JAN DORMAN

JAN DORMAN
JAN GIL II A
JAN DORMAN
•
Jan Dorman (ur. 11 marca 1912 w Dębowej Górze, od 1915 dzielnica Sosnowca, zm. 21 lutego 1986 w Będzinie) - twórca,
eksprymentator i menadżer teatralny, reżyser, aktor, pedagog, dyrektor teatru, artysta plastyk, pisarz. Członek SPATiF - ZASP,
ZAIKS, ITI.
•
•
Biografia
W latach 1928-1933 był słuchaczem Męskiego Seminarium Nauczycielskiego w Sosnowcu. Następnie pracował jako
nauczyciel na Polesiu. Od 1938 do 1939 r. studiował malarstwo w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Już w seminarium
nauczycielskim grywał na scenie, reżyserował i tworzył scenografie do spektakli. Zajęcia teatralne z dziećmi prowadził też
jako nauczyciel i student. W 1945 r. wraz z poślubioną w 1938 r. żoną, Janiną Dormanową (1910-2004) założył w Sosnowcu
Międzyszkolny Teatr Dziecka. 22 grudnia 1945 r. teatrzyk ten pod kierownictwem Dormana wystawił w Sosnowcu
przedstawienie "Malowane dzbanki". Pierwszy spektakl na profesjonalnej scenie wystawiono w ówczesnym Teatrze
Miejskim, dzisiejszym Teatrze Zagłębia. Był to teatr ekspresji dzieci, oparty na zabawie. W 1947 r. teatrzyk przekształcono w
Eksperymentalny Teatr Dzieci z siedzibą w domu Związku Zawodowego Górników przy ul. Żytniej. Z powodu trudności
lokalowych Dorman od 1949 r. organizował nową placówkę teatralną w budynku dawnego domu parafialnego w Będzinie
przy ul. Sobieskiego (ob. Teatralna), dokąd przeniósł teatr w 1950 r. 1 kwietnia 1951 r. otrzymał dzisiejszą nazwę Teatr Dzieci
Zagłębia. Kierował nim do chwili przejścia na emeryturę w 1978 r. W tym czasie teatr uchodził za jedną z najbardziej
awangardowych scen polskich dla dzieci i młodzieży oraz jedną z najlepszych scen dziecięcych w kraju. Później nadal tworzył
swoje autorskie spektakle w teatrach całej Polski.
•
•
•
•
•
•
•
Rodzina[
Jego cała najbliższa rodzina (pięcioro dzieci) związana była z teatrem Dzeci Zagłebia. Żona Janina z Polańskich współtworzyła
teatr, do 1989 r. zagrała w nim 60 ról, była asystentem reżysera i sama reżyserowała. Dwaj synowie już jako dzieci grali na
scenie. Jacek współpracował m.in. przy tworzeniu scenografii, drugi syn jeździł teatralnym autobusem. Iwona Dowsilas robiła
opracowania muzyczne spektakli. W 1998 r. założyła Fundację im. Jana Dormana.
Twórczość i zasługi[
Prowadził teatr inspirowany rytuałem dziecięcej zabawy, odwołujący się do gry skojarzeń i wyobraźni odbiorcy, posługujący
się lalkami, maskami, znakiem plastycznym. Przełomem w jego twórczości był spektakl "Krawca Niteczki" według Kornela
Makuszyńskiego (1956), którym zwrócił na siebie uwagę środowiska i krytyki. Kolejne spektakle potwierdzały jego
oryginalność twórczą. Obok przedstawień dla dzieci tworzył także widowiska dla młodzieży i dorosłych, co w jego czasach
było jeszcze bardziej niezwykłe niż nowatorska forma przedstawień.
Był twórcą wszechstronnym, do wielu spektakli sam projektował scenografie (często z synem Jackiem), tworzył opracowania
muzyczne, pisał teksty dla potrzeb sceny, radia, artykuły do gazet, współpracował z teatralnym ruchem amatorskim. W latach
1965–1973 był organizatorem Przeglądu Zespołów Obrzędowych "Herody" ze Śląska i Beskidów. Na ulicach Będzina i na
scenie profesjonalnego teatru pojawiła się spontaniczna twórczość ludowa. Brał udział w seminariach i dyskusjach z
udziałem ludzi nauki, teatru i badaczami kultury. Prowadził szczegółową dokumentację pracy teatralnej i własnych działań
twórczych.
W swoim teatrze stworzył 59 przedstawień, a w 22 innych teatrach przygotował 32 inscenizacje, a także kilka przedstawień
dyplomowych i warsztatowych ze studentami wydziału lalkarskiego Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej we Wrocławiu.
Do najważniejszych jego inscenizacji należą m.in.: "Która godzina?" Z. Wojciechowskiego (1964), "Szczęśliwy książę" wg
Wilde’a (1967), adaptacje Hamleta Szekspira (1968) i "Kubusia Fatalisty" Diderota (1968) oraz jego własne teksty: "Kaczka i
Hamlet" oraz "Konik" (1975).
•
•
•
•
Upamiętnienie
W zbiorach, którymi od 1998 r. opiekuje się Fundacja im. Jana Dormana (założona przez córkę, Iwonę Dowsilas) znajduje się
bogata korespondencja z ponad 200 osobami ze świata kultury, sztuki, nauki(m.in. z Marią Dąbrowską, Marią Kownacką,
Agnieszką Osiecką, Danielem Passentem, Krzysztofem Pendereckim, Janem Sztaudyngerem, Gustawem Morcinkiem, prof.
Stefanem Szumanem).
25 marca 1992 r. w foyer Teatru Dzieci Zagłębia w Będzinie odsłonięta została tablica poświęcona pamięci Jana Dormana.
W marcu 1996 r. (w 10. rocznicę śmierci i 50-lecie teatru) Teatr przyjął patronat swego założyciela i twórcy.