partnerstwo - Zielona Akcja
advertisement
PARTNERSTWO DLA DRZEW I KLIMATU BANK DRZEWEK – społeczna odpowiedzialność biznesu w zakresie ochrony środowiska” SADZIMY ALEJE Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. Publikacja przygotowana w ramach projektu: „Partnerstwo dla drzew i klimatu – społeczna odpowiedzialność biznesu w zakresie ochrony środowiska” , sfinansowana ze środków Funduszu Inicjatyw Obywatelskich PARTNERSTWO DLA DRZEW I KLIMATU BANK DRZEWEK – społeczna odpowiedzialność biznesu w zakresie ochrony środowiska” SADZIMY ALEJE Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. Przygotowanie do druku: Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja”, al. Orła Białego 2 59 -220 Legnica, tel. (76) 86 294 30, 723 81 01, fax. (76) 721 24 96, email: [email protected] Opracowanie: Jakub Józefczuk, Irena Krukowska - Szopa Rysunki i zdjęcia: Jakub Józefczuk Wydawca: NOMAD Paweł Żyluk, www.nomad-reklama.pl Nakład: 1000 szt Publikacja przygotowana w ramach projektu: „Partnerstwo dla drzew i klimatu – społeczna odpowiedzialność biznesu w zakresie ochrony środowiska” , sfinansowana ze środków Funduszu Inicjatyw Obywatelskich BANK DRZEWEK Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. Wstęp Spis treści: 1. Wstęp 2. Tradycja tworzenia alei na Dolnym Śląsku 3. Jak i gdzie sadzić drzewa? Definicja zadrzewień Podział zadrzewień Materiał do nasadzeń Sposób sadzenia 4. Drzewa przy drogach – sadzić czy wycinać? Zasady tworzenia alei przy drogach Jakie drzewa sadzić przy drogach 5. O czym należy pamiętać przed posadzeniem drzew? Odległości sadzenia drzew od dróg, sieci infrastruktury, budynków i granic działek 6. Funkcje alei Podnoszenie estetyki krajobrazu Wpływ na mikroklimat Oczyszczanie powietrza, wody i gleby Zmniejszenie zanieczyszczenia hałasem Zwiększanie bioróżnorodności Korzyści społeczne i ekonomiczne Funkcje zadrzewień śródpolnych Historia tworzenia zadrzewień śródpolnych na terenie Polski Czynniki wpływające na rodzaj zadrzewień śródpolnych Oazy bioróżnorodności wśród pól 7. Przepisy prawne związane z ochroną i gospodarowaniem zadrzewieniami Wycinka drzew Ochrona cennych drzew Formowanie koron drzew w aspekcie prawnym Kary za niszczenie drzew i krzewów 8. Sadzimy drzewa na Dolnym Śląsku Projekt „Historie drzewami pisane” Projekt „Drogi dla Natury” Projekt „Partnerstwo dla drzew i klimatu – społeczna odpowiedzialność biznesu w zakresie ochrony środowiska” Nasadzenia wykonywane w ramach projektu „Bank Drzewek” 9. Literatura 10. O Fundacji Ekologicznej „Zielona Akcja” 11. O Fundacji EkoRozwoju SADZIMY ALEJE! 5 6 6 7 7 8 8 9 9 9 10 10 10 10 11 11 12 12 12 12 14 15 15 15 15 17 18 18 18 19 19 19 20 21 22 22 Przydrożne aleje drzew są charakterystycznym elementem dolnośląskiego krajobrazu. Stanowią miejsce występowania wielu organizmów, chronią powietrze, glebę oraz wody gruntowe przed zanieczyszczeniami rolniczymi i komunikacyjnymi. Fot. 1 Stare nasadzenia jabłoni w okolicy wsi Świnino. Jednak obecność drzew rosnących przy drogach czy wśród pól wciąż wywołuje dyskusje i konflikty. W wielu wypadkach wycinka takich obiektów jest koniecznością, jednak całkowita rezygnacja z zieleni przydrożnej czy śródpolnej jest rozwiązaniem błędnym i krótkowzrocznym. Poradnik „Chrońmy aleje” przeznaczony jest dla społeczności lokalnych i instytucji, które chcą sadzić i racjonalnie gospodarować zadrzewieniami. Zawiera on porady i wytyczne dotyczące projektowania i wykonywania nasadzeń, jak również przepisy związane z pielęgnacją i wycinką. W poradniku znajduje się szereg informacji o funkcjach zadrzewień, które mogą okazać się kluczowym argumentem podczas rozmów z przeciwnikami sadzenia drzew. Znajdują się tam również przykłady dobrych praktyk zadrzewieniowych, a także informacje dotyczące możliwości uzyskanie pomocy finansowej na zakup sadzonek drzew. Fot. 1 Stare nasadzenia jabłoni w okolicy wsi Świnino 4 5 SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. 2. Tradycja tworzenia alei na Dolnym Śląsku Historia zakładania alei drzew przy dolnośląskich drogach została zapoczątkowana w XVIII w. przez królów pruskich: Fryderyka Wilhelma I oraz jego syna Fryderyka II. W 1841 roku z polecenia Fryderyka Wilhelma IV ukazał się dekret o alejach, w którym zalecano ochronę istniejących oraz sadzenie nowych drzew. Niszczenie drzew rosnących wzdłuż dróg sankcjonowane było wysokimi karami. Aleje tworzono z różnych powodów: stanowiły źródło owoców, drewna, pełniły funkcje ochronne przed czynnikami atmosferycznymi, wskazywały drogę zimą, urozmaicały krajobraz, były też ważnym elementem zaopatrzenia maszerujących wojsk. Sadzono głównie gatunki użyteczne dla człowieka: czereśnie, jabłonie, grusze, śliwy, wierzby oraz lipy. Kwiaty lipy ceniono jako źródło pożytku dla pszczół, znalazły też zastosowanie w farmacji. Miękkie drewno tych drzew służyło do wyrobu sprzętów domowych, narzędzi, rzeźb, instrumentów muzycznych, zaś elastyczne gałęzie wierzb stanowiły materiał do wyrobu koszy. Z wieloma gatunkami drzew związane były przesądy oraz zwyczaje ludowe. Część powstających nasadzeń alejowych miało charakter reprezentacyjny. W takim celu obsadzano dorodnymi dębami, lipami czy kasztanowcami drogi dojazdowe do dworów i pałaców. BANK DRZEWEK pod koniec lat 60 drzewa te zaczęto zastępować szybko rosnącymi gatunkami topól, które sadzono w dalszej odległości od jezdni. Nikt z ówcześnie sadzących nie przypuszczał jak dużym problemem staną się te kruche, szybko starzejące się drzewa w przyszłości, zarówno dla rolników, jak i kierowców. Obecnie coraz częściej dawne aleje topoli są wycinane, a w ich miejscu pojawiają się sadzonki klonów, lip czy jarzębin. Za kilkadziesiąt lat ich korony będą oczyszczać powietrze, osłaniać od podmuchów wiatru i śniegów, dawać schronienie wielu rzadkim organizmom. BANK DRZEWEK Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. nia to tylko niektóre z zagadnień jakie należy wziąć pod uwagę przy okazji projektowania zieleni. Obecnie projektanci mają do dyspozycji szereg odmian, które można zastosować pod kątem pełnienia różnych funkcji. Niestety zazwyczaj drzewa w odmianach są dość drogie, stąd sadzi się je w najbardziej prestiżowych i eksponowanych miejscach. Różnorodność form i rozmiarów jednego gatunku można porównać na przykładzie odmian ozdobnych buka pospolitego (rys. 3). zadrzewienia łąkowo – pastwiskowe, zadrzewienia ochronno - ogrodnicze (tworzą osłony sadów etc.) Zadrzewienia terenów komunikacyjnych: zadrzewienia drogowe (przydrożne), zadrzewienia kolejowe Zadrzewienia przywodne: zadrzewienia rzek i potoków, zadrzewienia wód stojących, zadrzewienia budowli i innych urządzeń wodnych. Rys. 1 Pokroje buka w różnych odmianach (wg Katalog szkółkarzy polskich). Definicja zadrzewień Zadrzewienia tworzą występujące w krajobrazie otwartym, pojedyncze drzewa i krzewy lub ich niewielkie skupiska, które nie mają charakteru zbiorowisk leśnych. Mogą to być zadrzewienia i zakrzaczenia przy ciekach i zbiornikach wodnych, śródpolne skupiska drzew i krzewów, a także zarastające: torfowiska, jary, nieczynne kamieniołomy i gruzowiska. W praktyce, do zadrzewień nie zalicza się: parków, sadów, szkółek, zieleni miejskiej i wiejskiej, drzew i krzewów rosnących przy kościołach i cmentarzach czyli tych obiektów, których kształtowanie i gospodarowanie sankcjonują osobne przepisy prawne. Fot. 2 Pozostałości alei czereśni w okolicach wsi Dalków. 6 zadrzewienia śródpolne, zadrzewienia urządzeń przy trasach komunikacyjnych. Fot. 3 Aleja topolowa w okolicach miasta Chojnów. Tradycja obsadzania dróg była kontynuowana aż do lat czterdziestych XX wieku. Po zakończeniu działań wojennych osiedlający się na Dolnym Śląsku Polacy, pomimo odrzucenia niemieckich zwyczajów, aleje drzew postrzegali jako wpisujący się w narodowe tradycję, przyjazny element otoczenia. W zamian, przez wiele lat drzewa hojnie wynagradzały ciężką pracę na roli, dając cień i pożywienie. Niestety wraz z rozwojem infrastruktury drogowej sadzone niegdyś w koronie drogi drzewa zaczęły stanowić zagrożenie dla kierowców. Przy okazji modernizacji dróg SADZIMY ALEJE! Fot. 4 W miejscu dawnych topoli rosną dziś przyjazna pszczołom lipy (gmina Legnickie pole) 3. Jak i gdzie sadzić drzewa? Przewidywanie rozmiarów dorosłych drzew, znajomość wytrzymałości poszczególnych gatunków na obciążenia mechaniczne, a także odporności na zanieczyszcze- Podział zadrzewień Zadrzewienia są ekosystemami charakteryzującymi się dużym zróżnicowaniem pod względem przyrodniczym. W celu usystematyzowania ich zasobów przyjmuje się następujące kryteria podziałów: Podział zadrzewień według lokalizacji : Zadrzewienia użytków rolnych: Zadrzewienia terenów przemysłowych oraz wysypisk śmieci: zadrzewienia ochronno – izolacyjne, zadrzewienia rekultywacyjne. Zadrzewienia wiejskich terenów zurbanizowanych: zadrzewienia przydomowe, zadrzewienia zabudowań gospodarczych, zadrzewienia ośrodków administracyjno – mieszkalnych (zadrzewienia budownictwa wielorodzinnego), zadrzewienia specjalne (np. zadrzewienia ulic miejskich). Zadrzewienia urządzeń turystyczno – wypoczynkowych. Podział ze względu na formę zadrzewień: pojedyncza (soliterowa) – niezależne od siebie, rozmieszczone drzewa lub krzewy, rzędowa (szpaler) - pojedyncze rzędy drzew lub/i krzewów, w których odległości pomiędzy drzewami wynoszą 50m, a pomiędzy krzewami 15m, pasowa (pasmowa) – co najmniej dwurzędowe pasy nieregularnych zadrzewień szerokości do 20m i długości co najmniej pięciokrotnie większej niż szerokość, alejowa (dwa rzędy lub pasy drzew położone po obu 7 SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. stronach drogi lub ścieżki): - aleja pojedyncza, - aleja podwójna, grupowa – zadrzewienia o pow. mniejszej niż 0,02 ha, nie tworzące rzędu lub pasa, BANK DRZEWEK ziemią urodzajną, a następnie ubić, uformować misę, i podlać. Pnie drzew należy przywiązać do palika taśmami mocującymi, dodatkowo należy je zabezpieczyć osłonką przed zgryzaniem przez zwierzęta. kępowa – zadrzewienia o pow. od 0,02 ha do 0,1 ha, nie tworzące rzędu lub pasa, powierzchniowa – tworzą ją zadrzewienia o powierzchni powyżej 0,1 ha, nie tworzące rzędu lub pasa. Materiał do nasadzeń Materiał do nasadzeń powinien być dostosowany do lokalnych warunków klimatycznych. Wysokość sadzonek powinna wynosić minimum 1,5 m przy obwodzie pnia 6 - 8 cm. Rośliny muszą być zdrowe oraz prawidłowo uformowane z zachowaniem charakterystycznego dla gatunku i odmiany pokroju, wysokości, średnicy i długości pędów. System korzeniowy musi być dobrze wykształcony, zwarty, odpowiedni do wieku rośliny i sposobu upraw. Materiał roślinny powinien pochodzić ze szkółki, w której był regularnie szkółkowany w gruncie co 2-4 lata, w pojemniku co 1-2 lata. BANK DRZEWEK Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. 4. Drzewa przy drogach – sadzić czy wycinać? Wciąż trudnym, wywołującym konflikty tematem jest obecność drzew przy drogach. W świetle nowych przepisów wycinka takich drzew (poza obcymi gatunkami topól) musi być konsultowana z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska m. in. pod kontem występowania chronionych zwierząt w tym pachnicy dębowej. W wielu wypadkach wycinka drzew przydrożnych jest koniecznością, w innych z kolei, decyzje takie wydawane były zbyt pochopnie. Z całą pewnością można powiedzieć, że prawidłowo zaprojektowana zieleń przy drodze pozytywnie wpływa zarówno na bezpieczeństwo ruchu, komfort jazdy, trwałość nawierzchni etc. Obecnie coraz częściej oprócz drzew sadzone są grupy krzewów, które mogą pełnić funkcje barier energochłonnych. Fot. 6 Aleja lip w okolicy Przemkowa – latem. Zasady tworzenia alei przy drogach Obsadzanie drzewami szlaków komunikacyjnych wymaga podstawowej wiedzy z zakresu drogownictwa i architektury krajobrazu. Odległość nowych nasadzeń od krawędzi powinna wynosić minimum 3 m co określa Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej, co oczywiście nie zawsze jest odległością „bezpieczną”. Drzewa najlepiej sadzić za rowem drogowym. Drzewa należy sadzić w taki sposób aby w przyszłości nie ograniczały one widoczności na skrzyżowaniach, wyjazdach, przejściach dla pieszych itp. W przypadku istniejących alei dozwolone jest utrzymanie pierwotnej linii zadrzewień. Przepisy nie określają minimalnej odległości nasadzeń drzew od granicy działki. Pomimo tego należy przewidywać przyszłe oddziaływania drzew na tereny sąsiednie. Podczas projektowania nasadzeń należy uwzględniać również: przebieg napowietrznych i podziemnych sieci infrastruktury, a także przyszłe inwestycje. Sposób sadzenia Jakie drzewa sadzić przy drogach Drzewa sadzi się do przygotowanych wcześniej dołów, które w razie potrzeby powinny być zaprawione ziemią urodzajną. Doły pod drzewa powinny być co najmniej dwa razy większe niż bryła korzeniowa sadzonki. Roślina w miejscu sadzenia powinna znaleźć się do 5 cm głębiej niż rosła w szkółce. Przed sadzeniem należy wbić w dno Obecnie w ofercie handlowej znajduje się wiele gatunków i odmian drzew i krzewów, o różnych pokrojach i wielkości co pozwala na kształtowanie zieleni dokładnie pod kontem zakładanego rezultatu. W przypadku nasadzeń przydrożnych najlepiej stosować drzewa o dość wąskiej koronie i wytrzymałych konarach. W celu podkreślenia wybranych fragmentów trasy, można wprowadzać drzewa i krzewy o ciekawym kształcie korony, barwie liści czy kwiatów. Inne drzewa będą odpowiednie do obsadzania ulic miast, inne do tworzenia alei śródpolnych, jeszcze inne do nasadzeń przy autostradach. Przy szosach o wysokim natężeniu ruchu kołowego często wprowadza się nasadzenia wielogatunkowe, złożone z roślin, które rosną w szerokim pasie wzdłuż drogi. W miejscach newralgicznych (szczególnie na ostrych zakrętach) należy unikać sadzenia drzew, ewentualnie można ograniczyć się do sadzenia zwartych grup krzewów (na przykład śliwy tarniny), które wyhamowując pojazdy zmniejszają skutki wypadków. Na terenach miejskich i przemysłowych nie zaleca się stosowanie drzew iglastych, gdyż są one mniej odporne na zanieczyszczenia, niż gatunki liściaste. Przy nasadzeniach alejowych dopuszczalne jest wprowadzanie gatunków aklimatyzowanych, unikając jednak gatunków inwazyjnych, łatwo rozprzestrzeniających się w niekontrolowany sposób w środowisku (np. robinia akacjowa). Rys. 2 Droga dawniej - drzewa rosną w koronie drogi. Fot. 7 Droga obsadzona lipami w okolicy Grodźca. Fot. 5 Aleja lip w okolicy Przemkowa – zimą. dołu drewniany palik zapewniający stabilność posadzonej roślinie. Korzenie drzew należy zasypywać sypką 8 SADZIMY ALEJE! Rys. 3 Droga dziś - drzewa rosną na przeciwskarpie rowu. Fot. 8 Aleja lip prowadząca do rezerwatu „Ostrzyca Proboszczowicka”. 9 SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. 5. O czym należy pamiętać przed posadzeniem drzew? Przy wyborze miejsc pod nasadzenia należy wziąć pod uwagę: BANK DRZEWEK Odległość drzew od sieci infrastruktury powinna wynosić: dla sieci gazowej (min. 3 m), obowiązujące przepisy prawa i plany zagospodarowania na danym terenie, dla sieci wodnej (min. 4 m), w przypadku nieruchomości wpisanych do rejestru zabytków - wytyczne konserwatora, dla sieci telekomunikacyjnej (min. 2 m). elektrycznej (min. 2 m), wcześniejsze opracowana i projekty, zasady bezpieczeństwa, istniejące zagospodarowanie terenu, w tym: - napowietrzne i podziemne sieci przesyłowe, - granice działki, w przypadku dróg szerokość pasa drogowego, - budynki i budowle, infrastrukturę drogową, - oślinność wysoką, przyszłe, planowane inwestycje, odbiór społeczny nasadzeń. BANK DRZEWEK Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. cznych. Sadząc okazałe drzewa np. kasztanowce, lipy lub dęby podkreślano rangę dróg prowadzących do dworów, pałaców lub do innych, istotnych dla lokalnej społeczności miejsc. Już od epoki renesansu układy alejowe były nieodłącznym elementem kompozycji parków i ogrodów. Wyróżniały osie kompozycji oraz główne szlaki komunikacyjne tych założeń. W przypadku nasadzeń śródpolnych, wierzbowych alei, miedzy obsadzonych drzewami owocowych geneza ich powstawania była inna i wynikała najczęściej z potrzeb użytkowych społeczności wiejskich. Obiekty te stały się nieodłącznym elementem polskiego krajobrazu, który zachwycał i inspirował twórców kultury – Chopina, Mickiewicza, Stanisławskiego i innych. W przepisach nie ma jasno określonych minimalnych odległości sadzenia drzew od budynków i granic działek. Należy się kierować przede wszystkim zdrowym rozsądkiem oraz wiedzą o przyszłych wymiarach sadzonych drzew. Podczas sadzenia drzew przy budynku należy wziąć pod uwagę wielkość dorosłego drzewa (szerokość korony, wysokość i średnicę pnia). Dla małych drzew przyjmuje się jako minimalną odległość 3 m, a przy dużych drzewach 5-8 czy nawet 10 m. Drzewa powinny być sadzone w odległości od krawędzi działki, która nie spowoduje uciążliwości lub zagrożenia dla właściciela sąsiedniej działki. warunki siedliskowe tj. uwilgotnienie, nasłonecznienie, rodzaj gleby itp. istniejącą roślinność, znaczenie gatunku dla ochrony bioróżnorodności, „ekspansywność” gatunku. docelowe wymiary sadzonych drzew, dbając o to by w przyszłości ich korony, pnie lub korzenie nie kolidowały z sieciami infrastruktury, budynkami lub drogą. Odległości sadzenia drzew od dróg, sieci infrastruktury, budynków i granic działek Nadrzędną zasadą przy sadzeniu drzew w ciągach komunikacyjnych jest zachowanie bezpieczeństwa podróżujących. Odległość drzew od krawędzi drogi, a także wybór gatunków jaki zamierzamy posadzić muszą być dostosowane do klasy danej drogi, natężenia ruchu, a także warunków środowiskowych oraz funkcji zadrzewień. Według przepisów minimalna odległość drzewa od krawędzi jezdni wynosi 3 m. 10 6. Funkcje alei Wraz z rozwojem cywilizacji aleje drzew stały się nieodłącznym elementem europejskiego krajobrazu. Geneza powstawania tych obiektów sięga starożytności i jest kontynuowana aż do czasów dzisiejszych, dając wyraz kryjącej się w naturze ludzkiej potrzebie „ujarzmiania” otoczenia. Obsadzone drzewami drogi lub ulice dzielą ją na mniejsze, uporządkowane pod względem funkcjonalnym lub przestrzennym obszary. Odpowiednio zaprojektowane aleje mogą zarówno wyróżniać jak również przesłaniać elementy otoczenia. Na terenach zurbanizowanych aleje wpływają na złagodzenie formalizmu architektonicznego, czyniąc go bardziej przyjaznym i harmonijnym. Poprawa estetyki krajobrazu to tylko jedna z wielu korzyści jakie przynosi zakładanie zadrzewień liniowych. Dzięki rozwojowi nauki poznano wiele innych, istotnych funkcji alei. Niestety wiedza o nich wśród większości społeczeństwa wciąż jest niewystarczająca. Podnoszenie estetyki krajobrazu Aleje w znacznym stopniu podnoszą wartość estetyczną krajobrazu zarówno obszarów otwartych jak również miast i wsi. Zazwyczaj najcenniejsze aleje mają formę reprezentacyjną i są częścią większych układów history- arowuje z całej powierzchni liści drzewa w ciągu godziny może sięgać kilkuset litrów. Obliczono, że dwa duże drzewa rosnące w mieście obniżają temperaturę powietrza ze skutecznością pięciu dużych klimatyzatorów działających przez dwadzieścia godzin na dobę. Dlatego latem tak chętnie odpoczywamy spacerując w lesie, parku, lub wzdłuż tras obsadzonych drzewami. Ważną funkcją liniowych zadrzewień w krajobrazie otwartym jest osłona przed wiatrem, deszczem lub śniegiem oraz przed nadmiernym nasłonecznieniem. Na obszarach użytkowanych rolniczo liniowe zadrzewienia ocieniają glebę, przez co wiosną utrzymują się tam wilgoć. Oczyszczanie powietrza, wody i gleby Przy wyborze gatunków należy wziąć pod uwagę: funkcję nasadzeń, walory estetyczne, SADZIMY ALEJE! Fot. 9 Zadrzewienia podnoszą wartość estetyczną krajobrazu. Najważniejszą, choć jeszcze do niedawna niedocenianą funkcją drzew rosnących przy ulicach i drogach jest redukcja stężenia zanieczyszczeń komunikacyjnych takich jak: metale ciężkie, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, tlenki azotu, ozon oraz pyły zawieszone. Obecność drzew w mieście ogranicza zapylenie nawet o 75%. Drzewa redukują również stężenie gazów cieplarnianych - jedno duże drzewo pochłania rocznie taką ilość dwutlenku węgla, jaką dostarczają do atmosfery w tym czasie dwa gospodarstwa domowe. Rośliny za pomocą systemu korzeniowego pobierają z gleby i wbudowują w tkanki metale ciężkie. Towarzyszące roślinom bakterie powodują rozkład związków organicznych, w tym niebezpiecznych wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych. Aleje i zadrzewienia śródpolne powodują oczyszczanie wsiąkających wód opadowych z substancji biogennych, chroniąc wody gruntowe przed zanieczyszczeniami. Jednocześnie stabilizują spływy wód podczas gwałtownych deszczów co jest szczególnie istotne na obszarach narażonych na erozję powierzchniową. Niestety zieleń miejska i przydrożna płaci wysoka cenę za swoje ochronne oddziaływania. Średnia długość życia drzew w mieście jest o połowę krótsza niż rosnących w warunkach naturalnych. Wpływ na mikroklimat Aleje drzew wpływają na szereg elementów warunkujących lokalny mikroklimat miast jak również terenów otwartych. Obecność alei powoduje obniżenie temperatury powietrza, przy jednoczesnym wzroście jego wilgotności. Dzieje się tak na skutek transpiracji wody z powierzchni blaszek liściowych. Ilość wody, która wyp- 11 SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. BANK DRZEWEK BANK DRZEWEK SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. Rys. 4 Filtracyjna rola zadrzewień śródpolnych. Zmniejszenie zanieczyszczenia hałasem Zanieczyszczenie hałasem jest jedną z największych bolączek aglomeracji miejskich, które skutkuje pogorszeniem komfortu życia, a także zdrowia mieszkańców. Głównym źródłem hałasu w miastach jest komunikacja. Jednym ze sposobów przeciwdziałania temu zjawisku jest stosowanie pasów zieleni. Prawidłowo zaprojektowana zieleń przydrożna tłumi hałas lub jego odczuwanie nawet o połowę. Jednak skuteczne wygłuszanie hałasu możliwe jest przy zastosowaniu szerokich, blisko stu metrowych pasów roślin o różnej wysokości. Szpaler przydrożnych drzew obniża hałas zaledwie o ok. 1,5 dB. Pomimo tego, drzewa rozpraszają fale dźwiękowe, łagodząc odczuwanie hałasu, który jest znacznie mniej dokuczliwy niż w przypadku dróg pozbawionych nasadzeń. Zwiększanie bioróżnorodności Aleje stanowią ważny element korytarzy ekologicznych, umożliwiający połączenia pomiędzy populacjami, co ma szczególne znaczenie dla gatunków rzadkich o ograniczonym zasięgu występowania (np. pachnica dębowa). Obecnie uważa się, że fragmentacja środowiska przyrodniczego jest jednym z podstawowych zagrożeń dla istnienia wielu gatunków roślin i zwierząt. Z powodu izolacji stanowisk występowania roślin i zwierząt wzrasta ryzyko wymierania z przyczyn demograficznych i genetycznych. Dlatego tak ważna jest ochrona, a także odtwarzanie zadrzewień liniowych. Korzyści społeczne i ekonomiczne Wymieniając funkcje drzew nie sposób pominąć roli estetycznej drzew. Zieleń jest ważnym elementem układów przestrzennych miast i wsi, stanowiąc o prestiżu danego obszaru, co ma swoje przełożenie na ich wartość 12 ekonomiczną. Zieleń korzystnie wpływa na samopoczucie, oraz zdrowie, działa uspokajająco, łagodzi stres. Pomimo zbawiennego wpływu drzew na jakość powietrza w dalszym ciągu rośliny te bywają traktowane jako zło konieczne. Na szczęście coraz większa część społeczeństwa, mając na uwadze własne zdrowie jak również jakość życia przyszłych pokoleń, chroni lub przy najmniej nie niszczy drzew. Zwiększa się również wiedza wśród urzędników, urbanistów i drogowców dotycząca zasad właściwego projektowania zieleni, dzięki której możliwe jest bezkonfliktowe współistnienie ludzi i drzew. Fot. 10 Pachnica dębowa (Osmoderma eremita) – rzadki i chroniony mieszkaniec starych drzew. Fot. 12 Tygrzyk paskowany (Argiope bruennichi) – pająk spotykany na rzadko koszonych łąkach. Funkcje zadrzewień śródpolnych Obecność drzew i krzewów w otwartym krajobrazie rolniczym jest w Polsce zjawiskiem powszechnym i wydawałoby się niezmiennym. Jednak postępująca mechanizacja rolnictwa, scalanie gruntów rolnych, a także brak spójnej polityki chroniącej zróżnicowany krajobraz wiejski mogą doprowadzić do zaniku tych niezwykle istotnych pod względem przyrodniczym, kulturowym i gospodarczym obszarów. Konsekwencje zmniejszenia bioróżnorodności środowiska rolniczego mogą być bardzo dotkliwe. Oprócz zmniejszenia atrakcyjności turystycznej obszarów wiejskich, na znacznych obszarach użytkowanych rolniczo występować będzie wzmożona erozja wietrzna i wodna, a nieoczyszczone przez systemy korzeniowe drzew i krzewów, spływające z pól wody, mogą doprowadzić do eutrofizacji zbiorników wodnych. Korzyści wynikające z obecności zadrzewień śródpolnych zostały potwierdzone w wielu badaniach, jednak wiedza społeczeństwa na ten temat jest wciąż zbyt mała, a praktyki bezsensownego wycinania bądź wypalania zadrzewień śródpolnych wciąż mają miejsce. Dlatego tak istotna jest edukacja ekologiczna prowadzona wśród wszystkich grup wiekowych. Fot. 11 Biegacz granulowany (Carabus granulatus) – chroniony gatunek chrząszcza zamieszkujący zadrzewienia śródpolne. Fot. 13 Owoce kaliny koralowej (Viburnum opulus) – chronionego krzewu występującego w zadrzewieniach śródpolnych stanowią źródło pokarmu dla wielu ptaków. 13 SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. BANK DRZEWEK Prowadzone badania agroekologiczne nad procesami obiegu wody oraz składu niesionych przez nią zanieczyszczeń chemicznych wykazały, że pasma roślinności drzewiastej jak również w mniejszym stopniu roślinność zielna oraz trawy, zdolne są przechwytywać zarówno biogenne jak i toksyczne związki chemiczne z wody gruntowej przesączającej się przez strefy zasięgu systemów korzeniowych tych roślin, redukując w ten sposób ich stężenia od około 50% do ponad 90%. Główne funkcje zadrzewień śródpolnych: poprawa stanu środowiska naturalnego, przeciwdziałanie erozji wietrznej i wodnej, zwiększanie retencji wodnej, Fot. 14 Pszczoła miodna (Apis mellifera) owad zmieniający oblicze świata obecnie staje się coraz bardziej zagrożony. łagodzenie mikroklimatu, zwiększanie bioróżnorodności obszarów wiejskich, tworzenie korytarzy ekologicznych, korzystne oddziaływania względem społeczności wiejskich, redukcja gazów cieplarnianych, funkcje estetyczne, funkcje turystyczne i promocyjne. Historia tworzenia zadrzewień śródpolnych na terenie Polski Fot. 15 Gąsienice rusałki kratkowca (Araschnia levana) odżywiają się pokrzywami, które często rosną na miedzach i nieużytkach. Fot. 16 Rusałka pawik (Inachis io) odpoczywająca na ostrożeniu warzywnym. 14 Sadzenie pasów zadrzewień śródpolnych jest obecnie powszechnie stosowanym zabiegiem na narażonych na erozję wietrzną i wodną obszarach rolnych Rosji, Chin, Kanady i USA. Na terenie Polski najbardziej znany systemem zadrzewień śródpolnych i alei, obejmujący powierzchnię kilku tysięcy hektarów, powstał na początku XIX wieku w okolicach Turwi w Wielkopolsce. Twórcą tego systemu był polski generał i działacz społeczny - Dezydery Chłapowski, który dzięki kilkuletnim praktykom w Anglii i Szkocji oraz studiom na Akademii Rolniczej w Edynburgu poznał zasady nowoczesnej agronomii. Po powrocie do kraju Chłapowski wykorzystuje zdobytą wiedzę do modernizacji własnego folwarku. Wprowadził płodozmian czteropolowy, a do prac polowych wykorzystywał nowoczesne na owe czasy maszyny rolnicze. Rewolucyjna jak na owe czasy koncepcja gospodarki rolnej Chłapowskiego zakładała również przebudowę krajobrazu, przede wszystkim poprzez wprowadzenie gęstej sieci zadrzewień śródpolnych. Zadrzewienia pełniły szereg istotnych funkcji m. in.: barier przeciwerozyjnych, produkcyjnych (stanowiły źródło drewna, miodu), biologicznych (zapewniały wzrost bioróżnorodności) oraz estetycznych. W 1992 roku stworzony przez Chłapowskiego system BANK DRZEWEK SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. zadrzewień objęty został ochrona krajobrazową. Obszar ten jest również miejscem wielu badań naukowych, których celem jest poznanie wpływu zadrzewień na wielkość plonów. Czynniki wpływające na rodzaj zadrzewień śródpolnych W zależności od lokalnych warunków przyrodniczych zadrzewienia śródpolne mogą mieć charakter zbliżony do naturalnych zbiorowisk pierwotnie występujących na danym obszarze: np. w dolinach rzecznych i na terenach podmokłych dominują zazwyczaj gatunki charakterystyczne dla łęgów wierzbowo-topolowych, w miejscach dawnych lasów grądowych wytworzyły się zbiorowiska charakterystycznych krzewów (tzw. czyżnie), z kolei na piaszczystych, ubogich w składniki pokarmowe glebach występują gatunki typowe dla borów suchych. Oprócz warunków przyrodniczych istotnym czynnikiem wpływającym na bioróżnorodność zadrzewień śródpolnych jest działalność człowieka. W wyniku prowadzonej gospodarki rolnej lub leśnej skład gatunkowy zadrzewień uległ znacznym przekształceniom m. in. przez wprowadzanie gatunków obcego pochodzenia lub gatunków charakterystycznych dla innych środowisk. Głównym kryterium przy doborze gatunków do nasadzeń było ich znaczenie gospodarcze (np. drzewa owocowe) lub szybki wzrost (np. topole). Oprócz gatunków celowo wprowadzanych do zadrzewień śródpolnych liczne gatunki zostały przypadkowo zawleczone z przydomowych ogródków na skutek np. wywożenia gruzu i ziemi zawierającej korzenie lub nasiona roślin. Część z wprowadzonych przez człowieka gatunków korzystnie wpłynęła na zwiększenie bioróżnorodności śródpolnych zadrzewień, a także podniosła atrakcyjność krajobrazową obszarów wiejskich. Dotyczy to głównie gatunków drzew i krzewów owocowych. Niestety również duża liczba gatunków stała się ekspansywnymi chwastami, które powodują zubożenie istniejących biocenoz (np. nawłoć). Oazy bioróżnorodności wśród pól Zadrzewienia śródpolne są zazwyczaj obszarami o dużej bioróżnorodności. W wyniku prowadzonych badań inwentaryzacyjnych tych środowisk stwierdzono występowanie wielu gatunków roślin i zwierząt oraz grzybów, w tym dużej liczby organizmów będących naturalnymi wrogami szkodników rolnych. Zadrzewienia są miejscem rozrodu drapieżnych i pasożytniczych owadów (niektóre gatunki mogą zniszczyć do 80% występujących na polu jaj stonki). Istotną grupę zwierząt występującą w zadrzewieniach śródpolnych stanowią także owady zapylające rośliny. Samych tylko przedstawicieli dziko żyjących pszczół (Apoi- dea) stwierdzono ponad 400. Obecność odpowiedniej liczby zapylaczy może zwiększyć plonowanie nawet o 50%. Oprócz owadów pożytecznych w zadrzewieniach występują liczne gatunki rzadkie i chronione (np. paź żeglarz, pachnica dębowa). Zadrzewienia śródpolne są również siedliskiem dla wielu gatunków ptaków, w tym również gatunków owadożernych i drapieżnych. Te ostatnie w znaczący sposób ograniczają rozmnażanie się gryzoni, głównie myszy i nornic. 7. Przepisy prawne związane z ochroną i gospodarowaniem zadrzewieniami Z uwagi na szereg funkcji jakie pełnią drzewa i krzewy ich ochronę, a także sposoby gospodarowania określa szereg przepisów prawa. Szczególnie istotne są zapisy ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880), gdyż dotyczą one możliwości usuwania zadrzewień przez osoby fizyczne i prawne. Z kolei nieznajomość tych przepisów może skutkować naliczeniem dotkliwych kar finansowych. Za utrzymywanie, ochronę, a także zakładanie nowych zadrzewień odpowiada rada gminy. Gmina wydaje również zezwolenia na wycinkę drzew i krzewów. Pozwolenia na usunięcie drzew z terenów należących do gminy wydaje z kolei starostwo. W przypadku nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków zezwolenie takie wydaje wojewódzki konserwator zabytków. Decyzję na usuwanie alei drzew przydrożnych, z wyłączeniem obcych gatunków topoli, wydaje gmina lub starostwo, po uzgodnieniu z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. Wycinka drzew Wydanie zezwolenia na wycinkę przez gminę nie jest wymagane w przypadkach: drzew i krzewów owocowych, jeśli nie są one chronione jednocześnie innymi przepisami, drzew i krzewów młodszych niż 10 lat, drzew i krzewów uprawianych na plantacjach, drzew i krzewów rosnących w ogrodach botanicznych i zoologicznych. Jeśli właściciel nieruchomości lub osoba działająca za jego zgodą decyduje się na wycięcie drzew lub krzewów starszych niż 10 lat, które nie są gatunkami owocowymi 15 SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. musi wcześniej uzyskać zezwolenie w odpowiednim urzędzie gminy. Wycinanie drzew rosnących: w lasach, na wałach przeciwpowodziowych lub w ich pobliżu, drzew, które utrudniają eksploatację urządzeń kolejowych, ograniczają widoczność sygnalizatorów i pociągów, stanowią przeszkody lotnicze, a także wpływają negatywnie na stan urządzeń melioracji wodnych szczegółowych sankcjonują odmienne przepisy prawne. W celu uzyskania zezwolenia należy wypełnić odpowiedni wniosek. W dokumencie tym powinny się znajdować: imię i nazwisko lub nazwę oraz adres właściciela nieruchomości, a także tytuł prawny władania nieruchomością, nazwę gatunkową drzewa lub krzewu, obwód pnia mierzony na wysokości 130 cm (jeżeli drzewo rozwidla się przy odziomku, należy zmierzyć obwody wszystkich pni), przeznaczenie terenu na którym znajduje się przeznaczone do usunięcia drzewo lub krzew, przyczynę i termin zamierzonego usunięcia drzewa lub krzewu, wielkość powierzchni, z której zostaną usunięte krzewy, BANK DRZEWEK rysunek lub mapę określającą usytuowanie drzewa lub krzewu w stosunku do granic nieruchomości i obiektów budowlanych istniejących lub projektowanych. Przy określaniu przyczyny usuwania drzew należy zdiagnozować ich stan zdrowotny. Opis należy zacząć od dołu pnia, kończąc na koronie. Warto posługiwać się odpowiednimi terminami. Wszelkie „dziury” i dziuple w pniu, w zależności od ich głębokości, określane są jako ubytki wgłębne lub powierzchniowe. Należy podać ich wielkość, stopień wypróchnienia, ewentualnie głębokość. Ubytku całego wnętrza pnia określa się terminem ubytków kominowych lub rynnowych. Należy odnotować ewentualne ślady żerowania owadów, zrakowacenia, owocniki grzybów, których obecność świadczy o słabej kondycji drzewa. Opis korony powinien zawierać jej średnicę, ewentualne kolizje z elementami budowlanymi i technicznymi. Należy odnotować ewentualną obecność suszu konarowego i gałęziowego, wyrażoną w procentach, gniazd ptaków, jemioły. Jeśli pień drzewa jest przechylony należy określić wartość odchylenia wyrażona w stopniach, oraz jej kierunek. Jeśli drzewo jest zdrowe również należy to zaznaczyć w opisie. Do wniosku warto dołączyć dokumentację fotograficzną. Przed wydaniem decyzji urzędnik dokonuje oględzin w zakresie występowania w obrębie zadrzewień gatunków chronionych. Jeżeli gmina udzieli zgodę na wycinkę, posiadacz nieruchomości ma obowiązek naliczyć opłatę, którą określa w drodze rozporządzenia Minister Środowiska. Wydanie zezwolenia może być uzależnione od przesadzenia drzew lub krzewów w miejsce wskazane przez wydającego zezwolenie albo nasadzeniami kompen- BANK DRZEWEK SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. sacyjnymi. Drzewa te muszą zachować żywotność przez okres co najmniej 3 lat. Posiadacz nieruchomości ponosi opłaty za usunięcie drzew lub krzewów. Opłaty nalicza i pobiera organ wydający zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów, którym jest najczęściej gmina. Opłatę za usunięcie drzew ustala się na podstawie stawki zależnej od obwodu pnia oraz rodzaju i gatunku drzewa. W przypadku krzewów opłata naliczana jest w zależności od zajmowanej przez nie powierzchni. które posadzono lub wyrosły na nieruchomości po zakwalifikowaniu jej w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego na cele budowlane; z terenów zieleni komunalnej, z parków gminnych, z ogrodów działkowych i z zadrzewień, w związku z zabiegami pielęgnacyjnymi drzew i krzewów; które obumarły lub nie rokują szansy na przeżycie, z przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości; topoli obcego pochodzenia o obwodzie pnia powyżej 100 cm, mierzonego na wysokości 130 cm, jeżeli Tabela 1 Tabela opłat za usuwanie drzew za zezwoleniem na rok 2012 . Lp. Rodzaje, gatunki i odmiany drzew* 51-100 12,80 1,00 1,51 Kasztanowiec, morwa, jesion amerykański, czeremcha zwyczajna, świerk pospolity, sosna zwyczajna, daglezja, modrzew, brzoza brodawkowata i omszona 34,81 1,00 Dąb, buk, grab, lipa, choina, iglicznia, głóg - forma drzewiasta, jarząb, jesion wyniosły, klon z wyjątkiem klonu jesionolistnego, gatunki i odmiany ozdobne jabłoni, śliwy, wiśni i orzecha, leszczyna turecka, brzoza (pozostałe gatunki i odmiany), jodła pospolita, świerk (pozostałe gatunki i odmiany), sosna (pozostałe gatunki i odmiany), żywotnik (wszystkie gatunki), platan klonolistny, wiąz, cyprysik 84,67 Jodła (pozostałe gatunki i odmiany), tulipanowiec, magnolia, korkowiec, miłorząb, metasekwoja, cis, cypryśnik, bożodrzew 319,40 2 5 przy obwodzie wyrażonym w cm 26-50 Topola, olsza, klon jesionolistny, wierzba, czeremcha amerykańska, grochodrzew 4 Współczynniki różnicujące stawki w zależności od obwodu pnia drzewa mierzonego na wysokości 130 cm do 25 1 3 Stawki w zł za 1 cm obwodu pnia drzewa mierzonego na wysokości 130 cm** 101-200 201-300 301-500 501-700 > 700 2,37 3,70 5,55 7,77 10,00 12,96 1,51 2,37 3,70 5,55 7,77 10,00 12,96 1,00 1,51 2,37 3,70 5,55 7,77 10,00 12,96 1,00 1,51 2,37 3,70 5,55 7,77 10,00 12,96 Stawka za usunięcie jednego metra kwadratowego pokrytego krzewami wynosi: 236,60 zł * Za usunięcie drzew rodzajów i gatunków innych niż określone w załączniku do rozporządzenia stawki ustala się jak dla drzew o podobnej wartości przyrodniczej, wymienionych w tabeli. Nie pobiera się opłat za usunięcie drzew: na których usunięcie nie jest wymagane zezwolenie; na których usunięcie osoba fizyczna uzyskała zezwolenie na cele niezwiązane z prowadzeniem działalności gospodarczej; jeżeli usunięcie jest związane z odnową i pielęgnacją drzew rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków; które zagrażają bezpieczeństwu ludzi lub mienia w istniejących obiektach budowlanych lub funkcjonowaniu urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 Kodeksu cywilnego; które zagrażają bezpieczeństwu ruchu drogowego oraz kolejowego albo bezpieczeństwu żeglugi; Rys. 5 Typowe uszkodzenia pnia (od lewej): listwa mrozowa, rozległy ubytek wgłębny z wypróchnieniem kominowym, martwica z owocnikami huby siarkowej. 16 w związku z przebudową dróg publicznych i linii kolejowych; zostaną zastąpione w najbliższym sezonie wegetacyjnym drzewami innych gatunków; jeżeli usunięcie wynika z potrzeb ochrony roślin, zwierząt i grzybów objętych ochroną gatunkową lub ochrony siedlisk przyrodniczych; z grobli stawów rybnych; jeżeli usunięcie było związane z regulacją i utrzymaniem koryt cieków naturalnych, wykonywaniem i utrzymaniem urządzeń wodnych służących. Ochrona cennych drzew Cennym okazom drzew i krzewów lub ich skupiskom o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej (np. aleje) rada gminy w drodze uchwały może nadać status pomników przyrody lub włączyć je w granice użytku ekologicznego. 17 SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. BANK DRZEWEK BANK DRZEWEK SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. Fot . 17 Taka dewastacja koron jest obecnie nielegalna. Formowanie koron drzew w aspekcie prawnym W ciągu ostatnich kilku lat w Polsce zapanowała szkodliwa, wynikająca z nieznajomości fizjologii roślin „moda” na ogławianie drzew. Straszące kikuty pozbawionych konarów pni pojawiły się w miejscu dawnych zadrzewień rosnących w miastach, na cmentarzach i przy drogach. Część przyciętych drzew obumarło, pozostałe, którym udało się przeżyć, wypuściły liczne pędy odroślowe, które w przyszłości będą się łatwo odłamywać, gdyż nie są one mocno osadzone wewnątrz tkanek pnia. Liczne protesty, także wyraźny opór środowisk naukowych przeciwnych takim praktykom doprowadziły do zmian w przepisach. W myśl znowelizowanej Ustawy o ochronie przyrody zabiegi takie w obrębie korony drzew rosnących zarówno na terenach zieleni urządzonej ja również tworzących naturalnie zadrzewienia mogą obejmować wyłącznie: usuwanie gałęzi obumarłych, nadłamanych lub wchodzących w kolizje z obiektami budowlanymi lub urządzeniami technicznymi; spowodowane niewłaściwym wykonaniem zabiegów pielęgnacyjnych. Kary za niszczenie lub usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia są bardzo dotkliwe i wynoszą trzykrotną wartość stawek obliczonych na podstawie tabeli opłat (art. 89, ust. 1 z zastrzeżeniem ust. 2 i 3 Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880)). W razie stwierdzenia braku żywotności drzewa lub krzewu albo nieodtworzenia korony drzewa karę uiszcza się w pełnej wysokości, chyba że drzewa lub krzewy nie zachowały żywotności z przyczyn niezależnych od posiadacza nieruchomości. Jeżeli ustalenie obwodu lub gatunku zniszczonego lub usuniętego bez zezwolenia drzewa jest niemożliwe, z powodu wykarczowania pnia i braku kłody, dane do wyliczenia administracyjnej kary pieniężnej ustala się na podstawie informacji zebranych w toku postępowania administracyjnego, powiększając ją o 50 %. Kary za zniszczenie jednego metra kwadratowego terenu zieleni 2012 roku będą wynosić: dla trawników - 54,41 zł; dla kwietników - 467,29 zł. kształtowanie korony drzewa, którego wiek nie przekracza 10 lat; utrzymywanie formowanego kształtu korony drzewa. Kary za niszczenie drzew i krzewów Gmina może naliczyć karę za: zniszczenie terenów zieleni, drzew lub krzewów spowodowane niewłaściwym wykonywaniem robót ziemnych, zastosowaniem środków chemicznych w sposób szkodliwy dla roślinności; usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia; zniszczenie drzew, krzewów lub terenów zieleni 18 8. Sadzimy drzewa na Dolnym Śląsku Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja” jest organizacją pożytku publicznego działającą od 1991 r. na terenie Polski południowo – zachodniej. Działalność Fundacji koncentruje się na wspieraniu lokalnych i regionalnych inicjatyw społecznych na rzecz zrównoważonego rozwoju, aktywizowaniu społeczności lokalnych oraz promocji obszarów Natury 2000. Dużą wagę Fundacja przykłada do ochrony krajobrazu, w tym jego kluczowego elementu jakimi są drzewa. Fot . 17 Taka dewastacja koron jest obecnie nielegalna. Projekt „Historie drzewami pisane” Projekt realizowany był w latach 2009 -2010 na terenie 12 gmin woj. dolnośląskiego i lubuskiego znajdujących się na obszarze Wzgórz Dalkowskich. Głównymi celami projektu były zwrócenie uwagi społeczności lokalnych na znaczenie przyrodnicze i kulturowe zadrzewień przyrodniczych i śródpolnych związanych z krajobrazem Wzgórz Dalkowskich, a także propagowanie wiedzy o funkcjach zadrzewień, budowanie społecznego zaangażowania w działania na rzecz ochrony wartości przyrodniczych i krajobrazowych zadrzewień na obszarach wiejskich. Projekt był finansowany z funduszy norweskich. firma. Miejsca pod nasadzenia zostały wybrane przez drogowców i przyrodników. Więcej informacji o projekcie „Drogi dla Natury” znajduje się na stronach internetowych: www.zielonaakcja.pl oraz www.aleje.org.pl. Projekt „Partnerstwo dla drzew i klimatu – społeczna odpowiedzialność biznesu w zakresie ochrony środowiska” Projekt „Drogi dla Natury” W ramach projektu „Drogi dla Natury – aleje przydrożne jako korytarze ekologiczne dla pachnicy dębowej” Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja” posadziła do tej pory 4500 drzew. Organizacją wiodącą w projekcie jest Fundacja EkoRozwoju z Wrocławia. Całość kosztów nasadzeń jest pokrywana ze środków przewidzianych w projekcie – 85% ze środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, 15% z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W ramach projektu Fundacja podjęła współpracę z 4 powiatami i 11 gminami, a także z Dolnośląską Służbą Dróg i Kolei we Wrocławiu. Na wybranych odcinkach dróg sadzono, około 1,5 metrowe, cechujące się wysoką jakością drzewa. Drzewa sadziła wyłoniona w drodze przetargu BANK DRZEWEK Podczas realizowanych przez Fundację Ekologiczną „Zielona Akcja” projektów związanych z ochroną krajobrazu niezmiennym powodzeniem cieszyły się akcje sadzenia drzew. Głównym ograniczeniem prowadzonych działań była zbyt mała ilość sadzonek w stosunku do zapotrzebowania. Stąd pomysł utworzenia „Banku Drzewek”. 19 SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. Chcielibyśmy, aby każda zgłaszając się do fundacji instytucja, organizacja lub osoba, która chce zmienić otoczenie w swojej okolicy i sadzić drzewa mogła otrzymać od nas wysokiej jakości materiał nasadzeniowy. „Bank Drzewek” jest inicjatywą, która ma za zadanie gromadzenie środków finansowych na zakup sadzonek drzew i krzewów. Rośliny są przekazywane społecznościom lokalnym, szkołom, organizacjom, które wolontarystycznie posadzą je w swojej okolicy. „Bank Drzewek” gromadzi również informacje o miejscach nasadzeń oraz umożliwia nawiązywanie relacji między darczyńcami a obdarowanymi. Więcej informacji o „Banku Drzewek” na stronie www. zielonaakcja.pl. Nasadzenia wykonywane w ramach projektu „Bank Drzewek” Jesienią 2011 roku ze środków „Banku Drzewek” zostało zakupionych 257 drzewek wraz z palikami i osłonkami. Dodatkowych 250 drzewek zostało przekazanych przez prywatną firmę zajmującą się pielęgnacją i urządzaniem zieleni. Łącznie rozdanych zostało 300 lip oraz 200 drzew owocowych. Sadzonki zostały rozdane uczestnikom projektu, wśród których znaleźli się sołtysi, nauczyciele, a także inne osoby działające na rzecz lokalnych społeczności. BANK DRZEWEK Nasadzenia zostały wykonane w ramach wolontariatu przez społeczności lokalne w tym również młodzież szkolną. Cieszy nas duże zaangażowanie mieszkańców w działania na rzecz aktywnej ochrony przyrody i krajobrazu, które przyczyniło się do wzrostu poszanowania przyrody, świadomości ekologicznej, jak również podniesienia wiedzy na temat znaczenia zadrzewień. Nasadzenia zostały wykonane w sześciu miejscach, na trenie czterech gmin: Polkowice, Radwanice, Grodziszcze oraz Udanin. Dzięki zaangażowaniu pani sołtys z Kaźmierzowa, pięćdziesiąt drzewek owocowych zostało w miejscu gdzie dawnych alei (gmina Polkowice). W okolicach miejscowości Radwanice, lokalny radny i nauczyciel od lat zaangażowany w ochronę przyrody obsadził wraz z młodzieżą szkolną dwa odcinki polnych dróg. Nasadzenia odbyły się również w miejscowości Grodziszcze. Sołtys miejscowości wraz mieszkańcami kolejny raz udowodnili duże zaangażowanie na rzecz ochrony lokalnego krajobrazu sadząc kilkaset drzew. W miejscowości Udanin nasadzenia odbywały się na dwóch odcinkach. Całość działań w Udaninie zapoczątkowała pani prezes Stowarzyszenia Rozwoju Gminy Udanin. Dzięki jej zaangażowaniu w okolicach miejscowości Lusina i Piekary pojawiło się wiele lip i drzew owocowych. SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. BANK DRZEWEK 9. Literatura BAŁAZY S., KRAG J. Zadrzewienia Śródpolne, Rośliny do zadań specjalnych, PWS w Sulechowie, 2010. BAŁAZY S., ZIOMEK K., WEYSSENHOFF H., WÓJCIK A. 1998. Zasady kształtowania zadrzewień śródpolnych. W: Kształtowanie środowiska przyrodniczego na przykładzie Parku Krajobrazowego im. Gen. D. Chłapowskiego. Red. L. Ryszkowski, S. Bałazy. Zakład Badań Środowiska Rolniczego Leśnego PAN. Poznań. FORMAN R. T. T. 1983. Corridors in a landscape: their ecological structure and function. Ekologia (CSSR). GIEDYCH R., CIESZKOWSKA A. 2004. Możliwości i ograniczenia zastosowania koncepcji płatów i korytarzy w planowaniu miejscowym. W: Płaty i korytarze jako elementy struktury krajobrazu - możliwości i ograniczenia koncepcji. Problemy Ekologii Krajobrazu Vol. XIV, Wydz. SGGW, Warszawa, str. 119-126. JANKOWSKI W. 1995. Funkcja i znaczenie korytarzy ekologicznych. [w:] Korytarz ekologiczny doliny Odry. Stan - Funkcjonowanie Zagrożenia. Praca zbiorowa (red.: W. Jankowski, K. Świerkosz), Fundacja IUCN Poland, Warszawa, 1995, s. 20-23. KORT J. 1988. Benefits of windbreaks to field and forage crops. Agricult., Ecosyst., Environm. 22/23: 165-190. LIPA J. J. 2000. Obecne i przyszłe miejsce biologicznej i innych niechemicznych metod ochrony roślin. Progr. Plant Protect./ Post. Ochr. Roślin 40 (1): 62-70. LIRO A. SZACKI J. 1993. Korytarz ekologiczny: przegląd problematyki. [w:] Człowiek i środowisko. Nr 17, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej, Warszawa, s. 299-312. MATUSZKIEWICZ J. 2007. Zespoły leśne polski. PWN, Warszawa. REDA P. 2008, Kierunki odtworzeń śródpolnych i historycznych alei drzew na obszarze Wzgórz Dalkowskich,. Legnica 2008. Opracowanie własne Fundacji Ekologicznej „Zielona Akcja”, Legnica RICHLING A., SOLON J. 1996. Ekologia krajobrazu. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. RYSZKOWSKI L., MARCINEK J. KĘDZIORA A. 1990. Obieg wody i bariery biogeochemiczne w krajobrazie rolniczym. Wyd. UAM, Poznań: 167181. SENETA W., DOLATOWSKI J. 1997. Dendrologia. PWN, Warszawa. WOLSKI P. 2004. Projektowanie połączeń krajobrazowych o funkcjach biologicznych. W: Płaty i korytarze jako elementy struktury krajobrazu - możliwości i ograniczenia koncepcji. Problemy Ekologii Krajobrazu Vol. XIV, Wydz. SGGW, Warszawa, str. 64-76. ZAJĄCZKOWSKI K.1985. Zadrzewienia drogowe. W: Zasady projektowania, zakładania i prowadzenia zadrzewień. Materiały szkoleniowe. Wyd. IBL. Warszawa. 79-94. ZAJĄCZKOWSKI K. 1988. Stan zadrzewień w Polsce oraz problemy i możliwości ich rozwoju. Instytut Badawczy Leśnictwa. Warszawa. 116 ss. ZAJĄCZKOWSKI K., TAŁAŁAJ Z., WĘGOREK T., ZAJĄCZKOWSKA B. 2001. Dobór drzew i krzewów do zadrzewień na obszarach wiejskich. Red. K. Zajączkowski. Wyd. IBL. Warszawa. 78 ss. BANK DRZEWEK Fot. 19 Młodzież szkolna z dużym zaangażowaniem sadzi drzewa. 20 Fot. 20 Nasadzenia wykonywane przez młodzież pod opieką nauczyciela z Radwanic. Fot. 21 Nasadzenia wykonane przez mieszkańców wsi Grodziszcze. Fot. 22 Nowe nasadzenia w Kaźmierzowie. 21 SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. BANK DRZEWEK BANK DRZEWEK SADZIMY ALEJE! Poradnik dla społeczności lokalnych jak tworzyć nasadzenia alejowe. NOTATKI Fot. 23 Odtworzona przez mieszkańców aleja śródpolna. O Fundacji Ekologicznej „Zielona Akcja” Fundacja Ekologiczna “Zielona Akcja” powstała w 1991 roku. Siedziba Fundacji mieści się w Legnicy, przy al. Orła Białego 2. Terenem działań Fundacji jest województwo dolnośląskie oraz obszar Polski południowo – zachodniej. Fundacja pomaga w tworzeniu obszarów i obiektów ochrony przyrody takich jak: parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo – krajobrazowe, pomniki przyrody, a także przy opracowywaniu waloryzacji i inwentaryzacji przyrodniczych dla gmin i innych podmiotów. Przez wiele lat zespół Fundacji wypracował własne metody angażowania lokalnych społeczności w działania związane z ochrona przyrody, rozwoju turystyki i wytwórczości lokalnej. O Fundacji EkoRozwoju Fundacja EkoRozwoju powstała w roku 1991.FER działa przede wszystkim w następujących obszarach: Ochrona przyrody i krajobrazu, w tym ochrona alej – Drogi dla Natury, ochrona bioróżnorodności związanej z rolnictwem, tradycyjnych ras zwierząt i drzew owocowych, wspieranie lokalnych inicjatyw ekorozwojowych i ekologicznych, w tym ekorozwój obszarów cennych przyrodniczo, rozwój infrastruktury turystyki rowerowej i przyrodniczej. Edukacja ekologiczna, w tym edukacja młodzieży szkolnej połączona z aktywnymi działaniami na rzecz środowiska.. Fundacja Ekologiczna „Zielona Akcja”, al. Orła Białego 2 59 -220 Legnica, tel. (76) 86 294 30, 723 81 01, fax. (76) 721 24 96, email: [email protected] Partner projektu: Fundacja EkoRozwoju, ul. Białoskórnicza 26, 50-134 Wrocław tel. / fax.: (71) 343 08 49, 344 59 48, [email protected], www.fer.org.pl 22 23 BANK DRZEWEK
