Wybrane fragmenty raportu International Diabetes Federation……
advertisement
Wybrane fragmenty Diabetes Report 2005 „Cukrzyca. Strategia postępowania – jak osiągnąć cele w 25 krajach UE” przygotowanego (IDF). przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną WSTĘP Ocenia się, że w krajach Unii Europejskiej żyje obecnie około 25 milionów ludzi z cukrzycą. Osoby te są zagrożone wystąpieniem poważnych powikłań, które często są przyczyną inwalidztwa. Powikłania występujące w przebiegu cukrzycy są następstwem uszkodzenia lub nawet całkowitej niewydolności narządów, takich jak nerki, ośrodkowy układ nerwowy i narząd wzroku. Cukrzyca jest jednym z ważniejszych czynników ryzyka chorób układu sercowonaczyniowego, np. zawału serca i(lub) udaru mózgu. Z wymienionych powodów cukrzyca stanowi poważne zagrożenie dla życia ludzkiego, a także niekorzystnie wpływa na jego jakość. W krajach UE częstość występowania cukrzycy u osób dorosłych, które ukończyły 20 lat, wynosi średnio 7,5%. Ocenia się ponadto, że niemal u 50% z nich choroba pozostaje nie rozpoznana. Europa znajduje się obecnie w centrum epidemii cukrzycy. Przykład mogą stanowić Niemcy, gdzie liczba leczonych osób z cukrzycą zwiększyła się o 43% w latach 1998 – 20011. Eksperci Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oceniają, że na świecie, w ciągu najbliższych 20 lat odsetek przypadków cukrzycy zwiększy się o 71%. Zgodnie z danymi pochodzącymi z Atlasu IDF, w krajach UE odsetek ten wyniesie 16%. Zwiększenie liczby osób z cukrzycą będzie przede wszystkim następstwem zwiększenia się liczby przypadków cukrzycy typu 2. Sytuacja wymaga szybkiego działania, tym bardziej, że epidemią cukrzycy zagrożone są nasze dzieci. Narodowe programy zwalczania otyłości to cenne inicjatywy, jednak skuteczna walka z cukrzycą wymaga opracowania specjalnych programów i przeznaczenia na ich realizację odpowiednich środków. Jedynie w ten sposób możliwe będzie zapobieganie licznym powikłaniom (w tym przede wszystkim ze strony układu sercowo-naczyniowego), stanowiącym przyczynę przedwczesnych zgonów osób z cukrzycą. Dwie organizacje: International Diabetes Federation - European Region (IDF - Europe) oraz Federation of European Nurses in Diabetes (FEND) podjęły wspólne działania w zakresie monitorowania przypadków cukrzycy w krajach członkowskich UE. Jest to wkład tych organizacji w działania polityków UE w czasie Prezydencji Austriackiej w pierwszej połowie 2006 roku, a także w okresie późniejszym. Celem prowadzonych badań jest opracowanie wspólnej strategii służącej rozwiązaniu problemu cukrzycy w krajach UE. Hauner H, Köster L, von Ferber L: Prävalenz des Diabetes mellitus in Deutschland 1988 – 2001. Sekundärdatenanalyse einer Versichertenstichprobe der AOK Hessen/KV Hessen. Dtsch Med Wschr 2003;128:2632-2637 1 ZASIĘG EPIDEMII CUKRZYCY W UE Cukrzyca stanowi narastający problem dotyczący zdrowia publicznego. Jest to przewlekły i postępujący proces chorobowy rozpoczynający się od hiperglikemii i prowadzący do powikłań ze strony układu sercowonaczyniowego oraz powikłań związanych z mikroangiopatią. Następstw tego procesu nie można nie doceniać. Zagrożenia związane z cukrzycą wynikają przede wszystkim ze zwiększającego się rozpowszechnienia cukrzycy typu 2, a także, w mniejszym zakresie, cukrzycy typu 1. Obecnie w 25 krajach członkowskich UE żyje ponad 25 milionów osób z cukrzycą. Ocenia się, że aktualnie w krajach UE częstość występowania cukrzycy u osób dorosłych, które ukończyły 20 rok życia wynosi średnio 7,5%. Wszystko wskazuje, że odsetek ten będzie się zwiększał w kolejnych latach. W nowych krajach członkowskich UE częstość występowania cukrzycy ocenia się na około 9%. W oparciu o populacyjne badania przesiewowe szacuje się, że niemal w 50% przypadków cukrzyca pozostaje nie rozpoznana. Oznacza to, że na każdego chorego z rozpoznaną cukrzycą przypada jedna osoba nieświadoma swojej choroby. Obserwuje się gwałtowne zwiększenie liczby przypadków cukrzycy typu 2 rozpoznawanych u dzieci. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują na niekompletność danych dotyczących tego problemu, a także na brak programów służących jego rozwiązaniu. OBCIĄŻENIA OSOBISTE CUKRZYCY W UE I BUDŻETOWE WYNIKAJACE Z PROBLEMU Cukrzyca stanowi poważne i rosnące zagrożenie dla zdrowia publicznego. Koszty jej leczenia są znaczące. Obecnie wiele rządów UE nie ma jasnego poglądu na temat epidemiologicznych, ekonomicznych, osobistych i społecznych następstw choroby. Ocenia się, że koszty związane z cukrzycą wynoszą w krajach UE 2,5 – 15% środków przeznaczanych na ochronę zdrowia (szacunkowe dane dotyczące wydatków związanych z cukrzycą przedstawiła ponad połowa krajów członkowskich). Wyniki badania CODE-2 wskazują, że koszty leczenia cukrzycy i jej powikłań są ogromne. Bezpośrednie koszty leczenia cukrzycy typu 2 u 10 milionów chorych w 8 krajach UE (Belgia, Francja, Niemcy, Włochy, Holandia, Hiszpania, Szwecja i Wielka Brytania) wynosiły w 1998 roku 29 miliardów euro. 2 Do momentu rozpoznania choroby, u około 50% osób z cukrzycą typu 2 dochodzi już do rozwoju co najmniej jednego powikłania. Najczęstszymi powikłaniami cukrzycy są choroby układu sercowo-naczyniowego prowadzące do zawału serca i(lub) udaru mózgu, powikłania oczne lub retinopatia (będąca główną przyczyną utraty wzroku), niewydolność nerek, neuropatia oraz zmiany prowadzące do rozwoju tzw. stopy cukrzycowej (będącej przyczyną amputacji kończyn). Osoby z cukrzycą typu 2 żyją średnio o 5 – 10 lat krócej niż osoby bez cukrzycy. Najczęstszą przyczyną zgonów są choroby układu sercowonaczyniowego2, z ich powodu umiera około 80% chorych z cukrzycą. Choroby układu sercowo-naczyniowego pochłaniają większość kosztów bezpośrednich oraz ponad połowę kosztów związanych ze śmiertelnością w cukrzycy. Największe koszty w cukrzycy wiążą się z przyjęciami do szpitala i leczeniem powikłań odległych, takich, jak choroby serca, udar mózgu, niewydolność nerek i stopa cukrzycowa. Wystąpieniu wielu z tych powikłań można zapobiegać dzięki wczesnemu rozpoznaniu cukrzycy, właściwej edukacji pacjentów oraz wszechstronnej i długotrwałej opiece nad chorymi. Opłacalność programów leczenia cukrzycy zależy od kilku czynników: sytuacji epidemiologicznej, organizacji ochrony zdrowia oraz sposobu zapewnienia opieki. Korzyści odległe wynikające z powszechnych badań przesiewowych nadal budzą wątpliwości. Specjaliści wskazują na większą opłacalność i skuteczność postępowania polegającego na badaniu osób z grup ryzyka. STRATEGIE SŁUŻĄCE ROZWIĄZANIU PROBLEMU CUKRZYCY W UE W 11 z 25 krajów członkowskich UE (Austria, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Włochy, Portugalia, Słowacja, Holandia i Wielka Brytania) istnieją narodowe programy zapobiegania i leczenia cukrzycy lub ich zarysy. Wyjątkowym krajem jest Hiszpania dysponująca kilkoma programami o zasięgu regionalnym, nie posiadająca jednak programu narodowego. W 10 krajach członkowskich podejmowane są działania dotyczące prewencji cukrzycy. Polegają one na prowadzeniu narodowych programów zwalczania otyłości, opracowywaniu narodowych programów zapobiegania i leczenia cukrzycy lub programów badań przesiewowych. W 7 z tych krajów (Austria, Irlandia, Niemcy, Litwa, Luksemburg, Hiszpania i Polska) narodowe programy zapobiegania i leczenia cukrzycy powinny być opracowane do 2006 roku. Hauner H, Köster L, von Ferber L: Prävalenz des Diabetes mellitus in Deutschland 1988 – 2001. Sekundärdatenanalyse einer Versichertenstichprobe der AOK Hessen/KV Hessen. Dtsch Med Wschr 2003;128:2632-2637 2 3 Ze względu na znaczne rozpowszechnienie cukrzycy i związane z tym duże koszty opieki zdrowotnej w Finlandii, rozwiązania przyjęte w tym kraju mogą być traktowane jako wzorcowe przez inne kraje członkowskie. Niemcy i Słowenia zamierzają opracować swoje programy narodowe w oparciu o model fiński. Niestety, dane dotyczące efektów programu fińskiego nie są dostępne. Holandia jest krajem, w którym częstość występowania cukrzycy (3,7%) należy do najmniejszych w UE. Dotyczy to także kosztów opieki nad chorymi z cukrzycą (2,5% całego budżetu przeznaczanego na opiekę zdrowotną). Pomimo tego, ostatnio powstał w Holandii narodowy program, którego celem jest poprawa opieki nad chorymi z cukrzycą. Główny nacisk w tym programie kładzie się na działania multidyscyplinarne. W większości krajów członkowskich (19 z 25) postępowania u chorych z cukrzycą typu 1 i typu 2. opracowano wytyczne Zapobieganie otyłości, działania podejmowane w ramach prewencji wtórnej oraz zabiegi interwencyjne są najważniejszymi czynnikami mogącymi opóźnić i zmniejszyć ryzyko powikłań takich, jak incydenty sercowo-naczyniowe, utrata wzroku i amputacje. Wszystkie z 25 krajów członkowskich UE (z wyjątkiem Cypru) przyjęły deklarację St Vincent Declaration z 1989 roku. Samo opracowanie przez dany kraj członkowski narodowego programu zapobiegania i leczenia cukrzycy nie oznacza sukcesu, jeżeli program ten nie został wprowadzony w życie. W wielu krajach zakres wprowadzenia tych planów w życie, jak również wielkość przeznaczonych na nie środków, uznano za niewystarczające. Efekty uzyskane w wyniku wprowadzenia programów walki z rakiem oraz chorobami układu sercowo-naczyniowego zarówno o zasięgu krajowym, jak i międzynarodowym, świadczą o celowości opracowywania podobnych programów służących walce z chorobami stanowiącymi porównywalne zagrożenie społeczne, jak np. cukrzyca. PROGRAMY I WYTYCZNE W KRAJACH UE Tylko w 11 z 25 krajów członkowskich UE istnieją narodowe programy zapobiegania i leczenia cukrzycy lub ich zarysy. Programy opracowane w poszczególnych krajach różnią się istotnie pod względem jakości oraz skuteczności w zakresie zwalczania choroby i jej powikłań. W wielu programach nie określono w sposób szczegółowy celów działania i(lub) nie opracowano zasad kontroli zakresu wprowadzenia programu w życie i jego efektów. Ogólnie można także stwierdzić, że zasoby ludzkie i finansowe przeznaczone na realizację programów są niewystarczające. 4 KRAJ Austria Czechy Dania NARODOWY PROGRAM WALKI Z CUKRZYCĄ „National Diabetes Plan” „National Diabetes Plan” i system jego oceny „Diabetes Action Plan”, na którego realizację w 13 regionach przeznaczono 1,9 miliona euro. Za priorytety uznano edukację w zakresie samokontroli chorych oraz zwalczanie powikłań Finlandia „Dehko Type 2 Diabetes Prevention” – wyjątkowy i wszechstronny program prewencji, kładący nacisk na wczesne wykrywanie choroby oraz jej leczenie Francja „Plan National Diabetes”, główny nacisk na edukację i szkolenie personelu medycznego w szpitalach Niemcy 2002 – podstawy prawne dla „Programów Zwalczania Chorób” Włochy „National Prevention Plan 2005-2009” dotyczący także cukrzycy Portugalia „National Diabetes Plan” oceniany obecnie pod kątem zwiększenia zakresu realizacji Słowacja „National Diabetes Programme” kładący nacisk na wczesne wykrywanie choroby; program badań przesiewowych o dużym zasięgu w trakcie realizacji Hiszpania „Regional Diabetes Plans” dla Madrytu, Katalonii i Walencji Holandia „National Diabetes Care Plan 2005-2009” będzie realizowany ze szczególnym naciskiem na miltidyscyplinarne podejście do leczenia cukrzycy Wielka Brytania „National Service Framework for Diabetes” zakładający zwiększenie liczby przesiewowych badań okulistycznych o 100% do 2007 roku, a także uwzględniający system nagród i kar finansowych dla instytucji zajmujących się opieką zdrowotną CUKRZYCA - KOSZTY BEZPOŚREDNIE W UE Cukrzyca jest chorobą pochłaniającą znaczne nakłady finansowe, co wynika z jej przewlekłego i postępującego przebiegu, ciężkości powikłań oraz środków niezbędnych do prowadzenia skutecznej terapii3. Z rozpowszechnienia cukrzycy wynikają istotne następstwa ekonomiczno-zdrowotne, a nakłady przeznaczane na jej leczenie mają znaczący wpływ na ekonomię. Z punktu widzenia polityki zdrowotnej istotne jest, aby rządy i towarzystwa diabetologiczne zdawały sobie sprawę z wpływu cukrzycy na obecną i przyszłą sytuację ekonomiczną sektora ochrony zdrowia, a także na sytuację jednostek i społeczeństwa jako całości. Na bezpośrednie koszty opieki nad osobami z cukrzycą składają się nakłady związane i nie związane bezpośrednio z jej leczeniem. Koszty bezpośrednio związane z cukrzycą to „nakłady przeznaczane na leczenie choroby jako takiej oraz jej powikłań”. Są to koszty hospitalizacji i leczenia typowych sytuacji klinicznych takich, jak kwasica cukrzycowa (śpiączka cukrzycowa) i hipoglikemia, a także inne koszty bezpośrednio związane z następstwami cukrzycy i ich leczeniem. Zazwyczaj do omawianych kosztów zalicza się także nakłady przeznaczane na leczenie neuropatii, retinopatii i nefropatii cukrzycowej. Nie jest jasne natomiast, jaki odsetek środków przeznaczanych na leczenie np. zawału serca lub udaru mózgu 3 WHO fact sheets, www.who.int/mediacentre/factsheets/fs236/en/ 5 u osoby chorej na cukrzycę należy uznać za koszty bezpośrednio związane z cukrzycą4. Przyjmuje się, że tzw. „dodatkowe koszty bezpośrednie” wynikające z powikłań, stanowią tę część całkowitych nakładów na opiekę zdrowotną, gdzie możliwe jest uzyskanie oszczędności. Koszty bezpośrednio nie związane z cukrzycą to „szacunkowe nakłady ponoszone na opiekę nad osobami z cukrzycą w tych przypadkach, gdy powód udzielenia świadczeń nie wynika bezpośrednio z istnienia tej choroby. Do omawianych kosztów zalicza się np. wydatki związane z operacją z powodu zapalenia wyrostka robaczkowego, operacją wszczepienia endoprotezy stawu biodrowego lub leczeniem raka sutka u osób ze współistniejącą cukrzycą”. W Europie i na całym świecie koszty bezpośrednio związane z cukrzycą stanowią, zależnie od lokalnej sytuacji epidemiologicznej i poziomu opieki, od 2,5 do 15% rocznego budżetu przeznaczanego na opiekę zdrowotną. W 1989 roku, bezpośrednie koszty poniesione na opiekę nad chorymi z cukrzycą w 8 krajach europejskich (Belgia, Francja, Niemcy, Włochy, Hiszpania, Szwecja, Holandia i Wielka Brytania) oceniono na 29 miliardów euro5. INNE KOSZTY ZWIĄZANE Z OPIEKĄ NAD CHORYMI Z CUKRZYCĄ6 W UE Informacje o tym, jaki odsetek budżetu przeznaczanego na opiekę zdrowotną stanowią bezpośrednie koszty związane z cukrzycą ustalano w oparciu o najbardziej wiarygodne dane z poszczególnych krajów. Informacje dotyczące poszczególnych krajów członkowskich UE podano począwszy od krajów przeznaczających na opiekę nad osobami z cukrzycą największy odsetek budżetu służby zdrowia (piśmiennictwo – zob. raporty narodowe): Czechy Finlandia Litwa Irlandia Wielka Brytania Węgry Polska Dania Belgia Włochy Hiszpania Szwecja Portugalia Francja Holandia 15% 11% 11% 10% 9% 10% 8% 7% 7% 6% 6% 5% 5% 5% 3% 4 Diabetes IDF Atlas, Cost of Diabetes, http://www.eatlas.idf.org/Costs_of_diabetes/ Diabetologia (2002) 45:S5-S12 DOI 10.1007/s00125-002-0858-x 6 Dane zaokrąglone, dokładne liczby podane zostały w części poświęconej poszczególnym krajom 5 6 ZALECENIA DOTYCZĄCE I LECZENIA CUKRZYCY STRATEGII W ZAKRESIE ZAPOBIEGANIA ZALECENIA NA POZIOMIE UE Artykuł 152 Traktatu z Nicei zawiera stwierdzenie, iż działania UE powinny stanowić uzupełnienie strategii narodowych, a ich celem powinna być poprawa zdrowia publicznego, zapobieganie chorobom oraz usuwanie zagrożeń dla zdrowia ludzkiego. Działania te powinny polegać na wspieraniu badań, których celem jest ustalenie przyczyn chorób najbardziej zagrażających zdrowiu publicznemu oraz zapobieganie ich rozwojowi, a także na informacji i edukacji zdrowotnej. Działania UE w powinny odbywać się z pełnym uwzględnieniem obowiązków krajów członkowskich w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych i opieki medycznej. W tym ujęciu, w proponowanym przez UE Programie ochrony zdrowia w latach 2007 – 2013, sformułowano następujące cele: poprawa stanu zdrowia obywateli w ciągu całego ich życia, poprawa zdrowia rozumianego jako prawo człowieka, wspieranie inwestycji służących zdrowiu, w tym także promowanie zdrowego stylu życia i działań zmierzających do zmniejszenia rozpowszechnienia najgroźniejszych chorób. W przedstawionym brzmieniu, program nie uwzględnia specjalnego znaczenia cukrzycy jako choroby wymagającej szczególnej uwagi i działań społecznych. Istnieje konieczność uznania zwalczania cukrzycy za działanie priorytetowe zarówno na poziomie narodowym, jak i UE. Należy ułatwiać wymianę informacji dotyczących metod optymalizacji środków, a także wspierać działania służące podniesieniu poziomu świadczeń z zakresu prewencji, wykrywania i leczenia cukrzycy w Europie. Obecnie w UE nie ma forum umożliwiającego stałą wymianę doświadczeń, taką możliwość stwarzają jedynie doraźne inicjatywy podejmowane w czasie prezydencji poszczególnych krajów. Nalegamy, aby Komisja Europejska i Parlament Europejski zapoznały się z aktualnymi danymi epidemiologicznymi oraz różnicami w polityce zdrowotnej w odniesieniu do cukrzycy w poszczególnych krajach Wspólnoty. Wzywamy Komisję Europejską do podjęcia działań związanych z epidemią cukrzycy, polegających na stworzeniu i koordynowaniu jednolitej, europejskiej strategii postępowania w cukrzycy, która będzie mogła przyczynić się do znacznego zmniejszenia wydatków publicznych na opiekę zdrowotna we wszystkich 25 krajach członkowskich. Na podstawie wcześniejszych inicjatyw UE, związanych z chorobami nowotworowymi oraz zaleceń Rady Europy w dziedzinie walki z rakiem, radzimy w szczególności, aby Komisja Europejska przedstawiła podobne zalecenia Rady Europy dotyczące zapobiegania i leczenia cukrzycy, które mogłyby zostać przyjęte we wszystkich krajach członkowskich. Zalecenia te powinny uwzględniać normy prawne UE i pozwalać na usprawnienie gromadzenia i wymiany danych, umożliwiających opracowanie właściwych kryteriów prewencji pierwotnej i badań przesiewowych, jak również opracowanie metod monitorowania i oceny wyników, które uwzględniałyby lokalne zasady działania systemów opieki zdrowotnej w poszczególnych krajach członkowskich. Niezwykle istotne jest, aby w krajach członkowskich udało się uzyskać poprawę w zakresie systematycznego gromadzenia danych 7 epidemiologicznych. Unia Europejska powinna wprowadzić wspólne, jednolite kryteria gromadzenia tych informacji tak, aby dane opracowywane na szczeblu europejskim były porównywalne. Prowadzenie lokalnych, krajowych rejestrów dotyczących cukrzycy może być pożyteczne zarówno z perspektywy indywidualnej (identyfikacja wszystkich chorych z cukrzycą), jak również z perspektywy całego systemu opieki zdrowotnej. Wszystkie kraje członkowskie powinny zgromadzić wiarygodne dane ekonomiczne, dotyczące kosztów prewencji i leczenia cukrzycy. Jest to szczególnie ważne w sytuacji, gdy podejmowane są decyzje mające optymalizować wydatki z ograniczonych funduszy. Dane te są również niezbędne dla oceny efektywności różnych metod postępowania, stosowanych w ramach zapobiegania i leczenia choroby. W każdym z krajów członkowskich powinien istnieć narodowy program walki z cukrzycą uwzględniający konkretne cele i metody ich oceny, pozwalający prowadzić rejestr wydatków oraz określić ich opłacalność (relację kosztskuteczność). Należy stworzyć programy prewencji pierwotnej promujące zdrowy styl życia, obejmujące cała populację. Szczególnymi działaniami należy objąć dzieci w wieku szkolnym, zwłaszcza zaś dzieci z czynnikami rozwoju otyłości i cukrzycy (czynniki genetyczne, społeczno-ekonomiczne, nadwaga, niewłaściwa dieta i brak wysiłku fizycznego). Należy zachęcać do tworzenia programów badań przesiewowych. Kraje członkowskie powinny zidentyfikować zagrożone populacje (na podstawie dostępnych danych, min. epidemiologicznych) i wprowadzić badania przesiewowe pozwalające na identyfikację osób narażonych na ryzyko rozwoju cukrzycy oraz osoby, u których dotąd nierozpoznana cukrzyca stanowi o ryzyku wystąpienia kosztownych w leczeniu powikłań. Należy zalecić wprowadzenie programów pozwalających zapobiegać rozwojowi powikłań u chorych z już rozpoznaną cukrzycą. Powinno się wprowadzać lokalne wytyczne określające cele leczenia i na ich podstawie planować wydatki oraz oceniać ich efektywność. Konieczne jest postępowanie kompleksowe, wykorzystujące ośrodki opieki podstawowej, specjalistycznej, opiekę społeczną i ośrodki edukacji zdrowotnej. Cukrzyca jest chorobą wymagającą jednolitych metod postępowania. Bardzo ważne jest inwestowanie środków w edukację i szkolenie pracowników opieki zdrowotnej, którzy biorą udział w leczeniu cukrzycy (lekarzy, wyspecjalizowanych pielęgniarek, dietetyków i innych osób) tak, aby ich wiedza pozwalała na wysoką jakość postępowania w ramach prewencji, badań przesiewowych i leczenia. W celu zapewnienia kontynuacji właściwej opieki należy również umożliwić regularne szkolenia pracowników ochrony zdrowia nie będących specjalistami. Dla każdego chorego z cukrzycą należy stworzyć indywidualny program uwzględniający edukację, czynności podejmowane przez samego pacjenta, plan weryfikacji wyników leczenia i ustalenie osoby sprawującej bezpośrednią opiekę. Kraje członkowskie powinny podjąć działania polityczne, których celem będzie inwestowanie w system opieki zdrowotnej oraz infrastrukturę tak, aby uzyskać właściwe wdrażanie lokalnych planów zapewniających odpowiednią jakość opieki. Potrzebne są również odpowiednie technologie umożliwiające przepływ informacji i wiarygodną ocenę wyników. Szerokie stosowanie tych metod w systemach opieki zdrowotnej powinno przyczyniać się do ratowania 8 zdrowia i życia chorych, jak również pozwalać na oszczędności miliardów euro w skali roku. POLSKA SYTUACJA LOKALNA FAKTY Szacunkowy współczynnik chorobowości 9,2% (% populacji ogólnej > 20 roku życia) Liczba wszystkich przypadków 2 506 000 (2004: 2 000 000; 2002: 1 500 000) (2000: 1 325 000; 1994: 912 000) Koszty związane z cukrzycą 8,1% (% wszystkich nakładów na opiekę zdrowotną) PLANY DZIAŁANIA Plan lokalny (narodowy) Decyzja o stworzeniu narodowego planu walki z cukrzycą: 2005 Wytyczne Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych z cukrzycą: 2005 Planowane działania Narodowy Plan Walki z Cukrzycą: oczekiwany w roku 2006 1. CZESTOŚĆ WYSTĘPOWANIA / CHOROBOWOŚĆ W Polsce żyje ponad dwa miliony osób chorych na cukrzycę. Na podstawie danych WHO z roku 2003 szacuje się, że chorobowość wśród osób powyżej 20 roku życia wynosi 9%. Cukrzyca pozostaje „niewykryta” w około 30 – 40% wszystkich przypadków i ocenia się, że u około czterech milionów ludzi występują zaburzenia poprzedzające rozwój cukrzycy7. W Polsce ponad 90% wszystkich przypadków to cukrzyca typu 28. Współczynnik chorobowości wynosi 4 – 6% w całej populacji chorych z cukrzycą i zwiększanie się liczby przypadków dotyczy głównie cukrzycy typu 29. Przypuszcza się, że do roku 2025 liczba rozpoznanych przypadków cukrzycy zwiększy się o 170%. 2. KOSZTY OPIEKI ZDROWOTNEJ ZWIAZANE Z CUKRZYCĄ10 Dokładne i wiarygodne badania, dotyczące kosztów związanych z cukrzycą w Polsce przeprowadzono w roku 200211. Analiza CODIE-2 powstała w oparciu W J. Tatoń, „Intensyfikacja leczenia cukrzycy typu 2: cele, metody, konieczność upowszechniania”, Med. Dydak. Wychow., Vol. XXXVI (2), 2004, p. 26 8 tamże 9 A. Czech „Epidemiologia i etiologiczna klasyfikacja cukrzycy”, „Diabetes – epidemics of the 21 century: New directions of treatment”, Warszawa, październik 2003 10 Sekcja ta oparta jest na Cost of Diabetes 2 in Poland (CODIP -2) opublikowanym przez autorów badania w magazynie „Diabetologia Praktyczna” 2004, vol.5, nr 1: 1-8, Via Medica 2004 7 9 o badanie CODE-2 (Cost of Type 2 Diabetes in Europe). W roku 2002 całkowite, bezpośrednie koszty związane z cukrzycą typu 2 oszacowano na 654 937 474 euro, co stanowiło 8,1% wszystkich kosztów opieki zdrowotnej. Koszt leczenia farmakologicznego stanowił większą część kosztów bezpośrednich (dwie trzecie kosztów wiązało się ze stosowaniem insuliny, następna pozycje stanowiły koszty związane z hospitalizacjami). Przeciętny czas pobytu w szpitalu chorego na cukrzycę wynosił 6,2 dnia i był związany z powikłaniami choroby. Zgodnie z raportem Ministerstwa Zdrowia12 „Cukrzyca jest poważnym problemem epidemiologicznym i socjalnym”, zaś całkowite koszty hospitalizacji liczone od stycznia do sierpnia 2004 wyniosły 38 333 442 euro. 3. PRIORYTETY RZĄDU Chociaż cukrzyca stanowi poważny problem, to jednak nie należy do oficjalnych priorytetów polityki zdrowotnej rządu. Większość działań podejmowanych w walce z cukrzycą i wspierających osoby chore podejmowana jest raczej przez organizacje lekarzy i stowarzyszenia pacjentów lub przez firmy produkujące leki i sprzęt medyczny, niż przez rząd. W Narodowym Programie Ochrony Zdrowia na lata 1996 – 2005 jedynie wspomniano o cukrzycy: wśród metod zwalczania chorób takich jak cukrzyca typu 2 wymieniono jedynie zasady zdrowego odżywiania. Lekarze i pacjenci wskazują, że w Polsce nie ma programu systematycznej, kompleksowej opieki nad chorymi z cukrzycą. 4. PLANY POLITYCZNE Obecnie nie ma Narodowego Programu Walki z Cukrzycą (National Diabetes Programme – NDP). Decyzją Ministra Zdrowia w czerwcu 2005 powołano zespół mający opracować taki właśnie program, który miałby uwzględniać dane epidemiologiczne, aspekty organizacyjne, standardy medyczne, cele leczenia i jakość opieki zdrowotnej. Program ma również uwzględniać zagadnienia akredytacji, metody prewencji, szacowanie kosztów i przygotowanie odpowiednich regulacji prawnych, dotyczących leczenia cukrzycy. 5. WYTYCZNE Zalecenia dotyczące prewencji, diagnostyki i leczenia cukrzycy zostały opracowane przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) i opublikowane w piśmie Diabetologia Praktyczna. Wytyczne te stanowią podstawę leczenia cukrzycy i skierowane są przede wszystkim do specjalistów diabetologów, którzy stosują je w codziennej praktyce klinicznej. Tym niemniej, zalecenia PTD są Badanie prowadzone było przez: I. Kinalska (klinika Endokrynologii, Diabetologii I Chorób Wewnętrznych AM w Białymstoku) et.al. M. Niewada (Katedra i Zakład Farmakologii Doświadczalnej i Klinicznej AM w Warszawie), C. Głogowski, A. Krzyżanowska, J. Gierzyński (Dział Farmaekonomiki, GlaxoSmithKline Pharmaceuticals), M. Latek, B. Kamiński (Zakład Wspomagania i Analizy Decyzji, Instytut Ekonometrii Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie) 12 Cukrzyca jako problem epidemiologiczny społeczny, Ministerstwo Zdrowia, materiały dla Sejmowej Komisji Zdrowia, luty 2005 11 10 powszechnie akceptowane i szeroko stosowane a ponadto poddawane corocznej weryfikacji i aktualizacji. Omawiane wytyczne obejmują: kryteria rozpoznania cukrzycy (docelowe wartości kontroli glikemii i hemoglobiny glikowanej); działania niezbędne w ramach prewencji cukrzycy typu 1 i 2; postępowanie w cukrzycy u kobiet ciężarnych; zasady żywienia; zasady stosowania doustnych leków przeciwcukrzycowych i insuliny oraz zagadnienia związane z powikłaniami cukrzycy. 6. REFUNDACJA Refundacja kosztów obejmuje przede wszystkim leczenie insuliną oraz koszty testów i leków doustnych produkowanych lokalnie. Insulina o bardzo krótkim czasie działania oraz pompy insulinowe refundowane są w bardzo niewielkim stopniu. Niewielu chorych korzysta z pomp insulinowych. Wydatki na refundację produktów medycznych, związanych z leczeniem cukrzycy (insulina) stanowiły 4,85% wszystkich kosztów refundacyjnych13. Złożono projekt z propozycją ustawowego refundowania bardziej specjalistycznych leków. Zarówno diabetolodzy, jak i pacjenci potrzebują refundacji bardziej zaawansowanych, nowatorskich leków (w tym także analogów insuliny i pomp insulinowych). PERSPEKTYWY W centrum uwagi znajduje się edukacja zdrowotna w cukrzycy. Najbardziej aktywne w tym względzie są Stowarzyszenie Chorych na Cukrzycę w Polsce, reprezentujące pacjentów, oraz Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, które wraz z Krajowym Konsultantem ds. Diabetologii ogłosiło własny „Narodowy Program Pomocy dla Chorych na Cukrzycę”. W edukacji zdrowotnej aktywnie uczestniczy również Towarzystwo Edukacji Terapeutycznej oraz Polskie Towarzystwo Pielęgniarek Diabetologicznych. Program edukacji obejmuje swym zasięgiem pacjentów, psychologów klinicznych oraz lekarzy i pielęgniarki; jego celem jest zwiększenie zakresu wiedzy dotyczącej psychologicznych aspektów leczenia cukrzycy oraz wsparcia osób chorych we względnie niezakłóconym funkcjonowaniu w społeczeństwie14. Istnieją również odrębne, prywatne programy edukacyjne, polegające na szkoleniu lekarzy i pacjentów. Wszystkie organizacje, mające wpływ na system opieki zdrowotnej, muszą wziąć pod uwagę, że wdrożenie narodowego programu walki z cukrzycą jest pilną koniecznością podyktowaną przez względy epidemiologiczne, medyczne, społeczne i ekonomiczne, które sugerują potrzebę następujących działań: Ustalenie narodowego programu rozpoznawania (diagnostyki) i rejestrowania chorych z cukrzycą. Przeprowadzenie badań przesiewowych w grupach tzw. wysokiego ryzyka. Wprowadzenie testów epidemiologicznych i metod monitorowania jakości leczenia. Cukrzyca jako problem epidemiologiczny społeczny, Ministerstwo Zdrowia, materiały dla Sejmowej Komisji Zdrowia, luty 2005 14 http://www.novonordisk.pl/documents/article_page/document/npwozc.asp 13 11 Poprawę w zakresie finansowania walki z cukrzycą. Rewizję dotychczasowej polityki refundacji leków. Ustanowienie programu edukacji obejmującego lekarzy, pielęgniarki, pacjentów oraz ich rodziny i przyjaciół. Zapewnienie chorym nielimitowanego dostępu do specjalistów w leczeniu cukrzycy. Wprowadzenie zasad opieki łączonej, polegającej na regularnej współpracy lekarzy rodzinnych z diabetologami. Wykształcenie specjalistów w zakresie edukacji związanej z cukrzycą. Zarówno chorzy, jak i lekarze w Polsce oczekują aktywnego wsparcia ze strony innych organizacji europejskich, którego celem jest przekonanie rządzących o potrzebie włączenia cukrzycy do priorytetowych zadań opieki zdrowotnej i przeznaczenia większych nakładów na jej leczenie. Pożądana jest również ściślejsza współpraca IDF - Europe z działającymi w Polsce organizacjami związanymi z problematyką cukrzycy. Pełna wersja raportu dostępna jest na stronie IDF: http://www.idf.org/home/index.cfm?node=1500 12
