Otyłość u dzieci i młodzieży

Otyłość u dzieci i młodzieży w świetle ostatnich doniesień
Opracowała: prof. Ewa Małecka-Tendera, Katedra i Klinika Pediatrii, Endokrynologii i
Diabetologii Dziecięcej SUM w Katowicach
Powołanie sekcji pediatrycznej w ramach PTBiO jest wynikiem już nie tylko epidemii, ale
wręcz pandemii otyłości u dzieci i młodzieży obserwowanej w większości krajów
rozwiniętych. Poza Stanami Zjednoczonymi Ameryki dramatyczne narastanie liczby otyłych
dzieci obserwuje się także w Europie w krajach basenu morza Śródziemnego, a szczególnie w
Grecji i we Włoszech 1,2 . Raport OECD szczęśliwie plasuje nasz kraj na dość odległym od tej
czołówki miejscu, jednak w Polsce również rośnie liczba otyłych młodych ludzi (z dominacją
płci męskiej !).
Szereg publikacji, które ukazały się w ubiegłych kilku latach wskazuje na nowe lub
potwierdza istnienie dotychczas znanych czynników ryzyka rozwoju otyłości u dzieci.
Powszechnie wiadomo, że dzieci z niską masę urodzeniową są bardziej narażone na
insulinooporność, a w życiu dorosłym na cukrzycę typu 2, chorobę niedokrwienną serca i
otyłość. W odniesieniu do dzieci urodzonych po terminie, poza doniesieniami o zwiększonym
ryzyku chorób i zgonów w okresie okołoporodowym, nie było informacji o ewentualnych
odległych powikłaniach. W artykule opublikowanym w Journal of Pediatrics3 udowodniono
istotnie przyspieszony przyrost masy ciała w okresie dzieciństwa i zwiększone ryzyko
otyłości w okresie dojrzewania chłopców urodzonych po 42 tygodniu ciąży. Długofalowa
obserwacja grupy prawie 45 tysięcy dzieci wykazała również, ze bardzo gwałtowny przyrost
masy ciała w pierwszych 2 latach życia zwiększa, niezależnie od urodzeniowej masy ciała,
ponad dwukrotnie ryzyko wystąpienia otyłości w 5 i 10 roku życia4.
W 2012 roku ukazała się w Circulation5 publikacja, w której zaprezentowano wyniki badania
PREMA (Prediction of Metabolic Syndrome in Adolescence). Na podstawie ponad 10-letniej
analizy 2361 dzieci wyłoniono trzy najistotniejsze czynniki ryzyka rozwoju zespołu
metabolicznego: niską masę urodzeniową, mały obwód głowy u noworodka oraz wywiad
rodzinny potwierdzający nadwagę lub otyłość. Przy ich współistnieniu czułość oszacowania
ryzyka zespołu metabolicznego określana jest na 91%, specyficzność na 98%, dodatnia
wartość predykcyjna na 75%, a ujemna na 99%.
Jounala i wsp6 na podstawie 23-letniej obserwacji wskaźnika masy ciała (BMI) dokonanej w
grupie ponad 6 tysięcy osób potwierdzili istotnie zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2
oraz miażdżycy u otyłych dorosłych mających nadwagę od dzieciństwa lub wieku
młodzieńczego. Oryginalnym wynikiem tej pracy jest jednak wykazanie, że redukcja nadwagi
i otyłości występującej w młodym wieku zmniejsza to ryzyko do takiego samego, jakie
występuje u dorosłych, którzy nigdy nie mieli nadwagi.
W ostatnim czasie zwraca się dużą uwagę na związek nadmiernej konsumpcji słodkich
napojów z otyłością. Najnowsze dane wskazują, że nawet roczne ograniczenie w ich spożyciu
przyczyniło się do istotnego zahamowania przyrostu wskaźnika masy ciała (BMI) u
amerykańskich nastolatków z nadwagą i otyłością7. Z kolei grupa holenderskich badaczy8
udowodniła,
że
zastępując
te
napojami
produktami
sztucznie
słodzonymi
(bez
węglowodanów) można również znacząco zahamować przyrost BMI w grupie dzieci ze
wstępnie prawidłową masą ciała. Według Qi i wsp.9 większe spożycie słodkich napojów jest
natomiast związane z silniej wyrażoną genetyczną predyspozycją do podwyższonego BMI i
ryzyka otyłości.
W październiku ubiegłego roku odbył się w Palma de Majorka kolejny zjazd European
Childhood Obesity Group (ECOG). Jednym z poruszanych tam tematów była tzw. „Zdrowa
Otyłość” (Healthy Obesity), którą można w zasadzie rozpoznać u większości małych dzieci z
otyłością i nadwagą. Dyskusja koncentrowała się nad czynnikami ryzyka i wiekiem
pojawiania się negatywnych skutków otyłości oraz nad tym czy można wcześnie
zdiagnozować grupę pacjentów szczególnie „odpornych” i szczególnie podatnych na
powikłania nadmiaru tkanki tłuszczowej. Byłoby to istotne w aspekcie nadal niezbyt
efektownych wyników prewencji pierwotnej i wtórnej otyłości w tej grupie wiekowej.
1. Whitaker RC. The childhood obesity epidemics. Arch Pediatr Adolesc Med
2011;165:973-4
2. Binkin N, Fontana G, Lambert A et al. A national survey of the prevalence of
childhood overweight and obesity in Italy. Obes Reviews 2010;11:2-10
3. Beltrand J, Soboleva TK, Shorten PR i wsp. Post-term birth is associated with greater
risk of obesity in adolescent males. J Pediatr. 2012; 160:769-73.
4. Taveras EM, Rifas-Shiman Sh, Sherr B et al. Crossing growth percentiles in infancy
and risk of obesity in childhood. Arch Pediatr Adolesc Med 2011;165:993-8
5. Efstathiou SP, Skeva II, Zorbala E i wsp. Metabolic syndrome in adolescence: can it
be predicted from natal and parental profile? The Prediction of Metabolic Syndrome in
Adolescence (PREMA) study. Circulation. 2012; 125: 902-10.
6. Juonala M, Magnussen CG, Berenson GS et al. Childhood adiposity, adult adiposity
and CV risk factors. N Engl J M 2011;365:1876-85
7. Ebbeling CB, Feldman H, Chomitz V i wsp. A randomize trial of sugar-sweetened
beverages and adolescent body weight. N Engl J Med. 2012; 367: 1407-16.
8. de Ruyter JC, Olthof MR, Seidell JC i wsp. A trial of sugar-free or sugar-sweetened
beverages and body weight in children. N Engl J Med. 2012; 367: 1397-406.
9. Qi Q, Chu AY, Kang JH i wsp. Sugar-sweetened beverages and genetic risk of
obesity. N Engl J Med. 2012; 367: 1387-96.