie oddziałują na psychikę człowieka; produkcyjną, polegającą na pozyskiwaniu naturalnych surowców – drewno, grzyby. Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie gminy są poddawane nadzwyczajnym zagrożeniom i degradacji. Najczęstszymi ich formami są: zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym; zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych; niezrekultywowane wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego; zanieczyszczenia punktowe z dzikich wysypisk śmieci; niska świadomość ekologiczna i wrażliwość przyrodnicza społeczeństwa; silna prorozwojowa presja społeczna, która wyraża się w chęci wykorzystania ekonomicznego wszystkich zasobów przyrodniczych, w tym nawet najcenniejszych, wymagających szczególnej ochrony. 4.9.1. Lasy Lasy na terenie gminy należą do Nadleśnictwa Parczew i zajmują 1948 ha, z czego grunty zalesione stanowią 1888 ha. Gatunkiem dominującym jest sosna (69 % udział), do pozostałych należą dąb – 12 %, brzoza – 10 % olsza – 7 % i osika – 2 %. Jeśli chodzi o typy siedliskowe lasu, 60 % powierzchni stanowią siedliska borowe, 36 % lasowe, a 4 % - olsowe. Na terenie gminy lasy ochronne stanowią 491,81 ha, z czego lasy wodochronne i lasy stanowiące ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej zajmują 19,20 ha, lasy wodochronne i stanowiące cenne fragmenty rodzimej przyrody – 45,09 ha, lasy stanowiące ostoje zwierząt podlegających ochronie gatunkowej – 139,38 ha, a lasy wodochronne – 244,34 ha. Planuje się utworzenie rezerwatu przyrody „Gościniec”, obejmujący ochroną fragment rzeki Bobrówki, w celu ochrony populacji bobra europejskiego – 163,42 ha. Na terenie gminy znajdują się także lasy prywatne, będące własnością osób fizycznych i prawnych, o powierzchni łącznej 577 ha. 68 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO ABRYS Technika Sp. z o.o. Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów 4.9.2. Zieleń urządzona i zadrzewienia śródpolne Ze względu na rozproszenie kompleksów leśnych na terenie gminy ważną rolę w systemie ekologicznym spełnia roślinność nieleśna czyli zieleń śródpolna, parkowa oraz cmentarna, a także ogródków działkowych. Szczególną rolę odgrywają zbiorowiska łąkowe i szuwarowe w dolinach rzek oraz (przy rozdzielających stawy groblach rosną pasy roślinności, głównie trzciny pospolitej). Zadrzewienia śródpolne, przydrożne i przywodne szczególnie o charakterze pasowym, spełniają na obszarach użytkowanych rolniczo funkcję zabezpieczającą przed procesami erozyjnymi, ale także funkcję krajobrazowo-estetyczną i ekologiczną, korzystnie wpływając na mikroklimat oraz walory użytkowe środowiska rolniczego. Na terenie gminy najistotniejsze kompleksy zadrzewień śródpolnych zlokalizowane są wzdłuż większości dróg, a także w rejonie oczek wodnych, cieków i rowów. W zadrzewieniach przeważają takie gatunki drzew jak grusza, topole, wierzby, kasztanowce, jesiony oraz olsze czarne. Zieleń cmentarna stanowi uzupełnienie roślinności na terenie gminy. W jej skład wchodzi zieleń występująca zarówno na cmentarzach czynnych, jak i nieczynnych. 4.9.3. Formy ochrony przyrody Na podstawie ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114 z 1991 r., poz. 492) za tereny chronione należy uznać parki narodowe, rezerwaty i parki krajobrazowe wraz z ich otulinami oraz obszary chronionego krajobrazu. Formę przestrzenną mogą mieć również niektóre pomniki przyrody, użytki ekologiczne, kompleksy przyrodnicze, a zwłaszcza zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Park Krajobrazowy Pojezierze Łęczyńskie Największe walory przyrodnicze w obszarze gminy objęto ochroną w postaci Parku Krajobrazowego Pojezierza Łęczyńskiego. Na terenie gminy Uścimów położona jest ponad połowa obszaru parku, obejmując Lasy Parczewskie oraz jezioro Krasne i jezioro Krzczeń. 55% powierzchni gminy wchodzi w skład parku, a pozostała część stanowi jego otulinę. Park obejmuje zachodnią część Pojezierza Łęczyńsko – Włodawskiego oraz fragment Równiny Parczewskiej. Od wschodu sąsiaduje z Poleskim Parkiem Narodowym. Pomimo dużego osuszenia terenu w wyniku prac melioracyjnych jest jednym IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 69 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. z najcenniejszych pod względem przyrodniczym obszarów województwa lubelskiego. Pojezierze Łęczyńsko – Włodawskie jest jedynym w Polsce pojezierzem nie objętym zasięgiem ostatniego zlodowacenia. Na wysokie walory przyrodnicze parku składają się jeziora z przylegającymi do większości z nich torfowiskami wysokimi i przejściowymi, zespoły stawów oraz kompleks leśny Lasów Parczewskich. Występuje tu wielkie bogactwo roślinności wodnej, torfowiskowej i leśnej. Wśród licznie reprezentowanych gatunków borealnych, atlantyckich i południowych znaczna część uznawana jest za rzadkie i ginące. Równie bogata jest fauna parku. Na szczególna uwagę zasługuje występowanie żółwia błotnego oraz szeregu rzadkich i zagrożonych wyginięciem ptaków wodno – błotnych i drapieżnych, m.in. orła bielika. W północnej części gminy (i parku krajobrazowego) znajdują się walory przyrodnicze, które kwalifikują się do ochrony rezerwatowej. Jest to dolny odcinek Bobrówki, przylegający do doliny pas lasu, wchodzący w skład południowego obrzeżenia Lasów Parczewskich oraz pewne obszary poza granicami gminy. Utworzenie rezerwatu ma na celu ochronę gatunkową bobra europejskiego (Castor fiber). Występuje tu ponadto 17 zespołów roślinnych. Na szczególną uwagę zasługuje łęg Circaeo-alnetum nad brzegami Bobrówki i zespoły torfowiskowe rozciągający się Ledo-Sphaqnetum i Sphagnetum magellanici – występujące wokół jeziora Czarnego Gościnieckiego. Użytki ekologiczne Na terenie gminy zatwierdzono 6 użytków ekologicznych: „Jezioro Krzczeń” - zbiornik wodny wraz z przyległym pasem szuwarów. Występują tu rzadkie gatunki unifauny: błotniak stawowy, perkoz dwuczuby, perkozek, kokoszka wodna, krakwa i remiz. „Krasne” – teren 120 ha, gdzie występują jako jedyne w gminie gatunki torfowisk wysokich i przejściowych. „Jezioro Orzechówek” zarośnięta misa jeziorna (dawne jezioro o tej nazwie) z położonymi na południe, licznymi torfowiskami. „Stawy Morawczyńskie” – to rejon stawów hodowlanych, gdzie stwierdzono charakterystyczny dla Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego zespół awifauny związany z pasem trzcinowisk i szuwarami strefy litoralu: bąk, trzciniak stawowy, czernica, głowienka, krzyżówka, łabędź niemy, łyska, perkoz dwuczuby, perkoz rdzawoszyi i czapla siwa. Ponadto stwierdzono tu występowanie innych gatunków takich jak np.: myszołów zwyczajny, pustułka, jastrząb podróżniczek, remiz, 70 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. brzęczka, rycyk i rybitwa czarna. Spotyka się chronione gatunki płazów i owadów. „Jezioro Maśluchowskie” – na jeziorze występują ciekawe gatunki ptaków wodnych i bezpośrednio związanych ze strefą trzcinowisk nadwodnych. „Jezioro Uścimowskie” – dla ochrony cennych gatunków awifauny związanej z trzcinowiskami, wilgotnymi łąkami i torfowiskami w sąsiedztwie zbiornika wodnego m.in.: brzęczka, kokoszki wodnej, łabędzia niemego, perkoza dwuczubego, krwawodzioba i błotniaka stawowego. Występują tu również chronione gatunki płazów (rzekotka, ropucha szara) i bezkręgowców. „Stawy Jedlanka” – gdzie stwierdza się występowanie zbiorowisk szuwarowych Fragmitetum communis, Typhetum latifoliae i Typhetum anqustifoliae, a miejscami zbiorowiska wielkich turzyc ze związku Magnooaricion. Na groblach, w stawach i ich najbliższym otoczeniu zaobserwowano występowanie wielu roślin chronionych i rzadkich. Podobnie stwierdzono występowanie zespołu rzadkich ptaków, płazów i bezkręgowców. 4.9.4. Europejskie sieci obszarów chronionych NATURA 2000 Konsekwencją wstąpienia Polski do UE jest obowiązek włączenia się do systemu Natura 2000. Natura 2000 jest przyjętym przez Unię Europejską systemem ochrony wybranych elementów przyrody, najważniejszych z punktu widzenia całej Europy. System ten nie ma zastępować systemów krajowych, ale je uzupełniać - dawać merytoryczne podstawy do zachowania dziedzictwa przyrodniczego w skali kontynentu. Polega on na wybraniu (według określonych kryteriów) a następnie skutecznym ochronieniu określonych obszarów. Podstawę do wybierania i chronienia obszarów zaliczanych do systemu Natura 2000 stanowią dwie dyrektywy europejskie (tj. akty prawne wiążące rządy państw Unii): tzw. Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Habitatowa. Zgodnie z tekstem Dyrektywy Siedliskowej UE NATURA 2000 to spójna Europejska Sieć Ekologiczna obejmująca: specjalne obszary ochrony (SOO) tworzone dla ochrony: siedlisk naturalnych, siedlisk gatunków roślin i zwierząt, obszary specjalnej ochrony (OSO) tworzone w ramach Dyrektywy Ptasiej dla ochrony siedlisk ptaków. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 71 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. Kraje członkowskie będą współfinansować ochronę obszarów NATURY 2000. Dyrektywa zawiera zasady tego finansowania. Będą do tego celu wykorzystywane różne narzędzia finansowe Unii. Stan chronionych siedlisk i gatunków, a także sytuacja na obszarach wchodzących w skład sieci, muszą być monitorowane. Dyrektywa przewiduje również procedurę rezygnacji z uznawania danego obszaru za ostoję wchodzącą w skład sieci, jeśli na skutek naturalnych procesów utraci chronione wartości. Na mocy Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 roku w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 wyznaczono obszary mające służyć ochronie ptaków zgodnie z Dyrektywą Ptasią. Zgodnie z Rozporządzeniem teren gminy Uścimów został częściowo włączony w granice obszaru o kodzie PL060006 – Lasy Parczewskie, obejmującego obszar 13 577 ha, z czego na teren gminy przypada 2 190,1 ha. Położenie obszaru przedstawia mapa, natomiast szczegółowe dane na temat obszaru zawiera formularz danych OSO w załączniku. 4.9.5. Przekształcenia szaty roślinnej Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie gminy, są poddawane zagrożeniom i degradacji. Najczęstszymi ich formami są: zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym; zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych. Lasy na terenie gminy narażone są głównie na uszkodzenia wynikające z niskiej emisji i komunikacji. Zanieczyszczenia te wpływają między innymi na zmniejszenie odporności biologicznej drzewostanów, podatność na choroby łańcuchowe, zwiększenie występowania szkodników wtórnych, np. huby korzeniowej. Lasy na terenie gminy są również w znacznym stopniu narażone na występowanie pożarów. W celu zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa pożarowego obszarów leśnych na terenie gminy prowadzone powinny być następujące działania: utrzymywanie pasów przeciwpożarowych wzdłuż głównych dróg i torów kolejowych; porządkowanie terenów leśnych wzdłuż szlaków komunikacyjnych; utrzymywanie punktów czerpania wody do celów gaśniczych; oznakowanie zagrożonych drzewostanów tablicami ostrzegawczymi i informacyjnymi; 72 patrolowanie lasów przez Straż Leśną; IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. wprowadzanie okresowych zakazów wstępu na tereny leśne. Lasy, stanowiące na terenie gminy Uścimów szczególny walor środowiska przyrodniczego, podlegają ochronie przed przeznaczeniem ich na cele nieleśne. Należy dążyć do zwiększenia ich powierzchni kosztem przyległych terenów rolnych o niskich klasach bonitacyjnych (V i VI). W najbliższych latach gmina nie planuje przeprowadzać zalesień. Kierunki modernizacji leśnictwa w stronę jego ekologizacji i bardziej zrównoważonego eksploatowania zasobów biologicznych lasów wytyczyła „Polska polityka zrównoważonej gospodarki leśnej”, wprowadzona do realizacji w 1999 r. przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Prowadzona przez Polskę gospodarka leśna jest zgodna z trendami leśnictwa światowego określonymi w Zasadach Leśnych, przyjętych przez 170 krajów w 1992 roku w czasie konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (UNCED). Komisja Europejska w raporcie z dwustronnego przeglądu prawa w obszarze negocjacyjnym Rolnictwo wyraziła opinię, że polskie prawodawstwo związane ze sprawami leśnictwa jest także zgodne z europejską polityką leśną. Potwierdzeniem tych opinii jest certyfikat dobrej gospodarki leśnej, którym objęta jest połowa lasów zarządzanych przez Lasy Państwowe. Certyfikat ten został nadany przez organizację Societe Generale de Surveillance, prowadzącą certyfikację według standardów międzynarodowych organizacji pozarządowej Forest Stewardship Council. Certyfikat świadczy, iż gospodarka w Lasach Państwowych prowadzona jest w sposób pozwalający na wypełnianie przez nie funkcji produkcyjnych, środowiskowych i społecznych. 4.9.6. Charakterystyka ogólna świata zwierząt Zróżnicowanie środowiska przyrodniczego w gminie Uścimów sprzyja różnorodności faunistycznej. Do biotopów o największym znaczeniu dla świata zwierząt należą łąki w dolinach rzecznych, zbiorniki wodne i sfery ekotonowe (rejony w sąsiedztwie dwóch różnych ekosystemów np.: las - pole, woda – las). Zasoby świata zwierzęcego na terenie gminy można uznać za bogate. Zagrożeniem ich egzystencji i dalszego rozwoju są: przebieg przez ekosystemy leśne ciągów komunikacyjnych, stanowiących bariery dla przemieszczania się zwierzyny; nielegalne i niekontrolowane wyręby lasów, pożary lasów; wypalanie traw; IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 73 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. rozwój przemysłu – powodującego pogorszenie się ogólnego stanu środowiska; rosnącą liczba inwestycji w miejscach atrakcyjnych krajobrazowo; kłusownictwo – mogące przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego) zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków. Dla urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków oraz dla gadów, takich jak padalce, zaskrońce, jaszczurki i zwinki, a także płazów (żab, ropuch, rzekotek i kumaków), występujących na omawianym obszarze poważnym zagrożeniem są: zanieczyszczenia wód powierzchniowych – brak skanalizowania i niewystarczająca ilość oczyszczalni ścieków oraz dzikie wysypiska; zmienności i niedobory stanu wód. Wymienione zagrożenia wpływają również na zróżnicowanie i ograniczenie liczby nawet pospolitych gatunków ryb występowania na obszarze gminy. W ramach ochrony dzikich zwierząt należy zwrócić uwagę na potrzebę dokarmiania zwierząt w okresach długich i intensywnych opadów śnieżnych oraz utrzymujących się mrozów. 4.10. Walory krajobrazowe Gmina Uścimów charakteryzuje się wybitnymi walorami przyrodniczo – krajobrazowymi. Około 55 % gminy wchodzi w skład Parku Krajobrazowego Pojezierza Łęczyńskiego, pozostała zaś część stanowi jego otulinę. Wszystkie jeziora gminy Uścimów oraz kompleksy stawów rybnych wraz z ich otoczeniem cechują się wybitnymi walorami przyrodniczo – krajobrazowymi. Podobnie oceniono lasy przylegające do brzegów jezior oraz położone w północnej części gminy, stanowiące fragment Lasów Parczewskich. Na terenie siedlisk ludzkich występowanie zmian walorów estetyczno – widokowych krajobrazu związane jest głównie z dużymi obiektami kubaturowymi, np. silosami, kominami czy masztami telefonii komórkowej na terenie gminy. Za naruszenie naturalnego krajobrazu należy również uznać wszelkie wyrobiska poeksploatacyjne kruszywa naturalnego oraz wpływ rolnictwa, w szczególności intensywnej wielkoobszarowej uprawy rolnej. W przypadku gminy Uścimów na jej terenie nie są zlokalizowane duże zakłady przemysłowe, natomiast istnieją małe i średnie zakłady usługowo – handlowe. Poprzez powiązanie z siedliskowym charakterem zabudowy nie pogarszają one walorów estetyczno – krajobrazowych. Należy zwrócić uwagę na wpływ na tablic reklamowych estetykę gminy, 74 IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. umieszczanych przy ciągach komunikacyjnych, często w sposób nieuporządkowany. Za naruszenie walorów estetyczno – widokowych można uznać także chaotyczną i nieujednoliconą stylowo zabudowę mieszkalną na terenie gminy. Wielokrotnie w miejscach o dużych walorach widokowych występują obiekty wyraźnie się odznaczające i „burzące” harmonię otoczenia. 4.11. Poważne awarie Zdarzające się losowo awarie techniczne i technologiczne w jednostkach stosujących, produkujących lub magazynujących materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji powodować mogą negatywne skutki w środowisku. Skutki te określa się jako "poważne awarie", a jeśli mają one miejsce na terenie zakładu – „awarie przemysłowe”. Obejmują one następujące rodzaje zdarzeń: - zanieczyszczenie poszczególnych elementów środowiska w wyniku awarii i katastrof w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów niebezpiecznych i innych substancji; - pożary na rozległych obszarach lub długo trwające, a także towarzyszące awariom z udziałem materiałów niebezpiecznych, powodujące zniszczenie lub zanieczyszczenie środowiska; - zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku katastrof budowli hydrotechnicznych; - zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku klęsk żywiołowych: huraganów, powodzi, suszy, trzęsienia ziemi. Jednym z najważniejszych zadań w zakresie prewencji awarii przemysłowych jest ewidencja źródeł, mogących spowodować tego typu zagrożenia, którą prowadzi Urząd Wojewódzki w Lublinie. Na terenie gminy Uścimów nie wykazano tego typu źródeł. Istnieją natomiast pojedyncze jednostki, których funkcjonowanie może spowodować awarie i zanieczyszczenie środowiska gruntowo-wodnego. W szczególności dotyczy to stacji paliw płynnych. Lista substancji niebezpiecznych znajdujących się lub magazynowanych na terenie tychże jednostek zawiera kilka pozycji. Zabezpieczeniem przed wystąpieniem zagrożenia jest posiadanie przez zakłady opracowania pn. „Sposoby postępowania na wypadek zagrożenia pożarowego i innego miejscowego zagrożenia” (wewnętrzny plan operacyjno – ratowniczy). Innym zagrożeniem mogącym wystąpić na terenie gminy jest transport drogowy materiałów niebezpiecznych, stwarzając potencjalną możliwość wystąpienia awarii. Transportem drogowym przewozi się głównie substancje ropopochodne i gaz płynny, amoniak, kwas siarkowy i kwas fluorowodorowy, tlenek ołowiu. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 75 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.12. Zestawienie wielkości zasobów i walorów przyrodniczych Rozpatrując istnienie zasobów i walorów przyrodniczych na terenie gminy należy przyjąć w kilku płaszczyznach. Występowanie tych samych zasobów uznać można jednocześnie jako czynnik prorozwojowy, jak i ograniczający rozwój. W tabeli 23 przedstawiono zestawienie ważniejszych czynników przyrodniczych oddziałujących na rozwój gminy. Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze T a b e l a 23 istniejące na terenie gminy Element Czynniki pogarszające możliwości Czynniki prorozwojowe przyrodniczy rozwojowe 1 2 Położenie – w niedużej odległości od siedziby powiatu – Lubartowa i województwa Lublina Ukształtowanie terenu rozwój gospodarczy rozwój turystyki i wypoczynku sobotnio - niedzielnego w okolicznych lasach (grzyby, ścieżki rowerowe, spacery); wzrost natężenia ruchu – wzrost zanieczyszczenia powietrza i zagrożenie hałasem. nie stwarza problemów budowlanych gmina o niewielkim narażeniu na naturalne klęski zastępowanie areału rolnego nasadzeniami leśnymi lub naturalnymi użytkami (łąki) wykorzystanie do nasadzeń biopaliw (wierzby energetycznej) rozwój przemysłu przetwórczego – uprawianych gatunków roślin chaotyczna zabudowa zwiększona erozja na obszarach intensywnej uprawy rolniczej uprawa gatunków roślin o niewielkich wymaganiach glebowych (zboża) niższe plony "dzikie wysypiska” Gleby – średnia jakość bonitacyjna. Złoża bogactw naturalnych – kruszywo naturalne. Wody podziemne – duża zasobność Wody powierzchniowe – gęsta sieć drobnych cieków wodnych o dużym zanieczyszczeniu 76 3 położenie części gminy na obszarze głównych zbiorników wód podziemnych o wysokiej jakości wymagających wysokiej ochrony urozmaicenie estetyki krajobrazu miejsca występowania rzadkich gatunków ptactwa wodnego występowanie zbiorników małej retencji możliwość przerwania łańcucha pokarmowego, naruszenie walorów widokowych w rejonie eksploatacji złóż kruszywa naturalnego dzikie wysypiska niski procent skanalizowania gminy, nieszczelne zbiorniki bezodpływowe (szamba) zła jakość cieków wodnych zbyt mały stopień skanalizowania gminy nieszczelne zbiorniki bezodpływowe (szamba) IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. 1 2 3 Powietrze – zanieczyszczone ze źródeł komunikacyjnych Hałas – komunikacyjny i związany z działalnością gospodarczą Walory przyrodnicze – bogactwo flory i fauny oraz walorów krajobrazowych rozwój turystyki z dala od głównych ciągów komunikacyjnych występowanie obszarów chronionego krajobrazu będących zapleczem przyrodniczym doliny rzeczne stanowiące lokalne ciągi wysokiej aktywności przyrodniczej lasy charakteryzujące się stosunkowo zwartą powierzchnią, dużą różnorodnością siedliskową i stanowiące ważne węzły systemu korzystne warunki klimatyczne liczne szlaki turystyczne: piesze i rowerowe urozmaicony krajobraz dobrze zorganizowana baza turystyczna (baza hotelowa, gastronomiczna, dojazdy itd.) i możliwość dalszego jej rozwoju; warunki do prowadzenia upraw ekologicznych tj. produkcji "zdrowej żywności" rozwój turystyki i infrastruktury rekreacyjnej popularyzacja gminy Walory kulturowe – zabytkowa zabudowa mieszkalna i miejsca historyczne stanowiące atrakcję turystyczną; świadomość historyczna i kulturowa miejscowej ludności; zanieczyszczenia komunikacyjne powietrza zanieczyszczenia powietrza w wyniku niskiej emisji brak sieci gazowych na wsi; konieczność przebudowy części systemów grzewczych (z pieców węglowych); zły stan techniczny i parametry wielu dróg gminnych niewielki w stosunku do potrzeb zakres inwestycji drogowych; pogorszenie warunków mieszkania ludności dominuje niewielkie zróżnicowanie drzewostanu; nienajlepszy stan zdrowotny gminnych zasobów leśnych; brak działającej na terenie gminy organizacji zajmującej się ochroną zabytków, historią badaniem i propagowaniem miejscowych tradycji itp. brak wydawnictw i ulotek sponsorowanych przez gminę oraz poważnych publikacji historycznych lub popularyzujących historię gminy oraz reklamujących jej walory historyczne IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 77 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.13. Synteza danych o stanie przeobrażeń środowiska przyrodniczego Na podstawie zebranych informacji i ich analizie sporządzono listę problemów ekologicznych, jakie występują na terenie powiatu tabela 24. Przyczyny i sposoby rozwiązania problemów środowiskowych T a b e l a 24 na terenie gminy Problem ekologiczny Główne przyczyny Ogólne metody w zakresie przeciwdziałania (forma degradacji występowania problemu określonemu problemowi środowiska) 1 2 Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego - Hałas - działalność gospodarcza, stosowanie indywidualnego ogrzewania (węglowego) – misja niska, ruch komunikacyjny, 3 - - likwidacja indywidualnych punktów paleniskowych - prowadzenie nowych nasadzeń leśnych na terenach nieużytków oraz gleb o słabej bonitacji, tworzenie stref izolacyjnych wzdłuż ciągów komunikacyjnych o największym nasileniu ruchu, zachowanie odległości pozwalającej na ograniczenie wpływu hałasu planowanej zabudowy od ciągów komunikacyjnych; poprawa stanu technicznego dróg, wypalanie traw ruch komunikacyjny działalność gospodarcza, - - - Zanieczyszczenie wód powierzchniowych - - - Zanieczyszczenie wód podziemnych - - 78 zanieczyszczenia ściekami bytowymi pochodzącymi z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych, zanieczyszczenia pochodzące spoza terenu gminy, zanieczyszczenia ze źródeł rolniczych – stosowane nawozy dzikie wylewiska, nieszczelne zbiorniki bezodpływowe, zła jakość odprowadzanych ścieków deszczowych, zanieczyszczenia pochodzące spoza terenów gminy, współpraca na rzecz zmniejszenia zanieczyszczeń z podmiotów gospodarczych na terenie gminy, przechodzenie na paliwa ekologiczne gaz, paliwa odnawialne, - - systematyczna rozbudowa kanalizacji w miarę podłączania nowych użytkowników, zlikwidowanie dzikich wylewisk, kontrola szczelności zbiorników bezodpływowych oraz wywiązywania się z obowiązku ich opróżniania, - przeciwdziałanie zmianie stosunków wodnych, - systematyczna rozbudowa kanalizacji w miarę podłączania nowych użytkowników, zlikwidowanie dzikich wylewisk, - kontrola szczelności zbiorników bezodpływowych oraz wywiązywania się z obowiązku ich opróżniania, przeciwdziałanie zmianie stosunków wodnych, ochrona wód podziemnych IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. 1 2 Skażenie gleby - - - zanieczyszczenia ze źródeł rolniczych – stosowane nawozy, zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, wypalanie traw, 3 - ograniczenie emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, - weryfikacja stanu środowiska gruntowowodnego w miejscach zagrożeń oraz przeprowadzenie rekultywacji gruntu, kontrola szczelności zbiorników bezodpływowych oraz wywiązywanie się z obowiązku ich opróżniania, właściwe gospodarowanie odpadami komunalnymi, - - Promieniowanie elektromagnetyczne Degradacja szaty roślinnej i ubożenie świata zwierzęcego - - - Obniżenie walorów estetyczno widokowych - obecność źródeł promieniowania (wieże telefonii komórkowej, nadajniki, sieci i stacje energetyczne) wypalanie traw, degradacja gleb, zmiany warunków siedliskowych w wyniku zanieczyszczenia środowiska, zanieczyszczenie powietrza, gleby i wody, płoszenie zwierząt, obiekty pochodzenia antropogenicznego, estetyka zabudowy mieszkalnej - - - - - lokalizacja nowych obiektów z zachowaniem stref ochronnych. przestrzeganie wyznaczonych stref właściwa pielęgnacja szaty roślinnej, stosowanie gatunków odpornych na zanieczyszczenia, zalesianie nieużytków, wzbogacanie gleb środkami glebotwórczymi (kompost), ograniczenie procesów urbanizacyjnych w pobliżu obszarów przyrodniczocennych (ograniczenie zabudowywania terenów), ograniczanie lokalnych źródeł zanieczyszczeń powietrza, gleby i wody, dokarmianie i szczepienia ochronne odpowiednie sytuowanie elementów naruszających walory estetyczne i krajobrazowe gminy oraz zagospodarowanie terenu zabudowy, uporządkowanie zabudowy (wszelkie budownictwo mieszkaniowe, usługowe, turystyczne itp. należy harmonizować z otaczającym krajobrazem). uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego obszaru chronionego krajobrazu IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 79 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Uścimów ABRYS Technika Sp. z o.o. 4.14. Analiza wskaźnikowa stanu środowiska Na podstawie sporządzonej analizy obecnego stanu środowiska gminy wyznaczono lokalne wskaźniki środowiskowe. Wskaźniki te mają być podstawą oceny poprawy środowiska i oceny jakości życia mieszkańców gminy, a także umożliwić okresową weryfikację podejmowanych działań. Wskaźniki środowiskowe i zrównoważonego rozwoju gminy Oceniany element 1 Wskaźnik Stan obecny 2 3 4 szt. 6 tys. m3/a km szt. 119,9 Ujęcia wód Infrastruktura Liczba komunalnych ujęć wody Zużycie wody Produkcja wody Sieć wodociągowa Długość sieci wodociągowej Liczba przyłączy wodociągowych Wskaźnik skanalizowania gminy (K) K = 1 000 x dł. sieci kanalizacyjnej/liczba mieszkańców gminy Wskaźnik proporcji dł. sieci kanalizacyjnej do dł. sieci wodociągowej Liczba oczyszczalni przydomowych Liczba zbiorników bezodpływowych Ilość stacji na terenie gminy Oczyszczanie ścieków Stacje bazowe telefonii komórkowej Zasoby środowiska przyrodniczego Rzeźba terenu i budowa Zasoby geologiczne (surowce skalne) geologiczna - wydobycie (w roku); - zasoby geologiczne bilansowe Gleby Udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych Udział poszczególnych klas bonitacyjnych gleb Przyroda 80 T a b e l a 25 Jednostka miary Liczba obszarów chronionego krajobrazu Liczba obszarów Natura 2000 Liczba użytków ekologicznych Liczba pomników przyrody 67,7 870 K 2,98 0,15 szt. szt. 4 793 1 [tys. Mg] 12 365 % 100 II – 6 % III –69% IV – 21% V – 3% VI – 3 % 2 1 6 4 % ogólnej powierzchni szt. szt. szt. szt. IV. ANALIZA I OCENA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
