Problem nadwagi i otyłości wśród uczniów szkół

Problem nadwagi i otyłości wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych
województwa śląskiego. Ocena wiedzy na temat wskaźnika BMI.
The problem of overweight and obesity among silesian highschool
students. Evaluation of knowledge about BMI.
Katarzyna Kryszczyszyn-Musialik, Katarzyna Lison, Krzysztof
Musialik, Prof. dr hab. n. med. Jadwiga Jośko-Ochojska,
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Katarzyna Kryszczyszyn-Musialik
Tel: 502 755270
e-mail:[email protected]
Streszczenie
Wprowadzenie Pandemia nadwagi i otyłości jest poważnym problemem społeczeństw
państw rozwiniętych, obecnie dotyczą również państw o niskich i średnich dochodach .
Otyłość jest chorobą przewlekłą znacznie obniżającą jakość życia a także prowadzącą do
rozwoju wielu innych schorzeń. Szczególnie groźna jest nadmierna masa ciała u dzieci,
bowiem skutkuje ona nie tylko występowaniem ciężkich chorób w młodym wieku, ale także
obciąża przyszłość dziecka, zarówno zdrowotnie jak i psychospołecznie.
Cel pracy Zbadanie, jak kształtuje się BMI wśród uczniów klas maturalnych na terenie śląska
oraz ocena wiedzy na temat wskaźnika i sposobu jego obliczania.
Materiał i metody Akcją ankietowo-informacyjną objęto grupę 1265 uczniów z klas
maturalnych w piętnastu szkołach ponadgimnazjalnych na terenie Śląska.
Wyniki W badanej grupie BMI powyżej 25 kg/m2 występuje u 8,74%. W podgrupie
dziewcząt podwyższoną wartość wskaźnika obserwuje się u 3,88% . Wśród chłopców u
15,21% BMI znajduje się powyżej górnej granicy normy. Wśród dziewcząt 19,8% ma
niedowagę , ale jedna trzecia z nich twierdzi, że ich wskaźnik znajduje się w granicach
normy. W grupie dziewcząt z podwyższonym BMI 7,14% wykazuje I stopień otyłości. Wśród
nich 71,43% nie potrafi określić czy ich wskaźnik masy ciała jest prawidłowy, mimo że
82,14% wie czym on jest. W grupie chłopców 3,34% badanych BMI wskazuje na niedowagę,
z czego ponad 61% nie wie czy wartość ich wskaźnika jest prawidłowa. Wśród chłopców z
wskaźnik BMI u 2,44% wynosi 35 kg/m2 lub więcej. W tej grupie ponad polowa nie wie czy
ich BMI mieści się w granicach normy, jednak aż 75% twierdzi że wie jak zbadać czy ich
waga jest prawidłowa a 66,67% wie co to BMI. Duże rozbieżności między wiedzą i jej
praktycznym zastosowaniem występują zarówno u chłopców jak i dziewcząt. Większość
twierdzi, że wie co to jest BMI i jak zbadać, czy ich waga jest prawidłowa, jednak znaczna
część z nich nie potrafi ocenić, czy ich wskaźnik masy ciała mieści się w granicach normy.
Wnioski Problem nadwagi i otyłości w zanalizowanej grupie częściej występuje u chłopców.
Wiedza o BMI jest powierzchowna i nie niesie ze sobą zdolności właściwej oceny swojej
wagi. Edukacja w tym zakresie powinna stać się stałym elementem procesu kształcenia
młodych ludzi.
Słowa kluczowe: nadwaga, otyłość, BMI, młodzież
Wstęp
Pandemia nadwagi i otyłości jest poważnym problemem społeczeństw państw rozwiniętych,
obecnie dotyczą również państw o niskich i średnich dochodach [1].Są one wynikiem
nadmiernego nagromadzenia tkanki tłuszczowej (ponad 15% masy ciała dorosłego
mężczyzny ; ponad 25% masy ciała dorosłej kobiety) . Otyłość prosta (samoistna,
pokarmowa) jest spowodowana nadmierną podażą pokarmów w stosunku do wydatku
energetycznego [1]. Według WHO w ciągu ostatnich dwudziestu lat częstość występowania
otyłości w Europie potroiła się. Obecnie, w większości krajów, 30% - 80% dorosłych ma
nadwagę [2]. Otyłość jest choroba przewlekłą, w sposób istotny obniża jakość życia.
Przyczynia się do rozwoju wielu schorzeń[4-7]. Nietrudno wyobrazić sobie, że związane z
otyłością pogorszenie stanu zdrowia społeczeństwa niesie ze sobą poważne konsekwencje
ekonomiczne. Częste absencje z powodów zdrowotnych są przyczyną zmniejszonej
produktywności a koszty leczenia osób otyłych są większe. Dane WHO ze Stanów
Zjednoczonych wskazują, że w porównaniu z osobami o prawidłowej masie ciała, roczne
wydatki na opiekę zdrowotną osób otyłych są o 36% wyższe [2] .Warto zwrócić uwagę, że
otyłość wiąże się z problemami natury psychospołecznej, takimi jak obniżenie samooceny,
czy zaburzenia nastroju [8]. W tej grupie osób częściej występują zaburzenia depresyjne [7,8].
Pomimo coraz większej powszechności otyłości wśród młodzieży, otyła osoba nadal nie jest
akceptowana przez rówieśników– często więc młode, otyłe osoby cierpią z powodu
dyskryminacji i wykluczenia [9].
Najczęstszym problemem zdrowotnym u dzieci w Europejskim Regionie WHO jest nadwaga.
Zbyt wysoka masa ciała dotyczy 20% z czego jedna trzecia to dzieci otyłe[3]. W Polsce z
powodu nadwagi i otyłości cierpi 15,7% dzieci i młodzieży w wieku szkolnym i stale rośnie
[10]. Otyłość u dzieci jest szczególnie groźna. Jej konsekwencje można podzielić na dwie
grupy. Z jednej strony w sposób niezaprzeczalny przyczynia się do rozwoju już w młodym
wieku poważnych chorób somatycznych takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2,
miażdżyca czy zespół metaboliczny [2]. Z drugiej zaś strony otyłe dzieci wyrastają na otyłych
dorosłych
Przyczyny otyłości są złożone, jednak największą rolę przypisuje się nieprawidłowemu
stylowi życia. Wzorce zachowania kształtują się w młodym wieku, dlatego modyfikacja
nawyków żywieniowych i sposobu spędzania wolnego czasu na tym etapie jest najbardziej
celowa. Niezastąpiona jest więc edukacja w zakresie właściwych postaw prozdrowotnych.
Narzędziem edukacyjnym może być akcja ankietowo -informacyjna , jak „Wygraj z otyłością
oszukaj nowotwór”, którą autorzy pracy przeprowadzili w szkołach ponadgimnazjalnych na
terenie Śląska. Miała ona na celu uświadomienie młodzieży na temat powiązania otyłości i
żywienia z nowotworami, oraz zbadanie świadomości uczniów tejże zależności.
Cel pracy
Zbadanie, jak kształtuje się BMI wśród uczniów klas maturalnych oraz ocena wiedzy na
temat wskaźnika i sposobu jego obliczania.
Materiał i metody
W 2008 wśród 1265 uczniów klas maturalnych z 15 szkół ponadgimnazjalnych z miast
województwa śląskiego ( Katowice, Chorzów, Rybnik, Zabrze, Ruda Śląska, Bytom,
Świętochłowice, Siemianowice) przeprowadzono akcję informacyjno-ankietową „Wygraj z
otyłością- oszukaj nowotwór”. Akcja ta była prowadzona przez studentów medycyny
Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Zabrzu i polegała na przedstawieniu młodzieży
multimedialnej prezentacji zawierającej istotne informacje na temat otyłości i jej powiązania z
rozwojem chorób nowotworowych. Przed warsztatami młodzież wypełniła kwestionariusz.
Autorska ankieta składała się z 21 pytań i zawierała rubryki dotyczące wzrostu oraz wagi.
Opracowanie tych danych pozwoliło obliczyć BMI- body mass index, który jest ilorazem
masy ciała (w kg) i kwadratu wzrostu (w metrach). Trzy pytania ankiety dotyczyły wiedzy o
BMI. Pytano uczniów o to, czy wiedzą jak sprawdzić, czy ich waga jest prawidłowa, czy
wiedzą co to jest BMI, czy ich wskaźnik BMI znajduje się w granicach normy. Opracowanie
odpowiedzi ukazało poziom świadomości na temat wskaźnika masy ciała.
Wyniki
Grupę badaną podzielono na dwie podgrupy według płci. Podgrupa dziewcząt liczyła 721
osób a chłopców- 539. Z powodu niedostatecznej ilości danych w ankietach z obliczeń
wykluczono 1,43% ogólnej liczby osób badanych.
W badanej grupie BMI powyżej 25 kg/m2 występuje u 8,74%. W podgrupie dziewcząt
podwyższoną wartość wskaźnika obserwuje się u 3,88%, z czego 7,14% wykazuje I stopień
otyłości. Wśród chłopców natomiast u 15,21% BMI znajduje się powyżej górnej granicy
normy, przy czym u prawie 15 % z nich osiąga wartości w zakresie 30-34,9 kg/m2 a u 2,44%35 kg/m2 i więcej.
Ocenę świadomości na temat BMI przeprowadzono w zależności od wartości tego wskaźnika
w sześciu podgrupach: dziewczęta z prawidłową masą ciała (1), z dziewczęta z niedowagą(2),
dziewczęta z nadwagą i otyłością(3), oraz chłopcy z prawidłową masą ciała(4), chłopcy z
niedowagą(5) , chłopcy z nadwagą i otyłością(6). Ponad trzy czwarte dziewcząt ma
prawidłową wagę, z czego tylko 55% wie że ich BMI mieści się w granicach normy, a 10 %
uważa, że nie. 84% z nich wie jak zbadać czy ich waga jest prawidłowa i wie co to jest BMI.
W podgrupie dziewcząt z BMI 25 kg/m2 i powyżej, ponad 70% nie wie czy ich waga mieści
się w granicach normy, a żadna nie twierdzi, że jej waga jest prawidłowa. 86% uważa, że wie
jak zbadać czy ich waga jest prawidłowa a 82% wie czym jest BMI.
Jedna piąta dziewcząt ma niedowagę ale 30% z nich uważa, że ma prawidłową wagę. 8% nie
wie zarówno, jak zbadać czy ich waga jest prawidłowa jak i, co to jest indeks masy ciała.
U chłopców prawidłowe BMI dotyczy 82%, ale prawie co drugi z nich o tym nie wie.
Chociaż 81% twierdzi, że wie jak zbadać czy ich waga jest prawidłowa już tylko 69% wie co
to BMI.
Zbyt wysoki wskaźnik masy ciała dotyczy jednej szóstej chłopców, przy czym po 21% z nich
twierdzi że waga ich jest prawidłowa i tyle samo, że nie. 71% wie jak zbadać czy ma
prawidłową wagę a 57% wie co to jest BMI.
3 % chłopców ma niedowagę, ale tylko 6% z nich zdaje sobie z tego sprawę chociaż 56%
twierdzi że wie jak zbadać czy ma prawidłowa wagę a 61% co to BMI.
Dyskusja
Z przeprowadzonych badań wynika, że problem nadwagi i otyłości dotyka 8,74%
zanalizowanej populacji, przy czym częściej dotyczy on chłopców bo aż u 15,21% z nich
wskaźnik masy ciała znajduje się powyżej górnej granicy normy. Sytuacja spowodowana
jest z jednej strony tym, że dziewczęta w tej grupie wiekowej bardziej dbają o swoją figurę (
19,8% ma niedowagę) w przeciwieństwie do chłopców. Poza tym chłopcy uprawiają coraz
mniej sportu w wolnym czasie, przedkładając rozrywkę przy komputerze.
Duże rozbieżności między wiedzą i jej praktycznym zastosowaniem występują zarówno u
chłopców jak i dziewcząt. Większość twierdzi, że wie co to jest BMI i jak zbadać, czy ich
waga jest prawidłowa, jednak znaczna część z nich nie potrafi ocenić, czy ich wskaźnik masy
ciała jest prawidłowy .
Wnioski
Problem nadwagi i otyłości w zanalizowanej grupie częściej występuje
1.
u chłopców .
Wiedza o BMI jest powierzchowna i nie niesie ze sobą zdolności
2.
właściwej oceny swojej wagi.
Edukacja w tym zakresie powinna stać się stałym elementem procesu
3.
kształcenia młodych ludzi.
Lista piśmiennictwa:
1.
Galal OM, Hulett J. Obesity among schoolchildren in developing
countries. Food Nutr Bull 2005, 26(suppl 2): 261‑ 266
2.
Krzyżanowska-Świniarska B. Baranowska B. Zaburzenia odżywiania. [w:]
Choroby wewnętrzne. Szczeklik A, red. Medycyna Praktyczna, Kraków 2011:13231328.
3.
World Health Organization. Global strategy on diet, physical activity and
health. Fifty-seventh World Health Assembly, Geneva: World Health Organization
2004;57:17.
4.
Kaur H, Hyder ML, Poston WS. Childhood overweight an expanding problem.
Treat Endocrinol 2003, 2: 375-388.
5.
Adair LS, Gordon-Larsen P. Maturational timing and overweight prevalence in
US adolescent girls. Am J Public Health 2001, 91: 642-644.
6.
In-Iw S, Biro FM. Adolescent women and obesity. J Pediatr Adolesc Gynecol
2011, 24: 58-61.
7.
Jośko-Ochojska J, Lizończyk I. Występowanie depresji u młodzieży z nadwagą
i otyłością. Hyg. Pub. Health 2014: 49 (4) s.690-695.
8.
McIntyre RS, Konarski JZ, Wilkins K, Soczynska JK, Kennedy SH. Obesity in
bipolar disorder and major depressive disorder: results from a national community
health survey on mental health and well-being. Can J Psychiatry 2006, 51: 274-280
9.
Mojs E. Daroszewski P. Psychospołeczne skutki otyłości u dzieci i młodzieży.
Pielęg. Pol. 2012 (3) s.155-159.
10.
Ostrowska-Nawarycz L. Nawarycz T, Częstość występowania nadmiernej
masy ciała oraz podwyższonego ciśnienia tętniczego u dzieci i młodzieży łódzkiej w
wieku szkolnym. Kardiol Pol. 2007 Sep;65(9):1079-87
11.
WHO. Obesity: preventing and managing the global epidemic. Report of a
WHO Consultation. WHO Technical Report Series 894. Geneva: World Health
Organization, 2000.