Polityka akcyzowa - spis treści + wstęp

Spis
treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
CZĘŚĆ I. PODATKI POŚREDNIE W POLITYCE GOSPODARCZEJ PAŃSTWA.
PODATKI AKCYZOWE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Rozdział 1. Podatki pośrednie w systemie podatkowym państwa . . . . . . . . . Miejsce i rola podatków w polityce ekonomicznej państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podatki bezpośrednie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Szczególne formy opodatkowania – ryczałt od przychodów
ewidencjonowanych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podatki pośrednie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rodzaje podatków pośrednich i ich specyfika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Podatek od towarów i usług VAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Akcyza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Funkcje podatków pośrednich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Funkcje ekonomiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Funkcje społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Funkcje mieszane . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Rozdział 2. Skutki gospodarcze i społeczne polityki akcyzowej . . . . . . . . Skutki ekonomiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Optymalizacja polityki akcyzowej z punktu widzenia maksymalizacji
dochodów budżetowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Polityka akcyzowa jako regulator poziomu aktywności branży
objętej jej oddziaływaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Funkcje społeczno-ekonomiczne polityki akcyzowej państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . Hamowanie nadmiernej konsumpcji, jako cel polityki akcyzowej państwa
– względy wychowawcze o charakterze ogólnospołecznym . . . . . . . . . . . . Hamowanie konsumpcji, jako cel polityki akcyzowej państwa – względy
zdrowotne i inne koszty społeczne o wymiarze ekonomicznym . . . . . . . . . 17
17
18
30
45
47
47
54
65
65
70
71
73
73
73
74
76
76
77
Rozdział 3. Charakterystyka polityki w zakresie podatków pośrednich
w polsce na tle polityki państw ue w tym obszarze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
8
Autonomia w zakresie polityki podatkowej w państwach UE, jako cecha
polityki wspólnotowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
Próba harmonizacji polityki podatkowej w UE i jej efekty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Podatki pośrednie w Polsce i w krajach UE – podstawowe różnice
i podobieństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Podatek od gier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
CZĘŚĆ II. POLITYKA AKCYZOWA, ZE SZCZEGÓLNYM
UWZGLĘDNIENIEM AKCYZY NAKŁADANEJ NA WYROBY
PRZEMYSŁU TYTONIOWEGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
Rozdział 4. Główne cele polityki akcyzowej w odniesieniu do wyrobów
przemysłu tytoniowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Zasięg polityki akcyzowej wobec wyrobów tytoniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
Ekonomiczne i społeczne cele polityki akcyzowej państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Optymalizacja dochodów budżetowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
Wpływ na kondycję ekonomiczną polskiego przemysłu tytoniowego . . . . . . . 119
Ograniczenie konsumpcji wyrobów tytoniowych jako cel polityki
akcyzowej w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
Ewolucja polityki akcyzowej w odniesieniu do wyrobów przemysłu tytoniowego
w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Polityka akcyzowa w Polsce w okresie gospodarki planowej . . . . . . . . . . . . . . 148
Polityka akcyzowa w latach 1989–2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
Polityka akcyzowa w latach 2000–2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
Rozdział 5. Aktualny poziom rozwoju przemysłu tytoniowego
w polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164
Przemysł tytoniowy w Polsce w okresie gospodarki planowanej – 1945–1989 . . . . 164
Poziom i zróżnicowanie przemysłu tytoniowego w 1945 roku . . . . . . . . . . . . . 164
Rozwój i przekształcenia własnościowe w przemyśle tytoniowym
w latach 1945–1989 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
Monopol państwa i jego skutki dla kondycji przemysłu tytoniowego
w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Transformacja systemowa a rozwój i stan przemysłu tytoniowego w Polsce
w latach 1989–2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Wpływ prywatyzacji przemysłu tytoniowego w 1989 r. na rozwój
tego przemysłu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
Otwarcie gospodarki na wymianę z zagranicą i jego wpływ na rozwój
przemysłu tytoniowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
Wpływ transformacji systemowej na zmianę wielkości i strukturę
konsumpcji wyrobów tytoniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
9
CZĘŚĆ III. EKONOMICZNE SKUTKI POLITYKI AKCYZOWEJ
WOBEC WYROBÓW PRZEMYSŁU TYTONIOWEGO W POLSCE
W LATACH 2000–2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
Rozdział 6. Wpływ wysokości akcyzy na dochody budżetowe
w latach 2000-2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Teoretyczne i oczekiwane efekty podwyżek akcyzowych w postaci zmian
dochodów budżetowych. Rozważania na bazie teoretycznych
koncepcji A. Laffera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
Oczekiwane i rzeczywiste efekty zmian w wysokości akcyzy na dochody
budżetowe w latach 2000–2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Zmiany w wysokości akcyzy w latach 2000–2010 i jej skutki dla budżetu
państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
Wnioski w oparciu o dane i analizy otrzymane od Ministerstwa Finansów RP
z lat 2000–2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
Maksymalizacja wpływów budżetowych z akcyzy w warunkach mieszanej
(kwotowo-procentowej) stawki akcyzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
Estymacja parametrów modelu wyjaśniającego utarg na jednej paczce
papierosów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
Wpływ realnej ceny papierosów na popyt na papierosy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
Wykorzystanie wyników estymacji parametrów modeli utargu detalistów
i popytu na papierosy do prognozowania wpływów z akcyzy na rok 2012 . . . 255
Szacowanie stawki akcyzy maksymalizującej wpływy z akcyzy od wyrobów
tytoniowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
Rozdział 7. Wpływ zmian w polityce akcyzowej w latach 2000–2011
na kondycję przemysłu tytoniowego w polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Analiza sytuacji polskiego przemysłu tytoniowego na podstawie danych
makroekonomicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261
Analiza wpływu wzrostu akcyzy na kondycję przedsiębiorstw przemysłu
tytoniowego na podstawie badania ankietowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
Zmiany w kondycji ekonomicznej przedsiębiorstw przemysłu tytoniowego
w Polsce, jako efekt poszczególnych decyzji rządu odnośnie do wysokości
akcyzy według ocen przedsiębiorców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269
Wstępne wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270
Rozdział 8. Wpływ polityki akcyzowej w polsce w latach 2000–2010
. . . . 271
Metodologia badań ankietowych mierzenia skutków zmian w wysokości akcyzy
na poziom i strukturę konsumpcji wyrobów przemysłu tytoniowego
w latach 2000–2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
na poziom i strukturę konsumpcji wyrobów przemysłu tytoniowego
10
Analiza wyników ankiet i ocen dokonanych przez konsumentów dotyczących
zmian w poziomie i strukturze konsumpcji wyrobów tytoniowych na skutek
zmian w wysokości akcyzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
Zmiana w poziomie i strukturze konsumpcji wyrobów tytoniowych
pochodzących ze źródeł legalnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
CZĘŚĆ IV. WYNIKI BADAŃ SKUTKÓW POLITYKI AKCYZOWEJ
PAŃSTWA ORAZ REKOMENDACJE POD ADRESEM KREATORÓW
POLITYKI EKONOMICZNEJ PAŃSTWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
Rozdział 9. Ocena skutków polityki akcyzowej państwa w odniesieniu
do zmian w wysokości akcyzy na wyroby tytoniowe
w latach 2000–2010 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
Ocena wpływu zmian według ekspertów Ministerstwa Finansów . . . . . . . . . . . . . . 291
Zmiany do ustawy w części dotyczącej uregulowań w zakresie
opodatkowania podatkiem akcyzowym wyrobów tytoniowych . . . . . . . . . 295
Ocena wpływu zmian według producentów wyrobów tytoniowych . . . . . . . . . . . . . 302
Ocena Urzędów Celnych z przejść granicznych Polski Wschodniej (z Ukrainą,
Białorusią i Rosją) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305
Sytuacja na Litwie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329
Ocena własna autora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
WNIOSKI KOŃCOWE I REKOMENDACJE POD ADRESEM KREATORÓW
POLITYKI EKONOMICZNEJ W POLSCE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369
Załączniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
Spis tabel, wykresów i rysunków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
Wstęp
Lata 2000–2011 charakteryzowały się gwałtownym wzrostem zarówno
kwotowej jak i procentowej stawki akcyzy na papierosy. Naturalną konsekwencją wzrostu obu stawek akcyzy był gwałtowny wzrost cen papierosów w analizowanym okresie. Prezentowane w niniejszej monografii obliczenia pokazują,
że cena papierosów wzrastała zarówno w ujęciu nominalnym jak i realnym,
natomiast zmniejszała się liczba paczek papierosów, jakie w ciągu miesiąca
mogła kupić osoba uzyskująca średni dochód. Ponieważ papierosy nie należą
do żadnej z grup dóbr nietypowych (dobra Giffena lub dobra Veblena), wzrost
ceny papierosów powoduje spadek popytu na nie. Należy jednak pamiętać
o tym, że obserwowany od kilku lat ciągły spadek popytu na papierosy nie
musi oznaczać spadku konsumpcji i wzrostu poziomu zdrowotności społeczeństwa. Na skutek obserwowanego w ostatnich latach gwałtownego wzrostu cen
papierosów, niektórzy konsumenci rzucali lub ograniczali palenie, niektórzy
zamieniali papierosy wysokiej jakości na papierosy tanie i niezdrowe, natomiast zauważalna część konsumentów decydowała się na palenie papierosów
pochodzących z przemytu.
Ustalenie kwotowej i procentowej stawki akcyzy to problem decyzyjny
przed którym staje Ministerstwo Finansów. Mamy tu jednak do czynienia
z problemem optymalizacji wielokryterialnej, gdyż osiągnięcie określonych
przychodów z akcyzy nie jest jedynym celem. Kolejny cel jest zaś związany
z poziomem zdrowotności społeczeństwa. Państwo powinno starać się prowadzić do spadku konsumpcji wyrobów tytoniowych i spadku zachorowalności
na choroby wywoływane przez palenie papierosów. Konieczne jest znalezienie związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy konsumpcją papierosów
a wydatkami Państwa związanymi z chorobami wywoływanymi przez nikotynę.
Według takiego mechanizmu, ewentualny wzrost popytu na papierosy z jednej
strony przyczynia się do wzrostu dochodów budżetowych, ale ten efekt jest
kompensowany wzrostem wydatków na leczenie chorób układu oddechowego.
Poziom stawki akcyzy i popyt na papierosy mają jednak znaczący wpływ na
sytuację w przemyśle tytoniowym. Rząd ustalając politykę akcyzową powinien
uwzględniać sytuację w przemyśle tytoniowym, gdyż sytuacja w jednej z gałęzi
przemysłu ma wpływ na sytuację makroekonomiczną kraju. Wreszcie poziom
12
Wstęp
stawki akcyzy ma wpływ na skalę przemytu papierosów. Należy zatem uwzględniać zależności pomiędzy stawką akcyzy a skalą przemytu. Wzrost udziału
papierosów pochodzących z przemytu w całkowitej konsumpcji papierosów
przyczynia się do wzrostu tzw. dochodów utraconych przez budżet państwa.
Nie jest osiągany wówczas cel zdrowotnościowy, gdyż ludzie dalej konsumują
papierosy, natomiast wzrost konsumpcji papierosów pochodzących z przemytu
wpływa na spadek dochodów budżetu Państwa.
Jak widać z powyższej analizy, pomiędzy stawką akcyzy, ceną papierosów, popytem na papierosy a przemytem istnieje szereg zależności przyczynowo-skutkowych. Zrozumienie tych zależności, specyfikacja odpowiednich
modeli ekonometrycznych i estymacja parametrów tych modeli umożliwia
prognozowanie ceny papierosów, popytu na papierosy, wielkości przemytu
czyli zmiennych mających wpływ na wielkość przychodów z akcyzy na papierosy. Taka próba została w niniejszej monografii podjęta. Oszacowane zostały
parametry modeli ekonometrycznych wyjaśniających wpływ stawki akcyzy na
cenę detaliczną paczki papierosów oraz popyt na papierosy. Wyznaczone
zostały prognozy tych zmiennych ekonomicznych na 2012 rok i jak na razie
można powiedzieć, że ich sprawdzalność jest duża. Oszacowany został także
punkt przegięcia na krzywej Laffera. Okazuje się, że stawka akcyzy ustalona
na 2012 rok znajduje się jeszcze przed tym punktem przegięcia, jednak dalsze
niebezpieczne podnoszenie stawki akcyzy może doprowadzić do niebezpiecznego spadku dochodów budżetu Państwa.
Pierwszy rozdział niniejszej monografii poświęcony jest analizie podatków
pośrednich a w szczególności podatku akcyzowego w systemie podatkowym
Państwa. Wymienione i opisane są różne rodzaje podatków a także analizowane są funkcje podatków pośrednich. W rozdziale drugim poruszane są problemy polityki akcyzowej jako regulatora aktywności branży oraz optymalnej
polityki akcyzowej z punktu widzenia maksymalizacji dochodów budżetowych.
Szeroko omówione zostały społeczno-ekonomiczne funkcje polityki akcyzowej
Państwa. W rozdziale trzecim prezentowana jest polityka akcyzowa Polski
na tle polityki państw Unii Europejskiej. Kolejny rozdział zawiera analizę
polityki akcyzowej Polski oraz skuteczności tej polityki z punktu widzenia
realizacji celów. W rozdziale piątym analizowana jest sytuacja w polskim przemyśle tytoniowym w okresie powojennym a także po transformacji ustrojowej.
W rozdziale szóstym podjęta jest próba empirycznej weryfikacji wpływu stawki
akcyzy na cenę papierosów i popyt na nie. Formułowane są prognozy analizowanych wielkości oraz szacowana jest optymalna stawka akcyzy prowadząca
do maksymalizacji dochodów z akcyzy na papierosy. W rozdziale siódmym
analizowany jest wpływ podnoszenia stawki akcyzy na sytuację w polskim prze-
Wstęp
13
myśle tytoniowym. Wskaźniki ekonomiczno-finansowe przedsiębiorstw branży
tytoniowej analizowane są na tle tych samych wskaźników dla przedsiębiorstw
z innych branż. Pokazane zostało, że sytuacja w przemyśle tytoniowym pogarsza się na tle sytuacji w przemyśle ogółem. W rozdziale ósmym prezentowane
są wyniki badania ankietowego, w którym konsumenci wyrażali swoje opinie
na temat pożądanej ceny papierosów, przerzucania się konsumentów na tańsze
marki oraz marki pochodzące z przemytu. Wyniki tego badania są niepokojące,
gdyż statystycznie potwierdzony został wpływ wzrostu akcyzy na ­papierosy na
poziom przemytu. W rozdziale 9-tym przedstawione są szacunki przemytu
papierosów i analizowany jest wpływ wysokości akcyzy na skalę przemytu.