Morały bajek Ignacego Krasickiego

Ewa Kordzińska
Morały bajek Ignacego Krasickiego
Za twórcę gatunku uważa się Ezopa żyjącego
najprawdopodobniej w VI w.p.n.e. Jego utwory zawierały morał
umieszczony na końcu utworu.
Bajki pisali Barios z Grecji i Ferdus w Rzymie.
Twórcą bajki nowożytnej jest La Fantaine. Bajka staje się
pełnoprawnym gatunkiem literackim poczynając właśnie od
La Fantaine`a – twórcy bajki narracyjnej.
W epoce oświecenia bajka była jednym z najpopularniejszych
gatunków literackich w poezji polskiej. Uprawiali ją: Naruszewicz,
Trembecki, Zabłocki, Kniaźnin, Karpiński i Niemcewicz.
Największym jednak bajkopisarzem był Ignacy Krasicki, który jest
autorem dwóch zbiorów bajek: „Bajki i przypowieści” oraz „Bajki
nowe”.
Bajka odpowiada ideałom i tendencjom estetycznym literatury
oświecenia. Należała do literatury dydaktycznej. Wyrażała różne
prawdy o świecie i człowieku w taki sposób, że zmuszała do ich
przemyślania. Dydaktyzm bajek, ich moralizatorski charakter wyrastał
z przekonania, że literatura uczy i wychowuje oraz przyczynia się do
naprawy obyczajów i polepszenia stosunków międzyludzkich.
Bajki Krasickiego wskazują drogę medytacji nad życiem, są
uniwersalne. Przedstawiają XVIII – wieczną polską rzeczywistość.
Poeta drwi w nich z głupoty i naiwności ludzkiej, wyśmiewa wady
ludzkie: pychę, fałszywą pobożność, naiwność, chciwość,
lekkomyślność, tanie pochlebstwo, służalność.
Według Krasickiego istotą bajki jest alegoria zwierzęca, tak
pomyślana, aby ludzie z przykładu lub słów zwierząt wyciągnęli dla
siebie naukę. Zwierzęta symbolizują określone cechy ludzkie. Utwory
Krasickiego piętnują błędy, ukazują fatalne ich skutki: nie bądź
zarozumiały, łatwowierny, zbyt pewny siebie, ciesz się z tego, co
masz.
Z bajek prześwieca przekonanie, że główną zasadą postępowania
powinna być zasada umiaru. Ta zasada, tak charakterystyczna dla
Krasickiego, najdobitniej została wyrażona w bajce „Groch przy
drodze”:
„Niech się miary trzymają i starzy, i młodzi:
I ostrożność zbyteczna częstokroć zaszkodzi.”
Odrzucenie umiaru prowadzi do najgorszych skutków. W bajce
„Słowik i szczygieł” zostaje potępione próżniactwo: „Lepiej krótko, a
dobrze niż długo, a miernie.”
W utworze „Czapla, ryby i rak” poeta krytykuje bezmyślność i
postępowanie bez skrupułów, chciwość i egoizm. Morał bajki: „Trafił
swój na swego”
Bajka „Szczur i kot” ośmiesza ludzką pychę. Szczur jest alegorią
pychy, zarozumiałości i zadufania w sobie, a kot – sprytny i
bezwzględności. Morał bajki jest bardzo czytelny – w życiu należy
postępować z pokorą, być skromnym, nie wywyższać się, wyzbyć się
głupiej zarozumiałości. Krasicki zaleca unikać pogoni za krótkotrwałą
sławą i pozorną wielkością.
Bajka „Pszczoła i szerszeń” poucza, że nad nędzarzem trzeba się
przede wszystkim użalić, nie zaś straszyć go tylko i wypominać błędy.
Ważne jest, aby umieć odróżniać pozory od istoty rzeczy. Jak
zostało dowiedzione w bajce pt. „Podróżny”, „często co złe z pozoru,
dobre jest w istocie” i przeciwnie, zewnętrzny blask może kryć za
sobą nicość moralną.
Bajki Krasickiego uczą kierowania się w życiu zdrowym
rozsądkiem, mówią o potrzebie zachowania ostrożności w stosunkach
z ludźmi. Dobrobyt często bywa przyczyną zazdrości lub zmieniania
się, w rezultacie różnych działań człowieka w biedę, gdyż „nie masz
w świecie rzeczy stałej” (bajka „Gołębie”)
W bajce „Lew i zwierzęta” zwierzęta za swoją postawę nie
zasługują na szacunek, zgadzają się bowiem z rządami władcy, który
„pozwolił, by jednego spośród siebie zjedli”. Są krótkowzrocznymi,
całkowicie mu się podporządkowali, nie przeraża ich bezprawie.
Morał bajki jest jasny- trzeba kierować się rozumem i zachować swoją
niezależność.
W bajce pt. „Malarz” poeta przedstawia problem wartości
prawdy. Czasami prawda sprawia, że ktoś zostaje niedoceniony, a
kłamca zyskuje sławę czy bogactwo. Refleksja wynikająca z tego
utworu jest gorzka i smutna: prawda nie popłaca. Wynika z niej, że
lepiej kłamać i schlebiać ludziom możnym, gdyż można wiele zyskać.
W utworze „Jagnię i wilcy” Krasicki akcentuje, że w świecie
zwycięża zło i przemoc, nie liczą się inne wartości, a jednostki słabsze
skazane są na zagładę. Występujące w bajce zwierzęta stanowią tylko
maskę, ukrywającą określone typy ludzkie. Krasicki oburza się na
moralność uznającą wyższość siły nad prawem.
Bajka „Ptaszki w klatce” podkreśla brak akceptacji jakiejkolwiek
formy zniewolenia.
„Dewotka” jest utworem, w którym I. Krasicki ośmiesza
religijną obłudę i fałsz moralny. Tytułową bohaterkę charakteryzuje
pobożność na pokaz, w rzeczywistości jest nieludzka, a w duszy czuje
złość i nienawiść do bliźniego. (jednocześnie modli się i bije służącą)
O fałszywej pobożności mówi także bajka pt. „Na nabożną”.
W bajce „Chłop i Jowisz” znajduje swoje potwierdzenie opinia,
iż lepiej być zdrowym, a biednym, niż bogatym i chorym. Chłop
jednak został ukarany za to, że zapragnął być bogatym, choć chorym.
Bajka „Kruk i lis” ostrzega przed zarozumialstwem i pychą:
„Bywa często zwiedzionym,
Kto lubi być chwalonym”.
W utworze pt. „Przyjaciele” Krasicki ukazuje sprawdzoną
zasadę, iż „prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie”. Szukający
pomocy zajączek został pozostawiony na pastwę losu przez
„przyjaciół”.
„Gdy więc wszystkie sposoby ratunku upadły,
Wśród serdecznych przyjaciół psy zająca zjadły”.
Zdarza się, że mamy przyjaciół wokół siebie, jednak ich nie
dostrzegamy lub nie chcemy dostrzec. Zauważamy ich dopiero wtedy,
gdy przychodzą nam z pomocą, jak w bajce „Tulipan i fiołek”:
„I poznał, że przyjaciel, choć nierówny, zda się”.
Należy zaznaczyć, iż bajki Ignacego Krasickiego są uniwersalne,
ponadczasowe, uczą jak zachowywać się i postępować w życiu. Jako
przestrogę praktyczną na życie zaleca poeta umiar we wszystkim. Nie
należy przesadzać ani w dobrym, ani w złym.