45 min, aw miarę dorastania wydłuża się iu osoby

CMYK
FIZJOLOGIA ZWIERZÑT Z ELEMENTAMI FIZJOLOGII CZ¸OWIEKA
Sen
Czuwanie
a
0
1
2
3
4
5
6
7
8
2
3
4
5
6
7
8
2
3
4
5
6
7
8
Sen
Czuwanie
b
1
0
Sen
Czuwanie
c
1
0
Czas (h)
Fazy snu
1.
2.
3.
4.
REM
NREM
Ryc. 26.2.
Hipnogram, czyli graficzny obraz snu, u dziecka (a) wykazuje na poczàtku przewag´ coraz g∏´bszych
(od 2. do 4.) faz snu NREM, a w miar´ up∏ywu czasu pojawiajà si´ coraz d∏u˝sze epizody snu REM, a˝
do momentu przebudzenia si´. U osoby doros∏ej (b) coraz d∏u˝sze epizody snu REM oddzielajà krótkie
i p∏ytkie fazy snu NREM, natomiast w wieku podesz∏ym (c) g∏´bsze (2. i 3.) fazy snu NREM pojawiajà
si´ tylko sporadycznie, a coraz cz´stsze sà przebudzenia z poprzedzajàcymi je epizodami snu REM
45 min, a w miarę dorastania wydłuża się i u osoby dorosłej wynosi 90–110 min.
Analiza częstotliwości i amplitudy zapisu EEG w czasie pozwala uzyskać hipnogram (od gr. hypnos – sen), czyli graficzne przedstawienie poszczególnych faz snu
w danym cyklu (ryc. 26.2). W początkowych fazach (1. i 2.) snu NREM, obejmujących zasypianie i sen niestabilny, pojawiają się częste wybudzenia, natomiast w fazach następnych (3. i 4.) sen jest „głębszy”, z przewagą fal wolnych. W kolejnych cyklach snu nocnego coraz dłuższe są fazy snu REM, który u zdrowej osoby dorosłej
zajmuje 20–25% całego okresu snu. U osób w wieku podeszłym maleje liczba faz 3.
i 4. o wolnych falach i znacznej amplitudzie, wzrasta natomiast liczba wybudzeń, co
258
CMYK
Zegar i kalendarz biologiczny
wydaje się być konsekwencją zaniku rytmu dobowego wydzielania melatoniny przez
szyszynkę (patrz dalej).
Nie istnieje pojedynczy ośrodek snu w mózgu. Neurony związane z kontrolą i dynamiką snu znajdują się w pniu mózgu i pokrywają się z ośrodkami układu autonomicznego (rozdz. 15.).
Fizjologiczna funkcja snu
Mimo intensywnie prowadzonych badań, rola snu jako procesu fizjologicznego ciągle
pozostaje niejasna. Można mu przypisać wiele funkcji, z których najważniejsze to:
n rozwojowa – np. ludzki noworodek śpi około16 godzin na dobę, z czego połowę
stanowi faza REM. Nieproporcjonalnie długie trwanie tej fazy snu sugeruje jej ważną rolę w rozwoju i dojrzewaniu mózgu noworodka.
n metaboliczna – początek snu stanowi zwykle faza NREM, z cyklami o wolnych
falach, co wskazuje, że służy on odpoczynkowi. Towarzyszy mu spadek temperatury
ciała, obniżenie szybkości akcji serca, a także częstotliwości oddechów, zmniejsza się
wydzielanie hormonu wzrostu oraz hormonów płciowych, co potwierdza rolę fazy
NREM w odbudowie tkanek somatycznych. Jednoczesny spadek częstotliwości potencjałów neuronów mózgu, obniżenie mózgowego przepływu krwi i tempa metabolizmu przypuszczalnie umożliwiają uzupełnienie zapasów neuroprzekaźników i (lub)
enzymów. Są one konieczne do zapewnienia sprawności synaps w układach podtrzymujących uwagę w czasie czuwania. Inaczej przebiegają procesy regulacyjne w fazie
REM, w której wzrasta intensywność pracy układu sercowo-oddechowego, obserwuje się pobudzenie układu autonomicznego i drżenie niektórych mięśni somatycznych.
Nie jest to zatem faza odpoczynku i regeneracji.
n Wszystkie procesy zachodzàce w organizmach przebiegajà w pewnej sekwencji czasowej, przejawiajàcej si´ cyklicznoÊcià zmian. n Najwyraêniejsze cykle, tzw. rytmy oko∏odobowe, sà zwiàzane z 24-godzinnym okresem Êwiat∏a i ciemnoÊci. Majà one charakter endogenny, co oznacza, ˝e sà wytwarzane przez
mechanizmy znajdujàce si´ wewnàtrz organizmu (tzw. zegar biologiczny). n Sen jest z∏o˝onym stanem
aktywnoÊci mózgu, trudnym do jednoznacznego opisania, ale stosujàc ró˝ne kryteria, mo˝na odró˝niç sen
od zwyk∏ego odpoczynku; obydwa stany sà nieod∏àcznà cz´Êcià rytmu dobowego. n W Ênie cz∏owieka
wyró˝nia si´ cykle, sk∏adajàce si´ z faz snu NREM, po którym nast´puje sen REM, zwiàzany z gwa∏townymi ruchami ga∏ek ocznych. n Sen NREM stanowi przypuszczalnie faz´ regeneracji organizmu, natomiast
w fazie REM wyst´puje wzmo˝ona aktywnoÊç elektryczna mózgu i pojawiajà si´ marzenia senne.
n
1 WyjaÊnij, jak rozumiesz poj´cie „endogenny charakter rytmu”.
n
2 Wska˝ cechy faz NREM i REM snu cz∏owieka.
n
3 WyjaÊnij, na czym polega rola biologiczna snu.
www.wsip.com.pl
259