ocena sposobu żywienia kobiet w okresie okołomenopauzalnym w

ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2007, 6 (55), 359 – 368
MONIKA BRONKOWSKA, BEATA SADOWSKA
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET W OKRESIE
OKOŁOMENOPAUZALNYM W ASPEKCIE ZAGROŻENIA
CHOROBAMI CYWILIZACYJNYMI – SPOŻYCIE WYBRANYCH
SKŁADNIKÓW POKARMOWYCH
Streszczenie
Celem pracy była ocena sposobu żywienia kobiet (n = 100) w okresie okołomenopauzalnym w aspekcie zagrożenia chorobami cywilizacyjnymi Zastosowano metodę trzykrotnego wywiadu o spożyciu
z ostatnich 24 godzin oraz historię żywienia (m.in. zwyczajowa dzienna liczba posiłków, częstotliwość
spożywania produktów). Sposób żywienia większości badanych kobiet był nieprawidłowy, aterogenny,
zbliżony do sposobu żywienia innych populacji w krajach rozwiniętych gospodarczo. Na podstawie analizy ilościowej wykazano, że w około 30-50% diet podaż składników aterogennych (nasycone kwasy tłuszczowe, tłuszcz ogółem, cholesterol, białko zwierzęce) przekraczała zalecenia przyjętego modelu prozdrowotnego (powyżej 110%). Sposób żywienia badanych kobiet nie różnił się zasadniczo w zależności od
poziomu ich wykształcenia. W średniej racji pokarmowej udział energii pochodzącej z tłuszczu, białka
i węglowodanów wynosił odpowiednio 29,4; 14,4 i 56,1%.
Słowa kluczowe: kobiety, sposób żywienia, okres okołomenopauzalny
Wprowadzenie
Zagrożenie zdrowia kobiet przez metaboliczne choroby cywilizacyjne przejawia
się w rosnącym wciąż odsetku zapadających na te schorzenia. Choroby układu krążenia są przyczyną zgonów około 54% kobiet w Polsce. Częstość występowania choroby
wieńcowej wzrasta u kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Zmiany zachodzące
w organizmie kobiety w okresie menopauzy wzbudzają duże zaintersowanie naukowców, lekarzy wielu dyscyplin oraz samych kobiet. Menopauza jest okresem przejściowym od okresu rozrodczego do okresu starości. U kobiet po menopauzie, postępujący
zanik czynności hormonalnej jajników i innych gruczołów wydzielania wewnętrznego
wiąże się z występowaniem zaburzeń gospodarki lipidowej w surowicy krwi. ZaburzeDr inż. M. Bronkowska, mgr inż. B. Sadowska, Katedra Technologii Rolnej i Przechowalnictwa, Wydz.
Nauk o Żywności, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, ul. Norwida 25, 50-375 Wrocław
360
Monika Bronkowska, Beata Sadowska
nia te wraz z innymi czynnikami, takimi jak: nadciśnienie tętnicze i palenie papierosów
mogą przyczyniać się do uszkodzenia ściany naczyń krwionośnych i rozwoju płytki
miażdżycowej [1, 2, 3].
W związku z problemami zdrowotnymi kobiet w okresie menopauzalnym ważne
jest podejmowanie badań prowadzących do zdefiniowania rodzaju i liczby czynników
odpowiedzialnych za choroby metaboliczne najczęściej występujące w tej grupie osób.
Żywienie jest główną, dająca się modyfikować determinantą chorób przewlekłych.
Zmiana sposobu żywienia, w kierunku wyeliminowania błędów żywieniowych, istotnie wpływa na poprawienie zdrowia i jakości życia kobiet w okresie okołomenopauzalnym. W postępowaniu leczniczo-profilaktycznym, oprócz wyrównania niedoborów
hormonalnych, ogromną rolę odgrywa prozdrowotny styl życia, którego składową jest
właściwy sposób odżywiania, zbilansowany pod względem wartości energetycznej
diety, ale również struktury jej pochodzenia z poszczególnych makroskładników –
białek, tłuszczów, węglowodanów oraz zawartości witamin i składników mineralnych
[8, 9].
Celem pracy była ocena sposobu żywienia kobiet w okresie okołomenopauzalnym w aspekcie zagrożenia chorobami cywilizacyjnymi.
Materiał i metody badań
Badania sposobu żywienia wykonano w grupie 100 kobiet, w wieku 45–55 lat.
Wywiady przeprowadzono od listopada 2006 r. do marca 2007 r. Dobór populacji do
badań był przypadkowy. Wszystkie badane osoby charakteryzowały się małą zawodową aktywnością fizyczną (urzędy, biura itp.).
W ocenie sposobu żywienia kobiet zastosowano trzykrotny wywiad o spożyciu
z ostatnich 24 godz. przed badaniem oraz historię żywienia, dotyczącą 2–3 miesięcy
poprzedzających badania. Do oceny ilościowej wykorzystano „Album fotografii produktów i potraw” [19]. W badanych racjach pokarmowych za pomocą programu komputerowego „Dietetyk 2000” dla Windows 95, zawierającego bazę danych utworzoną
przez autorów na podstawie „Tabel wartości odżywczej produktów spożywczych” [10]
oraz „Potrawy – skład i wartość odżywcza” [12], obliczano wartość energetyczną i
zawartość 11 składników odżywczych. Kwestionariusz historii żywienia zawierał pytania dotyczące upodobań żywieniowych, zwyczajowej dziennej liczby posiłków, zwyczajowej częstotliwości spożycia różnych produktów i potraw.
Do oceny sposobu żywienia badanych kobiet przyjęto własny, prozdrowotny model żywienia, opracowany na podstawie światowych rekomendacji oraz szeregu programów i raportów żywieniowo - kardiologicznych, m.in. ekspertów World Health
Organization [20], National Cholesterol Education Program Adults Treatment Panel III
[6]. Założenia modelu prozdrowotnego oraz uzyskane wyniki dotyczące spożycia podstawowych składników odżywczych przedstawiono w tab. 1.
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET W OKRESIE OKOŁOMENOPAUZALNYM W ASPEKCIE…
361
W modelu tym przyjęto należną dla 45-55-letnich kobiet wartość energetyczną
całodziennych posiłków [21]. Udział w całodziennym zapotrzebowaniu energii pochodzącej z: białka (12%), tłuszczów (25%) i węglowodanów (58%) wykorzystano do
ustalenia zaleceń spożycia tych składników w modelu prozdrowotnym. Zgodnie z zaleceniami ekspertów, jako pożądane w żywieniu przyjęto także poziom 30 g błonnika
i 300 mg cholesterolu.
W przyjętym, a opracowanym na podstawie rekomendacji WHO oraz światowego
i krajowego piśmiennictwa [11, 13, 20, 21] modelu prozdrowotnym dotyczącym spożycia kwasów tłuszczowych, uwzględniono następujący ich udział procentowy
w ogólnej wartości energetycznej całodziennych racjach pokarmowych:
− z nasyconych kwasów tłuszczowych (KTN) – 8%,
− z jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (KTJ) – 12%,
− z wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WKT) – 5% .
Obliczano również wskaźnik aterogenności diety wg Keysa [1,35 x (2 x % en.
Z KTN - % en. z WKT) + 1,5x√cholesterol/1000 [kcal] [17, 18]; wyniki przedstawiono
w tab. 1.
Uzyskane wyniki podzielono wg procentowej realizacji modelu prozdrowotnego
(tab. 2). Uwzględniono następujące przedziały [%]: 0–30, 30–50, 50–70, 70–90, 90–
110, 110–130 i powyżej 130; za prawidłowy zgodny z zaleceniami uznano przedział
90–110.
Wyniki przedstawiono w postaci wartości średniej, mediany, odchylenia standardowego oraz wartości maksymalnej i minimalnej. Do badania różnic między wartościami średnimi zastosowano test t-Studenta.
Wyniki i dyskusja
Badana grupa kobiet charakteryzowała się różnym wykształceniem. Kobiety
z wykształceniem wyższym stanowiły 30% badanej populacji, z wykształceniem średnim 45%, z wykształceniem zawodowym 19,2% i z wykształceniem podstawowym
5,8%. Większość (82,5%) respondentek pracowała zawodowo, pozostałe 17,5% nie
pracowało. Większość badanych kobiet (85%) była mężatkami. Około 60,8% badanych kobiet mieszkało na wsi, 34,2% w mieście do 50 tys. mieszkańców i 5% w mieście powyżej 50 tys. mieszkańców.
Badaną grupę kobiet początkowo podzielono ze względu na wykształcenie i nie
stwierdzono statystycznie istotnych różnic w podaży wybranych składników odżywczych (test t-Studenta dla zmiennych niezależnych) w poszczególnych grupach. Uzyskane wyniki połączono i traktowano badane kobiety jako jedną grupę o niskiej aktywności fizycznej.
Poza zawodowy aktywny tryb życia zadeklarowało 28% badanych kobiet, 35% –
przeciętnie aktywny, 34% – mało aktywny, a 3% nie potrafiło go ocenić. Na uwagę
362
Monika Bronkowska, Beata Sadowska
zasługuje fakt, że uprawianie sportu i regularne ćwiczenia zadeklarowało tylko 15%.
Wolny czas 50% badanych kobiet spędzało najczęściej oglądając telewizję, 40% czytając książki i gazety, natomiast tylko 25% badanych kobiet jeździło na rowerze.
Wyniki badań dotyczące oceny sposobu żywienia kobiet przedstawiono w tab. 1.
Uwzględniono w niej wartość energetyczną całodziennych racji pokarmowych oraz
podaż podstawowych składników odżywczych. Średnie wyniki porównano z odpowiednimi zaleceniami przyjętego prozdrowotnego modelu żywienia oraz przedstawiono procent ich realizacji.
Wartość energetyczna średniej racji pokarmowej badanej grupy kobiet wynosiła
7,7 MJ (1833,4 kcal) i była zbliżona do danych uzyskiwanych w innych polskich badaniach [4, 16]. Pokrycie zapotrzebowania energetycznego na granicy obowiązujących
norm (84,5%) wykazano również w badaniach Przybyłowicz i wsp. [15] przeprowadzonych wśród kobiet w wieku 36–60 lat oraz w badaniach przeprowadzonych przez
Ilowa i wsp. [7] wśród zawodowo pracujących kobiet z Legnicy, gdzie stopień realizacji normy wynosił 89,4%.
Należy podkreślić, że w niniejszych badaniach około 50% racji realizowało normę poniżej 90%, natomiast 29% diet mieściło się powyżej 110% normy (tab. 2).
Podaż białka ogółem w racjach pokarmowych badanych kobiet przekraczała przyjęty w prozdrowotnym modelu żywienia poziom i wynosiła 64,7 g. Zaobserwowano
znaczne przekroczenie zalecanej podaży białka zwierzęcego. Średnia zawartość tego
składnika w dietach wynosiła 38,8 g i przekraczała zalecenia o 98,8%. Zalecenia dotyczące spożycia białka roślinnego zostały zrealizowane z kolei tylko w 66,4%.
Podobną tendencję zaobserwowały również Piórecka [14] w badania przeprowadzonych wśród mieszkanek Krakowa oraz Bronkowska i wsp. [4] wśród 40-letnich
kobiet z Wrocławia. Spożycie białka przekroczyło także normę w całodziennych racjach pokarmowych kobiet w wieku 36–60 oraz 42–52 lat [5, 15].
Podaż węglowodanów w średniej racji pokarmowej kobiet (270,0 g) była poniżej
przyjętego modelu prozdrowotnego, a realizacja zalecanej normy wynosiła 87,9%.
Prawidłową ilość węglowodanów (90–110%) realizowano tylko w 24% racji pokarmowych badanych kobiet. Zbliżoną zawartość węglowodanów zaobserwowano także
w racjach pokarmowych 40-letnich mieszkanek Wrocławia i 45–52-letnich mieszkanek
Szczecina. Procent realizacji normy na ten składnik wynosił odpowiednio 86,1 i 83,0%
[4, 5]. Zbyt małą podaż węglowodanów odnotowano również w racjach pokarmowych
kobiet ocenianych przez Przybyłowicz i wsp. (72% realizacji normy) [15].
Średnia zawartość błonnika pokarmowego w racjach badanych kobiet wynosiła
20,1 g (67,0% normy). Do optymalnego przedziału realizacji normy (90–110%) zakwalifikowano tylko 10% racji pokarmowych. Niską zawartość błonnika pokarmowego odnotowano również wśród kobiet badanych przez Bronkowską i wsp. [4], Piórecką
363
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET W OKRESIE OKOŁOMENOPAUZALNYM W ASPEKCIE…
Max.
Max
Zalecenia założone
zgodnie z prozdrowotnym
modelem żywienia
Recommendations of the healthpromoting model
Realizacja zaleceń założonych
w prozdrow. modelu żywienia [%]
Level of meeting the recommended
require-ments as assumed in the prohealth-model [%]
7,7
Min.
Min.
Mediana
Median
Wartość energetyczna
Energetic value [MJ]
Odchylenie standardowe
Standard deviation
Wartość
energetyczna i składniki
odżywcze
Energy and nutrients
Wartość średnia
Mean value
Tabela 1
Energia i podstawowe składniki odżywcze w racjach pokarmowych badanych kobiet (n = 100) w wieku
45-55 lat.
Energy and basic nutrients contained in food rations eaten by 45 to 55 year old women investigated
(n = 100).
2,3
2,7
15,2
17,3
8,2
94,0
636,6
3621,
0
1748
,2
1950
94,0
23,5
124,7
63,1
58,5
110,7
8,2
54,9
24,5
39
66,4
0,2
72,9
36,8
19,5
198,8
109,2
513,4
266,
1
307,1
87,9
8,0
48,4
26,1
30
67,0
15,7
128,7
57,2
54,2
111,8
4,2
41,3
18,3
17,3
114,4
4,4
50,8
21,2
26
86,8
2,9
33,4
9,5
10,8
96,0
3,3
701,5
282,
6
300
102,4
6,8
51,6
36,0
33,4
112,6
548,
Wartość energetyczna
1833,4
Energetic value [kcal]
4
Białko ogółem
64,7 18,1
Total protein [g]
Białko roślinne
25,9
9,0
Plant-derived protein [g]
Białko zwierzęce
38,8 12,8
Animal-derived protein [g]
Węglowodany ogółem
270,0 82,8
Total carbohydrates [g]
Błonnik pokarmowy
20,1
6,5
Dietary fibre [g]
Tłuszcz ogółem
60,6 22,3
Total fats [g]
Nasycone KT
19,8
7,9
Saturated fatty acids [g]
Jednonienasycone KT
22,6
9,2
Monounsaturated fatty acids [g]
Wielonienasycone KT
10,4
5,3
Multiunsaturated fatty acids [g]
151,
Cholesterol
307,2
5
Cholesterol [mg]
Wskaźnik Keysa
37,6 31,5
Keys Indicator
364
Monika Bronkowska, Beata Sadowska
Tabela 2
Podział racji pokarmowych badanych kobiet w wieku 45-55 lat (n = 100) na frakcje procentowej realizacji
zaleceń na energię i składniki odżywcze [%].
The fractional classification of food rations eaten by 45-55 year old women by the per cent levels of meeting the recommended values of energy and nutrients to be supplied [%].
Wartość energetyczna i składniki
odżywcze
Energy and nutrients
Wartość energetyczna
Energetic value [MJ]
Wartość energetyczna
Energetic value [kcal]
Białko ogółem / Total protein [g]
Białko roślinne
Plant-derived protein [g]
Białko zwierzęce
Animal-derived protein [g]
Wartość energetyczna
Energetic value [MJ]
Węglowodany ogółem
Total carbohydrates [g]
Błonnik pokarmowy
Dietary fibre [g]
Tłuszcz ogółem / Total fats [g]
Nasycone KT*
Saturated fatty acids [g]
Jednonienasycone KT*
Monounsaturated fatty acids [g]
Wielonienasycone KT*
Multiunsaturated fatty acids [g]
Cholesterol / Cholesterol [mg]
Wskaźnik Keysa / Keys Indicator
% grupy
% group
0-30
% grupy
-
4
% grupy
-
% grupy
70-90
90110
110130
>130
13
33
21
20
9
4
13
33
21
20
9
-
1
6
16
30
27
20
% grupy
2
19
41
26
8
1
3
% grupy
1
-
-
1
4
4
90
% grupy
-
5
21
28
24
16
6
% grupy
1
18
44
24
10
2
1
% grupy
1
3
10
20
22
10
34
% grupy
1
5
8
17
23
14
32
% grupy
3
11
21
23
18
14
10
% grupy
1
13
20
19
19
13
15
% grupy
% grupy
3
1
11
-
15
7
16
12
15
30
18
25
22
25
30-50 50- 70
i wsp. [14] i Przybyłowicz i wsp. [15] i wykazano, że normy realizowane były odpowiednio w 61,7, 53,6 i 73,2%. Wielokierunkowy wpływ błonnika pokarmowego na
funkcje przewodu pokarmowego oraz na procesy trawienia i wchłaniania (m.in.
zmniejszanie stężenia cholesterolu we krwi) powoduje, że niedoborom błonnika
w diecie przypisuje się powstawanie i rozwój wielu chorób przewodu pokarmowego
i chorób metabolicznych [20]. W całodziennych racjach pokarmowych badanych kobiet stwierdzono zbyt dużą, w stosunku do zaleceń prozdrowotnego modelu żywienia,
podaż tłuszczu ogółem, zawartość w średniej racji pokarmowej kobiet 45–55 letnich
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET W OKRESIE OKOŁOMENOPAUZALNYM W ASPEKCIE…
365
wynosiła 60,6 g (111,8% zaleceń). W około 34% racji pokarmowych stwierdzono zawartość tego składnika powyżej 130% zaleceń.
Wykazano również wysoką podaż nasyconych kwasów tłuszczowych wynoszącą
19,8 g (114,4% realizacji zaleceń). Nasycone kwasy tłuszczowe, występujące w znacznych ilościach w posiłkach badanych grup kobiet, mogą podnosić stężenie cholesterolu
całkowitego i frakcji LDL-cholesterolu. Poza niekorzystnym wpływem na profil lipidowy, zwiększają one krzepliwość krwi, powodują dysfunkcję śródbłonka, podnoszą
ciśnienie tętnicze i insulinooporność oraz stymulują arytmię [wg 21].
Podaż jednonienasyconych kwasów tłuszczowych w całodziennych racjach pokarmowych (22,6 g) stanowiła 86,8% zaleceń (tab. 1). Natomiast podaż wielonienasyconych kwasów tłuszczowych pokrywała zalecenia w 96% (10,4 g) w racjach pokarmowych kobiet (tabela 1).
Zawartość cholesterolu w średniej racji pokarmowej badanych kobiet wynosiła
307,2 mg. W około 15% racji pokarmowych kobiet realizowano podaż w przedziale
90-110% zaleceń, natomiast w 22% racji podaż cholesterolu była na poziomie >130%.
Wykazane zbyt wysokie spożycie cholesterolu przy występujących zaburzeniach metabolizmu lipidów u kobiet w wieku okołomenopauzalnym przyczynia się w istotny
sposób do występowania w tej populacji chorób układu krążenia.
Wysokie spożycie tłuszczu ogółem, cholesterolu oraz nasyconych kwasów tłuszczowych wykazano także w badaniach spożycia składników odżywczych wśród 40letnich kobiet z Wrocławia [4]. Podobne wyniki uzyskał również Przysławski [16],
badając wartość żywieniową tłuszczów występujących w racjach pokarmowych kobiet
i mężczyzn w okresie meno- i andropauzy.
Na rys. 1. przedstawiono procentowe udziały energii pochodzącej z poszczególnych składników odżywczych (białko, węglowodany i tłuszcz ogółem) w racjach pokarmowych badanych kobiet. Wykazano zbyt wysoką podaż energii pochodzącej
z białka 14,4% - przy zaleceniach 12%, oraz 29,4% energii z tłuszczu – przy zaleceniach 25%. Całodzienne racje pokarmowe badanych kobiet wykazały zbyt mały (63%),
w stosunku do zaleceń, udział energii z węglowodanów – 56,1%. Struktura spożycia
energii jest główną miarą prawidłowości żywienia. Podobną strukturę odbiegającą od
zaleceń (zbyt duży procentowy udział energii z białek oraz tłuszczów, a w konsekwencji zbyt mały udział energii z węglowodanów), potwierdzają badania innych polskich
autorów [4, 5, 15].
Udział energii pochodzącej z nasyconych kwasów tłuszczowych w średniej racji
pokarmowej kobiet w wieku 45–55 lat wyniósł 9,1% (przy zalecanych 8% energii ogółem), natomiast udział energii z jednonienasyconych i wielonienasyconych kwasów
tłuszczowych wynosił odpowiednio 11,8 i 5,6% (przy zaleceniach 12 i 5%).
366
Monika Bronkowska, Beata Sadowska
W przeprowadzonych badaniach określono również aterogenność diety badanych
kobiet wykorzystując do obliczeń wskaźnik Keysa. Średnia wartość powyższego
wskaźnika w
W przeprowadzonych badaniach określono również aterogenność diety badanych
kobiet, wykorzystując do obliczeń wskaźnik Keysa. Średnia wartość powyższego
wskaźnika w racjach pokarmowych kobiet kształtowała się powyżej wartości przyjętych w modelu prozdrowotnym i wynosiła odpowiednio 37,6 (112,6% realizacji zaleceń). Wykazano, że 50% racji pokarmowych kobiet cechowało się wartościami wskaźnika Keysa powyżej 110% realizacji zalecanego poziomu. Do przedziału wartości
prawidłowych (90–110% zaleceń) zaliczono 30% racji.
białko ogółem (total protein)
14%
tłuszcz (fats)
29%
węglowodany (carbohydrates)
57%
Rys. 1.
Fig. 1.
Udziały energii pochodzącej z poszczególnych składników odżywczych (białko, węglowodany i
tłuszcz ogółem) w racjach pokarmowych badanych kobiet (n = 100), [%].
Per cent contributions of energy from nutrients (protein, carbohydrates, fats) in food rations of
45-55-year-old women examined (n =100).
Inne badania potwierdzają, że diety kobiet charakteryzują się znaczną aterogennością. Średni wskaźnik Keysa w diecie 40-letnich kobiet z Wrocławia [4] wynosił 38,6,
natomiast mieszkanek Krakowa aż 41,9 [14].
Wnioski
1. Kobiety w wieku okołomenopauzalnym z terenu Dolnego Śląska wykazują niekorzystne zachowania żywieniowe, co przekłada się na zwiększenie ryzyka zagrożenia chorobami metabolicznymi.
2. Średnia realizacja zapotrzebowania energetycznego przez badane kobiety znajduje
się na granicy przyjętych założeń modelu prozdrowotnego, przy czym struktura jego realizacji jest nieprawidłowa. Wykazano zbyt duży udział energii z tłuszczów
i białek, wobec małego udziału energii z węglowodanów.
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET W OKRESIE OKOŁOMENOPAUZALNYM W ASPEKCIE…
367
3. Nieprawidłowy udział (zbyt mały) jednonienasyconych kwasów tłuszczowych,
białka roślinnego oraz błonnika pokarmowego w dziennej racji pokarmowej stanowią główne żywieniowe czynniki ryzyka chorób serca w badanej grupie kobiet.
4. Średnia racja pokarmowa charakteryzowała się aterogennością, wynikającą z nadmiernego spożycia tłuszczów i cholesterolu.
5. Nie wykazano statystycznie istotnych różnic w sposobie żywienia kobiet
w zależności od wykształcenia. Stwierdzono jednak bardzo duże indywidualne zróżnicowanie spożycia składników pokarmowych i nieregularnośc
w przyjmowaniu posiłków.
Praca była prezentowana podczas VIII Konferencji Naukowej nt. „Żywność XXI
wieku – Żywność a choroby cywilizacyjne”, Kraków, 21–22 czerwca 2007 r.
Literatura
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
Biela U.: Czynniki determinujące wiek naturalnej menopauzy. Przegl. Lek., 2002, 59, 165-169.
Bokiniec M.: Menopauza. Med. Rodzinna, 2002, 18, 2, www.borgis.pl.
Bolesławska I., Przysławski J.: Żywieniowe aspekty rozwoju niedokrwiennej choroby serca wśród
kobiet z regionu Wielkopolski. Bromat. Chem. Toksykol., 2005, supl., 497-501.
Bronkowska M., Żechałko-Czajkowska A.: Nutritional patterns of 40-year-old women from
Wrocław in the aspect of the risk of Cardiovascular diseases. Part I. Intake of selected nutrients and
groups of food products. Pol. J Food Nutr. Sci., 2006, 15/56, 1, 83-90.
Friedrich M.: Prozdrowotna edukacja żywieniowa jako czynnik wpływający na zmiany nawyków
żywieniowych. Cz. I. Ocena sposobu żywienia zawodowo pracujących mieszkanek Szczecina, w
wieku 45-52 lat, z BMI≥30,0 i ≥40,0. Żyw. Czł. i Metab., 1997, 24, 3, 279-292.
Grundy S. M., Becker D.: National Cholesterol Education Program (NCEP). Expert Panel on Detection, Evaluation and Treatment of High Blood Cholesterol in Adults (Adults Treatment Panel III).
NIH Publication, 2001.
Ilow R., Regulska-Ilow B., Szymczak J.: Ocena sposobu żywienia kobiet z Legnicy i okolic. Cz.II.
Ocena ilościowa. Bromat. Chem. Toksykol., 1998, 31, 1, 55-60.
Kornacewicz-Jach Z., Przybycień K., Chomicz J., Pieczul - Mróz, Karwat B., Gorący J.: Zagrożenie
chorobami układu krążenia u kobiet. Przegl. Menopauzalny, 2003, 5, 17-26.
Kornacewicz-Jach Z.: Choroby serca u kobiet. Forum profilaktyki, 2006, 4, 3, 1-3, www.pfp.edu.pl.
Kunachowicz H., Nadolna I., Przygoda B., Iwanow K.: Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych. Prace IŻŻ, Warszawa 1998, s. 85.
Lauritzen J., Hansen H.S., Jorgensen M.H.: The essentiality of long chain n-3 fatty acids in relation
to development and function of the brain and retina. Prog. Lip. Res., 2001, 40, 1-94.
Nadolna I., Kunachowicz H., Iwanow K.: Potrawy – skład i wartość odżywcza. Prace IŻŻ, Warszawa 1994.
Paradowski L., Kempiński R.: Nutrition and chronic diseases of developed communities. Adv. Clin.
Exp. Med., 2003, 12, supl. 1, 109-116.
Piórecka B., Jagielski P., Żwirska J., Piskorz A., Brzostek T., Schlegel-Zawadzka M.: Wpływ żywienia na występowanie wybranych metabolicznych czynników ryzyka chorób układu krążenia
wśród mieszkanek Krakowa. Roczniki PZH, 2007, 58, 1, 119-127.
368
Monika Bronkowska, Beata Sadowska
[15] Przybyłowicz K., Majewicz B., Cichon R., Przybyłowicz M.: Żywieniowe uwarunkowania kobiet w
okresie okołomenopauzalnym w odniesieniu do chorób dietozależnych. Bromat. Chem. Toksykol.,
2003, supl., 137-141.
[16] Przysławski J., Grygiel B.: Estimation of nutrition manner of obese women perimenopausal and
postmenopausal period. Żyw. Człow. Metab., 2003, 30, 127-132.
[17] Rywik S., Broda G.: Stan zdrowia ludności byłego województwa tarnobrzeskiego w roku 2001. Inst.
Kardiol., Warszawa 2002.
[18] Rywik S., Broda G.: Stan zdrowia ludności Warszawy w roku 2001. Inst. Kardiol., Warszawa 2002.
[19] Szponar L., Wolnicka K., Rychlik E.: Album fotografii produktów i potraw. Wyd. IŻŻ, Warszawa
2000.
[20] World Health Organization., Diet, nutrition and the prevention of chronic disease. Report of joint
WHO/FAO Expert Consultation. Technical Report Series, No 916, Geneva 2003.
[21] Ziemlanski Ś.; Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne podstawy. Wyd. PZWL, Warszawa 2001.
ASSESSING THE EATING HABITS OF PERIMENOPAUSAL WOMEN FROM THE POINT OF
VIEW OF HAZARDS BY THE DISEASES OF CIVILIZATION – THE INTAKE OF SOME
SELECTED NUTRIENTS
Summary
The objective of the study was to assess the eating habits of perimenopausal women (n = 100) from
the point of view of hazards by the diseases of civilization. A method of threefold interview referring to
the food eaten during the most recent 24–hour period and a diet history were applied (whereas the latter
covered, among other things, a usual number of meals per day, a frequency of eating food products). The
eating habits of the majority of women interviewed were improper, atherogenic, and close to the eating
habits of other populations living in the economically developed countries. On the basis of the quantitative
analysis, it was proved that the levels of components supplied with the food eaten exceeded the recommended amounts as assumed by the pro-health diet model in ca. 30-50% of the food rations consumed by
the women interviewed (over 110%).
The eating habits of the women investigated did not basically differ with regard to their levels of education. The energy ratios provided with one average food ration and originating from fat, protein and
carbohydrates were 29.4%, 14.4%, and 56.1%.
Key words: women, eating habits, perimenopausal period ²