„Zarys estetyki” Gołaszewska – rozdział 3 „Twórca”

„Zarys estetyki” Gołaszewska – rozdział 3 „Twórca”
Artysta tworzący dzieło sztuki ujmowany jest przez estetykę w kontekście sytuacji
estetycznej. Jest bezpośrednim sprawcą pojawienia się innych elementów sytuacji estetycznej.
Zespół jego zachowań i przeżyć składa się na proces twórczy prowadzący do powstania dzieła
dostępnego odbiorcy.
Osobowość twórcza
1. Materiały do poznania osobowości twórczej
 Uzyskiwane na badaniach empirycznych – wykorzystywane materiały zebrane przez
socjologię i psychologię np. filmy dokumentujące pracę artysty itp. Obserwuje się
również publiczne wystąpienia artysty i czyta świadectwa stworzone przez ludzi z ich
rodziny i otoczenia.
 Zapiski i listy artystów – tworcy często prowadzą dokumentacje swojej pracy w której
opisują metody, samowiedzę, postawy estetyczne, programy artystyczne itp. List w
których twórcy opowiadają o życiu tez są cenne ;)
 Wypowiedzi przeznaczone do publikacji – dowolność ograniczona, często traktaty o
sztuce czasem luźne impresje.
 Zagadnienie sztuki automatycznej – autotematyzm może być pewnym źródłem wiedzy
ale musi być prawdy w duży nawias ob. To jednak już wytwór artystyczny czyli
swego rodzaju fikcja.
 Dystans wobec wypowiedzi twórców – trzeba być krytycznym bo to co mówi artysta
jest przefiltrowane przez jego świadomość czyli zawsze ma charakter cząstkowy,
jednostkowy. Artysta może też kłamać na temat swojej twórczości.
2. Osobowość twórcza a osobowość podstawowa artysty
Osobowość twórcza artysty rozwija się na tle osobowości podstawowej. W dziele nigdy
nie znajdziemy pełnego odzwierciedlenia którekolwiek z osobowości, choć możemy z
niego wnioskować twórczą osobowość, której wyraźne ślady widać w poszczególnych
dziełach artysty. Na osobowość twórczą składa się zespół czynników tkwiących w
podstawowej osobowości, które bezpośrednio warunkują podjęcie i kontynuowanie
twórczości, jak również określa charakter powstałych dzieł.. Niektóre z nich przejawiają
się w dziele inne stanowią warunek podjęcia pracy twórczej. By dostrzec szczególne rysy
wyobraźni artysty trzeba się zapoznać z całym jego dorobkiem. Zagadnienie osobowości
twórczej łączy się ze stylem.
3. Podmiot sprawczy dzieła sztuki.
O ile całokształt dorobku artysty pozwala zrekonstruować osobowość twórczą autora, o
tyle dane dzieło pozwala zrekonstruować określony sposób podejścia do świata, punkt
widzenia, z jakiego ujmowane są wszelkie zjawiska prezentowane w utworze.
Typologia osobowości twórczych
1. proces twórczy artysty w kategoriach faktu estetycznego można określić jako scalone
wedle przyjętej zasady przypadki jednostkowe, zachowania się artysty, dane w obserwacji
oraz w autorefleksji twórcy, a ujęte łącznie z dziełami sztuki będącymi rezultatem owej
działalności. Proces twórczy nigdy nie jest dany w całości, ciężko określić jego ramy
czasowe, ciężko powiedzieć które zachowania artysty należą do procesu twórczego a
które nie itp.
 Struktura procesu twórczego – proces twórczy jest bardzo złożony. Istnieją dwie
podstawowe fazy: świadomościowa w której następuje powzięcie decyzji o
rozpoczęciu procesu twórczego i skrystalizowanie koncepcji twórczej; realizacyjna –
materialna praca nad dziełem i jego ukończenie. Związki między fazami są




skomplikowane i fazy te często mieszają się ze sobą. Ważna jest również geneza
koncepcji twórczej – skąd się ona wzięła. Ważne w strukturze procesu twórczego są
również założenia twórcze artysty.
Związek procesu twórczego z osobowością twórcy. Proces twórczy może być
ekspresją autentycznej osobowości lub ekspresją osobowości kreowanej przez artystę.
Dlatego dzieła sztuki nie da się uznać za rzecz mówiącą w Prost o osobowości twórcy.
Osobowość – proces twórczy – wartość. Osobowość twórca kreuje się na skutek
spełniania aktów kreacyjnych. Jednocześnie osobowość kształtuje owe akty. Źródłem
w efektywności procesu twórczego szukać należy w podstawowej osobowości
człowieka. Decydujący jest stopień zainteresowania i wola stworzenia dzieła. Artysta
jest autorem dzieła a jednocześnie jest poza nim, jego możliwości są większe niż
pojedyncze dzieło. Wartość estetyczna albo rysuje się dopiero gdy dzieło jest
skończone, albo już na samym początku konceptualizacji lub w trakcie wytwarzania
dzieła. Jedynie procesy, które doprowadzają do powstania wartościowego artystycznie
dzieła można uznać za twórcze
Osobowość – proces twórczy – dzieło. Dzieło jest niezależne od procesu twórczego a
proces twórczy od osobowości podstawowej.
Biorąc pod uwagę jako wyznaczniki procesu twórczego, jego strukturę oraz
świadomość wykonywania dzieła, wyróżnić można trzy zasadnicze typy tego procesu:
Typ intuicyjny czyli ścisłe splecenie fazy przeżyciowej i realizacyjnej, udział
świadomości przedrefleksyjnej. Proces realizacji dzieła przebiega szybko i z
poczuciem dobrze podejmowanych decyzji. Ten typ procesu twórczego charakteryzuje
się tym że najistotniejsze momenty kreatywne realizują się na zasadzie aktów intuicji
bez motywacji typu dyskursywnego, bez udziału pełnej świadomości.
Typ refleksyjny czyli wyraźne oddzielenie faz, z tym że faza przeżyciowa
poprzedza realizacyjną, udział pełnej świadomości j;. Ma skomplikowaną strukturę,
chwiejność w wyborze koncepcji oraz środków wyrazu. Proces długotrwały, artysta
kontroluje swoje zamierzenia, tworzy koncepcje a potem ją realizuje mniej lub
bardziej konsekwentnie. Refleksyjność procesu twórczego ma charakter specjalny, nie
jest to refleksyjność wyłącznie intelektualna, ma zabarwienie również emocjonalne,
dotyczy spraw osobistych i obraca się wokół doświadczeń zdobytych w czasie
kontaktu z rzeczywistością.
Typ behawioralny czyli fazy procesu są oddzielone od siebie z tym że faza
realizacyjna w pewnym stopniu poprzedza przeżyciową, udział obu rodzajów
świadomości. Metoda prób i błędów – twórca zaczynając nie wie jak ma wyglądać
ostatecznie dzieło i nie odczuwa konieczności wykonywania takich czy innych
kroków. Wcielanie wizji artystycznej w kolejne realne kształty.
Typy te nie występują w rzeczywistości w formie czystej.
Teorie twórczości artystycznej
1. Teoria „natchnienia”
Twórca osiąga szczególnie znaczące rezultaty artystyczne nie dzięki swojej wiedzy,
umiejętnościom, wprawie itp. lecz dzięki czynnikom nie dającym się racjonalnie
wytłumaczyć, dochodzący do głosu w chwilach niespodziewanych, których rezultaty są
nieobliczalne. Charakterystyczne jest to, że przy wyjaśnianiu procesu twórczego usunięte
zostają na dalszy plan właściwości osobowości człowieka. Twórczość jako dar
tajemniczy, nad którym człowiek nie panuje. Przekonanie że za wyjątkowością wytworu
musi stać wyjątkowość procesu psychicznego który do dzieła doprowadził. Połączenie
teorii natchnienia z teorią geniuszu i indywidualizmu.
2. Twórczość jako praca
Wyjaśnienie zagadnienia twórczości poprzez wskazanie na takie czynniki jak praca, trud,
pokonywanie przeszkód, wysiłek. Człowiek ma naturalne zdolności, nad którymi musi
jednak pracować by tworzyć prawdziwe dzieła sztuki. Koniecznym warunkiem
twórczości jest znajomość reguł tworzenia i umiejętność posługiwania się nimi. Praca
pozostaje niezbywalnym elementem procesu twórczego choć oprócz niej występują
również inne czynniki.
3. Twórczość jako ekspresja osobowości
Croce rozpowszechniał. Twórca za pomocą ekspresji jest w stanie wyrazić również to co
czują inni. Ekspresja która leży u podstaw twórczości jest poddawana kontroli
świadomości. Rola sztuki polega na komunikowaniu stanów wewnętrznych. Sztuka
stanowi sposób komunikowania, artyści uzewnętrzniają stany swojego umysłu alby
umożliwić innym uzyskanie bardzo podobnych stanów.
4. Teoria twórczości w estetyce zorientowanej empirycznie
 Dyspozycja/postawa twórcza – kilka warunków mających wpływ na podjęcie
twórczości artystycznej (zarówno indywidualne, osobowościowe jak i społeczne)
Warunki osobowościowe – zdolności i zainteresowania prowadzące do przyjęcia
postawy zainteresowania i doceniania sztuki.
Warunki społeczne – wpływ środowiska i wykształcenia oraz opinii społecznej
dotyczących pozycji sztuki oraz oceny dzieł danego artysty
Zasób doświadczeń - suma indywidualnych przeżyć artysty tzw. priori kulturowe
Wszystkie te warunki określają postawę twórczą artysty.
 Motywacja twórczości nie wystarcz postawa twórcza aby zacząć proces twórczy,
potrzebna jest też motywacja. Motywy mogą być dwojakiego rodzaju:
Motywy przyporządkowane to te które bezpośredni wpływają na kształtowanie
dzieła i które dają się realizować przy udziale pracy twórczej. Jest to wzgląd na siebie
czyli pragnienie stworzenia dzieła które spełnia oczekiwania twórcy i go wyraża.
Wzgląd na dzieło czyli uwaga skupiona na tym by dzieło było doskonałe realizujące
wysoką wartość estetyczną – w procesie twórcy wtedy postawa obiektywizując.
Wzgląd na odbiorcę czyli chęć dostarczenia innym przeżyć jakie może nieść dzieło
sztuki
Motywy nieprzyporządkowane to te które bezpośrednio nie zaznaczają się w dziele i
mogą być realizowane także przy pomocy innych działań. Dodatkowo uaktywniają
potencje twórcze. Są to na przykład względy ekonomiczne, przymus społeczny lub
podporządkowanie się stereotypom.
 Bezpośredni impuls podjęcia procesu twórczego
By powstało dzieło zaistnieć musi aktywizacja psychiczna przez zadziałanie bodźca
zewnętrznego bądź wewnętrznego. Mogą to być następujące impulsy
Dostrzeżony w świecie brak, który dopuszcza wypełnienie lub który wypełnienia się
domaga. Widząc niedoskonałość artysta postanawia wzbogacić rzeczywistość jakąś
nową wartością.
Fascynacja światem, rzeczywistością. Impuls pozytywny, artysta chce pokazać swój
zachwyt nad światem i rzeczami w świcie. I ocalić ten stan od zapomnienia.
Nadmiar własnych przeżyć od których twórca pragnie się wyzwolić. Chce je
zaprezentować innym i szuka sposobu ich wyrażenia w formie artystycznej.
5. Podjęcie definitywnej decyzji
Wewnętrzny przymus podjęcia procesu twórczego. Następuje wtedy realne przygotowanie
do pracy artystycznej, pierwsze proby. Czasem artysta od razu przystępuje do dzieła ale
częściej prace poprzedzają trzy momenty:

Koncepcja dzieła to ukształtowanie w wyobraźni zarysy przyszłego utworu. Możne to
być ogólny zarys całości dzieła lub też inicjujący fragment w którym ujawnia się
wartość estetyczna która ma być realizowana
 Wizja artystyczna, jest to ukształtowanie realiów przyszłego utworu. Istotne jest to że
artysta widzi i odczuwa świat swego dzieła i w jakim pozostaje o stosunku do obrazu
świata rzeczywistego.
 Zamiar artystyczny czyli ustalenie punktu centralnego, treści, układu, kompozycji,
związku z tworzywem itp. jest on w pełni świadomy i to w nim tkwi rzeczywisty
kształt dzieła – on jest realizowany w procesie twórczym.
6. Proces realizacyjny
Zaczyna się gdy artysta zaczyna faktycznie obiektywizować swój zamiar, materialnie
kształtować tworzywo by realizowało ono określoną wartość estetyczną. Istotnymi fazami
jest nadanie kształtów materii dzieła, urabianie tworzywa tak by stanowił odpowiednik
wizji artystycznej. Po zakończeniu procesu twórczego następuje faza postrealizacyjna:
 Weryfikacja wartości własnego dzieła . w czasie procesu twórczego artysta traci
dystans do dzieła i dopiero o zakończeniu pracy przywrócenie dystansu jest możliwe.
W wyniku dystansu może nastąpić akceptacja dzieła, przeprowadzenie poprawek albo
odrzucenie dzieła.
 Dystans wobec dzieła – jest do dystans radykalny, ostateczny który powoduj iż sam
twórca nie poznaje własnego dzieła. Wtedy jest w stanie spojrzeć na dzieło od
zewnątrz. Artysta zdaje sobie sprawę że to co stworzył przestało być jego własnością i
żyje własnym (społeczny) życiem.